Skip to main content

Full text of "Die Chroniken der niedersächsischen Städte. Magdeburg .."

See other formats


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scannod  by  Google  as  pari  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 

to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prcvcnt  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  lechnical  restrictions  on  automated  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  fivm  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encouragc  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  and  hclping  them  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  use  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  mcans  it  can  bc  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

Äbout  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organizc  the  world's  Information  and  to  make  it  univcrsally  accessible  and  uscful.   Google  Book  Search  hclps  rcadcrs 
discover  the  world's  books  while  hclping  authors  and  publishers  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  search  through  the  füll  icxi  of  ihis  book  on  the  web 

at|http: //books.  google  .com/l 


Google 


IJber  dieses  Buch 

Dies  ist  ein  digitales  Exemplar  eines  Buches,  das  seit  Generationen  in  den  Realen  der  Bibliotheken  aufbewahrt  wurde,  bevor  es  von  Google  im 
Rahmen  eines  Projekts,  mit  dem  die  Bücher  dieser  Welt  online  verfugbar  gemacht  werden  sollen,  sorgfältig  gescannt  wurde. 
Das  Buch  hat  das  Uiheberrecht  überdauert  und  kann  nun  öffentlich  zugänglich  gemacht  werden.  Ein  öffentlich  zugängliches  Buch  ist  ein  Buch, 
das  niemals  Urheberrechten  unterlag  oder  bei  dem  die  Schutzfrist  des  Urheberrechts  abgelaufen  ist.  Ob  ein  Buch  öffentlich  zugänglich  ist,  kann 
von  Land  zu  Land  unterschiedlich  sein.  Öffentlich  zugängliche  Bücher  sind  unser  Tor  zur  Vergangenheit  und  stellen  ein  geschichtliches,  kulturelles 
und  wissenschaftliches  Vermögen  dar,  das  häufig  nur  schwierig  zu  entdecken  ist. 

Gebrauchsspuren,  Anmerkungen  und  andere  Randbemerkungen,  die  im  Originalband  enthalten  sind,  finden  sich  auch  in  dieser  Datei  -  eine  Erin- 
nerung an  die  lange  Reise,  die  das  Buch  vom  Verleger  zu  einer  Bibliothek  und  weiter  zu  Ihnen  hinter  sich  gebracht  hat. 

Nu  tzungsrichtlinien 

Google  ist  stolz,  mit  Bibliotheken  in  Partnerschaft  lieber  Zusammenarbeit  öffentlich  zugängliches  Material  zu  digitalisieren  und  einer  breiten  Masse 
zugänglich  zu  machen.     Öffentlich  zugängliche  Bücher  gehören  der  Öffentlichkeit,  und  wir  sind  nur  ihre  Hüter.     Nie htsdesto trotz  ist  diese 
Arbeit  kostspielig.  Um  diese  Ressource  weiterhin  zur  Verfügung  stellen  zu  können,  haben  wir  Schritte  unternommen,  um  den  Missbrauch  durch 
kommerzielle  Parteien  zu  veihindem.  Dazu  gehören  technische  Einschränkungen  für  automatisierte  Abfragen. 
Wir  bitten  Sie  um  Einhaltung  folgender  Richtlinien: 

+  Nutzung  der  Dateien  zu  nichtkommerziellen  Zwecken  Wir  haben  Google  Buchsuche  Tür  Endanwender  konzipiert  und  möchten,  dass  Sie  diese 
Dateien  nur  für  persönliche,  nichtkommerzielle  Zwecke  verwenden. 

+  Keine  automatisierten  Abfragen  Senden  Sie  keine  automatisierten  Abfragen  irgendwelcher  Art  an  das  Google-System.  Wenn  Sie  Recherchen 
über  maschinelle  Übersetzung,  optische  Zeichenerkennung  oder  andere  Bereiche  durchführen,  in  denen  der  Zugang  zu  Text  in  großen  Mengen 
nützlich  ist,  wenden  Sie  sich  bitte  an  uns.  Wir  fördern  die  Nutzung  des  öffentlich  zugänglichen  Materials  fürdieseZwecke  und  können  Ihnen 
unter  Umständen  helfen. 

+  Beibehaltung  von  Google-MarkenelementenDas  "Wasserzeichen"  von  Google,  das  Sie  in  jeder  Datei  finden,  ist  wichtig  zur  Information  über 
dieses  Projekt  und  hilft  den  Anwendern  weiteres  Material  über  Google  Buchsuche  zu  finden.  Bitte  entfernen  Sie  das  Wasserzeichen  nicht. 

+  Bewegen  Sie  sich  innerhalb  der  Legalität  Unabhängig  von  Ihrem  Verwendungszweck  müssen  Sie  sich  Ihrer  Verantwortung  bewusst  sein, 
sicherzustellen,  dass  Ihre  Nutzung  legal  ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  ein  Buch,  das  nach  unserem  Dafürhalten  für  Nutzer  in  den  USA 
öffentlich  zugänglich  ist,  auch  für  Nutzer  in  anderen  Ländern  öffentlich  zugänglich  ist.  Ob  ein  Buch  noch  dem  Urheberrecht  unterliegt,  ist 
von  Land  zu  Land  verschieden.  Wir  können  keine  Beratung  leisten,  ob  eine  bestimmte  Nutzung  eines  bestimmten  Buches  gesetzlich  zulässig 
ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  das  Erscheinen  eines  Buchs  in  Google  Buchsuche  bedeutet,  dass  es  in  jeder  Form  und  überall  auf  der 
Welt  verwendet  werden  kann.  Eine  Urheberrechtsverletzung  kann  schwerwiegende  Folgen  haben. 

Über  Google  Buchsuche 

Das  Ziel  von  Google  besteht  darin,  die  weltweiten  Informationen  zu  organisieren  und  allgemein  nutzbar  und  zugänglich  zu  machen.  Google 
Buchsuche  hilft  Lesern  dabei,  die  Bücher  dieser  Welt  zu  entdecken,  und  unterstützt  Autoren  und  Verleger  dabei,  neue  Zielgruppcn  zu  erreichen. 
Den  gesamten  Buchtext  können  Sie  im  Internet  unter|http:  //books  .  google  .coiril  durchsuchen. 


I 


^^^RAV^"^" 


pic  gfroniRcti 


Der  fteutf(|eii  Städte 


Born  14.  biö  in'^  16.  SaJjrfjunbert. 


AUF  VERANLASSUNO 

UND  MIT 

UNTEBSTÜTZUNG 

SEINER  MAJESTAET 

DES  KÖNIGS  VON  BAYERN 

MAXIMILIAN  II. 


HERAUSGEOEBEN 

DURCH  DIE 

HISTORISCHE  CQMMISSJON 

BEI  DER 

KÖNIGL.  ACADEMIE  DER 

"WISSENSCHAFTEN. 


8  r  i  ti  i  i  8 
ring  coii   ®.  ^it^el 


t 


I 

V 


1 

] 


1  i 


I 

r 


i 

I 
I 


i    f\ 


Det  nieDerfä(^fif(^en  Stätte. 


iUaglietiurg. 


AUF  VERANLASSUNG  '^^^^'^^  HEBAUSGEGEBEN 

UND  MIT  ^^^K  DURCH  DIE 


UNTERSTÜTZUNG  HISTORISCHE  COMMISSION 

SEINER  MAJESTAET  BEI  DER 

DES  KÖNIGS  VON  BAYERN  I    KÖNIGL.  ACADEMIE  DER 

MAXIMILIAN  n.  WISSENSCHAFTEN. 


Setlag  »on  ©.  ^irjfl. 
18fi9.     . 


^ 


DD 

qoi 

Ml 


t , 


Drurf  »im  5Brettfrpf  unb  ^ätttl  in  Scipjt^. 


( 


h 


\ 


^omott  beg  ^erauggefterg. 


Die  fogenanntc  SWagbeburger  (S>äf'6p)fzn6)Xonxl  crfc^eint  l^ier  jum 
crftcn  üKal  gcbrudt. 

®ie  ift  längft  afö  eine  ber  mid^ttgeren  Queöen  für  bie  allgemeine 
beutfd^e  ©efd^id^te ,  f omie  a(«  §aut)tquette  für  bie  f^)eciette  ®tif t^*  unb 
©tabtgefd^ici^te  r>on  9Ragbeburg  im  13.  unb  14.  Sal^r^unbert  anerfannt 
unb  ate  fotci^e  toon  öfteren  unb  neueren  ©efd^ic^t^forfd^ern  toielfad^  benutzt 
tt)orben.  • 

2tu(^  finb  einzelne  ©tücte  barau6  an  t)erfd(>iebenen  Orten  toeröffent* 
iiäft :  bie  ©efd^reibung  t)on  bem  9iitterf^)iet  be«  ®ral  unb  bie  Srjöl^Iung 
t)on  ben  ©eitlem  in  i)an  ber  ^agen'd  ©ermania  IV,  121  f ;  bie  SSorrebe 
unb  ^iftorifc^e  ^fac^rid^ten  ber  3.  1153  —  1209  bei  O.  »et,  Sßnig 
^^ifit)^)  ber  ^ol^enftauf e ,  unter  Quellen  unb  ©emeifen  0.  259—271 ; 
ber  Slbfd^nitt  t)on  1210—1286  im  Slu«juge  bei  SBindetmann,  ©efd^id^tc 
Äaifer  griebric^  be^  ^xodkn  ®.  94—102 ;  bie  ©teilen,  tt)eld^e  fid^  ouf 
bie  ®efci^i4te  ber  SKarl  Sranbenburg  bejiel^en,  in  Stiebef  ^  Codex  di- 
plom.  Brandenb.,  4.  §au^)t^eil,  ®.  168  —  208;  bie,  miä)t  ^iäf  auf 
bie  ^)reu§ifd^e  (Sefd^id^te  bejie^en,  in  Scriptores  rerum  Prussicarum  111, 
413  —  415. 

äu^fül^rlid^ere  ^Rad^rid^t  über  bie  ganje  ßl^ronif  mit  Sejug  auf 
bie  ^anbfd^riften  unb  Cluetten  l^aben  Soffen  im  ^iftorifc^en  ""Ma^a-^ 


VI  $orn?ort. 

jin  II,  137—210  «nb  ^.  ^tufe  im  Slrd^i»  für  bk  fäd^fifd^e  ©efd^id^tc  11, 
279—297  gegeben. 

©d^on  Slnberc  öot  un^  l^aben  t^re  §erou«gabe  beabfid^ttgt :  ÜDeüuö 
namentltd^  l^atte  im  3.  1832  ju  biefem  3ö>edt  bereite  Slbfd^rift  i)on  ben 
tptd^tigften  ;panbfd^riftcn  genommen ,  !onnte  aber  feinen  ^lan  nid^t  mel^r 
jur  Slu^fül^rung  bringen  (f,  t)on  Sebebnr*^  Slrd^iD  für  bie  ©efc^id^t^^ 
fnnbe be^  preu^.  ©taat^  VIII,  80  f.).         • 

So  ift  ba^er  üU  ein  bcfonber«  günftigcr  Si^^aü  anjufel^en ,  baf  e« 
ber  gcgenmärtigen  ©ammfnng  t)orbei^aIten  n^ar ,  eine  ber  tt)ert]^i)oIIftcn 
bentfd^en  ßl^ronifen  be«  14.  3a]^rl^unbert« ,  in  ber  Bearbeitung  beö 
§erm  Dr.  3anid£e,  jum  erften  2ßal  ju  veröffentlichen. 

®er  ©enannte  fünbigte  bereite  im  3.  1 865  in  feiner  ©d^rift : ,,  aWit* 
tl^eilungen  au«  ber  äRagbeburger  @d^öpt)end^roniP  eine  popui&tt  Bearbei- 
tung nebft  i^od^teutfd^er  Überfe^ung  an  unb  gab  ferner  in  ben  „®efd^id^t«* 
blättern  für  ®tabt.  unb  8anb  aWagbeburg"  3a]^rft.  I,  1866,  4.  Bericht 
25—31,  toortäufige  9?ad^rid^t  über  bie  8eben«umftänbe  mib  ben  SRamen 
be«  erften  SSerfaffer«  ber  S^ronif. 

Diefe  SSorarbeiten  finb  ber  gegentt)örtigen  Sluögabe  ju  ftatten  gefom* 
men ,  bei  n?eld^er  fid^  Dr.  3anidfe  bereitmißig  ben  in  unferer  ßl^ronifen* 
ebition  befolgten  ©runbfä^en  angefd^toffen  ijat,  ©eine  amtlid^e  ©teüung 
al«  ©ecretär  bei  bem  fönigl.  ©taat^ard^iö  in  SKagbeburg  fefete  i^n 
überbieei  in  ©tanb,  ben  bort  tjorl^anbenen  reid^en  *  3Sorrat^  an  Urlun* 
ben,  fo  tt)eit  fie  jur  Erläuterung  ober  Berid^tigung  ber  Sl^roni!  bienten, 
ju  Statine  ju  jtel^en. 

2Bir  ^aben  bie  Benennung  3Ragbeburger  ®d^ö<)t)end^ronif  beibel^al^ 
ten,  tt)eil  fie,  tt)enng(eid^  nid^t  bie  urft)rünglid^e,  bod^  bie  befannte  unb 
üblid^e  ift :  fie  bejiel^t  fid^  nid^t  auf  ben  3n^att„  f onbern  ben  ^tütd  uno 
bie  SSeranlaffung  bc^  SBerf«,  meldte«  im  auftrage  ber  @d^ßj)^3en  bon 
bem  Slutor,  ber  im  3a^r  1350  ii^r  ©d^reiber  lourbe,  t>erfa§tift,  alfo 
eine  a.mtßd^c  ßl^ronif  ber  ©tabt  jum  ©ebraud^  für  ben  ©d^öp^>enftu^I 
fein  unb  al«  fotd^e  fortgefc^t  njerben  foßte. 

Die  gortfefeungen  t)erfd^iebener  SSerfaffer  feit  1372  bi«  in  ba« 
1 6.  3a^r^unbert  finb  in  ber  un«  überlieferten  nicberbeutfd^en  JWcbaction 


I 


■vi 


\ 


i 

« 

I 

l 


S5omort.  VII 

bc$  SEcjtc^,  t:^eU^  mit  Unterbred^img  ber  d^ronologtjd^en  golgc  in  ta« 
Snbe  bc^  jtoeiten  öud^ö  t)CTtt)oben ,  tl^cit«  ju  bem  britten  ©ud^  l^in^u^ 
gefügt ;  biefe  frcitid^  ttjcnig  gefd^^tf te  Slnotbnung  ift,  wm  nid^t  üon  ben 
^anbfd^riftcn  attjufe^r  abjutDeid^cn,  aud^  in  bent  W>hxnd  beibel^altcn. 

SBeitcr  gel^t  bie  gortfefeung  in  bcr  ^od^beutfd^en  SReccnfion'  bei^  2!ey«' 
te«  (|)f,  a)  bi^  1566,  «nb  neben  biefer  fielet  bie  3Wagbeburgifd^e  ß^ronif 
i)on®eorg  S3ut  geft.  1549,  fortgefe^t  bi«  1551  (f)f.  ber  aßagbcb.  ©tabt* 
bibliot^e!  335  ©!  in  4.  XVII  3t;.),  meldte  ^reilid^  bi^  1467  nic^t^  al« 
ein  äu^pg  au^  ber  @d^ö^)^)end^ronif  ift.  SJa?«  fontmt  für  ben  furjen 
^eitraum  t)on  1524,  äßai  6,  bi^  1525,  gebr.  3,'  bie  gfeid^eitige  d^roni* 
Mi\ä)e  SlufjeicT^nung  t)on  8ang^an«  (§f*  ber  SKagbeb.  ©tabtbibl.  206®. 
An  4.  Stbfd^rift  mn  3.  1601).  ©iefe^  aWaterial,  »elc^em  ftd^  nod^  an=: 
{'Dere^  anfd^fießt,  ift  i)or(äufig  für  einen  jmeiten  öanb  SBiagbebnrgifd^er 
ß^ronifen  beftimmt. 

3n  bent  öorliegenben  Slbbrudf  be^  3;ejte^  ift,  mie  man  fielet,  ber  an^ 
älteren  Qneöen  gefd^ö^)fte  2:^eif  ber  fi^ronil  bnrd^  Heinere  ©d^rift  J)on 
bem  originalen  unterfd^ieben,  unb  finb  aHe@teüen,  meldte  in  jenen  nad^* 
toei^bar  ttjaren,  bnrd^  ntögüd^ft  beftimmte  ßitate  am  SRanb  angegeben  unb 
im  Siebte  felbft  genau  nad^  Slnfang  unb  Snbe  burd^  bie  3lf^eri^fen  *|  unb 
I*  bemcrlüd^  gema'd^t ,  bamit  man  auf  ben  erften  SÖM  überfeinen  fann, 
tt)orauf  fid^  ba^  entf})red^enbe^6itat  bejie^t  unb  mzml  nod^  prüdf* 
bleibt,  tt)a^  in  ben  fonft  befannten  Oueüen  enttt),eber  gar  nid^t,  ober 
tt)enigften«  nid^t  beutlid^  nad^jutoeifeu  mar.  9tur  toa^  unjmeifel^aft  bem 
Slutor  felbft  angel^ört,  ober  »o  er  in  eigner  ^erfon  f})rid^t,  ift  aud^  in  bem 
erften  5l^eil  burd^  größere  ©d^rift  I;ert)orgel^oben. 

35ie  Sorgfalt  unb  9D?ü^e,  ujeld^e  Dr.  3anidEe  fotool^f  bei  |)erfte(* 
tung  be^  Sieyte^,  afö  aud^  bei  ber  Queüenunterfud^ung  unb  'Slbfaffung 
ber  5Roten ,  ber  ßinteitung ,  bei^  (Sloffar^  unb  ber  9iegifter  angetoenbet 
l^at,  ju  rül^men ,  ift  nid^t  ©ad^e  be^  ^erau^geber^  ber  S^ronifenfamm^ 
lung ,  ber  fotd^e  3lnerfennung  lieber  toon  bem  öffentlid^en  Urtl^eil  ermar^ 
tet.  SSefonberer  ©anf  gebührt  §errn  ®^mnafiaIbirector  a.  S).  *ißrof. 
K  Dr.  SBiggert  in  äßagbeburg,  ba  er  ben  benannten  nid^t  aöein  bei  ber 

fd^n?ierigen  (Sorrectur  bereitmiöig  unterftü^^t,  foubevn  i^m  aud^  an^  bem 


irfM 


\ 


V 


V. 


viu  Somort.  , 

reid;en  (B(i)a^  feiner  S'enntniffe  auf  bem  bebtet  ber  SJJiagbeburgifd^en        j 
©efd^id^te  eine  ÜÄenge  tpert^tjoüer  ^lotijen  mitgetl^eilt  unb  meistere  35cr* 
6efferungen  be$  oft  fel^r  toerberbten  Siebte«  an  bic|)anb  gegeben  l^at.  i 

3d^  barf  ferner  nid^t  unterlaffen  nod^  ber  freunbfid^en  S^^eilnal^me         j 
banfcnb  ju  ern)ä^nen,  mefd^e §err  *^5rof .  SKüIIenl^off  in  ©erttn  biefer 
Slu^gabe  t)on  3lnfang  on  jugemenbet  wnb  mäl^renb  ber  Slrbett  bnrd^  (SxÜfzu 
(ung  feine«  fad^t)erftänbigcn  diatt)^  fortbauernb  bett)iefen  i^at,  •  i 

S)ie  B^ici^nung  be«  beigefügten  (Stabt<)tan«  ift  in  ben  (Srunbfinien 
nur  eine  t>erKeinerte  Sopie  be«  für  fid^  in  fittl^ograpl^ie  erfd^ienenen  gro^ert-. 
D.  öon  ®uericfe7d(>cn  ©runbriffe«  tjom  3.  1632,  mobei  iebod^  bie  nötM* 
gen  Slenberungen  angebrad^t  finb ,  um  ben  ^lan  ber  älteren  ^zxt  anjiji^^ 
^jaffen  unb  bie  in  ber  ßl^ronif  t)or!ommenben  Socaßtäten  unb  3lanxt\x 
nad^juweifen.  ; 

erlangen,  28.  gebruar  1869.  '  . 

orb.  SKitglicb  bei  ^)iftorif(i^en  (Sommiffton. 


f 

■ 


JHc 


'gaagbeButöcx  ^(^öppetwjromft. 


€tabte<i^ronifcn.  VII. 


-SBBBfan 


1 


Einleitung. 


1.  ®ie  85erfaffer  unb  i^r  SBerl 

®o  Dcrbteitet  anö)  bet  9?Qmc  ,,@d^ß|)})en*ß]^rontI"  für  ba^ 
^ier  junt  crftcn  S0ialc  bottftänbtg  abgebruiftc  SBcrf  fein  mag,  fo  ift 
er  bod^  !clne«tt)eg«  ber  tici^tige,  benn  meber  giebt  ber  S5ctf äffet  fetbft 
feinem  ©ud^e  biefen  9fiamen ,  nod^  la^t  \iä)  nad(^tt)eif cn ,  ba§  bie  S3ejetd^^ 
nung  eine  atte  unb  noc^  h)eniger,  bog  fie  eine  feinem  Sn^ölte  ent== 
f^3red^enbe  ift.  ÜDie  SSenennung  ,,@d^i5p^)en*ßl^roniI''  fd^eint  nid^t 
über  ba«  17.  3a^rl^unbert  l^inau^jureid^en.  2lm  ^nbe  be^  15.  l^ieg  fie 
einfad^  „aBagbeburgifd^e  ßl^ronif",  tt)ie  fid^  ba^  an^  Sotl^o'« 
Chronicon  picturatum  (abgefcrudEt  bei-ßeibnij,  Scriptt.  Brunsvic. 
T.  III,  277—425),  ba«  am  ©nbe  be«  15.  3al^r^unbert«  berfafet  ift, 
ganj  Kar  ergiebt,  benn  unter  biefem  9fiamen  citirt  beffen  SScrfaffer 
(®.  377)  unfere  S^ronif ,  n?eld^e  ben  ©runbftodE  feine«  SBud^e«  bitbet. 
3n  ben  gebrudtten  unb  ungebrudEten  SKagbeburgifc^en- ßl^ronifen  be« 
16.  3a^r]^unbert« ,  bie  bod^,  tpa«  bie  frühere  ^dt  betrifft,  mel^r  ober. 
tt)eniger  alle  auf  unferem  S(j3er!e  berufen,  finbet  fid^  ber  5Kame 
„®  d^ ö  |)  ^}e  n  *  (S 1^  r  0  n  i  f "  meine«  SBiffen«  nirgenb«.  3^^  ^'^f^^^^  2ßale 
ift  mir  biefe  Benennung  begegnet  in  einer  'Dentfd^rif t ,  toorin  bie  ^ribt^ 
(egien  ber  ©ubenburg  aufgejäl^It  werben ,  um  ju  ben)eif en ,  ba§  bie  feit 
1625  begonnene  geJoatifame  ß^^ftörung  ber  ©ubenburg  burd^  bie  310- 
ftabt  aßagbeburg  »iber  alle«  »iec^t  gefd^e^e  (3lcta  Srjft.  ©t.  aWagbe* 
bürg  n,  ©tabt  üKagbeburg  96  im  ®taat«:^3lrd^io  yt  aßagbeburg)*  3m 
borigen  3al;r]^unbert  h)ar  bie  iefeige  SSejeid^nung  fd^on  ganj  allgemein, 
unb  burd^  bie  bielgelefenen  unb  benufeten  ®efd^ic^t«tt)erfe  bon  SRatl^mann 
unb  ^offmann  ^at  fie  fid^  boüftänbig  eingebürgert,  fo  baß  e«,  um  nid^t 
3Jii6berftänbniff e  ^erborjurufen  ,^  am  gerati^enften  ift ,  biefe  nun  einmal 


■ 


\ 


XII  dinleituttg. 

gcbräud;üc^  getDorbene  Benennung  bcijiibel^atten,  SSJie  biefe  9Jainei^ 
gebuiig  entftanben,  ift  leidet  ju  etMäreu.  3l^r  erfter  SSerfaffer  toar 
©c^reibcr  am  ©c^öffenftut;!  ju  9)iagbeburg  iinb  auf  üBevaiitaifmig  feiner 
sperren,  ber  ©d^öffen,  ^at  er  fein  Siid^  Jjerfaßt '. 

©amit  treten  toxx  an  bie  i^toge  l^eran ,  mer  ift  ber  35erfaffer  unb 
mx  fiub  feine  gortfe^er ,  nnb  ma^  tviffen  t\)\x  J)on  il^ren  Sebenöumftän* 
ben  ?  ®a  anbere  Queßen  un^  feine  Slu^fnnf t  geben ,  f o  muffen  mir  un^ 
biefe  55tagen  au^  ber  ß^ronif  fetbft  jn  beanttDorten  fud^en.  3"^äd^P 
finb  unr  im  ©tanbe,  bie  ^tit  ber  Ibfaffnng  fce^  SSJerfeö  in  feiner 
urfprüngüd^en  ®efta(t  jtemüd^  genau  ju  fijiren.  3n  ber  35orrebe  ju 
feinem  33nd;e  giebt  ber  3Serfaffer  eine  d^ronoIogifAe  ßintl^eilnng  feinet 
•  ©toffe^g,  ber  in  brei  !£^ei(e  jerlegt  njirb*  ^er  erfte  fott  bi^  auf  bie  ^^tix 
S'.  SDtto'^  be«  ßJrofeen  ge^eu,  ber  stDeite  bi«  jnm  3a^re  1350,  ^bo  bat 
grote  fterbent  tt>a^  bi  unfen  bagen  ...  bat  bribbe  beil  bcffe^  boteö  fd^al 
fin  t:fan  ber  tit  bifd^o))e^  Dtten  unb  Dan  ben  bingen,  be  if  fult>en  ge^ 
l;ort  unb  gefeeU'tjebbe.  bee^  teilet  mit  it  beginnen  unb  bc  na 
mi  fomen,  be  mögen  bat  i)ul  f(^rii)en'  (®.  1,  24.  2,  3).  Unb 
in  ber  fid^  unmittelbar  baran  anfd^fiegenben  jtt>eitcn  —  gereimten  — 
aJorrcbe  ^pxxä/t  ber  3lutor  nod^mafö  fe^r  au^füljrtid^  über  bie  SSerl^ee^ 
rungen  ber  ^eft  öon  1350,  bie  in  J)eutfd^tanb  t)oüe  jel^n  3af;re  njütfjete. 
3fn  9)tagbeburg  felbft  bauerte  fie'tjon  Jrinitati«  bi«  3Kid^aelt«.  Unb 
mdf  fieben  Salären  (bg(,  ®,  223,  24),  n>ie  e«  in  ber  9?orrebe  tt)etter 
f;ei5t ,  fam  fie  »on  9ieuem  mci)  3Wagbeburg  unb  bertangte  mieberum  ii^re 
SD^jfcr.  Uebrigena  fommt  ber  35er  f  äff  er  im  Slnfange  be«  britten  Zi)txM 
feine«  äöerfe«  nod^mal«  auf  ba«  groge  ©terben  bon  1 350  ju  f|>red^en, 
3n  lebhaften  i^^rben  fd^ilbert  er  ben  Kammer ,  ber  in  ber  ©tabt  barüber 
(;errfc^te ;  unb  al«  ©etoet« ,  n)ie  uä  3Wenfd^en  burd^  bie  ^eft  in  SWagbe^ 
bürg  ba^ingerafft  tourben,  fü^rt  er  axtf  ba^  in  bcm  Sarfit^erltofter  ba^ 
fetbft  nidf^t  met;r  a(«  brei  33rtiber  am  Öekn  blieben.  'SBir  tuaren,  fügt 
er  ^in JU ,  in  einem  §aufe  unfer  jel^n :  ad^t  ftarben ,  nur  id;  unt)  ein 
anberer  mürben  bom  iobe  berfd^ont'  (©.  2J9, 16). 

Triefe  9^iottjen  geben  einen  Slni^att  für  bie  Seftimmung  ber  3^^^/.^^ 
ber  unfere  S^ronil  abgefaßt  ift.  SBir  burfen  banad^  —  jumat  fid^  für 
bie^cit  i)on  1350  bi«  1360  nur  ju  brei3a^ren  (135j,  1357  unb  1358) 
Slufjeidjnungen  finben,  bagegen  ba«  nad^fotgenbe  ^al^rjefjnt  fe^r  au«- 

1.  @obc  to  cittcmc  lotoeunb  to  eren,  to  tct)e  minen  t)cven  ben  fd^c!|)en 

mincn  Ictocn  ]^ci:en  ben  ftf;c^cn  fegge  if  bar  umme,  njcnte  i!  bat 

ber  ftab  to  ÜWagbcboi(^  to  leöe  .  .  .  a^^beitbiffeö  bofc«  bororenn?il« 

f^ebbc  if  mannege  cronefcn  ober  lefcit ...  tenl^ebbegcbanl,  1,  7. 


^hücitung.  xni 

f ii^rUc^  be^anbett  tDirb  —  tool^I  mit  ©id^er^eit  amtel&men ,  baß  i^re 
9lieberfd^Tift  nid^t  ijor  1360  fällt,  t)iel(eid;t  iiod^  einige  Salute  \päkx, 
jebenfatt«  aber  nic^t  ftüi^er. 

2Ba^  bie  gekn^umftänbe  be«  (Sl^rouiften  unb  feine  ^ettjeiJignng  an 
ftabtifd^en  fingen  betrifft,  fo  giebt  fein  S3ud^  um  barüber  bietfad^en 
änffd^lng.  Dl;ne  in  ben  geinter  eitler  ©elbftgefälligfeit  jn  fallen ,  \pxx(i)t 
ex  an  mehreren  ©teilen  bon  fid^  felbft,  ftet^  aber  nnr  ba,  tt)o  ber  ®egen^ 
ftanb  e«  mit  fic^  bringt.  3nm  3a^re  1350  (@,  219)  erjä^lt  er  fe^r 
au^fü(;rlid^ ,  n)ie  er  ©d^Bffenfd^reiber  ipnrbe.  ©er  biö^erige  ©d^reiber, 
jngleid^  Hltarift  bom  Slttar  be«^  l^eiligen  ^renje^  in  ber  ^etrifird^e,  ber 
bon  ben  ©d^iJffen  jn  8el;en  ging,  toar  an  ber  ^ßeft  geftorben.  ^fe  bie 
^eft  ein  6nbe  genommen  ^atte,  übertragen  bie  ©d^i5f[en  bem  f^äteren 
e^rontften  ba^  erlebigte  ©d^retberamt,  mit  bem  nnjtoeifel^aft  bie  Sin^ 
fünfte  bon  {enem  Slltar  berbunben  tuaren.  @iner  bon  ben  ©d^öffen  aber, 
Slrnb  bon  ^albenöleben,  toünfd^te ,  ba§  man  ben  Slltar  in  ber  "»ßetrifird^e 
feinem  ©o^ne  übergeben  möd^te.  Seood^  bie  anbercn  ©d^öffen  toaren 
bamit  nid^t  einberftanben ,  toeil  nad^  ben  ©eftimmnngen  feinet  ©tif ter^ 
bie  (Sintünfte  bai)on  einem  armen  ®eiftlid^en  jn  5E^eit  tt)erben  foUten, 
Slrnb'«  ©o^n  aber  bereit«  eine  ^räbenbe  am  9iicotaiftifte  l^abe.  ®ie 
^Bitten  ber  ©d;öffen ,  9lrnb  möge  bon  feinem  35ort;aben  abftel^en,  fanben 
iti  biefem  fein  ®e^ör,  bielme^r  f nd^te  er  mit  |)ülfc  be«  ($r jbifd^of «  feinen 
SBiUen  burd^änfe^en*  ®ie  ©d^öffen  erboten  fid^  nad^jngeben,  toenn  ber 
@rjbtfd^of  i^nen  bereifen  fönnte,  baß  fie  im  Unred^te  iDären*  3tnd^  bie 
^erjogin  bon  ©ad^fen ,  be«  (ärjbifd^of«  ©c^tt)efter,  nal^m  fic^  ber  ®aä)t 
an.  ^lle«  bergeblid^,  3Jnn  manbten  fid^  bie  ©d^öffen  an  ben  diatii  unb 
tt)ollten  fid^  beffen  Sntfd^eibung  nntcrtoerfen.  dimx  bon  ben  ©d^öffen, 
Sbeling  ©erbred^t,  ber  2lrnb«  ©d^ioeftcrtod^ter  jnr  grau  ^atte,  geriet)^ 
mit  biefem  toegen  ber  ftreitigen  Slngelegcn^eit  in  SBorttoed^fet.  Site 
erfterer  ba«  SRatl^l^au«  berlaffen  ^atte,  ^ieb  il^m  Slrnb,  ber  i^m  auf- 
gelauert ^atte,  ben  Daumen  ab,  loa«  feinen  5Eob  l^erbeifül^rte.  3n  Solge 
beffen  mußte  Slrnb  bie  ©tabt  berlaffen  unb  fid^  nad^  ber  unter  3uri«- 
biction  be«  grjbifd^of«  fte^enben,  bic^t  bor  ben  2^l;oren  ber  Slltftabt 
gelegenen  ©ubenburg  begeben.  Sefet  fud&te  er  mit  ben  3lngeljßrigen  @be* 
ling«  in  Untert;anblung  ju  treten ,  aber  btefe  tDollten  erft  bann  barauf 
eingefjen ,  toenn  er  feine  3lnf^)rüd^e  auf  bie  23efe^ung  ber  Slltariftenftelle 
aufgegeben  l^ätte.  Slrnb  billigte  ein,  aber  bennod^  tmirbe  über  i^n,  al« 
am  Slgat^entagc  (5.  gebr.)  bie  ©d^öffen  jufammentraten,  bie  35erban^ 
nung  au«gef))rod^en. 

35er  ßl;ronift  bcrid^tetnun  jtoar  nic^t  mit  Haren  Sorten,  baß  il^m 


^ 


XIV  Einleitung. 

bte  2lttariftenftcKe  ju  ®.  ^etet  ju  S^eit  tt)urbe,  tnbcffen  --  aBgcfel^cn 
bon  einem  utfuubtid^en  S3etDeife  —  f^^red^en  bie  SBorte  '  Slrnb  bat  ben 
bifd^op  bat  l^e  mt  nid^t  mer  i^inberen  fd^otbe,  toente  i)t  mi  be«  altare^  tt)o( 
gunbe'  für  ben  glüdltd^en  Slu^gang  feinet  Slngelegenl^eit. 

iöei  ®e(egen]^ett  bcr  'Datftcüung  eine«  9?ed^t^]^anbefö,  ben  bte  ©tabt 
SJiagbeburg  mit  bem  ^erjog  Stubolf  II.  bon  ©ad^fen  l^atte,  l^at  ber  d^xo^ 
ntft  mieber  ©etegen^eit  mx  \\ä)  feI6ft  jn  reben  fe,  3.  1368  unb  135^, 
®.  224  ff,).  ®ie  SSeranlaffung  baju  ift  furj  folgenbe. 

35ie  ©urgerfd^aft  ^atte  im  3.  1350  9fleu-^®atet^teben  gefanft.  ®te 
Slebtiffin  bon  ©etnrobe,  Slbel^eib,  ®rafin  bon  %n^alt,  iti/avipkk  ?el^n«- 
anf^)rüd^e  batauf  ju  l^aben  nnb  trat  biefe,  oivooffl  bte  ®tabt  i^r  eine  Snt== 
fd^abtgungöfnmme  anbot,  an  ^erjog  $Rubotf  II.  bon  ©ad^fen  ab,  ber 
bie  SIKagbeburger  beim  faiferlid^en  ^ofrid^ter  berftagte.  Da  bte  5Wagbe^ 
bnrger  ber  3SorIabnng  nid^t  i^olge  leifteten,  mürben  fte  berurt^eitt.  Um 
bie  SSoüftredtnng  be^  Urt^eitö  abjun^enben,  beauftragten  fie  einen  red^t^^ 
funbig.en  SSürger,  ^ermann,  bon  Öbiöfetbe,  nebft  bem  ®d^i)ffenfd(^reiber, 
ju  nntetfud^en,  ob  fie  nad^  bem  ^SRed^te'  bor  ba«  faiferüd^e  ©erid^t 
gelaben  merben  fBnnten.  ääeit  nad^  i^rem  ©utad^ten  eine  fold^e  3Sor= 
tabnng  nnjuläf fig  toar ,  f o  tourbe,  bef d^toff en ,  ^ermann  bon  Dbi^f e{be  an 
ben  faiferlid^en  §of  ab jufenben.  ©ein  ©egteiter  toar  ber  ©d^öffen^ 
fd^reiber. 

SBä^renb  ber  gaften  1359  gingen  betbe  ©ej^utirte  nad^  SKainj,  um 
bier  ben  Satfer,  bet  fid^  gerabe  in  Slad^en  aufl^ielt,  jn  ertoarten.  ^n- 
jmif^en  berfud^te  Srjbifdbof  Otto  bon  3JJagbebnrg  einen  SSergteid^ 
jtüifd^en  ber  ©tabt  nnb  bem  ^erjog,  feinem  äSermantten,  ^erbeiän|iil;ren. 
©eine  ben  ©ürgern  gemad^ten  35orfd^(äge  fd^icfte  er  bnrd^  einen  Soten 
an  ben  ^erjog,  bet  fid^  ebenfalls  gerabe  in  SRainj  befanb,  ioäl;renb  bie 
beiben  ftäbtifd^en  3lbgefanbten  bon  ©eiten  ber  ©tabt  babon  in  Sfenntntg 
gefetjt  iDiirben.  Slnfang«  l^iett  e^  fd^toet  beim  ^aifer  botgelaffen  jn  toet^ 
ben:  erft  bie  Statl^männer  bon  äJiainj  berfd^afften  ben  äWagbeburgern  bie 
getoünfc^te  5lubienj.  '©erSaifer  empfing  nn^  l^erabtaffenb  nnb  jeigte 
fid^  bereit  un^  l^eibe  anjnl^ören.  Unterbeg  toarb  nad^  bem  C)eräoge  ge* 
fanbt,  ber  fid^  nad^  feiner  Verberge  begeben  i^atte.  £)er  ^erjog  erfd&ien* 
Site  ^ermann  bon  Öbi^fetbe  fid^  feinet  älnftrage^  enttebigen  njoüte  unb 
in  fpred;en  begann ,  f agte  ber  S'aifet ,  et  betftänbe  il^n  nid^t ,  obgleid^  et 
i^n  in  einet  ftü^eten  älnbienj  ju  SBittenberg  fel^t  mo^t  berftanben  l^atte. 
ÜDa  begann  id^  (ateinifc^  jn  fprecben  mit  bem  Saifer  nnb  er  mit  mir. 
©aranf  fprad^  ber  Saifer  gut  beutfd^  unb  befallt  un^  beutfd;  ju  fpred^en, 
benn  et' betftänbe  ee  njo^t.  J)a  iakn  Xüix  il;n,  ta^  et  nnfere  ®a^z  naä) 


Einleitung.  xv 

bem  lanbe^übüc^cu  "Sitdiftt  entfc^eioen  taffen  möci^te ;  aber  ber  ^etjog  pcI 
ein:  ^err,  i^  bitte  &iöf,  baß  3^r  fie  ntd^t  anl^öret:  fie  finb  toiber  mxä). 
SBiv  entgegneten:  Unfer  §ett,  bet  SStfd^of,  l^at  @nete  ®aä)t  mit  ben 
Sütgetn  georbnet;  babon  finb  toir  in  Äenntnig  gc[efet.  9lud^  toigt  3^t 
ba^  jebenfaü«  ebenfo  gnt,  benn  beö  ©ifc^cf^  35ote  ift  bei  @nd^.  @t  fagte, 
bobon  toüßte  er  ni(i^t^,  unb  toanbte  fid^  jnm  Saifer:  ^err  S'aifer,  l^öret 
fie  nid^t  an,  fie  finb  bott  8ift  unb  fangen  ^nä)  mit  il^ren  Söorten.  S)af auf 
antworteten  mx:  SBir  finb  33otcn.  SÖa^  toir  feigen  unb  ^ören  unb  toa^ 
un^  njiberfäl^rt,  'oa^  muffen  toir  benen  berid^ten,  bie  un^  abgefanbt  l^aben; 
unb  baten ,  baß  er  bie  ® tabt  ließe  bei  bem  SRed^te,  ba^  ben  ©ad^fen  bor 
feiner  ^^xi  gegeben  toöre.  ÜDarauf  antwortete  ber  taif^r,  er  feiere  fid^  an 
fein  9ied^t;  nur  ba«,  toa^  feine  gürften  an  feinem  §ofe  gefunben,  fotte 
(Geltung  ^aben.  ^Darüber  würbe  jtoifd^en  unö  nod^  l^in  unb  ^er  geftritten, 
unb  ber  ^erjog  bon  ©ad^fen,  ber  ^ofridj^ter  unb  ber  bon  ©d^warjburg 
fieCen  mit  il^ren  9teben  ein.  ^nki^tf  ba  wir  fa^en,  baß  un^  bie  dürften 
^inberten  unb  ber  ^aifer  nid^t  gern  ani^örte ,  entfernten  Wir  un^  unb 
meinten  ejne  günftigere  3eit  abwarten  ju  muffen.  2lm  anbeten  jlage 
l^atte  ber  Siaifer  eine  ©eratl^ung  mit  ben  gürften.  Site  wir  baju  famen 
unb  ber  ^erjog  un^  erblidte,  ftanb  er  auf,  nol^m  ben  S'aif er  bei  bem  2lrm 
unb  entfernte  fid^  mit  ii^m ,  jo  baß  wir  unfere  S5i)tfd^aft  nid^t  auörid^ten 
fonnten.  9iun  gaben  wir  unfer  ^Sori^aben  auf,  benn  ber  Siaifer  b^ad^  auf 
unb  Jpg  Weg/  —  Slud^  bie  SKagbeburgcr  JDejjutation  berließ  3Kainj  o^ne 
i^ten3tt>edE  erreicht  ju  l^aben.  3)ie3Sergleid^^borf daläge,  bie  jwifd^en  bem 
(Srjbifd^of  unb  ben  bürgern  berabrebet  Waren,  traten  nid^t  in  Äraft. 

9?od^  el^e  biefe  Slngelegen^eit  beigelegt  War,  Würbe  2Kagbeburg  um 
^fingften  beffelben  Sai^re^  in  einen  neuen  ©treit  berwidelt. 

J)er  ®raf  bon  3tefe  ließ  bie  Bürger  bor  ben  Saifer  laben  unb  ber^ 
f lagte  fie ,  Weil  fie  fein  bätertid^e^  Srbe ,  ba^  ©urggraf enamt  ju  SRagbe:' 
bürg,  an  fid^  genommen  Ratten. 

Der  Sifd^of  ÜDietrid^  bon  3Jiinben ,  ber  nad^malige  ©rjbifd^of  bon 
SDiagbeburg ,  ber  auf  bie  Sntfd^ließungen  taifer  Sarte  IV.  einen  fel^r 
bebeutenben  Sinfluß  l^atte,  gab  i^nen  Srieflid^  benSiatl^,  baß  fie  jwei 
SDJänner  au^  bem  SRatl^e  an  ben  Äaifer  fenben  follten;  er  wolle  il^nen 
treulid^  in  il^ren  Slngelegenl^eiten  beifte^en.  ©ein  'Siaü)  Würbe  befolgt. 
!J)ie  SRat^männer  Setl^ge  ^önig^  unb  ©iegfrieb  bon  bem  ©talle  unb  aU 
britter  Wieberum  ber  ©d^ijffenfd^reiber  würben  bon  ©eiten  ber  ©ürger:^ 
fd^aft  nad^  ^rag  gefd^idEt.  Der  ^aifer  befanb  fid^  gerabe  ju  ©au^jen, 
Wölfin  fid^  ebenfall«  bie  5De^)utirten  begaben.  Site  fie  l^eranfamen,  l^atte 
ber  Äaifer  auf  33eranlaffung  be«  fäc^fifd^en  §erjog«  bie  Bürger  bon 


XVI  ©jilcitung. 

SWagbefcurg  in  bic  2ld^t  erKäten  laffen*  95on  ©aut^en  ging  ber  taifer 
nad^  Seitnicrife.  2lud^  l^ierl^in  folgten  i^m  bie  2Jf agbebnrger«  -@ic  tontben 
borgelaff cn ,  aber  ber  taifer  eröffnete  ii^nen ,  er  tpoüe  in  ©ad^en  ber 
fflürger  3)Zagbebnvg^  feine  Sntfd^etbung  treffen  taffen,  ba  fie  bent  ®rafen 
üon  3?et5  fein  Snrggtafenantt  genommen  l^ätten,  nnb  trng  i^nen  mif, 
md)  |)aufe  ju  jiel^en ,  mit  i^rem  @r jbifd^of  9ifidf^rad^e  jn  nel^men  nnb 
mdj  25cr(auf  bon  fed^g  Söod^en  toieber  jn  fommen.  35ie  T)e))ntatton 
begab  fic^  nad^  3Kagbebnrg  jnrücf.  5Der  ßrjbifd^of ,  bon  ben  ©ürgern 
befragt,  ränmte  ein,  ba§  er  njirffid^  ben  ®rafen  bon  9?e^,  ben  ©emal^t 
feiner  ® d^ioeftertod^ter ,  mitbem  SSnrggrafenamte  belel^nt  l^abe,  bad  i^m 
nac^  ßrbfd^aft^red^t  guftänbe. 

3fnätt)ifd^en  toarb  ben  ©ürgern  bom  Äaifer  befolgten  an  feinen  §of 
§n  fommen :  aüe  Untert^anen  be«  SReid^eö  f oüten  gehalten  fein ,  t^nen, 
menn  fie  e^  berlangtcn,  ®e(eit  jn  geben.  X)ie  ©ürgerfd^aft  fd^idfte  toie^ 
bernm'  ©tegfrieb  bon  bem  Statte  nebft  bem  ©d^öffenfd^reiber  an  ben 
^aifer  ab.  %U  bie  Sieifenben  nad^  ^irna  gefommen  toaren,  njnrben  fie 
I)ier  angel^alten  nnb  il^nen  ein  faiferlid^e«  ©d^reiben  borgeJegt,  tt)orin  be^ 
"Sttidft^  Untertl^anen  anfgef orbert  tonrben,  bie  SDtagbebnrger  an  8ei6  nnb 
®nt  jn  Ijtnbern,  mil  jn^ei  ©iirger  bon  ^irna  im  SKagbebnrgifd^en  be^^ 
ranbt  toorben  tt)ären.  dagegen  jeigten  bie  ÜDe^ntirten  be^Saifer^  offenen 
S9rief  bor,  ber  il^nen  ©id^erl^eit  anf  i^rer  $Reife  in  aßen  8anben  jnfagte. 
©aranf  ujurben  bie  ®efanbten  enttaffen  mit  ber  Slnfforbernng ,  fid^  bor 
bem  taifer  jn  beranttoorten.  ©iegfrieb  fe^rte  nad^  äJiagbeburg  jnrüd, 
ber  ©c^öff enfd^reiber  ritt  bagegen  nad^  ^rag  nnb  tonrbe  beim  Äaifer  bor- 
getaffen.  ®a  ioaren  and^  ber  §erjog  bon  ©ad^fen,  ber  ®raf  bon  9ie^ 
nnb  anbere  ijötften  jngegen. 

Slnd^  bie^mal  jeigt  fid^  ber  ßl^ronift  .afe  mntl^iger  nnb  nner== 
fc^rocEener  SSertl^etbiger  ber  3ntereffen  feiner  ©tabt.  2rofe  atter  feiner 
Semül^nngen  gelang  e«  bem  (Srafen  bon  9iefe  nid^t,  ba«  Snrggrafenamt 
in  3Jiagbebnrg  jn  ermatten. 

Sei  (Sr  jä^Inng  ber  ßreigniffe  be«  3abre«  1361  l^at  ber  (S^ronift  tt)ieber* 
nm  ©elegenl^eit  bon  fid^  felbft  jn  reben.  Site  nad^  bem  Siobe  Sr jbifd^of «  Otto 
bnrd^  SSermittlnng  be«  taifer«  SSifd^of  ÜDietrid^  bon  SÖiinben  jnm  3la6)> 
folger  eingefetjt  toar,  f  ottte  ber  nene  Sanbe^i^err  baf  ür  ©orge  tragen,  ba§  bie 
^af)l  ber  ©d^Bffen  tt)iebcr  bottftänbig  voürbe:  bie  nod^  am  geben  befinblid^en, 
bereit«  tjod^betagten  ©d^iJffen  toottten  Srgänjnng^toal^len  bornel^men  nnb 
ber  ßrjbifd^of  f ottte  biefe  beftätigen.  5Der  Srjbifd^of  toünf^te  mit  ben 
©d^öffen  in  biefer  Slngelegenl^eit  felbft  9tüdtf^)rad^e  ju  nehmen,  nnb  biefe 
fd^icEten  benn  and)  jtoei  anö  il;rer  äWitte  nnb  iljren  @d;rei6er  jn  i^m.  Slber 


^inicitung.  xvii 

mebet  bte  Untet^anblung  mit  btefeu  nod^  nne  jtoeite  mit  f ämmtüd^eu  ®d^öff en 
führte  ein  9Jefuttat  gerbet,  ßrjbifc^of  öietrid^  toolttc  felbft  neue  ©d^bffen 
toä^Ien  ober  tpenigften^  bod^  mit  ben  nod^  lebeuben  ®erid^t  abl;alten  — 
gorbetmigen,  auf  bie  bie  ©d^öffeu  nic^t  eingingen.  J)a  er  außetbcm 
nid^t,  h)ie  e^  ba^  |)er!ommen  erfotberte,  am  Slbenb  bor  bem  ®erid&tötage 
fid^  bor  ber  ®d;ö|fenfammer  gejeigt  l}attt,  fo  fonnte  feine  (Serid^t^fifenng 
ftattfiuben.  !t)a^er  blieb  bie  @ad)t  bi^  ijuf  StJeiteres^  rul^en,  jnmat  bie 
!I^ätigfeit  ÜDietrid^cJ  anbertoeitig  in  2lnf^)r ud^  genommen  iDurbe. 

®n  3al;^  barauf  erneuerte  fid^  ber  Streit,  ßrjbifc^of  ©ietrid^  be=^ 
anf^rud^te  njieberum  ba^  9ied^t  ©d^Bffcn  nad^  eigenem  ©rmeffen  einjn^ 
fe^en ,  brang  aber  aud^  je^jt  nid^t  mit  feinem  SBillen  burd^  unb  Ijielt  e^ 
fdölie^id^  für  ba^  ©erat^enfte  auf  ba^  SBal^lred^t  ju  berjid^ten.  9lbcr 
anbercrfeit^  bü)a\\pktm  anä)  bie  SSorftel^er  ber  Innungen  unb  bie  Statt;- 
männcr,  ba^JSRed^t  ju  l^aben,  ®d^öffen  ju  tt)ä^fen.  SSeibe  2(;eile,  ®d;i)ffen 
imb  Siat^männer,  fnd^ten  il^re  Slnf^rüd^e  burd^  Urfunben  unb  l^er^ 
gebrad^te  ©itte  ju  bett)eifen,  3lt^  bie  "Parteien  immer  me^r  an  einanbev 
geriett;en,  trat  ber  ©d^öffenfd^reiber  berföljnenb  bajtDifd^en.  •  'B^te^j^ 
f^rad^  einer,  f o  fäl;rt  er  in  feiner  ßr jäl^fung  fort,  ber  i^nen  (ben  ©d^öffen) 
iüo^l  ®ute^  gönnte  unb  aud^  ber  ©tabt;  3^r  §erren,  geftattet  mir  baig 
SiJort  JU  nel^men.  3d^  bin  @uer  Silier  ©teuer.  3^r  Ijabt  eine  ©ad^e 
berührt,  barüber  d^x  njol;!  in  ©treit  gerat^en  unV  ju  ©d^aben  fommcn 
fönnt,  benn  bie  ^ei^eit  ber  ©tabt  berul^t ,  n)ie  mid^  bünft,  auf  biefer 
SBal^t,  ba  ^aifer  Dtto  felbft  bie  erften  ©c^öffen  fammt  bem  "Si^iifk  ein= 
gefegt  unb  fie  ju  S!ötn  beftätigt  tjat,  unb  man  mug  nod^  alte  ©d^Bffen 
beftätigen  unb  f d^toören  laff en  ju  ber  ©auf.  !j)ie  ®a^^  jefet  jum  bölUgen 
Sluötrag  JU  bringen,  baju  f;abt  3^r  feine  ^tit,  barauf  l^ättet  3^r  el;er 
benfen  f  ollen.  3d^  gebe  ben  dlatiif  bag  3^r  nun  2ltle^  rul^en  laff  et  unb 
baß  bie  ©d^öffen  ju  ®erict;t  ge^en.  ©ollten  bie,  n)eld;e  meine  ^erren  bie 
©d^öffen  gen^äi^lt  i^aben,  nid;t  anerfannt  tperben,  fo  fi5nnen  fie  felbft  auc^ 
nid^t  afö  red^tmä^ge  ©d;öffen  gelten.  Saffet  un^  barüber  einig  toerben: 
ttjenn  bie  SRat^männer  mit  befferem  dteäfk  i^re  3lnf|>rüd^e  auf  bie  SBal^l 
geltenb  mad^en  fönnen,  fo  fürd^te  id^,  toerben  bie  alten  unb  neuen 
©d^ijffen  abbauten.'  —  3««^  Semetfe  für  feine  33e^an))tung  la^  er  i^nen 
eine  ©teile  au«  bem  'SHed^te'  bor,  bie  über  bie  SSeftätigung  ber  ©d^i5ffen 
l;anbelte.  25iefe  SSorftellungen  frud^teten  unb  ber  ^w>\\t  ivnrbe  bei^- 
gelegt. 

3m  folgenben  3al;re  fe^en  n)ir  ben  ß^roniften  mieberum  in  einer 
für  bie  ©tabt  loid^tigen  Slngelegen^eit  tl^ätig.  !Cie  SSürger  l^atten  im 
fütlid^en  ©tabttl^eil,  beffen  (Srunb  unb  ©oben  bem  ©vjbifd^of  gel^örte. 


\ 


XVIII  (Sujtcitung. 

^ 

einen  Sl^urm  be^uf^  Sett^etbigur^  ber  ®tabt  auffüi^ren  taffen.  ©er 
Sifd^of  fud^te  ba^  ju  l^inbetn,  benn  bte  ©teile  wäre  fein,  2)ie  ©ürget== 
fc^aft  bagegen  be^n^jtete,  fie  gehöre  i^nen,  benn  bon  ätJtet^  ^er  ^tte  l^tet 
ein  S3ergfrieb  geftanben/  ber  Sigentl^nm  ber  ®tabt  getDefen  toäre.  Da 
mancherlei  33er^anb(nngen  jtoifc^en  Srjbifd^of  nnb  9tat^  ju  feinem  SRe^^ 
fnitate  führten,  fo  tonrbe  befd^Ioffen,  baß  aüe  brei  9tät^e,  bie  ©d^öffen 
nnb  bie  2lngefe]^enften  ber  ©tabt  fid^  felbft  jn  bem  (Srjbifd^of  begeben 
foüten,  umi^n  jn  erfnd^en,  bie@tabt  bei  i^rem  JRed^te  ju  Caffen.  3nbem 
®aale,  too  er  bie  S5ertreter  ber  ©tabt  empfing,  befanben  fi<j^  biete  anbere 
i)ornet;me  ^erren,  außerbem  eine  große  Slnja^l  bon  ©oml^erren  nnb 
®eiftlic^en.  ®egen  biefe  beflagte  fid^  (grjbifd^of  ÜDietrid^  über  bie  Bürger 
nnb  bat  fie ,  i^m  jn  l^etfen ,  baß  jene  nid^t  erjbif d^öf fid^e^  (Sigentl^nm  be^ 
bauten.  Sm  Flamen  be«  9tati^e^  ta^  ber  ©d^öffenf d^reiber ,  nad^bem  ber 
©rjbifd^of  bajn  feine  Sinmittignng  erti^eilt  l^atte,  mehrere  Urfunben  bor, 
an^  benen  ba^  Stecht  ber  ©tabt  l^erborgel^en  f oüte ,  tt)aö  aber  ber  @r j^^ 
bifd^of,  ber  fid^  feinerfeit^  ebenfalls  auf  alte  ^rioitegien  berief,  beftritt. 
©d^ließlid^  befahl  er  bem  9iat^e,  ben  Si^urm  fofort  abjnbred^en,  toojn 
fid^  aber  tiefer  ni^t  oerftei^en  mottte,  eö  fei  benn,  baß  er  burd^  rid^ter* 
Ud^en  aimafprud^  baju  gejmungen  toürbe. 

^Cie  golge  biefe^  mißgtnrtten  2lu«g(eid^^  mar ,  baß  ber  grjbifd^of 
mit  einem  2:^ei(e  be«  !J)om!apttete  aWagbebnrg  berließ  nnb  fid^  nadb  SBot 
mirftebt  begab.  Slber  ate  fetbft  bie  ©rol^ung  mit  bem  Sänne  bieS3ürger=^ 
fd^aft  nid^t  jum  91ac^geben  beflimmte,  fnd^te  er  ate  berftänbiger  einfid^tö- 
boUer  §err  —  im  3Q3iberf|)rnd^  mit  einem  5l^ei(e  feiner  £)om]^erren',  bie 
i^n  jum  ernfttid^en  S3rud^e  mit  ben  3Kagbeburgern  brängen  toollten  — 
burd^  jn^ei  feiner  SSertrauten  inbirect  mit  bem  dlatift  in  SSerbinbung  ju 
treten.  T)iefe  gaben  ben  ^Bürgern  gu  oerftel^en,  njenn  fie  fid^  entfd^l8ffen 
jtoei  ober  bier  3)titgtiebcr  be^  SRatl^^  an  ben  ßrjbifd^of  mit  ber  Sitte  jn 
fd^icfen,  er  mbd^te  njieber  nad^  OJiagbebnrg  iurüdtfel^ren ,  fo  n)ürbe  er 
getoiß  baranf  eingei^en.  3werft  toar  ber  JRatl^  ioenig  geneigt  ben  3Sor* 
fd^Iag  anjnneljmen,  aber  bie  gegent^eitige  3Keinung,  obtool^l  fie  urf^)rüng=' 
tid^  nur  bon  toenigen  bert^eibigt  tonrbe ,  mad^te  fid^  enblid^  bod^  geltenb, 
nnb  man  befd^loß  junäd^ft  mit  be«  @r jbifd^of^  3Sertrauten  ju  berl^anbetn. 
S)aju  beftimmte  man  bon  ©eiten  be^  ytati)^  fünf  3Jlänner,  ju  benen  anä) 
ber  S^ronift  gehörte.  3n  gotge  ber  Unterrebnng,  toeld^e  biefe  mit  Diet* 
rid^6  Slbgefanbten  l^atten,  fdbidEte  ber  dtaii)  bier  an^  feiner  3Äitte  an  ben 
Srjbifc^of  nad^  Söolmirftebt.  Ser  grjbifd^of  em|)fing  bie  ^Ratl^^bejjntir^^ 
ten  fei^r  freunbCid^ ,  feierte  dm  f otgenben  Za^t  md)  ÜKagbebnrg  jurüdE, 
nnb  bte  (^aäft  toaxh  in  gutem  ^rieben  beigelegt. 


(Sinkitung.  xix 

©ei  bcr  ßrjä^Iung  eineef  neuen  ©tteite^  jfoifd^en  (Stjbtfd^of  unb 
@tabt,  bet  aber  iDiebctum  gtüÄid^  befeitigt  n)irb,  nennt  fid^  ber  ßl^ronift 
ate  'bet  ftab  \di)xmx'  (249,  20  jum  3.  1364).  S)ann  enb[t(^  etiä^lt  et 
nod^  eine  ä)iiffion ,  bte  er  im  2lufttage  beö  ÜRagbebutget  9?atl^eö  im  3. 
1368  au^füi^tte.  ^lad)  bem  5£obe  J)ietti(^«  tt)at  SHbred^t  bon  ©ternbetg 
jnm  Stjbifd^of  getüä^tt  ttjotben.  S)et  neue  Sanbe^fütft  ^atte  fein  Sin^* 
tteffen  in  üRagbebutg  beteitö  auf ünbigen  (äffen,  ba^  fid^  abet,  tDeit  et 
ftanf  am  ^obagta  toat,  bcn  5Eag  ju  S^ag  ber jögettc ;  ja,  man  fagte  f ogar, 
et  toäte  tobt,  '  t)axnm  fanbte  man  bie  ©d^reibet  bon  äßagbebutg  unb 
§aße  nad^  "^Jtag.  ÜDa  fanben  tu  it  ii^n  ganj  gefunb,  unb  et  fteüte  iötiefe 
batiibet  au^,  ba§  et  bie  ©täbte  bei  i^ten  ^ribilegien  laffen  ttjoüte^ 
(®.  258,  5).  !E)a^  letzte  aKol,  tDo  bet  SSerfaffet  bon  fic^  felbft  tebet,  ift 
jum  Salute  1371  bei  Stjä^tung  einet  ®eiftetgefd^id^te,  bie  fid^  in  bet 
S'ieuftabt  juttug,  ^ietbei  betfid^ett  et  etnft^aft,  foüte  et  5lüe^  ba^  an^^ 
fd^teiben,  loa^  et  in  einet  "SU^t  mit  nod^  biet  anbetn  gel^ött  ^ttt,  ba^ 
loütbe  biet  ju  lang  toetben  (®.  262,  6) . 

©d^on  an^  bem  Umftanbe  allein,  bag  bet  Stjä^let  oon  nun  an  nie- 
mate  mel^t  in  etftet  ^etfon  betid^tet,  looju  bie  (Steigniffe  bocb  bietfad^^e 
Oelegenl^eit  batgeboten  Ratten,  bütfen  n)it  mit  einiget  ©id^et^eit  ben 
tSd^tuß  jie^en ,  bag  tut  je  ^tit  naä)  bet  leisten  Stloä^nung  feinet  'ißetf  on 
bet  etfte  aSetfaffet  fein  SBett  abgefd^toffen  l^at,  unb  bag  fein  SBunfd^,  ba^ 
bon  i^m  begonnene  SBetf  möge  weitet  fottgefü^tt  toetben,  in  ©tfüüung 
gegangen  ift.  5lbet  aüd;  nod^  anbete  ®tünbe  f^)tec^en  bafüt,  bafe  bie 
S^tonif  in  il^tet  utfptüngtid^en  ®eftalt  nid^t  toeitet  ate  bi^  jum  3a]^te 
1372  teid^te.  iSlad)  ben  jnm  3.  1372  eingettagenen  Steigniffen  finbet 
fic^  fofgenbe  Dlotij.  '33i  biffen  bingen  be  gefd^een  fin  mad^  men  tofomene 
bing  ptoben.  ^it  umme  i)tbU  it  ut  biffen  (angen  teben  bet  ftab  to  bto* 
men  umme  to  famene  botfottet  biffe  na  fd^tebene  ftude,  np  bat  me  fd^abe 
unb  f ofte  betoare  \  —  3d^  neunte  an  —  unb  b^t  Sluöbtudt  'biffe  n  a  fd^te* 
öene  ftudte.'  tä^t  faum  eine  anbete  Sttlätung  ju  —  bag  bet  etfte  ^oxt^ 
fefeet  biefe  SBotte  eingejeid^net  ^at.  S)et  ®eban!e  'bi  biffen  bingen  be' 
gefd^een  fin  mad^  men  tofomene  bing  ^toben '  ift  entlehnt  au^  bet  @intei= 
tung  'bi  ben  bingen  be  gefc^el^en  fint  ^)tobet  men  bidfe  toat  nod(^  gefd^een 
mad^ '  (® .  1,15),  unb  aud^  bie  äöenbung  'u))  bat  me  f d^abe  unb  f ofte 
beioate*  ift  unjtoeifeH;aft  eben  ballet:  'u^^e  bat  me  bi  ben  bingen  be 
fd^een  finb  fd^aben  beioaten  moge^  (®.  1,  13).  !Den  ®afe  'i^itumme 
^ebbe  i!  ut  biffen  langen  teben  bet  ftab  to  btomen  umme  *  to  famene  bot- 

1 .  SÖeim  man  'umme' ,  ba«  uic^t  in      tritt,  fo  mug  man  annt\)mtn,  bag  e8  ent* 
bie  (Sonftruction  ^incinipagt,  nid^t  tilgen      töeber  bem  SSerfaffer  ober  einem  ber  2lb* 


XX  Einleitung. 

tortet  biffe  na  fd^ret^ene  ftucEe'  tüirb  man  ni^t  anbeten  oevftel^eu  fönnen, 
al«  ba^  bie  uad^folgeiiben  Slitfjeic^nungeh  ein  ?lii«^jug  au^  i^orüegenbcn 
(äugeren  33enc^ten  finb.  Unmittelbar  an  biefe  SBorte  fd^tie^t  \iä)  eine 
J)avftennng  ber  geljbe  ,^n>if^cn  bev  ?Utftabt  nnb  ben  erjbifd^öfüdf^en  ä)ii^ 
nifterialen  i)ont  vMjre  1351.  ii^  märe  bod;  in  ber  3:^^at  fettfam,  wenn 
ber  erfte  3Serfaffer ,  ben  im  überall  afö  einen  J)erftänbtgen  Sßann  tennen 
gelernt  ^aben ,  <)Iöi§(i(^ ,  oI;ne  irgenb  n)e(d)e  SSeranlaff nng  anf  bie  bereite; 
erjä^tte  gelobe  ;^nrüdfommen  nnb  Jefet  einen  in  mand^en,  toenn  and^ 
gerabe  nid^t  mefentlid^en  ^}Jnnften  abmeid^cnben  öerid^t  barnber  an  ganj 
nngel^öriger  ©teile  einfügte.  3lüe  biefe  Siebenten  tt)erben  nnr  bnrd^  bie 
Slnnal^me  eine^  jn^eiten  ^ier  eintretenben  SSerfaffer«  bcfeitigt.  Site  Se= 
meife,  freitidf;  nntergeorbneter  9lrt,  für  meine  9)teinnng,  ba§  ba^  SBert  in 
feiner  itrfjjrünglid^en  (Seftatt  nid^t  über  ba^  3a]^r  1372  ^inan^ge^t, 
mögen  nod^  bie  35erjeid^niffe  ber  @rjbifd^i?fe  nnb  ber  ©d^nft^ei^en  biene^. 
3n  bem  erfteren  (®.  214  ff.)  ift  bi^  anf  (Sr^bifd^of  ^eter,  bi^  jn  beffen 
ajcgiernng^jeit  ber  erfte  3Serfaffer  fein  ©nd^  fortgeführt  i/at,  eine  gemiffe 
®(eid^mäf5igfeit  bei  ber  Slnfjäi^Inng  ber  einjetnen  erjbifd^bfe  ganj  nnt)er== 
tennbar;  erft  mit  (Srjbifd^of  IHtb^üig  l^ört  biefe  Konformität  anf,  —  ge^oiß 
nid^t  jufälüg.  35a  nad^  ber  SSerfid^erung  ber  35orrebe  (©♦  2,  6)  ber 
ß^rontft  biefen  33ifd;of«tata(og  felbft  i)erfa§t  l^at ,  fo  mng  man  feCbftöer^ 
ftanbtid^  annehmen,  ba§  bie  Slngabe  ber  9fJegiernng«s^it  ber  einzelnen 
erjbif^iJfe  bi«J  anf  feine  3eit  Don  i^m  l^errül^rt,  nnb  ba§  bie  9iegiernng^^ 
ia^re  ber  folgenben  üon  ben  gorfefeern  ber  ß^ronit  fpäter  nad^getragen 
finb.  aie^nüd^  fd^eint  e^  fid^  mit  bem  SSerjeid^niB  ber  ©d^nltl^eigen 
(®.  212)  jn  öerl^atten.  3d^  bin  geneigt  anjune^men,  ba^  ber  urfj^rüng^ 
tid^e  Jeft  mit  ben  SBorten  'in  bem  jare  toart  fd^utte  §an^  ^IJerfit'  enbete, 
nnb  bag  bie  fotgenben  9?amen  fpätere  Eintragungen  finb. 

®inb  biefe  ^Innal^men  rid^^tig,  f o  mu|  ba^  Snbe  be^  jtoeiten  2^^ei(e^ 
unferer  ß^ronif  in  ber  ^anbfd^rift  tl^reö  erften  SScrfaffer^  and^  eine  anbere 
®efta(t  ^aben,  at^  bie  ift,  in  ber  fte  nn^  gegenwärtig  Dorüegt.  ^at  biefer 
tuirttid^  fein  33nd^  mit  bem  Saf)xz  1372  abgefd^toffen ,  fo  tann  er  n<itür^ 
lid^  ^ier  nid^t  ßreigniffe  erjä^It  ^aben,  bie  einer  fpäterenB^it  angel^ören. 
35erg(eid^en  voix  junäd^ft  bie  Srjä^tung  t)on  ber  Ueberna^me  be«  6r jftif t^ 
bnrd;  ©rjbifd^of  ^eter,  tDie  fie  am  @nbe  be«  jtoeiten  2:^ei(e«  ber  ß^ronit 
(®.  208)  fid^  finbet,  mit  ber  im  britten  X^eite  (@.  263),  fo  ergeben  fi^ 
jmtfd^en  beiben  mand^ertei  Differenzen ,  bie  bei  ber  Slnna^me  eine^ 
35erfafferi8  tanm  bentbar  toären.   ©eibe  ^Relationen  ftimmen  barin  über== 

fcf;reibcr  babuitjj^  in  bie  gebet  gefommen      ber  |!ab  JDiöen*  im  @inne  gel^abt  ^at 
ift,  bag  er  eine  Sßenbung  toit  etma  *utnmc 


@mteitung. .  xxJi 

ein,  ta§  bie  Bürger fd^ft  nur  uiiAjcrn  bem  tieneu  @r jMf d^of  l^uttigte,  aber 
bie  ctfte  jei^t  ben  ©rjbtfd^of  eine^  iptrlüci^^en  S3ettuge^ ,  tnbem  er  beu 
2l6georbneten  be^  ^aü}^^  ein  fatfci^e«  ^aüium  öorgejeigt  l^abe ,  um  i^te 
^ulbigung  ju  erfd^iüinbeJn.  ÜDaJ)on  u>etg  bet  gteid^xeittg  nicbcrgefd&rie== 
betic  jtDcitc  ©ertc^t  nid^t^.  3(i^  glaube,  luir  merben  ntd^t  irre  gelten, 
öoetin  tt)tr  bie  legten  ©citen  beö  jiüeiten  5E^ei(e^  »on  ®.  207,  23  biö 
©.  210,  12  ate  än\ci^t  f<}äterer  Ueberarbetter  ber  61)ronif  il^rent  erften 
33erfaffer  gauj  unb  gar  abfpred^en.  2luc^  ber  ^intoei^  auf  bie  au^füljr» 
Kd^ere  ©arfteüuug  be^  2:obe^  ©rjbifd^of  öubtvig^  mit  beu  Sorteu  '  ate 
mcn  t>iubet  iu  ber  crcuitcu '  ift  eiu  fd^mer  iu  bie  äßagfd^ale  fatteube^  Sir- 
gumeut.  ©beufo  ijerbäd^tig  ift  ba^,  maö  auf  ®,  209  i?ou  ßrjbifd^of 
Sltbred;t  er jä^lt  mirb,  bem  bie  SDfagbeburger  uid^t  ^ulbigeu  tooüteu ,  weit 
er  !eiu  Pallium  i)ätk.  ®anj  auberö  {autet  bagegeu,  ma«  im  brttteu  S^l^eit 
ber  ß^roui!  auf  ®,  ,286,  15  ftet;t  'bc  pam^  ^)robiberbe  äitberto  bat 
bifd^o^)bom  to  9Kagbebord^  au  grot  arbeit  uub  !ofte  uub  coufirmerbe  on 
unb  gaf  om  fiu  t)atlium  t^an  ftuub  an\  9lod^  abeuteuerlid^er  ift  bie 
aCberue  @rjä^luttg  am  ©d^tuffe  be^  jmeiteu  2I;eite^  (@.  209,  31-^210, 
12),  iDoua^  bem  ^a^)fte  eiu  ©d^reibeu  überfaubt  feiu  fott,  burd^  ba^  er 
beiDogeu  t^erbeu  foüte,  gegeu  bie  aWagbeburger  tt)egeu  be^  yjou  il^ueu 
ermorbeteu  Srjbifc^of^  Surd^arb  euergifd^  borpge^eu :  fie  ti^äreu  ie^t 
reic^  uub  föuuteu  uuu  tüd^tig  jal^teu.  Sie  ßrfiubuug  biefer  ©efd^id^te 
liegt  ju  fel^r  auf  ber  ^aub ,  al^  ba^  e^  uötl^ig  xoäxt ,  barüber  ttjeitere 
äßorte  ju  berliereu.  Sltle  biefe  f^)ätereu  B^fälje,  bereu  ®|)ifee  ftet^  gegeu 
beu  ßribifc^of  gefel;rt  ift,  müffeu  ju  eiuer  ^ext  in  bie  6t;rouif  eiuge- 
fd^obeu  feiu,.U)o  ba^  SJer^ältui^  ber®tabt  ju  iljrem  geiftlid^eu  Dber^erru 
eiu  überaus  uugfiuftige^  getoefeu  feiu  mu^* 

3lber  aud^  abgefel^eu  beu  biefeu  (Bküen  glaube  id;  laum ,  ba^  iu 
beu  uu^  er^alteueu  ^aubfd^rifteu  ber  eigeutlid^e  Sorttaut  be^^  jtDeiteu 
X^eile^  ber  ß^rouif  t)orliegt.  SBeuu  uid^t  uoc^  ueue  ßobice^ ,  bie  aubere 
ältere  äfJeceufioueu  be^  5Eeyte^  eut^alteu ,  auf gefuubeu  tverbeu ,  f o  merbeu 
wir  !aum  im  ©taube  feiu,  biefe  grage  jum  boKeu  Slu^trag  ju  briugeu. 
a^  ift  im  l^üc^fteu  ®rabe  auffalleub,  ba§,  uad^bem  bou  ©.  180—191  bie 
©efd^id^te  (är^bifc^of  33urdfiarb^  III.  erjä^lt  ift,  ucd;  eiumal  auf  feiue 
3ertvürfuiffe  mit  ber  ©tabt  jurüdEgefommeu  tt)irb.  ©iefer  eiugefd^obeue 
®erid^t  (©.  191—197)  umfaßt  nur  bie  ®efd^id(^te  tt)euiger  3a]^re  aue^ 
bem  ßebeu  be^  erfd^lageueu  S'ird^eufürfteu  uub  berul^t ,  tt?ie  bie  iu  beu 
Slumerfuugeu  augejogeueu  Urfuubeuftelleu  beujeifeu,  auf  guteu,  jiemlid^ 
gleid^jeitigeu  9?ad^rid^teu.  6^  fd^eiut  mir  tueutg  glaublid^,  bag  biefe  d^ro^ 
nifalifd^eu  Slufjeid^uuugeu  bom  erfteu  23erfaffer  iu  beu  >tej:t  iu  fold^er 


xxil  .  (Einleitung. 

©ctfe  etngefd^obcn  finb.  §ättcu  i^nt  tiefe  au^fü^rttc^ereu  Sflaäfxiäfttn 
j)orgetegen,  er  toürbc  fie  bod^  o^ne  3^^iM  ^^  1^'"^^  c^rouologtfd^en 
atal^men  eingefügt  ^aben,  beim  eö  ift  gar  fein  ®runb  abjufel^en ,  tue^^alb 
er  gerabe  biefeö  d^ronifalifd^e  gragment  nnb  jwar  ol/ne  ein  3öort  ber 
ßntfd^utbtgnng  ganj  unberntittett  an  ungehörige  ©tette  gefegt  ^aben  foüte, 
ba  bie  nieberbentfc^en  ^anbfd^riften  (f.  ®.  191,  1—2  unb  l^e^arten)  e^ 
nod^  einfügen  üor  bem  juni  vorigen  3lbfd;nitte  gehörigen  ®a^e  '  bo  be^ 
bifd^o^e^  bot  o<)enbar  toart,  men  ^albe  on  ut  ben  felre  unb  beftabebe  on 
erlifen  to  grabe  in  bem  bome ,  ate  nod^  fd^inbar  i^'.  Slufeerbent  berrätl^ 
biefe^  grägment  feinen  fremben  llrf))rung  noc^  burd^  eine  ^intoeifung 
ouf  ettpa^  frül^er  @rtt)ä^nte$  '  l^ir  umme  getjen  om  at?er  be  borgere  beirbe* 
l^alf  bufent  mart,  ate  ^x  bor  fteit'  ®.  195, 25),  ba^  fid^  aber  in  unferem 
Zqk  nid^t  finbet, 

?lud^  ber  barauf  f olgenbe  Slbfc^nitt '  äJJefter  ^eibefe  mart  to  bifd^ojje 
ge!orn'  fd^eint,  menigften^  in  feinem  jweiten  '2lbfa|e  (®.  2tnm.  3  unb  4 
ju  @.  197)  Interpolation  ju  fein. 

gaffen  toir  baö  Sltle^  sufammen ,  fo  ergiebt  fid^ ,  bag  bie  legten 
Slätter  te«  jn^eiten  J^eile^  t^eitö  burd^  B^f^^^ '  ^^^^^^  ^"^^  SBeglaf^ 
fungen  —  benn  man  barf  vooijl  annel^men,  ba^  ber  crfte  SSerfaff er  über  bie 
iRegierung^ial^re  (Srjbifd^of  Dtto^  bon  beffen  ^a^  bi^  jum  3a]^re  1350, 
alfo  eine  ^zii ,  bie  ber  ß^ronift  fetbft  burcbgetebt  l^at ,  jufammen^ängen^ 
bere  unb  flarere  9^acbrid^ten  gegeben  ^at,  aU  je^jt  bie  ß^ronif  entl^ätt  — 
in  i^rer  gegenioärtigen  ®efta(t  feine^meg^  ben  urfprfingtid^en  2^ejt  cnt^ 
galten,  ba^  feine  *^artie  ber  ganjen  Sl^ronif  fo  J)iet  SBiberfj^rüd^e  unb 
Unflarl^eiten  entplt  afö  gerabe  biefe, 

®ie  iJtage  nad^  bem  Flamen  be^  erften  35erfaffer^  unferer  ß^ronif 
toürbe  fid^  mit  großer  Seid^tigfeit  beantmorten  taffen,  menn  un«,  »ie  bie 
^atlifd^en  ©d^öffenbüd^er ' ,  fo  aud^  bie  SÖiagbeburgifd^en  ermatten 
mären,  ©a  aber  nid^t  nur  bie  fflüd^er  unb  ©ocumente  be«  SWagbeburger 
©d^öffenftul^l«,  .fonbern  aud^  ba«  gauje  ©tabtard^it)  burd^  ober  unmittet* 
bar  nod^  ber  Betftörung  ter  ©tabt  im  3.  1631  ijoltftänbig  ijerloren 
gegangen  finb,  fo  fonnte  oon  biefer  ©eite  feine  3lu«tunft  ermartet  merben. 
Slber  bennod^  l^aben  un«  anbere  urjunblid^e  Quellen  feinen  9iamen  auf^ 
bemal^rt.  3n  einem  95er^anbtung«bud^e  ber  ©tabt  ®ro§en'©alje^fte^t 
jum  3.  1386  folgenbe  ßinjeid^nung :  *§au«  b^  ber  ^ruggen,  burger  to 
SWagbebr.,  gaf  ern  ^inr^fe  bau  8anime«fj3ringe  t)reftere,  bie  id^tetoenne  ber 
atben  [tab  fcriber  ma«  to  SWagbebr.,  9?o(eoe  bome  Seftere  unb  JJridfen  bon 

1 .  @.  t).  2)rci?]jiaupt  II,  452  ff. 


(ginleitung.  xxiii 

©ubbe^tDcgen*  bürgeren  to  9D?agbebr.  ftjne  ^atoen  Rannen  in  bem  ®ub* 
ior^botnen  \  3lm  JRanbe  ift  babet  bemetft  '  to  funte  borgen '  (§o^^)itaI 
®t.  ©eotgü  öot  ©atje).  Sine  anbete  ©tntragung,  tttoa  an^  betfelben 
3eit,  tautet:  'ern  ^inrif  Don  8annne^f^)ringe  gab  2*nt.  ingefeeia  to 
funte  ^axtiftn  captüen'  (an  einer  anbern  ®teüe  'to  funte  SKerten 
ca^)eüenO  'u|)  be^  l^tlgen  geifte^  f;obe  to  SWagb/  SSerbinben  toir  bantit 
bie  im  Utfunbenan^ange  ®.  432  f.  abgebrucfte- Ur!unbe  Don  1396,  loo^ 
rin  er  'attarift  ju  @t,  ^eter  in  ber  altttn  ^tatt  ju  äßagbeb,/  ettoo  ftatt^^ 
fd^reiber  bofelbft^  genannt  toirb,  fo  fd^eint  eg  mir  faum  einem  B'^eifel 
unterioorfen  gu  fein,  bag  toir  in  i^m  ben  SSerfaffer  unferer  ß^ronif ,  ber 
fid^  ja  jum  3.  1364  (®.  249,  20)  felbft  ai&  ©tabtfd^reibcr  bejeid^net, 
ju  erbtiden  ^aben.  3ebe^  nod^  ettoaige  Sebenfen  loürbe  fd^toinben, 
toenn  e^  gelange,  eine  art^ibatifdfje  9lotij  aufjufinben,  bie  balb  nad^  1372 
batirte  unb  i^n  ebenfalls  ate  ehemaligen  ©tabtfd^reiber  aufführte.  9lu^ 
biefen  beigebrad^ten  9?ad^rid^ten  erl^eUt  nun  freiCid^  ebenfowenig  ate  auö 
ber  ßl^ronif  fetbft ,  marum  er  fein  ftäbtifd^e^  2lmt  aufgegeben  unb  feinen 
SBo^nort  nad^  bem  benad^barten  @atje  Dertegt  ^be,  SSermuti^ungen 
barüber  ju  augern,  ift  nic^t  fd^toer,  aber  nid^t^  giebt  unö  3Serantaffung, 
ber  einen'  ober  ber  anbern  eine  i)U}txt  SBa^rfc^einlid^feit  beijutegen. 

93ot  bie  S^ronif  fetbft  mand^ertei  3ln^att^punfte,  nm  mit  groger 
SBa^rf d^einlid^f eit  bie  3a^re^grenje  ju  bejeid^nen ,  toetd^e  ber  erfte  25er^ 
faff er  erreid^t  ^at ,  fo  finb  loir  bei  ber  Sntfd^eibung  ber  grage ,  auf  n)ie 
t)iet  Sortfe^er  ber  JReft  ber  Slrbeit  ju  bert^eiten  ift,  loeniger  günftig 
fituirt,  gür  bie  bei  toeitem  größere  'ißartie,  bie  Sa^re  1373—1428  um^ 
faffenb,  bin  id^  geneigt  5  35erfaffer  anjunci^men,  ol^ne  freitid^  im  ©tanbe 
JU  fein,  einen  genügen  ben  33emei^  baffir  tiefern  ju  fbnnen.  ©ie 
®rünbe  für  meine  Slnnal^me  finb  fofgenbe: 

ÜDer  erfte  gortfe^er  be^  urf|)rüngtid^en  Serie«  fd^eint  ebenfati« 
©tabtfd^reiber  getoefen  ju  fein,  benn  nur  ein  Sfat^^beamter  .!ann  fo 
genau  in  afte  !l)etait«  ber  ftäbtifd^en  ®efd(^id^te  eingetoei^t  fein,  unb 
bag  bie  Slufjeid^nungen  gteid^jeitig ,  unmittelbar  nad^  ben  (Sreigniffen 
fetbft  gefd^e^en  finb,  bafür  bürgt  bie  grifd^c  unb  Unmittelbarfeit  ber 
ÜDarftettung.  3)ie  betailtirte  griä^lung  bon  ben  ^ermürfniffen  jtoifd^en 
ber  ©tabt  unb  bem  ©rgbifd^of ,  bie  toörttid^e  Sinf^iebung  be«  Sabebrief « 
Saifcr  tarl«  IV.  an  bie  ®tabt,  bie  tebenbige  ©d^itberung  bon  bem  Sin== 

1.  9lulf    (Sflubolf)    öom   Äcßer    ift  »o^(  berfclbe,  ber  im  ältejicn  ÜJiagbebur- 

im\6^m  1385  unb  1405  fickn3Äal§Bür*  gcr  ?c^)n8bud^e  öon  ca.  1373  al«fiUus 

gcrmcifler.    gritfc  toon  ®ubenö»egen  iji  Frickonis  d.  G.  bcjeici()ttet  tüirb. 
1389  unb  1393  tämmercr;  er  ip  aud^ 


/ 


XXIV  (Sinkitung. 

jug  ber  ftäbtif c^eu  3lb9Covbneten  *  in  S^augermünbe ,  too  ber  S!aifer  fid; 
bamafö  auffielt ;  bann  tt>icberum  ber  etngel^enbe  SSerid^t  öou  bem  ©efud(^ 
be«  Äaifer^  unb  ber  Äai[eriu  in  3)2a9beburg  —  aüe^  ba^  fann  nur  »on 
einem  Slngenjengen  l^ettü^ren ,  ber  mit  bem  ®ange  ber  ftäbtifd^en  3lnge== 
legen^eiten  anf  b>a6  ©enaufte  bertrant  gen)efen  fein  mu^,  S5i^  jum  3. 1 384 
ettt?a  l^in  ift  bie  Srjä^tnng  au^füi^rlid^  unb  jtcmltd^  gteid^mägig;  bieüeid^t 
finb  aud^  nod^  bie  3a^re  1385,  86  unb  87  biefem  SSerfaffer  beijulegen. 
üDann  tritt  eine  8ücEe  für  bie  3a^re  1388  unb  1389  ein,  barauf  folgt 
eine'^iottj  pm  3.  1390  über  bie  fd^ted^te  Söiünjc,  unb  bann  mieber  eine 
i^üde,  bie  brei  3at;re  umfaßt.  Wxi  bem  folgenben  Solare  1 394  toerben 
bie  d^ronifatifd^en  9Kittljei(ungcn  n>ieber  retdl;er  unb  fommen  bem  frül^e== 
ren  Umfange  gleid^.  2lud^  fte  finb  aße  boltfommen  gtaubtt)ürbig ,  feine 
t)on  i^nen  n>iberf|)rid^t  bem  une^  m^  anberen  Quellen  barfiber  be!annt 
getporbenen.  gür  bie  3a^re  1398  unb  1399  ^aben  \m  mieber  feine 
3lufieid;nungen^  bann  aber  n^ieberiun  fe^r  u>ert^boüe  3iad^rid^ten  über 
bie  fofgenben  3a^re  (bi^  1403).  9iad^  meiner  3lnfid^t  ift  e^  unbeben^ 
Win,  ^^^  g'^ttfel^ung  ber  ßl^ronil  n>enigfteni&  biö  ivm  3.  1384  einem  unb 
bemfclben  SSerfaffer,  ebenfo  bie  (Srjal^lung  Don  1400—1403  einem  anbe== 
ren  jujufd;reiben ;  jnjeifetl^aft  fd^eint  mir  nur  ju  fein,  ob  bie  d^ronifati^ 
fd^en  9Jotijen  ju  ben  Salären  bon  1385—1397  einem,  ober  toa^  bietteid;t 
mal^rfd^einüd^er,  jtoeien  gortfefeern  sujutl^eifen  finb.  Sie  'ißartie,  toefd^e 
bie  Sa^re  1400—1403  umfaßt,  gef;&rt  ebenfalls  p  ben  befterjä^Cten  ber 
ß^ronü,  bor  2lüem  bie  ©d^ilberung  beö  5lufftanbe«  bon  1402.  Sag  id^ 
unmittelbar  banad^  einen  neuen  gortfefeer  annel^me,  berul^t  auf  folgenben 
®rünben,  ©nmal  fd^eint  mir  bie  S3etrad^tung  über  ben  3lufftanb  unb 
bie  barauf  gejogene  9)?oral,  bem  gemeinen  3)ianne  nid^t  alljn  fe^r  feinen 
3Biüen  jn  laffen ,  einen  |)affeuben  ®d^lu§  ber  9lrbeit  eine«  ber  gortfefeer 
ju  bitben;  bann  aber,  unb  barauf  möd^te  id^  ben  §au^)tnad^brud  legen, 
ift  e6  toenig  tt)a^rfd^cinlid^,'ba^  ein  yxwXi  berfetbe  SSerfaffer  jtoci  3Kat 
(®.  311 ,  20  unb  ®.  314,  1)  ben  lob  erjbifd^of  aibre^t«  ertoä^nt 
l^aben  fotle.  3)ev  jmeite  fpätere  ©erid^t  über  ben  ^Tob  Sllbred^t«  unb  bie 
!ffiat;l  feine«  9iad^fotger«  ift  bei  toeitem  au«fül;rlid^er  unb  eingel^enber. 
Senn  man  nid^t  jn^ei  berfd[^iebene  SSerfaffer  annimmt,  fo  ift  gar  nid^t  ab^ 
jufel^en,  ujarum  berfelbe  ©d^reiber  nod^  einmal,  o^ne  alle  SSeranlaffnng, 
auf  biefe  2:^atfad^en  jurüdtommen  follte.  9Jur  burd^  bie  Slnnal^me  eine« 
neuen  i^ier  eintretenben  gortfetjer« ,  bem  bie  bon  feinem  ä5orgänger  mit* 

1.  '  be  borgcv  tüorbcn  to  rabc  bat  fe  unb  anbete  ut  bem  rabe,  alg  on  gub 
fi!  toovantttjorben  tüolben,  unb  f anben  bar  buchte ,  unb  ben  f^riöcr  mebe'. 
C^anfcn  i>an  (St^enboi^je  ben  borgermefter     @.  269,  23. 


(Sinicitung.  xxv 

jetl^ettten  furgen  ^iottjen  ntd^t  genügten,  fann  ta^  ^i^^ö^^if^i^  ^«f 
iene  2:i;atfa(^en  l^inreid^enb  erffärt  mevben.  W>tt  tiefer  35erfa[fer  i}at 
md)  meiner  Slnfic^t  bte  ß^rotiif  anä)  nnt  tt)enige  3a^re  tpeiter  gefül^rt. 
3äf  neunte  an,  bag  mit  bem  3. 1411  n)iebet  ein  nenet  Sottfeljer  eintritt, 
ber  ba«  ffierf  m  jum  3.  1421  fortgefül^rt  ^at.  Slnf  @.  318 ,  3  n)irb 
ein  '§inri!  ban  ben  SRonen'  de  'ber  ftab  inrifte  unb  fd^riber' 
genannt*  ßr  gel^örte  ju  ben  9lbgeorbneten  ber  ©tabt,  bie  fid^  bnrd^ 
2lngenf(^ein  i?on  ber  ßd^t^eit  be«  ^ißaßiume  ßrjBifd^of  ©üntl^er«  über« 
jeugen  fottten.  ®iefe  ganjc  Slngelegenl^eit  tDirb  fo  betaiüirt  bargefteüt, 
baB  man  für  biefe  Partie,  atfo  t)on  1403  biö  ettoa  14 JO  ^tn,  i^n  afö 
25erfaffer  betrachten  barf.  Diefe  änfid^t  beftätigt  nod^  ba«,  tt)aö  er  über 
ba^  ainerbieten  ©rjbifd^of  ©untrer«  an  ben  dtati)  bon  SWagbebnrg  be^ 
rid^tet,  i^m  in  feinen  gelben  gegen  bte  ben^^^barten  gürften  beijnftel^en 
(©.  319,  24) :  '  !Do  biffe  I;ulbinge  fc^een  toa^ ,  bo  btvang  f;e  bc  borger^ 
mefter  f ere  to  l^anb  bar  na,  bat  to  i  ben  leeren ,  ber  üient  i)c  iDorben  n)a«, 
nmme  fincn  ipißen  entfeggen  tootben  ...  bar  ttxixt  om  ein  anttoert  to  ge- 
geilen ,  bat  U)  i  \>ax[  ber  leeren  beibe  nid^t  ernjuften  , . .  l^e  efd^ebe  ban  ben 
borgeren  bat  tt)  i  om  ^eilben  l^nnbert  gen)aj>ent  to  fime  frige  up  n  n  f  e  n 
fd^abcn  unb  up  finen  bromen.  bat  toolben  be  borgere  nid^t  bon ,  funber 
fe  feben  om,  fe  njolben  om  30  gen)a|>ent  l^olben  u^)  unfen  bromen,^  unb 
toat  toi  borbtngeben  mit  ben  nnfen  in  ber  bienbe  tanbe,  be  bingniffe 
fd^otbe  unfe  n)efen,  unb  unfe  l^ere  fd^olbe  be  ftebe  Ijotben,  unb  toat  unfe 
l^cre  of  mit  ben  [inen  borbingbe  bat  n)otbe  tt)  i  o!  mit  om  ftebe  l^otben^ 
unb  n^at  U)  i  to  I;oj)e  —  be  finen  unb  be  nnfen  —  borbingben  bat  fd^otbe 
tt)i  beiten  nad^  mantat  ber  tt)a<)enben  lube'.  ®o,  benfe  id^,  !ann  nur  ein 
3citgenoffe  fd^reiben ,  ber  bem  Statine  f el^r  nal^e  ftanb  unb  in  bie  ganje 
ftäbtifc^e  ^otitif  tjoüftänbig  eingett)ei]^t  xoax. 

©ie  borte^te,  i^rem  Umfange  nad^  nid^t  unbeträd^ttid^e  *^artie 
(Don  ®.  331,  8  m  379,  2)  biefee  Steile«  unferer  Si^ronif  fd&eint  ben 
SWagbeburger  ©tabtf^nbifu^  Sngetbred^t  SBuftern^ife  aue  ©ranbenburg 
jum  33erfaffer  ju  l^aben.  Sinmat  n)irb  fein  9iame  genannt  jiim  3. 1418 
(®.  346,  13):  '3n  ben  tiben  toorben  unfe  ^eren  unb  unfe  borgere  fere 
befmeret  unb  gemoiet  mit  be^  foninge^  ^ot)egeric^te  Dan  einem ,  genant 
2Biüe!en  ©oltfmet,  unb  anberen  tuben ,  be  fe  bar  l^en  gelaben  ^abben  unb 
to  arbeibe  gebrad^t:  bod^  tt)erben  fe  fi!  unb  fanben  Dor  gerid^te  oren  fin^ 
bicum  meifter  Sngelbred^t  SBuftertt)i<g  t)an  33ranbenbord^,  be  bem  ^obe 
öotgebe  to  9tegen«bord^  in  Seieren,  in  Ungeren,  in  be  ©lefien,  in  Se^^ 
men  unb  fe  boranttt)erbebe ,  f o  bat  or  tt>ebberfaten  nid^t  grot  jegen  on 
belred^ten  fonben,  tt)ente  fe  unger ed^t  toeren',  Sßieberum  tritt  er  i^anbetnb 

«läbtfcbronifen.  VIJ.  ** 


XXVI 


(Umleitung. 


auf  im  3.  1420  (@.  355,  5).  !Dic  SSctantaffung  mx  fotgcnbe.  SSlaxh 
gtaf  i^iebrid^  t>on  33ranben6urg  belagerte  mit  ^erjog  SBtl^efm  t>on 
ßünebutg  SlJbenöfebcn,  xotxl  i)kx  §etje  bon  ©teinfuvt  ©traud^biebe  imb 
9täubcr  liegte,  bie  i)on  l^ier  au^  ©treifjügc  nad^  tet  9)?-ax*f  unternahmen. 
3n  feiner  Sebrängni^  nal^m  §ctfe  feine  B^P^^^^  S^^"^  Sfatl^e  ber  'ilttftabt 
SOiagbeburg.  33ei  5Rad^t  fam  er  auf  ba^  JRatl^^u^  unb  f))rad;  bie  95er^ 
mitttung  ber  ©tabt  bei  3)iarfgraf  griebric^  an.  3u  5'">t3c  beffen  fanbte 
man  »on  ©eiten  ber  ©tabt  ben  <^^nbifu^  Sngetbrec^t  SBufternji^  an 
aWarfgraf  griebrid^,  ber  benn  ax\6)  betoirttc,  ba§  9lbgeorbnete  be^  ^at^ 
mit  :pcife  unb  feinen  greunben  ju  il^m  reiten  burften.  ©ie  *ijJarteien  ver- 
einigten fic^  fd^(ie§tid^  ba^in,  bie  33ei(egung  i^rer  ©treitigfeiten  bem 
9tatt;e  bon  ä)hgbeburg  unb  bem  bon  ©tenbat  ju  übertragen.  5)arauf 
l;ob  ber  3)tarfgraf  bie  Belagerung  be^  ©d^toffe^  Sltoen^teben  auf. 

SBa«  tüir  fonft  von  SBuftertoig  miffen ,  beffen  gamitie  gan;^  o^ne 
3tt)eifel  Don  bem  unweit  'ißlaue  bei  Sranbenburg  gelegenen 'Corfe  glei4>ee 
9iamen^  ftammte,  ift  gotgenbe^.  3lu^  ben  Annales  Marchiae  Bran- 
denburgicae,  meldte  Stngetu«  (®ngel)  im  3.  1598  ^erau^gab,  erfel^en 
Wir ,  ba^  (Sngelbred^t  SBuftermi^  ein  ^er!  über  SJranbenburgifd^e  ®e^ 
fd^td^te  tjerfa^t  ^at,  ba^,  nad^  ben  bon  Slngelu^  citirten  ©teilen^  ju 
fc^lie^cn,  toenigften^  bie  3ai^re  bon  1388—1423  umfaßt  ijahen  muß» 
Sine  tiefet  S3ranbenburgifd;en  ß^ronif  entnommene  ?Jad^rid^t  (älngetu^ 
@.  185)  jum  3a(;re  1409  betel^rt  unö,  bag  er  um  biefe  ^tit  noc^  &m- 
cu^  in  33veinbenburg  War^.  9lu6erbem  wiffen  wir  nod^  fein  S^obe^jal^r: 
1433.    ""^iad)  Jt'üfter^  Slngabe*  war  er  in  ber  Ä'atl^arinenürd^e  ju  ©ran^ 


1.  %ät  au^  bicfer  SÖuftcrWib'frf)en 
S^roni!  entleljntcn  'ilaäfvi^ttn  bei  ?i[n= 
gelu^  finb  ju|ammengefteüt  bei  Sliebel, 
Cod.  D.  Brandenb.  1),  (g.  23—45. 

2.  2)i«  5lngelcgen^cit,  bie  ilj^n  tjeran* 
laßt  feinen  9Jamen  felbfl  ju  nennen ,  ift 
folgenbc.  §an8  t).  Öui^on?  ging  barauf 
aii^,  @tveit  mit  bem  Ätoftcr  ?e^nm  anjii^ 
■fangen  unb  beanf^nnnif^te  ba«  (Sigentbum^-- 
rcci^t  über  bie  §aöcf:  n?ei(  bicS  SÖaffcr  bei 
bem  ®(^(ü6  pauc  märe ,  fo  müßte  bicfer 
gluß  ^um  @(^lüß  gehören.  2)o«  mad^te 
bem  ^ibte  beö  itlofterö,  ^einrirf;  ^tid^, 
großen  Kummer ,  unb  tjergeben^  fanu  er 
über  ein  5lu§!unft§mittel  ftdb  biefer  %}u 
\pxü6^t  ju  ertoebren.  (Snblid^  wanbtc  er 
fid^  an  ^onfen«  53rubcr ,  3)ietri(^ ,  hxixd) 
beffen  33ermitttnng  jwif^en  ben  ftreiteit^ 
beu  -^Parteien  ein  Xüq  p  Q3ranbenbnrg  ju 
®tanbe  !am,  ber  aber  feinen  iBerglcicb 
herbeiführte.  Schoö)  befd^Ioß  man  ii3enig== 


ften^ ,  jebcr  X^eil  foüe  jtoei  un;|)arteiifd^e 
@6ieböric^ter  ernennen,  um  burti^  fie  bie 
@ac^e  jum  5ln«trag  gu  bringen,  ^on 
(Seiten  be«  ^an«  toon  Ouifeott)  tonrben 
§enning  t),  @tecbow  unb  Henning  'o. 
©rieben ,  t)on  @eiten  be8  !?cbniner  3(btc§ 
3obann  öcn@otwi^,  @tabtfc^;reiber  ju 
33ranbenburg  in  ber  ^J^uftabt,  unb  ßngel^ 
bcrt  Sufterwitj,  (Slericuö  ju  33ranben-. 
bürg  ('ber  biefe  fad^en  Mter  SD^arggraffen 
3oboco  allein,  ouff^  Rapier  gebracht  unb 
tjerjeid^net  ^af ) ,  bai^u  beftimmt.  "Aber 
aud)  bie  33emübungen  biefer  SWänner 
§an«  i).  Cui^ott)  mit  bem  %ht  toon  Jüeb^ 
nin  au«;iuföbncn ,  unb  erfteren  i3on  wei= 
tcren  (^t^ri.tten  gegen  ba«  Älofter  abzu- 
bauen, batten  feinen  Erfolg.  SBgl.^cffter, 
@efd;id^te  bc«  Äiofter^  ^ebnin ,  Söranben- 
bürg  1851,  <B,  'M  ff. 

3.  Acce.ss.  ad.  Bibliothec.  historic. 
Brandenburg.   S.  206. 


(Sinlcitung.  xxvii 

benbitrg  begraben.  @etu  bort  befinbttd^cr  Scidj^cnftctn  l^atte  bie  Snfd^rift: 
Anno  Domini  1433  in  profesto  S.  Nicolai  obiit  Dominus  Engel- 
bertus  Wuster witz  fundator  huius  altaris  ,  cuius  anima  requiescat 
in  pace.  3ft  nun  meine  S5ermut^ung  —  bte  xäf  fretüd^  ntci^t  burc^  un- 
bebingt  jtDingeube  ®rfinbc  pr  ©etotpeit  erl^eben  fann  —  rid^tig ,  bafe 
er  ber  gortfe^er  unferer  Sl^rontf  öon  1411 — 1421  .ift,  fo  ^at  e^  Diel 
®öl)rfci^eintici^!eit  für  fid^,  ba§  er  1421  ober  batb  nad^i^er  fein  3lmt  in 
aMagbeburg  aufgegeben  uub  fid^  nad^  fetner  SSaterftabt  jurücEgejogen  ifat^ 
um  Ijter  ben  9teft  feiner  Sage  in  dini)t  ju  i)er leben.  äRetne  §i;^ot(jefe 
aber ,  baß  er  ber  SSerfaffer.  biefe^  2^etfe6  ber  3)lagbeburger  S^rontf  ift, 
berul^t  auf  ber  3Bal)rnet;mung ,  ba§  bieienigen  i^rer  ?Rad^rtd^teu ,  miä^i^ 
9)tärfifd^e  !t)ittge  angel;eu,  mit  ben  entf^red^enben  bei  5SlngeIu§,  bie  biefer 
afö  bem  ©efd^id^ti^toerte  be^  SBuftertotfe  entnommen  bejeid^net,  fdbii>er(id^ 
jufäüig  übereinftimmen. 

9)lan  Dergfeid^e  ©d^&p^end^roni!  ©.331,  8-332,  5  unb  aBufter^ 
mi^  bei  Slngetu«  ®.  188  f.  (^Riebet,  Cod.  D.  Brand.  D.,  @.  38): 
a)?arcE  ©ranbenburg  ioirb  tt>iber  eingeißfet;  ©d^.-^ß^.  ®,  333,  18  bi^ 
334,  13  =  Slngelu^  189  f.  (9{tebel  a.  a.  D.  38f.) ;  ©d^.^^ßf;,  335,  18 
—  336,  7  =  Slngefu«  192  f.  (^Riebet  40 f.) ;  @d^..(5^.  336,  8  —  336, 
27  =  aingelu^  193  (Stiebet  41);  ©d^.^Sf;.  338,  13—16  ==  Slngelu« 
193  (SRiebel  41);  ®d^..(5^.  338,  16—21  =  3lngelu6  193  f.  (^Riebet 
42);  @d^.:=g^.  344,  12—13  =  ^Kngetu^  198  (JRiebet  44) ;  @d^.:=6^. 
352,  1— 16  =  Slngetu«  201  f.  (^Riebet  44 f.),  namentlich  berglei^e  man 

3eUc  11—16  3lngclu8  202 


bord^  ber  fegebad^t  tpitten  ftod^  to 
ber  tib  marfgrebe  greberif  t>ormib^ 
belft  ^ercn  (Sunjel  t>an  ©erten^- 
(eben  to  rtbbere  Raffen  bon  2)re^ 


3u  (St;ren  biefeö  Siegel  Ijat  ber  löb- 
üd^e  3)Jarggraff  in  gebadeter  ©tabt 
2lngermünb  burc^  ^errn  ®üntf;er 
bon  Söarten^teben  ju  9tttter  gefd^Ia- 


boto,  ©ernbe  bau  ber  ©d^ulenbord;,  ■  gen:  Raufen  bon  Srebon),3)}att^ia- 
Slc^im  t)an  S3rebatoe,  a)lat^ief e- bau  j  fen  bon  SSd^tenljagen ,  33ernbt  t>on 
Ued^tent;agen,  Öubotbe  bau  Silben^'  j  ber®d^utenburg,  3oad^imt>onS3re^ 
leben  toonaftid^  to  Satbe  in  ber  !  boto,  ^ubolffen  bon  Slluengteben 


333ifd^e  :c.  I  bnb  ettid^e  anbere  au«  feinem  §offe. 

£)ie  lefete  ®teüe,  mo  beibe  (S^ronifen  eine  auffaüenbe  Uebereinftim^ 
mung  jeigen,  nur  baß  bie  3)?agbeburger  au«fü{;rlid[;er,  bie  be«  2lngelu« 
bagegen  fürjer  er;^ä(;(t,  ift  bie  bereit«  auf  bor^ergct;enbcr  Seite  ern?ät;nte 
(®d^.''6^,  355,5),  in  ber  SBuftertoife  at«  äJermittter  j^roifd^en  bem  d)lax(^ 
grafcn  uub^eife  \>cn  ©teinfurt  genannt  toirb  (Slngetu«  203,  Stiebet  4  5). 


XXVII  [  (Sintcitung, 

Sei  ber  35erflleid^ung  biefer  angeführten  ^araüetfteüen  mug  man 
jebodj^  jti>et  'ißnnfte  nid^t  an^er  "ääft  laffen :  einmal,  ba§  \m  ben  Zqi  M 
SBnftemi^  nnt  au^  einer  abgeleiteten  Qnette  fennen ,  unb  j^tDeitcu^^ ,  ba^ 
SBnftertDt^  jebenfalte  nieberbeutfd^  gefd;rieben  ^aben  n)irb  nnb  bag  burc^ 
bie  Ueberfetjnng  ber  i^m  entnommenen  ©eridj^te  in  bte  l)od^bentfd;e 
SWnnbart  un^  ein  h)id^tigeö  Kriterium  bertoren  gegangen  ift. 

@in  tt>eiterer  ®runb,  ©ngetbred^t  3Bnftertt?i^  bie  Slbfaffung  unferer 
ß^ronit  bom  3,  1411—1421  beijnlegen,  fd^eint  mir  in  bem  Umftanbc 
ju  liegen,  baß  nnr  ein  mit  ben  SDZärtifc^en  93er^ättniffen  auf  baö  ®e= 
nanefte  vertrauter  3Rann ,  ber  für  feine  SKärfifc^e  ^eimat  tro^  feiner 
nic^t  nnmid^tigen  ©teüung  in  einer  fremben  ©tabt  immer  noc^  ein 
njarme^  ^erj  ben)al;rt  l^atte,  biefen  St^eil  ber  Sl;rünif  gefd^rieben  ^aben 
tann.  SBenn  anc^  ©tabt  unb  ©rjftift  9D?agbebnrg  burd^  bie  Slnffäffigfeit 
beö  3lbet^  gegen  ben  9)iarfgraf  griebric^  bielfad^^  in  3Äit(eibenfd^aft  ge^ 
jogen  iDurbe  unb  bie  S^atfad^e  felbft  ben  SSerfaffer  ju  einem  SJef^red^en 
ber  9)iärfifd^en  SSerl^ättniffe  jtpangen,  fo  fül^tt  man  au^  feinen  ©erid^ten 
boc^  überall  ein  märmere^  3ntereffe  für  bie  ßreigniffe  tu  ber  SMarf  I;er^ 
auö.  3a,  e^  fi^eint  mir  nid^t  untt)a(;rfd^einlid^,  ba|  ber  dtat^  ber  Slttftabt 
aWagbeburg  —  bie  $Rid^tig!eit  meiner  Slnnal^me,  Snftermife  fei  ber  SSer^ 
f affer  biefeö  S^eite^  ber  @d^5t)<)end^ronif ,  borau^gefe^t  —  i^ir  in  biefer 
aud^  für  SÖJagbeburg  fritifd^en  ^t\t  gerabe  n?egen  feiner  genauen  S'ennt^ 
niß  bon  ^erfonen  unb  !Dingen  in  feiner  §eimat  mit  bem  tDic^tigen  Slmte 
eineö  @tabtft?nbicn^  betraute.  S)iefelbe  antiquitjom'fd^e  ®efinnuhg,  bie^ 
felbe  *en)unberung  für  ben  erften  ^ol^enjollcr  in  ber  3Karf  S3ranben^ 
bürg,  midjc  —  füh)eit  h)ir  un«  an^  ben  bei  5lngelu^  erl^altenen  grag^ 
menten  feiner  SWärfifd^en  6l;ronif  ein  Silb  babon  mad^en  fönnen  — 
äßnftermi^  bcfeelte,  finben  tDir  aud^  in  unferer  ©tabtd^ronif  mieber, 
gür  feine  (Sefinnung  ift  bie  ©teile,  in  ber  er  bie  friegerifc^en  ßrfolge 
3JJarfgraf  griebric^^  !urj  jufammenfaßt  (©,  338,  7) ,  anwerft  c^arafle^ 
riftif d; :  'alf u^  iDorben  in  f orten  tiben  unb  jareu  ber  robere  lantfafen  unb 
rof flöte  bele  gefturet  unbe  gelounnen.  *  bit  mod&te  tool  ein  funberfe 
fc^idunge  bau  ber  gnabe  gobe^  n)efen ,  n^ente  n^ere  ben  roberen  nid^t  ge^ 
fturet,  be  lanb  n)eren  in  forte^  mit  enanber  bortooftet,  unbe  loere  mi^Uf 
getDejen ,  bat  fomlife  ftebe  unb  med^tige  borge  bor  on  ^ebben  mögen  he- 
fitten'.  Unb  beim  3a]^re  1412,  loo  ba«  erfte  Stuf  treten  be^  5yjürnberger 
Burggrafen  erjäl^lt  tDirb,  ^eigt  e^,  baß  jtDar  bie  ©täbte,  in  beren  3nter< 
effe  ja  bie  §erbeifü(;rung  georbneter  fidlerer  3uftänbe  liegen  mußte,  i^m 
bie  ^ulbigung  geleiftet  l^ätten,  nic^t  aber  bie  aKä(^tigften  bon  ber  3Kann^ 
fd^af t,  atö  bie  Qui^oU)^ ,  ^oljenborf^  unb  Slnbere,    '  !j)iefe  maren  tt)iber 


Anleitung.  xxix 

i^n  unb  fallen  bcnj^errn  nid^t  für  öott  an,  er  ^ie§  bei  t^nen  nur  ber 
Janb  i)on  9?ürnberg  *)  /  unb  fie  ijermetnten  ba«  8anb  aßcin  regieren  ju 
fönnen,  iDte  [ie  ba6  lange  gemol^nt  tparcn.  ®te  l^dtten  beut  §erru  aud^ 
tDoi^I  cnbüd^  baö  Seben  fo  fauer  gemad^t,  baß  er  ber  ©tatt^alterfd^aft  in 
ber  3Äar!  ükrbrüffig  geiDorben,  märe  er  ntd^t  fo  befonnen  gu  SBerfe  ge^ 
gangen  unb  l&atten  t^m  ntd^t  ratl^enbe  greunbe  unb  l^inreici^enbe  ®elb^ 
mittet  jur  3Serfügung  geftanben/  gür  ba^  tebl^afte  3ntereffe  be^  SSer- 
faffer^  für  Slngetegcnl^eiten  ber  äWar!  unb  für  i^ren  neuen  ^errfd^er 
finb  nod^  folgente  ©teilen  ju  notir^n:  ®.  341,  14  ff,  350,  10;  358,  97. 
© inb  biefe  ßombtnationeu  rid^tig ,  ba§  iDtr  für  bie  gortfe^ung  ber 
(S^ronif  bon  141 1 — 1421  33Buftertt?i^  al^  35erf affer  anjunel^men  baben, 
fo  folgt  mit  ^flotl^ttjenbigfeit  barau^,  baß  er  erft  nad^  biefer  3cit/  alfo 
jmifd^en  1421  unb  1433,  feinSBerf  über  bie  ßreigniffe  feiner  ^zxt  in  ber 
3Rar!©ranbenburg  gefc^rieben  ^aben  fann ;  unb  bamit  ioürbe  fid^  b.  9?au=^ 
merVSlnfid^t  (Cod.  Diplom.  Brandenb.  Continuat.  I,  35,  2lnm.  ff)^ 

roonad^  ©ufterioife  bor  1417  gefd^rieben  ^aben  foll,  al6  irrig  ergeben, 
gbenfo  ift  beffelben  ®ele^rten  3)?einung  nid^t  ju  billigen,  atö  ob  3Bufter= 
n)i|  einen  perfönlid^en  ®rolI  gegen  bie  Quit^ou)'«  gel;abt  l^abe,  u?eil  eö 
i^m  fammt  ben  anbercn  baju  ernannten  ©d^ieb^männern  nid^t  gelungen 
ttjar,  bie  Qui^äoto'^  mit  bem  9lbte  bonSel^nin  au^juföl^nen.  SDIan  lefe  bei 
f)effter,  ®ef^id^te  be^  Slofterö  ße^nin,  ©.  37  ff.  bie  acten mäßige 
1)arftellung  be«  gcmjen  §anbete  jmifd^en  Sol^ann  b,  Qui^ow  unb  bem 
Slbte  bon  ^^l^nin,  unb  namentlid^  bie  au^  Slngelu^  ^  nad)  SBuftermi^  mit^ 
get^eilte  ©tette,  loeld^e  über  feine  ^E^ätigfeit  atö  ©d^iebi^mann  in  tiefer 
Slngelegen^eit  ^JJad^rid^t  giebt  —  nid^t«  giebt  audb  nur  bie  geringfte  33er^ 
anlaffung  ju  b.  9iaumer6  ^^^otl^efe,  baß  SBufterioit  in  feinem  ^nd)z  bie 
Oui^oto'«  unb  il^renSln^ng  in  tenbenjiöfer  SBeife  ^ervibgefefet  ^abe.  3m 
©cgentl^eil,  mir  muffen  SBuftertoife  atö  einen  jut^erläffigen,  getoiffen^aften 
©d^riftfteller  bejeid^nen,  bem  loeber  in  ben  bei  9lngelu«  erijaltenen  Frag- 
menten feine«  SSranbenburgifc^en  ©efd^idbt^merfe«,  nod^  —  tjorau^gefe^t, 
baß  er  toirflid^  berSSerfaffer  ber  ©d^ö^)^)end^ronif  für  bie  Saläre  141 1  bi« 
1422  ift  —  in  biefen  für  un«  fo  toid^tigen  d^ronifalifc^en'i)Jotijen  irgenb 
eine  abfid^tlid^e  Unric^tigteit  nad^geioiefen  toerben  fann. 

!j)aß  i^  SBuftcrun^  ben  legten  9teft  biefer  Partie  ber  (E^ronü,  ber 
bie  3a^re  1422—1428  umfaßt,  nid^t  jufd^reibe,  ^at  einen  breifad^en 

1 .  3)cr  21u«brit(f  (tammt  ol^ne  ^totu  tougen  ben  furflcn  fo  c^n  f(3^crff :  ^  ^  ir  a^ 

f et  aus   einem  jebcnf atts   gkid^jeittgen  ortanbtoonnuvenbeig. 
^iftoiifdf^en  33olf«acbe  (f.  ?Riebcl,  ®eW.  2.  Ann.  Marchiae  Brandenb.  185, 

bc8  fxai^  Äönigg^jauje«  II  184):  @ic  ^efftcr  42. 


XXX  (Sinteitung. 

r 

®runt.  ^unäd^ft  fd^etut  mir  bie  ©prac^e  in  btefem.  Xf;eüe  mi  unge^ 
(cnfer  ju  fein,  fie  maä)t  ben  (Sinbrud ,  aU  ob  ber  SSerf äffet  bi^  bal^iu  in 
freier  ßompofition  fid^  noäf  tttd^t  attjubtet  berfuci^t  uitb  mit  ben  SBorten 
ncd^  ju  ritiflcn  l^abe.  3^^^^^^^  toürbc  SBuftettoi^,  iDöre  et  anä)  betäjet- 
faffet  für  biefe  3a^re/  fd^tDetlid^  bie (Eroberung  Slngermünbe^  no6)maU\ 
unb  iwax  mit  fatfd^cr  Sal^te^ja^I,  ettcä^nt  l^aben.  ©nbtid^  finbet  fid^  bei 
biefem  gcttfetjet  eine  ©enbnng,  bie  bei  bem  bon  mit  SBuftertoife  juge^ 
fc^riebenen  S^^eile  ber  (5l)tonif  niemals  erfd^einti  faft  anf  {ebet  @eiie 
üon  ®.-359  an  (f.  @.  359,  8;  360,  20,  28;  361 ,  7,  13,  21,  26; 
362,  15,  17,  21;  363,  3,  12,  24  u.  f,  to)  gebraust  et  ben  3ln^btucE 
*  be  tat  ban  äWagbebotc^  \  n^ä^renb  SÖnftertDi^ä  an  fotd^en  ©teilen,  ido  et 
üom  ©tabttegiment  tebet,  ftct^  ^unfe  i^eten'  (©.  346,  2,  13;  355,  12; 
357,  18)  fagt,  tt)a8  fid^  toiebetnm  bei-  fernem  gottfe^et  nid^t  finbet. 
9lnßerbem  ift  bieüeid^t  nod^  in  Settac^t  jn  jie^en ,  baß  bei  bem  ©tteite 
jttjifd^en  ßtjbifd^of  ©ünt^et  nnb  bet  ©tabt  |)atte  bie  SKagbebntget,  nm 
bie  3nteteffen  i^tet  §attifd^en  33etbünbeten  beim  Äaifet  toaljtjnncbmen, 
nic^t  i^ten  ©^nbtfnö  —  toa^  bod)  ttjol^I  ba^  natiitüd&fte  getoefen  ivätc — 
bajn  an^etfe^en,  fonbetn  ben  aSorfte^et  bet  Stämetgitbe  unb  einen 
©^i3ffen^  SQat  ioitflic^  äBuftettm^;  nut  bi$  (ettba @nbe)  1421  in  iDiag^ 
bebutg  gelebt,  )o  ^at  bie  iJJid^tnenriung  feinet  ißamenö  leitet  nid^t«  3luf^ 
fäüigeß:  enttüebet  tDat  ba«  ©^nbifat  nod^  nid^t  triebet  befefet  ober  man 
nal;m  nod(^  Slnftanb ,  feinen  9iad^f olger  je^U  fc^on  mit  einer  fo  totc^tigen 
SWiffion  ju  beauftragen. 

aSar  z^  fd^ujierig  bom  3.  1372  ab  bie  einzelnen  5E{;eile,  am  benen 
bie  ß^roni!  in  i^rcr  gegentoartigen  @eftatt  at(mä(;Iid^  jufammcngeloadbfen 
ift,  mit  einiger  ®i(^er^eit  aui^einanber jul^atten ,  fo  ift  e\?  faum  möglich, 
für  bie  tefet^n  331ätter,  weidet,  abgefeljen  bon  einigen  toenigen  jerftteuten 
'Jfotijen  über  SSorfommniffe  anberer  3a^re,  au^fd^Iießüd^  :i)lac^rid^ten 
über  bie  ^aijxz  1450—1468  enthalten,  ein  äl^nlid^e^  9tefuttat  gu  ge^^ 
ttjinnen. 

3uer[t  ift  bie  gro§e  8üdfc  in  ber  S^ronil  auffaßcnb.  SSom  öal^re 
1428  fpringt  fie  fofort  auf  ba«  Sai}X  1450  äbtx:  nur  ba§  \pättx  mit 
Unterbred^ung  ber  djronotogifd^en  gofge  einige  ^fJac^rid^ten  ju  ben3al;ren 
1426,  1431  unb  1440  (©.  407)  unb  1447  [©.  409)  gegeben  imben. 
2(ber  alle  biefe  ^JJad^rid^ten ,  tozläft  ber  (5rjäI;Iung  ber  (Sreigniffe  Don 
1450  bi^  1468  eingefd^oben  finb,  betreffen  in  feiner  3Beife  SDkgbeburg, 
unb  e^  ift  fragtic^,  ob  fie  übcr(;au^t  auf  Originalität  Slnfprud^  machen 

1.  ^.  a<5,  2'J.  2.  *ö.  30-1,  6. 


(Sintettung.  xxxi 

fönncn.  @^  ift  im  l^öd^ftcn  ®rabe  feltfam,  tag  btc  ß^ronif  übet  bie  ^dt 
üon  1428—1450,  bie  eine  ber  bemegteften  in  ber  3}Zagbeburgifd^en  ®e* 
fc^id^te  ift,  boltftänbig  fd^tt)eigt.  3(^  loage  nid^t  bie  gtage  ju  entjd^etbcit, 
.  ob  bie  a^xonit  toä^reiib  ber  gelobe,  toetd^e  bie  @tabt  mit  Srjbifd^cf  ®ün* 
t^ct  au^jafämj)f en  l^atte  * ,  feinen  gottf e^äcr  crl^altcn  l^at ,  ober  ob  nur  in 
ben  ^anbfd^tiften,  totidift  anf  un«  gefommen  unb  bie  loo^l  alle  anf  eine 
unb  jh)ar  gerabe  nid^t  borjüglid^c  jurüdEjufäl^ren  finb,  biefer  Xt)txl  ber 
(S^ronit  bermigt  unrb.  üDenfbar  ift  e^  freiKd^,  ba§  in  jener  erregten  ^tit 
bie  Gräfte  ber  ftäbtifd^en  Beamten  fo  fel^r  in  3lnft)rud^  genommen  tour^ 
ben,  bag  il^nen  für  gefd^id^ttid^e  ^lufjeid^nungen  feine  SÖiufee  übrig  blieb.. 
Slber  anbererfeit^  ift  e«  lieber  toenig  gtaublid^ ,  bag  fetbft  ein  fpätcrer 
gorfefeer  biefe  ^üt  fo  ganj  mit  ©tillfd^toeigen  ^ättt  übergeben  f ollen, 
gaft  fd^eint  eö,  alö  ob  \mx  für  ben  JReft  unferer  ß^ronif  baffelbe  an^ 
nel;men  muffen,  n)te  für  ba^  Snbe  bei8  jioeiten  Zi^ziU:  ba§  mir  aud^  ^ier 
nid^t  ben  urf^jrünglid^cn  Zt^ct  bef ifeen ,  f onbern  nnr  einen  mit  n?enig  ®e^ 
fd^id  genwd^ten  3ln«sug  be6  nrf})rünglid^en  SÖerfe^.  aJian  barf  bod^  nad; 
bem,  ma«  über  bie  frü^ren  23erf affer  t^eifö  fidler  feftfte^t,  ti^eitö  mit 
jiemlid^er  ©id^er^eit  anjnne^men  ift,  ebenfatliS  oermntl;en;  ba§  nnr  loiffen- 
fd&aftlid^  unb  gcfd^äfttid^  gcbilbete  3Känner  bie  ßljronif  mittx  geführt 
i^aben.  3Bie  aber,  fragt  man  bann  mit  9?ed^t,  ift  eö  mi5glid^,  baß 
Semanb ,  ber  tl^eilnimmt  an  ber  3Sern)altung  eineö  bebentenben  ®emein^ 
loefen^,  fo  überaus  bertoorren  unb  unflar  bie  Srei^niffe  feiner  ^zit  er^^ 
jä^lt?  Slud^  bie  ®up|)ofition  mel^rer  SSerfaffer  fü^rt  ju  feinem. bcfriebi^ 
genbenSJefultatc:  ber  Uhflar^eiten  unb  SKängcl  bleiben  fo  biete,  bag  and^ 
baburd^  bie  fid^  aufbrängenben  fragen  nid^t  gelöft  toerben.  J)ic  3al;re 
finb  fo  burd^einanbergetoorfen ,  tt>ie  felbft  nid^t  am  @nbe  be«  jloeiten 
!J^eile^;  augerbem  finb  andf  mand^e  2:^atfad^en  berid^tet,  bie  entfd^ieben 
in  eine  anbere  ^tit  fallen,  al^  ber  Ueberarbeiter  ber  ß^ronif  fie  angiebt. 
Unb  anbererfeit«  ^aben  loir  tt)ieber  auf  biefen  legten  blättern  einige 
9iad^rid^ten ,  bie  f o  lebenbig  erjä^lt  finb ,  bag  fie  fid^  ben  früheren  ^ar== 
tien  an  bie  ®eite  ftellen 'f önnen  unb  bie  eben  i^rer  ^nfd^aulid^feit  h)egen 
unmöglid;  lange  nad^  bengacten  felbft  niebergefd^rieben  fein  fönnen.  !J)a== 
l^in  red^ne  id^  bie  3)arftellung  bon  ber  3lnnjefenl;eit  Sa}3iftrano'i8  in 
a)?agbeburg  im  3.  1454  (@.  391,  16),  ferner  bie  SKeformation  be^  T)o^ 
minifanerftofter^  in  iWagbeburg  burd^  (5rjbifd^of  griebrid^  im  3.  1456 
t@.  396,  14),  ben  ©njug  beö  (Sarbinal^  5iicolau«  ßufa  in  a)?agbeburg 
im  3.  1451  (®.  399,  25) ,  ben  Sranb  ber  @t.  3o^anni^firc^e  in  bem^ 

1.  ®.  barüBer  ^offmann  I,  365  ff. 


xxxii  (Sinlettung. 

felbeu  3a^re  (@.402,  1),  beu  oerfuc^tcn  Slufru^r  im  5.  1450  (®.  404, 
16),  teil  ®u6  ber  großen  I)omglo(Je  im  3.  1468  (@.  412,  17),  bie  25er^ 
füubigung  bet  Sannbuüe  unb  bte  Äreuj^^tebigt  gegen  ben  bß^mifd^en 
gefeer!i3uig  ©eorg  ^obiebrab,  nnb  enbtie^  ben  ©iiiug  Srjbifd^of  Qol^ann^ 
in  a)iagbebiirg  im  3.  1464.  2lüe  biefe  ©tüde  finb  geiDanbt  evjä^It, 
überall  fü^tt  man  ba6  ©elbfterlebtc,  ©etbflgefd^el^ene  l^erau«,  @ö  ift, 
iDenn  man  nid^t  einen  unbernfenen  ungefd^icften  (efeten  Siebactor ,  anf 
beffen  Ueberarbeitnng  aüe  unfere  ^anbf^riften  berul^en ,  annehmen  loitl, 
gar  nid^t  jn  begreifen,  n)ie  fonft  fe^r  berftänbige  SJJänner  d^ronotogifd^ 
.  jufammenge^örige  X^atfad^en  fo  bunt  burd^einanber  geiDürfett  unb  burd^ 
ganj  unge^ftrige  3^^ifci^^"^^ää(;(ungen  unterbrod^en  l^aben.  5luf  @.  384 
bi«  386  lüerben  berfd^iebene  Sreigniffe  erjäl^tt,  bic  in  baö  3a^r  1450 
fallen  ober  faöen  fotten*);  bann  loirb  loieberum  brei  ©eiten  toeiter  auf 
baffelbe  3a^r  jurüdgegriffen  unb  bie  Sriä^Umg  ber  Sreigniffe  bi^  jum 
3af)re  1459  fortgeführt,  um  bann  nod^mat^  (®.  399,  25)  auf  ba§  Sal^r 
1451  jurücEju!ommen.  3)ann  folgen  S^otijen  ju  benSai^ren  1452, 1459, 
1460,  1461.  333a^  barauf  folgt,  fielet  ganj  frembartig  an^:  man  begreift 
burd^auö  nid^t,  im  bte  bottftänbig  verbürgte  9?ad^rid^t  bom  S3ranb  bcr 
®tabt  Hamburg  im  3.  1284,  ber  2iob  beö  §erjog6  §einric^  bon  §o^ 
ftein  bor  gtenöburg  unb  bie  9Ziebertage  ber  Hamburger  im  ©unbe  im 
3. 1426  (®.  405,  21)  in  biefen  Z^txl  ber  S^roni!  gefommen  finb.  2lu^ 
bie  nad^trägtid^e  Sfjä^tung  bom  Soncil  jn  öafel  nimmt  fid^  etiDa^  fett* 
fam '  an^,  ©ann  biegt  bie  S^ronif  loieber  in  ba^  alte  d^ronotgifd^e  ®e^ 
leife  ein  (®.  407,  27),  um  eö  aber  fofort  tt)ieber  ju  berf äffen  (®.  409, 
7).  üDann  folgen  iDieber  9?ac^)rid^ten  au«  ben  Sauren  J467,  1468  unb 
1464  (®.  409,  26  —  416,  3),  bie  fid^  größtent^eite  auf  äRagbeburgifd^e 
3Sert;ättniffe  bejiei^n. 

gaffen  tDir  unfer  Urt^eil  über  bie  berfd^iebenen  SSerfaffer  unb  il^r 
gemeinfomeö  SBerl  jufammen,  fo  muffen  toir  baffelbe,  troljbem  e«  nm 
nur  in  einer  mangelhaften  iJ^^rm  überliefert  ift,  bennod^  ju  ben  l^erbor* 
ragenbften  Srjeugniffen  ber  ftäbtifc^en  ©efd^ic^tfd^reibnng  be«  aJiittet 
alter«  jä^len.  S)ie  ©arftettung  ift  freilidtj  nii^t  überalt  gleid^,  mand^e« 
iDürbe  m^  offenbar  flarer  fein ,  n)enn  bie  un«  berlorenen  ftäbtifd^en  tlr^ 
!unben,  9Serl^anblung«bäd^er,  S^ämmereired^nungen  u.  f.  ti).  einen  tiefen 
ren  SinblidE  in  bie  bon  ben  Sljroniften  oft  nur  furj  berül^rten  SSerl^ält^ 
niffe  geftatteten.  Slber  überall,  fon)eit  un«  anbere  Quellen  eine  ^adfpxiu 
fung  be«  Srjäl^lten  erlauben,  flnben  \m  bie  9Jad^rid)ten  unferer  ß^rbnif 

1.  @.  385,  3inm.  1. 


Einleitung.  xxxiii 

üoüftäjibig  gfaitbtpütbig ,  unb  ba,  tüo  eine  tenbenjtöfe  Sntfteltung  ber 
S^^atfad^en  ju  berniutl^en  ift ,  l^aben  mx  \äf\uxti(i)  ba«  SBerf  in  feiner 
nrf^)rüngltd;en  ©eftatt  bor  nnö.  SBetd^  bebentenben  SBertl^  man  nnferer 
fi^ronif  feit  bent  äluögange  beö  15.  Sal^r^nnbetti^  beigelegt  ^at,  ge^t  am 
beften  an^  ber  überaus  großen  ^ai)l  i^rer  birecten  unb  inbirecten  ©e* 
uufeer  (jerbot.  (Sine  SÄenge  bon  5Radbrici^ten ,  bie  nur  auö  il^r  ftammen, 
finb  in  jal^Hofe  ^iftorifd^e  SBerfe  fibergegangen,  fel^r  l^äufig  o^nc  ba§  i^re 
35erfaffer  au6  ber  unmittelbaren  QueÜe  felbft  gefd^ßpft  ^aben.  Slber  ntd^t 
nur  ^infid^ttid^  ii^rer  3iiberläffigfeit,  fonbern  aud^  I;infid^ttid^  ber  ©ar^ 
fteüung,  tüenigften^  einiger  {;erborragcnber  ^artieen,  fann  fie  ju  ben  bor^^' 
jögtid^ften  ÜDenfmätern  ber  mittelnieberbeutfd^en  Literatur  gejäl^It  wer- 
ben.  33Bofern  fonft,  tt>a«  bte  iRamen  ber  SSerf affer  betrifft,  meine  6om= 
btnattonen  rid;tig  finb ,  möd^te  id^  bie  bon  ^einric^  bon  Sammfpring  unb 
(gngetbrec^t  aBnftertt)i(§  berfagten  Xr;ei(e  \adßdf  unb  ftitifttfc^  ate  bie  ^er- 
borragenbften2lbfd^nitte  bejeid(^nen.  3(;rc  Star^eit  ber  Sluf faffung  unb  ber 
3)arfteüung,  babei  i^r  weiter  S3(idf  unb  genaue  (Sefd^äft^fenntnig,  ju^ 
tt)etten  aud^  ein  Slnflug  bon  tä)t  nieberbeutfd^em  §umor  finb  ®aben,  bie 
man  bei  mittelaltertid^en  S^roniften  nid^t  aüiu  pufig  finbet. 


2.   2)ie  DueUen  unb  i^re  Senu^ung. 

S)a  ber  SSerfaffer  erft  in  bem  britten  2^1^eile  feinet  S3ud[;eö  bie  @r^ 
eigniffe  feiner  ^nt  erjäl^ten  U)iü,  fo  ift  e^  !tar,  bag  er  ben  @toff  ju  ben 
beiben  erften  Slbfd^nitten  anberen  SBerfen  entnommen  l^aben  mu^.  ®teid^ 
in  bem  erften  einteitenben  ©a^je  feiner  Slrbeit  fagt  er  benn  aud^,  baj3  er 
mand^e  (5t)ronif  bnrd^getefen ,  aue^  benen  er  bie  nad^f olgenben  ^iluf jeid^^ 
nungen  jufammengefteüt  l^abe.  i^reiüd^  nur  an  fe^^r  n)enigen  ©teilen 
giebt  er  bie  9iamen  ber  bon  i^m  benu^^ten  ©d^riftfteller  ibirtlid^  an ,  unb 
gerabe  bie  am  ftärfften  au^gefd^riebenen  ober  bielmct;r  ttberfe^ten  Slnna- 
liften  plt  er  für  gut  nid^t  namentlid^  anjufül^ren.  3m  Sittgemeinen  — 
o^ne  ein  beftimmte^  ©efc^ic^t^smerf  ju  nennen  —  f))rid^t  er  nod^  breimal 
öon  ß^ronifen,  bie  er  burd^gefel^en  l^abe:  *35uffe.rebe  I;ebbe  i!  tortliten 
to  famene  getogen  ut  ber  fd;rift,  be  na  ftett,  unb  ut  anberen  crone- 
fen'  (®.9,5),  unb  balbbarauf  (®.  9, 12): '3n  ben  olben  crontfen 
fteit  gefd^reben  .  .  .^  unb  bann  nod^  @.  10,  9:  '2Be  totkn  n)itt,  n)o  unfe 
elberen  be  ©äffen  l^ir  to  lanbe  fint  gefomen,  be  fd^al  roeten  bat  id^tei8=^ 
tt)elfe  crontfen  Ijebben  bat  fe  fin  gefomen  bau  bem  ^ere  Sllteyanbri 
bau  äWacebonia;  id^te6n)elfe'cronifen  ^ebben  bet  fe  bau  ben  !J)encn 


XXXIV  (Sinleitung. 

fomen  fin;  td^tc^tueite  l^cbben  bat  fe  fint  fomen  t>an  93ritanta/  3n 
ä^nttd^er  3Beife  öetu>eift  er  auf  Stufseic^nungcn,  bie  Slu^fü^rlid^cte^  über 
öon  i^m  nur  furj  berührte  X^atfad^en  geben ,  f o  bei  (Srtt)ä^nung  etneiS 
3uge^  gegen  bie  l^eibnifd^en  Preußen  im  3.  1147:  "om  bifjer  bart  fint 
ganje  bole  gentafet  unb  gefc^reben.  tpe  bat  »eten  mit,  be  maä)  bar 
lefen,  mat  iammer«  bo  in  ber  ttjerlbe  toa^'  (®.  116, 14);  ferner  beim 
Sa^re  1215,  tt)o  bon  einem  tefeer  Soad^im  bie  9?ebe  ift:  'bau  bem  fntoen 
fetter  fint  ganje  bofer  gefc^reben  (®.  141,4);  unb  cnbttd^  bon  ber 
33erti)irrung,  bie  burd^  ba6  auftreten  be^  falfd^en  SBalbemar  in  ber  SJiarf 
entftanb:  ^bar  finb  ganje  bofe  af  gefd^rcoen^  (®.  203,  14).  aber 
augerbem  giebt  ber  SI;ronift  bod^  auc^  bie  9Jamen  beftimmter  33erfaffer 
unb  Sudler  an ,  bie  er  bei  ber  Slu^arbeitung  feine«  ®efd(^id^tön)erfei8  bc^ 
nn^t  ^t.  ©0  U)irb  bei  ber  (Srgäl^lung  ber  Stricge  be«  3uliu«  ßäfar  auf 
Orofiu«  bertoiefen  ('at«  men  mnbet  in  Orofie«  cronifen'  ®.  8,  2),  aber 
in  einer  3Bcife ,  bie  e«  bod^  fel^r  fraglid^  erf e^einen  iä^t,  ob  ber  33erfaffer 
mirflid;  ba«  SBert  be«  Drofiu«  bor  fid^  gehabt  ^at.  üBgL  Th.  de  Moer- 
ner.  De  Orosii  vilaetc.  Berol.  1844,  ®.  3.  !l)unle{  ift  folgenbe« 
^itut:  *ban  orer  (ber  Königin  "SRatifittt)  bogebe  i«  tjele  gefd^reüen  in 
ber  ©äffen  tcüenbe.  bat  bof  ^eit  bigeftum  ©ajonum/  3d^  glaube  faum, 
ba§  ju  änbern  ift  (bgt.  ^rufe,  bie  SDJagbeburger  ©d^öffend^ronif  im  Slr^^ 
cbib  für  bie  ©ä(^fif^e  ®ef^id;te ,  33b,  II,  ©.  288) ;  e«  f(^eint  ein  uri« 
je(^t  Jjerloren  gegangene«  SBerf ,  Dieüeid;t  ät;nlid^en  (i[;aracter«  tt)ie  ber 
2(nnalifta  ©ajo,  loenn  nid^t  biefer  felbft,  bamit  gemeint  ju  fein.  SBenn 
ber  (5t;rcnift  ©ufebiu«  anführt  ('loe  bar  mer  af  toeten  mit,  be  le«  coroni== 
cam  (Jufebir  ©.  108,  15),  fo  ift  babei  nur  an  Stfe^aro  ju  benfen,  beffcn 
ß^ronit  bon  ber  be«  Sufebiu«  au«ge]^t  (»gl  ©täbted^ronifen  III,  13) . 
S)ann  citirt  er  noc^  bei  (Srmä^nung  einer  ftreitigen  33ifd^of«toa^t  in 
Öranbenburg  eine  Öranbenburger  fil^ronif  ('  ^ir  \>int  men  lange  rebe  af 
in  ber  öranbeborger  cronifen'  ©•  145,  1). 

Slber  anä^  anberc  Öüd^er,  ni(^t  eigenttid^  l^iftorifd^n  3nt;att«,  finb 
i^m  befannt,  ©o  beruft  er  fid^  am  (Snbe  ber  gereimten  äJorrebe  auf  bie 
unter  bem  Flamen  Sato'«  befannte  ©pru^fammtung  (©,  6*,  13  unb 
2lnm.  2;.  gerner  citirt  er  ein  'brebier'  (235, 17),  in  bem  n)ir  ben  nod^ 
eri^attenen  Über  ritualis  be«  ÜJiagbeburger  S)om«  erfennen.  ®ie  ©teile, 
meldte  t>on  ben  ©d^idfaten  ber  ^Reliquien  be«  Ij,  3)tori<ä  erjä^lt,  ift  moI;t 
ber  in  ber  Urfunbe  &.  Sllbrec^t«  II.  üom  30.  >2(}3rit  1210  (Stiebet, 
Cod.  D.  Brand.  A,  XXIV,  ©.  327)  erioä^nten  (gefe^ic^te  be«  f).  aUorife 
unb  feiner  ©enoffen  entnommen,  bieailbred;t  an^^,  3)?aurice  mitgebrad^t 
l;at   (.  .  .  statuentes,  ut  ob  revercntiain  Dei  omnipolentis  et  glo- 


(Sintettung.  xxxv 

riosortun  martyrnm  Thebeorum  St.  Mauritii  et  sociorum  ejuspa- 
tronorum  Ecclesie  nostre  majoris  Hystoria,  quam  apportaviinus 
personaliter  ab  Agauno^  ubi  martyres  iidein  mortis  supplicium 
pro  nomine  Jesu  Christi  perlulisse  noscuntur ,  in  memorato  con- 
ventu  per  singulosannos  tarn  in  natali  martyrum  eorundem,  quam 
in  feslo  adventus  reliquiarum  ipsorum,  perpetuis  temporibus  de- 
cantetur  .  .  .)•  Der  9tati^fommcv  ber  daffifc^cn  ^criobe  bcr  mittctaltct:^ 
litten  beutfd^en  ^ocfie  i^at  and)  in  SDiagbebitrg  einige  331üt]^en  angefe^t: 
eine  fromme  grau ,  Slebtiffiu  SJlecfitl^itb  am  Slgnetenftofter  ber  9?cuftabt^ 
aWagbeburg  l^at  un^  mert^bolle  ©id^tungen  religiöfen  Snl^alte^  l^interkf^ 
fcn  (mehrere  tat>on  meiften«  in  i^od^beutfd^er  Ueberfefenng  mttget^cilt  bei 
(S>xtitt),  bie  beutfd^e  9}Z^ftit  im  ^rebigerorben,  1861),  unb  auc^  bei  ben 
tüettlici^en  ©tänben  äßagbeburg^  ^at bie  ^oeficßingang  gefunben.  '©em 
(Sljroniften  maren  bie  bic^terifc^eu  (Srjengniffe  be^  äJiagbeburgifc^en  "pa^^ 
tricier^  SSrunc  öon  ©d^önebecf ,  tereu  SSerluft  ton  je^t  bi^*  auf  eine«  bc- 
f tagen,  ipol^l  nt>äf  aUt  befannt:  er  erjäl^tt  Don  bem  ©ratfpiete,  ba«  um 
1280  mit  groger  'ißrad^t  auf  einer  Sfbinfet  gefeiert  tourbe  —  mir  muffen 
annehmen  nad^  bem,  jebenfattö  })oetif d^en,  ®erid^t  jene«  S)iei^ter«  ('l^ir 
t)an  i«  ein  ganj  bubcfd^  bof  gemafet'  ®.  169,  15). 

I)ann  enblid^  ift  i^m  nod^  bie  münbttd^e  SEraDition  eine  Quelle  für 
fein  ^uc^.  J)ie  Srjätjtung  bon  ber  ®6)ia(i)t  bei  grol^fe,  bie  ©efangen^ 
na^me  unb.greigebung  be«  ü)larfgrafen  Otto'«  mit  bem  *?fei{e  crjä^lt  er 
{©.  156,  26  —  158,  27)  na^  einem  münblid^en  «eric^te:  *S)at  ^ir 
t)en  bem  ftribe  to  95rofe  gefd^ret^en  fteit,  bat  fd^ref  ,if  alü  if  ban  olber 
tubc  bed^tniffe£;orbe.  f  ebber  t)ant  if  biffe  rebc  befd;rei)en,  bat  in  ber 
ttt  ber  gefd^id^te  befd^reöen  toa«!  (®.  158,  28), 

5lber  ba^jenige,  toa«  ber  erfte  SSerfaffcr  au«  ben  bon  i^m  fetbft 
namljaft  gemad^ten  Quetlen  eutlet;nt  l^at,  fte^t  feinem  Umfange  nad^  in. 
feinem  SSeri^ättniß  iu  bem,  ma«  anberen  nid^t  au«brfi(flid^  genannten  @e^ 
fd^id^t«toerfen  entnommen  ift.  iDerjenige  ©d^riftfteücr,  ben  er  am  meiften 
benutät  l^at,  ift  ber  fogenannte  Annalista  Saxo.  @r  ift  il^m  bi«  jum 
3.  1 1 00  bie  Dorjüglid^fte  Quelle,  unb  aud^  nod^  für  fpöterc  Saläre  (1117: 
@.  111,  1;  1125:  @,  112,  3;  1135:  ©•  113,  24;  1136:  ®.  114, 
14)  liefert  er  mand^e«  SKaterial.  !Darauf  treten  bie  Annales  Magde- 
burgenses  ein,  bie  bi«  jum  3a^re  1189  mit  ujenigen  Sluöna^men 
{©.  121,  7),  U)o  anbere  im«  meiften«  aud^  erhaltene  dj^ronifalifd^e  SSJerfe 
ju  Statte  gejogen  finb ,  bem  23erfaffer  ben  l^iftorifd^en  ©toff  bargeboten 
^abcn.  Stbcr  aud^  bie  Snttel^nungen  au«  Annalista  Saxo  finb,  abgefc^eu 
t)on einigen  fdbftänbigen 39etrad^tungen  (j.  g.  41, 14-~19;  43, 12—30), 


XXXVI  @tn(citung. 

burd^  (Siufd^tebmtg  t)cn  üiottjen  auö  anbeten  Ouellen  nnterbtod^en.  1)06 
er  bie  ß^ronif  bei^  gftc^rb  benufet  l^at,  fagt  ber  SSerfaffer  [etbft  (f.  o.), 
aber  faft  nur  im  Slnfange  fetnee^  ©u^e«  l}at  er  bie  ßffel^arb'fd^e  ß^ronif 
in  j^rögerem  Umfange,  fpäter  nur  toenig,  namentßd^  iDieberum  für  bie 
©efd^ici^te  t.  ^einrid^^  IV.  bcrn)ert]^et.  gerner  ijl  mand^e^  and  ben 
Quebtinburger  Slnnalen  unb  I^tetmar  entnommen.  ®ic  meiften  erjä^t^ 
ten  Si^atfad^en ,  metd^e  nad^  meiner  9lnfid^t  ben  3ai^rbüd&em  bon  Queb^ 
tiriburg  entnommen  finb,  finben  fid^  freilid^  and^  in  ben  2Wagbeburgifd^en 
3lnnalen  mieber,  aber  folgenbe  ©teüen  fd^einen  mir  bie  birecte  ©enufeung 
ber  Annales  Quedlinburgenses  auger  aüen  B^^if^'  P  fteüen,  ttjofern 
man  nid^t  annehmen  n^iß,  bag  bem  ßf;roniften  ein  jefet  nid^t  me^r  bor^ 
l^anbeneö  ®efd^id^tdtt)erf  compilatorifd^en  S^aracterd  borgetegen  ^abe. 
SBad  ®.  69,  2-5  über  ben  Sampf  mit  ben  ''jRortmannen'  erja^It  tt)irb, 
finbet  fid^  toeber  beim  fäd^fifd^en  Slnnatiften  nod^  in  ben  5!}iagbebnrgifd^en 
3al;rbfid^ern.  gerner  ift  eö  too^t  fein  Bufatt,  ba§  ®.  77,  20—22  ber 
g5erfaffer  bie  SBorte  beö  Ann.  Magd.  (SS.  XVI  163,  25  f.):  ob  ul- 
ciscendani  injuriam  ab  eisdem  Romanis  Theutonicis  jain  dudum 
illatis  unberüdfid^tigt  getaffen  i)at ,  toaö  tt)o^(  f d^loerlid^  gefc^el^en  n)äre, 
tjätte  er  bie  bejügüd^e  9iotij  biefcm  2lnnaliftenu>erte  entnommen.  @benfo 
entfd^eibenb  für  bie  birecte  ©enufenng  ber  Queblinburger  3lnnaten  't;atte 
ic^  no^  bie  ©tetten  ®,  80,  18  f.  unb  ®.  84,  25  —  85,  3.  S)er  3nl;alt 
ber  (enteren  finbet  fid^  jtt)ar  anö)  in  ben  Ann.  Magd.  a.  a.  ®.  164, 
41—44  and  ben  Queblinburger  9lnnaten  entnommen,  aber  eö  fe^tt  ber 
3ufafe  bed  G^roniften  'beö  jared  breten  be  mufe  einen ^  bot  bi  Sotne.' 
31uger  ben  Ann.  Quedlinburg,  ift  noc^  me^rmdfö  S^ietmar  benufet  unb 
imx  für  bie  3al;re  1012—1017  (®.  82,  16;  83,  7;  83,  12;  85,  5; 
88,  8;  89,  6),  ferner  bed  Chron.  Halberstadense  (48,  18;  55,  3 ; 
1T2,  9;  124,  1,  t^ieUeid^t  an6)  73,  24  unb  128,  20),  augerbem  no^  ba^ 
berfelben  ^tit  ange^örenbe  Chron.  Montis  Sereni,  namenttid^  ba,  too 
bie  SMagbeburgif c^en  Slnnaten  il;r  @nbe  erreid^t  ^ben ;  ebenfo  Sife  bon 
SRe^gott)»  Ob  bie  grjä^Iung  bon  bem  ÜCan jtounber  ju  ^ötbigf  (@.90,22) 
birect  au^  ben  Ann.  Stadenses  genommen  ift,  fann  bejtoeifelt  tt)erben,  ba 
fic  fid^  bei  bieten  5lnnaftften  borfinbet.  2lud^  ber  fogenannte9D?artinuö^o^ 
tonu^ ,  beffen  menig  juberläffigei»  33ud^  in  ben  legten  Sal^rtjunberten  be« 
3JHtteIaIter«  ein  unberbiente«  3(nfel;en  genog,  Ijat  für  mand;e^eitigen^  unb 
2i3unbergefd^id^te  n)it(fommenen  Stoff  geliefert,  aud^  feinem  gortfefeer  finb 
noc^  einige  5?ad^rid;ten  entnommen  (179,22;181,  5;  182,5,21;  187,8). 
®d^tt)icriger  ift  ba«  3Ser]^ättni§  unferer  ßljronif  ju  bem  Chro- 
nicon  Magdeburgense ,  tü^  mä)  ben  §anbfd^riften  rid^tiger  Chro- 


(ginlcituttg.  xxxvii 

nicon  Archiepiscoporum  Magdeburgensium  genannt  tpütbe.  ©ie 
§anbfd;rif t ,    iDetd^e  Wlühom  feiner  Sln^gabe  (Scriptt.  Rer.  Genn. 

II,  266 — 371)  ju  ©runbe  gelegt  l^at,  i[t  getabe  feine  r>m  ben  beften, 
nnb  außerbem  ^at  er  ben  Xejt  nod^  burd^  jal^Ireid^e  8efef e^Ier  nnb  ber 
Se^er  bnrd^  Diele  ©rndoerfel^en  im  l^öci^ften  ®rabe  entfteöt.  Qfft  nid^t 
eine  ben  9lnforberungen  einer  gefnnben  ^itif  entfpred^enbe  Sln«gabe 
biefeö  für  SJiagbebnrgifd^e  ®efc^id^te  ttjid^tigen  5)enfmate  beranftattet  ift, 
n)irb  bie  Srage  nadf)  bem  35er^ättni§  nnferer  Sl^ronif  jn  bent  Chron. 
Magdeb.  tootji  noä)  nid^t  atlfeitig  get5ft  toerbcn  fönnen.  35ie  Unter== 
fnd^ung  ber  einzelnen  SJeftanbtl^eile,  an6  benen  le^tere^  jnfamntenge= 
f f fet  ift ,  i)at  mit  SSennfenng  ber  i^m  bon  3affe  jnr  ICi^pofition  geftettten 
3JJateriaticn  —  tt>a^  aber  ber  3Serfaffer  jn  ermähnen  bergeffcn  l^at  — 
einen  red^t  erfreulichen  2lnfang  in  ban  §out6  ÜDiffertation  genommen 

(De  Chronico  Magdeb urgensi.  Dissertatio  historiea,  quam  .  .  . 
scripsit  F.  van  Hout.  Bonnae  1 867) .  Slber  feine  Slrbeit  erftrecEt  fid^ 
nur  auf  bie  älteren  Xi)t\k  ber  9)Jagbeburgifd^en  6l;rcnif :  bie  fpäteren, 
mläfe  bie  Sreigniffe  bom  Saläre  1137  ab  erjä^len,  'l^aben  feine  Serttd'^ 
fid^tigung  gefunben.  3I)a6  ber  ®c^ö))))end^ronift  ba^  Chronicon  Mag- 
deburgen§e  n)irflid;  -—  nnb  jlDar  an  bieten  ©teilen  -  -  benufet  i/at,  be- 
bärf  nad^  ben  im  Sejte  fenntlid^  gemad^ten  ^artieen  tt)eiter  feinet  Se- 
tt)eife^,  SBol^l  aber  fann  l^ier  bie  grage  aufgeiDorfen  hjerben ,  ob  cie  un^ 
erhaltenen  ^anbfe^riften  beffelben ,  menigften^  f omeit  fie  bi«  iti^t  befannt 
gen)orben  finb,  benfelben  Xqt  ent(;alten,  ber  if;m  bei  Slbfaffung  feinet 
S3ud^^  vorgelegen  ^at.  3d^  glaube biefe grage  berneinen  ju muffen,  öereit^ 

3J?enden  (Scriptores  rerum  Gernianicarum,  praecipue  Saxonicarum 

III,  359)  ^at  barauf  aufmerffam  gemad^t,  bag,  jmar  ni4J^t,  une  aWenden 
n>itl,  ber  9Serf  affer,  aber  einer  ber  gortfe^er  jur  ^tit  ©rjbifd^of  Otto^  (1 327 
biö  1361)  gelebt  l^abe,  benn  bei  ®elegent;eit  ber  6rn)al^nung  be«  falfd;en 
Söalbcmar.  (üJieibom  II,  341)  berid^tet  berfetbe:  Hunc  virum  (seil. 
Pseudo  -  Waldemarum)  iste  dominus  Otto  archiepiscopus  tenuit 
pro  vero  marchione ,  asserens  in  fide  sua ,  me  andiente,  quod 
ipse  esset  ille  veras  marchioWaldemariis,  qui  putabatur  sepultus. 

SDiefer  ZffzU  be^  (El;ronicon,  beffen  3Serfaffer  aud^  nod^  unter  @b.  ©ietrid^ 
gefd^rieben  ju  l^aben  f^eint,  t;at  —  bon  ben  nod^  festeren  gortfefeungen 
berfte^t  e^  fid^  bon  felbft  —  mie  eine  SSergleid^ung  beiber  (El^ronifen 
für  bie  l^ier  in  ^ttxaäft  fommenben  3a^re  ergiebt,  bem  erften  35erfaffer 
ber  ©d^ö^pcn-S^ronif  nic^t  borgelegen.  !Die  legten  ^lad^rid^ten  ber^ 
felben,  n>eld^e  eine  fo  auffattenbe  Uebercinftimtnung  mit  bem  (S^ronifon 
jeigeu ,  bag  i^re  birecte  ^erübernal^me  an^  bem  festeren  fd^n)erlid^  Don 


xxxviii  @in(cttung. 

bcr  ^anb  ju  meifen  tft,  fallen  in  bie  3a^re  1304  (®.  179,  1,  4-13), 
1307  (@.  179,  25—31)  imb  öieüeic^t  aud^  nbd^  1308  (®.  180,  15  m 
1 7) .  S)ic  anbeten  bret  ©teUen,  tüetd^c  bcn  betreffenben  be^  Chronicon 
Archiepiscoporum  ebenfalls  entf^)reci^en,  bin  ic^  nid^t  genei,qt  ate  m^ 
lefetetem  l;etrü^renb  ju  bejetd^nen.  Sd)  glaube  bielmel^r,  baß  fie  umge^^ 
fe^rt  anö  bev  (Söfbpptnäfxomt  ober  auö  einer  betben  gemeinfamen  Quelle 
l^erübergenommen  finb.  @^  I;at  anwerft  njcnig  SQBal^rfc^einlid^feit  für  fid^, 
baß  ber  ä^^tgcnoffe  be^  erfd^tagenen  ^rjbtfd^of^  iöurdg^arb ,  todd^cx  ba^ 
Chronicon  Archiepiscoporum  toeiter  geführt  l^at  —  unb  ben  tDtr  un^ 
bod^  ate  einen  jum  Srjbifd^of  unb  !Domfa^)itel  in  irgenb  einem  abhängi- 
gen aSerl^ältniffe  fte^enben  ©eiftlid^en  ju  benfen  ^aben  —  bei  ber  5Dar^ 
fteüung  ber  äBirren  jtüifd^en  ®tabt  unb  Srjbifd^of  einen  ®tanb<)unft  ein^ 
genommen  ifaht,  ber  i^n  —  ttjie  bie  Srjä^lung  auf  ®.  183,  8  —  184, 
14  bemeift  —  ba«  33erfabren  be«  3)Zagbeburgcr  dtatift^  gegen  feinen 
SDberl^errn  in  einem  äußerft  günftigen  \?id^te  barjuftellen  beranlaßt. 
21ud^  bie  §iutt>eifung  auf  baö  pro))f;etifc^e  Söetnen  be6  "»ßapfteö  bei  bcr 
SäJeil^e  (Srjbifd^of^  4)urd^atb  (tt)ente  bar  borbe  bufte  tDeinen  tc,  fd^otbe  be 
om  fine  tiftid^eit  afnjeinen  @.  181, 17)  fd^eint  nid;t  au^  bem  Chronicon 
Archiepiscoporum.  genommen  ju  fein ,  mol^f  aud^  nid^t  ber  Slbfd^nitt 
*  So  be  bom^eren  funte  3)?auriciu«  t>mt  ben  cremeren  nid^t  lien  U)olben 
in  ber  Ijemmelbart  bage'  {®.  1S5,  5—11).  !Der  Z^t  alfo,  ben  ber 
@c^ö))^end^ronift  bom  Chron.  Magd.  t>ox  fid^  ge^bt  i)at,  loirb  tt)ol;t 
nic^t  biet  über  ba^  3af;r  1308  t;inau$gcgangen  fein.  Slber  aud^  fonft 
fd^eint  biefer  lejt  loefentlid^  bou  ben  bi^  jefet  befannt  geworbenen  abju^ 
n)eid^en.  @«  ift  im  l^öd^ften  ®rabe  auffafienb,  baß  ba^  Chronicon  Ar- 
chiepiscoporum für  bie  ^Regierung^i^eit  ber  Srjbifd^öfe  griebric^,  2öid^^ 
mann ,  Subotf  unb  ätlbred^t ,  bie  gufammen  90  Sa^re  bem  @r jftifte  bor^ 
geftanben  i)aht\\  unb  bereu '^erföntid^feiten ,  namentlich  bie  äJidt^mann^ 
unb  2llbred;t^ ,  gu  ben  bebeutenbften  in  ber  2)Jagbeburgifd;en  (Sefc^id()te 
gel;ören,  fo  äußerft  bürftige  Slac^rid^teu  l;at.  Stn  ®toff  j\u  d^ronifalifc^en 
Slufjeid^nungen  i^aben  fie  felbft  unb  i^rc  bielbett?egte  ß^it  e^  nid^t  mangeln . 
taffen,  unb  aud^  bie  geeigneten  ^erfonen  baju  iDerben  in  SKagbeburg  nid^t 
gefei^lt  l^aben.  ©^  ift  bal^er  tüol^t  nur  ein  ungtüdtlid^er  ä^f^ß^  ^«ß  ^^^^ 
über  biefe  ^erborragenben  Äird^enf ürften ,  bie  aud^  in  ber  allgemeinen 
beutfd^en  ®efd;id^te  eine  fo  toid^tige  Stellung  einnel;men,  gleid&jeitiger 
9Jad^ric^ten  entbel;ren.  S)aß  fie  borl^anben  gen)efen  finb,  unb  jloar  in 
jiemlid^er  Slue^f ül;rlid^feit,  bemeifen  bie  SDiitt^eilungen  ber  ©d^ö^^end^ronif 
über  jene  3«it.  ©^  bebarf  feinet  ©en^eife^ ,  baß  biefe  nur  au^  einem 
ä)Jagbeburgif(^en  dbronifalifd^en  äßerfe  genommen  fein  fönneu-    ®a  an 


(5m(cttung.  xxxix 

eine  mit  ben  SRegtcrung^jal^ren  ber  obett' genannten  ßrjHf^öfe  gtetd^jeitig 
abgefaßte  ©tabtd^tonif ,  anö  ber  fie  mögliii^etmeife  Ijetftantmen  fönnten, 
nid^t  jn  benfen  ift,  nnb  ba  au^erbem  —  fotoett  fic^  bie  Queüen  6i6  \t%i 
überbürfen  faffen  —  nid^te  anf  ein  betlotene^  [etbftänbigeö  SÄagbebut- 
gifd^e^  ®efc^ic^t^tt)etf  bed  13.  9a^t]^unbert^  ^tnhjeift,  fo  fc^eint  e^  mir 
am  natürüd^ften  jn  fein  eine  nn^  iefet  bettorene  Siecenfton  be^  Chroni- 
coii  Archiepiscoporum  anjunei^men,  bie  über  bie  jh)eite  §äffte  be^ 
12.  unb  ba«  13.  Sal^r^nnbert  Slu^füi^rlid^ere«  gab,  afö  bie  un«  iet^t  bor== 
licgenben  §anbfd^riften.  SSa«  ia«  ßl^ronifon  über  biefe  3^it  giebt,  mac^t 
nur  ben  (SinbrndE,  afe  ob  e«  ein  f<)atere«  @f cer<)t  an«  DoÜftänbigeren  d^ro^ 
nitaüfd;en  Slufjeid^nnngen  tDäre.  ©ei  ber  Sntfd^eibnng  biefer  grage  ift 
aud^  nie^t  au^er  5ld^t  gulaffen,  ba§  ba«  Chronicon  Archiepiscopomm 
in  ber  ©eftalt ,  tt>ie  toir  e«  befi^en ,  bietfad^e  ®enu^nngen  ber  .®c^ö^)})en-^ 
d^ronif  auftoeift.  ßntfd^eibenb  i[t  bie  Sr jäi^tung  bon  ber  ©d^tad^t  bei  greife, 
ber  ©efangenna^me  3Warfgtaf  Otto'«  t>on  Ötanbenbnrg  nnb  feiner  ganj 
offenbar  fagenl^aft  au«gcfd^mü(Jten  Befreiung  (®,  1 50,  26  —  1 58,  IT- , 
©iefem  3Jertd^te  fügt  ber  Sfjronift  l^in^^n ,  ba§  er  i^n  nad^  münbüdber 
Xrabition  aufgejeid^net,  ba|  er  aber  fpäter  einen  anberen  fc^rifttid^ert  unb 
jtoar  gleid^jeitigen  über  biefelben  (äreigniffe  gefnnbeti  ^^t.  S)a  nun  biefe 
nac^  ben  ©rjäl^Iungen  alter  ^tvXt  niebergefdf^riebenen  gacten  ftcf;  in  ge^ 
treuer  Ueberfe^ung  im  Chronicon  Archiepiscoporum  borfinben,  fo  ift 
e«  Mar,  ba^  ber  9?ebactor  be«  (enteren  bereit«  nnfere  ß^ronif  benutzt 
^aben  mu§.  ®et  ber  au«brüdE{id^en  ©rttärnng  be«  ©c^5|>))end^roniften 
biefe  Srjäl^tung  ber  münblidben  Ueberiieferung  entnommen  ju  (?aben,  ift 
bie  Slnna^me  einer  Cluette,  au«  ber  beibe  S^roniften  gemeinfaan  gefd^öpft 
^aben  fönnten,  bnrd^au«  i)on  ber  Ipanb  ju  n^eifen.  3ft  meine  SJermu^ 
t^ung  rid^tig,  ba^  toit  in  unferen  2^eyten  be«  Chronicon  Archiepisco- 
porum nur  bürftige  2lu«jüge  eine«  urf<)rünglid^  breiter  angelegten 
2Berfe«  befi^en,  fo  muffen  njir  in  bem  te|teren  bie  Quelle  alter  ber  '^X^i^-^ 
rid^ten  be«  ®c^ö}3))end^roniften  über  ba«  12.  nnb  13.  ^al^rl^unbert 
(namentlich  bie  3a^re  1191—1234,  @.  122—148)  fe^en,  bie  n)ir  in 
ben  eri^altenen  §anbfd^riften  be«  ß^ronifon  iefet  bermiffett. 

3um  ®d^lu§  tann  bie  grage  nid^t  unberührt  bleiben ,  ob  toir  in  ber 
®d^ßj)^)end^Tonit  bie  erfte  2)?agbeburgifc^e  ©tabtd^ronif  anjune^men 
^aben  ober  ob  i^rem  35erfaffer  bereit«  frühere  d^ronifatifd^e  Slufjeidt^^ 
nungen,  bie  bon  ©eiten  be«  $Ratl;«  beranla^t  finb,  jnr  fflenu^ung  bor== 
gelegen  ^aben.  (Sine  unbefangene  S3etrad;tung  ber  9latur  mand^er  3Äit* 
t^eitung  unfer«  ßl^roniften  möd^te  für  bie  le^tere  3llternattbe  entfdbciben. 
t)tx  aibfd^nitt  üon  S.  158,  32  —  168,  10  fc^eint  mir  nid^t  nur  "^X^xi^- 


XL  @ralcitung. 

tid^ten,  fonbern  an(S)  ntand^etfei  5lu«bTÜ(&  ju  eiit[;altcn,  bie  xi)x  ©eftcni- 
benbe«  nur  bann  bcritcrcn ,  tpenn  man  fie  auf  eine  frühere  ©tabtci^ronif 
jurürfffi^vt.  3Äan  t>erg(cici^c  bie  ©teüen  ©.  161,  10— 17,  ferner  auf 
berfetbeu  ®ette  3-  25^27:  'marfgrebe  Otto  toart  gebangen  unb  mit 
ome  bret;unbert  ribbere  unb  fned^te,  be  men  bon)a))cnturc  ^eit.'  35er 
^Im^brud  '  toapenture ' ,  ben  ic!^  niti^t  mit  ®id;er]^eit  ju  beuten  t)ermag, 
fc^eint  beut  S^roniften ,  ber  il^n  bod^  unjn^eifel^aft  in  ber  i^m  borfiegen^ 
ben  Queüe  gefunben  l^aben  muß,  felbft  nid^t  me^r  red^t  »erftänblid^  ge 
mefen  ju  fein.  Sbenfo  bellten  bie  ©teßen  .©.  162,  2—7;  162,  17—19; 
162,  32  —  163,  9;  163,21  —  164,  10;  165  7  -  166,  16  auf 
eine  ftäbtifd^e  ©efdf^id^t^queUe  i^in.  Slud^  bie  Sapitet  mit  ber  Ueberfd^rift 
*3San  nier  upfate  unb  ttt)ibrad^t  buffer  ftab  unb  unber  ben  borgeren' 
(®.  171,  27  —  176,8),  'StDibrad^t  ttt)ifd^en  ben  fd^epen  unb  ratmannen 
(®.  177,  13  -r  178,  II),  ferner  bie  3lufjeid^nungen  ®.  180,  3-14; 
184,  19  —  185, 2;  185,  16—186,  5  fc^einen  au^  berfetbcn  Queße  ge=^ 
floffen  jn  fein.  SSon  groger  SBid^tigfcit  für  bie  Sntfd^eibung  biefer  grage 
(jatte  idt;  baö  S3ruc^ftü(f  a\\^  ber  ©efd^id^te  be^  ermorbeten  Srjbifd^of^ 
»urc^arb,  ba6  fic^  auf  ©•  191,  5  —  197,  6  eingefd^obcn  finbct,  !Die 
l^ierin  entl^attenen  91ad^rid^ten  finb,  mie  bie  Urhmben  bereifen,  bi^  auf 
einige  unbebeutenbe  3rrt^ümer  burd^uö  juöertäffig ,  unb  ba^  ®anje  ift 
mit  einer  fo  genauen  5)eta ilfenntnig  abgefaßt,  bag  nur  ein  ^^it^^no^\t, 
ber  ben  Sreigniffen  unb  b^n  t;anbetnben  "ißerfonen  fe^r  nal^e  gejtanben 
^aben  mn%  ber  SSerf affer  gett>efen  fein  fann.  ©aß  e«  nur  ein  S3rud^ftüd 
au^  einer  au^fül^rtid^exen  ^Relation  über  bie  SSer^äftniffe  unter  ber  9te< 
gierung  Surd^arbd  ift,  gel^t  an^  einer  §intpeifung  auf  früher  ßrjä^fte^ 
^lerbor  ('afö  ^ir  t)or  fteit'  ®.  195,  26),  ba^  aber  in  ber  S(;ronif  nid^t 
enthalten  ift.  !Dic  —  tuenn  aud^  in  ben  §anbfd^riften  ettoa«  berbcrbte — 
©teüe  @.  198,  16:  '^acS)  bem  mate  bat  be  otben  borgere  borftori)cn 
fint ,  f 0  beger  if  bat  be  iungen  unb  be  l^ir  na  to  f omenbe  fint  to  n>etenbe 
bit  na  fd^rebene'  fann  alö  ber  ©d^Iug  einer  mit  bem  Saläre  1350  ober 
balb  nad^^er  jn  (5nbc  gel^enben  ®tabtd;ronif  aufgefaßt  luerben ,  bie  bon 
einem  fpäteren  Ueberarbeiter  fce6  urfprüngtid^en  Siebte«  ber  ©d^öppen- 
d^ronif  auf  luenig  gefd^idte  S33cife  au«  jener  an  biefe  ©teile  einge^ 
fügt  ift. 


©ntcitung.  xli 


3.   3)ie  »^anbf(f)tiftcn  unb  it)t  SBcrtt). 

©ei  ber  geftfteUung  be^  üTejte«  finb  folgcnbe  §anbfd^riften,  fänim^ 
üd)  auf  "^ßapiet;  Imwi^t  tootben»  • 

A.  Sie  eTfteS3drancr§anbfd^rift  (Ms.  bor.  bertgt.  ©ibt.  fol.  172), 
230©lätter,  faft  ftct^  in  Sagen  jii  je  12.  Sie  crften  26  Stattet  unb  bie 
erfte  35iettetfeite  be$  27,  ©tatteiS  entl;atten  baö  au^att^beti^eid^ui^,  banri 
folgen  a(!i)t  teere  ©lätteii,  batauf  auf  ber  erften  ®eite  be^  fofgenben 
Stattet  bie  35orrebe  mit  (dfon  (^u^gcniattev  Snitiate»  ÜDie  ©lätter  (f.  <S. 
2  3ei(e  5)  finb  at^banu  fo  gejäf;It,  ba§  bie  gegenüberfteljenben  ©eiten 
biefetk ©ejiffernng  tjakn.  Stuf  ^l  84  b  (f.  S.  213),  ba^  nur  t;alb  ber- 
^anben  ift,  fielet  ber  9teft  (11  ^tikxi)  be^  ®d^ult]^ei^enberjetd;uiffei^. 
3iuf  S3t.  85  b  (f.  ®.  216)  beginnt  ber  britte  J^eit.  (S^  folgt  junäd^ft 
—  auf  23L  85  b  bi^  86  b  —  baö  aSerjeic^nife  berÖif^öfe,  bann  nac^  einer 
teer  getaffenen  ®eite  auf  ©t.  87  b  ber  eigcnttid^e  ©eginn  be^  britten 
Zijdk^  (f.  ®.  218),  ber  mit  931.  176  b  (f.  ®.  416,  3)  enbet;  bet/^eft 
ift  unbefd^rieben.  3ebe  ®eite  Ijat  jmei  ©palten  ju  je  42  Reiten.  5)ie 
©d^rift  ift  grof  unb  beutlid^  unb  jeigt  nur  fe(;r  geringe  5lbbrebiaturen. 
^^ytaä)  ben  ©d^riftjügen  ift  ber  ßobej  in  baö  teilte  55iertel  beö  15.  3af;rt;. 
in  fe^en ,  mu§  alf o  batb  nad^  ber  testen  Originateintragung ,  bie  in  ba^ 
2af)x  1468  faßt,  gef^rieben  fein.  5)lid^t  nur  bie  Ueberfd^riften  ber  ein= 
jetnen  6a))itet,  fonbern  aud^  bie  erften  3^il^i^  neuer  9lbfd^nitte  oI;ne 
Ueberfd^riften  finb  rotfj  gef (^rieben,  bie  (Sigennamen  im  2^ejte  meiften^ 
rotl^  unterftrid&i»u.  SSon  einer  f)anb  be^  16.  3at;r^.  finb  l^in  unb  U)ieber 
ßorrecturen  gemad^t,  aud^  einjelne  SSemerfungen  eingetragen,  35a« 
SBafferseid^en  beö  "»ßapierd  ä^nett  einem  T  mit  ftartem  (Srunbftridb, 
beffen  untere«  (Snbe  abgerunbet  ift.  —  ijjer  Sinbanb ,  obttjol^l  nod^  bem 
16.  ober  toal^rfd^eintid^r  bem  17.  3a]^r^unbert  ange^örenb,  ift  nid^t  ber 
utf^jrüngtid^e,  loie  au«  bem  Umftanbe  l^erborgel^t,  ba§  mel^rere  SWarginat- 
bemerfungen  jum  S^eit  abgefd^nitten  finb,  ebenfo  tt)ie  ai  unb  ju  bie 
Stattja^Ien.  —  lieber  bie  ©efd^id^te  ber  ^anbfd^rift  ift  nid^t«  ©id^ere« 
befannt:  nod^  einer  nid^t  unglaubtidj^en  Xrabition  fott  fie  bie  ©tabt  5B?ag:= 
beburg  bem  großen  Äurfürften  jum  ®efd^en!  gemad^t  ^ben,  iebenfatJ« 
ftammt  fie  nod^  au«  ber  furfürfttid^en  ®ib(iot^e!  ^er. 

B.  Die  erfte  SIÄagbeburger  §anbfd^rift  (XII,  g-ot.  3^r.  102  be« 
Katalog«  ber  C>«nbfd^tiften  ber  SWagbeburger  ©tabt=^Sib(ij)t^e!) ,  480 
©lätter,  bou  benen  aber  bie  erften  24  feilten.  !Da  931.  25  mit  bemfetben 
9tegifter  beginnt  tote  A,  fo  ift  nur  anjunel^meu,  baß  bie  fe^Ienben  SStätter 
euttoeber  unbefd^rieben  gemefen  finb  ober  anbere  auf  bie  6t;ronit  fetbft 

^t5btf(^ronif«n.  VII.  *  *** 


y^ 


richten,  fonbcrn  andf  mand^tfei  9lu«brü(fe  ju  enthalten,  bic  i^r  Scfrcni=^ 

benbe«  nur  bann  bcriiercn ,  tocnn  man  fic  auf  eine  ftü^re  ©tabtd^ronif 

jurüctfü^rt,    3Kan  Ktgleid^  bic  ©teöcn  ®.  161,  10— 17,  ferner  auf 

bcrfelbcn  ®eite3-  25—27:  'morlgrcöe  Dtto  toart  gebangen  unb  mit 

ome  bre^unbert  ribbere  unb  ftied^te,  bc  men  bott)a^>enture  ^eit.'    S5er 

3lu0bru(f  '  n>apenturc ' ,  ben  td^  nid^t  mit  ©id^rl^ett  ju  beuten  vermag, 

fc^eint  beul  Sl^roniften ,  ber  il^n  bod^  unzweifelhaft  in  ber  i^m  borfiegen^ 

ben  Quelle  gefunben  l^aben  niu^,  fefbft  nic^t  nte^r  red^t  berftänblic^  ge 

mefen  ju  fein,  ßbenfo  bellten  fcic  ©teßen  B.  162,  2—7;  162,  17 — 19; 

162,  32  —  163,  9;    163,21  —  164,  10;    165  7  —  166,  16  auf 

eine  ftäbtifd^e  ©efdf^id^t^queße  ^in.  %näf  bie  (5a^)itet  mit  ber  Ueberfd^rift 

'SSan  nier  u^jfate  nnb  troibrac^t  buffer  ftab  unb  unber  ben  borgeren' 

(®.  171,  27  —  176,8),  'itoibrad^t  tn>ifd^en  ben  fc^epen  unb  ratmannen 

(©.  177,  13  -r  178,  11),  ferner  bie  Slufjeid^nungen  ®.  180,  3-14; 

184,  19  — 185,  2;  185,  16—  186,  5  fc^einen  an^  berfetben  Queöe  ge^ 

floffen  jn  fein.   9Scn  groger  SÖSid^tigfeit  für  bie  Sntfd^eibung  biefer  gragc 

t;alte  id^  bad  ©ruc^ftfid  a\\^  ber  ©efd^id^te  be«  ermorbeten  (Srjbifd^of^ 

©urc^arb,  ba«  fic^  auf  ©•  191,  5  —  197,  6  eingefc^oben  finbet.    S)ie 

'    in  enthaltenen  5ßad^rid^ten  fxnb,  n>ie  bie  Urfunbcn  betoeifen,  bi^  auf 

ibebeutenbe  Srrtl^ümcr  burd^uö  juberlSffig,  unb  ba^  (Sanje  ift 

~  nauen  ©etailfenntnig  abgefaßt,  bag  nur  ein  2t\ticnc\\t, 

ib  b^n  ^anbetnbcn  ^erfonen  fel^r  nal^e  gejtanben 

'>cfen  fein  fann.  35a§  e^  nur  ein  Srud^ftücf 

^n  über  bie  SJer^ättniffe  unter  ber  9Jc< 

^niu^eifung  auf  früher  ©rjäl^tte« 

aber  in  ber  ß^ronif  nid^t 

"  '^u  ettoa^  berberbte — 

'^^vp  t3orftort)en 


(Sinkitung.  '  xli 


3.   2)ic  ^anbf^riftcn  unb  iljr  3Scrt^. 

©ei  ber  geftftettuug  beö  Xqtt^  pnb  fo(gcnbc  §anbfd^tiften,  fänimt^ 
lid^  auf  Rapier,  knu^t  motben. 

A.  ®ie  etfteöalincr^anbfd^rift  (Ms.  bor.  bct  %t.  S3il>(.  fol.  1 72), 
230S3IätteT,  faft  ]tm  in  Sagen  ju  je  12.  ®ie  crften  2623lätter  unb  bie 

•  erfte  »iertelfeite  m  27.  Stattet  enthalten  ba«  3n^atober;;eic^uifc  banri 
folgen  ad^t  teere  Slättev^,  barauf  auf  bev  erften  ©eite  bc«  folgenben 
Stattet  bie  S5orrebc  mit  fd^ön  i^ue^gcwatter  3nitia{e.  ®ie  ©lätter  (f.  ®. 
2  3ei(e  ^>)  finb  alebann  fo  gejäf;It,  ba^  bie  gegenübcrfteljenben  ©eiteu 
biefetbeÖeäifferung  ^akn.  3luf  331.  84  b  (f.  S.  213),  ba^  nur  t;alb  bcr^ 
l^anben  ift,  fte^t  ber  9?eft  (11  3^^^^")  ^^^  ®c^utt^ei§enberjeid;niffe^. 
31uf  »t.  85  b  (f.  ®.  216)  beginnt  ber  britte  J^eit.  d^  fotgt  sunä# 
— ■  auf  3)t.  85  b  bi^  86  b  —  bao  SJerjeid^ntg  ber  23ifci^&fe,  bann  nad^  einer 
(eer  getaffenen  Seite  auf  S3t.  87b  ber  eigenttid^c  ©eginn  bec^  britte*/ 
Sf;eite^  (f.  ®.  218) ,  ber  mit  331.  176b  (f.  ®.  416,  3)  enbet;  be^  '^ar 

-  ift  unbefd^rieben.  3ebe  ©eite  I)at  jmei  ^paüm  ju  ie  42  P-^nSi"^^^n 
©d^rift  ift  grot  unb  beuttid^  unb  j^eigt  nur  fef;r  gering'^^"^^^  i^aben,  unb 
iflaä)  ben  ©d^riftjügen  ift  ber  (Sobej  in  ba^  lefet^ ""'' 
SU  fe|en,  muß  atfo  batb  nac^  ber  festen  r^4^"  33i6ttot^ef  ju  C>annober 
3a^r  1468  faßt,  gefd^rieben  fein.  5P^c^tif trügen  ju  urt^eiten  ettra  um 
jetnen  ßa^jitet,  fonbern  aud^  b»-^  aud^  bie  ftart  anti^jä^jftlid^e  ®efinnung 
Ueberfd^riften  finb  rot^  ^pC/ öteffac^en  SBifeen  ate  ')pi\pcV  für  'bifco))', 
rot^  unterftrid^j^n.  S?>  ^enn  bon  ^)ä^)ftUd^en  33uüen  bieSiebeift,  unb 
Sorrecturen  gemairennbar  au^fj^rid^t.  ®iefe  §anbfd^rift  ift  faft  me^r 
ffiafferjeidbpn  .^rbeitung,  benn  aU  eine  Slbfd^rift  ber  ®d^öp|)enc^ronif  an- 
Y^k^.ih  bie  fie  übrigen^  ^aufig  at«  9Wagbeburgifd^e  S^ronil  anführt. 
S)ie  beiben  erften  Steile  (—  1350)  enthalten  nur  einen  fe^r  gebrängten 
2(uöjug,  bem  jtDci  ber  ©d^ö))t)en-6t?ronit  frembc  ßa^jitet  Doraufgel^en : 
*  3San  ber  grenje  gelegen^eit  unbe  ortf^^ring  ber  ftabt  SKagbebord^'  (am 
atanbe  Chronica  mundij  unb  '  35an  bem  beibe  SSeneri^  ut^  ber  ©äffen 
d^ronifen'  (im  SBcfentli^cn  übereinftimmenb  mit  33ot^o  bei  geibnii  III. 
287).  Stußerbem  ift  überaus  ^äufig  ^ermann  Corner  (gebrudEt  bei 
Eccard;  Corp.  hist.  med.  aev.  II,  431  ff.)  citirt  unb  aud^  Voxxtüä) 
au^gefd^rieben.  !Die  ^anbfd^rift  bot  unter  biefen  Umftanben,  obtt)o^t  fie 
genau  bergtid^en  »urbe ,  nur  totxü  g  /  ba«  bei  ber  Bearbeitung  be«  SCejte« 
benufet  »erben  lonnte.    . 

M ,  bie  jtDeite  SJiagbeburger  ^anbf^rift  (XII.  fol.  85)  ift  ein 
Sluöjng ,  ber  namentUd^  fe^r  ftarf e  Äürjungen  ber  erften  beiben  Jljeile 


XLII 


@mtettung. 


nic^t  bcjüglid^e  äßittl^eitungcn  cntl^alten  l^aben. '  üDaö  Sn^atotjeTjeid^niß 

gc^t  bi^  Statt  60,  bann  folgen  6  unbefd^ttebcnc  S3Iätter,  alj^bann  auf  - 

33(.  67  bic  35orreben,  tt)oran  fid^  ol^nc  3ti)tf d^entanm  bcr  Xz^t  anfd^tic^t. 

,    !J)cr  crftc  nnb  jiDeite  Xi)tH,  bcm  gtctd^tt)ie  tri  A  ba^  SScrjcid^nig  bcr  SSurg- 

gtafen  unb  ©c^utt^ei^en  angefügt  ift  -—  nur  ba^  teljteteö  bt«  @nbe'  be^ 

16.  Saijxf).  fortgeführt  ift'— enbet  mit ©tatt  1 89,  bie  fotgenben  4  ©eiteu 

finb  uubef einrieben,  tooran  ftd^  auf  331.192  ber9lnfangbe^  brüten  2^eife6, 

ba^  SSerjeic^niß  ber  ßribifd^öf e,  fd^tießt.  ^Darauf  tt)ieber  brei  teere  ©eiten^  ' 

bann  ber  ©egtnn  ber  etgenttid;en  ©efd^id^t^erjä^tung ,  bie  mit  33t.  347 

enbet.    Stuf  33t.  348a  ^at  ber  33ärgermeifter  3o^ann  ©d^e^ring*  mit 

ftud^tiger  §anb  fotgenben  eingetragen :  *!t)iffe  ÜWagbeburgefd^e  (S^ronica 

i)at  ®eprgiu^  Traufe  gefd^riben  auö  pmi^  fd^mibe^  be^  fteifd^er«  ge^ 

fd^ribbenem  ß^ronico,  anno  1540  am  monate  3anuarit,  btt)eile  id^  ein 

l^alb  3^ar  tangf  bei  Se^ferti(^er  2Wat.  ju  @enbt  in  gtanbercn  xoax  i)on 

megen  atter  (Süangetifd^en  ftenbe.  un^er  ticber  l^erre  gobt  gebe  ba^  id^ 

"•uib   meine  finbtein  fotd^e  ßl^ronica  fel^tigtic^en  tefcn  unb  gebraud^en 

nu^  Slmen.'    üDarauf  fotgen  auf  ben  fotgenben  7  33tättern,  attemit 

berfelben  k^^^^^^^^^^^  c^ronitatifd^e  ^Rotijcn  ju  ben  Sauren  1483,  1546  - 

mhum  «"*^  •N5:obe^ia^r  Sut^er«),  1547-1566,  bie  nur  jumS^eit 

ein  lofate^  Sntercffe  ^.^,^^  ^\^  aße^rja^t  biefer  grögtenti^eit«  unjufanv^ 

men^angenben  ^ßottjen  ift  tD^n^fo^.   2)ann  folgen  Öt.  350-358:  ®ta^^ 

Uta  ber  ftabt  üßagbeBurgf  Don  ftr^^ften  ffeitungen  unb  föß  toefen^  — 

(^od^beutfc^,  i)om  3. 1505);  auf  33t.  3^^-9-374  ©iüfür  ber  ©tabt  aßag-^ 

beburg  t>on  1526  (nieberbeutfc^) ,  barauf  i^ott>^  g3t.  376  bi^  383  Seftim^ 

mungen  über  bie  äBa^l  ber  »iat^männer  t>om,  3.  ?V-512  (ebenfatl^  nieber. 

beutfc^)  ,  Don  «f.  384  bi^  390:  ^  .  ber  Sttt^enftablV^agbeburqf  Drb. 


1-  ^aä)  beut  legten  in  A  (f.  ©.213) 
flenonnten  ©(^ult^ieißen  ^ot  B  n«(fi  U 
genbe:  'Siar  na  »art^eine  »obe  Wmte 

^"l"«*'"*"^'""'  ®""e  Wulte.  bar  „« 
Wart  ^eme  mman  djulte.  bat  na  ttait 

h     *      ri-  ,"'"*  *''•"  "«^  «inrif  ©0» 
bile  tont  fd^ulten.  anno  1537  ift  aKauriö 

Z.^^  t»»«  f^Kltcn  emelt  unb  beßebt» 
get.  —  aiäbann  »on  anbetet  ßonb  '  ®a 
na  toart  Scbtoig  Wlraon  tont  fünften  et" 
melet  unbe  »an  futfl  SBolfen  »on  Wnbalt 
hÄ  ^'Ä.äßotitjen  in  bet  Weg«" 
^anbfung  BefJebiget,  anno  52.  -  gnbli* 

S„^"ÄT*'=  ^"^^"^  iftÄetfien? 
^mt  ®ä)ut^  tootbenn,  «nnc  Sbtifti 

»utgemeifter  getoefenn,  gum  ©ddil^en' 


(Stlotemt  tootbenn,  Sfnno  ■(S^!S^82. 

(f.  aWagbeb.  ©e^..»«.  1867 ,  @  398) 

Mi"i  m  'l''!'  •^'*.  **»"  *>"■  Wntaifalbt. 
Wen  »unbe«mitgliebetn  m  «raftabt  im 

S»-  /,t\^84ten«ef4(nfÄi/be'2 
Selben  fi#fd^en  unb  WW««  »ätben 
©eotg  t,  pranife  unb  ©eotji,   Äe" 
Burg  unb  bent  ©ttaputget  «ütaetmeiftet 
3aco6  ©tutm  nadf®int  m  /S  v 
um  »on  bemfelbm  bie  ÄSuna  be« 
nS.^®-^"^!'  ^539  atoife^en  ben  @4fl  ! 
(•Wen  a„b  Sat^olif<i^en  7u  gtantfutuft- 
«btebtten  »nfianbe«  ju  etbitten   ®  |ef: 
|ubotf    Comtoent.  de  Lutheranifmo 
fe.  257.  «»offinonn  II,  1 61 . 

m  JI  3"?.^"«ä.»9«  mitget^eilt  bei  ßoff» 
mann  I,  472—476.  . 

««„  «Ä""'^."*""«  "«•*  wiebetgeaeben 
öon  ^«ffmonn  I,  478—481 . 


9 


<5inleitung.  xj.iii 

nung  t)on  SSorlobnuö  itnb  'iöirtfci^afften  .  .'  Dom  3.  1560;  Don  33(. 
391—395:  (Statntü  unb  Orbnung  ber  Süc^feufd^üfeen;  Don  331»  396 
bi«397:  äWeietgetid^tfif^Umsiel^ung  Dom  3.1457  (fämmtlid^  nieberbeutfd^) ; 
barauf  SL  398-405  ein  tateini[c^e«  ®ebic^t  auf  SKagbeburg  in  ©ifti* 
d;en,  bann  3  leere  Stattet,  atebann  bi^  S3t.  463  eine  ^äüifd^e  ^xint:^ 
ftubenotbnung  ([;od^beutfd^) ,  bie  beiben  Sld^t^erMärungen  gegen  SKagbe^ 
bürg  Don  1437  unb  1547.  2luf  33(.  420—443  folgt  baö  in  ben  $0%^ 
bebnrgifd)en  ®efc^i^t«btättern  1867,  ®.  279—298  unb  ®.  393—405 
abgebrudte  ^Serjeid^niß  SKagbeburgifc^er  S3ürgermeifter  unb  Kämmerer, 
bxi^  Don  121 3-— 1592  reid^t  unb  Don  Derfd^iebenen  §änben  gefd^riebcn 
ift.  !Den  59efd^lug  be^  ganjen  (Sobej  mad^en  brei  SSerjeid^niffe  Don 
9Äagbeburger  ®rf;utt^eiten  (St.  448—452),  ©c^öffen  («t.  457—462), 
atatl^männern  nebft  3nnung^meiftern  (33t.  468—473)  unb  ein  *35or^ 
^cid^nug  Sefre^ter  ^erfonen,  ®o  Slnno  1564  3n  SKagbeburg  in  ber 
SUt^enftabt  getDont  ^aben\  SdU  477  unb  478  festen,  auf  St.  479  ftefjt 
eine  9tei^e  (anfd^einenb  au^fd^tießtid^)  SDZagbeburgifd^er  33ürgernamen, 
bie  an^  einem  2Ba))^)enbud^e  abgef d^ricben  finb ;  ee^  ^eißt  am  Snbe :  *©ar 
ju  fein  nod^  85  iDa|)en  in  bem  felbten  burgermeifter«  Utrid^^  Don  ßmbben 
©ud^e  gl^eml^aten,  bie  ba  feinen  namen  b^i  t^^nen  gefd^ribben  ^aben,  unb 
l^abb«  ab  gefd^rtbben  am  16.  3anuarii  1539.^ 

H,  §anbfd^rift  ber  tönigtid^en  öffenttid^en  Sibliotl^ef  ju  §annoDer 
(XIX.  3.  1127) ,  Quart;  nadb  ben  ©d^riftjügen  ju  urt^citen  ttwa  um 
1530  gefd^^rieben.  ÜDamit  ftimmt  aud^  bie  ftart  anti^jä^jfttid^e  ®cfinnung 
fce^  ©d^reiber« ,  bie  fid^  in  Dietfad^en  SBifeeu  ati^  '  p'i\pot  ^  für  '  bifcop  \ 
im  3"f^fe  'nnit  fetDer'  JDenn  Don  ^)ä^fttid^en  Suiten  bie  5Rebe  ift,  unb 
bergt,  mel^r  fc^r  erlennbar  au^fj^rid^t.  !Diefe  ^anbfd^rift  ift  faft  me^r 
at^  eine  Ueberarbeitung,  benn  af^  eine  Slbfd^rift  ber  ®d^i5p))enc^ronif  an* 
jufel^en,  bie  fie  übrigen^  ^äufig  at^  ä)?agbeburgifd^e  ß^roni!  anführt. 
3^ie  beiben  erften  J^eite  (—  1350)  entl^atten  nur  einen  fe^r  gebrängten 
Slu^jug,  bem  jtDei  ber  ®d^ö)3|)en^S^ronit  frembe  ßa^jitet  Doraufgel^en  : 
'  35an  ber  grenje  gefegenl;eit  unbe  ortfpring  ber  ftabt  3)lagbebord^'  (am 
9?anbe  Chronica  mundi)  unb  '  35an  bem  belbe  3Seneri«  ut^  ber  Saffen 
d^ronifen'  (im  SBefenttid^cn  übereinftimmenb  mit  SotI)o  bei  Seibnij  III. 
287).  2tu|erbem  ift  überaus  ^äufig  ^ermann  Corner  (gebrudEt  bei 
Eccard;  Corp.  hist.  med.  aev.  II,  431  ff.)  citirt  unb  aud^  ttjirftid^ 
au^gefd^rieben.  !Die  §anbfd^rtft  bot  unter  biefen  Umftänben,  obtDol^t  fie 
genau  Dergtid^en  iDurbe ,  nur  iDeni  g  f  ba^  bei  ber  Bearbeitung  be5§  SCejte^ 
bcnu^t  toerben  lonnte.    . 

M ,  bie  jlDeite  SKagbeburger  ^anbfd^rift  (XII.  fol.  85)  ift  ein 
Sluöjug ,  ber  namenttid^  fe^r  ftarf e  ^rjungen  ber  erften  beiben  Jljeite 


XLiv  .  Einleitung. 

(;at,  aber  bennod;  bei  einigen  StcHen  bemevfenotDevtf/c  äJavianten  barbet. 
S)te  C>ant)ici^rlft,  3G5  Stattet  ftar!,  i[t,  \m  t>aö  m  jmn  3.  1595  fcrt<= 
geführte,  t)on  terfetben  §anb  lüie  ba§  Ucbvige  gejd^tiebene  äJcvseic^niß 
ber  ©c^ult^eigen  betoeift,  entiDeber  in  beii  Icfeteu  3a^ten  be^  16.  ober 
2(nfang  bc^  17,  3al^t]^nnbcrt«  gefd^rieben.  ®te  gertfefeung  bon  1473 
ftinimt  mit  a  unb  ift  ebenfaü«  ^od^beutfd;.  Slud^  ber  furj  t)or(;ergeI;enbe 
2lbfd;nitt,  bie  3ln)gf<)red^ung  beö  ©anne^  über  ®eorg  ^obtebrab  ift  ^oc^= 
bentfd; ,  aüeö  2lnbere  nieberbeutfd^.  5Die  §anbfd;rift  ift  ntd^t  boüftänbig 
bnrd^berglid^en,  fonbern  nur  ba,  tDo  bie  anbereu  berberbte  ©teilen  boten, 
ju  9lat^e  gejogen  tt)orben. 

a,  ®ie  britte  2»agDeburger  ^anbfc^rift,  (XII,  fol.  69),  503S3(ätter 
entl;attenb,  l^od^beutfd^e  Ueberfefeung.  !Die  profaifd^e  ©inteitung  folDie 
bie  poetifd^e  SSorrebe  fehlen.  T)ie  ^anbfc^rift  beginnt  ©f.  2»  mit  ber 
Ueberfd^rift  *85on  bem  erften  anfang  biefer  ®tab  2Wagbeburg/  S5aö 
S3t.2^— 3^  enthalten,  ftimmt  mit@.7*— 8'  im Sefentlid^en  übercin,  uur 
ber  ®d;(u§  be^^  fegten  ©alje^  ift  ein  anberer:  'bnb  legte  biefe  © tabt  bnter 
ba^  Sifc^oft^umb  ©aüngflabte,  ba^  ift  ig  OftermidE  »nb  ift  balb  nad^  bier^ 
jigf  jaren  bon  bannen  gen  §alberftabt  gefegt  hjorben ,  bnb  atf o  fame  biefe 
©tabt  mit  bnber  baö  Sifd^oft^umb  §alberftabt  t)nb  n^ar  bartoter  bi^  an 
bie  ^^\t  ba  ^ier  ein  (5rljbifd^oftI;umb  gemad|it  marb,  aU  ^ierunben  JDeiter 
fot  gefd^rieben  JDerben.  bie  Slbgottin  tt)ar  affo  gematet/  ÜDarauf  fofgt 
eine  betaiflirte  ©d^itberung  be«  3lu«fe(;end  ber  2)iana,  tüie  fie  in  33ot^o'^ 
ß^ronif  abgebifbet  ift.  ÜDann  fäl^rt  bie  Ueberfegung  mit  3^^^^  ^  ^^^^ 
©eite  8  be^  2:ejte^  fort  bi^  ju  ^dk  17,  fügt  jebod^  ju  ben  SBorten  be^ 
nieberbcntfc^eii  Üejte^  *  to  ben  ^ertod^bome  to  ©äffen '  nod^  ^in ju  '  \ul(i} 
bamafn  loar  iu  ©d^artom  J?nb  mar  genant  ba^  Ijergogt^umb  bon  ber 
Sfben.'  3)ann  ge^t  bie  §anbfd;rift  mit  Uebergeljung  aüeö  anberen  fofort 
über  auf  bie  ®efd;id^te  £\  Otto'?;  I ,  nur  baß  nad^  furjer  (ärmä^nung 
ber  SSermä^lung  Dtto'ö  mit  gbit^a  (930)  noc^  bie  ©teüc  @.  43,  4—30 
tDtebergegeben  ioirb.  3n  bem  gofgenben  finben  fid^  freilid^  fo  bebeutenbe 
Süden  mie  bie  eben  angegebene  nid^t  meiter,  aber  ben  ganjen  j^üeiten 
J^eil  ber  6t?ronit  ^inbnrd^  l^aben  mir  bie  §anbfd^rift  bod^  nur  al9^  einen 
Sluöjug  anjufel^en,  ber  biefe  mid^tige  9?ad^rid^ten  fehlen.  2lm  @nbe  biefe^ 
X^eite^  fte^t  ebenfo  mie  im  nieberbeutfd^en  Original  ein  ä5er jeid;ni6  ber 
3D?agbeburger  ©d;utt]^ei§en ,  ba^  bi^  auf  bie  ^tit  be^  ©c^reiberS  biefer 
§anbfd^rift  fortgefüfjrt  ift;  ber  fegte  jum  3.  1552  genannte  ©d^uft^eiß 
ift  gubmig  Slfemann.  33ei  mcitem  meniger  Süden  entl^aft  ber  britte  5l^eit 
ber  S^ronif.  S)a  biefe  Partie  af^  bie  mirtfic^  jeitgenöffifd^e  ber  ücrfc^ie* 
benen  SSerfaffer  anjufet^en  ift  unb  biefelben  faft  nur  rein  ftäbtifd^e  2ln=^ 
gefegenl^eiten  erjäf;ten,  fo  mar  f;ier  bei  meitem  toeniger  ®runb  jn  Sluö* 


(Sinkitung.  xlv 

laff ungcn ,  bie  mciftentl^cite  nur  f otd^e  Dinge  betreffen ,  u>etc^e  mit  ber 
®efci|^id^te  ber  ©tabt  in  gar  feinem  ober  nur  geringem  3uf ^w^tttenl^ange 
ftel^en.  gür  biefe  2lu^taffungen  entfd^äbigt  bie  ^anbfd^rift  aber  burd^ 
äRitt^eitung  einiger  ^lotijen ,  bie  fic^  ni^t  in  ben  beiben  erften  nieber^ 
beutfd^en^anbfd^riften  borfinben  unb  bie  jum5l]^eit  au^  anberen  Duetten 
nic(;t  befannt  finb.  Die  testen  ^iad^rid^ten  bon  AB,  bie  ftd^  auf  bie 
Saläre  1464—68  bcjicl^en,  aber  nid^^t  in  ber  gel^örigen  d^ronotogifd^en 
gotge  fid^  aneinanber  reil^en ,  finb  in  a  ben  3a^rcn  gemäß  jufammcn^ 
geftettt.  Dann  folgt  unmittelbar  fid^  baran  anfd^fießenb  eine  gortfetäung, 
bietf ad^  burd^  eingelegte,  jum  S^ett  f d^on  anbermeittg  befannte  Slctenftüdte 
unterbrod^en ,  toetd^e  bie  Saläre  bon  1473-^1566  umfaßt.  Diefe  gort^ 
fefeung  ift  fe^r  umfangreid^  unb  gel^t  bon  SÖL  337—503 ;  unter  bieten 
unbebeutenben  Slad^^rid^ten  bon  aögemeinerem  Snl^att  finben  fid^  aud^ 
mand^c  toert^botte  f:()eciettere,  bie  für  bie  ©efd^id^te  biefer  ^dt,  namenttid^ 
ber,S3etagerung  unter  turfürft  SKoritg,  bon  öntereffe  finb.  5lud^  bietet 
nur  locatgeffj^id^ttid^  2Bid|^tige  giebt  ber  gortfefeer.  Der  ganje  33anb  ift 
bon  ein  unb  berfetbcn  fel^r  beutüd^n  §anb  gefd^rieben.  Die  SWeberfd^rift 
muß  1565—1566  gefd^el^en  fein,  bennjum  3.  1505  fagt  ber  Ueberfefeer 
'3m  iar  1505  ift  bie  orbnung  über  bie  tt)irt^fd^aften  gemad^t  unb  pnUu 
cirt  n)orben  bigilia  ^)urificationt«  SKarie,  metd^e  orbnung  man  nod^  Ijeut« 
tag^  anno  1565  ^um  m^eren  teile  ^ett.'  Die  tefete  5Rottj  jum  3,  1566 
fd^eint  erft  nad^^trägüd^  hinzugefügt  ju  fein.  Der  Ueberfefeer  ift,  xok  \xä) 
au«  einer  5Ro«x  jum  3.  1552  (33t.  494^)  ergiebt,.  Beamter  be«  9iat^« 
geioefen;  e«  ffti^t  bafelbft:  'Den  25  3Ka^  ^aben  meine  l^ernein  Srbar 
SRabt  S^urbing!  gel^alten'. 

b,  Die  .jtoeite  ©erKtier  ^anbfd^rift  (Ms.  bor.  fol.  173),  431 
33£ätter  ol^ne  ba«  9iegifter,  ebenfatt«  Ueberfefeung,  ftimmt,  abgefe^en  t)on 
einigen  nur  Heineren  ä^fäfeen  —  fo  ijat  fie  j.  S.  ben  ))rofaifd^en  @in=^ 
gang ,  ber  a  fe^tt  —  bej.  Süden,  mit  ber  borl^erge^enten  biö  jum  3a]^re 
1516  ijottfommen  überein.  Die  d^ronifatifd^en  Stotijen  fd^Iießen  mit  bem 
3a^re  1516  (d^ron.  ®.  421)  auf  öl.348^  5lm  @nbe  berfetben  ^eißt 
c§ :  Explicit  Chronicon  et  continuantur  concordiae.  Sltöbann  folgen 
bon  331.  349—421*  berfd^iebene  ißerträge  au«  bem  15.  unb  16.  3a^r:^ 
I;unbert  jtt)ifd^en  9tatl^  unb  ßrjftif t,  f omie  3Ba^Ica))ituta.tionen ,  bie  jebod^ 
aUe  befannt  utib  jum  großen  2^^ei(  nod^  im  Original  bor^anben,  aud^ 
t^eitoeife  fc^on  (bei  b.  Dre^^au^t)  gebrudft  finb.  2lufS3t.  421 »» unb 
422^  fielen  einige  gefd^id^tlid^e  S3emerfungen  bon  nur  localer  S3ebeu||ing 
au«  bem  3.  1 593 ,  an  bie  fid^  al«bann  bi«  ju  ßnbe  be«  urfprünglid^en 
Sanbe«  (331.  431^)  ein  'ßatalogu«  atter  33urgermeifter,  toie  bie  in  ber 
Slltenftabt  SDtagbeburg  ©einb  2lnno  1391  t)«que  ab  noftra  tcmj)ora 


xj.vi  ©intcititng. 

regieret  m't  mie  fie  gel^eiffen  l;aben  \  3Mefe^  SJevjeid^nig  reid^t  bi^  jum. 
3»  1607  ^).  5)er  Sobcj  ift  mit  2lu^na^mc  bcr  (efetcn  ©eiten  Don  einer 
^anb  gefc^^rieben,  n)o]^t  um  ba«  Sal^t  1590,  ba  bon  t^r  noc^  ein  bem 
3a]^r  1 585  angel^örige^  Slctenftüd  eingetragen  ift. 

a,  §anbfci^rift  in  golio,  jefet  auf  ber  ©räfl.  ©tolbergtfd^en  öib(io=^ 
ti^ef  in  3Bernigerobe  befinbtid^,  378  ®lätter,  bcren  fünf  tefete  unbefd^rie* 
bcn  finb.  ^ie  9teccnfion,  n>ctd^e  biefer  ßcbej  bertritt,  ift  nid^t  in  üßagbe^ 
bürg,  f onbern  in  §aüc  entftanben :  fie  ift  eigcnttid^  nur  ate  eine  ^aUifd^e 
g^ronif  anjufel;en,  ber  bie  ®(^i)p:|)enci^roni!  ju  ®runbe  gelegt  ift,  obnjol;! 
fie  bie  beiben  SSorreben  be^  hieberbeutfd^en  Originale  entptt  unb  au6) 
ben  33erf affer  an  ben  ©teilen,  h>o  er  feine  eigenen  Srlebniffe  erjäl^tt, 
ebenfalls  in  erfter  ^erfon  reben  läßt»  giir  ba^  1 5.  ^al^rl^unbert  enthält 
fie  biete  9tad^rit^ten ,  bie  fid^  au^fd&ließlic^  auf  bie  ©efd^id^te  ^alle'ö  bt^ 
jiel^en.  Der  SSerfaffcr  biefer  9tecenfiou  ftanb  in  ÜDienften  (Srjbifd^of 
ernffö  (1476—1513),  ben  er  331.  216»'  feinen  gnabigen  ^errn  nennt. 
9Jacb  ber  ß^roni!  folgt  bon  331.  217»— 224^  ein  ^iftorifd;e«  ©ebic^t  auf 
(Sreigniffe  be^  15.  3a^r]^.  bejüglid^,  an  beffeti  ßnbe  bie  33emerfnng  fid^ 
finbet:  *®efd^rieben  nad^  gotti^  geburtt  1500  in  ber  l^ciligen  gaften.' 
auf  331.  225»— 250^  finben  fid^  9J?itt^eitnngen  '  2lu«  einer  boringifd^en 
(Sronitfen,'^  3ltebann  auf  331.  251  furje  ^iftorifd^e  5«otijen  faft  au«== 
f(^lie6Iid^  auf  bie  ®efd^td^te  bon  C)^üe  bejfiglid^  bom  3.  1097—1423. 
Sic  33lätter  252-332  .fütten  t^eite  ^ronifalifd^e  für  bie  ^aüifd^e  8o^ 
calgefd^id^te  fefjr  n>id^tige  9?ad{^rid(^teti  (namentlich  jnr  ©efd^icbte  ber 
^trd^enbauten) ,  t^eite  Urfunben,  ®efe^e  unb  SBitltüren,  alte  auf  §alle 
bejüglid^.  2)ie  ^anbfd^rift  berbiente  für  bie  §altifd^e  ®}>ecialgefc^ic^te 
genauer  unterfnc^t  ju  toerben.  2luf  33t.  334^— 361*^  fte^en  au^  bem  bei  * 
SKeibom,  Scriptt.  Rerum  Germanicarum  33b.  II.  abgebrudften  Chro- 
nicon  Magdeburgense  bie  33iogra))^ieen  ber  3)?agbeburger  Srjbifd^öfe 
Sonrab  bi^  aibrec^t  b.  ©ternberg,  auf  331.  363-368  ein  SJerjeidbnig 
ber  SWerfeburger,  SiJJagbeburger  unb  ^atberftäbter  ©ifd()i>fe  bej.  Srj^ 
bifd^öfe.  J)ie  letzten  4  befd^riebenen  33lätter  370—373  entl;alten  nod^ 
5Rad^rid^ten  au^  bem  13.  unb  14.  3ai^r]^unbert ,  meldte  au^  ber  ®di)öp- 
^jend^ronif  entlehnt  finb. 


1.  2)ic  Slbivcid^ungcn  in  ben  ^la-  2.  (5«  ijl,  mie  bie  Prüfung  einiger  gc=^ 

menöformen  fotoic  bie  iRamen  ber  S3ür*  nauer  bur^gcfelf^enen  ©tetten  ergab,  ton- 

germeiper  tjon  1592—1607,  tt)elc{;e  ber  rab  (©toUc'«  Xl^üringif^e  (S^roni!   (^er= 

§anbfd^rift  A  fcl^Icn ,  fmb  in  bem  Jjon  ausgegeben  toon  ^ffc  in  ber  33ibüott^e! 

mir3Jlagb.  ®efd^.  S3tt.  II,  279ff  toeran-  be«  litterarif^en  SBerein«  in  Stuttgart, 

ftalteten  ^Ibbrnde  bc«  SScrjcici^niftci?  2)?ag»  1 854) . 
beburger  S3ärgermeiper  cntl^alten. 


',  ßinkitung.  xlvii 

Slnbere  §mtbfc!^riften  fiub  ind;t  ju9iaU;c  gcjcgcn.'  3)icj;eiiiäcii,  i>cii 
bcucu  bcv  Uutcrjeicl;iiel;c,  faft  aui?fc^lte^tic^  au^  gebvurftcn  SBcvteu,  ''Mä)^ 
xiä)t  erfjalten  ^at,  finb  nur  Uebcrfefemigen  üon  fe^r  untetgeorbnetem 
Sett^e,  bercn  ©urd^fid^t  ber  3)fü^c  nid;t  tol^nte.  9ioc^  bevid^tet  bon 
'Dretjl^anpt  (©ciatfreiö  1, 2)  bcu  einem  *fauberen  codex  membranaceus, 
ber  auf  bem  Bö^b'^pm^^aw^t  ju  $aKe  bor^anben  gett>efen,  aber  bor 
etUd^en  20  3a^ren  bertoren  gegangen  \  SBenn  e«;  bamit  feine  9?id;tigfett 
I?at,  fo  ^aben  u>ir  bietleid^t  bamit  bie  ältefte  ^anbfc^rift  nnferer  ß(;ronif 
bertoren.  Oft  eö  iebcd^  biefetbe ,  an^  ber  Od'et  in  feinem  ©uc^e  De  pa-  . 
latio  regio  seu  scabinatu  Hallcnsi,  grfft.  1700,  einige  ©teilen  mit- 
tl;eilt,  fo  tDürbe  i^r  SSerlnft,  ba  fie  ju  ben  ^od;bentfd;en  jäl^lt,  lanm  jn 
bef lagen  fein. 

S)ie  S9efc^affenl;eit  ber  ^anbfd^riften  fd^rieb  ba^  a?erfa]^ren  bei  ber 
ßonftituirnng  be^  Se^te^  genau  bor.  3lUe  biejenigen ,  toeld^e  nur  3lu^= 
jüge,  bej.  Bearbeitungen  ober  Ueberfefeungen  be^  urfprüuglic^en  Serfe^^ 
,  gaben,  fonnten  felftberftänblid^  nur  in  jn>eiter  unb  britter  8inie  benufet 
merben,  ebenfo  lag  e^  aud^  nid^t  im  ^lane  ber  2lu^gabc  alle  "äbtüeic^ungen 
biefer  ^anbfc^riftenflaffen  bon  bem  nieberbentfd;en  Sejcte  unb  bamit  eine 
in  bie  5)etail^  eingeljenbe  ©arfteüung  berfelben  ju  geben.  ®er  @rfor^ 
fc^ung  be«  alteften  ZzicM  ti^'dxc  bamit  in  !einer  9Beife  gebient,  ganj  ab^ 
gefe^en  babon,  ba§  ba^  33ud^  um  ein  gut  2^^eil  ftärfer  geiüorten  iüäre, 
o^ne  bod^  in  fad^lid^er  ©ejie^nng  irgenb  ztwa^  mefentlid^  3ltnt^  ju 
bringen.  Unter  biefen  Umftänben  toar  e^  geboten,  bie  ältefte  nieber^ 
beutfd^e  §anbfd;rift  (A),  bie  noc^  bem  15.  Odl^r^unbert  angeljört,  ber 
Slu^gabe  ju  ®runbe  jn  legen  unb  nur  bie  3lbtDeid^ungen  ber  erften  äWag- 
bebnrger  (B)  üoUftcint^ig  anjugeben.  35a,  tDo  beiDe  offenbare  Sefe-  unb 
©c^reibfeljler  I;aben , .  ift  auf  bie  anbern  |)anbfd^rif ten  jurüd gegangen, 
aber  nur  in  ben  n^enigften  J^ällen  ift  ber  ^ritit  barau^  ein  SSort^eil  er^ 
n^ac^fen.  !Die  beiben  ^anbfd^riften  A  unb  B  l^aben  eigentlid^  nur  ben 
SBertlj  bon  einer,  ba  fie  ben  einanber  unabhängige  Slbfd^riften  bon  ein 
unb  bemfelben  ßobej  finb,  ber  nur  tDenig  älter  afö  A  fein  fann.  ©a  bie 
©c^reiber  bon  A  unb  B,  toie  bie  Se^arten  beioeifen,  i^re  SSorlage  ol^ne 
felbftänbige  ^ut^aten  getreu  toiebergeben ,  f o  l^aben  n)ir  ein  f lare^  Silb 
bon  ber  Sefd^affenl^eit  aud^  biefer  §anbf d^rif t ,  ja  n)ir  erf al^ren  f ogar 
burd^  baö  bem  Se^te  borange^enbe  Ön^alt^berjeid^ni^  in  ßobej  B,  ba^ 
genau  bie  ©lattjal^len  ber  23orlage  toiebergiebt  (in  A  fd;einen  bie  ^aljkn 
erft  fjjäter  nad^getragen  unb  ben  entf))red^cnbcn  ©teilen  in  ber  §anb^ 

1.  SBgt.  über  bie  §anbf(i^riften  ben      VIII,  80— S3:  bie§eiau8gabe  bei  a«ag== 
5(uffatj  öon  2)eltu3  in  i).  2cbebur'8  ^xä^ia      beburgei-  @(i^öffcn=(S^ronif. 


XL  VI  II  Einleitung. 

fci^vift  felOft  angepaßt  ju  fein),  bic  3lnjaf;t  bcr  Öiäticr  tiefet  §anbfci^rift: 
fte  muß  tam6)  im  ®anjen  196  2)lättcr  gel)vibt  ^abcn;  utib  3lnbercö 
beutet  mit  jiemlid^et  ©id^erl^cit  baranf  l;in,  bag  i^re  äugere  ©intid^timg 
im  SBefentlid^en  biefetbe  luie  bie  bon  A  getocfen  ift»  2)ie  jal^treid^en 
geiler,  t^eitoeife  folc^c,  bie  anß  fHid^tiger  8efung  entfprungen  finb,  fefeen 
ei^  außer  atten  Si^^ti^^l ,  ba§  tDit  in  \i)X  n  t  d^  t  bie  Originat^anbfd^rift 
ju  evb(i(feu  l^abeu  1)iefe  SDiutter^anbfd^rift  bon  A  unb  B  fann  übrigen^ 
burd^au^  uidj^t  ol^  eine  borjügtid^e  bejeid^net  njerben.  3lbgefe^en  bon  ber 
grage,  ob  in  ber  Otiginat^anbfd^rift  be^  erften  SSerfafferö  ba^  ßfnbe  be^ 
jmeiten  ^T^eite^  feinet  SBerle«  biejenige  gorm  gel^abt  f)at,  in  ber  biefer 
unö  jefet  borfiegt,  l^at  fie,  toie  aud  einer  genauen  3Sergteid^ung  ber  8e«^ 
arten  bon  A  B  tjerborge^t,  eine  große  SWenge  bon  gestern,  bon  benen 
eine  änjal^t  unfd^mer  ju  berbeffem  finb.  ®o  l^at  ber  ©d^reiber  mel^rfad^ 
^e'  für  ^o'  getefen:  ®.  163, 18;  204,  22  u.  317,  9  fte^t  toiberfinnig  ftatt 
'bo^ :  *be\  ®.  193,  4  ftatt  ^nod^ten^  (nod^tan)  :  ^ned^ten';  ^ufig  finb 
(burd^  falfd^e  Sefung  ber  *?lb!ürjung  bn)  *ban*  unb  'unb  (unbe)'  mit  ein^^ 
anber  bera^ec^f elt :  ®.  112,  3;  156,  15;  193,  7;  219,  9,  n)0  ftatt  'bub':  ' 
*ban*  getefen  n^erben  muß;  umge!e^rt  ift  ®.  151,  4  ftatt  *unb':  'bau'  ge^^ 
fe^t.  j^zxnn  ift  nad^  '  unb '  mc^rmat^  ber  Slrtifet  audgetaffen,  inbem  ber 
©d^reiber  ftatt  'bn  be^ :  'bnbe'  getefen  ^at:  ®.  44,  10;  250,  4;  253, 14; 
256,  1;  28 1,  27  ]m  einer  anberen  Steüe  ift  ftatt  'mib' :  'unb'  getefen. 
2Öie  genau  bie  ©d^reiber  bon  A  B  il^re  S5or(age  co|)irt  ^aben,  betoeifen 
ferner  biefetben  2lu^(affungen :  @.  6,3;  271,23,26;  274,  15;  275, 
10;  284,  28;  286,  22;.  300,  8  u.  f.  U).  2Bie  überaus  ftüd^tig  ber 
©c^reiber  biefer  35ortage  berfal^ren  ift,  mögen  nod^  folgenbe  ©teilen  bar- 
t^un:  ©.  1,  10  'tue'  ftatt  'me*,  ©.  10,  8  'ro^id^eit'  ft.  'trofei^eit^ 
©.  27,  8  unb  122,  22  'butoeben'  ft.  'bumeben\  ©.95,  24  'cjirten' 
ft.  'crij3ten\  ©.  109,  30  'f})raf'  ft.  'braf ,  ©.  108,  19  'tuebber'  ft. 
'tebber\  ©.  127,  9  'befd^utte'  ft.  'bef(ute\  ©.  141,  6  'ßolne^ft. 
'6albe^  ©.  192,  9  'nü  imlbe'  ft.  'julDertbe\  ©.219,  28  W  ft.  'mil 
S)iei^  S3eräeid;niß  fönnte  (eid^t  berbo)3|}eIt  iDerben,  aber  bie  angefül^rten 
© teßen  finb  fo  fc^lagenb  für  baö  SSer^ättniß  ber  §anbfd^riften ,  baß  ein 
lociterer  ^mti^  boüftänbig  überpffig  ift. 

!iDa  auf  beiben  ^panbfd^riften  faft  au^fd^üeßHd^  bie  nad^fotgenbe 
SlUiSgabe  beru(;t,  fo  xoax  e^  not^tDenbig,  aöe  i^re  gegarten,  mit  Slu^naJ^me 
unbebeutenber  ortl^ograjjl^ifd^er  SSerfd^ieben^eiten,  anjugeben.  3m  Slttge^* 
meinen  tjat^anbfc^rift  A,  bereu  ©d^riftjüge  einen  funftfertigen  ©d^reiber 
erfennen  taffen,  ben  befferen  Zt^t ;  meljrere  Slu^faffungen ,  bereu  fid^  ber 
©d^reiber  bon  B  fd^utbig  mad^t,  I;at  A  bermieben,  nur  an  äußerft  tueni^ 
gen  ©teüen,  mo  ber  ©d^reiber  bou  A  irrte,  I;at'  B  bie  rid^tige  Se^art, 


•    öiutcitimg.  xLix 

J.33.  20,  23,  tDo  B  tid^tiö  *(;cvto3cnVftatt  'faffcu'  hat.  3m  3U(vjcniciiien 
beftct;t  ber  Untevfd;icb  t)on  beiben  ßobice«  nur  in  einCv  SJcrfd^ictcnl^eit 
bcr  SSoCi^lifation  bei  einer  Slnjal^t  'oou  SBortern,  bodb  ci^nc  ba^  man  fugen 
fönnte,  bag  bie  eine  ^anbfd^rtft  biefe,  bie  anbere  jene  confequent  burd^- 
geführt  ^ätte.  @o  ^atA®.7,  1  *brct\  B  *bre^  7,18  *ben[te'  A,  ^beinfte' 
B,  9,  1  *aber^  A,  *ober'  B,  9, 4  ^beir^unberf  A,  'm^:  B,  43, 19  '^er- 
mebe'  A,  '^ertDe^bc'  B,  45,4  'fomen'  A,  'famen'  B,  49, 8  *Mef  A/Me^f 
B,  49,20,  *menben'  A,  *me^nben'  B,  54,  19  'borfetten^  A,  'borfeteu'  B, 
66,26  'brenben'  A,  'branben'  B,  77,6,  149,23  *bor^erbe'  A,  ^borl^arbe' 
B,  92,  4  Werfen'  A,  'nmW  B,  127,  8-  'le^jen^  A,  *(e^pen'  B,  145,  13 
'opznt^  A.  'apen'  B.  Sßeiften^  finb  biefe  germenberfct^iebenl^etten,  um  bie 
Seiaarten  nid^t  atfjufe^r  aufd^tDeKen  ju  taffen,  nur  bvii?  erfte  mat  ange* 
geben.  3n  ber  jiüeiten  §älfte  ber  Gt^ronit  finb  ubrigen^S  berartige  95ari> 
antcn  nur  fe^r  fetten. 

9tuf  bie  ^od^beutfc^en  Ueberfeljungen  JDurbe,  tpie  bereit«  bemer!t, 
nur  bann  jurücfgegangen,  totmx  berberbte  ©teilen  berlagen.  §ie  unb 
ba  boten  fie  tt)iüfommene  C)ülfe,  fo  h  33.  ©.271,  23  —  36,  xoo 
bie  Süden  bon  A  B  bem  ©inne  nad^  rid^tig  ergcinjt  iüevten.  Slber  trct^^ 
bem  glaube  id^  faum,  ba^  bie  nieberbeutfc^e  ^anbfd^rift,  an^  ber  a  b  ge^ 
floffen  finb,  bon  ber  SSorfage  bon  A  B  toefentlid^  berfd^ieben  gewefen  ift. 
3Bo  A  B  Stidten  ^ben,  jeigen  fie  aud^  a  b  j.  33.  186,  17  ;  270,  8.  Sin 
le^terer  ©teile  ^aben  bie  Ueberfefeungen  ben  berftfimmelten  ©at5  S . .  mein- 
ben  fe  to  gnaben^  meggelaffen,  um  i^ren  liefern  nid^tö  unberftänbltd^e«  ju 
bieten.  3m  britten  Jl^eile  ber  Sl^ronif ,  namentlid^  gegen  bas^  (5ube  Ijin, 
bieten  fie  oftmafö  9Jad^rid^ten,  bie  ben  nieberbentfdben  Originalen  fehlen. 
aKanc^e  bcn  bicfcu  3)2itt^eilungen  berut;en  gen)ig  auf  guter  Quelle, 
anbere  bagegen,  tt)ic  ber  3ufafe  ju  ©.  274,  22  fd^tverlid^  auf  gleid^jeitigen 
Slufjcid^nungen.  2)iefc  Srgäujungen  m^  ben  ]^od^beutfd|^en  Ueber^^ 
fefeungenr  finb  größtentl^eil«  in  ben  Xejt,  jebod^  in  klammern,  gefefet*: 
benn  o^ne  3tt)eifel  finb  fie  nid^t  33eftanbt^eile  be«  Original« ,  f onbern 
3ufä(5e  ber  Ueberarbeiter. 

^infic^tli^  ber  bon  mir  befolgten  Drti^ogra^jl^ie  bemerfe  ic^  golgen^ 
bc«.  ®er  mittelnieberbeutfd^e  ©ialect  ^at  fid^  nid^t,  ungleid^  bem  älteren 
mittel^od^beutfd^en ,  ju  einer  ioirtlid^  funftmäßigen  2lu«bilbüng  ergeben 
fönnen:  eine  normale  mittclnieberbeutfd^c  ®rammatif  unb  Ort:^ogra})^ie 
gtebt  e«  ntc^t.  golglid^  barf  ber  Herausgeber  feinen  Zqt  nic^t  m6)  ge- 
miffen  aügemein  gültigen  Siegeln  jured^t  legen,  f onbern  uui§,  mm  er  c« 

I .  @.  @.  :J33,  11;  379,3  —  384,      4,  1 5 ;  4 1 6,  4  mib  cnblic^  bie  gortjcfemi^ 
13;  395,  II;  403,  14;  404,8, 14;  405,      416-421. 


f 


L  ^inkltung. 

nid;t  t)üräiel;t,  bie^anbfd^rift  oljm  iegtid;c  3(eiibening  abbvucfen  ju  laffen, 
hmä)  genaue^  ßinbriugeu  in  bic  ®vammatit  imb  Ortljograp^ie  be^  t)ot^ 
liegcnbeu  ©d^tiftftdtcrs^  fic^  ein  mögtid^ft  genauet^  Sitb  feiner  fprad^Iid^en 
unb  ort^ograj)^ifd^en  Sigentl^ümüd^feiten  ju  i)ev|ct;affen  fudj^en.  ^\ci)t 
gered^^tfertigt  unter  allen  Umftänben  tft  e^ ,  für  bie  ^eram^gabe  mitkU 
nieberbeutfd;er  ®c^riftben!mate  ©runbfäfee  jnr  ®c(tung  ju  bringen ,  bie, 
n)ie  bie  @ttmüüer^,  allen  l)anbfc^riftfid^en  Srabitionen  miberf^rcd^en. 
3lber  ebenfo  n)enig  cttH)fef;ten«tt)ert^  ift  ba^  anbere  (Sjtrem,  eine  berttjit^ 
berte,  ganj  tüiüfürlid^c  Ort^ograt)^ie  eined  f))äteren  ©d^reiber«  unbe- 
bingt  beizubehalten,  ©ei  ber  @ntfd;eibung  biefer  gragc  fd^eincn  mir  i\m 
*^unfte  gteid^mäßig  in  33etrad^t  ju  fommen,  erfteneJ  baß  bie  ju  beobad^- 
tenbe  Ort^ogra^j^ie  auf  ber  ©afiö  ber  ^anbfd^rif ten  berul^e ,  unb  jtüei^ 
ten«,  baß  fie  ben  gef^)rod^enen  fiaut  innerhalb  biefer  ®renje  möglid;fl 
genau  tviebcrgiebt.  ÜDte  ©d^reibung ,  tt>eld^e  nad^  Analogie  be6  WüttU 
nieberlänbifd^en  ^offmann  i)on  galler^teben  unb  nac^  i^m  im  SBefent^ 
liefen  «übben  in  i^ren  Slu^gaben  be«  *9ieintc  be  SSo^^  für  ba6  mitkU 
nieberbeutfc^e  eingeführt  f;aben,  erfüllen  am  beften  biefe  beiben  ©ebin=^ 
gnngen,  unb  bin  ic^  be^^alb  i^ren  ort^ograp^ifd^en  ®runbfäfeen  im 
®ro|eu  unb  ©anjen  gefolgt:  nur  im  3lu«laute,  {ebod^  mit  SSermeibung 
ber  ßonfcnanten  93erbinbung  gt/  ftatt  bereu  entlDeber  g  ober  f  gefefet 
ift/^abe  ic^  überall  bie  ©d^reibung  ber  §anbfd^rift  A  beibel^alten.  35ie  im 
Xeyte  burd^gefüljrte  Ort^ograjj^ie  betrifft  t;au|)tfäd^lid^  folgcnbe  fünfte. 
3unäd^ft  ift  u  unb  t) ,  i  unb  { ftetö  ber  3lu^f))rad^e  gemäß  eingefefet,  i  für 
baö  t;änfige  \),  \ä)  für  ffc^,  ft  für  fft,  t  für  t^,  g  für  g^,  f  für  fj;  t  für 
d,  i  für  tj  naä)  Sonfonanten  unb  nad^  langen  SSocalen.  Sbenfo  finb 
bic  tSonf onanten ,  u>ie  bie  ^anbfd^rift  in  ben  meiften  gälten  anä)  barbot, 
uvid;  furjeut  a3ocat  ftetis^  geminirt.  !5)ie  langen  SSocale  finb  im  S^eyte 
unbejeid^^net  geblieben,  tt)äl)renb  bie  ^anbfd^rift  in  biefer  Sejie^ung  ein 
fe^r  bebeutenbe«  ©c^manten  jeigt.  ©o  i)at  fie  *meer',  ^mel^r'  unb  'mer', 
ebenfo  'ijoerbe'  unb  'oorbe^;  ^eer\  'e^r'  unb  'er'  u.  f.  U).  3m  ©loffare 
bagegen,  n)o  ber  lateinifc^e  "Drud  bie  ^ängenbejeid^nung  julteß,  ift  nad^ 
§offmannö  unb  \?übben^  SSorgang  jebe  gefd^loffene  lange  ©ilbe  mit 
bem  ßircumflej  üerfel;en. 

3»agbeburg,  am  26.  aWärj  1869. 

Dr.  tarl  3ani(fe. 


3n^aItStier}ei(6ni§. 


3cJtf. 

S3ovtoort  bc«  Herausgeber« V 

2)ie  SWogbeBurger  @d^ö!|>^)end^roni!. 

Einleitung 

1 .  3)ie  Serfaffer  unb  t^ir  SBerf :        '  XI 

2.  2>ie  Duetten  unb  i^ire  ©enutjung XXXIII 

3.  2)ie  HanbWriftcn  unb  i^r  SBertl^ XLI 

3)ru(Ife^^terbcri(3^tigung LH 

Xttt 1 

Urfunbenan^ang      .    ,    *. 422 

Oloffar '  .    ' 4:u 

^crfonenöerjeid^mß 485 

Ortööerjeid^niB 501 

©erid^tigungen  unb  S^Jad^trSgc 508 


©rurffe^Iecberirfttigung. 


€citc    12 


// 


ö  jung*, 
werben. 


ebb.    3.    13 


Der 


ic^: 


13 14  Reiten. 
171*  DctiQcn. 
IS  8bobcK\ 

38  21  f  Icdjtc. 

39  3  gcflc*te. 

52 10  mmm. 

CA  1  Mn  ju  tilijcn. 

73  9  trutDc. 

7Si5fc^!tnacir^varf  biH. 

83i2fc^Um-^in'  *i. 

84  ?lnm.  2,  3.  3  2)i>mtbürinc. 

93 10  üorbranbe. 

94ion)ertlifcn. 
10022  fufcfjcit. 
10917  lubcn. 

I15i6|)an.  3.  17  ivebber. 
I1826na(j) 'funncn'  ijl  ein  »4Jiinf= 
tum  ju  fc^cn. 

I23  6(cäcii. 

127  «bcflutc. 

M2,iM|^3  5u  tilöcn.   . 

147  6  pncn. 

15315  ftattl*  i(t*|  ju  fcucn. 

103,  <Mmn.  4,  3.  1  lk«(<g.  105*. 


<Scitc  176 


// 
ff 
ff 

s 
ff 

ff 

ff 

»/ 

// 

»/ 

ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 
ff 

ff 
ff 


182 

188 
195 
243 
250 
271 
272 
275 
276 
285 
287 
297 
,310 
346 
346 
349 
360 
404 
414 
424 
43s 
442 

446 
448 


15  ijl  ba^  aWarginafcitat  ib.  ju 
3.  17  ju  sieben. 

27  mi. 
9  feifcr. 
9  n>cnn. 

31  lit\ 

13  a)Jerfc=. 

20  jj^jüs 

28  heben. 

21  tocianbe^. 

7  tt)ebbcrrebe. 

2  jlatt  1400  lie^  1300. 
10  bifcboüc. 

6  »ebber. 
2*  arbeibcn. 
19 !.  tonben. 
20  roeren. 

3  »elc. 

16  lefen. 

14  lie«  1459. 
31  öcij^lif. 

cl.  3u@.  160. 

bequem. 

s.  V.  bringen :  hochgebonie ;  , 

üt. 
8.  V.  enket:  dusent. 
s.  V.  geven  :  bosheit. 


^3)obe  to  einemc  tot)e  imb  to  crcn,  minen  (eben  leeren  ben  fd^cpen 
ber  ftab  to  3)?agbebor(^  to  lebe  unb  ber  futben  ftab  to  bromen  ^cbbe  if 
mannege  ctonefen  obertefcn  unb  liebte  bar  ut  gefod^t  unb  getogen  buffe 
na  gefatten  ftude  nnbe  fd^rift. 
5  ®obe  to  (obe  fprele  if  bar  umme,  n?ente  tt)e  bit  bof  tefet,  be  fd^at 
bat  iDoI  be!enueu,  in  n)elfeme  ungetobcn  ungnaben  unbe  ungemafe  ©äffen- 
tanb  geftan  ^eft,  bar  be  gnabe  goDe^  un^  af  gelebbigct  l^eft  unb  gefofet; 
bar  umme  fd^otte  n>i  on  bißüen  eren  unb  toben,  to  lebe  minen  ^eren  ben 

-    fc^e^jen  fegge  if  bar  uninte,  n)ente  if  bat  arbeit  biffe«  bofe^  bor  oren  toiU 

lö  (en  ^ebbe  geban.  to  bromen  ber  ftab  fegge  if  bar  umme,  tuente  me  in 
biffeme  bofe  fd^at  binben  bau  bem  erften  beginne  buffer  ftab  unb  iDo  buffe 
ftab  geregeret  td  unbe  bore  ftan  tt)ente  an  unf e  tib ;  bar  l^ebbe  if  befd^re^ 
öen  tt)at  if  be^  Dinben  unb  irbragen  fonbe,  up))e  bat  me  bi  ben  biugen, 
be  fd^een  finb,  fd^aben  beioaren  möge  unb  bromen  fofen  unb  fce^jen  ber 

i5  ftab,  toente  bi  ben  biugen,  be  gefd^een  ftut,  probet  men  bidfe  tt)at  nodb  ge* 
fd^een  mad(^. 

!Dit  bof  ml  if  beilen  an  brei  beil.  bat  erfte  bei(  fd^cit  fin  bau  ber 
tib  bat  be  ©äffen  ^ir  in  bit  taub  femen  unb  in  ungeloben  feten  mente 
<in  Äarle  ben  groten,  unb  mo  l^e  be  ©äffen  criften  mafebe,  unb  h)o  fe  bo 

20  feten  tt>ente  an  feifer  Dtten  ben  groten;  nuD  er  if  ber  rebe  beginne,  fo 
roxi  if  erften  fortttfen  fd^ribeu  bau  ortf^ringe  biffer  ftab  3Kagbebord^* 
'hat  anber  teil  beffe^  bofe^  fd^at  fin  bau  ber  tib  beö  groten  feifer  Dtten 
tt>ent  an  bat  beirtigebe  jar  bif d^ope^  Dtten  bau  Reffen ;  bat  toa^  na  gobe^ 
gebort  bufent  iar  brei^unbert  Jar  in  bem  üeftigftcn  jarc,  bo  bat  grote  fter- 

1.  einenn  B.             3.  mannige  B.  7.  B  f)at  anfangt  fall  burc^gcl^rnb  ^bie'  für  ^be\ 

8.  fdjutle  B.            iK  bor(^  B.  10.  mc]  tre  A,  »ie  B,  mann  a.           12.  geregirct  B. 

14.  gcfdjeen  B.        fcfce»>en  B.  17.  bat]  ber  A,  bie  B.             19.  «ür  *fe'  l^at  B'mtU 

ftcna  Tic'.            20.  bcgl?nnen  B.  21.  buffer  B.            22.  biffe«  B.            23.  «eir(i= 
gebe  A,  veirtigcfle  B. 

@rdbte<^roni(en.  VII.  1 


/ 


/ 


2  <Böf'6pptnäfxonit. 

« 

i)cnt  h>a$  bi  unfen  bagcn*.  in  bem  beginne  beffe^  beite^  fd^at  min  tebe 
fin  ban  bem  fote  beö  tüc^,  tt)o  be  to  fomen  fi,  unbe  tt)o  bat  rife  to  ®af^ 
fen  tomen  fi.  bat  bribbe  bett  beffeö  bole«  fd^at  fin  t>an  ber  tit  bifd^ope« 
Otten  unb  t>an  ben  bingen,  bc  if  futoen  gel^ort  unb  gcfeen  l^ebbe.  be§ 
beile^  n?it  ||  if  beginnen  unb  be  na  mt  fomen,  be  mögen  bat  mi  fc^riüen.  m.\R. 
an  bem  beginne  bc^  bribben  beite«  biffe^  bofe^  ttjiüe  if  etft  fetten  alle  be 
bifd^ope  be  ^ir  fint  getoefen  mente  an  bifd^op  Dtten,  unb  of  be  bord^gte^ 
ben  be  ^ir  fint  gemefen  t)an  teifer  Ctten  tib  mente  an  be  tib,  bat  be  bor^ 
gere  bat  boTc^greöenammed^t  foften. 


3f  mac^  fdbtiben  tool  »otttjat: 
na  gobe^  bort  fd^ad^  bu[ent  jar 
brei^unbcTt  unbe  öeftic^ 
unb  tt)arbe  tDent  an  feftid^, 
bat  gob  fine^  totne^  l^anb 
fttedebe  ^x  in  butfc^e  lanb, 
bat  in  ben  tein  Jaren 
toatt  ctage  nod^  erbaten, 
bat  clagent  mafet  ai  be  bot. 
ein  ftetbcnt  toatt  ^ir  alfo  gtot, 
bat  men  alle  bage 
fad^  tt)cinen  unbe  ctagen 


10 


15 


20 


2.  fi]  fpn  AB.  4.  g.  ebber  flefe^n  ß.  5.  famen  B,  5.  »iUe  erfl  fetten  if  A. 

».  —ammtdf  B.  12.  bre  B,    vnb  A,  »n  B.  'unbe*  be«  Jßerfe«  toeflcn  wie  auiS^  3«  21, 

@.  3,  3.  6,  10,  15;  ®.  4,  3.  ß,  7 ;  tinb  @.  5,  3. 23.  14.  fm«  AB.  15.  «Die  M-  ^i<t<n 
nefcen  ber  gorm  *butf<^e'  aucb  bie^orln  mit  % ;  erftere  ifl  imkerte  buntgefü^rt.  2t.  'clagen' 
bie  ^if.,  vieUet(6t  ift  'rlage'  }u  fd^reibcn,  fo  ba^  ber  9{eini  nur  für  ba<  Sluge  ifl. 


1.  (SrjbiWof  Otte,  @o^>n  bc« 
gleid^namigcn  Sonbgrafen  t>on  Reffen 
unb  53ruber  Öanbgraf  ^einric^  bc8  @ifcr* 
ncn  (f.  ö.  3)rci?$ou^)t,  @aaU(£rcl?«  I, 
@.  62),  regierte  ijon  1327—1361.  ^t- 
ber  bie  ?e8art  öon  ^  'öcirtigcbe'  (14.) 
no(^  bie  t>on  B  'öeirtigefle'  (40.)  jiimmt 
ju  ben  ^Regierung«*  ober  au^  ju 
ben  ?ebcnöjia^ren.  @r  ttjar,  ttjie  bie 
@d^i5^^)en*(£t>roni!  am  <5nbe  be«  jtDcitcn 
S^^eile«  erjä^It,  at«  junger  äJ^ann  t}on 
24  Sahiren  burd^  ^)ä^flU^c  Ernennung 
auf'ben  erjbifd^öfli^en  @tu^^l  gefommen: 
'unber  bc«  lad^  bc  (anbgrct>c  öan  Reffen 
unb  fm  öroutoe  to  ^Ibinion.  be  bet^eilben 


bit  btf(]^o^bom  t>an  bem  :|}atoc«  orem  fon 
Ottoni.  be  toa«  ein  jung  ^ere  ban  2-1 
jarcn'.  (S«  ^at  tt)o]f>l  im  XejrtcXXIV  ge- 
ftonbcn :  bicfc  ^oi^X  loürbe  ju  ben  fRegie^» 
ruttg«ia^rcn  Raffen.  2)cr  fitere  33[bf(^rci= 
ber  5at  ein  X  übcrfclf>cn,  unb  bie  3iff^^ 
in  S3ud^flabcn  umgcf(]^riebcn.  —  2)er 
@d^rcibcr  öon  «  l^at  ben  Srrttum  eiugc- 
feigen  unb  ju  berbeffcm  gefudbt :  'locn  an 
bo«  biersei^enbe  jorc  ©ifd^ofj  Ottc  bon 
Reffen,  ba«  »o«  nad^  goti«  gebort  Xou^ 
fcntt  bnb  bret^bunbert  jar  bnb  in  bcmc 
öierxigften  jarc,  bo  ba«  groffe  fterben  tini« 
bct;  tonfern  tagen'  —  aber  bie  ^eft  tt)ar 
in  äJiagbeburg  erft  1350. 


93oirebc.  3 

iftifcn  ummc  fincn  maäf. 

mcn  mcnbc,  cb  xotxt  bc  Icftc  baci(^. 

bat  ftcrbent  i^of  ^tr  in  bcr  ftab 

an  bcT  i^oäftit  trinitat 
5  unb  ftunb  na  funtc  3D?id^cte  bagc. 

bat  meinen  iamntcr  unbe  clage 

tt)a«  l^ir  fo  gemeine, 

bat  grot  unbe  Meine 

iammer  mod^ten  fd^oumen 
to  an  mannen  unbe  J^roumen 

unb  an  deinen  finbe, 

of  an  bcn  ingefinbe. 

be  feifcn  mcn  ungctne  laben 

tootbe,  noä^  be  boben  graben. 
15  mit  tDagenen  unbe  faren 

fac^  men  to  ferfi^obe  Daten 

fo  bele  ber  boben  lute; 

to  9?otter«tor))  *  l^en  ntt 

bar  teeren  grote  luten, 
20  bar  inne  be  boben  buten. 

neiman  bat  gcteöen  fan, 

tt)at  broumen  ftort)e  ebber  man^. 

bar  na  aber  fet>en  iare 

toart  ^ir  cci(^t  ein  fterbent  fmare, 
25  bat  mcn  no(i^  alle  bagc 

be  lubc  ^orct  dage,  ^ 

toenn  fc  beginnen  rogen 

unb  orc  bagc  tetogen. 

fe  fi)refen,  foban  ungemac^ 
30  in  ber  toerlbe  nu  gcfij^aci^, 

atfe  toi  ^ebbcn  lebet: 

2.  ib  B.       :\.  bic  B.        12.  finbe?  @.  2,  21  u.  8c«artni.         13.  fcfcn  B.         17.  (übe  B. 
21.  9Ji?man  B. 

1.9Jottci«borf('9luob^)arte«boif  ^cigt  trennen.     yio6f  jcfet  ^leigt  bic  frü^ 

c8  in  bcr  im  @e^.  @taat^^21rc^it>e  5uS3cr^  •  2)orffIur  ba«  SJotter^borfer  gelb, 

litt  bcfinblici^eu  DriginaUUrf.  Otto^«  bc«  2.  toie  öicl  grauen  ober  SD^änner  ge* 

@r.  öom  21.  ^tpt  937,  fc^Jec^terc  gor*  ftorbeu  finb. 

men^abcnbie^6brüc!ebci9)^eibontu.  a.)  3.    'clage'  be^   'Stdmt9  n?egen  {ür 

lag  im  iefeigcn  SWagbeburger  ©tabttrcifc,  'clogen';  ober  ift  'clagc'  ju  lefenV  B.  2, 


in  ber  @ubenburger  gelbmar!  ba,  reo  bie      21  u.  ?c«arten. 
$al6crftäbter  unb  ?ei))5iger  (£t>aufjee  fic^. 


1 


4  ^ät'6p)pm6fxomi. 

i>e  erbe  l^cft  gebet>ct, 

greöc  äBobenbcrd^  *  bc  bobe  man, 

^pxat  men,  l^e  n>cr  up  trftan. 

bar  af  in  ber  Söfatfe 

Jammer  l^of  fo  grote  ftarfe,  5 

bat  ftebe  borge  unbe  laut 

Dorl^eret  morben  unbe  brant, 

geifter*  l^ebben  gangen, 

uk  tube  finb  gegangen 

in  ortoge  unb  in  ftriben  lo 

bi  unfer  bage  tiben. 

in  ber  toerlbe  i^  nuc  gefd^cen, 

bat  tDi  mit  o.ngen  liebten  feen  — 

l^ir  jegen  n)i(  if  \pxtUn  nein, 

rtrin  an  beffen  bofcn;  i& 

n)e  bar  inne  mit  fofen, 

^e  fal  eb  n)ot  erf^jen 

bat  men  mad^  f))refen  nen. 

l^e  fd^at  bat  n)oI  erbaren 

bat  in  ben  borberen  jaren  2« 

t)i(  Jammer  ctagc  i^  getoefen, 

mer  benn  me  öan  un«  tefen 

möge  nod^  gef|>refen. 

if  toit  nid^t  öerne  refen 

menn  atteine  öan  ben  jaren,  25 

ate  be  ©äffen  begunben  i^aren 

unb  femen  l^ir  an  biffe  tanb  ||  m.  ib. 

unb  fd^ojjen  mit  ore^  futoe^  ^ant, 

bat  be  ÜDortnge  moften  i^Ien. 

febber  i^  jammert  t>ete  gefd^en.  30 

2.  Uv  B.  ^.  ivvadb  A.  i2.  ^t^ditn  B.        nn  AB.  13.  6(b6en  fern]  l^an 

gefeen  A,  f^thbm  gefe^n  B.  (St  fc^etnt  ein  ^^tti  }u  f€f)Un,  )i>enn  man  nid)t  einen  brei^ 
faibtn  Ojeim  ^qefcfjen  :  fen  :  nen*  annel^mm  unb  aUbann  crf(ären  Witt :  ®ec|en  bie  ^nftrtit 
berer,  tvtt&it  Uftmt^ttn,  bap  in  ber  SBelt  ba«,  n}ad  fte  er(ei>t  !)a6en,  fic^  nod)  niemaU  jiuie> 
tragen  ^a6e,  n^itt  id^  in  meinem  !Bu(!&e  iBern>aI)rung  einlegen.  17.   erfpeen  AB. 

18.  ne^n  B.  23.  gefprofen  A.  26.  Beginben  i9.  27.  in  i?. 

1.  @«  ift  ber  falfci^e  Söalbemar  ge-  2.    Uebcr  bic  ©cigUr   in   2Jiogbe* 

meint.  ^Luntcnjum^.  1348;  f.2JiüJ==  buvg  f.   @ube  be^  s^citen  X^cit«  bev 

lent>off  in  ©au^jf«  Seitfd^rift  f.  b.  51.  (£()ioni! 
XII,  (S.  404. 


95orrcbc.  •'» 


bar  t)an  tf  n)tl  fci^tiöen 
ein  bcti  unb  taten  bitocn 
toat  bor  Srtfte«  bort 
ftett  befd^reben  bort 
5  in  bil  mannegen  bofen. 

toe  bat  toiUt  folen 
in  biblien  unb  in  cronelen, 
bar  fo  bete  gefd^reben  ftet 
ban  iomeifcn  lanbe, 

10  l^e  bint  fo  manniger  l^anbe 

tounber  iammcr  broibc  bit, 
eft  l^c  bc«  bcicnncn  toit, 
bat  ]^e  in  alte  finen  bagen 
niäft  fan  tefen  no(j^  gefagen 

15  ^at  in  bcr  tocrtbc  i«  gcfd^ecn; 

l)t  mot  ho6f  ber  morl^eit  jccn, 
bat  be  toertbc  (trafen 
barf  neimant  noci(^  bedaffen. 
eb  f um|3t  nid^it  ban  oren  f d^iutben : 

20  burd^  funbe  mot  n)i  ib  butben, 

toente  toi  bide  bortornen  gob 
unb  obertrcben  fin  gebot. 
f)t  mot  un«  tud^ten  unbe  ftan, 
bat  n)i  om  tottotn  unberban. 

2i  tt)i  tebcn  ebber  fterben  bot, 

l^e  btibet  unfc  l^ere  gob, 
unb  toit  un«  bod^  tom  teften 
bringen  to  bem  beften ; 
bar  fd^at  neiman  ttotbeten  an. 

30  t^ar  mcbe  tat  if  be  rebe  ftan. 

3u!,  leeren  \d)t)ftn,  mane  il  bar  to, 
l^ir  na,  »enn  bat  hxmpt  atfo, 
bat  i!  iutoe  fd^iribcr  nid^t  enbin, 
fo  bat  bord^  bcr  ftab  gemin 


7.  btbUeit  B.      (Sronifen.  B.  S,  fitit  B.  —  3n  bicfcm  unb  bem  borl^crgel^enben  iüetfe 

fitdt,  wie  bn:  manscinbe  Stctm  jcigt,  ein  $e^(er ;  oiedeic^t  ifl  flatt  ^cronefen  :  flet'  ^u  lefen : 
'cronuid  :  id*.  H.  »unbe  ^.       ovoube  J9.  18.  n^mant^.  19.  3b  i^. 

26.  vnM-  30.  <Dar  nte -B.        flauen  A  31.  OJf-i.  33.  nic^t  mebin? 

34t  bot?bptbat? 


unb  bor  jutDc^  futoc^  cte 
unb  bord^  min  gebctetct 


jutDen  fd^tii^eren  l^citet, 

bat  fe  öotbat  \äfxxt>m, 

tt)or  if  bat  täte  bitecn.  * 

gcüet  on  arbeibc«  ton, 

u))|>c  bat  fc  tb  gerner  bon : 

nti  bunict,  ib  maä)  to  ötomen 

bet  ftab  ^tt  na  fomcn. 

tt>at  t>cx  in  ben  tibcn  i«  gefeiten, 

bar  maä)  ntcn  bide  na  bef))en, 

bcmaren  leit  nub  ungcmaf. 

ßat^o  ein  toifcr  nteftcr  \pxd 

*n)OT  it)i  to  J}otcn  np  benfen, 

bat  madf  un«  nid^t  fd^reden  noäf  gectenfen. 

m  ben  fd^nfee  bor  bcfut, 

bit  tickte  ]^e  fif  beune  l^ut, 

bat  be  pH  bi  ^ene  bert, 

unb  ^e  nid^t  gcferet  totxt, 

be  bore  ftunt  in  groten  baren. 

alfu«  mad^  me  of  betoaren 

ber  ftab  leit  frid^  unb  ungemad^, 

toann  me  mit  loat  bor  gefd^ad^. 


10 


15 


20 


2.  QthtttUt  AB.     mein  Qthtt  onnuj^  a.      ^gebet'  mag  no&i  ricf)ttg  fein,  aber  toad  9ietm- 
tooxt  fott>ie  ber  fofgenbe  $erd  fehlen.  8.  fie  gerner  B.  13.  ungemaA  :  fprac^  A. 

14.  met^fier  ^.  16.  SBo  n>tr  vor  borauff  benden,  ^aSmagfvn«  fere  |  erfci^recfen  a. 

3(1  gu  lefen :  ^oat  madi  ttn«  ni(^t  gecrenfen'?  24.  fc^ac!^  ^.fi. 


1.  2)cr  @inn  ber  ©teile  ift  trofebem 
fie  öerbcrbt  bcnnoc^  tlax :  (gud^  @d(föffcit 
lege  i^  an«  ^crj,  toenn  ici^  (Suer  (Schrei* 
ber  cinjt  nid^t  mt\)x  bin,  baß  3^r  im  3n- 
tcreffe  ber  ®tabt,  um  @urcr  eignen  (Sf>rc 
toitten  unb  enblid^  auf  meine  Sitte  (Suren 


(^ufünftigen)  ©d^reibern  ouftragt  bie  öon 
mir  begonnene  (£^roni!  toeiter  ju  fiHiren. 
2.  @.  ^axnät,  ber  beutfcbe  (£ato, 
?^)jg.  1852,  @.  178,  35.  138:  Narn  le- 
vius  laedit,  quicquid  praevidimus 
ante. 


-Oot  gobc^  gebort  fcücn  unb  üertid^  jar  tocren  btct  leeren,  bc  bat  ro*    cf. 
mifcj^e  tifc  üorjiunben.    bat  tDcrcn  biffe,  ^ompeju«  ßraffu«  unb  3u(iu«.  M^'a'^d.* 
beffe  3uliu«  be  im«  eine«  föne,  bc  ^eit  3fuIo,  be  »a«  öan  (gnea«  fled^te.  ^/^^^lo! 
be  brei  beilbcn  bat  romifde  rife,  alfo  bat  3fulio  Del  ©ctnianienlanb,  bat  i«  Ann. 
5  bat  (anb  bi  bem  9tine,  bar  ßotne  unb  Stete  inne  lit  unb  SDteinje.  S)o  Ou*  ^ü^' 
liu«  in  bat  lanb  quam,  bo  etl^of  l;e  fif  fmet  ftaft  unb  to(]^  l^it  in  biffe  lanb  ^H' 
toente  an  be  ©lue,  unb  bebtoang  bat  üofl  bat  in  buffemc  lanbe  fat.  tt>at  t)oI* 
*^*  ^**  fe«  bat  tt)a«  unb  »o  fe  l^eiten,  toil  if  bi  ||  feggen.    ib  toeten  iDotinge,  tt)ente 
l^it  na  obet  t>eit]^unbett  laxt  ebbet  bi  bet  mate  fernen  be  ©äffen  to  (anbc 

Jo  unb  bteben  be  ©otinge  ut  biffen  lanbe,  aU  ^xx  na  gefd^teöen  fteit. 

2)0  3uliu«  beffe  (anb  bebtoungen  l^abbe,  l^e  butoebe  t>ele  botgen  unb 
beften  in  bit  lanb,  wppt  bat  l^e  bat  bolf  bringen  mod^te.  ^t  butoebe  ?)(ebotci^ 
Äueff^ufen  Sunebotci^  unb  of  anbet  beften  »ele  * .  l^e  buioebe  l^it,  bat  buffe 
ftab  fteit,  ein  hoxö^  unb  einen  Umptl  in  be  cte  finet  gobinnc  ^Dianen,  be 

isl^eit  ^t  na  fmet  tungen  'ißattl^en^a.  bat  af  gaf  l^e  buffet  ftab  ben  namen 
^atteno|)oIi«»  l^e  gaf  in  ben  ten^jel  bet  gobinne  »ele  megebe  to  benfte,  bat 
af  loatt  f ebbet  be  name  SRegebebotd^.  bat  fulbe  bubet  o!  '^atteno^joli«. 
buffet  gobinne  ^bbe  fif  3uliu«  to  benfte  geben,  bat  fe  flne«  (u(fe«  fd^otbe 
n>alt  l^ebben.    ))t  began  to  buioenbc  fteinen  totne,  unb  l^e  l^abbe  lenget  ban 

20  5Rome  tt)efen,  toenn  bet  9tomet  gefette  tt)a«.  bat  unime  fatten  fif  be  JRomete 
njebbet  on  unb  tt)o(ben  on  af  fetten,    bo  l^c  bat  botn am,  l^e  leit  buffe  fiab 

i.  ttc  B,  i.^tHttnB.  5.  Jtrire^.  6.  fif  l^e  5.  7.  httro.  AB, 

fonfi  beinal&e  immer  '6ebtt?.'        tüolf  B,       buffcnn  B.  8.  fagen  AB.  12.  büt  B. 

13.  Suncbcrd)  UW  B,   3tenBurg,  Aufkaufen,  SuncBurg,  (£o(tn?ei>e(,  Hamburg,  bie  ^ar^s 
bürg  tt  h.  14.  gobi^nnen  B,    '^Dianen'  von  einer  ^anb  be«  16.  3a^rl^.  au^gcfiri(!^cn 

unb  'iiencri'  baneben  gefi&rieben  A.       !ßenu«  ah.         18.  bei^nfl^e  B. 

\.  ^01  3.  9iot^e,  5)üvin$ifc^e  (£l?vonif  cd.  m.  JiUcncron  54. 


8 


®d;öt>^cnd^ronif. 


ikxitt  ummetaugcn  mit  (ehntüenben  unt)  tod;  jegen  t)c  9temer  unb  l^abbe 
t)c(c  anbercr  jittbc,  afö  mcn  mnbet  in  Drofic^  croneten.  * 

®ar  na  quentcn  be  ©äffen  l^ir  to  knbe  unb  tounnen  bc  flab  unb  bu« 
Chr.  töebcn  fc  tücbbet  nod^  tiaflev.    *|bar  na  otjer  lange  tit  quam  toning  ÄatI  l^it 
270.  to  lanbe  unb  bebmang  be  ©äffen  unb  mafebe  fe  aifien  unb  braf  ber  afgobe  5 
tcmj)el  unb  leit  butcen  einen  groten  tem^^el  in  funte  ©teffenö  ere,  ben  i)t 
funberli!  leif  l^abbe,  unb  (egebe  beffc  ftab  in  bat  bifd^oj)bometo§a(berjlab.|* 
bar  na  bo  beffe  lanb  ^  crijien  tüeten,  bo  iDeren  be  SBenben  otjeu  @(t)e  nod^ 
uncriften  ein  bei(,  ein  bei(  tt)a§  ctiften  njorben  unb  tteben  toebber  af  »an 
ben  (oDen.    be  Sel^men  unb  Ungeren  n>eren  of  uncriften  unb  üocj^ten  bit  10 
(anb  an.    alfo  toatt  be  l^etlife  ten^jel  funte  Steffen^  unb  beffe  ftab  toorberft 
Chr.  unb  tojiort.    *|  of  fo  quam  be  t>(ot  ber  6(t)e  unb  tctoaxp  be  muren  be^  tem* 
^7o!**  pd^,  tt)ente  l^e  (ad^  tJuKen  nebber  na  bem  oüer.    a(fo  bleif  l^ir  ein  tüeintd^ 
üorteö.  be  buiüeben  »ebber  ein  fteine  funte  Steffen«  ca^eHen,  benod^  fleit,^|* 
unb  buffe  jiab  wart  ein  franf  bor)),  unb  be  bord^  bel^eilt  unb  l^egebe  feifer  15 
^einrif,  feifer  Dtten  »aber,  unb  gaf  be  fincn  föne  Dttcn,  toentc  be  l^orbe  fin 
Ann.  eigen  to  ben  l^ertod^bome  to  ©äffen.    *|bar  na  gaf  fe  be  Dtte  finer  t^rutoen 
142, '  (Sbbid^te,  be«  foninge«  bod^ter  üan  Sngetanb,  to  morgengaöe.  |*    bar  na  bo 
*  l^e  feifer  toaxt,  bo  hat  on  be  foninginne,  bat  ||  l^e  or  l^ir  ein  ftab  n>ebber  bu*  jsr.  2b. 
ioebe,  bar  fe  mit  oren  megeben  inne  tt)onen  mod^te  unb  oren  luft  l^ebben.  20 
be«  (cit  l^e  be  foniginne  umme  üoren,  unb  be  toifebe  om,  tt)o  grot  fe  be  ftab 
toolbe  l^ebben.    alfo  leit  l^e  be  ftab  begri|)en  unb  gaf  fe  be  ber  foniginne  üri 
eigen  unb  butoebe  l^ir  of  ein  clojler  ben  monnifen  üan  Serge,  bo  l^e  l^ir  bat 
Annai.  bifd^o|)bom  mafebe.    *\f}C  butoebe  of  ein  ]^ofj)ital  ben  armen  (üben  to  Siot- 
88.  VI.  ter«tor^3*.    l^c  bcgan  be  muren  umme  bc  ftab  to  butoenbe:  ]^e  outbrad^tc  ber  25 


1.  fel&m  tt).  i?.  2.  anbete  B.  4.  <DU  «öff.  ftaBen  beibc  ^formen  'fonig'  unb  'foning'. 

JBenn  eine  uon  i^nen  bie  gorm  'foning'  bot,  ifl  biefe  in  ben  Ittt  gcfeftt.  8.  »enbe  B. 

10.  bie  tant  B,  20.  modjteii  B.  23.  von  A,  ffitt  unb  nod^  an  einigem® tetten.  3m 

ZtxU  ift  bie  Brorm  ^oan'  bur(!^gefu^rt.  25.  t>uUen6ra<^te  B, 


1.  @.  (Sinlcitung. 

2.  b.  1^.  bie  Setoolfmcr  be«  8anbc8. 

3.  b.  \^.  um  ba«  ^a^x  1360.  2)ie 
^t.  @te^]^an«ca^cttc  lag  auf  bem  neuer* 
bing«  bebauten  fftaum  jtoifd^en  ber  @te^ 
pl^an«brüdfe  unb  bem  S^annenberge.  9^ad^ 
ber  ©infül^rung  ber  Deformation  biente 
fie  al«@d^uttocal  unb  tourbe  enbüd^  1565 
ganj  abgcbrod^en.  @.  ©cngenbad^,  öe- 
fd^reibung  ber  @tabt  SWagbeburg,  1678, 
(g.  27;  9lat^mann,  ©efd^id^te  i>on  ^aQ- 
beburgl,  77.  2)ie  ](>od^beutfc(>e gortfejjung 
ber@$.«=(£]S)r.  ($f.a),  m.  503  fagt:  '3n 
biefemSare  (1565)  im  S^obemb.  tfl  @. 


^Steffan«  fird^e  uf  @.  3i0^an«  fird^oöe, 
tt)e(d^e  toar  bieeltifte  fird^e  in  biefer  @tabt, 
nicberbrod^en  toegen  mangel  be«  begreb«» 
ni«.*  Urfunblid^e  D^ad^rid^ten  giebt  e« 
über  bie<Stc^]^an«ca^ette  nur  äuferfln)e== 
lüge.  3m  3.  1152  übereignet  (Srjbifd^of 
^arttoig  i>on  33remen,  @o^n  be«  SKarf* 
grafcn  9lubolf  i>ou  @tabe,  früher  (Sano- 
nicu«  in  SKagbeburg,  biefelbe  bem  Ä(.  U. 
S.  grauen.  I2cudffclb,  Antt.  Praemon- 
strat.  I.  95  f.    (g  unten  S3I.  22  b. 

4.  SSgl.  unten  ^um  3.  1023.  2)ie 
UrfunbcnOtto'«  be«@ro6en  h)iffen  nid^t« 
i)on  einem  ^of^ital  ju  3lottcr«borf. 


^u^  I.  9 

nid^t,  ]^c  (ctt  aüer  ben  fd^at  bviv  to  unb  of  t)en  fci^at  to  be«  bome^  jirl^eit.  675,59- 
bc«  K)u(tod^  bifd^ü})  ®ero  bar  na  unb  öutbtad^te  bc  muten,  be  fcifet  Dttocfr.chr. 
l^abbc  laten  bcgunt.    bat  bebe  l^e  tjan  bent  fd^atte,  ben  be  faifer  bar  to  l^abbe    '     * 

•  getaten.  |* 

5  !Duffe  rebe  l^ebbe  tf  fortttfen  to  famene  getogen  ut  ber  fd^rtft,  be  na 
fteit,  unb  ut  anbeten  ctone!en.  toat  uu  in  buffem  lanbe  gefd^een  fi  öan 
3ultu^  tiben  wente  an  foningeig  3SaIcntinian^  ttb,  bo  bc  ©äffen  l^it  to 
tanbe  fernen,  bat  fint  tt)ot  bitl^unbett  jat,  bat  af  l^ebbe  t!  ntd^t  öele  be^ 
fci^tet>en  t)unben.    bat  umme  fla  tf  bat  abet  unb  tott  gan  to  mtnet  mate^ 

lü  tten  unb  fd^tteen  t>an  ben  ©äffen  fottüfen  toente  an  feifet  Dtten:  bat 
fint  bifl^unbett  jat.  bat  fd^al  fin  min  etfte  bof. 


3fn  ben  o(ben  ctonifen  fteit  gefd^te^en,  bo  %bugobonofot  ^bbe  t)ot= 
fegget  Sltfa^atan  unbe  ]^erfc^o^)cn  loofbe  aber  al,  bo  tüebberjhtnben  oni  nod^ 
bc  üan  ©t^ria  unb  »an  SRefoj)otamia.    beffe  l^ogeben  an  ben  »an  ©tticien. 

15  bo  fif  be  üan  ©ilicia  oücrgeücn,  bo  tDorbcn  bebtüungen  a(  be  anberen.  bo 
be  l^ertoge  ^olofernc«  irffagen  twart  t)an  3fubttl^,  bo  t»a«  bat  l^ere  tüifelo^. 
bo  unbcrtüan  be^  fif  ber  t^an  ©ilicien  l^ere,  be  l^ett  ^etroculu«,  bat  bebubet 
ein  fteinen  toren.  *  be  loatt  bat  na  toclbtd^  ü  bet  foninginnc  t>an  33abilo= 
nien  unb  \)aip  ot  bcbioingen  alle  (anb.    bat  üoff,  bat  üan  ben  bo  quaut,  bc 

20  toorben  'ipettoculi  genant,  bat  bebubet  tifennge.  bo  bat  titc  »an  Sabifonien 
»etftott  t»att,  bo  btet)en  buffe  unbebtDungen  maunigen  bad^.  bat  na  beben 
fe  fif  to  bem  foninge  ätiiejcanbet  bau  äRacebonicn  unb  l^uf^jcn  om  fttiben 
ttjebbct  5)atium.  bat  na  bebtoang  ätllejranbet  mit  otet  l^uf^jc  alle  Sfiam, 
loente  fe  bi  bem  taube  befeten  toeten  in  ©(tcien.    bo  3fllea:anbet  jlatf,  bo 

25  )3(id^ten  be  üan  Slfia  unb  be  »an  oüeten  Silicia  u^  be  'jpettocutc^.  be«  jitib»^ 

ben  be  "^ßettoculi  btei  fttibe  mit  on  butd^  bat  lanb,  unb  touuncn  be  ftab 

«r.3a.  SKetati«,  unb  ||  itf logen  be  fegetet,  unb  nemen  tt)o  ücfe  gube«  fe  toolben, 

unb  üotbtanben  be  ftab,  bo  men  fe  betennen  t»o(be,  unb  fegclben  tjan  ban= 

1.  üucr  B.  8.  )otitf},  B,  13.  2trf.  B.  14.  f^rta  B.  SWefo^JOs 

tania  B,  '^ogebcn*  bie  ^ff.  —  l^anfteben?  15.  be  »on  @it.]  be  »an  (Sicilia  AB, 

17.  bon  B.       *»an'  fc^U  B.       *Patr.  B.  18.  e^nen  -B.         torm  B.  19.  or] 

on  AB.  20.  fifclinge]  !<i?fer(i*  AB,    3)ie  aJerBefferung  'Üfetinfle'  »crbanfe  i(i^ 

>$errn  $rof.  Snäüenl^off.  ^.  <S(!^aml6a(6  ^  äB6.  ber  nieberbeutfc^ea  SRunbart  ber  9ürs 
ftent^.  (göttingen  unb  (Uruben^agen,  .$anno»er  1858,  @.  100 :  'fiferttng',  'f^ferUng'  (in  ben 
tüBtfc^eu  e^r.  *fefe«ng&'),  ber  Äiefetftein,  §e(b|lein.  24.  SUiden]  «icilien  AB, 

25.  @icina  B.     %tXx^vx\ai  ?  28.  »orBranten  A.       tvolben  B,       »nb  fte  feg.  B, 

1.  %tx  SlJcrfaffer  badete  an  petra,  ber  gel«. 


10 


©d^ö^pcnc^^ronif. 


Ekkeh. 
Chron. 


nen  mit  t)rei^uitbcrt  fefen.  tet  »ortarf  »ele,  toentc  fe  enfonben  n^i  to 
tDatertoerb.  ein  bei!  quam  oüer  to  ^tu^en,  bat  toa«  ein  toiüniffe,  ein  beit 
to  2)ettemarfen,  ein  bei(  h\  bat  Dcceanifd^e  mer,  bat  i«  6i  be  SBeftetfe.  * 
alfo  üoren  fe  crrc  bor  be  lanb,  alö  na  gefti^tetoen  fteit.  be  in  beffen  (anben 
bo  feten,  bat  toeven  SBenben,  be  l^eiten  be  ©äffen  Stottl^botinge ;  bat  bebubet  P 
buttinge  ^,  »ente  fe  bul  u))  ftrib  toeren,  unb  fmt  nid^t  be  be  in  ber  lantgra» 
t)efd;o}3  to  ®oringe  fitten ;  tt)ente  be  fmt  ©äffen  unb  l^ebfcen  @af[ente(i^t  unb 
l^eiten  Doringe  »an  tro^id^eit^. 

*|  SSe  toeten  n>i(,  tt)o  unfe  clberen  be  ©äffen  l^it  to  lanbe  fmt  gefomen, 
ss.'v"i*  be  fd^al  toeten  bat  id^te^toeHe  aonifen  I^ebben  bat  fe  fin  gefomen  Dan  bem  10 
*'^*  l^ere  2lUe^anbri  »an  äWacebonia ;  id^te^toelfe  cronifen  l^ebben  bat  fe  t>an  bcn 
Irenen  fomen  fin;  id^te^toette  l^ebben  bat  fe  fmt  !omen  Dan  33ritania.    biffe 
cronife  mögen  alle  toot  loar  fin,  loente  bo  SlEe^anber  ftarf,  bo  toaxt  fin  l^ete 
Dorftort  oDet  alle  lanb.  be«  Doren  be  ©äffen  unroloid^  Dan  lanbe  to  lanbe  |* 
"ila  gobe«  gebort  3.65  jar  toonben  be  ©äffen  an  bem  mere  Dcceano»  15 
f^s!yii  ^^  ^^^  ^*^^f^^  SSalentinianu«,  be  bebtt)ang  fe,  bat  fe  unberbanid;  loorben  bem 
2o?22  ^'o^^W^^  ^*i^^'  *l  itt  ^^^  fulDen  tiben  fatten  flf  of  locbber  ben  foning  analen*    ^ 
Ann.  tinianum  be3llani*,  be  bi  berS)unaulDe  tDonben,  unb  Dloen  Dor  bem  foninge. 
8s"iii;  ^"  ^^^  gebrufebe.    bo  leit  be  foning  funbigen,  toe  fe  bar  ut  breDe,  be  fd^olbe 
3(>,9-3i.jjYJ  [in  Dan  bem  romifd^en  rite  tein  jar.    bat  Dornemen  be  Dan  Iroja,  be  20 
ad^terfteHid^  toeren  bleDen  an  bem  l^ere  Slntl^enori« :  ber  toeren  12  bufent. 
be  togen  an  bat  bruf  unb  flogen  fe  bar  ut  unb  butoeben  bar  ein  ftab,  be 
l^eiten  fe  ©ittambria,  unb  irf logen  unb  DorbreDen  be  Sllano«.    be  Srojaner 
lieit  be  foning  SSalentinian  granco«  na  finer  tungen,  bat  bebubet  grimmid^ 
an  bem  l;erten  ebber  föne«  leerten,    bar  na  irl^oDen  fif  be  futoen  i^tanfen  25 
unb  femen  in  bat  lanb  ©ermania,  bat  i«  bi  bem  9iine,  unb  l^abben  unber 


c  f.  Adam 
Brem. 


1.  öorberff  B.  8.  rofritfieit  AB,  bot^  ifl  in  A  »on  fj?äterer  ^^anb  *t'  «erflcft^ricbe«. 

10.  fint  gefamcn  ^.  12.  famen  ftnt  ^.  15.  ac<tano  AB.  18.  toox  B. 

19.  breiven  B.  22.  brocf  B.  23.  ©ittamBria  AB,    2)er  <5^rcnif)  ^at  iro^t  '^ic^ 

cambria'  gefc^rleben. 


1.  SBgl.  @ad^fenf^.  m,  3lrt.  44, 
§.2:  *Unfe  öorberen  bic  ^^ir  to  loube 
quamen  unbc  bic  boringe  öorbreöcn,  bie 
^abben  in  attejanber«  \)txi  getoefen,  mit 
orer  \)tipt  Ijiabbe  l^c  bebtoungen  al  aftam. 
5)0  alejanbcr  flarf,  bo  ne  borflcn  ftc  fif 
uid^t  to  bun  in^me  lanbe  burd^  bc«  lanbe« 
l^at,  unbc  fce^eben  mit  brcn  ^unbert  telcn; 
bie  öerbort)en  alle  up  toter  unbe  toeftid^. 
2)cr  fcltoen  quamen  ac^teine  to  ^)rut5en 
unbc  befatcn  bat;  ttocltoc  befaten  rnjan; 


toicr  unbc  ttointid^  quamen  l^er  to  lanbe'. 

2.  (Sine  ai^niiöft  9f?amcn«crflärung 
(3)or*ingc  =  3)ull==inge)  toic  oben  'fifc* 
Ungc*  =  ^-ßetroculi. 

3.  @.  ©loffcu  SU  @ad^fcnfp.  III, 
2lrt.  44,  §.  2:  'be  nortboringc  be  fmt 
nid^t  boringe,  be  ut  ber  lantgrctoefdf^a^ 
tu  bovingen  geboren  fm,  loen  bat  fin 
©äffen;  bit  tocren  SBenbe,  be  ^;eitet  be 
@affen  nortborinc^c'. 

4.  gens  Alamannorum  A.  Q. 


^u6}  I.  11 

fif  ttoenc  öorften,  bcr  l^eit  ein  ^riamu^  iinb  bc  atibcr  Sliitl^enov,  unb  bc  fat* 

tcn  fi!  atjer  bat  tomifd^e  rife.    be«  tjortoan  fc  »an  ber  9tomer  tüegen  Slri* 

flat(]^u«,  be  l^ot^ctnian  ber  tibberfd^o^),  unb  fccbtDang  fe  unb  mafcbc  fc  üan 

!Bt.3b.bcn  Siomeren  tin^l^aftid^  unb  irfloci^  ore  beibc  üotjicn.  ||  bo  xoaxt  ber  gtan* 

6  fen  foning  ©unno,  äntl^cnori«  fonc,  unb  äRarcomit,  'jpttamt  föne,  bo 
äRarcomit  ftarf ,  bo  ncmen  fc  fmen  f onc  S'rinitmn  * .  bo  tt)orben  bc  gtanf cn 
Grintti  gel^eitcn.  alfo  l^eitcn  bc  J^tanfen  mcntc  an  ^Hbericum,  be  ^ij)inc^ 
üabcr  »a«,  be^  groten  SaxU  »aber,  bo  S^Tt^öitiunt  flatf,  bo  toart  ot  foning 
Slobiu«,  na  Slobio  äRcronguö.    bo  .toanbefben  fif  ore  namcn,  bat  mcn  fe 

10  ÜRerongo^  l^eit.  na  2)?erongo  toart  fm  föne  §i(bcrif,  bar  na  toart  fin  föne 
Sloboücu^.  buffen  Stoboücum  Beferbe  funte  SRemigiu^,  be  h'x^dfop  tjan  SRe* 
mi«,  bat  ^t  fif  "ooptn  (cit  mit  aUc  fincn  leeren.  buf[e  irflod;  Sgibium,  ber 
SRomer  üoget,  unb  ©tjagriunt  ftnen  föne,  unb  unbertoant  fit  aUc  bc«  lanbe« 
bat  be  9iomcr  ^bben  bi  ben  9iinc.|* 

15         *|S3i  ben  tiben  toag  feifer  to  9tomc  2Karcianu«,  unb  SSalentinianu«  Martin. 

'  '  '  Pol.  ed. 

regerebe  mit  omc.    fei  ben  tiben  loa«  bc  l^ilge  ^^atoe«  8eo,  be  fcf  bc  l^anb  af  ßa«. 
l^oto,  bar  on  ein  üruioe  uj)  gefuffct  l^abbe  unber  ber  miffen.    Bi  beffcn  tiben 
toorben  be  eitlen  bufent  megebe  to  Sotne  gemartert.  |* 

*|9?u  loil  it  toebber  feren  unb  f eggen  üan  ben  ©äffen,  tt)o  fe  l^ir  to^^^JJj 

20  (anbe  fernen  na  gobe«  gebort  üifl^unbcrt  unb  ttoei  unb  brutted^  jar,  bo  S(o= .  ?i« 
bobcu«  Parf  ber  granfen  foning,  bc  (cit  Dcir  föne,    ein  be  l^eit  §ugo  2)ibe* 
rid^,  bc  toa«  uncd^t  geboren,  bo(j^  I^abbe  om  bfe  babcr  ©obotjcu«  to  lifem 
beite  bc«  ert)c«  gcf at  borci^  fmer  »i^l^eit  unb  ftcrfc  toiHen.    bc  anbercn  brei, 
Slobomcru«  §ifbebartu«  unb  Sl^lotariu«,  bc  toeren  fme  ed^te  finbere.    be 

25  l^abben  eine  fujicr,  be  l^cit  äfmalabord^,  be  l^abbe  foning  ^rinfrit  »an  5)o-' 
ringen.  |*    buffc  Slobotjci  fonc  üorbeilben  bat  rife.    bo  tjcl  §ugen  Dibcrife  cf.  Kkk. 
bat  beil  hi  bem  9tine  unbc  fatte  fincn  foningPoI  to  aWcinjc^. 

I.  "äntfiontv  B.  3.  anf(^at<!^u$  A,  anfc^arl^u^  B,  ^riflard^u«  M,     lj)ic  betrcffenbc 

«SttOe  in  ben  A.  Q.  l^cißt:  'qui  (Priamus  et  Antenor)  rebellantes  contra  Romanos,  victi 
sunt  ab  Aristarco  principe  militiae  et  tributo  subiecti,  occisis  utrisque  principibus.^ 
5.  @unno]  fel^It  AB,  @imon  M.  7.  gebeten  B.  9.  na  (Slobto  ((Slobie  B) 

SWerong]^«  AB.  2)ie  SIenterunq  ^SWerongu«'  im  %txU  na(^  A.  Q. :  'Post  Clodionem  M  e- 
roin  gus,  a  quo  Franci  Meroingi  vocati  sunt.^  11.  9lemegiu8  ^.  13.  «S^ra^ 

fliiim  AB,  ©iagrium  Jf.  15.  wo«  nja«  A,  iDotent.  B,  20.  ivot  B. 

\)t\x&\ii\dB.  2i.  (^Utaxxvii  AB.  25.  ^Imdoburd^  ^.    ®tatt— 'borc^' !^at>en -4Ä 

jutveUen  aud^  bie  ]^o(!^beutf<^e  $orm  —'•hvix^\ 

1 .  Mortuo  autem  Sunnone ,   filio  super  se  regem  crinitum.    A.  Q.  30» 

Antenoris,  etMarchomire  filio  Priami,  22. 

qui  super  Francos  defunctis  patribus  2.  @«  ijl  SKctj  gemeint.  Theoderici 

regnaverunt,   elegerunt  Faramundum  regni  sedes  apud  Mettensem  fuit  civi- 

Marcomiris  filium,  et  elevayerunt  eum  tatem.  £kk. 


12 


^c^c^^en(i^vcnif. 


Ekk. 
176,22ff. 


*|3n  biffen  tiben  Sloboüei  tüeren  be  ©äffen  fernen  an  J)ottnger  (anb 
unb  legen  to  ©attelunge  * .    a(f o  be  ©äffen  erji  to  fiabe  que'men,  bo  irl^oüen 
fif  be  Geringen  unb  n>o(ben  on  tüebberftan,  aüct  be  ©äffen  betreiben  beu 
fege  unb  l^abben  tjele  frige«  mit  ben  S)oringcn.    bat  na  maleben  fe  bage 
unbet  en  anbet,  alfo  bat  be  ©äffen  fd^olben  !o|)en  unb  t3otfo})en  in  3)ortn«  5 
gen  lanbe,  aüer  fe  fd^otben  fif  neine«  adfet^  unbertüinben  nod^  nemanbe  met 
beben,    bat  l^etben  be  ©äffen  tüot  lange  tit.    tom  (ejlen  afö  ben  ©äffen  gef* 
beö  hxot  toatt,  bo  bud^te  on  be  torebe  unnutte  fin.    be^  i^\M^  ^^^  ^^^  i^^* 
ling  ber  ©äffen  toot  gejitet  mit  golbe  unb  mit  deibereu  ging  ut  bem  ||  fd^e^e  «i.  4a. 
an  bat  (anb  unb  l^abbe  gulbene  fno^je  üor  finem  mantete.    be«  bejegcnbe  om  to 
ein  2)oringe  unb  \pxat  'voat  fd^al  bi  bat  fd^one  go(t  an  bem  l^ungergem 
iialfe?'  be  ©äffe  anttDorbe  *if  fofe  einen,  be  bat  fopen  ioi(,  ttjente  if  mot 
üau  l;unger  üerbevDen:  if  fan  mit  bem  golbe  nid^t  üertocrfen*.    be  S)oringc 
ütagebe,  xoo  l^e  bat  golt  njolbe  get>en.    be  ©äffe  fptaf  'loat  bu  mi  bat  t>ot 
geben  »ult,  bat  i«  mi  tool  to  banfe*.    be  ÜDotinge  fcefad^ebe  on  unbe  fj)taf  15 
*if  mit  bi  binen  fd^ot  ge»en  a(  mi  etben  unbe  fanbe^'.  be  ©äffe  l^elt  to  finen 
fd^ot  unb  be  ®oting  gaf  om  ftubbe  »ot  bat  golt.  fe  gingen  beibe  ötolid^  üan 
en  anbet. 

®e  ÜDotinge  toüeben  alle  ben  Doting,  bat  l^e  ben  ©äffen  alfo  bebtogen 
unb  begedfet  l^abbe,  unb  f^jtefen  t^an  finem  gtoten  gludfe,  bat  l^e  bat  golt  a!fo  20 
ftegen  ^bbe,  unb  leiten  fif  alle  bunfen,  fe  l^ebben  be  ©äffen  teibe  a(  t>ot« 
tounnen .    be  ©äffe  quam  to  finen  gefellen  an  bat  fd^cj)  unb  btad^te  be  etbeii 
in  finem  fd^ote.    fine  tJtunbe  totnben  up  on,  be  anbeten  beclageben  on  unb 
^eitben  on  üot  einen  boten,  id^te«tt)e(fen  lounbetbe,  toat  l^e  bat  mebe  meinbe. 
l^e  bat  fe  alle  ftoigen  unb  \pxCLt  *o  gi  menßfen  ©äffen,  gi  ftatfen  ^elbe,  100U  2.5 
get  mi  unb  feet,  eft  if  botaftid^  fi\  fe  öolgeben  ome.  be8  ging  I;e  unb  feiebe 
be  etben  unb  bat  fanb  a(ö  l^e  tt)ibefl  fonbe  tjot  botge  unb  ftcbe  in  bct  ®o* 
tinge  lanbe,  unb  etl^oüen^  bo  to  l^anb  bat  na  bat  otloge  unb  ftid^  mit  ben 
S)otingen  loebbet  an.  bo  f|)tefen  be  ©otinge,  fe  l^ebben  ben  ütebe  gebtofen, 
bo  antwotben  be  ©äffen,  fe  l^ebben  bat  (anb  gefoft  mit  otem  go(be:  loolbe  30 
me  on  bat  (aten  mit  t^tebe  l^ebben  unb  befitten,  bat  toet  on  tt)o(  to  banf e ; 


1 .  iDoringe  B. 

3.  'on'  mt  B. 

4.  mtU  B. 

8.  gctrarf^. 

12.  füfcii  B. 

16.  xaKMB. 

iDoring'  Wt  B, 

%t^B, 

fe.  @.  b.  B, 

20.  gelucfe  B, 

voai  B.           26. 

borl^ojjftigl  B. 

Be^eKben  B.  IDiefe  9oi'm  l^at  B  fafl  burc^gditijiA. 

bebuci^te^.  11.  bt(f^.  I^ungeren  ^. 

'bat*  Wt.».  16.  üor  A  17.  ^be 

IS.  c^n  B,  19.  a.  bem  boringl^e  B.  alfo 

21.  gefregm  B,        fie  atfo  b.  B,  24.  bat 

27.  'bcr'fc^ttÄ.  31.  »reben  B, 


1.  Hathuloga,Ekkeh.  176,  24;  Ha- 
dolaun,  Widukind  ap.  Pertz,  SS.  III, 
418,  8   (SDat.  ^lur.  i)on  ^abot^^atoa, 


§abolsoa),  bic  ii?anbjungc  fabeln  jttn* 
fc^en  SSefcr  unb  ®tbc. 
2.  näm(i(^  bie  @a(]^fcn. 


Su(^  I.  13 

toctc  bcö  aücr  ni^t,  fo  moftcn  fe  bat  mit  tDO^jcnbcr  l^anb  Scl^olbcn  unb  be* 
fitteit.  bo  bc  S)ormgc  bat  l^orbcn,  bo  bcgunbcn  fc  bcn  to  fd^ctbcn  bc  bat 
go(t  gefoft  ^bbc,  bcn  fe  to  »oren  gelotet  l^abbcn.  bc  ®ortitge  toorben  tor* 
itic^  unb  oeten  ungefci^idtet  an  üorbcbcd^ttti^cit  an  bc  ®af[cn.     be  ©äffen 

5  l^abbcn  pt  tool  gefd^idet  unb  gcioajjent,  unb  irflogcn  ber  3)ortngc  tele,  unb 
beficlben  bat  üc(t  mannige  Punt.  bar  na  mafeben  fe  aber  ttebe  unber  en 
anbet,  mit  bem  unberfd^eibe  bat  bc  ©äffen  fd^olben  bcl^otbcn  bat  lanb  bat  fe 
reibe  getounnen  l^abben.  |* 

3!)ar  na  aöcr  mafeben  be  3)oringe  begebinge  mit  bcn  ©äffen,  be  f(6o(*    ^^f- 

1«  bcn  tocfen  gutttf,  fo  bat  fe  an  tt)a)}en  bar  fd^otben  fomen;  unb  bc  S)ortnge   419.  ' 

«(.4b.  l^abben  fe  l^cimtifcn  ||  borlcc^t  unbe  meinben,  fe  tooCbcn  be  üorften  ber  ©äffen 

up  bem  bage  al  irflan  an  toere.    bcö  l^abbcn  be  ©äffen  »oI  t)are,  aHeinc  bat 

fe  be^  nid^t  cntoujicn,  unb  loorben  to  rabe  bat  fc  aüc,  bc  to  bem  bage  fernen, 

f^olben  ftefen  lange  mcfie  in  ore  l^ofen.    bc  mefte  l^cibcn  an  orer  f))rafe 

ir»  fatfcn.  bo  fc  to  bage  quemen,  unb  bc  S)oringc  ut  or  läge  an  fe  be(cn  unbe 
molbcn  fe  erflan,  bo  grcjjcn  fc  to  bcn  fadfen,  bat  i«  to  bcn  meften,  unb  of  to 
Un  ftcinen,  bebe  to  (atin  fajca  l^citcn,  unb  loerben  fif  unb  bel^clben  aber  bat 
oclt  menlifcn. 

*|  -Sn  bcn  fulbcn  tiben  tt)a«  Slobobcu«  geftorbcn,  unb  be  S^^nfcn  I;ab*  Ekkeh. 

2«  ben  geforen  ^ugen  ®ibcrif,  bc  bor  gefd^rcben  i«.    be  S)iberif  fanbc  finc  bo*  nviio. 
ben  unb  breoe  to  finem  ftoagere  foning  örinfribe  'oan  ®oringen,  unb  bab(wiauk. 
on  bat  l^c  an  finem  fore  mit  ben  Sranfen  einbred^tid^  toere,  toente  l^e  toolbe 
fin  ürunb  loefen  unb  nid^t  fm  l^cre :  l^e  begerbe  nid^t  loenn  bat  l^c  om  gtif        » 
tocre,  ^t  loolbe  booen  on  nid^t  pn,  a(ö  flu  baber  locfen  ^abbe.  Srinfrib  ant=^ 

25  toorbe,  ber  i^tanfcn  n>itte  fc^olbe  om  too(  bergen,  l^e  gerbe  ni^t  bcnne  brebe, 
l^c  t»o(be  gerne  mit  fmen  mannen  unb  »runben  f))rcfcn.  be  foninginne  bor* 
nam  ore«  brobcr  »erf.  fe  tot  to  pf  einen  menüfen  ribber,  be  l^citöring,  bem 
be  foning  mo(  )f)iaä:^  to  l^orcnbe,  »entc  l^c  flof  unb  oan  gubem  rabe  n>a«  bidfe 
gctocfcn.    bcn  I^eit  fe,  bat  l^c  ben  foning  berid^tebe  unb  an  toifebe,  bat  ^e 

30  neincn  orebe  l^cilbc  mit  3)iberifc  orem  brobcr,  loente  I;c  fd^olbc  biJIifen  fm 
fncd^t  jtn,  tocnt  l^c  uued^t  geboren  tt)crc  \>an  ore^  oaber  amien,  unb  fc  tocre 
bc«  fonige«  fint  unb  ber  foninginne,  unb  fe  loere  rcd)t  erbe  to  bem  beite,  bc« 
fif  S)ibcrif  unbenounben  l^abbc.  bo  Srinfrib  finc  manne  unb  brunbc  to  fa* 
mene  gclaben  l^cbbc,  bo  f})raf  l^c  mit  on  unb  febe  on  ber  boben  tt>erf.    bo 

1.  ouer^.  4.  vorbebe(^tt9  ^.          5.  ^ebbcn  ^.           l\.  mtinU  B.          13.  fetnen] 

fomen  A£.  14.  ore  f^^r.  B.             15.  ut]  vnb  AB.  procedunt  castris,  Widuk.  419^  5. 

16.  itflan  B.  17.  to  be  fl.  B.                21.  3n  B  ift  über  Srinfr.  'vor'  «efcftrieben. 

23.  gelijf  B.  25.  be  »r.  B.        H^e^a^en'  feMt  B.           26.  frunt»e«  A.            :{().  t)ru= 

btr  AB,  33.  «Dibert«^  B.       3vinfribc  B. 


14  (Sd^iJ^^end&roni!. 

retcn  fe  ai  to  bcni  ütebc  mit  ben  ötctnfcn,  tüente  fe  mod^ten  on  nid^t  tuet»* 
betjtan,  fint  fe  u})  anber  Ba(f  ftüerlifcn  mit  ben  ©äffen  belegen  toeren  (®c 
©äffen  »erben  bo  ©äffen  genant  bor<^  ber  mefte  tüißen  ebber  borc^  ber  fahren 
toiHen,  bar  fe  mebe  fegeDod^ten  l^abben ;  fe  Reiten  i)or  SÖ^acebone^) .  bo  reit 
3ring  bem  loninge  nad^  be^  tüiüe^  rabe  nnb  lüiHen.  be^  üolgebe  3rinfrib  5 
-Sringe^  rabe  unb  anttoorbe  to  ben  Boben  a(fo  *bat  2)iberif  min  ürnnb  fi, 
üorfprefe  it  nid^t;  it  mad^  om  be«  nid^t  t)orfeggen,  fint  if  fin  fufter  ||  tjebbe.  33(..'>a. 
ai)er  if  !an  mt  be^  nid^t  üeriünnberen,  lüo  l^e  fif  be^  rife^  nnbertoinben  barn, 
fint  l^e  ein  fned^t  geboren  i^,  nnb  loo  l^e  bat  barn  i?an  mi  efdben,  bat  if  mi 
Ann.  to  ome  neige  nnb  mine  l^anbe  ftredfe'.   unb  f^jra!  *fegget  S)iberife,  bat  !^e  erfi  lo 

3i,47ff.fome  mit  Dete  golbc^  unb  fope  fif  üri  tjan  miner  ürounoen,  ber  fned^t  l^e  i^  unb 
eigen  geboren;  tüente.fc  ebbe(  unb  m  i«  geboren  Dan  beiben  oren  elberen.  |* 

Kkkeh.         *|2)e  boben  färben  fif  tornlifen  »an  beme  foninge  unb  f^jrefen  'bu 

10-32.  fd&a(t  un^  ber  loort  nid^t  Igoren  (aten.  un«  toere  (euer,  bat  bu  un«  be  l^otjebe 
(cfr.  af  flogep,  toenn  loi  be  rebc  Igoren,  bu  fd^alt  toeten,  bat  üele^ranfen  unbSDe«'  i5 

420  ff.)  ringen  b(ot  to  ben  anttüerbe  l^oret'.  fe  fernen  toebber  to  §ugen  2)iberife  unb 
openbarben  om  be  bobefd^op.  bat  ent^jfing  l^e  in  guber  butt  unb  üorbergebe 
finen  torn  unb  f^jraf  'eb  i«  beter,  bat  toi  to  3rinfribe§  bcnfte  fomen,  toenn 
bat  tot  unfe  (etjent  t?orIifen\  l^e  fd^reif  toebber  finen  breif  to  3rinfribe  *aIfo 
bu  mi  geboten  l^eft,  if  toil  fomen  in  binen  benft  unb  fo^jen  mine  üri^eit.  20 
unb  iffet  bat  mi  gelbem  brof  toert  an  ber  betatinge,  if  toil  bi  getjen  fo  man== 
nid^  ©oringe^  ]^ot)et  ebber  ^^tanfen  l^ot)et,  bat  bu  be  nid^t  teilen  mad^fl'. 

De  i?ranfen  toorben  aHe  betoegen  mit  torn  ber  bobefd^aj)  unb  fameben 
fif  mit  bere^  craft  unb  femen  toente  to  äWaerftebe  hi  Stuniberd^  ^ .  bar  quam 
om  jegen  Srinfrib  mit  ben  ^Doringen.  be  2)oringe  toorben  ülud^tid^.  $ugo  25 
Diberif  mit  ben  Sranfen  erftogen  mannigen  jDoringe^man  unb  J)o(geben 
njente  to  bem  toxpt  an  ber  £)üefer,  bat  Ijeit  fu^  5lrn^em^.  be  flrib  toarbe 
tmene  tage,  an  bem  bribbcn  bage  t)(od^  3rinfrib  toente  an  be  Unftrut  an  be 
bor(^  to  ©cibinge^. 

Do  ging  Diberif  to  rabe  mit  finen  t)orften,  ef  eb  nutte  tDere,  bat  fe  30 
üorb  üofgeben  3rinfribe  ebber  bat  fe  tüebber  ferben,  tt)ente  of  orer  t)e(e  tjer- 
tüunbet  ma^,  bat  fe  arjebie  too(  bebovf  l^ebben.    id^te^melfe  fjjrefen,  eb  »ere 

6.  öveunt  5.  8.  tjcrwunberten  ^.             13.  oVontn  B.        firben  ^.  14.  \>nl 

t>ii8  tt).  l.  B.  16.  antworbe  B.           17.  a^cnb.  B,           23.  bcnj.  afl«  B.  fammetis 

teil  J5.           2i.  xümUtä)  AB.           27.  9lrn^eim  4.           29.  f^ibimi^e  ^5.  30.  mit 
ben  forficn  B. 

1 .  9ionnenbcrg,  anbert^atb  @tuuben  ^eim,  je^t  Orum  an  ber  Oder,  füblid^ 

Don  ^anuoijer  im  &an  SD^arftem  (SOIaer-  oon  SSolfenbüttel. 
ftebe).  3.  SBurgf (Reibungen - 

1>.   Arhen  A.  Q.  32,  4;    fouft  Cr* 


^ndf  I.  1 5 

nutte,  tat  me  be  toben  groüc  unb  be  geö?unbeben  I^cilebc,  unb  bat  fe  mctc 
boltc«  fametben.  to  ^abbe  3)ibertf  einen  ofben  beinere,  be  fj)taf  *mi  bunfet 
erli!  [in,  bat  nten  nid^t  a]  täte:  tt>ente  an  bent  tjutl^erbenbe  leit  be  mad^t; 
toente  onfe  tjortoaren  ))(egen  nic^t  af  to  (atenbe,  ev  benn  fe  Dufenbet  l^ebben. 

^  bit  (anb  fleit  rebe  an  nnfer  mad^t.  kte  toi  nn  af,  fo  geJ)e  toi  ftebe  unfen  bor- 

i8f.5b.  tt)unnen  bienten,  bat  fe  fif  ersten.    3!  toolbe  ||  of  (etjet  to  (anbe,  lonfte  if 

bat  be  bienbe  rotoen  toolben :  fe  fmt  nu  tjormobet.  or  tjotfte  tit  in  beftotenen 

mnrcn  unb  batn  ben  trimmet  nid^t  fefer  an  feen  'oan  »rodeten,    nid^t  enbrift 

om  gotbeö,  bat  l^e  uttoenbige  tibbere  ntebe  fcefo(ben  mod^te.    fin  tibbcrf(^cj> 

10  i^  öormobet.  getje  tt)i  om  ftebe,  be«  mad^  l^e  fU  al  erl^aten.  eb  eni^  nid)t 
erüf,  bat  toi  unfen  bienben,  be  toi  üottounnen  l^ebben,  ftebe  geben  un«  tc 
büttoinnenbe.  be  borge  möge  toi  nu  aUt  toot  toinnen;  tee  toi  toedf^,  toi  mögen 
i[>orteifen  be  borge  be  toi  reibe  l^ebben'.  al  ben,  be  ftribid^  toeren,  ben  be^« 
gebe  beffe  rab  tool,  unb  ^ugo  3)iberif  toart  to  rabe,  bat  l^e  fanbe  to  ben 

15  ©äffen,  be  ber  3)oringe  tjienbe  toeren,  bat  fe  om  to  i)nipt  temen:  ^t  toolbe 
on  geöen  ber  3)oringe  (anb,  eft  fe  be  borrf^  tounnen.  be  ®af[en  legen  bo  to 
^abalaem  *.  |* 

iPe  0aff cn  kernen  io  ^n%tn  Bibenhe. 

*|  2)e  ©äffen  beiben  nid^t  leng,  fe  t>erI;oüen  fif  unb  (enten  to  J^iberife«  Ekkeh. 

177  32- 

20  l^ere.    bo  fe  bem  l^ere  naiben,  bo  leiten  fe  or  fxi^are  to  üetbe  bliüen,  unbet78',3i. 
negen  borften  unber  on  irl^oüen  fif  jotoelf  mit  l^unbert  ribberen  unb  trebcn 
üor  3)iberife  unb  groten  on.    l^e  entfeng  fe  tool.    fe  fj)refen  'toi  fint  fomen 
»an  ben  ©äffen  to  binem  benfte.    toi  begeren  nid^t  toenn  bat  toi  fegebed^ten 
moten  ebber  nidbt  (eüen\    ben  gtanfen  begunbe  to  tounberen,  bo  fe  be  man* 

25  ^eit  fegen  unb  or  geberbe ;  toente  fe  f onben  l^erlif en  reben  unb  l^abben  lange  • 
^ar,  bat  ging  oüer  ore  fd^ulberen.    fe  toeren  ftete  an  orem  gemote,  fe  l^abben 
cleibere  .t^an  fain,  ribberlid^  getoebe.    ore  clebcr  toeren  fort,  ore  ftefemefte 
lang  unb  grot  an  oren  (enben  unb  lange  grellen  unb  fper  unb  i[>oge  fd^itbe, 
unb  ftonben  tjrifc^  üor  bem  toninge.    id^tetoelfe  ber  Sranfen  reiben  bem 

30  foninge,  bat  t|e  fif  nid^t  üorbunbe  mit  on,  toente  eb  toere  ein  ungetemet  toilbe 

2.  ffoiun  b.  B,  3.  tttü^  B.       Itc^t  b.  m.  B,  4.  vnfe  B.  5.-  (j.  tv^  nu 

ftebbe  B.  7.  rot>en  Ä.         viirfJe  A.  bfflotener  AB.  S).  bar]  bat  AB, 

1<».  madJt  Ä.  11.  ftabCi^.  12.  njoUtteÄ.  19.  »orJjou«it5.         23.  binftc  5. 

26.  gemute  A.  27.  javn  A,  fapn  B.         'ribberlid)  fl«n>«bc'  ifl  mo^l  ®lo|[e  jur  (Jr= 

ftdrung  be«  bunfedi  'faiit'  unb  erft  »om  \Mbf<^reib<r  in  ben  Tert  flefe^t.  28.  fpee  B. 

29.  r.  ben  f.  B, 

1.  ©abolaun}.  ob  6   12,  ^um.  l. 


16  ^di)öpptn6)ioini. 

öolf :  bcl^ctlbcn  fe  bcr  ©oringcn  lanb,  f e  modbten  ot  to  (cften  ber  Stanfctt 
üienbc  toerben  üitb  fc  ut  bem  lanbe  btteen.  foning  ®ibcTi!  fad)  an  fttie  not 
unb  üorBant  fif  mit  on,  unb  fatte  tt»c(f  üorftcti,  be  Ioi>cbcn  mit  om  unb 
fiüoren  ben  ©äffen,  fe  fd^o(ben  l^efcben  bat  (anb  üan  ber  @a(e  »ente  an  be 
UnPtut,  eft  fe  fegeüoci^ten.  ^ 

Xo  l^ant  irl^otjen  fi!  be  ©äffen  üor  be  ftab,  bar  3rinfrib  inne  iaä^,  unb 
begunben  be^  fi^nbage^  Dtotü  mit  ber  funnen  ein^  ftorme^.     bo  be  ®o* 
ringen  ||  bar  inne  bat  fegen,^fe  begnnnen  »erpen  unb  fd^eiten  unb  jif  menli^  «(.e»- 
!en  toeren.    bar  bleuen  t)ele  (übe  bot  to  beibent  ]^alt)en,  tüente  be  binnen 
toeren,  tjod^ten  t)or  lanb  unb  i>or  n>if  unbe  finbere:  be  ©äffen  »ödsten  t)or  lo 
ere  unb  tüerbid^eit.  be  ftorm  ttxtrbe  ben  bad^  aijer.  an  ber  nac^t  fanbe  3rin=^ 
frib  fmen  rabgeöen  bringe  to  S)iberife  bem  foninge  unb  fod^te  gnabe.  Sfring 
fpra!  *mi  l^eft  to  be!  gefanb  3rinfrib  bin  tned^t  unb  flnnet  gnabe.    entoiltu 
bi  nid^t  oüer  on  erbarmen,  fo  erbarme  bi  bod^  oi>er  bine  fufter  unb  oüer 
ore  finbere,  be  bin  btot  fint'.    bo  üelen  be  ratgetjen  to,  ben  l^abbe  Öring  gelt  15 
gegeben  üan  3rinfribe^  tüegen,  unb  reiben  foning  jDiberife  bat  l^e  finen  fma- 
ger  to  gnaben  neme,  loenne  ^t  fet  genod^  l^ebbe  getorofen ;  tüente  l^e  mod^te 
fef  nid^t  mer  toebber  on  np  rid^ten;  unb  reiben  ^at  men  be  ®oringe  to 
ürunben  bel^eitbe  unb  bat  men  be  ©äffen  tjeimtifen  tjorbelgebe.    be^  rabei? 
üo(gebe  Diberif.    bo  »efe  om  3ring  to  üote,  unbe  lotiebe  fine  gute,  unb  bkf  20 
be  nad^t  bar,  unb  enbot  Srinfribe  bat  ®iberit  on  to  gnaben  l;ebbe  genomen 
unb  l^e  mit  ome  be  ©äffen  üorbert)en  ioolbe. 

!Deffe  rab  ttjart  ben  ©äffen  to  toetenbe  atfu«.  be  leeren  mafeben  einen 
bad^  unb  i^rebe.  binnen  bem  t^rebe  ging  ein  3)oring  an  ber  Unftrut  mit 
finem  i^a'odt  treiben,  al^  l^e  ben  I;at)ef  t)or(eit,  bo  freid;  ben  ein  ©äffe,  be  25 
3)oring  bat  bat  l^e  om  ben  l^aiod  loebber  get>e:  be  ©äffe  loegerbe  om  be^. 
be  Döring  \pxat  ^gif  mi  ben  l^aüef,  if  xoii  bi  feggen  einen  I;eime(ifen  rab,  be 
bi  unb  binen  gefeflen  nutte  W.  be  ©äffe  fpraf  *fegge  np\  be  ^Döring  \^xat 
*be  foninge  l^ebben  fit  üoreinet  alfo :  eft  fe  ju  morgen  üinben,  fe  tt)iÜen  ju 
Dangen  ebber  bot  ftan'.  be  ©äffe  fj^ral:  *i«  bat  bin  ernft  ebber  \pot'  ?  be  30 
I^oring  f^jraf  *morne  fd^altu  eb  mol  bet>inben,  eft  men  mit  ju  f^jottet.  bar 
umme  rabe  it  bi  bat  gi  ju  üorfeen  ebber  t)(een\  l)e  gaf  om  ben  ^ax>d  unb 
ging  unb  oj^eubarbe  ben  ©äffen  be  njort.  be^  toa^  unber  ben  ©äffen  ein  o(t 


3.  fidj  B.  7.  Beflunbe  Ä.  8.  fo  Begunneti  A.  12.  3iaiffQti\t  B. 

13.  bi(f  B.  bin]  binen  AB,    <£)ie  ^erbefferung  ^bin'  ifl  not^tvenbigt  Et  accedens 

Iring:    Haec,  ait,   tibi  misit  tuus  quondam  propinquus,  modo  servus.    Ekkeh.   177,  49. 
17.  tjabbe  Ä.  18.  fiFn.  5.  rcb.n  5.  19.  »lunbe  ^.  U^txU 

X)t\\  B.  '>'..  Dem  l^aufff  B.  2^1.  «'eiqerbe  B.  29.  morqen  jn?  B. 

33.  apeiitaiDe  B. 


«11*1.  17 

mtnlxt  ribber,  bc  l^eit  §atioigato  * .    be  nam  be  banntr  in  [in  l^anb .    in  ber 

bannir  flunt  ein  lauxot  unb  ein  brafe,  bar  fcoDcn  t)Io(i^  ein  oxn,    bc  brei  ber 

betefenben  or  jierfe  or  dofl^cit  unb  mcnlid^eit  unb  jiebiti^eit  ore^  mubeö. 

©f.  6b.  bc  ribber  \px<ä  'tocnte  nodti  an  ||  min  alber  l^ebfcc  i!  gelcDct  manf  ben  fcejien 

5  ©äffen,  bat  if  f e  nuc  ü(een  fad^ ;  loo  fci^olbe  if  bcnn  nu  t)(ecn  ?  i!  ^ebbe  beö 
nic^t  gelart.  if  l^ebbe  öed^ten  geterct  unb  niti^t  tjleen.  gift  mi  be  l^emmcl 
nid^t  (eng  leten,  if  loil  trolid^  mit  minen  tjrunben  fterbcn.  ein  bilbe  fci^ofe 
loi  fin  unfer  elbcren  bogebe  unb  craft  unb  unfer  ürunbe,  bc  bi  un«  erflagen 
fint.    toat  brod^te  toi  ben  bot?  toi  lomen  an  eine  beterc  ad^t  eine«  (ebenbe^. 

10  bal  toi  an  fe,  fe  fint  nu  bormobet  unb  fCaj>en  unb  fint  fefer  bor(i^  be«  brcbe« 
toitten,  ben  fe  gematet  l;ebben.  l^ir  l^oret  nein  grct  arbeit  to.  botget  mi,  gi 
]^e(be!  bel^ölbe  toi  nid^t  unfen  toiUen,  i!  gebe  ju  min  gratoe  ]^obet\  bat  ge* 
fd^ad^.  fe  borl^oücn  fif  in  ben  borflajjc,  fe  erflegen  be  muren  unb  üunben  [fe] 
an  toafe  unb  erflogen  aUent  bat  to  jaren  fomen  toa«.    fe  Dingen  toif  unb 

15  finber.  -Srinfrib  quam  mit  pncm  toiüc  unb  finberen  unb  mit  cteinem 
t)oBe  tocd^. 

2)0  Diberif  bat  bomam,  \)t  toolbe  fine  brogenc  ^e(en  unb  fanbc  na 
örinfribc  unb  begebingebe  mit  dringe  unb  (oücbe  om  grotc  gaöe,  bat  ^e 
fd^olbe  3rinfrib  finen  leeren  flau,  aU  ift  l^e  bar  t>an  nid^t  entoujie.    bat  ge« 

20  fc^ad^.  3frinfrib  quam  unb  bei  S)iberif  to  tote,  dring  tod^  pn  ftocrt  unbe 
erflaf  finen  leeren  drinfribe.  $uge  2)iberif  fpraf  to  dring  'aUe  lube  fd^oöen 
bißifen  bi  l^aten,  bar  umme  bat  bu  binen  leeren  l^efft  gemorbet.  ^ebbe  orlof 
t>an  un«,  toi  toiUen  biner  boö^eit  nid;t  fd^ulbig  fin.'  dring  f})raf  *if  toerbe 
bißifen  ^tet,  tocnte  i!  biner  brogene  gel^ort  l^ebbe.    if  toi(  mi  torefen,  er 

25  bennc  i!  ga  tian  bi,  unb  erftaf  on  mit  bem  fulben  ftoerbe  unb  nam  drin* 
fribe«  tifame  unbe  toar^p  ben  u^  S)iberife«  (ifam  unb  f^praf  'bortoinne  ben  in 
bem  bobe,  ben  bu  in  bem  lebcnbe  nid^t  bortoinnen  tonbeft'.  unb  dring  ma* 
!ebe  rum  mit  fime  ftoerbe  unb  trab  entoed^.  bod^  lefct  men  in  ber  ^taufen 
cronefcn,  bat  !Diberil  drinfribc  bau  ber  muren  toor^jc  unb  flöge  fine  finber 

30  bot.  bar  af  bat  dring  einen  tocg  mafebe  mit  bem  ftoerbe,  bat  l^e  entocd^ 
quam,  bar  af  I^eit  be  toitte  jhimc  in  bem  l^emmete,  ben  men  be«  nad^te«  fuet, 
dringe«  ftocrt.  ben  namen  geben  fe  bo  ben  cirfel  to  bube,  aber  in  bem  (atin 
l^cit  l^e  (actcu«  circulu«. 

l.  hanntt  B,  2.  brebUt^.  4.  olber?         6.  ben  ^^mmet  ^.         13.  vunb.  fe. 

'fe'  fe^It  AB.  18.  beflebingl^et  AB.         19.  efft  B,         25.  om  B.         29.  tottpt  B. 

Tmer  B.  32.  to  bube]  be  lubc  AB,    JDie  ©cibejferunfl  'to  bube'  (ju  beutfdi)  ifi  notl^s 

tt>enbifl  toei^rn  bed  ®e0enfa^6  'a\)ev  in  bem  latin". 

1,  Hatugato  Ekkeh    177,  66*;  Hathagat  Widuk.  422,  45. 
etdbtedjronifen.  VII.  2 


1 8  (S^ö^^)€n^ronif . 

S)c  ©äffen  bcl^ettbcn  bc  ftab  utit)  tüonDen  bar  innc  unb  bctlben  bat 
(anb  unbcr  fif.    unb  bot  umme  bat  ||  orct  to  deine  töaö,  bat  fe  bat  (anb93t.  7a. 
nidft  a(  befitten  mod^ten,  bo  beben  fe  bat  bei(  tanbe«  bat  oftettoart  la6}  to 
paij^te,  unb  bat  anbete  tanb  befetcn  fe  fu(t)en  to  bem  mibbage,  alfo  bat  bar 
on  toenig  bleif,  bar  an  be  granfen  »onben  unb  be  ®oringe  be  nod^  bteöen,  r» 
vop  bat  fuben.    up}3e  bat  norben  toonben  (übe,  be  l^eiten  be  Dbctriten,  n)f^t 
bat  toeften  be  Steifen,    bo  toorben  be  ©äffen  ber  ^tanfcn  »runbe  genant, 
er  3)iberif  3^infribe  bobete  to  3w(<>i<^ten  *  in  ber  ftab,  gaf  l^e  ben  ©äffen  bat 
tanb  öri  to  tefittenbe:  ]*  njente  fe  ^bben  ber  3)oringe  fo  t>tk  erflagen  bat 
fe  be  Unftrot  mebe  tiuHeben,  bat  nten  bar  oöer  ging,    be  anberen  3)oringe  lo 
ntofien  alle  jare  ftoine  to  tinfe  get)en  ben  granfen. 

jdan  ber  daffen  gebete  unb  orer  regeringe. 

Kkk.  *|  9hl  fdbolle  gi  Igoren  t>an  ber  ©äffen  gebere.    fe  toextn  enbred^titi^  in 

31  ff.  oren  »oningen  unber  ftf  futüen,  unb  »rebefam  unb  guttif  (eöeben  fe  mit 
enanber.    »ebber  anber  »ott  toeren  fe  gar  grimmicb.    fc  nemen  niij^t  gerne  n 
utlenbifd^e  toif,  \Xfpt  bat  or  fled^te  nid^t  ftoge  na  anberen  t>olk.    bar  af 
quam  bat  to  bat  fe  afmeiftid^  einer  geflettniffe  toeren.    fe  toeren  l^ertife  grote 
(übe  unb  brogen  alle  (ang  l^ar.  tjeirteie  öoH  toaö  unbcr  on.  bc  eirften  l^eiteu' 
nobile^,  bat  toeren  ebbeCe  (übe.    be  anberen  (iberti,  bat  toeren  t)rie  (übe  Dan 
oren  ooere(beren.  be  bribben  !^eiten  (ibertini  be  t)ri  ge(aten  n)eren ;  be  t)eirben  2» 
fert)i,  bat  xotxtn  eigene  (übe.    or  red^t  toa^  bat  neimanb  mofte  toif  nemen, 
be  om  nid^t  (if  toa^  an  ber  bort,    toe  bar  n)ebber  bebe,  be  mofle  to  fd^abcn 
unb  to  intt  fomen.    »e  of  id^t  untogetileö  bebe  ebber  unbat,  bat  ))inigeben 
f-e  ftöarlifen.    n)e(f  »rotoe  ebber  maget  untud;tid^(ifen  begre^en  toart,  ^er 
fneit  men  be  cteiber  af  benebben  bem  gorbe(e  unb  me  f(od;  fe  mit  geiften  25 
un\>  toarp  fe  »an  ben  (üben,  bat  fe  bar  na  unneme  njere;  fe  kleben 'fo  rebe* 
(üen  nad^  ber  e  ber  natur  —  l^ebben  fe  criften  geioefen,  fe  ujcren  fa(i^  toor« 
ben  —  on  fd^e(bc  nid^t  toenn  bat  fe  oren  fd^ej)j)er  nid^t  befanben.    fe  p(egen 
an  to  bebeube  SRercurium  unb  anbere  plantttn,  ben  J>(egen  fe  an  funber(i!en 
bagen  to  o^5^)erenbe.  fe  tootben  oren  gobcn  neine  minfd^enbe(be  molen,  »entc  so 
fe  fj>refen,  ore  gobe  toeren  t)e(e  ebbe(er.    fe  n)ieben  bome  unb  ganje  too(bc 

4.  bar  on]  bat  oc  AB,         5.  tventg]  monige  A,  ivoiiinge  B,         6.  fpben  B,     tvonbe  B. 
7.  ber  JBreifcn  B.  10.  »nflre  AB,  ajnfiratt  M,'  13.  etjnbr.  B,  17.  aU 

mtfi'iäi  B.  18.  nfittiB,  '  22.  l'of  to,  B,  23.  96 o  ^.         unte^tU  AB. 

unbogetUfed?  26.  totvtn  A. 

1.  e«  ift  Xolbiacum  (BiUpi^)  gemeint. 


5ÖU^  I.  '19 

»f.  7b.'örcn  gob^n  tö  crcti  uttt)  gctocti  bcn  n)oIt)cn  ||  gobenantcii.  6(otcnben  Bobtcn 
unb  ijcrfd^en  bovnen  (eiben  fc  etc  an.  gtote  bontc  in  bcn  toolben  te^utoen 
fc.  bc  I^eiten  fc  SSet^mcnful,  bat  6cbubct  ein  fule,  bc  aHe  bing  iä)oit.  fc 
ptcgcn  fif  6t  i?ete  to  rid^tenbe  na  bcr  toogc(e  i?(u(i^t.    bar  na  n)icfebcn  fc 

!>  tofomenbc  bing.  fe  ptegen  of  fj)oncfcn  to  n)crj)cn  np  ein  toit  cicit.  bar  na 
ft>ofcben  fc,  n)er  bc  ^)apen  ebber  bc  (eien  bcn  goben  o)>)5eren  fd^ofben  * .  fc  ri(i^* 
tebcn  pf  of  ferc  na  ber  ^jcrbe  xoptn  uttb  ber  »ogete.  fe  ri^teben  ftf  o!  fere 
na  bem  lope  be6  ntanen,  bar  ^bben  fe  funbevfe  toifnnge  na,  locr  fe  ftriben 
fd^olbcn  ebber  nid^t. 

10  3)o  be  ©äffen  atfn^  be  lanb  fcefat  !^abben,  bar  na  toorben  be  ^ranfen 
unb  ©äffen  to  ^o^5e  frigen  unb  flribben  mannigen  firit  mit  grotem  fd^aben 
to  teibent  l^alöcn. 

9?a  §ugo  !l)iberi!c  toart  foning  to  granfen  !S^oBertu«,  nad^  om  a.s. 
S^^cobaft,  tia  beme  §e(pfribu8,  na  beme  ^otl^ariu^.    [beffe  ^otl^ariu^]  erffod^  42-4?». 

15  einen  l^crtogcn  to  ©äffen,  be  l^eit  ©ertobatbuö:  be  bortod^  alle  ©affenlanb 
unb  feit  nemanbc  (eben,  be  fenger  toa«  toenn  fin  fnjcrt.  bat  ftoert  l^eit  f)>ata.  |* 
na  gobc«  gebort  tif^nbert  73  jar  »a«  buffe  lif. 

Sie  both  ipippinjs  nnh  iSavU. 

♦|©i  Sot^riuö  tiben  n)a8  ein  ebbet  i^rant,  be  l^eit  ?ln^6ertu^,    bemcf.Ekk. 

20  gaf  Sotl^ariu^  pn  bod^ter,  be  l^eit  Slid^tto^  6i  bcr  telbc  ^e  Slrnolbum;  be 
tefte  2lmo(fmu,  be  f ebber  Bifd^op  n>art  to  ÜKcinjc*.  l^ir  begunnen  bc  groten 
txm  bem  l^ufe.  SfrnoCfu«  telbc  Slnd^ifcn,  Slnd^ifc«  be  l^ertoge  nam  funte  ®er=^ 
trüben  fufler  unb  tetbc  ^ipp inum  bcn  l^ertogcn,  ^ippinu^  te(be  öon  einer 
x>rutt)en,  be  l^cit  33egga,  ^ertogen  Äarle,  Äarl  teibe  ^i^)))inum  bcn  foning  unb 

25  Äarolomannum  ben  l^ertogen.    beffe  alle  l^citen  be  groteften  »an  ben  l^u^. 

1.  UntooiUB.  ^U\)tnUAB,  2.  anb.tc.  ^.  3.  ^eh^menfut  ^^,  entfleUt  au6 
^3vnunfur;  truncum  quoque  ligni  iion  parvae  magnitudinis  in  altum  erectum  sub  divo 
colebant,    patria  eum   lingua    Irininsul    appellantes.    Ekkeh.     ^g(.  (Sttnim,   Wli)tfi. 

2.  9(iif[.  @.  104  tf.  5.  tofomen  B.  8.  funbertife  wifmtie  B,  Yatt]  Yatmt 
AB,  H.  Helpericus  A.  S.  beffe  Sotl^ariu^]  fe]^(t  AB.  Hie  Lotharius  etc. 
A.  s.  16.  n^m.  B.  17.  !£)ie  aOBorte  'na  flobe«  —  fif  flehen  »ov  ber  UeBer^ 
fi^rift'lDe  Borb*  k.  «Sic  bejtel^en  fid^  aber  gan^  augenf(^cinU<^  auf  bad  äSor^ergel^enbe. 
20.  m\)(iitlo  B.    m^tit  ? 

1.  9i  publica  consnitatio  fuit,  sa-       et  Bli  thildae ,  Lotharii  regis  filiae. 
cerdos  populi,  si  privata,  ipse  pater-      Ekkeh.  118,  22. 

familias,  precatus   Deos  caelumque  3.  nid^t  SUlainj,  fonbcm  3Jiej^ :  Ar- 

suspiciens  etc.  Ekkeh.  nolfus   f actus   est    postea    episcopus 

2.  Sancti  Arnolii   pater  fuit  Ar-  Metensium.  Ekkeh.  118,  21. 
nolfus,  vir  illustris,  filius  Ansberti 


20  ^öfiSp^möfxonit 

fontng  $ij)^5tn  telbc  Äaric  t)en  fetfer,  bc  l^cit  S'atolu^  magnu«.  |*  buffe  Äarl 
mafcbc  be  ©äffen  atften. 

6tn  funnenoanbelung  uxib  ein  fletoen. 

9?a  gobe«  gcfcort  fc^l^nnbert  unb  in  bcm  Dcf ten  jare  in  bc«  l^itgcn  anjcö 

ü»ai  3.  t)age  Dortoanbelbc  ftf  be  funnc.  bat  na  in  bem  l^crteft  toaö  ein  grob  ftertjen.  5 
bo  toart  gefeen  toan  Dcle  (üben  in  ntcnnigct  ftebe  bat  ein  engel  unb  ein  6ofc 
gefl  be«  nad^te«  umme  gingen,    be  fcofe  geifl  brod^  ein  öenenafcnlum  *  in  bcr 
l^anb,  nnb  tco  \>ak  ^e  an  ein  bor  preif  »an  be«  engel«  gel^eite,  fo  mannid^ 
ntenfd^e  ftarf  bar  na  ut  bem  l^n«*. 

cf.  A.  8.  *|  ®e  erpe  tarolantan  ebber  Äarl,  $i))t)ine«  föne  t>an  S3egga,  be  l^eit  be  »r.  sa. 
jiribige.  Äarl  be  jlarf  na  gobe«  6ort  feöenl^unbert  unb  41  jar.  in  bem  an- 
beren  jar  bar  na  togen  flne  föne  Äarolöman  unb  ^it)pin  to  äquitanicn  mit 
l^ere«  craft  ruf  ^ertogen  §unolb  unb  n)unnen  om  ein  l^u«  af  to  funte  Suca«  *. 
in  bem  fufeen  »ege  beifben  fe  JJranfen.  in  ben  fuben  jare  tod^  Äarotoman 
unb  bord^tjor  älmanien.  15 

ib.  554,         3la  gobe«  gefcort  fetjenl^unbert  43  jar  üoren  be  fceibe,  Saroman  unb 

'  ^i^5pin,  up  l^ertogen  Dbotee*  to  Seieren  unb  fegetod^ten.    be«  fuben  jar« 

tod^  ffaroman  attein  u^5  be  ©äffen  unb  n)an  §erfebord^*.    bo  mafeben  be 

©äffen  »rebe  mit  om  unbe  get)en  gif(e,  l^ertogen  2)iberi!®.  ben  SDiberif  öorbe 

Äaroman  mit  fif  unb  gaf  om  bad^  np  finen  eib.    ben  eib  fcetoarbe  l^e  oöete,  2(» 

ib.  554,  toente  l^e  braf  fin  lofte.  in  bem  anberen  jare  bar  nad^  todb  Äaroloman  ebber 
Äaroman  unb  fin  brober  ^ifpin  toebber  to  ©äffen  unb  Mengen  at>er  l^erto* 
gen  S)iberi!.  '* 


üatomm  tod^  in  ein  clofler« 

A.  8.  *|9?a  gobe«  6ort  feüenl^unbert  46  jare  begaf  fif  Äaroman  ber  toertbe  25 

31-66.  unb  tod^  l^eimelfen  mit  einem  fned^te  in  funte  Senebictu«  orben  in  ein  clojier 
an  bem  berge  to  Safpen^.  aU  ^t  bar  quam  t>ox  be  monnife,  l^e  hat  ben  or* 

3.  fttxnt  AB,  9.  mannt(^  ml^nfd^e  B.  19.  <Debevif  B.  23.  auer  faffen 

Uutit  A,  25.  jtatoloman  B.  26.  l^e^mttfen  B. 

l.^te«  Sott  ]äfdnt  ber  (S^rontfl  4.  (Sd  tfl  Obilo  toon  ^iBatern  gemeint. 

felbfl  au«  venabulum  unb  venenum  ge«  5.  . . .  cepit  castrum  quod  dicitur 

iilbet  ju  ^^aben;  bag  er  an  venenum  Hochseoburg.  A.  S. 

badfite  ge^it  au«  bem  golgenben  l^eiDor.  6.  unb  gaben  ^erjog  2)ietrid^  al« 

2.  Sol^l  Erinnerung  on  2.  SWofe,  ©cifel :  et  Theodericum  Saxonem  ob- 
12,  22.  sidem  acceplt    A.  S. 

3,  3etjt  Soc^cg  in  bcr  Souraine.  7.  SWoute  Cofpno. 


Sßudfl.     605—748.  21 

bcn  uttt)c  f))raf,  l^c  xoerc  ein  mi^bcbid^  mmfd^c  unb  6cgctbc  fltic  funbc  to 
botcnbc.  fc  üvögcbcn  toc  l^e  tüerc.  l^e  fj)raf,  l^e  tücre  ein  granfe  unb  l^abbc 
fm  (ant  t)or(atcn,  up|)e  bat  l^e  bcn  ffimmti  moiftt  befittcn.  fe  fatten  on  erfl 
an  ein  jetten,  bar  na  nemcn  fe  on  mit  finem  fnnujane  to  ber  tegelcn.    bar 

5  na  borbc  om  ben  6robcren  to  benenbe.  bo  fd^ad^  bat  l^e  nid^t  enbeinbe  nod^ 
bebe  nad^  ber  monnife  febe.  in  ber  !ofen,  bo  l^e  be  f^^ife  ^lebe,  bo  »a^  be 
!o!  ot)iI  gel^alben  nnb  flod^  on  an  ben  ^te  unb  fj>raf  *aIfo  »il  i!  bi  ben 
Broberen  bcinen  teren*.  l^e  toa«  bulbid^  unb  f^^ral  *bat  t)or9et)c  bi  gob  unb 
brober  Äarotoman*.    l^e  l^abbe  flnen  nanten  to  üoren  nue  gefed^t,  bord^  bat 

10  ]^  nid^t  befant  toorbe.  bar  na  fd^d^  a^er  bat  on  be  tot  flod^.  l^e  anttoorbe 
mit  bu(t  afö  Dore.  bed  xoa^  ftn  hted^t,  be  {in  Ium))an  l^eit,  tomid^  unb  greip 
einen  b»eit  unb  f(od^  ben  !o!  unb  fpra!  *Äaroman  fd^at  e«.  bi  nid^t  cor» 
getjen.  if  entoil  of  bin,  fned^t,  nid^t  fd^onen'.  be  lof  reip,  be  Erobere  quemen 
to  topenbe  unb  grepen  ben  unb  »orpen  on  in  be  preffunen.  be^  anberen 
®(.  8b.  baged  Brod^ten  fe  on  ut  ||  unb  toolben  on  pinigen  unb  trageben,  toor  umme 
l^e  ben  lof  l^ebbe  gef tagen,  l^e  antworbe  *bo  il  fad^  bat  be  bofefte  fned^t  ben 
guben  l^ilgeflen  ebbelflen  man  miffe^nbetbe  unb  flod^,  bo  mofl  if  bat  torefen'. 
bc  monnife  »orben  tomid^  unb  ürageben,  toe  be  »ere  be  ebbeler  unb  Beter 
»ere  benn  fe?  l^e  fd^otbe  Bitfen  bod^  oren  aBBat  ut  nemen.    \)t  fpraf  *if  täte 

20  jutoer  neinen  ut. .  bit  i^  Äarotoman,  be  bord^  gob  bat  ganje  taub  to  granf^ 
rifen  Dorlaten  l^eft.  ben  l^eft  be  Bofe  fned^t  ttoie  an  ftnen  ^I«  geflagen, 
fd^otbe  if  be«  nid^t  »refen?'  bo  öeten  om*  alle  be  monnife  to  üote  unb 
beben  bcm  fned^te  l^ulbe  unb  l^etben  on  bo  in  groter  »erbid^eit,  bo  fe  touflcn 
vot  l^e  toa^. 

25         9?a  gobe«  Bort  fecenl^unbert  47  Jar  öort)oIgebe  ^ippinu«  einen  mit  ib.  654, 
ftnem  öotfe,  be  l^eit  ®rifo,  bord^  SDoringentant  wente  to  äfd^anigen*  in 
©affentanbe  up  ber  SWiffa^.    bar  irl^of  pf  ®rifo  unb  ütod^  an  be  Dt>efer 
ttp  bat  toater  an  eine  flebe,  be  l^eit  Dral^eim  '. 


(fiitifo  tO(^  in  Meiern. 

30         *|  3la  gobe«  geBort  feüenl^unbert  48  jar  ®rifo  t>an  ©äffen  tod^  in  a.  s. 

555, 4-9. 

7.  ovU]  iDol  AB.  A.  S.  554,  49  ^at  vino  aestuans.  11.  fum))en  B.  17.  j^iaigcflen  B. 
19.  (tatfen  B,  20.  'bit  t«  St:  fcl^U  B,  22.  'be*  fel^tt  B.  23.  (eben  A,  'bo*  nad) 
'on*  fcl^lt  B,  27.  finen  B,       boringc  lant  B.  29.  Ora^.   Sßon  fpdterer  <&anb  tfi 

in  B  'Drangien*  baju  gcfc^ricben. 

1.  nSmUd^  ^artmann.  ad  fluvium  Missaha  in  loco  qui  dici- 

2.  (g«  ip  <S^8ningcn  gemeint ;  f.  fol*  tur  Scanigge  ;  et  Gripho  collecta  manu 
genbe  9lnm.  cum  Saxonibus  super  fluvium  Obacro 

3.  Pippinus  iter  faciens  per  Tu-  sedit   in  loco   qui   dicitur  Horheim. 
ringiam  in  Saxoniam  introivit  usque  A.  S. 


22  ^'6ppm6fxomt. 

S3ciercu  unb  fcebtoang  bat  (anb  to  fimc  bobe,  unbtoeng  $ttttuben  imb 
2^ffe(en  ben  l^crtogen,  fceibe  *.  bat  bDtnam  $ij)))tn  unb  toö^  bar  mit  l^crc« 
cxa\tM^xaxiUn,  unb  ben9®rifen  t)an©af[?n  uixbSentfrib^  UHb©»i<j^cit^ 
uub  öorbe  fe  »angen.to  ^vanlen  unb  nwfebe  SEaffete  n)ebber  l^ertogen,  to 
Säeieren  unb  gaf  ©tifen  12  gtet>cfd^op.  be  färbe  fl!  »ebbet  bau  ^))))me  5 
u,nb  toä)  to  SBafd^onien  unb  bebe  fif  to  bem  l^ertogen  ban  älquitauien. 
A.  s.  Sri  bem  anbeten  jäte  bat  na  tod^  Bifd^oj)  Sotd^tt  »an  SButjefeutd) 

'     unb  SSultab  fm  ca^fpttan  to  bem  ^5ai»efe  3^^^i<^^  to  9iome  unb  ütagcbe 
ben,  n)o  men  bat J^olbcn  fd^olbe  umme  be  loninge  to  Stauten:  töentc  fe  l^ei« 
ten  fit  foninge  unb  toeten  bod^  neine.   bo  enbot  be  ^jatocö  ^i^jpine,  bat  l^e  fil  10 
to  fojninge  fd^olbe  »ien  taten,  na  bem  male  batike  be  medfttigefte  tx>a^,  vcppt 
bat  be  q:tpen  loöe  nid^t  üotfatt  tootbe. 

ib.  555,         9ta  gobeö  gebott  feöenl^unbett  unbe  öeftid)  jäte  nemen  be  Stauten  oten 
tontng  f>Ubetif  unb  BefCoten.ben,  toente  l^e  (^bbjdb  ging  unb  nid^t  ootüod^t 
bat  (anb,  unb  toten  l^ettogen  $ij>pin  ben  bot  genanten  toning,  unb  Säonifit*  u 
ein«,  ein  l^ittid^  U\6)op  öan,3Reinje,  be  toiebe  on  toniug,  unb  ^ilbetit  btoun* 

ib.  555,  gen  fe  bat  be  monnit  loatt.     bit  tqm  bat  öan  to  bat  be  paw^  fd^tef,  bat 

'  Betet  unb  ||  bittet  toete  bat  be  f oning  be  tonid^lite  toatt  l^ebbe  unb  betoifebe  39i.  9a. 
be,  toenn  be  bat  (ebbid^ging  unb  bat  tite  ntd^t  tool  t>prflunbe»  |* 

_  f^tvxht  0 an  ben  hoffen.  20 

A.  s.  *|  3ia  gobe^  gebott  fet).enbunbet<  51  todb  toning  ^ipmu  to  ©affem, 

er  r 

64-67.  ^Ät  flogen  om  be  ©äffen  einen  ebbelen  l^eten  af,  be  l^eit  ^ilbegatiu«,  uj> 
einet  botd^,  be  l^eit  3nbetd^*:  tonig  .$i<)<)in  be^eitt  bod^  ben  fltit.  bo  loatt 
om  to  toetenbe  bat  (Stifo  to  Safconien  toete  etf lagen,   be«  to^  toning  *jßip* 

ib.  556,  )>in  njebbet  to  Stauten,  binnen  biffet  tib  tod^  toning  Slifil^utf  Dan  ^'umbatbie  25 
VLp  ben  f  atoeö  ©teffen  to  9tome,  unb  bptbetgebe  tetten,  unb  tettl^ooe,  toning 
Sliftl^utf  btoang  be  Stomete  bat  fe  om  tin«  moften  geöen.    bat  umme  tod^ 
^5atoe«  ©teffen  in  Spanten  unbe  bab  l^ulpe  tan  toning  $i^)^)in  botdtj  funte 

!2.  @affeten  ^,  ^affatcn,  nac^^er  ^(SaffeU' ^.  ^tfj.AB.  4.  l^ei-^ogen  ^.  b,U]'toÄB. 
)p'\^ptn  B,         6.  beben  ^.  8.  flnen  £.  9.  [(gölten  27.  12.  üefactworben  if. 

18.  foninqttfe  B.  19.  t)erfiunbe  Ä,  t)orflunben  B,  21.  LIII A,  bod^  ftnb  bte  @tnei- 

von  fpäteret  >&anb  na&jc^tttaQtn.         23.  3mBec(^  B.  25.  atfi^ulf  AB. 

1.  Hiltrudeiu,  Pippini  sororem,  fecit  cum  magno  exercitu,  et  Hilde - 
cum  Tassilone  filio  parvulo ,  cep^t.  garius  episcopus  occisus  est  a  Saxo- 
A.,  S .  nibus  in  Castro  qui  dicitur  W  i  g  b  e  r  g 

2.  Lantfri4us  A.  S.  A.  S. ;  bie  Ann.  Lauriss.  SS.  I.  13&, 
3.SuidgerÄ.  S.  10  l^aben  luberg,  ©itt^iarb  Iburg;  e«  ift 
4.  Pippinus  rex  in  Saxoniam  iter  ^     Sburg  im  0«nabrü(f'f(!^en. 


Söud^  I.     749—757.  23 

'^icter^  tcüe.    bo  fanbe  be  abhct  wtn  Safftcn  Äarolomanne  ^ipfin«  brober 
of  bat,  bat  l^e  ben  patt>e§  ^inbercn  fd^olbe  bat  fin  fcebc  nid)t  üevt  ginge, 


*|  9Za  gebe«  gebort  fcDenl^unbcrt  52*  »icbc  ))att)e«  (Steffen  *ißi^5)>m  tOcf.A.s. 
5  fontuge  unb  Satte  unb^  Äatofontannc  fine  föne,    in  bem  füllen  jäte  to)att  .j,  55^* 
^ontfaciu«  be  bifil^oj>  Dan  SWeinje  in  gtei^fanbe  gemattetet.  |*  ^• 

|3tpptn  ^aifpatfta  Steffen  webber  to  Kamt  in. 

*\  9ta  gobe«  gcfcott  fetenl^unbett  53  jat  to^  foning  ^ip^)in  mit  ctaft  a.  s. 
»ebbet  ^aiftutfe  to  Somfcatbien,  unb  toan  be  clnfe  unb  fcgetHtd^te  »an  funte  36-40. 
10  "»ßetctö  ^atioe  unb  btad^tc  patoe«  Steffen  mit  göoatt  toebbet  an  ben  ftol  to 
9Jome,  unb  beleibe  §aiftn(f c  in  bet  ftab  to$a))ia,  unb  btoang  on  bat  l^e  fatte 
ücttid^  botgen  unb  (ot>ebe,  l^e  tootbc  funte  $elet  bi  ted^te  (aten.    bo  patoe«  cf.  ib. 
Steffen  foning  ^ip^fitt  unb  fine  föne  unbe  Setenttub  ^  fine  »tutoen  getoiet  29-36. 
l^abbe,  bo  gaf  l^c  bteoc  t>an  funte  $etet«  l^atee,  bat  mcn  neimanb  to  foningc 
15  feifen  fd^olbe,  l^c  entoete  t>an  ^i^5pine«  gefted^te. 

5Ra  gobe«  gebott  feöenl^unbett  56^  jat  bo  foning  ^ij)pin  öotnam  bat  ib.  556, 
§aiftu(f  ttun)eIoö  toaxt,  l^e  tod^  abct  »ot  $apia  unb  btoang  on  aöet  bat  l^e 
met  bot  gen  fatte,  unb  mofte  anbet  toctoe  (oüen  funte  ^etet  U  ted^te  (aten. 
bat  ttwlbe  l^c  aöer  bo«!t!en  l^olben.  bo  ftutbe  om  gob,  alfo  bat  l^e  galten« 
m.  9b.  flatf  in  bet  nad^t.  bo  foten  be  t?an  t^ombatbien  S)cftbetium  ||  .to  l^eten  unb 
to  otem  foninge. 

Silci  gebe«  gebott  fe^eni^unbett  56  tat  fanbe  be  feifet  ßonftantinuö  tsm  ib.  556, 

c*I    ILA 

©tccia  otgelen  bem  foning  ^i^in  mit  anbetet  ga»e  unb  cleinobe,  unb  fo« 

ning  "^xppxn  ■>  l^abbc  gcbebinget  mit  Saff e(e  »an  Seieten,  bc  fn>ot  om  l^ulbe 

25  mit  a(  fmen  mannen.  '* 


Bt  Waffen  moflen  hontn^  |lt|>pin  t^nlbigen. 

*|  Sla  bet  bott  Sl^tifti  febenl^unbett  57  jat  tod^  foning  ^^5i|))>in  in  ®af*  a.  s. 
fentanb  unb  fegebadjt  unb  ■  etflod^  unteHifen  t>e(e  ©äffen  unb  btoang  be  57-59. 

•  1.  abbat  JS.  5.  f^ncn  AB.  9.  ^a^fiulfc  A,  J^o^^^-  S-  11.  on  -Äf, 

üuet^^.  12.  borge«  3f,  borgere  ^if.  15.  f^fen  ^.  18.  to  taten? 

19.  gal&fne]  gaiilj  AB.  27.  gebort  B.       'iar'  fe^It  A. 

1.  9iad(^  A.  S.  75:s.  3.  ^}U6^  A*  ö.  755. 

2.  Bertrada  A.  Ö. 


24  .  ^öf'6pptn^xoml. 

©äffen  bat  fc  om  aHc  jar  moflen  getjcn  300  to«,  unb  moflcn  om  alle  l^ulbc 
fixeren.  |* 

llontng  tp'xpp'tn  beboattg  ben  ^erlogen  tan  3quttamen. 
A.  s.  *|  9ia  gobe^  gcfcott  fcbenl^unbcrt  in  bem  60  jare  fattc  fif  2Bai})^ar  be 

557 

9-J4.  ^cttod^  »an  äquttanien  toebbcr  be  Icrien,  a(fo  bat  [^t]  ben  }>a))en.öatt  ijran*  5 
fen  or  red^t  unb  ore  gulbe  nid^t  öotgen  toolbe  laten.    bat  nmme  tod^  ^i^5j)m 
to  Sqitttanien  mit  ben  Sranfen,  unb  bn)ang  l^crtogcn  3Bai))^re  bat  ^e  to 
giffe  fatte  Slbatgaruni  fmen  mad^,  unb  loöebe,  l^e  toolbe  ber  ferfen  öofgen 

ib.  557,  (aten  ai  or  red^t.   be^  (ofte^  öetgat  l^e  in  bem  anbeten  jäte,  bat  umme  öot 
*  ^xfpin  up  pn  in  bat  l^ettod^bom  to  äquitanien,  ünb  toan  ftcbe  unb  6otge,  lo 
unb  öotpotbe  a(  bat  (anb  mit  totoe  unb  mit  btanbe. 

ib.  557,  9n  bem  febenl^unbetflen  unb  61  *  jot  tod^  ^ip}pm  to  bem  »eitben  male 
in  bat  knb  to  3lquitanien.  bo  toa«  om  to  l^ul^je  fomen  l^ettod^  Jaffete  Dan 
SSeieten,  foning  $ij)^5ine«  ome.    be  betgat  o!  jinet  ttutoe,  be  ''Jß'xppin  an  om 

ib.  557,  bau  l^abbe,  unb  fatte  fif  toebbet  ^ij)^5in.    l^it  na  toot  tcin  jat  a(  ein  ^abbe  i5 
fontg  $ip))in  unb  Äatotoman  pn  föne  mannigen  fhib  unb  mannige  bege* 
binge  to  3lquitanien  unb  to  83eieten.  '* 


\X>o  hontng  J^ätrl  be  gulben  fule  ber  0affen  oor^orbe, 

A.  s. 


,  3Ja  gobeö  gefcott  772  jat  mafebe  foning  Äarl  $ij)^3ine«  föne  eine 
22-28.  fj>ta!e  to  3Botm«  unb  tod^  uj)  be  ©äffen  unb  toan  to  bem  etjien  $ete«6otd^^  20 
unb  t)ultod^  töente  to  ^etmenful,  bat  toa^  ein  ful  »an  golbe  unb  t>an  fi(t)et, 
bat  be  ©äffen  ))(egen.to  fcebenbe,  be  fule  öotftotbe  l^e,  unb  bo  l^e  bat  golt 
»an  gtunbe  up  nemcn  toolbe,  bo  i»aö  on  n)atet«  6to!  bau  l^itte  ®,  bat  bat 
t)ot!  fj)taf,  fe  mod^ten  bot  nid^t  leng  blioen.  be«  gefdjad^  t)an  gobö  gnaben, 
bat  bat  ein  botne  toatt  f^)tingenbe  in  bem  l^ete  unb  ölot  ut,  ||  fo  bat  on  ^bc.  loa. 
allen  toatet«  genod^  toatt.  bo  be  fule  öotjiott  toatt,  bo  tod^  loning  ^atl 
toebbet  an  be  3Befet.  bat  femen  be  ©äffen  toebbet  to  om  unb  fatten  ttoelf 
giftet  to  botgen,  ebbele  ©äffen,  bo  tod^  foning  Äatl  toebbet  to  gtanfen. 

4.  DCCLX  A,  5.  ^e]  fc^a  AB.  16.  'mannige'  fcl^tt  3,  18.  'be' 

fe^lt  B.  20.  @tatt  'äBovmd'  f ommen  no(^  t>U  formen  'SBormc}*  unb  ^HBormis'  vor. 

<$erebor(^  AB,  Heresburch  A.  S.  28.  (otflC  AB. 

1.  ^{(ift  761,  fonbern  763  jog  ^J8i|)«»  ut  aqua  deficeret  in  supradicto  loco, 
!|)in  jum  feierten  Wlalt  naö}  Slquitanicn.  et  dum  vellet  ibi  rex  duos  aut  tres 

2.  ^ere^burg  (bei  Einhard,    Ann.)  dies  manere,  ut  fanum  funditus  de- 
bci  @tabtberg  an  ber  ^iemel.  struere  posset,  et  aqua  exercitui  de- 

3.  Erat  autem  siccitas  magna,  ita  esset.  A.  S.  55S,  24. 


«U(^L     760-775.  25 


3n  t>cm  ant)eren  jarc  tat  na  fonbc  bc  )>atoed  om  boten  unt)  hat  l^utpc  a.  s. 
t)or  funte  ^ctcr«  ere,  tocntc  3)cflt?ctiu«  Dan  Somfcatbicn  3ta(icn  fet  t>ot«    * 
l^etbe.  be^  tod^  $art  u^  be  SomBorben  unb  feget)ad^t. 


€ttt  mtraket  htn  txxfitn  iü  %nht. 

&  *|  3)ar  na  in  bcm  feDcnl^unbctt  unb  74  jar  »orgeten  bc  ©äffen  oret  a.  s. 

trutoe,  bc  fe  UM  ^abben,  unb  togen  mit  craft»  np  be  gtanfen  unb  »unnen  4fi-66. 
Suriafcutd^*  unb  fernen  njente  to  Stifetat.    bar  Diogen  be  crificn  in  bc  fet* 
fcn;  bat  togcn  be  ©äffen  t)or.    bo  fe  bet  fetfen  mit  jiormc  nid^t  »innen 
mod^ten,  bo  toolben  fe  be  tjotbcrncn  unb  brod^ten  bar  tjcte  l^oöe«  bi  unb 

10  ftcfcn  an,  aücr  bat  tjur  toolbe  nid^t  bernen.  to  Icflen  fceu  id^tctoeßc  aifien, 
bc  in  ber  fetfen  ttjcten,  unb  of  id^tetoelfe  l^ciben  bar  butcu,  bat  twc  jungeling 
mit  toitten  cleibcren  fiunben  unb  (efd^eben  bat  x>nx.    be«  nemen  be  ©äffen 

bc  »lud^t.    bo  be  criften  bat  feen,  bo  fe  Dan  ber  ferfen  femcn,  bo  Dunbcn  fe 

• 

einen  liggen  an  ben  fneien,  be  »aö  bot  unb  (ad^  unb  ^bbe  ben  munb  o))en, 
15  at0  l^e  bat  üur  ))ufien  toolbe.  bit  l^abbe  Sonifaciu«,  bifdjop  to  SKeinje,  »or 
prop^cteret,  bo  ^c  be  ferfen  toiebe,  bat  fe  nid^t  Dorbernen  fd^olbe.  binnen 
buffer  tib  ^abbe  foning  Äar(  Sombarbien  bcbtoungen  unb  it\attt  bat  tocbber 
mit  ben  Sranfen  unb  tod^  tocbber  l^er  unb  maf ebe  Dcir  fd^arc,  be  fanbe  l^e  in 
©äffen:  Dan  ben  firibben  bre  fd^are  unb  fcgcDod^ten  äße.  be  Dcirbe  fd^ar 
20  nemen  einen  groten  rof  in  bcm  lanbe  to  ©äffen.  '* 


llontng  ISatl  beboang  be  Waffen  nnbe  0)e(loeUng* 

3)ar  na  in  bcm  fcDcnl^unbcrt  75  jar  l^citbc  foning  Äart  ein  fent  in  a.  s. 
bcm  borpe  to  2)ure*  unb  famelbe  fif  bar  na  unb  tod^  aöer  in  ©äffen  unb  559I 9' 
irfiormebe  ©igebord^'  unb  butoebe  tocbber  ^crcöburg  unb  tod^  up  bc  SBcfere 
25  to  S3run«bcrd^ * :  bar  toebberflunbcn  om  bc  ©äffen,    be  foning  bel^eitt  ben 
fege,   bar  na  bcilbe  bc  foning  fin  l^cr  unb  tod^  fulDc«  mit  einer  fd^re  an  be 
©Dcfcr*.    bar  bebtoang  l^e  bc  Dfler faffen,  bat  fe  unb  or  l^crtoc^  ^aftmier 

2.  fkatt  *bor*  I^at  B  *oor\  5.  orc  B,  8.  ber  tttU  B.  9.  »orbrtnen  B, 

13.  »an  U  I.  B.  15.  fffltnli  B.  16.  }ßtopffttxvtt  Ä.       MovUvnt  B.         19.  ^f(^ar' 

fel^lt  B,  22.  'foning*  fe^tt  B.  25.  be  fege  AB.  27.  ^afi^mer  B, 

cum  Hassinon  duee  eoram  A.  S.  559,  3;    cum    Hassione    Ann.  Lauriss.   8S.  I, 
154,  5. 

1.  Sterberg  am  re(i^ten  Ufer  ber  QEber,  berShtl^r  unblüenne,  too  man  noäf  bte 
ftebt  iet^t  ni(^t  mel^r.  atten  (SrSben  fielet. 

2.  2)üren.  4.  ©ei  ^ö^tcr  gelegen. 

3.  3efet  jerftört;  bie  53urg  tag  auf  5.  2)ie  Oder, 
einem  fteilen  gelfen  am  3ufammeuf(ug 


26  (B^'6pptn6)xomt 

om  ^utbc  ftooten,  unb  fattcn  giffcr  na  be«  foningc«  tptllcn.  bat  ||  fulüc  bebe «i.  tob. 
of  ^lettod)  Stuno.  binnen  be^  flribben  be  S^anfen  anbei*  tt)erf  6i  ber  äBefcv, 
unb  evftogen  aöer  t)ete  ©äffen,  bo  be  mere  foning  Äarle  quam,  \^t  l^of  an* 
ber  toerf  an  unb  ftribbe  mit  ben  aBeflerfaffeu  unb  mit  ben  SBeftöelingen  unb 
fegeüad^t  unb  tootbe  einen  groten  rof  in  bat  lanb  to  granfcn.  bo  fatten  fe  5 
aöer  aUe  gifele  or  ttutt>e.  bo  fernen  bem  foning  be  mere,  bat  SRotganber* 
to  ?om6avbien  ben  lotoen  ^abbe  getanen  unb  »olbe  jegen  on  xoefen.  bar 
umme  toc^  ^e  mn  banne  unb  quam  in  be^  l^ilgen  ^erfled  bage  in  Stfa^er^ 
(anb  to  @e(egcnftab^.  |* 

Ulf  0affen  Uten  feh  tttte  tftptn  van  konm%  iiarU  btuangt«  »egen.  lo 

A.  s.  *|  3n  bem  fetjenl^unbert  unb  76  jar  »eng  tar!  9totganber  unb  leit  om 

13-32.  fin  \)om  a\  flan  unb  fcefatte  aDer  be  ftebe  to  l^omBarbien  mit  ben  Uranien, 
binnen  be«  bat  be  toning  bar  toa&,  brefen  be  ©äffen  ed^ter  or  trutoe  unb 
togen  t>or  ^ere^bor^  unb  n)o(ben  be  fji^anfen  af  brautoen,  at)er  fc  entootben 
nid^t.    fe  gingen  to  ftorme  unb  (egerben  fit  bar  t)or.    bar  betoifebe  gob  ein  15 
telen,  bat  feen  criften  unb  l^eiben,  bat  ttoe  blobtge  fd^itbe  ftoebeben  boöen 
ber  !er!en,  be  »or  bem  l^ufe  tad^.    bo  be  ©äffen  bat  fegen,  be  bar  l^ei* 
ben  »eren,  fe  toorben  oorfd^roden  unb  nemen  be  v>(ud^t  unb  erfielen  fif 
futoe«  mit  oren  fioerben.     be  criften  toöeben  gob,  bat  fe  irloft  toorben. 
bar  na  togen  be  ©äffen  öor  S)efubord^.  bar  toorben  be  ijranfen  fterler  unb  20 
breöen  fe  loebber  toent  an  be  Si^jpe.    bo  quam  foning  Äarl  to  SSJorm«  unb 
famelbe  grote  craft  unb*  bortod^  be  ©äffen  mit  groter  craft  toent  an  be  iippt, 
bar  fe  entfpringt.  bar  f ödsten  be  ©äffen  alle  gnabe  unb  leiten  fif  aHe  bo))en, 
(uttif  unb  grot.  bo  it\aitt  tarl  bat  lanb  unb  tod^  n)ebber  in  granfen. 
ib.  559,         3n  bem  feöenl^unbert  unb  7  7  jare  quam  Äarl  edbter  in  ©äffen,  bar  nu  2.5 
'  ^alborn*  i«.    bar  femen  aüe  ©äffen  funber  i^txtoä)  aBebefint,  be  ölod^  to 
Stortmannie*.  bar  futöeö  femen  be  ©arracenen  t>an  §ifpanien.  to  ben  futöen 
malt  leiten  fif  t>tk  ©äffen  boj)en,  unb  ftooren  al  bem  foningc  l^ulbe  unb 

3.  qucmcn  ?  f.  3-  6.       5.  Die  SSettt  'to  %vanUn  —  fatten  fe'  fehlen  in  3.       6.  or  AB ;  orer  ? 
7.  n}otbe  be  ß,  8.  fegel  feteflenfl.  JB.  10.  leijten  B,  16.  fiatt  't,at  int"  f^at  B 

'vnb  itot\  20.  be  iubotib  AB,  Desubur^  A.  s.  09%  24.    <£)ie  entfpted^enbe  ©teile 

Ui  A.  s.   ifi   am  ^egino  (f.  SS.  I,   55S  b,  64)  genommen,  ber  a\xi  bem  ^Sigibur^i' 
ber   Ann.    Lauriss.   (SS.    I,    154,   30}    'Duseburg'  gemaii^t   ^at.  27.    fomen   B. 

vtud^  B. 

1 .  Rotjgaudus  A.  S.  559,  b ;  Hüuod-       559,*  D ;  S  c  1  a  d  d  i  s  t  a  t  Ann  j  Lauriss. 
gaudus  bei  Einhard.  Ann.  a.  a.   77ö       I.e.  154,  21  ;  e«  ifl @Aletfi«bt  iw(glfoft. 

(SS.  I,  155,  25).  3.  «ßaberborn. 

2.  Et  celebravit  natale  Domini  in  4.  b.  ff.  ^äncmavf. 
Sclezistat  (Selex^istat  1,  v.)  A.  S, 


Suc^I.     776— 78J.  27 

Icücbcn,  ift  fc  af  trct)en,  fe  tojolben  ol  ot  at)cl  crf  unb  eigen  unb  or  evc 
toorl^ifen.  |* 

IDe  0affen  ttebeti  »an  bem  looen* 

*|  Dar  na  in  bem  feöenl^unbert  unbc  78  jar  toctf  Äar(  mit  jrotet  craft  a.  s. 
©(.  II».  to  ^ifpanien  twt  ^a<?iticn*.  bar  tod^  mit  om  bc  t>an  Seicrcn  »an  ||  $ro^  4*7-60. 
tiincien.  ))an  l-cm6arbten«  bj>  be  ®a{|en  k)omemen  bat  £ar(  fo  terne  buten 
knbc«  toa«,  fc  beben  na  l^ertogen  SBebeÜnbeö  rabe  unbe  Brefen  ore  truttje 
unb  fcurneben  umme  Äotne  unb  roüeben  al  )a>at  fe  »unben  unb  üorl^erben 
bat  lanb.  be  mere  fernen  Äarte.  t>e  fanbe  ein  fd^are  öolfe«  »an  pf,  be  af« 
jo  jageben  be  ©äffen  to  ?tefe*'unb  fkibben  nnbf legen  üe(e  ber  ©äffen  bot. 

3n  bem  feöenl^unbert  unbe  79  jar  toif  foning  farC  to  ©äffen  unb  ib.  559, 
bßbtoapg  aüi  3!BePx)e(inge  unb  ©äffen  6i  ber  2ifpt.  unb  bi  ber  SBefere.    fc 
ttjpiben  om  tocbberfian :  bar  umme  löorben  fe  atte  fegetoö.    be  ftrib  toa^  bi 
bem  Sotl^olbc/*.  fe  fattcn  a^cr  gifete  bat  fc  criflen  n)oIben  Uiotn.  '* 


^^  Dele  i&ftflfht  morgen  ge^ofl. 

*|  3n  bem  feöcnl^unbert  unb  80  jare  quam  Äar(  to  §ere^6or(i^  unb  a,  8. 
^eilbe  th  fent,,  boi;  bc  8ipj)e  fjjringt,  unb  to^Dprt  na  ber  @Iöe.    bo  l^e  tam  70-5J0, 
bi  Puttx  to  Drl^eim,  bar  fcnwn  to  om  be  ©äffen  uj?  be  bor^  ÜDaganne  unb    ^^* 
9?prtbut?e  unb  bor  leiten  fif  orer  t>e(e  bopen.    bo  tod^  l^e.bort  toente  bar  be 

20  Or  ix^  be  S(t?e  »tut,    bar  Jcj^idf^l^c  l^c  be  ©äffen  unb  be  SBenben  unb  tod^ 
»ebber  in  granl^n., 

3n  bem  fetenl^unbert  u|ib  in  bem  ,81  jarc  topafd^en  xoa^  be  loning.to  ^^A^"' 
9ipme.  bar  bofte  ))atDe8  Slbrian  ^ip}>in,  toning  tarle«  föne,  be  fufee  pa^e« 
f aljoebe  unbe  toiebe  Äarte  beibe  föne  to  f oningen,  $i^5^5in  to  Stalicnlanbc 

26  unlp  Sobetoige  oöer  Slquitanien,  bo  bat  gefd^een  toa^,  bo  tod^  foning  tarl  U 
äRßilan.    bar  (eit  l^c.  bo^jcn  fine  bo^ter  @if(en,  be  bofte  bifd^op  Sll^omaö, 

].  €fft  B,  5.  ytaäi  ^mtt  om'  f<^<incn  einige  SBorte  anIgefaUen  ju  fein;  bei  A.  8.  f^ti^t 

ti  i  inDumerabiUs  multttudo  de  partibM?  Bui^p4J»e  et  Austrasiae  vel  Bavariae  seo  Fro- 
vinciae  vel  Septiinaniae,  pars  etiam  Lai^obarjdoruni  in  aqxilium  Francorum  conveneruqt. 
6.  to  "ottnt  B,  8.  (umeben]  (unieben  AB ;   rapinis  et  i n c e n d  ii s  omnia  vastantes 

A.  8.  3)etfetbe  »eistet  beim  3.  1192.      »or^arten  B,  14.  'gifele'  fe^lt*!?.  18.  bi 

be  O^?  19.  'm»  be  Ux^  —  9lottb«be\   Die  ÄBorte  flnb  »erberbt,  xoxt  bit  betreffenbe 

<Stenc  bei  A.  S.  560,  1  bett)ei^t  in  ipso  itinere  Bardongavenses  et  multi  de  Kort- 
1  i  ud  is  baptizati  sunt  i|i  loco  qui  didtur  Horheim,  ultra  Obacrum  fluvium. 

1 .  ad  P^iippalowam  A.  S.  an  bei'  ttieb^rlonbif^cn  ©rcnjß^  uprbliA 

2.  Lihesi  A.  S.  t>on  ©efet. 

3.  Buochol  A.  S    i>59,  65 ;  ^ocj^olt 


28  ^eppmtiftonit 

bar  na  tod^  Sari  to  aBorui«,  bar  quam  laffd  bc  l^rtod^  t)an  Sctcrcn  unb 
bormcbe  fincn  (oben  unb  ftoor  aber  l^ulbe  ben  loninge  unb  fattc  1 2  gtfele 
unb  l^cttt  bat  unlanje.  |* 

Jiarl  Miht  0aff(titaiib  in  8  Mfd^opbome. 

A.  8.  *|  3fn  buffen  fulben  jarc  bctfbe  loning  Äart  ©affenlanb  in  ad^tc  hu  5 

i:j-i5.  fd^opbonte,  a(^  83rcmen  ^alberflab  Seerben  ^abetborne  SWinben  SWunfler 
Dfenbrugge  unb  §i(ben«^cint.  |* 

f^txiod^  Wthtkini  mit  ben  0affen  nnh  mit  ben  oan  Itartmannie  oormeben  Ott 
trume  koning  iiarle^  nnh  to  ^anht»  dar  na  treten  fe  aoer  oan  bem  looen. 

A.  8.  *|  !j)ar  na  in  bem  febenl^unbcrt  unb  82  jare  tod^  foning  Äarle  to  Solne  10 

3Ü-42.  aber  ben  9iin  totntt  bar  be  ibßpt  entf))rinflet.    bar  l^eilt  l^e  aber  ein  fent. 
bar  fam  l^ertod^  3Bcbefint  mit  al  ben  ©äffen,  be  om  l^orfam  »cren.    bar  na 
fernen  of  be«  toninge«  boben  bau  9iortmannien ,  be  eine  l^eit  SHctenu«, 
be  II  anbcr  D^munbu«  *  mit  anberen  l^cibenen,  unb  begebingeben  mit  fonmgauib. 
Äarl  unb  »omieben  ore  trunje  unb  (obebcn.  be  foning  tod^  n)cbber  in  Sran*  15 
fen.  be  ©äffen  toorben  to  ^nt  trutt>e(o«  na  SBebefinbe«  rabe  unb  grepen  of 
to  ben  toapen.    in  ber  tib  l^abbe  foning  Äarl  gefamett  ein  grote  fd^are,  be 
l^bben  brei  borficn  to  l^obcttuben .    ein  l^eit  äbefgi«  *,  be  anberc  @ei(o,  be 
bribbe  6onrat.    buffe  fd^olben  teen  uppe  be  SBenben,  be  nod^  »ebbcrjtrcbe« 
ben  ben  foninge,  unb  fe  l^abben  in  orem  l^ere  ^Jranfen  unb  ©äffen,  be  lobid^  20 
tt)eren  njorben.    bo  be  borncmen  bat  3Bebe!int  mit  ben  finen  toaö  truweto« 
toorben,  fe  togen  up  be  ©äffen  unbe  flogen  ber  bete  bot.  bar  toorben  be  ttoe 
borfien  äbetgi«  unb  ®eiIo  erf tagen  an  einem  berge,  be  l^eit  ©untbate ' :  bar 
toaö  be  ftrit.    be  mere  fernen  foninge  tarte.    l^e  fam|)be  toat  l^e  fonbc  unb 
tod^  to  ^ant  u^  be  ©äffen  unb  fam  bar  be  SKre  in  be  SBefer  blot.  bar  que*  25 
men  aHe  ©äffen  unb  geben  fif  in  bc«  foninge«  gnabe  unb  anttoerben  bem 
foninge  beirbufent  unb  bif^unbert  ©äffen,  be  ber  toebberfatc  beginne  toeren: 
be  (eit  be  foning  boben  unb  in  etenbe  boren,    bo  btod^  l^crtod^  SBebefint  to 
3?ortmannien,  ffarl  tod^  toebber  in  granfen. 

7.  Offtttbr.  ÄBi  unten  aber  'Ofcbr.*       ^ifoemfc^em  B,         19.  brubb«  B.  21.  »or« 

ncnten  B.  23.  9ti)U  B,  2h,  u  9B.]  ber  SB.  AS,  26.  atte  bie  ®.  B. 

28.  elmben  B. 

1.  Altdeni  et  Hosmundus  A.  S.         redeten  SBefcrufer  jtoif^en  Wntctn  m\> 

2.  Adalgisus  A.  S.  iWünbcn, 

3,  Suntdj*!  A.  s.  j  Ux  ^üntcl,  am 


©U^I.     781—785.  29 

3n  fcuffem  fuben  jarc  wart  to  Sonflantino^jolc  Dunben  cm  bobc  in  a.  s. 
einet  flcincn  arlcn.    6t  ben  flunt  jcfd^reten  'Sl^tijin^  na^cctur  t^c  t)irgine  42-4». 
et  ego  crcbo  in  eum.    fu6  Sonjiantino  et  $irene  ittH)eratori6nd  fotunt 
me  mbeti^'. 

3)öt  na  in  bcm  fctjenl^unbert  nnb  83  jatc  jiatf  ^ilbegart  be  lonin*  ^»».560, 
'*  ginne,  bar  na  to  l^ant  in  nnfeö  leeren  l^immebart  bage  toif  Äort  aöer  in 
©äffen,  toente  fe  at)et  trutoelo«  xoeten  tootben,  unb  l^abbe  mit  on  einen  flrib 
to  D^ietmal  *  unb  erftod^  otcr  t)ele.  bat  na  to^  ÄatI  to  ^atbotne,  bat  \a^ 
melbe  l^e  at)et  öolf  unb  fltibbe  mit  ben  ©äffen  unb  etffod^  otet  aöet  t)e(e. 
bat  toa«  6i  bet  Dfe,  bat  nu  Dfenfctugge  (it.  bat  na  tod^  Äat(  ot>et  be  9Be* 
10  fete  mente  an  be  S(öe.  bat  na  flatf  83etta  be  foninginne  ibu«  3u(ii.  be«3uu  i5. 
futöen  iate«  nam  Äat(  be  loninginne  gajitabe«.  '* 


jßomttg  J^arl  to4  o^^  up  be  daflTrn* 

*|  3sn  bem  feioenl^unbett  unb  84  jat  be  ©äffen  »otben  at>et  loebbet*  a.  s. 
fltebid^  unb  ein  bei(  bet  gteifen  mit  on.  bat  umme  tod^Äatl  ed^t  unb  botd^* 

15  ^erbc  al  bat  laut  to  ©äffen,    be«  laxt^  ttjotben  be  toatete  fete  gtot.   foning 

J8(.i2a,ffat(  tod^  »ebbet  in  gtanfen  ||  unb  mafebe  tmi  l^ete.   mit  einem  l^ete  fanbe 

^e  pnen  föne  Äatotum  nppe  be  SBeftoalen,  unb  mit  bem  anbeten  l^ete  tod^ 

^e  fu(t>en  bot  S)otingen  up  be  Dfietfaffen  na  bet  S(t>en  toente  to  Xanv/ii^ox^t^ 

unb  to  ©d^eningen  unbe  tod^  bat  na  n)ebbet  in  S^anfen.    be  junge  foning 

20  fcgeöad^t  bi  bet  üppt  to  3)tagini'  oöet  be  933eftüa(en..  bat  na  tod^  l^e  to 
SSJotmö  to  bem  Dabet.  in  bem  futoen  »intet  tod^  foning^atl  bte  wetf  up  be 
©äffen  unb  »a«  in  be«  l^ilgen  Äetfle«  bage  bi  bem  toatete  Stmbta*  to 
8iu^ibe^ 

3n  bem  febenl^unbett  unb  in  bem  85  jäte  tod^  l^e  an  be  SBefete  unb  ib.  sei, 

25  mofle  ttjcbbet  feten  botd^  be  »atettotot,  be  bo  gtot  toa«.  be«  tod^  l^e  to  ^ete«* 
botd^.  bat  quam  to  ome  be  foninginne  §afitabe  mit  otcn  finbeten.  bat  (ad^ 
l^c  ben  »intet  unb  fanbe  mannige  fd^ate  in  bat  laut  to  ©äffen  unb  (eit  to*^ 
6te!cn  ote  »eften.  na  p<t\(iftn  l^abbe  l^e  ein  fent  to  ^atbotne.  bat  na  tod^  l^e 

1.  tuffen  fubcn  jarcn  B.        (5rnflanttnio))c(e  Ä,  4.  ($d  tfl  h)o^(  nad}  A.  s.  560,  43 

sol  Herum  me  v.  )u  (efen.  6.  unferd  B,  S.  fidbebe  AB,  16.  Sraifen  A, 

20.  IDragum  AB;  Dragini  A.  S.  26.  ^to  ome'  fc^It  B. 

1.  ThietmaUi  A.  S. ;  b.  i.  ^tU      f^aftcn  $crtfetb>  Si«bom,  ;Scme  unb 
motb.  (Sappenberg. 

2.  ad  Tagnofort  A.  S. ;  Stagnfurd  4.  ^ie  @mmer. 

Ann.  Laur.  SS,  I,  I(i6/S;  ©tafifurt?  5.  Liuhidi  A.  S.;   Liudihi  Ann. 

©teinfurt  (toüfl)  bei  «Rcu^iaiben^ieben?        Laur.  1.  c.  3ci(c  17;  0Iben-2übe,  jc^t 

3.  3m  @au  ^ragmi  lagen  bte  Ort*'     toüfl. 


30  @*8^>^en*ronif. 

alle  ©affcrilanb  t>ot  an  tt>cbt)etfate.  bo  l^c  quam  to  Sarbcgatöi!  *,  bo  fanbc 
i)t  na  Sebelmbe  ben  ^crtcgen  unb  ?tt6tone  unb  begcbmgebe  nttt  on  unb 
gaf  fcferl^ett  to  fomcti  to  bm  in  granfen  in  bet  fiab  to  Eljmatum*.  t)or  ben 
t)rcbe  unb  öclid^cit  fatte  Äarf  gif  de  unbc  tod^  in  Sranfen.  bat  t>oIgcbc  ^er* 
toüi  SSScbcfint,  be  »otbegefie  »otfic  tc  ©äffen,  uttb  feit  ftt  boj>en  mit  alle  ben 
finen.  foning  ^atl  l^of  SBebefinbe  fulöen  ut  bev  bo))c.  a(fo  fcmen  be  ©äffen 
al  to  bem  criften  getotjen.  |* 

Hontng  J^arl  taö)  \o  Home  to  bre  Hetfrre  boben  van  ConflantinopoUn. 

Dar  na  in  bem  füllen  jare'  fanbe  foning  ffati  Dbotfum,  finet 


A.  s. 

14-17.  forv>otften -einen*,  to  83titanicn  mit  eime  groten  l^ere  Dan  granfen.  be  lo 
feget)o(3^ten  bar  unb  tounnen  »ele  caftel  unb  Borge,  unbe  brauten  be  ebbetften 
oan  Sritanien  gegangen,  unb  antioerbcn  be  foning  Äarle  to  SBorm«.  bo 
S'arl  at  umme  pf  Drebe  l^abbe,  bo  bad&t  l^e  bat  l^e  to  9iome  teen  tootbe  ein 
kbeüart  unb  bar  ot  l^olben  ein  ^pxah  mit  be^  fciferö^fcoben  tan  Sonflan- 
tino))oten.  f*  15 


HDf  pawt»  gaf  jiarle  breoe  to  teen  np  bettogen  i^affeUn  in  I3rtrren. 


A.  s. 


*|  3n  bem  feöen^unbert  unbe  86  jare  in  ben  n)inad^ten  taif  ffarl  to 
20-40.  Slorenj  unb  tod^  to  ^nt  bar  na  to  SRom  nnb  toart  tool  ent)>fangen  »an 
bem  ^)atoe«2lbriane.  bo  fanbe  be  l^ertod)  ^an  Sonetoent  finen  foneSRunolbum 
to  ome  mit  gaöe  unb  ^oiftt  gnabe.  be  j)atoe«  l^erbe  bett  foning  tö,  batike  tod^  20 
in  bat  l^ertod^bom  to  [|  83onet)ent.    t)ar  fantre  om  be  l^ertod^  fin^ti  anbeten  »^f.  12b. 
föne  ©rimalbum  unbe  fod^te  gnabe.    beö  bebe  foning  ffart  na  ber  criflen 
pxi\kx  rabe  unb  ber  ibifd^ope,  ttitb  nam  on  to  gnaben,  \V(>pt  bat  be  ferfen  unb 
cCoftere  nid^t  t>orfiort  Sorben,   be  l^ertod^  fatte  nod^  12  gifeler  to  flnem  *fone 
©rimalbe  unb  gaf  ben  foninge  gaöe,  bat  ^t  »ebber  to  9iome  to^.    bar  W)a«  25 
l;e  in  ben  J)afd^en.  bar  quemen  tö  ome  ibifd^oj)  ärnu«  unb  ^inricu^***  abhü, 
^ertogen  !taffeleö  boben  bau  Seieren,  unb  toben  ben  patoe^  ^at  toerf .    be 

2.  obOtonc  Ä.       begebinge  AB,  7.  ben  B.  19.  diunatbuin  Bj  Homaldus  A.  s. 

20.  I^orbe^.  22.  QtunaVtnm  A,  gtuma(bum  ^;  Grimaldus  A.  S.  23.  pxifitx  B, 

25.  grunatbe  AB, 

1.  Bärdengawi  A.  S. ;  ber  ®^ronifl      Ad(t)tyniacuin)  criljl(rttbett. 
l^at  »0^1  an  ©arbott)i(f,  nörbl.  tfcn  m-  3.  A.  S.  f^at  786. 

neburg,  gebatikt.  4.  Rex  misit . . .  Andolfum  prae- 

2.  ad  Attinidcum  A.  S. ;  'to  %tf^      positum  mensae  regiae  A.  S.  561,  15. 
matum'  ift  o^nc  ^^cifel  burd^  SWigter««  5.  Hunricus  A.  S. 

ftänbnig   ber  latetnifd^en  Vorlage  (ad 


I 


53li^I.     785— 788.  31 

foning  anttt)eri)c  *if  l^efcbc  be«  t)Tebc«  tatige  tib  begctt:  ))at  mod^tc  mt  nid^t 
befd^cn*.  t)od^  fjjtaf  l^c  *if  mt  ben  patocfc  l^orfmn  fln  uttb  töil  to  l^ant  bcn 
Drcbc  »iffent  ^cBbcn  unt>  totßcn  bcn  öottDiffen'.  bo  fj)rc!cn  bc  toben,  be« 
l^bbcn  fe  neinc  maift,  bo  be  f atwe«  l^orbc  bat  be  toben  mit  Äarle  nid^t  ein^g 

5  tootben,  l^e  tjotiannebc  unb  t>oTt>lo!cbe  l^crtegen  Saffctc  unb  aHe  ftnc  l^ut^je, 
ift  l^e  nid^t  ent)ei(bc  ftnc  truti>e,  be  l^e  tartc  unb  $i^)<3inc  fütem  föne  bor 
geftooren  i^abbc,  unb  enfcot  bat  l^crtogen  2affe(e  tt  bcn  füllen  beben :  toere 
bat  bcr  crtjlene  6lot  bat  ban  borgotcn  tootbe  unb  ferfen  unb  cJoftere  t)or* 
flort,  be«  fd^otbe  fforl  an  funbe  btben  unb  fine  ^ntptxt.    be«  gof  be  patot^ 

10  ffarle  (ofefctebe.  |* 

jftontng  J^arl  to(^  up  ht  Btitxtn. 

*\  3n  beut  febenl^unbcrt  unb  87  jare  nam  Saxi  be«  pa'm^  benebiccten  a.  s. 

unb  tod^  in  granfen  unb  quam  to  SBorm«  to  ber  foninginne  Sa^tabe.   bar  40-51. 

mafebc  ^e  ein  fent,  eine' fampninge  preftere  unb  t)orPen,  unb  apenbarbe  be« 

15  i;ertogen  Saffele«  untrun)e  unbe  be«  ^^atoe«  6rebe.  be«  bebe  ^^e  na  rabe  finer 

getruioen  manne  unb  fanbe  boben  to  l^ertogen  Saffele,  t>at  ^e  ftf  nod^  bc* 

bed^te  unb  ^eilbe  fin  (oftc.   bar  ^nfcrbc  ftf  Raffele  ntd&t  an.   bar  ummc  tod^ 

foning  Äarl  mit  craft  up  be  S3eieren  tt>ente  to  Slug«burd^.    om  quemen  to 

^n\pt  granf en  5)oringen  unb  ©äffen,  bc  bofgeben  ome  »ente  an  bcDunautoe. 

20  fontng  ^ifj)in  fin  föne  quam  t>an  Italien  of  mit  einem  groten  l^cre.    bo 

laffct  bat  fad^  bat  l^e  al  umme  beled^t  toa«  unb  of  bat  be  93ciere  Dan  om 

färben,  bo  tod^  1^  mit  toillcn  *  unb  gaf  fif  foning  f arte  in  finc  loott  unb 

guabe,  unb  befanbe  t>or  alle  ben  leeren  bat  1^  untrutoctifen  geban  l^bbe  an 

bem  l^ertod^bome  bat  bc  foning  cm  bcDoten  ^bbc,  unb  fatte  bem  foninge 

*M3a.  12  gifele  unb  finen  föne  Il^eobonem.    be«  tod^  Äart  tvebber  ||  in  ^taufen 

unb  toa«  to  3nget«^eim  be  toinad^ten  unb  of  be  J)afd^en  aöcr.  |* 

jQertogen  Raffele«  oan  6etfreit  untrutor. 

*|  Dar  na  in  bem  fcbenl^unbert  unb  88  jare  ^eitt  be  foning  bar  ein  a.s. 
fent.    bar  quam  Saffetc,  unb  be  Meieren  ctagcben  ober  on  unb  fprefen,  fe  52-00. 
30  toolben  om  bat  abcrreben  bor  bem  foninge  bat  ift  l^ebbe  gefprofen,  ^^c  l^ebbe 


4.  ^etoVe  B,  8.  Qxiftlnt  B,  18.  Sugfiobitrg  B.  19.  @taH  V  ^at  B  'unb*. 

25.  SngeC^tim  B,  26.  over  B. 


t.  Supplex  venit  ad  eum  A.  S.  56  t,  48. 


5 


32  ^6)l^ppm(Sfxonif, 

tctn  f onc,  be  »otbc  l^c  alle  üorlcifen,  er  benit  l^e  l^elbc  bat  l^e  ben  loninge 
f)ebbc  gclotoet.  to  Icji  befanbe  l^e  bet  »ort.  bo  l^e  bed  utib  anbere  ftudc  t)cr^ 
»uuneti  toart,  bc  loart  bat  orbet  ot)er  on  gcflcten  bat  me  om  bat  l^oDct  fd^olbc 
af  ftan.  bo  erBarmebe  fif  be  fontng,  toente  l^e  {tn  maäf  toa^,  unb  6at  be 
^ercti  bat  mcn  on  nici^t  enbobebc,  unb  l^crtcÄ  Saffelc  unb  ftn  fonc  beut  to^  •' 
ntng  to  öote  toelen  unb  Beben  orlof  bat  fe  moflen  in  ein  ctofler  t>aren  unb  or 
funbe  Boten,  bat  ortof  nnirt  on.  ore  l^uljjcre  teit  men  öorcn  in  bat  etenbe, 
bar  flort?en  fe. 
A.  s.  3fn  bem  fu(t)cn  jare  fWbben  be  SomBarben  nnb  JJranfen  mit  bcn 

60-07.  ©rcfen:  bc  ®refen  öorloren.    be  granfen  pribben  in  bem  fu(öen  iare  mit  i» 
ben  äöarren :  bc  Stanfen  fegetjod^tcn ;  unb  bo  toaö  t)e(e  ortoge«  in  allen 
(anben.    bo  tod^  Äar(  to  ÄaffeBord^*  unb  Befattc  unb  fd^idebe  bat  lanb  to 
Seieren.  '* 


iiatrl  brdwang  be  IX^enbe  ooer  htx  Cloe^  ht  l^rtten  Wti^u 


A.  S. 


,  S)ar  na  in  bem  fet>en^nbert  unb  89  jjare  bo  toad  be  foning  to  Wen  i& 
67-<i8.  an  bem  9tin  unb  toA  na  bafd^en  t>an  bann  an  be  @(t>e  unb  mafebe  bar  tm 
'     Bruggen  atoer  unb  fatte  up  jotocHe  l^abe  be«  n)aterd  eine  Bord^  »an  erbe  unb 
t>an  ^o(te  unb  tod^  nf  be  SBenbe  ot>er  Stoe,  be  l^eiten  äBilji,  unb  Bebtoang 
be.    bar  l^ulpen  to  be  Sranfen  be  iJreifen  unb  be  ©äffen,    be  Si^eifen  que* 
men  aöcr  bc  ^aücfcn  mit  fd^^jcn.    om  femen  of  to  ^^ulpc  be  SBcnben,  be  20 
©urBi  l^eiten,  unb  DBobriten.    or  Dorfle  ^cit  2Bifean.    be.toorben  febber 
SBi^ani  gel^eiten.  bat  flu  be  Bi  ber  Dber  toonen.  be  foning  nam  at>er  gife(e 
unb  tod^  tocbber  in  Sranfen  unb  loa«  »inad^ten  unb  pafd^en  to  333orm«.  bat 
ib.  562,gange  jar  a(  umme  laif  be  foning  bo  jiillc.  |* 

Jioiittig  iiarl  to4  up  be  tm  3partr.  2.s 

A.  s.  *|  3n  bem  fcöcnBunbert  unb  91  jare  tod^  l^e  to  Meieren  unb  fd^idfebe 

17--27.  fif  bar  to,  bat  l^c  tootbe  teen  uj)  be  Dan  Slöarrc  bord^  orer  Bo%it  toiHcn,  be 

fe  beben  an  ferfen  unbe  ferf^otoen.    l^e  tod^  toente  an  be  S)unautoe.    bar 

Daflebe  bat  l^erc  brei  bage  unb  gingen  mit  ben  l^ittigen.    bar  quemen  om  be 

©äffen  to  l^ulfe  ||  unb  be  greifen,  be  togen  uj)  bat  norben  unb  foning  Äart»«c.  lab. 

I.  oorli^en  B.  2.  bte  tr.  B,  3.  o.  om  g.  B.       on  b.  ff,  A,  6.  mufien  A. 

II.  orlose«  B.  15.  *|are*  UW  A,  20.  be  SB.]  brii  SB.  Aß,  9)ieiBctbe{fcrutig 
im  Sttte  beruht  auf  ber  entf))rcd»cnben  ^tcUc  (et  A.  8.  562,  4.  21.  SbobrUcn  B. 
23.  n>.  to  to,  B.         30.  ^bc'  ttor  'togen*  fel^It  B, 

1.  %&olfi  au9  SRigDerfl&nbnig  )}on  Ratisponam  (A.  S.  5iil,  ur>)  entftanben. 


»U^I.     7S8— 796.  33 

u)>  bot  cfien.  be  k)an  9lt)eTre  toorben  tlnäfüif.  be  lontiig  bortod^  al  bat  (anb 
unb  iDOTl^eTbe  bot  ane  {inen  fc^aben  ^  mit  xot>t  unb  (ronbe. 

3n  bem  anbeten  jore  iaä^  be  foning  {liQe  unb  (eit  malen  Dattelbruggen,  a.  s. 
be  men  to  famene  mod^te  co)))>elen  mit  Isafen,  bed  jated  toorben  ))or6annen  54-55. 
5  unb  »orjiott  fettere,  be  l^eiten  gclictanen.  bo  toart  bem  foninge  fed^t  bat  be  »*';*^- 
©äffen  ak>et  nntruxoeben  nad^  oren  o(ben  [eben,  bat  umrne  ))or  be  tontng  mit  57-59. 
f(^e))en  u^  ber  ^abeni^  in  b^  Wlot^tnt  ^  unb  tarn  to  3Bur}e6or(^ ;  bar  nntd 
l^e  be  tDtnad^ten.  \* 

Jiontng  Jiarl  iod^  aorr  up  be  0offfn  unb  bf^lPang  fr. 

10         *|  Dar  na  in  bem  fet>enl^unbert  unb  93'  jare  to  j)afd^en  fam  Äarl  to  a.  s. 
granftort;  bar  l^ei(t  Ifee  ein  fent  mit  tele  bifd^o^jen.  bar  toercn  of  be^  t>a»c0|e3*,4?" 
6oben,  ttoe  lbifd^o)>e  Zi^top'ffiivi^  unb  @tq)]^anud ;  bar  toart  ber  $e(icianen 
fettcrie  »orbannen,    bo  mafebe  be  toning  ttoe  l^e.    1^  tod^  futoed  u|)  be 
©äffen  bord^  ®oringer  (anb,  flu  fon  Äarl  tod^  to  Sotne  ot>er  ben  SRin.    be 

15 -©äffen  (egen  to  8ir«fe(be*  unb  nxirben  flrtbe«'.  bo  fe  »ornemen  bat  fe  mit 
ttoen  ^eren  befod^t  toeren,  fe  f ödsten  gnabe  unb  (oteben,  fe  u>o(ben  gube 
criften  hlvotn,  bar  nxaxat  tod^  be  foning  toebber  in  Sranfen  unbe  fam  to  Äfen. 

3n  bem  fet)enbunbert  unb  95  jare  »a«  l^e  to  Slfcn  be  »tnadbten  unb  1^.563, 

5-11. 

))afd^en.    bo  quemen  om  be  mere  bat  be  ©äffen  or  (ot>ent  bodlifen  l^Uben. 

2ü  l^e  to<^  mit  groter  aaft  bor  ©affenknb  toente  an  be  &t>t,  be  ©äffen  ^ab* 
ben  be^  fulben  jare«  erflagen  foning  SBifeane,  be  ber  SBenbe  foning  toa«  ii 
ber  Dber.  foning  Äart  »orbcrfte  »ete  ©äffen,  bo  femen  om  boben  bon 
l^rtogen  X^obune  tan  3lt>arre  bat  l^e  crifien  )oo(be .  toerben  unb  fin  (ant 
ent)>^angen  tan  om.    bar  umme  tod^  ^oxi  loebber  to  i^anfen  unb  nccm 

n  gifle  ber  ©äffen  mit  om.  '* 


Pamt9  €to  fonbf  koning  Üaxi  funte  ptUt»  fioMt  unb  ber  HomeTt  bannir. 
*|  5)ar  na  in  bem  fetenbunbert  unb  96  jare  ftarf  patot&  äbrian  unbe  a.  s. 

elf  o 

toart  geforen  Seo.    be  l^eo  fanbe  to  ^ant  foning  Äar(  funte  $eter«  ffotele  13-28. 

6.  no(^  JB.        orcm  AB.  12.  be  %tl,  JB.  13.  tto  ff.  B.  19.  (ovetit] 

Itotnt  AB'y  promUsio  A.  8.  563,  6.  23.  Thudun  A.  8.  563,  9. 

1.  o^nc  felbfl  ©Aabeu  p  erleiben:  4.  Finisfelt  A.  S.  563,  1 ;   Sinit- 
absque  Jaesione  A.  o.  feit  Ann.  Laur.  SS.  I,   180,  11   (Si- 

2.  Navigio  per  Radinzam  (9lebm4)  notfeit  Ann.  Einh.),  ba9  ©inbfdib  bei 
Mogonum  (SOf^ain)  fluvium  ingressus  SBunuenbetg  füblt(i^  t>on  ^oberbom. 

A.  S.  562,  58.  5.  praeparaverunt  se  ad  pugnam 

3.  794:  A.  S.  A.  S. 


et&tUdivoniUn.  \IL 


$ 


34  ^^p^ptttäfxtxiä. 

uitt)  ber  Stomete  (ajunr.  bed  )a:r^  tred^  ^i  leineB  groteu  fci^at,  ^f^n  |«n^ 
om  ein  ^ertod^  to  älfen  loan  Stoma.  £]^oJDim  be  l^ertod^  t)aii  $[))aT¥e  lett  |il 
t>of)eii,  aU  1^  lot>et  l^bbe,  mit  fbne  {onbe.  Sari  to<i^  oDer  fkvt  in  (Saffen« 
(anib,  ^)»in  fin  fen  tod^  ti>  ^annonien.  tau  benne  f|  fanbe  ^  ftnen  i)iib$r  s(.  14« 
lieben  to  ®af|en  unb  eniot  om  bat  be  tan  ^taxxt  ^ebben  eine«  tmijUQ  g^^  n^ 
toten,  be  l^eit  SaiavL^:  Jegen  ben  molbe  1^  jhib^n.  bar  umme  tod^  ^l 
loebber  nt  ©äffen  to  ^n.  bot  qnom  be  föne  to  om.  bot  loif^be  ^e  om 
ben  fd^at^  be  om  fant  toa^.  ^e  ^bbe^  be(e  botbntoet  laten  ttnb  bor^eb 
gegeoen.  |* 

JiaTl  to(^  in  Siaffen  unb  loais  bar  lange  tib.  10 

A.  8.  *|  3n  bem  febenl^nbcflrt  nnb  9  7  jore  tod^  ffiarf  mit  grotcy  craf t  botd^ 

33.4!.  ade  @af^Iat{b  unb  Xai^  bot  ganje  jar  bar  unb  to  lointer  an  ber  äßefere 
nnb  Jbutoebe  bar  t)ete  teßen^  be  l^eit  ^e  ^irfieUe.    $i)))>in  (in  fon  to(^  in 
3ta(ien,  l^e  fanbe  of  ein  ^ere  to-^tfpanien. 
ib.  563.         3)ar  na  itt  bem  feoenl^unbert  98  jare  ^abbe  be  foning  {ine  6iobest  fonl  u 
^^"^®'  oöa  toe  ffitoe,  bat  bo  äiortiiiiDc  l^eiten ;  be  nemen  be«  f oniuge(5  toben  ,n«b 
boben  fe  unb  ein  bei(  ibei^ilben  fe  ge))angen.    bar  umme  famelbe  ^arl  0ott 
uaib  borto^  alle  ©affenlont  tau  ber  SBcfere  toent  m,  be  ffilt>e.    be  9i9rt(ube 
ftribben  tod)ber  3:^r|af en,  ben  i^rtogcn  o»er  ber  Ober)  unbc  toebber  .Äarie« 
6oben,  be  i^it  Cbroinu«.    bar  Sorben  ber  SRortlube  crfiagen  t>eirbttfent,  be  2« 
i«nberen  f ödsten  gnabe.    be  ®a(fen  fatten  ^i  gifte,  be  torbe  loning  ^arl 
mit  fB  to  granfcn.    bo  l^e  to  äfen  quam,  tar  femen  be«  feifer«  toben  tau 
©refen  oan  Sonjlontinopoten  to  om,  be  ein  be  l^eit  SRid^oel  ^etrictit«^,  be 
onbere  £l^eo))]^i(u«,  be  too«  ein  ))refler.    be  fdferinne  Mirena  c(agebe  foning 
Äarte  bat  be  ®refen  orem  föne  Sonjtantino  be  ogca  ut  gekofen  l^bben,  ^ 
in  bem  jare  toart  3Rar«  be  |3(anete  nue  gefeen  an  bem  ^immete.  '* 


9f  Homr  fnebrn  patvrj»  Cro  ftnr  tnngftt  nt* 

A.  8.  *|  3n  bem  ffbeni^bert  unb  99  jare  t^engen  be  9iomerc  ^atoa«  See  in 

564117' ber  ^jroceffien,  oI«  l^e  mit  ben  laugen  ging,  unb  b(enbeben  on  unb  fneben 

5.  eiitbot^.  6.  bcnt^.  15.  gefant  ^.  1^,f&ixtm,vA  AB\   Nortliudi, 

contra  Trans  ac-honem  Abodritorum  ducem  -et  £4>roiDara  iegatum  regis  eommisso 
praetio,  yicti  sunt  A.  8.  563,40.  -Gfr.  A.  8.  567,12:  Trasaco,  dux  Abodritornm.  ))at  B. 
^^COpl&oiu«  B. 

1.  Kaiam  A.  S.  2.   Michael  patricius  A.  S. 


Sßnä^  I.    797—801 ,  35; 

ont  ^e  tutigen  ut  un))  \x>expm  on  in  einen  carcer.  t)it  fc^i^  in  funte  äSdi« 
G10  t)age.  t)i)  UKk^  ®ar(  to  ^albeme.  unb  bem  ^»atoefe  ^cAp  gob  bat  l^e  (od 
wxt  unb  quam  to  foning  Soxi,  be  ent^^feng  on  mit  groten  eren.  bed  beitbe 
ftitifi  fin  i^ere  nnb  (ett  be  |^e(fte  teen  ntit  Sorl  flme  föne  jiegen  be  äBenben, 
&  nnb  be  92ott{ube  quenten  to  ä3atbegatoif,  be  botf uneben  fit  bor  mit  om.  be« 
l0Xt&  {erben  be  loan  Slbamcen  ivebbet  Dan  ben  (ei^en^  nnb  be^  yxt^  loorben 
U  Dan  ^ritanten  ben  Stanfen  uiU^erban  unb  De(e  infnien  ibebnHtngen  fe. 
3Bi.i4b.be  <)atriar<^en  Dan  Sl^erufarem  fanben  foning  |{  ftortc  De(e  l^ilgcbome«  tt 
eina«  monnife.  f 


10  jRomng  Üati  bxad^U  pamt»  €ea  mthhtx  to  Homt«  bar  fuloti»  loorbrn  Aorolo 

be  flotel  oan  ben  t)tl0en  grove. 

*|3)ar  na  in  bem  ad^tel^unbert  Jare  tod^  Äar(  mit  groten  eren  to  9iome  a.  s. 
unb  n)o(be  Igoren  toat  fd^tt  be  9{ontere  ))a)oe«  &o  geDen.  bar  nxt^  neimant,  31-44. 
be  np  on  ctogen  borjle.  gob  gaf  om  fm  gefunt  n)ebber.  l^e  nam  bat  eioange* 

15  Kum  unb  fti>or  Dor  bem  foninge  unb  Dor  aßem  Dolfe  bat  l^e  unfd^utbid^ 
n)cre.  be  foning  toraf  on  ti>o(  unb  brad^te  on  loebber  in  ben  flöte,  in  bem 
futDen  bage  quam  pxt\Ux  3ö(^aria^  Dan  3^erufa(em  unb  monnife  Dan  bem 
6erge  OliDeti,  be  brad^ten  foning  Äarte  be  flötete  Dan  unfe^  leeren  graDe  unb 
be  Danen  Dan  Sfkrufalem.  in  beffen  iare  Dro«  unb  rifebe  be^  anberen  baae^    ib. 

20  na  funte  Siüan^  bage,  ib  enfd^ebe  aDer  ber  t>xnd)t  nid^t*.  |*  3u«9. 


Moning^aTl  »ort  toHome  grctonet.  rttbroenit  mtOaltonbr  unb  bi  betirtline/ 

*|  9n  bem  ad^tel^unbert  unb  1  jare  in  be«  l^itgen  Srijie«  bage,  a(«  a.  s. 
Äort  be  totting  fin  6et  ^bbe  gef^jrofen  Dor  funte  ^ter«  groDe,  bo  fat^%*iX 
p<aot^  8eo  om  be«  feifer«  aonc  vip  pn  l^oDet  unb  Dragebe  be  SRomer  umme 
25  ore  Duftort.    fe  rejjen  brijtunt  *Äaruto  Slugujto  a  beo  coronato  magno    . 
et  j)acifico,  quarto*  im^)eratori  9iomanorum,  Dita  et  Dictoria  fit*;  bat  i« 
*Äaru(o  Slugufto,  atö  nu  gecronet,  groten  unb  Drebefamen,  Deirben  feifer  ber 
9tomere,  bem  p  kDcnt  unb  fegeDad^t'.    bo  toart  be  name  ber  toolbigen  Dan 

5.  SarbOflCtotE  -B;  B«rdeiig«wi  A.  S.       vorfumcbcn  A.  6.  Vufrra  B.  8.  pa^ 

txiwc^t  «•  3*  fonbf?   ex  parte  patriarchae  leroaolimitani.    A.  B.  17.  prctfleT  B, 

\%  Ttfcte  ik?         2i.  ommc  A,  27.  aU  in  in  gcct.  B. 

1 .  In  eodem  anno  II.  Non.  Julii  JuUi  similiter,  sed  tarnen  nuUam  in- 
contra  morem  et  naturam  aepera  et  commoditatem  fructibus  attulit  A.  S. 
geluconoretafuitpruina»  etVII.  Idus  2.  quarto  fe^lt  bei  A.  S. 

3* 


36 


®c]^öp^en(i^ronif. 


SRomc,  be  mc  to  öorcn  ))atriciu«  l^cit,  cntöcd^  gded^t  *  urtt  Äarl  toart  Ängu- 
flu^  flenant,  unb  bc  9iotner  t)e(cn  ncbbet  na  o{t>er  toonl^cit  unb  »olbcn  Äotle 
ben  fcifer  anheben .  bo  to^  bc  fctfer  Dan  Stonte  unb  quam  to  ®poUt  in 
oiprtiso.funte  ^^i(tppu^  unb  3acp6u^  atjenbe*.  in  ber  anbeten  ftunbe  in  ber  futoen 
nad^t  tt)art  grot  ertbetent  bi  bem  9ttne  unb  in  SBaBanbe,  unb  in  bcm  futocn  5 
jare  ein  grot  crtbeDent  in  S^tatien.  bar  na  toart  ein  grot  ftcröent.  in  bem 
futoen  iare  to<i^  be  feifer  jegen  bc  ©arracenen  unb  jegen  bcn  foning  ton 
^Jortia  unb  toorben  »ele  jtebe  af  getounnen*. 
ub'  ^^  ^^^  ad^tel^unbert  unb  2  jare  fod^t  be  foning  t)an  ®refen  wccbe 

7-16.  jegen  f  arte,  unb  of  be  foning  t^an  ^artia*  fanbe  om  fine  boben  unb  gatc.  10 
in  bem  fuben  jare  fanbe  feifer  f  arle  ein  grot  ^ere  in  ©affentanbe  unb  be* 
btoang  fe  unb  torbe  be||  ©äffen  00er  Slöe  unb  fatte  SBenben  in  ©af*©(.i5a. 
fentanb.*^'* 


A.  S. 

565, 


Dr  Soffen  maxhtn  %an^  f^tiomä^,  keifer  Jßarl  gaf  fe  t>xu 
S)ar  na  in  bcm  a&tcbunbcrt  unb  3  iare  toa«  bc  feifer  to  Slfen.    in  15 

5b5 

20-34.  bem  jare  toart  grot  ertbeioent,  bar  na  ein  ftert)ent.  in  ben  futoen  jarc  todfy 
be  faifer  to  ©olja*  bi  ber  ©a(e,  bar  öotgeben  be  boben  tan  Sonftantino^ 
polen  unb  be  trebe  toart  tuttogen,  ben  fe  fod^ten.  bar  quemen  of  be  ©äffen 
an  bat  paüa^.  bar  gaf  fi  be  feifer  tri  unb  (0^  aße^  tinfe^.  fe  entpl^engen 
bar  ben  (oten  gauj  unb  ai,  unb  befiebigebe  on  bar  or  otben  tri^eit  unb  red^t,  20 
bat  tocbber  ben  (oten  nid^t  entoag,  unb  (eit  fe  fo  tri  bat  fe  nid^t,  nod^  rif 
nod^  arm,  mer  fd^olben  geten  funber  oren  preifteren  ben  tegeben  tan  orcm 
ttdfere,  unb  toenn  bord^  ßl^riftu^  erc  unb  lof.  bar  na  tod^  be  feifer  in 
©eieren.  I* 


Jieifer  Karl  nam  10  bufent  minfd^en^  manne  tvtf  unbe  ktnber,  00er  €loe  und  25 

fati2»e  fe  in  tranken  k. 

^®-  *|  3n  bem  ad^te^unbert  unb  4  jar  iaii  feifer  Äar(  ben  tointer  to  äfen. 

36-47. 

2.  to>o(b€  B.  9.  a^ttnii.  B.         Toninginne?  (ei  A.  8.  imperatrix.  13.  !X)tc 

>JGSort€  'unb  fatte  —  ^affenlanV  fcl^lcn  B.  14.  fle(pn>i(^t  B,  17.  tu  to  B. 

21.  r^fe  B.  23.  nenn]  tue  A.       ^ie  SBorte  'unb  tvenn  —  (of  *  festen  B, 


1 .'  ablatp  patricii  nomine  A.  S. 

2.  post  pascha  IV.  Kai.  Maji  A.  S. 

3.  ^te  Eingabe,  baß  ^arl  einen  gelb^ 
jug  gegen  ben  ^önig  ber  ^arti^cr  (b.  1^. 
bcr^erfer)  gemaci^t  l^abe,  berul^t  auf  üJiig* 
tjcrftänbnig  ber  entfpred^cnbcn  @tette  be« 
A.  S. ;  ed  ift  ^lier  nur  t)om  Eintreffen 
perftft^er  ®efanbten  bie  Siebe. 


4.  rex  Persarnm  A.  S. 

5.  S)er  (Sl^ronifi  ^at  bie  be^ügltdften 
Sßorte  bc«  A.  S.  fal^  öcrflonbcn :  misso 

in  Saxoniam  exercitu,  Transalbianos 
Saxones  vastavit. 

6.  Salz  A.  S. ;  Saltzk  Ann.  Elnh. 
ap.  Pertz  I,  191 ;  Äönig«l^ofcn. 


I.     802—807.  37 

to  pa!{dfm  to^  l^e  (tt>et  (Stoe  ttnb  nam  bar  1 0  bttfent  t)o(fed,  man  u>if  unb 

fmbcr,  ttnb  t)i>tbc  fe  in  ^tonfcn  nnb  gaf  be  borj>c  oöcr  (&itt  bcn  Obcbrttcn. 

an  beut  fttlöcn  jotc  quam  ®obfrtb  bcr  Denen  f ontng  to  ©(efetoif  in  ©äffen 

unb  fanbc  pnc  boben  »ort  to  bem  fetfet,  bc  iaä^  bi  bet  ffifee  to  ^olbnnjlcbe  \ 
»  unb  bcrici^tebc  fl!  mit  ome.  in  bem  l^ettefte  to^  l^c  to  Sotnc.  bat  fanbc  om 

pcüot»  Seo  {tne  Boben  nnb  (eit  on  6ibben,  l^e  toolbe  to  om  tomen  toot  l^e  on 

t)inben  fd^otbe*. 

3)at  na  in  bem  ad^tel^unbett  unb  5  jäte  fanbe  feifer  Äott  ftnen  föne  ^- *• 

Äatfe  vip  be  Senben,  be  Selfnemen  l^eiten.    be  öorl^erbe  al  bat  tanb  unb  er*  w-s». 
10  fio^  oren  l^ertogcn,  be  l^eit  Seci^o. 


Jietfrr  Jiarl  htiiht  fintn  fautn  brei  fin  xikt  in  bte  pari. 

*|  3n  bem  adbtel^unbert  unb  6  jare  bei(be  feifer  Äar(  fmen  fönen  bret  a.  s. 
fin  rüe,  bat  ein  jotoeB  toufie  tt>at  ^e  na  fmem  bobe  befttten  fci^otbe.  bat  te*  see,  h" 
jlament  befegefbe  j)atoe«  ?eo  unb  beflebigebe  bat  öan  funte  ^etet«  ti>egen 
15  ebber  l^afeen.  be«  fufcen  jare«  fanbe  l^e  ftnen  fon  ftarf  bi  be  Slöe  vCf  be 
ffienbe,  be  l^eiten  ©orabi.  bor  toort  erf tagen  SD?^(aba(i^  be  SBenb*.  bar 
butoebe  be  junge  Äorl  eine  tjeflen  up  be  ®a(e  unb  eine  up  be  (Sföe.  bar  öan 
orlogebe  l^e  uj)  be  SSJenbe  vcf  be  SSeiere  unb  up  be  Sel^emen.  be«  fufeen 
33(.i5b.iare«  »anbelbe  fl!  be  mane  be«  onberen  bage«  ||  na  funte  ßgibten*.  |*         <Se<>t.2, 

20  9t  kaning  oan  ptxfia  fanbe  bem  Keifet  cleinobr. 

*|  3n  bem  ad^tel^unbert  unb  7  jare  fanbe  be  foning  ban  ^erpa  feifer  a.  s. 
Äarle  to  äfen  fci^one  deinobe,  funberlifen  einen  faulun  »an  flben,  ein  l^o*  te-ii. 
rologium  tyan  mifjing,  gar  be^enbe,  bat  fatte  be  feifer  to  Äfen,  unb  tioe  mif« 
finge«  lud^tere.  eobem  anno  fuit  ediffi«  foli«  tercio  ^bu«  gebruarii  flaute 
25  utroque  fibere  in  jcjcö  poxtt  aquarii.  in  eobem  menfe  quarto  falenba« 
^arcii  fuit  'edi))ft«  lune.  in  eabem  nocte  a))))aruerunt  acie«  in  ce(o  mire 
raagnitubini«.  in  eobem  anno  t>\  calenba«  ®e})tembri«  fuit  ectij>fi«  (une 
l^ora  nocti«  terda  fole  ^ejcifiente "  in  quinta  poxtt  öirgini«,  (una  in  qutnta 
parte  ^)ifdum.  '* 


10.  Set^o  AB,  U^o  Bf,  cienfo  A.  8.  569,  59.  11.  'bre*  fel^lt  B,  15.  ber  6.  B. 

16.  crftogen  B.  18.  Se^nwn  B.  20.  S)er  B,        $avcia  B,        cUtjnober  B, 

21.  $erda  B.  24.  tetcia  B. 

\,  Holdonsteti  A.  S.  565,  44.  4.  Bodem  anno  fuit  eclipsis  lune 

2.  ubicumquesibiplacuissetA.  S.       IV.  Non.  Septembr.  A.  S.  56H,  14. 

3.  Miliduch  Sdavus  A.  S.  566,  5.  5.  posito  A.  S. 


38 


^ö))^(!^ri»m!. 


®at  na  in  bcme  ati^tl^UTibett  unb  8  jarc  toa«  ein  »elf  tointer.    bat 


A.  S. 

44-46.  na  ttja«  ein  flettjent.    bc«  jare«  fatte  fif  ®obfrib  ber  Denen  foning  jegen  be 
SBenbcn  Dtebriten.    bat  umute  fanbe  fetfet  Äatl  fmen  föne  ben  ©äffen  to 

ib.  567,         3^n  bent  ac^tel^unbett  unb  negenben  jäte  l^abben  be  ©äffen  einen  gtofen 

*^*  jttib  oioet  (Sbe  mit  bem  foninge  bet  Denen, 
ib.  567,         3n  bem  ad^tel^unbett  unb  10  jäte  »a^  ein  gtot  flett^en  bet  foie.    in 

bem  fulöen  jäte  toa«  ttoie  ecfipfl«  bet  funne.  |*  -  in  ben  fufioen  jäte  gaf  foning 

fiatt  ben  ©äffen  eine  l^anttjefie  fcefegett  unb  Beflebigebe  or  teiä^t.    bat  fd^ad^  io 

to  ©affenBotd^  an  bem  tegenben  bagc  be«  l^otninge«. 
ib.  570,         *{  3n  bem  aci^tel^unbett  unb  1 2  |ate  in  bem  meiutdne  ein«  na  mibbage 

toa«  ec(i)3ft«  bet  -funne.  |* 


63-566, 
1. 


|12. 


A.  S. 
570, 


J0atottt0  Utt  ^ahtmtea  ftnem  fönt  be  tton  ui^fetten. 

*'  Dat  na  in  bem  ad^tel^nbett  unb  13  jäte  na  jjafd^en  ioa«  Äatt  to  i6 


13-18.  ätfcii  wnb  fanbe  na  pnem  föne  Sobetoico  unb  na  fcifd^jje  $ama(atio  tjan 
S^tete  unb  l^abbc  eine  faminge  bet  t)otjten  unb  Icit  finem  föne  ?obetoico  bc 
ib.    ctonc  uj)  fine  l^oioet  fetten,   in  bem  futöcn  jäte  fanbe  be  feifet  ftenfefdje  unb 

^^'^^'  f<»ffcf^c  menne  ot)et  @fee  bat  (anb  loot  to  fianbe.  |*    in  bem  fuloen  jäte* 
flatf  feifet  tat(  unb  toatt  to  äfen  begtaüen.    bat  tife  6(eif  bi  ben  ^taufen  20 
unb  Äatfe«  fd^ted^te  tocnte  an  feifet  ^intifc,  feifet«  Otten  oabet.    bat  ttoi* 
fd^en  toeten  loete  Äattc  unb  Sobetoige  unb  Sotl^atii. 


A.  S. 
576, 


19t  fyctiod)  oan  0affrn  fixd^ttht  i^antttftm^ 
9?a  gobe«  geBott  ad^td^unbctt  unb  42  *  jat  »a«  ein  l^ttoc!^  to  ©af* 


-10.  fen,  11  Subolf  ]|cit  be,  fin  ötutoc  l^eit  Dba.  be  togen  to  9lome  unb  Beben  ]^I*«r.i6a 
Kgbom  f unte  SlnajlafK  unb  funte  Onnocencii,  bat  gaf  on  ^)atoe«  ©etgiu«. 
bo  l^ettod^  ?ubof f  unb  be  l^tod^inne  to  lanbc  quemen  r><m  3tomc,  b^  jtid^tebcn 
fcStunftel^ttfen',  unbÖanbetfem  bat  na  otoet  ii>et  jat  afö  fc »ebbet  lernen^. 


3.  jac  B,  4.  fiii  B,  6.  negen  A,  IX  B. 

UiitfttSLB.  16.  SobotDUo  ^.  17.  famniitge? 

22.  «obon>ige  B,  27.  flickten  B. 


8.  U\)t  B,  9.  tmt  B, 

S\)m  B,  21.  Itq^fxt  ^,  B. 


1.  814;  A.  S.  570,  45. 

2.  852:  A.  S.  576,  7. 

3.  53nm«l!^aufett  %  ©tunbe  »on 
(Sonbecdl^tni.  e.  ^ffd  it.  »^,  ^> 
f^retBmtg  ber  gür^enll^ümer  SStolfeit^ 
fcüttel  ttttb  «kttlenburg  n.  e.  184  f. 


4.  In  honose  Anastasii  et  Inno- 
centii  monasterium  et  cenobium  vir- 
ginum  ante  IV  annos  in  Bninestes- 
huse  inchoatum,  in/  Gandersheim  an- 
tiqutori  loco  constiuxit«  A.  &.  576,  9. 


^UiSfl,    808-WI.  39 

dn  bem  ad^el^bert  uitb  52  jate  gaf  l^fttoi^  IBnbolf  ebber  Suber  fine  a;  s. 
bmi^tCT  ^bctotge*  to  ©anbcrfem  m  bat  doper.  bc  toa«  be  etjtecbbebifd^.  |*     ' 
btffc  ^crtod^  Suber  bhx^  ban  l^ertogc  3Bebef inbc«  ^t^dfitd^  be«  ©offen,  be  fe 
lange  n)ebbet  l^atl  mad,  er  l^e  crtflen  toart,  afö  t>orgefd^ret>en  fleit. 

'5  0tvinfmxk  loart  gebuwft* 

Dtfle  l^ertoge  Subolf  l^abbe  Itocne  föne,    ein  l^eit  ötun,  be  butoebe  cfr. 
3lhiuif»if,  be  aubcr  l^eil  Dtte*.    tt  ^bbe  fftxioäf  imtttx  ein  be<^ter,  be  1^  i79,*i8. 
ihilgatt,  be  nam  fcnhig  Soben)^,  foning  %3i0lfttd  föne  ümt  ^anfen.    be 
fornn^Xriiolftt^  regnerbe  na  gobed  gei6ort  m  bem  ad^teJ^^nbcrt  nnb  90  jare. 

10  jQettod)  f^tun  tod)  np  be  Venen. 

"^1  ^ertod^  Stirn  tooA  l^ertod^  te  ©oiffen  na  fbid  txilbet  bobe  ^ertod^  a.  8. 
?nber«.   ii  ftnen  tiben  tücren  be  ©äffen  toebber  be  ®enen.   bar  nmmc  to4  66-70. 
l^ertod^  S3rnn  mit  groter  craft  vcf  be  !Denen.    be«  »erben  be  toater  oberblo* 
tid^,  bat  fe  in  bem  fanbe  Dorbrnnfen.    alfo  bleif  bat  l^ertodbbom  to  ©äffen 
15  fmem  brober  Ottcn.    Otto  beifbe  mit  l^ertogcn  §inrt!e,  be  bar  na  feifer 
nMcrt.    feifer  ifltt)aM),  Sbcnoffed  föne,  be  l^togen  Sttberd^  bod^ter  nam,  flarf  A.b9% 

ia«    1^       A    Ijb.  51-3B..* 

OÄhnbct*.  r 


<^r0t  hnt  tib  nnbe  t^unger. 

*|  du  bem  odbtdbnnbert  nnb  99  jar  toa»  tfffo  gret  l^unger  nnb  bmr  a.  s. 
20  iio,  bat  fit  be  (übe  mtber  ehtonber  eten.  |* 

Ütiftt  Htttb  fitd^it  notfiatff  f|erf0t^  Cotb  Vf6xi  gcKoteti  io  kontnge. 

*|  9?a  gobe«  gebort  negcnl^unbcrt  unb  11  jar  bo  toging  feifer  ^arl«  a.b. 
gef (ed^te.    bo  toolben  be  ©äffen  granlen  nnb  3)oring^  unb  alle  üoß  l^ebben  38-40. 
!oren  l^ertogen  Dtten  ban  ©äffen  to  foninge.    be  entoofbe  be«  ntd^t  an  fif 
25  nemen,  teente  ^  ein  oft  man  toa«,  fuÄbe«  ^  reu  bat  f«  loren  einen  l^togen 

3.  tocbcKngeS  B.  6.  l^cirtod^  B-  9.  tepct  B.       'gcBuctt  Ä.  11.  ftn€0 

ta'bttiB,  i2.iviUxB.  19.  XCII J. 

}.  Kafthmoda  A.  1$.  3.  Rex  Lodowicfts  Lhitgariam  Sa- 

2.  Ucbcr    bie    CkÖRbnn»   Sronn^  xonea,  sorosem  BniiioikiB  et  n^gni 

f(i^tt>eigd  bnrd^  $runo   f,  2>ttrre,    <St.  ducis  Ottonls,  acctpit  axorem^  sine 

^av(n]äftmQ  im  ^.  %.  ^.  25—40.  Uberia  deceMit  ▲.  S. 


,- 


,1.  ■ 


■'L 


40  €^d^ö)>^n(!^romt. 

cfr.A.s.in  Sranfcn,  bc  Äcit  ^odf  Sott),  |*   bat  gcfd^ad^.    bt  bcffc«  Sobctoige«  tibcn 
*  ti>cnte  an  fctfcr  Dttcn  togcn  bc  Ungcrcn  al  f ommct  attc  jar  in  bubcfii^  lanb 
unb  l^abben  t)c(e  jiribc  mit  on. 


IJertodi  Ilrt0etiber4^  lafede  br  0affen  oan  den  9rnrtt* 

A.  8.  *|  !Do  l^crtoc^  Dttc  fiarf,  bo  (eit  l^e  bat  l^cttod^bom  to  ©äffen  finen9?i.tßb. 

fonc  ^inrilc.  bc  nam  ein  ebbde  DtutDcn  ut  einem  ctoflerc,  be  telbe  bi  om 
einen  föne,  be  l^eit  Sangmer.  bc  »rutoen  mofic  l^e  taten,  toente  l^e  nein  ed^t 
Ekkeh.mit  ot  befrtten  mod^te.  bo  nom  \)t  eine«  bod^ter,  be  l^eit  l^ertod^  S)iberif  unb 
23-31.  pn  btutoe  l^eit  Sieiml^itt*.  be  toa«  Dan  bc«  gtcücn  gefted^tc  ©tegorin«  Dan 
ätterfebutd^*.  be  fufee  l^ettodft*  l^abbe  ttöcnc  föne,  einen  3Bebefint  unb  einen  lo 
JRcigcnberc^.  Steigenberd^  (ofebe  be  ©äffen  ban  ben  2)enen,  bat  be  3)cnen 
f ebber  mer  np  bc  ©äffen  ntd^t  enortogeben.  beffe  ftnt  be«  groten  SBebeftn* 
be«  fled^tc.  beffe  l^ettogc  ^inrif  tclbe  bi  bet  ebbeten  trutoen  9J}ed^ti(bc  brei 
fonc,  Dtten  ^inrifen  unb  33tune.  1* 


]|  J0otttng  Cord  oorUit  fepter  Vitil>  crotten  ijerf ogen  iQtnrike  oan  id^affen.       t5 

11  cfr.  A.s.         Äoning  Sonrab  t>an  Sranlen  ftunb  bat  rUc  tool  t5ot  unbe  toa«  ein  clol 

'*^*famftmobid^  l^crc.  bo  l^c  fletbcn  fd^ofbe,  na  gobe«  gebort  negenl^unbert  unb 
in  bem  18  jarc,  l^e  teit  be  Dorften  alle  t)or  fW  fomen  unb  bab  fe  unb  reib 
on,  wppt  bat  nein  tn>ibrad^t  toorbe,  bat  fe  fd^ofben  feifen  l^ertogcn  §inrife 
Dan  ©äffen ,  tocnte  l^e  neinen  bud^tigeren  toufie ,  unb  men  neinen  beteten  20 
mod^te  l^ebben.  unb  l^c  fanbc  om  fulüen  bi  flnem  (ebcnbc  be  aonen  unb  bat 
fce^)trum.  bo  l^e  bot  toa«  unbe  to^^ulbc  begraben  tt)a«,  beSranfen3)oringen 
©äffen  unb  aße  borften  foren  l^ertogen  §inrife.  bo  on  be  bifd^o^)  bau  SWeinje 
falten  too(be,  l^e  cntpl^eng  be  toil^unge  otmobid^fifen,  toente  l^c  l^ebbc«  gerne 
borbrad^  gel^at.  biffe  l^abbe  bete  fhibe  mit  ben  Ungeren.  25 


Jioning  jQinrtk  tvan  ßxanhtbotö^, 
\ii,'         *\  9?a  gobe«  gebort  negenl^unbert  unb  27  j[are  tod^  foning  ^inrif  up 

41-43. 

2.  a(  fommnr]  alfo  mer  AB,  4.  ffttif^tahotdi  B,  5.  ^arto(^bom  B»         8.  m.  r. 

K.  e.  ^.  11.  9icgenbor<^  B;  Begiobern  Ekk.  19.  ^bat'  ftf^U  B,         23.  aUtn  AB. 

SReVnte  B.  25.  «erbracht  B,  26.  «an  A, 

1.  Reinildis  A.  S.  A.  S.  nc(if  Ekkeh.  lennen  einen  trafen 

2.  ^ie  Sorte  'be  too«  —  t>an  iD'ler«  ®regonu«  D.  äJlerfeburg. 
fcbutd^*  f^einen  auf  ^a\\6fm  SSerjlanbniß  3.  b.  1^.  ^ktdäf. 
ber  latetmf(i^enCueUe  ju  berul^en :  toeber 


®ud{|I.     911-931.  41   ' 

bc  3Bcnbc  6i  bcr  ^a»c(e,  bc  ^otocfft  l^ctcn,  unb  l^abbc  »elc  fhtb  mit  onc.  bo 
»art  ein  ^rt  totntct.  l^c  buxücbc  u^)  bat  i«  »ot  Sranbcbotd^  *.  ^c  »an  be 
BoTd^  unb  (el^eiß  bat  gon^e  (anb. 

3n  bem  anbeten  jare  bar  na  tedf  ^e  vcp  be  Sel^ente  Sßenbe  unb  t>or*  a.  s. 
s  »an  be.  |*  47-«. 


Oe  id^affen  tounnen  ben  tOenbrn  einen  pt'ib  af  uttb  rrflogeti  2»er  tOenbe 

10  bttfent* 

*|  3n  bem  negen^unbert  unb  30  jar  nam  feifct  ^inrife*  föne  £)tte  a.  s. 

be«  leifer«  bod^tcr  tan  ßngelant.  * 

10         3n  bem  fnfeen  jare  l^abbcn  be  ©äffen  einen  gtoten  fhit  bi  bcr  Sfüe  Ann. 

»1.17».  mit  ben  SBenben.    be  Saffen  »unnen  ben  fWb  unb  erflogen  ber  ||  SBenbe  142, 
^nbert  unb  ttointid^  bufent^  unb  ocngen  orer  negenl^unbert.    bcr  ®af[en 
»art  ni^t  r>tk  ge»unbet.  '* 


9?eiman  bortounber  fil,  too  ber  ffienbe  fo  bde  toeren ;  toente  be  bar 
1»  »ufte,  »u  grot  to  bem  male  fficnttant  »a«,  bem  »ere  bat  nein  »unber. 
to  bem  mal  l^eiten  ©enbe  aUt  bat  tanb  ober  ®be  in  be  breibe  toent  in 
be  l^cibenfd^o^)  ber  8etto»en  unb  ban  bar  fo  »ebber  up  gene  l^atf  Unge* 
rcn :  bat  l^eiten  unb  fint  ade  ffienbe,  bat  be»ifct  nod^  or  \pxaltf  »ente  fe 
nid^t  fere  cnt»ei  bragen. 

20  Jietfer  IJinrtk  bebwang  be  Venen. 

*|  3n  bem  negenl^unbert  unb  a  l  jare  beb»ang  feifer  ^inxit  be  3)e*  a.  s. 
neu,  bat  fc  criften  »orben.    in  bem  fuloen  jare  (oben  be  btfd^ojje  unb  be  49-52. 
t)orften  to  grauten  feifcr  ^inrife.    bo  l^e  bat  quam,  fc  boben  om  odc  cte 
unb  gcoen  om  bclc  gaoe  unb  dciuobe  ein  jotocß.  |* 

25  iSeifer  J^inrik  »art  funte  Vgoniftni»  arm. 

*|  3n  ben  tiben  »olbc  feifer  ^intif  to  Sotl^tinge  tiben.  bo  fanbe  om^»<*">^* 
ftotf ,  be  bo  ^cte  to  gtanlen  »a«,  fmen  boben  enjegen.  be  bobe  »atf  is-^i. 
otmobid^fifen  unb  fj)taf  *min  l^ctc  Äatl,  be  id^te«»anne  »elbid^  »a«  unb  nuste*,!!!! 

1.  Ifanüti}  AB.        2.  SranbenB.  B.        25.  toarf  B.        27.  isatt  B.        28.  otmubii^s 
litmA^  0ttf^moHWUn  B, 

1.  hieme  asperrima  positis  super      200,000,  VLa6}  ben  Ann.  Magd.  120,000 
glaciem  castris  A.  S.  59«,  42.  (grfd^Iagenc  unb  8(10  ©cfangcnc. 

2.  ^a6f  A.    S.   597,   4b    fmb  c« 


42  ^'6pptnd^xonil 

ftnct  l^cfi^oj)  itxota^t  i«,  bc  enkbct  bt,  «ad^  bcm  malt  bat  1^  »an  0iiett 
ttenben  a(  umme  6e(ec^t  i^,  fo  enid  om  nt(i^t  foter  nod^  beter,  funber  bat  l^e 
»an  bincr  cre  unb  t>an  btncm  geroti^tc  getrofict  toerbc.  to  einem  tcfcn  be^  fe 
fenbet  i^  bh  c(emobe.'  bat  too^  fmtte  3)^ntfittd  arm,  mit  gi>lbe  unb  mit 
ebbeten  fteinen  betoradbt.  unb  ^pxat  *bit  \ä)ai  fin  ein  te!en  bat  l^e  bfne  »tant*  5 
fd^o|3  fodbt'  unb  \pxat  *l^it  an  l^eft  gejlan  be^  granfen  trofi.  f ebber  bat  be 
l^ilge  (ifam  funte  SJiti  \>an  gtanfen  to  ©äffen  quam,  febber  ber  tib  l^ebBe 
toi  in  %xanltn  binnentoenbid^  unb  Butentoenbid^  fivibe  unb  aneDeti^ten  unb 
widuk.ttt}ibrad^t  gel^at.*  be  lifam  funte  Site«  toa«  to  ©äffen  fomen  bi  loning  8obe* 
18-ao.  toten«  tiben.  üon  ber  fib  mcrbc  ftf  ber  ©äffen  rite  unb  bcr  gtanlen  i)or*  lo 
ftoant.  bat  tugebe  be  bobe.  be  !eifer  entpl^g  ben  arm  mit  groter  innid^cit 
unb  ücfe  an  ftec  »entcn  u}>  be  erben  unb  fuffebe  ben  l^H^cn  arm.  |* 

Jietfet  IJinrtk  kred»  bal  fptt  otn  ben  o«n  llitrgitiibien. 

A.  8.  *|  3n  ben  tiben  xoart  feifer  ßintife  to  »eten  bat  foninq  9tofef  t>an 

8-1».  Surgnnbten  l^ebbe  bat  f})er  foning  Sonfiantinu«,  be  funte  Helenen  föne  loa«.  15 
^e  fanbe  to  om  unbe  bot  grote  gaüe  bar  t)or.  bo  bat  nid^t  trü)aif,  \)t  brauioebe 
om,  l^e  tootbe  a(  [f  fm  rife  t5orberi)en.  to  feften  mit  tjorgunfl  toart  feifer  ^in^^sci^b, 
rrte  bat  f<)er.    bat  i«  bat  f})er,  bat  noc^  be  feifer  l^ebben.    l^e  gaf  om  (anb 
borge  unbe  jtebe  toebber  bord^  groter  fet)e  toiBen,  be  l^e  to  ben  fj^er  ^abbe. 


Oo  keifer  jQtnrik  ijabbe  bebwungen  ht  Kujgeren  iSe^men  tOenben  ttnb  B^enen^  2o 
t)t  fiatf  ttttb  Itt  to  CUttebeHttgebovf^.  be  cicfUtt  »orben  teformetet. 

A.  8.  *|  !Dar  na  in  bem  negenl^unbert  unb  34  jar  ^bbe  feifer  $inrif  ben 

w-46.  (eflen  jirib  mit  ben  Ungeren  unb  flod^  orer  tele,  in  bem  fuiöen  jare  mafcbe 
ift  be  SBenbe  Ucrani^  bat  i«  bc  Ufertoenbe,  tinö^ftid^.    in  bem  fufcen 
jare  toorben  loele  monnife  ut  oren  dojieren  t)orbret)en  bord^  ore  unrebctife  25 
(eioent.  |* 

!3Do  feifer  $inrif  be  ©äffen  gelofet  l^abbe  tan  ber  Ungeren  getoalt, 
598'  51*  ""^  ®^Ji^tt  tt«^  SBenben  unb  Sememen  bebujungen  l^abbe,  l^e  toolbe  teen  to 
598^  67!  9tome :  l^e  toart  feif  to  2Rinf(ei[)c*  unb  ftarf  unb  n>art  to  OuebeUngebord^ 

5"a|  II» 

begratjen.  ^® 


A.  S. 

598, 

56-67. 


ißedjf^tU  he  ketferinne  fixä^U  bat  dofler  to  Cl)ttebeltttgebor4^« 

*|  3n  bem  negenl^unbert  unb  36  jar  jlid^tebe  be  feiferinne  SKei^l^ifbe 

2.  totniitn  B,  8,  fxadtn  B,  24.  Utrani  AB. 

1,  §«  ift  3WemIebcn  gemeint;  Imilebi  A.  S^ 


I 
/ 


I 


Sßnäfl.    934-936.  43 

bat  cfojict  to  OucbcUngfcotci^,  t>e«  fetfet  ^mxit  totttcn  haVt>t,  »cnnc  on  bc 
bot  ttid^t  öotfomctt  l^cbbc.  '* 


Jiriftr  jQtttrik  makrbr  gefrttr  oati  ^txfä)iiht  ttnbe  oan  ^txtmti^t, 

*|  33i  fcifet  ^tnttfc«  ttbcn,  bo  bc  Ungcrcn  bit  lanb  fo  fere  anboci^ten,  a.  s. 
5  bo  fattc  fcifet  ^tnrif  bat  bc  ncgcnbc  man  ut  ben  bor^)cn  fd^otbe  in  bc  ficbc  tccn  36-4i. 
unb  bcbeficn  unb  fcctoaren,  unb  bat  men  neine  l^ocj^tibe  unb  tabemen  fd^olbe 
l^ebbcn  tocnne  in  bcn  fiebcn,  unb  be  feifer  l^bbc  einen  btebe  nomen  mit  ben 
,         Ungeren  to  negcn  jäten.  |*    bat  binnen  fatte  l^e  bat  men  totneic  fd^otbc  ma*  cfr. 
fett  in  ben  fteben,  vi)fpt  bat  ftf  bc  (übe  unb  fcotgetc  an  bem  v^cuptn  obcben,  Bep-' 

10  unb  fatte  bat  bat  bc  clbcflc  Btobct  fd^ofbc  in  bat  l^etc  baten,  unb  fatte  batShoene 
bat  l^etctocibc  fd^otbc  bauen  up  bcn  neg,ejlen  fiocttmad^.  bat  tt>att  bo  teci^t.    ®*  ^^ 

Zo  boten  mad  bat  ntd^t  toenn  fßd^t  etbe,  bat  alle  gut  bei  u))  ben 
«egeften  tnaöf.  nu  feggen  be(e,  (übe  mib  botgere,  be  in  ben  fteben  fttten, 
enl^ebben  bed  l^erfd^itbed  nid^t.  biffe  entoetm  nid^  bat  bot  l^ertüetbe  aUer^ 

»  et^  botd^  bet  ftebe  toiika  gefat  id  unb  bot  fc  fit  an  tibberfco^  fd^otten 

oben;  unb  bat  fe  o!  i^n  tibberort  ftn.    bot  t6  fd^nbar  bar  an,  bot  ^ 

l^ettoeibe  geben  unb  ncmen.  a(fo  fleit  in  bem  Imtteäft  m  bem  etfien  böte 

«(.i8a.dn  bem  27  H  artife(  *j[ott>e!t  man  ban  rtbbet^tt  etbct  tn>tet  U)egeny  fin 

ert)e  u)>  [finen  negeften  mod^,  fin  l^en^ebe  iq»  boi  negeflen  ebenbotbigen 

20  fkoettutttd^.  iDelt  man  bon  ttbbcr^att  nid^t  eni^r  ^  ^^t  ^tbe  unb  neiit 
l^etiDebe,  an  beme  toftat  be  ]^fd^i(t^'  bit  ted^t  fatte  foning  ftat(  bati 
bcn  ttbberen^  unb  feifer  |)inrtf  be  fattc  bit  bat  be  borget  unbcr  pf  ^ 
tt>cibe  geben  unb  nemen  fd^olben  unb  bed  l^erfc^tfbed  brüten,  l^ir  ut  neme 
tf  biffe  rebe :  n^e  betu^eibe  let,  be  l^et  ben  l^erefd^itt.    be  berger  geben  unb 

25  nemen  l^meibe^  bar  mmne  l^ebben  fe  ben  l^erfd^ilt  bau  gefettet  tt)egen 
letfer  ^inrtfe«^  n)entc  bi  ftaro(u6  üben  tx>a^  bat  red^t  ißp  be  borger  nid^t 
gefat.  bar  umme  l^bben  fe  ben  ]^erfd^i(t,  to  bem  mtnften  bcn  fcbenben. 
unb  a(d  men  nid^t  emoeit,  U)ennc  be  fcbenbe  toertt  fd^a(  bergan,  bcd^  i^ 
ein  toerft,  atfe  tveit  men  ntd(^t,  eft  bc  febenbc  fd^ft  fenred^t  l^ebben  mad^^. 

30  bod^  l^bben  be  borgere  len  be^Iben  rx>trü^  noc^. 

5.  fil^oIbcR  iL  Uelzen  B.  10.  olbeüe  B.  18.  ta}fitttl  X  19.  ^n- 

XDtMU  B,         20.  nttcrS  a.  AB,         21.  to  üat]  to  fia^tk  A,  to  flabe  B-^  bie  ^erbefferung 
int  Surrte  na^  bem  Gac^feitft^iegel. 

t.  etuifMp.  9. 1,  %vt.  27,  §.  2.  fcDeben  toeüi  nene  ^ebid^tt  ne  »ett,  too 

2.  (S.  @a(i^fenf<).  I,  3,  §.  1 :  in  ber  (ange  fc  jlan  folc,  alfo  nc  »eit  man  of 

febcnben  {toerltj  fl  »e  nu  funber  geiDtjfc  an  bem  feöcben  fcilbc,  of  \)t  lenred^t  ober 

tale.  §.2 Ulfe  be  trifkn^ctt  in  ber  l^erfc^ttt  ^ebben  mo^. 


n. 


^  Bt'xftt  Jfiatls  flefette  oatt  bet  korootflett  to  kefen  bett  krtfer*    ftn  olbefle  fon 

f4)oltie  kanttig  ivrfett  ttt  ^rattkeit. 

3)o  fotttng  Äar(  bc  gtotc  ben  j)att>e«  unb  tc  Siomct  l^abbc  gdofct  öan 
bct  ?ombart)cn  gctoatt,  t>o  mafebcti  fe  on  to  einem  romtfd^en  fontnge,  unb 
be  })atoc«  toiebe  on  to  fcifete  mit  üuttott  be«  )>atriard^en  »an  3^rufa(cm,  s 
be  om  be  flötete  htai^tt  »an  unfeö  leeren  groüc,  toentc  bat  rtfe  to  ©refen 
crt)e(oö  Porten  toa«,  a(«  Dot  gefc^töjen  iö.    bo  »ort  be  jjamed  mit  ben  8^0*^ 
mcren  unb  mit  ben  tootfien  to  tabe,  bat  tife  fd^olbe  Miöen  Bi  Satte  unb  U 
fincm  fteci^te,  toentc  l^e  ben  crijiene  toten  ferc  totmeret  l^abbe  unb  aUcrmeifl 
na  Sonjiantinug,  unb  bc  patoe^  unb  be  tcrjien  geten  be«  ore  btetc.    bo  to 
badete  Äarotuö,  f^otbe  bat  rife  etöen,  fo  mod^te  gtot  ttoibrad^t  toetben  unber 
jtnen  finberen.    be«  toart  l^e  to  rabe  mit  bem  ^»axoefe  unb  mit  ben  üotftcn 
bat  men  fette  beffe  teire,  ben  bifAo})  tan  Sotne  ben  bifd^o})  »an  S^tere  unb 
ben  bifd^op  tan  SKeinje  unb  ben  gtoften  tan  bem  ^ufe,  bat  xta«  be  grete,  be 
bc«  loninge«  paUa^  regcrebe  to  £rete,  ben  xoi  nu  Reiten  ben  ^)allanbc«greten  i» 
tan  ben  9iine.  btffe  teirte  fd^otben  lottorjten  ftn  unb  ben  romifd^en  foning 
feifen  ut  Äarte«  fted^te.    mit  bcr  rabe  fd^otbe  be  gecronebe  foning  bat  rife 
torjian.    bar  na  fatten  fe  bat  be  etbiftc  föne  fd^otbe  foning  to  graulen  fm 
unb  fd^otbe  bat  rife  tor  cigcnbom  ||  l^ebben  unb  erten  up  fincn  negeften  erf*«(.i8b. 
mad^  unb  enfd^otbe  be«  nid^t  to  tene  liebten  tan  ben  romifd^en  rife,  unb  bat  20 
romifd^e  rife  fd^otbe  nid^t  erten.  bit  bebe  l^e  bord^  bat  ein  brober  be«  anbern 
man  nic^t  fd^otbe  flu  unb  vCfpt  bat  bat  franfifd^e  rife  nid^t  torbertet  teorbe. 

1.  ffladi  ^tovooxHtrC  fd^eint  ein  SBott  (rechte?)  gu  ft^tn.        3.  ^abbrn  B.        6.  unfn«  B. 
10.  »nb  ttorficn  AB,  v.  bet).  M,  13.  ^unV  nad;  *Sme'  fc^a  B.  14.  !D{cn|  B, 


1 .  ©icr  Beginnt  nad^  bcr  8orrebc  (©.      finbet  ftd^  boi)Ott  feine  3tnbeutung. 
1,  22)  ber  jtoeitelS^eil,  aber  in  bcn^ff. 


8ud^  II.  45 

3)at  na  Bi  fcifct  ^inrifc«  tiben  vorging  Äarl^  gcffe^tc,  alfo  bat  fc 
ncd^  tud^t  uod^  bu^t  nod^  manl^eit  niäft  enl^abben,  unb  fetfer  ^inrit  l^abbe  l^ir 
to  ©äffen  lange  grob  atBeit  geban,  bat  l^e  buffe  (anb  fcefd^ermcbe  t)ex  ben 
Ungeren.  bo  bud^te  ben  8um6arben,  dt  tib  tocr  fomen,  unb  foren  einen  lo* 
5  ning  unbe  »olben  ben  to  SRome  fetten  unb  Stanfrifen  toebber  unber  pf 
btoingen. 


Wo  bf  \)ettoö)  oan  0afffn  unb  br  ntaTkgraoe  van  iSranbeborf^  Itoroorflen 

tvorben. 

3)o  gingen  be  f otüotfien  »ebbet  to  rabe,  too  fe  bat  moci^ten  öjeren,  unb 

10  nemen  bar  to  ber  ©äffen  rab  unb  beben  bat  fe  on  l^ulpen,  bat  fe  bat  rife  to 

9iome  6i  ben  rife  to  gtanfen  unb  bi  Äartö  flechte  bel^olben  mod^ten,  unb 

f)n:efen  *gi  ©äffen  fd^otten  unß  bittifen  to  i^ui^t  fomen  bat  toi  bat  tue  be» 

^o(ben,  bord^  biffer  fafe  toiHen  bat  be  granfen  jtnt  »an  otbcre  ber  ©äffen 

brunt  genant  unb  (abeben  iu  in  ber  !Doringen  tant  unb  l^ebbeu  jju  to  beut 

15  crijien  (oben  gebrad^t/    be  ©äffen  betäuben  be^  unb  f^refen,  be  ^raufen 

.    ^ebben  ben  fore  bed  rife«  aßeine,  fe  fd^olben  biHifen  of  mad^t  an  ^bben, 

toenne  or  fled^te  toer  mit  ber  §ranfen  fted^te  »ormengct,  unb  betoifeben  bat 

bar  mebe  bat  tontng  Äar(  10  bufent  t>oitt&  ut  ©äffen  get)ort  l^abbe  in  gran* 

fen  unb  toebber  fo  oete  granfen  in  ©äffen,    bat  toa«  brier(ei  ooJf  getocfen 

20  a(«  ^eren,  brie  (übe  unb  gemeine  boö:  mit  ben  toeffe(be  Sar(,  a(fo  bat  l^e 

joroetfen  gaf  in  bem  anbercn  (anbe,  a(«  l^e  in  fincn  l^abbe  ge(aten,  unb  bebe 

bat  bar  umme,  bat  be  ©äffen  l^ir  unb  bort  ben  toben  mod^ten  (eren  bi  ben 

grauten .    a(fo  fu(t)e«  l^abbe  ^t  ot  SBenbe  nomen  oter  S(be  unb  in  ©affeu* 

(anb  gef at.    be«  ttnt  men  nodfy  mcnnid^  toenbifd^  borj).    bord^  buffer  rebe 

25  toiHen  unb  bord^  anbed^tent  ber  Sombarbc  geoen  be  grauten  oDcr,  bat  be 

^ertod^  t)an  ©äffen  unbe  be  martgrebe  tan  Sranbebord^  fd^o(ben  ben  romi* 

fc^en  toning  tefen  ]^e(<)en.    a(fo  fint  bre  })a<>cnborPen  unb  brei  (eienborjien 

nu  an  bem  torc.  bar  i«  f ebber  be  tontng  ^an  Sel^men  to  genomen  to  einem 

sBt.t«a.  Oberen  leeren,  eft  be  feffe  ttoibredfytig  toorben,  bat  be  ||  toning  fd^a(  bragen 

30  unb  be  mcrer  meiningc  fd^a(  bort  baren  na  tore«  redete  * . 

Unber  beö  fiarf  teifer  ^inrtt.    be  borjien  toorben  be«  to  rabe  unb  to* 

2.  tuc^  B.  4.  8omB.  B.        wer«  famni  B.  7.  ©tatt  'morfgrave'  ^aben  Ut  M- 

au^  ^tnarggraoe,  mavgfgreue'.  14.  labcbe  AB.       an  B,  15.  htUnUn  tat  B. 

16.  hm^itn  B.  24.  x>inUt  B.  25.  Un  %v.  B,  26.  ^tantenb.  B, 

27.  *tt.  b.  Uient).'  fc^lt  B.  29.  eff  A,  ©or  *brafl«n'  fc^clnt  etwa«  ju  fehlen. 

30.  met^nunge  B, 

1.  »9(.  @a(i^fenf^  m,  57,  §.  2. 


46  ^ä^pmäftomt. 

Ten  finot  (oue  feifer  Dtten.  be  fotte  im  ftf  finen  fome  Otten,  nU^t  t)a0  exDed 
toegen,  funber  mit  ber  DDxflen  rabe,  be  foren  on.  olfo  fd^al  mett  bat  oor« 
nimm,  roox  men  bint  bot  be  loabet  finett  föne  to  bem  xitt  gefat  l^eft,  bat  bat 
\o  fd^ad^  mit  ber  {oT)>etjiten  xoit>^  unb  t>an  ovem  (ore. 


^Ito  krtfrr  J^ittrikris  fotte  »ort  kontitg  unb  fluerbr  htn  votfittif  ht  jegen  on  ^ 

ftn  bunt  jgefsooren  t^abbrn. 

cfr.  3n  bem  ncgcnl^unbctt  unb  37  jare  na  gobc«  gebort  tootben  be  forüov* 

A    8  ' 

mi  jlen  to  rabe  bat  fe  Dtten  ben  groten,  feifer  $tnrife«  föne,  to  fontnge  iti^oh 
ben  tDofben.  toebbet  ben  ftooiren  to  famene  i^tttoif  €Deri^art  Dan  S^ranfen 
nnb  jTonghnar,  be^  fntoen  fontng  Dtten  l^alf^rober,  ben  {eifer  ^inrit  6t  io 
l^net  erflen  t)rn)Den  telbe,  unb  t>tlt  anbere  twrßen  ftooren  mit  on.  bo  bat  be 
Ungeren  toomemen,  on  bud^te,  or  tib  loere  fomen,  unb  togen  1^  in  @affen^ 
iant.  be  nie  foning  {lunb  on  toebber  menlif  unb  breif  fe  bar  nt  l^e  feit  ol 
miflifen  fturen  ben  be  vcp  on  geftooren  ^bben.  S^nghnar  ftn  6rober  loart 
jaraerßfen  erfragen,  ^ertogen  gwrl^be  6eroJ>ebc  l^e  finer  ere,  ber  anberen  10 
kit  ^  t>ele  i^gen  unb  rabebrafen. 

Cbit  be  kontnginne  tvarf  ommr  gcDorl  unb  tutfrbr  ul^  mo  grob  fr  be  flab 

ittagbeborf^  ijebbm  tootbr  h. 

cfr.A.8.        SDe  toninginne  &>iä)  icA  ben  foning  in  fmem  anberen  jjare  bat  l^e 
*a!m>^  ein  ftab  toolbe  6ut»en  tj^n  orer  inä}  äWeibebord^f.    be  (e^on  l^c.    be  20 
46-48.  ^^^^^  ^^i*  P*  wmme  öoren  unb  gaf  be  ft«b  «t  na  ber  grote,  aH  fe  toolbe*. 
A.  s.  be  gaf  l^e  or  brie.    "^1  bed  mä^tttn  bage^  na  funte  äSauriciud  bage  toart  fo« 
^^*'*"'*ning  Dttt  to  rabe,  l^e  too(be  buioe»  ei»  monnilectoPer  »or  fmer  clbercn  feie, 
bat  bun)ebe  l^e  in  funte  ^ter«  unbe  ^un}e(^  ere^.    foning  9tobo(fu^  txtn 
99urguHbien  fanbe  ^n  l^iSigbom  ban  funte  dnnocenciu^.    bed  (eit  l^e  of  bat  25 
gobe^^ud  n^ien  in  funte  SKaurkiu^  unb  in  funte  dnnocenciu^  ere  unb  leibe 
Chr.  M.  bat  clofler  unber  ben  ^o(  to  ^ome  nnb  gaf  on  orien  atfeebe^fore.    l^e  fatte 
aßererft  bar  einen  abhi,  be  l^eit  Slnno,    ben  nam  ^  ut  bem  clofter  funte 
äpta^imu^  to  S^rere.    1^  borbe  funte  -^nnoceveiud  J^iQigbom  mit  grot^n  eren 
in  bat  c(ofter.    be  foning  gaf  ben  monnifen  finen  l^of  unb  a(  bat  bar  to  30 

2.  ^unbmtt  B.         lO.iOotnA,        21.vmnil.        23. 'feU' fe^  £.        29,  maxU 
mittue?  30.  aUe  B, 

1 .  ^ie  älteren  9)'2agbeburgifd^en  ©e«      ftimmt  babe. 
{(!^i(^tdqueüen    loiffen     nichts     batoon,  2.  8eim  A.  S.  tvirb^auIuS  ntc^taU 

bag  (Sbtt^a  ben  Umfang  ber  @tabt  be»      (Som^tron  mit  angegeben. 


IL     937-942, 


47 


»(.  i9b.l^er))e  jl  unt)  pf  fe  im,  funber  hat  fe  f(!^{))en  bem  f eifere  %tom  oQe  (or  ein 
ro^  ein  fint  unt)  ein  fper  to  einer  betoiflnge,  bat  fe  be  feifer  l^ebt>e  gejiid^t  ^  '* 


iSontng  Otto  gaf  ber  ^ab  Mü%htbatä^  mattt  unb  loetbr. 

3n  bem  füllten  jare,  bat  tood  na  gobeiS  gebort  itegenl^nnbert  mtb  38 
;5  jor,  gaf  fontng  Dtte  bif[er  ftab  toater«  bmtinge  ber  ©öe  nnb  be  »eibe  bar 
ober^  unb  ga|  bem  hpmm  »ril^eit  up  ber  ffitoe,  aW  feifer  Otten  iref  tool 
ut  »ifet*. 


Mt^tiiip  bontng  Otlcn  «tobtr,  nürmarf  b«t  t^ni^d^^om  to  fieit^f»  orr« 

fotie  jQinrtkfy  kontng  Ottrn  brober. 

10  3n  bem  negen^unbert  unb  40  jore  tjornjarf  »rutöe  SRecJ^tif^tü  foning 
Dtten  mober  bat  l^rtod^bom  to  Seieren  $inrif  orem  föne,  foning  Dtten 
brobere*,  be«  fu(oen  jare«  loart  getoiet  be  ferfe  to  ®anber%im. 


iQrrtof^  l^tnrik  oan  6rirrfn  fmot  mit  anbeten  $aff<n  «p  Itontng  IDtten 

ftnen  brober. 

t»  X)ed  uegefien  jjard  bar  na  ftt)or  ^rto^  ^nrif  t>an  Seiertn  mit  anbe« 
reu  ©äffen  uHf  foning  Otten  pncn  brober.  bar  umme  oeng  Dtte  ^inrifcu 
finen  brober  unb  toaxJf  on  to  S^ngetel^eim  in  ben  toren.  bc  anberen  ftne 
l^ulfere  bobebe  l^e  jammerlifen. 

*j®e«  negen^nbert  unb  42  jare«  bor  na  toa«  foning  Dtte  to^tanfen^  a.  s. 

20  t)ort.    be«  fam  l^ertoci^  ©inrif  ut  bem  ferfener  be«  morgen«  tor  bage  unb     ' 


2.  ^!tnt\    fDon  einer  <6anb  Ui  16.  3a^r^.  ifl  in  A  am  Ütanbe  Seigefc^rieben :  ^Gin  anber 
<S|(oni(f  fagt,  «Tin  voi,  ein  fi^tlbt  t)nb  ein  f)>n: ;  @^Ubt  o,  tinbt  b,       |<ibbe  £.  6.  ^ 

ffat  oft  fifttt  'Otte'  bie  1l9i:m  'Otto*.  8.  mtibcv  4^.  10.  vroto  A.         17.  @tatt 

*|lne'  ^at  B  *fone'.  18.  ^ulpe  AB,  19.  j[or  -4.       *l>or  na  —  Otte*  fc^Cen  in  B. 

2«.  ferfercn  2?. 


1.  Qnibus  (monachis)  etiam  ad 
qiiotidiani  usus  supplementum  et  am- 
plioris  indicinm  curtem  suam  cum 
AfidificÜB  et  praedUa  ad  ^umpertineii- 
tibus  imperator  contulit  et  liberam 
in  perpetuo  electionem  praeficiendi 
aibi  abbatia  concesgit  et  advocati,  sed 
ut  in  mundiburdio  regia  in  posterum 
se  scivent  esse,  constituit,  ut  abbas 
ejusdem  loci  imperio  singulis  annis 
unum  caballum,  sc u tum  et  lanceam 


vel  duas  cruainas  daret.  Chr.  li^. 

2.  b.<>.icnJcit«ber(Slbc.  @.SB1.126. 

3.  lieber  bic  angeblichen  ^rit)t(cgien 
Otto'«  für  attagbeburg  f.  ^.  Sat^  in 
9{ante'0  3abrbb.  be«  beutfci^en  Stelc^« 
unter  bem  ©äci^f.  5>aufe  I,  3.  (g.  188  ff. 

4.  2)ie  S3erleibung  bc«  $e(v>gttfum« 
$bwxn  an  ^tmxvii  fSSt  Snbe  945;  im 
3abre  940  erbieU  er  2otbringen.  )Sgl. 
»IftÄte,  3abrbb.  I.  2,  @.  44.  A.  S. 
605,  38. 


48  @(!^6t>^n(!^ronif. 

t>el  bem  foninge  to  )>ote,  a(9  l^e  in  be  terfen  tooitt  gan,  unt  fixi^te  gnabe:  l^e 
i?ant  gnat)e  bi  bem  foninge.  |* 


6in  cometa  toort  grfeen. 

A.  s.  ^1 3n  bent  fu(t>en  jare  fd^n  ein  ftetne,  bat  load  ein  cometa,  ii  na 

605,  i."t)eiTtcin  nad^t.  bar  na  loart  ein  fteTt>ent  be«  t)e^e^.  |*  » 

S)cf[e  Dtte  fhibe  mennigen  ftrib  U  teftein  jäten  tocbbcr  ^ettogen 
Soü^Iatoe  t>au  Sel^emen  unb  bebtoang  fe  to  (eft. 


A.  s. 

612-614 


KntrUtkrn  odr  Kngtrnt  fiod^  konin%  Ciit  unb  flrtbr  mit  brn  Obcbrtten. 
2)ar  na  in  bem  negenl^unbert  unb  55  jare  »a«  ber  Ungcren  fo  »cle 


fomen  np  feifer  Dtten  bat  fe  unteüiii^  »eren.    be  fceftunb  feifer  DtU  bi  ber  lo 
!2e(i^e  unb  erf (oii^  orer  fo  t>c(c,  bat  eb  unfpretli!  »a«.  be^  fu(i?en  jare«  feget)a(l^t 
ib.  613,  feifer  Dtte  mit  ben  Dfcebriten,  bat  »>cren  be  SBenbe  ot?er  ber  Ober,    aüe 
'  ben  rof  fanbe  feifer  Dtte  to  SWagbeborcfe  ben  monnifen  unb  began  ein  tonn» 
berfd^one  ||  ferfen  to  butoenbe  up  Sbitj^ten  gebeinte.  |*  m.20%. 


6tff^op  Berti!  oan  ^albtrflab  molbr  krtfer  Ctten  nti^t  fiahtn  einen  bom  to  15 
^id)tenbe  to  Ma^ttbovd)^  bar  ttmme  wort  t)r  in  einen  kor^er  geiDorpen, 

chron.         *\  $e  l^abbe  getoi?et  gobc,  er  l^e  ftribent  began,  l^e  »olbe  to  SWagbeburg 

8tad.ed.ein  erjebifd^opbom  fiiii^ten,  ^ulpe  om  gob  be«  fege«,    bat  tootbe  l^e  üuHen' 

^^^2!**  bringen,    be«  tocbbcrjiunt  om  bifii^op  33emt  be  fet>ebe  bif(i^op  to  $)alberflab 

613'  60  ^^^  ^^^^^  ^^  ^'^*  ot)erget>en,  toente  äWagbebord^  in  pner  parre  (ad^.  to  (eft  20 

Chr.  M.  t>eng  be  feifer  ben  bifii^op  unb  toarp  on  to  Ouebetingborii^  in  ben  farcer. 

^'^'  be  bifd^op  (eit  flf  ^eimlifen  in  bem  guben  bonre«bage  bringen  fin  bifd^op* 

toant  unb  imfeten  unb  flaf.    l^e  Icit  ben  feifer  to  fif  laben,    be  feifer  badete, 

l^e  »olbe  om  ot?erget)en  ben  bifd^opbom  to  ftid^tenbe.    bo  l^e  t>or  ben  farjer 

quam,  be  bifd^op  bebe  ben  feifer  to  banne  mit  aüe  finen  l^utperen  unb  leibe  25 

ben  fang  ot)er  a(  bat  jlid^te  to  ^albcrjiab .  be  feifer  unb  fine  l^ulpcre  lad^ben 

be«  unb  menben,  be  bifd^op  toere  bu(  toorben  t>an  alber.    be  feifer  (eit  on  ut 

nemen.    bo  l^e  ben  bifd^op  gecleibet  fad^,  l^e  trod^tebe  ben  ban  unb  fanbe 

1.  tn  ben  AB,  7.  ^8oli«Iati>e\   A  ^at  'iBobUdlatDe ;  fonfl  ^abcn  bie  ^ff.  nc^  bic 

%oxmtn  'SBoXifV,  '^cXiiV        ao^cmm  A.  8.  'Obriten'  AB,  bot^  l^at  in  B  ctiif 

fivltere  J^ant  '•W  barübn*  gefc^rtcben.  11.  or  ^.         fegn>a(6  B,  12.  obrU 

ttn  A,  oUtittn  B,  \3.  touf  AB.  M.TtB,  18.  evncn  rrj^ebiffdiop  .4. 

23.  fletoant  B.  24.  biffc^bom  B.       ttrUtv  B, 


/ 


^näf  II.     955--960. 


49 


ben  6tf(i^oj)  to  ^albcrftat)  unt)  tod^  na  in  t>c  flab.  be  hi\(i^op  cntpfcng  on 
nitj^t.  l^e  reit  n>cbbcr  ut  bct  jiab  unb  Icibc  af  fin  foninglifc  getoat  unb  tod^ 
ut  ftnc  f(i^o  unb  ging  »uUcn  unb  bart)ot  in  bc  jiab  öor  ben  bifd^oj)  unb  bat 
ft!  (ofen  boTd^  gob.    bat  gcfd^aii^.  l^e  ging  tocbbcr  ut  unb  toci^  fif  an  !eifcr(if 

^  unb  quam  loebber  in  bc  jiab.  bo  ging  om  bc  bifci^oj)  cnjcgcn  mit  ben  papm 
unb  cntfeng  on  l^crKf  unb  Jatte  om  to  tote  bat  l^c  on  nid^t  mcr  bat  ummc 
fii^olbc  bibbcn,  bat  ^c  in  jtncr  j)arrcn  ein  bifd^o})bom  jiid^tcn  mojic.  alfo 
b(ef  be  feifer  bar  ben  pa^i^tn  oöet.  bat  feft  iialp  l^c  l^erlifen  began.  |*  bit 
toaö  in  bem  negenl^unbert  unb  56  jare. 

10         *|  3n  bem  fu(toen  jare  ^bbc  be  feifer  einen  l^of  toSoIne  unb  be«  jare«  a.  s. 
toa^  ein  grot  fienoent  in  bem  (anbe.    be«  füllen  jare«  t)orbreif  be  feifer  unb  49-55. 
Subotf  fin  föne  33erengarium  txm  Stauen  unb  l^ertod^  Subolf  befat  bat 
(anb.  I* 


15 


Jfieifer  <!Dtte  fatibe  ben  marmrlett  fletn  to  Ma^tthav^. 

*|  Sfn  buffem  jare  fanbe  feifer  £)ttt  ben  marmelftein  to  9Äagbebor(i^,  ^^\^' 
bc  to  ben  bome  quam,  unb  grot  golt  bar  to.  *  '* 


ä3(.20b. 


IDt  Hü^tn  beben  ben  hetfrr  ummt  einen  bifd^ap. 


*\  9n  bem  negenl^unbert  57  58  jare  unb  in  bem  59  jare  tod^  be  feifer  a.  s. 
otjcr  Sbe  up  be  aSenbe.    be«  jare«  beben  be  Stußen  feifer  Dtten  bat  l^e  on  ibfeiöi 
20  einen  bifd^oj)  fenbe.  bat  menben  fe  brogentlifen.  '*  ^^"^^* 


Jßetftr  <!Dttt  mohebe  be  tQntbtn  tt]t<:()ofttd)  unh  ortfien,  vftnit  ft  t^abben  to 
^ottn  oele  pttfittt  stmavtert  unb  in  rlenbe  %tfani, 

3n  bem  negenl^unbert  unb  60  *  jare  bebioang  feifer  Dtte  be  335enbe, 

2.  tonWitt  A,  gmant  B,  5.  'tDt\>Ut'  fcfilt  A,  6.  ent^fing  A,  8.  blti^f  B. 

11.  Mottx^f  B,        ;i7.  SRutjen  AB.  18.  'jare'  nox  'unb*  fe^lt  i?.         20.  meljttben  i?. 


1.  3)a«  i)om  (Sli)rontjlcn  angegebene 
3a^r  til  nid^t  vid&tig,  ba  Otto  956 
nid^t  in  3taUen  toar.  S)te  ^^ad^rtd^t 
ftammt  au«  Thietm.  II,  1 1 ;  A.  S.  fetjt 
ba«  gactum  in  ba«  3.  965.  SBa«  bic 
@ad^e  fdbfl  betrifft,  fo  ifk  c«  al«  gicmtid^ 
ftcbet  angunclSimen,  baß  bic  nod^  gegen«' 
toartiq  im  ^ol^en  (Si^ox  be«  ^om«  uno  in 
ber  bid^t  babei  beflnbtid^cn  ©cgräbniß* 
f^aUt  ber  Domlj^erren  (je^t  bad  Sönigl. 


@taat^*5Crd^t^))  ^orl^anbencn  ^Warmorf  äu* 
len  jene  'oon  Otto  b.  @r.  au8  Statten  gc^ 
fanbten  fmb.  @.  S5ranbt,  ber  2)om  gu 
aWagbeburg,  1863,  @.  54.  —  ö.  Ouaji,  im 
(£orrcf^)onbengbtatt  be«  ©efammttoerein^ 
ber  bcutf^en  ©efd^.»»  u.  flitcrtlj^umgöer^ 
eine.  1866.  ^.  1,  @.  2. 

2.  2)ie  folgcnbcn  @rcigniffc  erjäl^tt 
A.  S.  jum  3.  983. 


50  @(j^ö^)^en(^rom!. 

"oat  fc  ctiflen  töotben  unb  tin^l^aftid^  mit  imllen  morben  bcm  rife.    !eifcr 
^mtil,  fcifcr  Dtteit  'oa'ttx,  l^abbe  fe  Dot  gctcmet,  at)er  fc  l^abbcn  ot  trutoe 

A.  8.  gefcrofen  unb  ftüOTÜfctt  u^)  be  criflen  geöarcn.  *|  bc  SBcubcn,  bc  aBinuß  i)d^ 
14-16.  tctt,  be  ^bbcn  tm  t>orflcn,  be  ein  l^eit  9Kijln>er  unb  be  anber  aWi^eborg*. 

ib.    be  lüeren  f afc  bet  toebberftreüitige,  t»ente  fe  l^abben  alle  aiflcn  oöer  ber  @lt>e  5 
t>DTbe(get  unb  l^abben  t)efe  ^Jteftere  genicttteret  nnb  in  etenbe  gefönt  hi  ^om^ 


41-43. 


Cibenbord)  ^abl^en  be  tQenben  toxfiotti  unb  ten  pxtfktttn  2»e  platten  bot 

jgegrooen. 

A.  s.  *|  S)er  S)enen  foning,  be  bo  toa^,  be  tDufte  t)e(e  olbe^  gefii^efte^,  dfo  io 

43-4.8.  ift  eb  befd^reüen  tt>ere.  |*  be  fj)raf  unb  febe  bat  DCbenbotd^  l^abbe  gefeiten 
äW^ftorgarbe  *[  unb  l^abbe  getoefl  ein  grob  ctiftene  flab  unbe  toa^  öorftort, 
unb  aße  ctifien  bar  inne  funbet  60  ^teflete  korben  fe  mit  fif  unb  l^autoen 
on  l^enbe  unb  t>ote  af  unb  l^efben  fe  to  flotte  oren  finberen.  ot  l^ogefle  pxt» 
fier  toa^  ein  jjtoüeft,  be  l^eit  Dbbar.  beffe  jjteflere  t)orben  be  SBenben  öan  i5 
fteben  to  fteben  unb  fneben  on  be  l^ut  cruäeioiö  t)an  bem  l^oüebe  unb  borgro* 
üen  on  mit  iferen  be  6regenfoj3j3e  toente  an  bat  bregen.  alfo  toorben  be  ^xU 
ib.  631,  gen  ber  (übe  fj3ot  unb  ber  l^ifgen  engele  tjrolife  gefeHen.  be  Senben  l^abben 
^^^^'  einen  gob,  ben  l^eiten  fe  Stebigafl.  bem  l^abben  fe  einen  tem^et  gefcutoet,  be 
toa^  t)an  ^amfcord^  tool  tein  baget)art  in  einer  jiab,  be  ^eit  ätetl^re,  bat  i§  20 
nu  äRefelenfcurd^»  '* 


i^etfer  <Dtte  brad^te  fttnte  Mttuxtem»  unt>  anbete  oele  ^tlgebomis  to 


A.  8.  1 3^  ^em  negenl^unbert  unb  61  jore  toa«  feifer  Dtto  to  9tegen^6ord^. 

36-46.  ^^^  ^^^"  f^^*^  ^^^^^  ^^  bifd^oj)  üan  Sluguftbord^,  335i(]^e(mu«  be  bifd^oj)  25 
»an  SKeinj  be«  f eifert  föne,  bifd^oj)'  ^oj3^e  »an  SBur^ebord^  unb  üc(e  anberer 
bifd^o^je  in  ben  l^ifgen  bagen  to  toinad^ten.  bar  toeren  of  ||  be«  jjawe«  boben.  «t.21 
bar  toart  !eifer  Dtten  funte  SDtauriciu«  (id^am  unb  t)efe  l^ilgebome«  finer 
feßefd^o^)  unb  \>an  anberen  l^ittegen.    bat  l^ifgebom  fanbe  l^e  mit  groten  eren 
to  $!Ragbeburd^,  bat  toart  mit  groter  innid^eit  bar  entjjfangen.  |*    bat  l^ittig*  30 
bom  gaf  bem  feifer  loning  9ioIef  tan  33urgunbien. 

5.  bie  ($.  B.  8.  mttnb,  B.       be  pv,  B,  10.  tDoflc  B,  26.  SS^UBeimmd  B. 

27.  bage  A, 

1.  Mistowi  et  Wizzidrog.  A.  S. 


SBu(^  II.     961—963.  51 

Otto  ketfrr  Ctten  fon  wart  gtnronet  hx  fitia  nabtv»  teoettt. 

*|  S)aT  na  in  bcm  fulöcn  jat  »a«  fcifer  Dtto  to  SSJormte  rnib  fii^idct^e  a.  s. 
bat  Dttt  ftn  föne,  bc  nod^  ein  Knt  »a«,  to  fonrnge  toart  gcforen  unb  to  Slfe^  51-56. 
bcflcbiget.    bor  na  tod^  feifer  SDtto  to  ©äffen  unb  itool  bcn  fon  SBill^elm 
5  bem  txiA\\6fopt.  bo  tod&  teifer  SDtto  »an  ©äffen  in  Italien,  bar  ent<)f engen 
on  be  grcben  unb  t>orjien  l^erfifen.  '* 


9e  ptix^tfi  lot)r)>t  ketfer  fDtten  lofte,  des  t^e  omni^t  enlietlt. 

*!  3fn  bem  negenl^unbert  unb  62  jare  to  toxnai^ttn  toa^  feifer  Z)Ut  to  a.  s. 
^afia  unb  tod}  be^  jare^  to  Stome.  bar  »art  l^c  too(  ent^jfangen  unbe  äu*  616,52" 
10  guflu^  genant,  be  J3att>e^  öol^anne^,  be  ttoeffte  be^  namen,  ftt)or  mit  om 
einen  etoigen  t)rebe  unb  öruntft^oj),  be  »atbe  bo(i^  nid^t  lange,  beffe  paxotS 
lot>ebe  bem  feifer,  bo  l^e  on  »ieb^,  l^e  njolbe  to  SKagbeBord^  einen  erjebifd^o^) 
fiebigen.  Ij^e  enbebe  aber  be«  nici^,  toertte  l^e  fif  to  l^ant  tan  bem  feifer  färbe, 
bar  na  tod^  be  feifer  toebber  to  ^Jo^^ia.  |* 

1^  9«  hrifer  <Dtto  fatil»e  teit  ^ilUnbomcit  to  (Huebelttigborct). 

*|  S)e«  fulben  jare«  fdnbe  Dtte  funte  Sabtani  Suflad^tt  ^|Jantl^a(eoni6  a.  s. 
^j3j3o(iti  9Winiati^  unb  öe(e  anber«  l^ilgbome«  to  Ouebelingbord^.  bat  ioart  6-8.' 
bar  erlifen  entpfangen.  '* 


tteifft  Ottr  oorflote  Iben  potoeis  Jot^onnr«  utCb  mit  ottibort  anberrr  wott 
20  pavft»  Cro  %thovtn. 

*|  9n  bem  negenl^unbert  unb  63  Jare  färbe  be  paxoeS  Sol^anne^  öan  a.  s. 
feifer  Dtten.    S)ar  umme  tod^  l^e  to  3lomc,  toente  be  patsx^  einen  anbeten  9  "4. 
Ijfcren  to  pf  gelaben  ^bbe,  be  beö  feifer«  üient  toa«  mit  SBeringar  tsm  Sta^^ 
lien.    bo  be  J5atoe«  be§  feifer«  tofumfP  bomam,  l^e  nam  ber  criflenen  fd^at 
25  unb  gaf  be  bindet,    be  Stomere  loeren  gebeifet,  ein  bei(  gunben  bem  patoefe, 
be  anberen  bem  feifer,  be  be  jjatoe«  t)orunred^tet  l^abbe.    be  feifer  toart  to 
SRom  in  gelaten.    l^e  ^bbe  ein  fent  mit  ben  Bifd^ojjen  'oan  bubeft^en  unb 
t>an  toaffd^en  (anben  unb  mit  bem  j)atriard^en  t>an  ?lqui(ej[a.    l^e  (eit  (aben 
©(.2ib.}5atoe«  Ool^anne«,  l^e  enad^te«  aber  nid^t.    feifer  Dtte  ||  berjiot  on  mit  ber 
30  Jferen  rabe  unb  fe  foren  mit  ber  leeren  aufbort  Seonem.  |* 

12.  'feifer'  mt  S.  13.  t.eftebic|eti  B,  17.  \>^  ^joUti  B,  19.  'utiV  fel^tt  B, 

24.  f(^a^  A, 

4» 


52  ^ä}'6ppm6)xomt. 

0utite  (S^ttancxt»  (^tUtgbom  kam  \)tt* 

A.  8.  *|  ®c«  jare^  (cit  t>c  feifer  funtc  ©cronctu«  l^tßigbome  ut  Italien  to 

28-31.  SRagbebortJ^  öotcn.  bat  t)OTte  6tf(i^o^  Dttericu«.  bat  entjjfcng  bi[(i^oj3  S3emt 
ib.    Dan  ^atterpat)  to  SlÄcibcBo^.   biffc^  iore«  »orben  bc  SBenben  to  Sup^  fcc* 
''■"•  btoungen.  [* 


<(ürot  ttoibrad^t  tsvtfdyeti  l>tn  Homeren  unt>  brm  hetfer  uttb  tsven  pemefen.   br 
btfdjop  oQif  0pire  mart  gegetfelt,  einen  biaken  matt  be  nefe  oorkortet,  einen 

fd)xwtt  mart  be  ^anb  af  gelofet  k. 

A.  s.  *|  3n  bem  ncgcnl^unbert  unb  64  jare  toa«  fctfer  Dttc  to  9iomc.    bar 

32-34.  toart  ^e  toamet  bat  on  bc  9tome  morben  toolben.    bat  loa^  in  bem  fcftcn  ^o 
3an.i2.bage  na  ttoclftcnV    be«  öorl^of  ftf  be  feifer  mit  deinen  öolfe  unb  fttibc  uj5 
be  JRomere  unb  erftod^  oter  t)ele  binnen  bct  muten,    be^  anbeten  bageö  te* 
men  be  JRomcte  unb  ftooten  bem  feifet  vcf  funte  *ipetet0  üd^am  bat  fe  om 
ttutoe  toolben  »efen,  unb  fatten  l^unbett  gtfele  to  botgen.  beö  6(eif  be  feifet 
nod^.eine  toefen  bat.    bo  to(i^  ^t  to  S^olet  unb  ootbe  be  gifele  mib  fö.   be«  i& 
bab  pam^  Seo  bat  \)t  fe  (o8  (eit  unb  fenbe  fe  loebbet  to  9tome.    bat  fd^aci^. 
bet  toolbat  tjotgeten  fe  to  l^ant.  bo  fe  in  be  fiab  fernen,  fe  fanben  ua  j)atoefe 
Sol^anne«.    be  l^eit  of  Dctat)ianu«,  bat  toa«  be,  ben  be  feifet  öotjiot  l^abbe. 
be  Stomete  tootben  bem  feifet  unb  bem  patot^  Seo  ttutoelo«.    jjatoe«  ?eo 
quam  fum  cntoed^  unb  tod^  to  bem  feifet.  j)atoe«  Sol^anne«  »eng  ben  bifd^oj)  20 
t>an  ®j3ite  unb  (eit  on  geiffen  unb  leit  einem  biafen  be  nefe  affniben  unb 
M.  p.  einem  fd^tiüet  (eit  l^e  be  l^anb  affniben ;  be  l^eit  Sljo.    be  l^abbe  bem  feifete 
'  fd^teocn  in  bubefd^en  (anben  be  faf e,  bat  be  feifet  paxot^  Sol^anncfe  umme 
affatte.  bat  toaö  untud^t  unb  anbet  bo^^eit.  |* 

Reifet  <!Dtte  brachte  pavtta  €t0  mebber  tn>  l^tn^  fioi  to  Hom  ntib  Sto  }>t%ta^  25 
htvtft  6enebt(tum  ben  pame«.    bar  na  ein  grot  fleroen. 

A.  s.  *|  S)at  na  in  bem  fu(t)en  jate  fiotf  ^atoe«  Sol^anne«.    to  l^ant  bot  na 

45-61.  foten  be  Stomet  einen,  be  l^eit  Senebictud.  allein  bat  fe  Sconem  öetfoten 
l^abben,  bat  toa«  aoet  unttutoe(ifen  geban.  bat  umme  tod^  be  feifet  unb  be* 
leibe  5Rom.    S3enebictuö  üotl^of  fif  pnet  tjalfd^en  l^etfd^o^)  unb  jleid^  uj)  be  so 


11.  ftribben  AB,  14.  l^ergl^en  A.  18.  'be*  »ot  'feifer*  fel^lt  B.  21.  aB  B, 

24.  ^ntnäi  B,  26.  ipttoti  B.  28.  vofoten  B, 


1.  III.  Non.  Januar.  A.  S.  3::toclftcn  ift  bev  %aQ  ^ipffonit 


mdf  II.     963-965.  53 

muten  unbc  bebe  bcn  feifcr  to  6annc.    bc  leifer  btt>atig  bo(^  be  Stomcrc,  bat 

iBi.22a.fc  öan  l^itngct  ||  ont  bc  j5ottcn  o^cnbcn.  bat  ^ä^äif  in  funtc  Ool^annc«  aüenbc3ttni23. 

to  mtbben  fommct.    fc  leiten  bcn  teifet  unb  ben  patot^  Seo  in  unb  cnt}>fen* 

gen  on  erlüen  unb  geüen  ben  pato^  Senebictum  bem  feifcr  in  jtne  getoalt 

5  unb  fatten  12eonem  toebbet  u^  finen  jlof.    bo  nam  jjatoe«  ?eo  mit  ber  6i* 

fd^opc  rabc  unb  entf atte  unb  begraberbc  Scnebictum  t)an  J5atoeft(ifer  mad^t. 

tom  etjlen  nam  l^e  om  be  infulen  af,  bar  na  ben  flaf  ut  ber  l^ant,  ben  tobraf 

l^e.    bo  iat  bc  feifcr  bat  l^c  on  (eit  fcliüen  bia!en.    bo  bat  feft  ^etri  unb 

^auli  toorgan  toa«.  bo  tod^  be  feifcr  ijan  9tome  mit  finem  totte.    bo  toart 

10  unber  bem  öoße  fo  grot  jlcrtjcnt  bat  aUrot,  be  be^  aöenbe«  gefunt  »cren,  er 

morgen  »rod^tebe  ^e  to  flert)enbe.  |* 

9t  hetfer  fdtidtcbr  3^taitett  nnb  t)e  bebmang  ok  ht  Combatben. 

*|  3n  bem  ncgcnl^unbert  unb  65  Jare  to  loinad^ten  loa«  bc  feifcr  to  a.  s. 

Kopien  unb  fti^idcbc  bat  (ant  to  3ta(ien  unb  tod^  to  bubefd^en  lanben.    bo  20-2«. 
15  l^c  quam  to  SobeC^eim  \  bar  quemen  jegen  on  bifd^o})  SBill^elm  to  äßeini 

unb  foning  Otto  fm  fon.    in  unfer  »rutoen  bage  (ed^tmiffen  quam  l^c  to5ebr.2. 

SBormij.  bar  quam  Bifd^op  SSrun  Dan  ßolnc  jegen  on.  be  oaften  aioer  ioa« 

l^e  in  granfen,  to  ^)afd^en  to  Sngcl^eim,  na  ^afd^en  t>ox  \)t  to  Solnc.    bar 

quam  fln  mober  bc  foninginne  SKcd^tl^üt  unb  pn  fufler  @cr6ord^^  bc  fonin* 
20  ginne  unb  or  fon  foning  Sotl^ariu«.   be«  jare«  fatten  fif  be  »an  8om6arbien    it. 

jegen  ben  feifcr;  be  befhibe  l^c  braben  mit  einem  l^erc,  bat  l^c  bar  fanbe.  10.26! 

bc  feifcr  tod^  to  ©äffen.  |* 


pavftii  €to  flarf.    ht»  krtfet«  Ifjgaten  mit  ber  Homere  Dulbort  korett 

3^0iyannem  ben  brtttetnben. 

25         *|  3)c«  fufeen  jare«  fiarf  ?eo  bc  patoc«.    bc  9tomcre  fanben  Sljonem,  a.  s. 

ben  be  l^ant  af  gefneben  toa«,  unb  nod^  einen  bifd^op  mit  om  to  bem  feifcr  43-48. 

in  ©äffen,  bat  l^c  einen  jjawe«  fette  tocn  l^c  »ofbe.  be  boben  ent}>feng  l^c  »of . 

l^e  fanbe  »ebber  mit  on  ben  bifd^op  Dtgerum  mn  ©^jire  unb  nod^  einen,  be 

l^eit  Siujo.    be  quemen  to  9tom.    bo  toart  geforen  mit  ber  JRomer  Dulbort 
30  3ol^annc«  9?arcenfi«  bifd^o}).    bit  loa«  be  britteinbc  ^jatoe«  Sol^annc«.    l^c 

6.  S>o  nam  SBaUfk  (co  ttiitt  bcc  Sif(^o|fe  rate  t>nb  entfat^te  IBenebictum  jn  bH  feifer«  gctoaUt 
«nb  begrabirete  on  ».     mad»  B,  7.  to  Uadi  B,  18.  t^ov  3ng.  B.  20.  [,  be 

f.  B.         23.  'oulborf  fe^Ct  AB,  29.  iBingo  AB\  Liuzo  A.  S.  30.  9latrenfi«  £; 

I.  Narniensis  ecclesie  episcopus  A.  8.  618,  46. 

1.  in  yilla  Heimbogesheim  A.  S.  2.  Gerbirga  A.  S. 


54  <B6f'6p^n6^tomt. 

A.  8.  tootl^of  fl!  to  fcrc  ber  l^crfd^o^).  bc  Stoinct;  toottjen  om  tocbber.  be«  jat«  flarf 
^efM.'  Bi^o^  Srun  bc«  leiferö  Btobet  unb  o!  be  maxtgctoc  @eto.  |* 


0unte  Sttfitnen  Itd^am  quam  (^tr. 

A.  s.  *|  S)iffe«  iatc«  fanbe  be  fetfcr  funte  Sujtinen  *  bct  l^t(flen  junft)tu== 

^J^lf^'tocn  iitam  to  ©äffen.  1*  ||  be«  jäte«  flort)en  t)e(e  fcifd^ojje  ebbebe  unb  anbete a3(,  22b. 

CI«  OXo« 

üotjien. 


)3ele  (loflrrt  ftnt  gefltd^tet  in  buffem  lanbr^  i»at  groorfd^op  unb  f^exfiH^op 

gesve|l  ftnt  in  oortibcn. 

cf.  A.  8.         SRen  \di)al  toeten  bot  öele  gratjefd^oj)  l^it  to  (anbe  toeren  ii  ben  fu(t)en 
ib.^619  *^^^^'  ^^^  ^^^^  üetgan  t«  nnb  to  clofteten  gemafet  fint.  |*    be«  Jftatf]  bi  ben  10 
^"*-  ttben  biffe  üotgefd^Teüen  marfgteüe  ®ero,  be  befte  unbet  aBen  an  manl^eit  nnb 
an  bogeben,!*  toente  l^e  bit  (anb  üorflnnt,  wenn  be  feifet  nid^t  binnen  lonbc« 
cfr.chr.toa«.  bor  nmmc  toatt  l^c  genant  ein  bef dorntet  bnffe«  lanbe«.   ^  ^bbe  l^ir 
*to  ERagbebord^  einen  l^of,  bat  l^e  bidte  piai)  to  toonenbe.    bat  jlnnt  inne 
A.  s.  fnnte  Sitiafe«  copeUe,  bat  iö  nu  funte  Steffen«  genant*.    *|  1^  l^abbe  einen  15 
9-?o.  btobet,  be  l^eit  gtetoc  ©igeftib.    be  jlid^tebe  ©toningen*  be  jjtotcjiie  t)an 
f!mc  ett>e.  |* 

S5i  feifet  Dtten  tiben  »eten  uk  gteben  l^it  to  lanbc,  be  otet  l^et* 

fd^o^)  ein  bei(  t>ot(eiten  unb  ftid^teben  ,cloflete»     *|  bo  loa«  gteoe  ^bb, 

ib.   be  fiid^t  §ebfe(inge*  in  funte  8?ite«  ete,  »ente  l^c  neinen  etoen  l^obbe.  20 

619,' 12.' ein  gteoe  fiid^tebe  of  9Jionni!e*9?ienbotd^^,     ed^tet  loa«  ein  gteoe  ®eto 

627,36.  to  2l(«(eoe*,    be  fiid^tebe  bat  doflet  bet  juncftuioen  in  funte  3o^n* 

638, 4.  ne«  ba^3tiflen  ete.    aoet  fHd^tebe  feifet  Ottc  ein  juncotowencloftet  Sal* 

644,33.befe^.     of  loatt  §iIbe«feDe®  geflid^tet  bi'pnen  tiben  unb  t>e(e  anbetet 

doflete.  I*  25 

4.  ^be*  ft^lt  B.  10.  ^arf  fe^tt  AB  ol^ne  ^)(nbeutttng  ber  Sude ;  Gero,  marchionum 

sui  temporis  optimus  et  precipuQs,  obii^  A.  8.  19.  t>pvleieit  B,  20.  «^efeUnge  B, 

21.  monnif  ne^nBord^  B, 

1.  corpus  sante  Juste  A.  S.  6.  Sltölcben,  im  3Wan«fe(bcr  (Scelrei«, 

2.  Ueber  bic  Sage  ber  @te^>l(>an«*(£a*      9leg.*53ej.  SWerfeburg. 

^ette  (.  ob.  @.  8,  Sltttti.  3.  7.  noX^itd,  fübl.  öon  SÄfci^crölcben, 

3.  Oröntngen.  nid^t  mit  SBalbedt  bei  ^etmftebt  gu  öcr 

4.  Heslinge  A.  S.    $c«(ingen  im     n)ed^feln. 

SBrcmifd^en.  B.  $ißtr«lebcn,  V2  3«.  füböftl.  i?on 

5.  2R8nd^cn''9'lienburg  an  ber  ^aale      S^^eul^albcn^leben. 
im  2(nl^afttfd^cn. 


öu^  II.     965—966.  55 

€^reoe  tfrto  fix^Mt  bat  clofler  ^f^rrenrobe  unb  brad^te  funte  Cirtacu«  arm 

oati  Home. 

*|  2)iffc  8^^^c  ®cro  ^bbe  emcn  f on,  bc  ^cib  ©ifrib,  be  ^abbc  eine  chron. 
ütutoCTi,  bc  l^ctt  $cbbett)id^.  be  fon  flatf.  bo  toa«  ®ero  ein  olt  l^er.  i)t  toatt    u,' 
5  to  rabe  bat  l^c  tod^  to  JRonic  unb  o^jjjerbc  finc  roapm  itp  funte  ^eter^  altax 
unb  bat  »an  bem  ^atoefe  funte  Strtacuö  arm.    ben  brad^tc  l^e  to  lanbe  unb 
jKd^tebc  bat  totutocncloflete  to  Oetenrobe  unb  gaf  a(  fm  gut  bar  to,  unb 
finen  l^of  to  äKagbebord^  befd^eibebe  l^e  bifd^oj)  93ernbe  to  ©alberflab.    bat 
tcflament  befegelbe  feifer  £)ttc,  eb  loart  atjer  nid^t  gel^olben  na  ©eren  bobe*. 
10  be  fu(t?e  ©ero  fatte  ftn^  fone^  ©iftibe^  Dtutoen,  bc  toebetoen  ©ebbetoigen,  to 
einer  ebbebifd^cn  to  ©crenrobe.  buffe  ®ero  l^abbe  ein  fufter^,  be  nam  ben  a.  s. 
marf gretocn  Äcrflen  unb  telbe  ttoc  föne ,  einen  ®ero ,  be  toart  bifd^oj)  to  ^Hfi 
®t.  23a.  6o(nc,  unb  einen  Xitmorc.  be  bifd^o^)  unb  greüc  Ottmar  ||  jlid^tcn  »an  orem 
erüebeilc  bot  clofter  to  2Wonnt!e*9Wenbord^.  •* 


15     Jfietfer  <Dttr  orttjgi  btft^opr  teeren  nnb  igreoett,  be  ttp  Ott  gefworen  ^abben* 

*|  3n  bem  negcnl^unbcrt  unb  66  jare  toa«  be  feifer  to  Gofne  unb  a.  s. 

fd^idfebe  bat  rüe  to  ?otl^ringen  na  pme  toiffen.    bo  ftooren  aöer  t)orflen  unb  15-25. 

greifen  tocbber  on.    bor  umme  mafebe  be  feifer  to  unfer  t)ruioen  bage  frub*  aug.is. 

toil^unge  einen  l^of  unb  eine  f^)rafe  to  SBomte^.    be  9iomer  l^ebben  patot^ 
20  a^ol^anneö  bel^olben:  toenn  bo  fe  üornemcn  be^  feifer«  tofunft  ot)er  bat  ge=^ 

berd^te  J>an  ber  \pxaU,  bo  leiten  fe  patoc«  Sol^ann  M  unb  f ödsten  ftne  gnabe. 

be  feifer  tod^  bor  Stauen  unb  t)cng  bar  bifd^o^je  unb  greücn,  be  uj)  ön  ge= 

ftooren  ^bben,  unbe  fanbe  fe  to  ©äffen  unb  leit  fe  bel^olben. 

3)eö  iorc«  jlarf  Seringar  in  bem  etenbe  to  93at>enberge ,  bat  be  feifer    ib. 
25  t)e(c  jkibe^  unb  ttoibrad^t  l^abbe  mebe  gel^at.  bat  i«  bar  umme  ntd^t  gefd^re* 

öen,  toente  eb  bc  ©äffen  nid^t  roret.    jin  »rttxoe  l^cit  2BilIa,  be  toart  ein 

cloficrttrutoc.  '* 


1.  Q^txonr.  A,       diracu«  SJB.         9.  (perc  AJB.  14.  tnon»i!en  n.  B,         24.  ®«s 

>Otni)tXQ^t  AB,  Bavenberch  A.  S. 

1 .  ®cro  jiarb  am  20.  ajlai  965.  @.  gcbrudft  bei  ö.  ?ubett)tg,  Rell.  Mss.  VII, 

M.  $etncmann,  SWarfgraf  @cro,  ©rann-  490.    b.  ^einemann,  Cod.  Dipl.  Anh. 

f(^etg  1860,  @.  113.  2)ic  Urfunbc  txm  I,  34. 

965,  burd^  bicÄ.  Otto  ben  $of  be«  ^^er««  2.  §ibba,  \)crmä^>lt  mit  SWarfgraf 

llorbenen  @ero  in  SWagbeburg  bem  ^i"  S^frijliau  (+  966).  @.  i^.  ^incmann,  a. 

fd^of  ©ernt^arb  t)on  ^Iberftabt  gegen  bie  a.  O.  ©tammtafet. 
gc^^nten  in  brei  2)örfem  überläßt,  ip  a^- 


56  ^(if'6pptnä)xomt, 

Reifet  <Dttt  leit  ber  Hontet  t%d)Ut  1i)tn%tn  utib  fdjaffebe  svebbtt  bat  htm  fioi 

\0  Hom  genomen  woi$  :c. 

A.  s.  *|  S)ar  na  in  bem  ncgcnl^unbctt  unb  67  jar  toaö  be  feifer  to  9iomc  to 

1-12'.  »tnad^ten.  l^e  üeng  be  9tomer,  be  j)atüeö  Qol^ann  bel^oCben  ^bben.  l^c  Ich 
ber  9tomct  rici^tcr  l^cngen.  bar  na  tod^  be  feifcr  mib  bem  jjatocfe  to  9ia*  5 
Unna,  bat  toercn  fe  to  pafd^en.  bat  na  fd^affebe  be  !etfet  toebbet  botge  unb 
lanb,  bat  bem  flole  in  bem  (anbe  to  3ta(ien  genomen  loa«,  bat  na  enboben 
be  !eifet  unb  jjatoe«  bem  jungen  foningOtten  bat  l^e  to  toinad^ten  fd^olbe  mit 
on  toSiome  fin.  bat  umme  be  junge  Dtto  to  SSJotmij  fd^idfebe  bat  tile  tüif(t= 
fen.  batl^cittl^cftneetjienbegebingcmitbenöorpenclotttfen.  tomibbenfom*  10 
met  tt>a^  l^e  to  gtantoott  unb  befatte  ©affenlanb  * .  be  feifet  toa«  to  3ta(ien.  |* 


IDtm  ittitigen  koning  ^Utn  wart  gemoroeit  ummc  bes  hrtferia;  boi^tet  oan 
((üreken*    keif  er  <!Dtte  wart  to  llom  in  igieooct  mit  trugen  nnb  oaiten* 

A.  8.  *|  S)at  femen  be«  foninge«  boben  t)an  ®tefen  to  om.    bat  loatt  ge« 

t3-29.  tootben  ummc  beö  feifet«  bod^tet  Dan  Otelen,  bat  men  be  getje  be«  feifet«  15 
iDec.2i.  föne  foning  Dtten.  bat  na  in  funte  2^oma«  bage  fam  be  feifet  to  SRome  ||  unb  «t.  23b. 
bo  \)t  bet  flab  vcp  btei  mile  na  toa«,  bo  toeten  bat  be  fenaten  »an  9tome  unb 
pa))en  unb  monnife,  joben  ©tefen  unb  aHe  üotf  unb  entpfengen  on  mit  au« 
jen  unb  mit  öanen,  unb  j)an)e«  Sol^anne«  entffeng  on  )oan  funte  ^etet« 
gnaben.  |*  20 

Jfioning  ^tte  be  iunge  »att  jgemtet  to  ketfere. 

A.  8.  *|  2)c«  anbeten  bage«  toiebe  be  jjatoe«  foning  Dtten  mit  öuftott  oHc« 

29?32.  ^olfe«  to  feifet  t)ot  funte  ^etet«  gtat)e.    bat  loa«  gtot  ütoube  unb  l^etfd^of 

ib.  621,  ttoiet  feifete  Sluguftotum  unb  ein«  patoe«.  bo*  flatf  SBil^etmu«  bifd^o^)  Dan 

*  äReinge,  be«  feifet«  föne,  bem  SRagbebotd^  unb  ©affenlanb  be  toilc  beDolcn  25 

toa«.    SRed^tl^ilt  be  foninginnc  laä)  ftanf .    bet  toatt  geapenbott  in  eime  gc^ 

fid^te.  et  benne  jennige  boben  quemen,  fj3taf  fe  to  ben  be  öot  ot  toeten  *min 

fon  SBitl^efm  i«  bot  leibet  unb  bebatf  gubet  bed^tniffe'.  be  abbet  »an  Sotöei 

ftatf  of  unb  febe  to  tootne  finen  btobetn  *335il]^elm  i«  bot*.  '* 


1.  @tatt  *bat'  Ut  B  'toat\         8.  (Statt  'bat'  l^at  A  'bar*.         9.  mit  on  fc^olbe  B.     Oia^i» 
'2Bom.*  ^at  B  nod^  'bat*.         16.  SJl^om.  B,         17.  @tott  'bo'  ^at  B  '»o*.  18.  attei- 

i^^  9.  B.        20.  graben,  grebcn ?  @.  A. 8. :  domnus  papa  iagradibus  beati Petri  residens, 
eo8  honorifice  suscepit.         25.  @tatt  'unb*  l^at  B  't>an'.         29.  brobcr  AB,  ^rotcm  M. 

1.  2)icgBortc  *Uttbbef.@affcnl.'fmb  2.  SSiaü^  A.  S.  fättt  ber  Xob  SBit* 

unftar :  postea,  iter  suum  acceleratus,      l^^elm«  in  ba«  Sal^r  968. 
in  Saxoniam  remeavit.  A.  S. 


«U*n.     967—968.  57 

iRed^tUb  fiavf. 

*|®at  na  jiarf  Wlt^if)Ht  bc  fcifctinnc.  btffc  l^abbc  fc3*  doflct  gc*  a.  s. 
fltci^tct  in  ©affcn(anbc.  |*  t)an  orct  begebe  iö  t)e(e  gef(i^ret)cn  in  ber  ©äffen  48-54. 
(et>cnbe.  bat  iot  l^eit  bigejtum  ©ajconum.  *l  of  jlotf  bifd^op  Sernt  t>an  $al*  ib.62i, 

33—35. 

5  berpab.  biffe  toa^  t)an  ebbeler  gebort,  bi  ben  tiben  toeten  t)e(e  gteöen  in 
©affenlanbe  t>an  pnen  ffeci^te.  |*  om  l^otbe  o!  to  be  bord^gteüe  to  SWeibc* 
borcj^,  a(«  l^it  na  gefeilteren  iö. 

tfin  beoangen  mit  tftn  bofen  getfle  wart  gelo^  mit  funte  |lctrriei  kttftn. 

*|  So  9tomc  üor  ben  feifcr  unb  üot  anbeten  l^eten  gefd^ati^  bat  ein  a.  s. 

10  benflman*  beö  feifctö,  ben  l^e  (etf  l^abbe,  bedangen  »att  mit  ben  bofen  geifle.  19-24. 
bat  untme  leit  }>aö)eö  Ool^anne«  l^alen  fnnte  ^etct«  !eben.    be  Jfccftn  bto(^* 
ten  ein  anbete,    mcn  leibc  fe  an  ben  fefen,  eb  trü)alp  aöet  nid^t.    ten  (eflen 
l^alben  fe  be  ted^tfd^n(bigen  !eben.    to  l^ant  bo  men  be  an  ben  man  leibe,  ^t 
toatt  Dotlofet.     bat  toaö  jegentoatbici^  bifci^oj)  !I)ibetif  Dan  SRcinje',  be« 

1 5  feifet«  mad^ .  l^e  begteip  be  f ebene  unb  f})ta!,  l^e  loetleit  bet  nid^t,  men 
^outt>e  om  benne  be  ^nt  mit  bet  febene  af  *.  be«  begebingebe  be  feifet  mit 
not  bat  ]^e  be  febene  toebbet  gaf,  unb  be  jjatoe«  gaf  om  ein  (eb  »an  bet  feben.  |* 

V^a  iQetmen  oan  6tUtngdt0tp  ein  ^tvto^  matt 

a3t.24a.        *|  3n  bem  negenl^unbett  unb  68  jäte  toatt  $i(betoatt  to  bifd^op  ||  ge*  a.  s. 

20  foten  to  ^atbetfiab.    bat  l^abbe  om  bifd^o})  S3etnt  to  roten  gefed^t  bat  ^t  43-46. 
bifd^^f  toetben  fd^o(be.  ben  fatte  l^cttod^  ^etmen  ran  ©äffen  in  bat  bifd^op* 
bom,  toente  l^c  beö  feifet«  jiebe  rotftunt  be  teile  l^e  buten  lanbe«  loa«.  ]*  l^it  cfr. 
möge  tot  toeten,  loe  bi(fe  ^ettod^^etman  loa«,  l^e  toa«  em«  manne«  föne  ran  Brem. 
33iffinge«bot^)  unb  toatt  a(fu«  to  einem  l^ettogen  gefoten.  in  bet  tib  a(«  gtere  308,  ' 

25  @cto,  ran  bem  rot  gefd^teren  fleit,  fm  l^etfd^oj)  ran  albet  nid^t  met  rotflan 
toolbc  nod^  mod^te,  bo  »att  feifet  Dtte  to  tabe,  l^e  toolbe  bet  tibbetfd^oj) 
fetten  einen  nien  rotften.    be«  fat  ein  to  SiHingeflotj),  be  l^eit  Sitting.    be 

2.  foc§  B,  7.  I^ir  ^cx  S.                 8.  Q^n  bebkoatifl  B,                 16.  begebittfle  B. 

18.  «^rmati  B,  •(fttttng^or))  AB,  ^ilgefbor))  JT.            20.  to  ootne  B,            23.  möge 

iu  tottat?  24.  ^iaitigeSb.  B\  ei^enfo  3*  27.         l^ertegen  A,         ^geforen'  fe^lt  A. 
25.  »oirflaitb  B, 

1 .  A.  S.  i^\i  nur  fünf  $(6|ler  auf.  4.  Quam    catenam     Theodericus 

2.  familiaris  A.  S.  Metens.  episcop.  arreptam  cum  dice- 

3.  Theodericus  Metensis    epi-  ret  nisi  manu  abscisa  non  demissu- 
scopus.  A.  S.  rum  A.  S. 


58  ^6f^pptn6ixml. 

l^abbc  fet)en  ]^ot>c  Tanbe«  uitb  fcücn  imbcrfaten  atmer  (übe  unb  ^bbe  ttüc 
föne,  ein  be  l^eit  Wxö^man,  be  anbet  §ennan.  btffe  tocten  etlile  lube  unb 
flat!  unb  dof  unb  flribbtd^*  biffe  ^emtan  quam  in  beö  fcifer^  l^of  unb  n>a« 
benflaftid^  unb  erebe  otmobid^lifen  aHe^toene,  bat  ijt  to  (ejlen  tüo(  be!ant 
toaxt,  bat  on  be  feifet  bar  to  nam  bat  i)t  be^  feifer^  föne  to  einem  tud^tmefler  5 
gefat  loart.  bar  na  fatte  on  be  feifet  to  einem  rid^ter  in  finc  fiab.  bo  fci^ad^ 
bat  fine  fned^te  umme  beit)erie  bedaget  tootben.  l^e  tid^te  oöet  fe  aBe.  l^c 
rid^te  fe  flrenglifen  unb  fo  teti^te  bat  on  atte  lube  btod^ten  unb  gube  iube 
leif  l^abben.  bo  6et)oIc  om  be  foning  bat  getid^te  oüet  aße  ®affen(anb  unb 
cfr.A.s.be  Bifd^öp  ixen  Sternen  flu  btfd^opbom,  bo  fe  tö  3?tatien  togen.  bot  na  10 
mafebe  on  be  feifet  to  l^ettogen  to  Junebotd^,  biffe  telbe  tioe  föne,  ein  bleif 
l^ertoci^,  be  l^eit  93enne  ebbet  ^^nt,  be  anbet  6(eif  gtebe,  be  l^eit  Subet. 

iDe  btfdjop  oan  igalberßab  gaf  oitlbort  keifer  <!Dttrn  ta  fi%d)Unbe  bat  ev^e^ 
hif^ophom  to  Ma%htbotd)  ui  htm  fixij^U  i^aiber^ab. 

A.  8.  *|  9n  bem  fufeen  jate  afö  feifet  Dtto  t)otnam  ftnet  mobet  unb  fln«  15 

15-27.  f"5"^^  SBill^efm^  unb  anbetet  6tf(i^oj5C  bot,  l^e  toatt  fetc  6ebtoioet  unb  begunbe 
to  benfenbe,  too  l^e  bem  bobe  of  naibe  unb  »0  l^e  geloüet  l^abbe  gobe  unb 
funte  äWauticio,  bo  l^e  toebbet  be  Ungeten  fltibc :  efte  l^e  fegeüod^te,  l^e  loolbe 
to  äKagbebotd^  ein  bifd^oj)bom  mafen.    l^e  fanbe  na  ben  bifd^o^j  to  ^albet* 
flab  be  bo  gefoteu  toftö,  bat  l^e  to  9tome  to  ome  feme*  bat  fd^ad^.  bo  bifdbo))  20 
^itbetoatt  quam,  be  feifet  cntjjfeng  on  (eiflif  unbe  ojjenbe  om  fin  l^ette  unbe 
ftne  begetinge  umme  bat  ||  bifd^o})bome  to  äWagbebotd^  to  flid^tenbe  unb  (o*9Bi.24b. 
oebe  om  gtote  öotbetniffe  unb  benft.  be  bifd^o^j  ^pxat,  l^e  toolbe  gerne  böigen 
ftne«  tüiffen,  unb  gaf  om  »an  finer  ^jarren  ein  beU,  bat  i8  tjan  bct  Dte 
toente  an  be  33übe,  ban  Stebetifeö  toege*  loent  ah  be  6(ben.    be  feifet  bat  25 
(eiflifen  bat  f}t  om  met  bat  to  gebe,    l^e  gaf  om  bat  beil  ttoifd^en  SBiÖet* 
befe^  unb  bem  ©aftemcte^  unbe  ttoifd^en  bet  ©ale  unb  Unftetot  unb  61* 
mena*  unb  be  gtoben  bi  SBat^ufcn  ^.  be  feifet  (ad^cbe  unb  ötautoebe  ftf  bet 

4.  to  Uft  B,  5.  tu(^m.  B,  8.  t>TU(l^ten  B.  18.  anbete  B.  20.  io  be  B, 

Tl.  tjnfieret  B,  28.  »rautoe  A, 

X.  Uebcr  bic  via  Friderici  f.  3acob8  2.  SBUbBad^,  ber  bei  Äelbrd  in  bic 

in    ben   2ßagbeb.    ®cfc^id^t8=S3(ättcrn  ^ctme  fließt. 
1867,  (g.  181.    @ic  ging  öon  ber  ©om»»  3.  3)er  faljigc  (See  in  bcr  ©raffd^aft 

menbe  ®ergc  bi«  nad^  Älcin*@ermer8le==  3}lan«felb. 
ben.    (ättoa«  anber«  beftimmt  bie  9lic^*  4.  2)ie  C^lme. 

tung  @.  Sßa(tli)cr,  Singuli.  Magdeburg.  5.  SÖßaPaufett  (^rei^^angcrl^aufen, 

III, 24.  Sgl.  aRagbeb.  @efd6.-Satt.  1868,  «egierungöbejirl  äßerfeburg), 
e.  162  f.                                    ., 


8U(i^II.    968.  59 

ga))e  unb  nam  ben  6ifd^o)>  Bi  ber  f)cmi  unb  t)or(enbe  ont  bett  l^erbeflaf  ebber 
ben  bif(^opegflaf  to  ^alberflab  unb  Btforgc  mit  eimc  flaue,  bc  !eifet  fcega* 
üebe  ben  fcifcoj)  ^ilbetoatbc  l^erKloi  unbe  fanbe  on  to  ben  Bif(i^o})e  to  Sßeinj, 
bar  toart  l^e  geriet,    bar  na  leit  be  feifer  @re!en  unb  flne  feffci^o^),  be  on  to 

5  Ouebelingebord^  koolben  erf(agen  l^eBben,  ore  l^otebe  äff  (au  unb  U)otbe  a.  s. 
grcöen  Sutl^arium  of  l^eBben  bobct  (aten*.  bo  beben  be  öorjlen  tox  on.  bc«  se-ei. 
nam  om  be  {eifer  a(  {in  gut  unb  fanbe  on  gegangen  to  Meieren,    ein  jar 
m^  i)t  ga>angen.    bar  na  loart  om  bed  letferd  l^ulbe  bebinget,  dfo  bat  l^e 
grot  geft  gaf  unb  lofebc  mit  fi!  bat  öortoer!  to  ©auter^toen  unb  bat  to 

10  ©obeötoegen  *  unb  l^e  picl^tebc  gobe,  to  beteringe  üor  bat  l^e  an  bem  feifer 
gcbrofen  l^abbe,  bat  dojier  to  3Ba(bc!e  unb  gaf  bar  to  ben  teinben  beil  fineö 
erüe«,  bat  flf  be  brober,  bot  nu  canonifen  ^itcn,  af  deibcn  unb  af  (eoen 
fc^olben.  '* 


^ttftt  ^iit  Unbt  ^belbert0  ^at  tt^tbxfd^op}>om  ta  ittag^eborii)  ttnb  ht 
15  p$mt»  g«f  om  ^at  paUium. 

*|  3fn  bem  fuben  jare  fanbe  feifer  Dtte  na  bem  abbebc  to  2Wagbeborci^,  a.  s. 
be  l^eit  "Siiäiaxt  unb  loa«  be  bribbe  abbet  be«  ctofler«,  mente  üor  om  l^ab*  28-30. 
ben  toefen  ebbebe  bifd^oj)  Slnno  t)an  SBormij  unb  bifd^oj)  Ottoinu«  »an 
^i(ben«l^eim.    ben  abbeb  fRici^arbum  toolbe  l^e  l^ebben  to  bif(i^o^)c  mafet  to 

20  3Kagbebord^.  be  toife  be  feifer  flunt  unb  bar  mebe  bemoren  toa«,  bo  toart 
om  l^eimlifen  ein  bref  in  be  l^ant  gcflcfen,  ben  la«  be  feifer  unb  oorteid^  be« 
abbebe«  unb  nam  bifd^o))e  Slbefbertum.  be  l^abbe  ein  monnif  getoefen  to 
Ürere,  ben  l^abbe  be  feifer  t)or  to  bifd^ojje  orbineret  taten  unb  l^bbc  on  ben 
9tu§en  gefant  to  ^jrcbigenbe,  aU  Qc^äfxtun  i«,  unb  fe  l^abben  on  oüefe  gc* 
©t.25a.]^anbelt  unb  üan  fif  üortoorjjen.  bemäbelbcrto  (cnbe  l^ebat  erjebift^o^bom  || 
to  5IRagbebord^,  bat  of  ^arteno^jofi«  l^eit,  unb  fenbe  on  to  patot^  Sol^anne«. 
be  beflebigebe  on,  toente  l^e  be«  loof  toerbid^  toa«,  bord^  funte  SKauriciu«  ere 
unb  bord^  aller  anberen  l^ittigen,  be  to  STOagbebord^  legen,  fe  gaf  ^t  on  of 
bat  Pallium  unber  ber  miffen  to  bragenbe,  unb  enbot  bem  bifd^o^  »an 

30  3Keinje  bat  ^t  on  intoifen  fd^olbe.  bat  fd^ad^  in  funte  ?uca«  bage.  |*  .  oct.  is. 

1.  »9t(0enbe  B.  6.  (luNr.  JS.       bo^e«  ^.  9.  'lof.  m.  f/  bkMv  a^«*  f<^tt>er(t<!^ 

rif^tifl.  19.  ^Ubenf^^d^m  B,       scmafct  B,  21.  bre^f  B.        U]  bet  l^atit  AB. 

29.  'b«r'  fe^ft  B, 

1.  a)icfc«  ^reigniß  faßt  nad^  A.  S.  SWagbcburg;  ®utcn«tocgen  21/4  SWcKcn 
in  ba«  3.  943.  uorbnorbtt)e|t(.  toon  SWagbeburg.    Ucber 

2.  in  Sunterslevo  et  Wodeneswego  ben  Si^amcn  be«  (enteren  2)orfe6  f.  SBig«« 
A.  S.  ©roß«'  unb  Ä(etn*@anter«Iebcn  gert  in  ben  9ieuett  SWittl^eilungeu  VI, 
liegeu  uotbtocfH.  1%  bcj.  2  SReitcn  tjon  ^eft  2,  e.  n. 


60  ^d^ö^^ctt^ronü. 

9t  ttfit  eqrbtfd)op  to  Ma%t>tb(fV^  Tihtibttivm  toart  t)etlikeit  in  geoort  utib 

ia  floU  bvad)U 

^•|-  *|  ®aT  na  in  t>cm  negenl^unbcrt  unbc  68  jatc,  in  t>em  öcirbcn  jarc 

39-41.  jjdttjeö  3o]^annc«,  in  bem  feöcnbcn  jarc  na  f eifert  Dttcn  ftontnge,  in  bcm 

futücn  jatc  a(^  t)c  junge  fctfer  Otto  geaonct  n>a3,  bon  cnbot  be  feifct  allen  ^ 

tjorflen  in  @af[en(anbe,  fe  fd^olben  to  n>tnad^tcn  to  SRagbcbotd^  !omen.    bat 

^^21  i^'  i^^^^'    ^^  pd'^^  üoroTloüebc  o!  bcm  nien  Bifd^o^je  bat  fine  monntfe 

A.  8.  rode  mod^ten  bragen,  be^  fc[to  tooten  ntd^t  bon  mofien.     be  U\ä^op 

'    '  äbettertuö  nxirt  l^erlüen  to  jiole  gebtad^t  unb  tool  entjjfangen  »an  pa)ßtn 

unb  txm  (cten.  I*  lo 


f^vt  btfd)Qpbom  Utbe  keifet  ^tte  to  btm  /lid)te  to  JKeibebord). 

A-  8-  *|  3fn  bem  negenl^unbert  unb  69  jatc  in  bcn  l^ilgen  bagen  to  totnad^ten 

45-48.  toicbe  U\ä)cp  Slbelbted^t  bcn  erjlen  Bifd^o^j  to  9)ferfe6ord^,  be  l^eit  S3ofe,  ben 
Bifd^o^  to  SWiffen  33oTd^arbum,  to  Sife  ^ugonem.  to  buffem  (eibe  bc  feifer 
bte  Bifd^o^bome  afö  ^aüelbcrd^  —  ot  bifd^o^)  l^eit  3)ubo  —  Stanbebord^  —  is 
ot  bifd^op  l^eit  S)uboItn  —  unb  ^otena*  —  or  bifd^op  l^eit  3orban.  be 
bre  bifd^oj3bome  toetcn  üor  getoefen.  biffe  Iot>eben  l^orfam  bem  bifd^oj)  to 
STOagbebotd^  unb  flncn  naöofgeren.  '* 


Hie  monmke  quemen  buten  be  flab  to  6erj9e. 

622*  *l  ®^^  ^^  ^^  ^^^  fulüen  jäte  in  funte  Jaurenciu«  aöenbc  toorben  be  20 

48-54.  monnife  toifet  »au  funte  äWauricio  t)or  be  botdb  buten  to  33crge  to  funte 

(Chr«Ad. 

273).  Oobanfc  ba))tifien.    bar  af  toa«  lange  toonl^eit  bat  be  monnife  in  funte  ian^' 
*  renciu«  at)enbe  touHen  unb  baröot  gingen  aBe  jar  to  funte  äWauriciu«,  bar 


fe  legen  l^abben,  unb  fungen  bar  ein  lof  unb  eine  miffen. 


I* 


toan  benflmonnen  orutoen  unb  hitiberen.  25 

chn  M.         *|  S)c  feifer  fatte  bat  red^t,  eft  ein  benftman  t)an  Serge  neme  ein  benfl* 
toif  funte  9Jiauriciu8,  be  finber  fd^olben  to  93erge  Igoren,    toereb  aöer  bat  be 
man  l^orbe  ||  funte  SRauriciu^  unb  bat  toif  be«  abbebe«,  be  finbere  fd^o(ben«t.25b. 
funte  STOauricio  Igoren.  |* 

Ott  bem  negenl^unbert  unb  70  jare  flarf  ix\(S)op  93ofe  to  äRerfebord^, 
bem  üofgebe  Otfetariu«. 

4.  O.  fonlnfe  cronebc  B,         b.  cronet  B.        6.  'fe  f<^otben'  fcl^(t  B,        7.  »ororlobe  B. 
9.  %lUttVL9  B.  13.  be  Vt^äf.  %,  B,         erjie  A,  14.  tc}i|  A,  tiat^  B ;  iotiitt 

unten  ).  3.  982  f^dUn  bie  ^ff.  bte  9orm  '<Si|\  21.  !0{auttcon  B, 

1.  ^ofctt:  Jordanes  Foznanensis  A.  S.    '^orcna'  tjl  @d^reib*  ober  Sefcfcl^ter. 


©U^  n.     968—973.  61 

Jßftfer  <Dttr  ht  iuugt  httft  fint  sutttfi^op  io  Hom  mit  tftt  itttidritnrett  oan 

*|  2)aT  na  in  t>em  negenl^unbctt  unb  7 1  *  jarc  töad  t>e  feifct  to  9tomc  a.  s. 
be  toinad^ten  unt>  j)af(i^en.    beö  jare«  fanbe  foning  3o]^annc«  »an  ®re!en  23-27. 
5  finc  nici^tcten  Z^to^^^aum  bem  iungcn  f eifere  oöct  nter.    bat  na  in  bem 
anderen  iarc  to  I3af(i^en,  bo  nam  be  junge  feifer  be  junferotoen  to  8?onte. 
bar  n>a^  be  l^od^tib  mit  grotcr  cre  unb  l^erfci^o^). 


9t  keifet  fegeoadyt  ie^gen  be  0arraeetien  unb  ^ttktn. 

3n  beme  negcnl^unbert  unb  73  jor  l^abbc  feifer  Dtte  einen  groten  a.  s. 
10  ftrit  »>ebber  be  ©refen  unb  ©arracenen  unb  feget)a(i^t  unb  tod^  bo  t>an  3ta*  35.37. 
(ien  to  Seieren  unb  fd^idebe  bat  rife,  unb  red^te^  loegc^  t?an  bar  to  SWagbe« 
burd^  unb  quemen  ^ir  to  ))a(men. 


3ti  jgtoten  fe^ett  %%n%  be  keifer  to  köre  utib  mit  ber  proceffleti. 

*|  S)ijfe  feifer  l^abbe  be  toonl^eit  bat  l^e  to  l^od^tiben  ging  fuloen  to  fore  a.  s. 

15  mit  ben  J3aj3en  unb  mit  ben  bifd^o^jen  in  ber  j)rocefpen  to  t>efper  to  metten  38-42. 
unb  to  miffen.    be  Bifd^ojje  unb  pa|)]^eit  gingen  t)ore  mit  bem  l^iHid^bome 
mit  ben  aujen  unb  toirf Daten,  bar  na  l^e  mit  ben  toorjien.  fo  flunb  l^e  benne 
an  bem  forc  mit  gobe^  trud^ten  in  groter  innit^l^eit  unb  f})raf  nid^t  unber 
ben  tiben:  tocnn  bat  gobe^binft  t)u(6rad^t  toa^,  fo  ging  ^t  »ebber  mit  ber 

20  ^)roceffien  »an  bannen  mit  ferjen.  be  üorjien  t)o(geben  om  benne. 


jfieifer  Otto  begtflebe  be  ketken  to  i^agbeboni)  mit  burbareti  eleinoben  itttb 

beflebtgebe  alle  bing  mit  bteoen  itttb  fegelen« 

*|  3n  ber  tib  be^  anberen  bage^  gaf  be  feifer  bem  gobe^l^ufe  tor  fmer  a.  s. 
erflen  wuwen  feie  unb  üor  finer  finber  fd^one  gaoe  funte  2)Zauricio  an  bo*  4^.%, 
25  fen  fcHen  miffetoebe  unb  an  anberen  jiruugc  unb  bejlebigebe  aBe  bing,  be 
to  tooren  gefd^en  teeren,  unb  gaf  bar  oter  flne  6ret>e  unbe  ber  foninginne 
unb  fine^  fone^.  bo  tod^  l^e  to  Ouebetingbord^,  bar  toa^  ^t  be  <)afd^en.  mit 
red^ter  oroube  beging  l^e  be  l^od^tit.    bar  quemen  to  ome  boben  t)an  ®refen 

6.  'fUi«'  ff^lt  AB-,  feinen  a,  feine  b.       11.  @tatt  'unb'  »or  'r.  ».'  I^ot  B  *»an\       13.  mit 
bc  B.  14.  ben  ».  B,  17.  i»nb  mit  ben  er.  B,       »irifuaten  B,       bo  ^b  B. 

1.  'Slaä)  A.  S.  972. 


62  @d^8^t)cnc^roni!. 

t)au  Ungeten  )oan  93e^nten  loan  IDenenmatfe  t)an  SBent(ant)e  t)an  $o(6n 
öan  aßen  (onbcn.    be  boten  tootbcn  al  in  ütcbe  ||  tool  gefd^cit)cn  t>an  bema9t26! 
f eifere,    bo  ftatf  Ijiertod^  ^erman.    bat  bcbrotjebe  t)t(  fcre  ben  fetfet,  twente 
l^c  ein  tt>i«  red^tüerbid^  t>orfte  toü^  unbe  rid^tct. 

Bt»  fttlorn  iare«  ad)tt  2»agc  na  bec  Wimmelt) art  Ctjrtfli  flarf  fteifi^r  ^tU.       & 

A.  s.  *|  5)at  na  to  nnfe«  leeren  ^entmefioatt  tod^  be  fcifet  to  5WerfcBorci^  unb 

10-24.  öufbrad^te  innid^lifen  bar  toat  ^t  (oioet  l^abbe.    be3  mibbetoefenö  bar  na  tod^ 

l^e  to  9Dtimir(et)e  unb  be«  oDenbe«  l^orbe  1^  bar  tcf^)er  t>roltfen.    bar  na  be- 

gan  ^t  cranf  to  toerbcnbc  unber  t)efj3er.    bo  ftne  beiner  bat  fegen,  men  \)(^U 

febe  on  mit  gobe«  (id^am  unb  men  betoatbe  ön,  bar  gaf  l^e  finen  geiji  vcf.xo 

in  ber  anberen  nati^t  begrof  me  firt  tngetoeibe  in  nnfer  ürutoen  ferfen." 

ib.   ben  (ifame  t)orbe  men  to  SIRagbebord^  l^ir  in  be  ftab  unb  txxcct  mit  groten 

^^'*^'  eren  begraben  bau  bifd^ojje  äbefberto  mit  (inberert  bifc^open  unb  ^Japen 

M^^'m'^^^^^' I*  ^^  ^^^^^  ^^^  ^^^^  ^^^  P^^  ^^  i^  ^'*  gtoten  arbeibe. 

Oe  ittnge  kdfrr  <!Dttt  bwang  be  Seiten  ttnb  mahebe  fe  tin)0aftt4i*   fe  leten  fth  15 

oh  t>0ptn. 

A.  s.  *|  3)at  na  in  bem  fulJ^cn  jäte  l^abben  be  S)enen  feifer  Dtten  boben 
35-46.  gebobet.  bar  ummc  jiribe  l^c  bi  ©lejewü,  bat  l^t  no<i^  Dttenfant,  bar  bc 
fWb  n>a«,  unb  l^e  bortod^  äffe  bat  lanb  »entc  an  be  folten  fe.  be  ©äffen 
flogen  be  2)enen  öan  bem  (anbc  in  be  fd^epe.  bat  toart  fo  berid^tct  bat  flf  20 
ber  S)enen  twrfte  Ätnelb  *  feit  bo^>en  öan  flunb  (tn  unb  entpf eng  bat  lanb 
t>an  bem  feifer.  feifer  Dtte  fiid^tcbe  bar  in  bem  (anbc  3  bifd^o^)bome.  be 
(eibe  i)t  unber  bat  bif d^o^)bom  to  ^amburd^  unb  maf ebe  be  3)enen  tin^l^af tid^ 
bem  rife.^'* 


Jiatfer  ^tten  ko^  unh  fptfe  alle  mehen.  25 

A.  8.  *|  2Ren  t>int  befd^recen  bat  feifer  Dttcn  be«  groten  foft  n)a«  bufent 

41-4L  ftoin  unb  fd^a))  aiftt  offen  bufent  malber  fom«  ad^tc  t>ober  n)in«  tein  »ober 

3.  toit  f.  B,  8.  an^nnilete  B,  Miminleve  A.  8.  10.  ItfiAn  B.  27.  attfit 

»orber  B, 

1.  Haroldus  A.  S.  d^  Söeifc  feinem  ©o^nc  ju ;  Otto'e  II. 

2.  3)cn  gelbjug  Otto'«  I.  gegen  bic     ^icg  gegen  bie  SDäncn  fättt  in  ba«  Sal^r 
©äncn,  ben  A.  S.  in  ba«  3.  952  \t^t,      974. 

fc^rcibt  ber  @d^iJ^>^>en^ronift  int^^ilmli«* 


$ßn6f  II.    973-975.  63 

Seteö,  btt  foa^  ftti  f ojl  toefclmge«,  an  ötf<i^c  an  eiere  an  l^onre  an  fefe ,  Bot«' 
terc  unb  anbete  tcmo^be ;  |*  unb  bit  batf  neinianbc  tounbcrcn,  toente  toe 
bar  nterfet  toat  anbedj^inge  i)z  l^abbe  ban  brunben  unb  ban  bromben, 
ban  l^eiben  unb  bau  criften,  bar  ban  bor  gefd^reben  t««  toat  l^e  l^tr  to 
5  (anbe  bebe,  toat  l^e  in  anberen  lanben  bearbeibcbe,  fd^olbe  mi  bat  fd^riben 
al,  fo  morbe  unfe  materte  to  lang,  toi  l^ebben  nod^  bed  fulben  nid^t  a( 
befd^reben  bat  l^e  in  bnffem  lanbe  geban  l^eft. 

f^'tfö)of  ^ht{bttd)i  mufit  tchomenbe  btng. 

iBJ.26b.  *|  StfÄob  SlbetBred^t  Babbc  bc  gnabe  ban  gobe  bat  k  tofomenbc  btng  chr.  m. 
10  proplfyeterbe.  l^e  flnnb  bat  bifc^^opbom  lool  bore,  ^e  ging  mannige  nac^^t 
^eimrftfen  to  SJerge  mit  einen  capeHane,  vtfpt  bat  l^e  fec  unb  ^orebe,  eft  be 
monnüe  to  fore  loeren.  baut  fjt  fe  al,  i}t  (obebe  gob  bar  umme.  baut  t|e 
ber  ni(]^t  ai,  ^t  jhafebe  fe  ^rtKfen  unb  fatte  on  Bote,  bc  gobe«  beufie  bor* 
fumeben.  l^e  toad  ein  u>o(  gelart  man  in  aUen  ^a^Iilen  fünften.  |* 

15    9t  iutijge  hetfer  <IDtta^  get^ettett  be  toht^  regnerebe  mit  ber  oarflen  oulbort* 

*|  3n  bem  jare  a(8  fcifer  Otto  florf,  bo  toorben  be  üorften  einbreti^*  a.  s. 
tid^üfen  to  rabe  bat  fc  ben  jungen  Dttonem,  be  l^eit  Otto  be  robe,  Bel^olben  45-46. 
too(ben  to  f eifere. 

€ttt  tiatt  lange  nvitttet  uub  ein  grot  ftte  in  bem  meien. 

20         *|  üDar  na  in  bem  negenl^unbcrt  unb  75  jare  toa9  ein  l^ort  lotnter  unb  a.  s. 
jhint  fo  fange  bat  in  funte  ©erbaciu«  bage,  bat  x9  a6)tt  bage  na  funte  24-27. 
3o]^n«  etoangcliflen  bage,  be  bar  fumpt  na  paf(!^cn  in  bem  meien  *,  bei  ein 
grot  fne,  be  a(  bat  crtrüe  Beberfebc.    bo  (ad^  be  junge  fcifer  Dtto  be  toinad^- 
tcn  to  gutba*.    biffe  ^bbe  bete  ttoibrad^t  mit  pne«  bebberen  föne  l^ertogen  «»>•  «27, 

25  ^iurife  ban  SJeieren.  ben  beug  \)t  to  äRagbcBord^  in  bem  negenl^unbert  unb 
77  jare'  unb  fanbe  on  mit  flner  fe(f(i^o<)  mang  bc  aBenben  ober  @(be  in 

1.  «tff^en  B.  4.  V.  tor.  \>an  ffttfUn  t>nb  0.  ovomben  t^nb  t).  i.B,  5.  toat]  iat  AB. 

6.  alle  f(^rtuen  B.     ut  f.  no(^  B.  7.  (anben  B,  8.  ^Ibrec^t  B,  13.  <Btatt 

'W  f^at  BW.        17.  JOttoneu  B.        20.  'unb  75*  a,  ftfftt  AB,  »nnbt  78  M,        22.  3ö* 
ffanntß  B,  23.  to  »t^n.  B, 

1 .  A.  S.  I^at  Bloß  Idus  Maji,  b.  i.  2.  Polida  A.  S. 

15.  aWai.    S)er  @cri)attu«tag  ijl  bcr  13.,  3.  A.  S.  \}at  978. 

auf  ben  0 .  f &Ut  Johannes  ante  portam  lat. 


64  ^d}'6ppmäfxomt 

in  tat  clcnbc.  t)e8  fuftoen  Jate^  t»art  funtc  äbcf^cit  fccfed^t,  be«  f eifert  mo* 
t)er,  bi  t)em  fcifer.  t>c^  bebe  be  l^itge  toToutoe  loifUfen  unb  tod^  bem  fonc  ut 
ben  ogen  mit  oret  bod^tet  bcr  ebbebifd^en.  be8  j[are«  jhibe  be  feifer  to 
SBattanbe.  j* 

VOaitfo  unb  greot  ®tro  fl<>8^<<  f^^  ^^i^^  ^^i'^*  ^ 

A.  s.  *|  Sfn  bem  tiegen^nbert  unb  79  jarc  befebe  ein,  be  l^eit  3BaIbo,  ben 

22-43.  gteüen  (Seren  t>an  äte^fcüe  to  bem  f eifere,  bar  umme  öod^tcn  be  SBatbo 
unb  @ero  bi  SfKogbeborti^  \xp  bem  tijerbere  unb  erftogen  fif  beibe  bot.  bod^ 
(eit  be  feifer  gretoen  @eren  bat  l^oioet  äff  tan  unfd^utbi(i^lifen.  biffe  greüe 
®ero  l^abbc  ein  boci^ter,  be  ^eit  3lbeta.  be  l^abbe  einen,  be  ^eit  ^eberi!  öan  lo 
©d^afen*.  be  äbela  (ofebe  ore^  t>aber8  l^oöet  unb  öorgaf  or  öorxoer!  unb 
or  ertje  8{WIet>e  in  bat  gobe^l^u^  to  äRagbebord^.  '* 


dunte  f^ttfftn»  ^\\iiö)^omt  wart  %tbvaö)t  »an  Mttn\t^ 

A.  8. 


,  5n  bem  negenl^unbert  unbe  80  iare  todb  feifer  £)üt  to  Italien  unb 

627f 

46-50.  ^c  quam  in  buffe  taut  nid^t  mer.    in  ||  biffen  jare  ixa(i)tt  bifd^op  $i(betoart©i.27a. 
funte  Steffen«  ^iHid^bom  »an  äReinje.  '* 


ZMbttiUi^  ht  ttfit  btfd)op  flatf. 

A.  8.  *|ÜDar  na  in  buffem  jare  jiarf*  bifd^o^)  Slbelbertu«,  be  erjle  bifd^o^) 

7-10.  biffe«  flobe«^ufe«,  in  finem  britteinbcn  jare  be«  bi|d^o|)bome«.    l^c  ftarf  to 
beut  Steine'  unb  toart  to  äRagbebord^  mit  ercn  gebrad^t.    to  ftner  bigraft  20 
quam  bifd^o^)  $i(ben)art  öan  $a(berflab,  unb  l^e  bat  ben  aiitt  ;&arttoige  bat  l^e 
on  begraben  mojie.  be«  gonbe  l^e  om.  be  monnife  unbe  po!pm  ifulpm  bar  to 
mit  innid^eit  unb  toart  begraben  in  ben  bom  öor  funte  $l^itip|)i  Oacobi  aftare.  [* 


^t\)tUuü  matt  Qtkottu,  be  flarf  oor  ber  confirmacien« 

A.  8.  *|  !j)e  brober  foren  Otl^ricum,  einen  toifen  monnif  »an  fünft,    l^e  jiarf  25 

14-28.  up  bem  toege,  at«  ^e  na  ber  confirmacien  tod^,  bat  bifd^o^)  ätbred^t  to  toorne 

16.  met^n^e  AS;    donante  Theoderico  Metensi  episcopo  A.  8.  20.  gebrockt  B, 

23.  grgrauen  A.  24.  0<^rtcu<  AB,  Oixitui  Mf, 

1.  Filia  ejus  Athelanupsit  S ige-  2.  981  A.  S. 

fr ido ,  filio  Heinrici  comitis  de  S ta-  3.  @ibt(!^en{)etn  bei  $aKe  a.  @. 

then  A.  S. 


«Uc^II.     979-983.  65 

gcfcd^t  ^bt)c,  t>at  ^t  gobe  Qtitt>m  J^obbc  bat  Dtl^ticu«  nid^t  btfd^op  »erben 
mod^te;  »ante  l^e  bar  to  nid^t  bequeme  enioere.  |* 

QKfelam«  matt  bifii)op  \o  iRagbtburg*    \)t  fat  in  ftn  flebe  to  Mtxftbotd) 

mthbtx  einen  monnik  oan  6erge. 


9?a  buffen  flubcn  btfd^opc  quam  fctfd^oj)  ©ifelariuö,  bc  bifd^o^)  to  a.  s. 
üKerfefcord^,  be  tiid^t  entoa^  ein  red^t  l^erbe.  l^e  quam  mit  Kflen  an  bat  iu  30-68. 
fd^o))bom  to  äWagbefeord^,  ein  bei(  mit  pmonien :  toente  l^e  gelt  gaf,  ein  bei( 
mit  logene:  toente  ^e  iot>ebe  be3  l^e  cd  nid^t  enl^eift.  l^c  begerbe  ntd^t  funber 
ftigen  t3an  einer  l^erfd^o^)  in  be  anberen.  bo  l^e  bifd^op  toa8  »orben  to 
10  äWagbebord^,  l^e  bel^eilt  of  bat  bifd^opbom  to  3Ker|ebord^  unb  fatte  iax  einen 
monni!  toan  33erge,  be  l^eit  Dtl^arbu«  *,  unb  mafebc  ut  bem  bifd^opbome  ein 
abbacien.  '* 


IDe  U3enben  oerfloreben  bat  btfd)opbom  6tanbebord)  unb  ok  iQabelberd).    be 

t^ertage  iRgftco  ootfloebe  Ci^» 


15         *|  3n  bem  negen^nbert  unb  82  jare  öerlo^  feifer  Otto  be  robe  benchr.M. 
jtrib  to  ßatabria,  bat  ^t  fume  loed^  quam,  be^  jare«  t>or  buffeme  öorjlorben 
be  SBenben  bat  bifd^opbom  to  Sranbebord^  unb  ^abelberd^,  unb  l^ertod^ 
SR^feco  öorjiorbc  Si^  unb  tod^  toentc  to  Satöe.    bor  toart  l^e  bedangen  t>an 
bem  but>ele  unb  xtip  an  unberfat  *8aurenciu«  pmi^tt  miV.    bat  be  unber^ 

20  bifd^oj>e  öorftort  toorben,  bat  lebe  men  bifd^oj)  Oifcler^  unred^tüeit  to. 


9t  0affen  fioi^tn  30  bnfent  IPenben  nnb  nod)  mer* 

©t.27b.         *|  3n  bem  negenl^unbert  unb  83  jare  l^abbe  feifer  Dtto  ein  f<>ra!e  ||  mit  a.  s. 
ben  öorflen  unb  bar  nam  l^e  to  gnaben  l^ertogen  Oinrife  öan  Seteren,  be  6-7! 
quam  bo  ut  bem  elenbc.  be8  fufben  jare^  toorben  be  SBenben  toebberftrcöid^  ib.  63 1, 
25  ben  aiften  ©äffen,  unb  bar  umme  jiribben  bc  ©äffen  mit  on  unb  erftogen 
ber  3Benbe  30  bufent  unb  feöenl^unbert  unb  54. 


4etfer  C^tto  be  tobt  beilbe  ftn  gelt  in  oeir  beil  nnb  flarf  to  itome. 

*|  S)e«  futoen  jare«  tod^  feifer  Dtto  to  9tome  unb  toart  aanf .  l^e  fatte  a.  s. 
ftn  tejiament.    i)t  beilbe  pn  gelt  an  beir  beit,  ein  bei!  gaf  l^e  ber  ferfen,  bat  45-50. 

7*  flaff  flftt  B,  8.  funbtren  B.  10.  <Bor  '^e  brl^eirt*  f^at  B  ']^r  (el^etU  t^o  3Raq« 

bebor<^\  18.  Sß^feco  ^^;   Mist o wi  Chron.  Magd.  26.  *uiiV  ))or  54  fel^U  >i. 

27.  »ier  ^xtl  B, 

1.  Hotradus  A.  S. 

®t&btc^ronifen.  Vll.  5 


66  ^iSpJßm6)ioml. 

arCotx  t)ctl  atmen  (üben,  :t>at  bribbe  beti  pncr  mobcr  unb  piiet  fujier,  bÄt 
üeirbe  beit  ftnen  ribberen,  be  ^oxitf  fiticit  toiBe«  or  (axit  öortaten  l^abbeti 
unb  bat  lif  in  be  toage  gel^enget.  bar  na  tid^tebc  l^c  öor  bem  patot\t  unb 
t)or  anberen  bifd^o^)en  opmiccct,  be  |)a»)e«  (ofebe  on  »an  bcu  f uuben  unb 
9^0».  7.  jiarf  in  funte  SBiHebrorbi  bage*  unb  toort  to  SRom  begraben. 


iPe  briMie  Otto  ein  hint  nravt  gekoren  ta  honinse« 

cf.A.s.         3fn  bem  negenl^unbcrt  unb  84  jarc  toart]  geforen  Dtto,  be  ein  ftnt 
^^^''  toa«  in  bem  tjeirben  jare.  eb  »arb  fceüolen  ben  bifdfcop  to  Solne  to  l^olbenbe 
unb  t)or  tf  jlanbe,    mebber  bat  ftnb  fatte  ft!  $inri!,  l^ertod^  to  Seieren,  unb 
toolbe  foning  njerben  unb  ftf  njien  (aten:  be^  moijtt  bo(]^  nid^t  gefeiten.         lo 

9t  VOtn^tn  togen  mit  iKgfeca  up  ^e  0affen  mit  craft. 

A.  8.  *|  S)ar  na  in  beme  negen^unbert  unb  85  jare  togen  be  SBenbe  in 

24-25.  ®affen(anb  mit  groter  croft  unb  on  iiaip  aJhjfeco  be  SBent  mit  einem  groten 

^ere^.  fe  öorberioeben  fere  be  (ant  to  ©äffen  mit  roöe  unb  branbe.  |* 

jQertod)  ^inrik  van  Meieren  ort  ben  kaning  ta  oote  :c.  i& 

A.  s.  *|  3n  bem  fu(öen  jare  tebo^te  fB  l^ertod^^inrif  loon  Seieten  bat  -l^iflf 

25-32.  jegcn  ben  jungen  fontng  gef at  l^abbc.  l^c  quam  to  granfeuüort,  bar  bat  fint 
foning  Otto  »a^,  mit  ben  öorjien.  l^e  fetbe  af  fln  fc^^on  genjant  unb  tod^  an 
fnobe  cleibere'  unbe  t>oft)e  ftne  ^enbe  unb  td  bem  foninge  to  tjote  unb  fod^te 
gnabe  in  red^ter  otmobiii^ett.  be  foning  nam  on  to  gnabcn  unb  of  an  finen  20 
trumen  rab.  bar  na  to  <)afd^en  l^abbe  be  foning  finen  l^of  to  Ouebelinge* 
bord^,  bar  beineben  toeir  l^ertogen  bem  foninge,  to  bifd^e  l^ertod^  $inrif,  l^er* 
tod)  Sonrab  to  ber  fameren,  l^ertod^  $eti(*  in  bem  fefre  unb  l^ertod^  83ernt 
toa^  marfd^alf.  bar  quam  of  l^ertod^  Softölanje  unbe  l^ertod^  äW^feco  unb 
öorlifeben  fif  mit  bem  foninge.  |*  25 

Bt  tJOtnbt  brennen  ^ambotö).  ||  ^erbflebe '  bat  ciofitt  »art  %tfiiö)UU      8l.2Sa. 

A.  s.  3)e«  fuben  iareS  »art  $ambordb  öorbrant  öan  ben  3Benben.    *|  be« 

82-34,  jare«  jiarf  marggret>e  SRibbad^.    l^e  unb  fm  fujier  Slllmid^®  jiid^teben  bat 

26.  (ranben  B. 

1.  7  Id.  Decembr.  A.  S.  3.  humilis  habitu  A.  S. 

2.  Saxones   Slavoniam   in-  4.  Hecil  A.  S. 

vaserunt,  quibus ad eupplementum  5.  ©crbftcbt 2@t. norböjll. t).(Si^Iel&cn. 

Miseco  cum  magno  exercituvenitA.S.  6.  Eilsuit  A.  S. 


©uci^ll.     984-99  J.  67 

clojicr  to  ©crbjtcbe,  unb  M  fubcn  fujier  »a«  bot  cbbcbtfd^c  unt)  i«  bar 
bcgraüen.  '* 


Otta  ^at  ktnb  tad)  mit  htafl  tt|)  be  Wenlren« 

*|  9ti  bcm  negen^nbert  unt)  86  jctrc  to(j^  Dtto  bat  !mt  mit  bcn  ®af*  a.  s. 
5  fen  mit  groter  craft  up  be  SBenben.    bar  quam  l^crtod^  SKijfcco  to  om  mit  43-4«. 
groter  aaft  unb  gof  bem  fouingc  ein  comel  unb  »elc  anber«  cleinobeö  unb 
wart  bc«  foninge«  unbcrbane,  unb  bortogen  unb  öorl^erben  oHe  SBentlant. 


I* 


IPat  cloflft  bi  (S^uebelingbord)  up  htn  liCn;ingedbergt*  maxi  gefltd^t. 

*|  S)e8  jor«  jtid^tebe  be  cbbebifc^e  äWed^tl^ilt,  leifer  Dtten  bod^ter  bcö  a.  s. 
10  groten,  toor  ore^  brober  feien,  leifer  Dtten  be«  roben,  bat  clojicr,  uj>  bem 
berge  bi  Ouebetingebord^  rtp  funte  Senebictu«  regufen.    be«  jare«  jiarf  8o*  633, 4o. 
betoid^,  be  tejie  »an  Äart«  fled^te.  |* 

9t  0affen  tagen  up  br  tJDtvht,   ein  grot  m\nU 

*|  S)ar  na  in  bem  negenl^unbert  unb  87  jare  togen  be  ©ajfen  aüer  nf  ^^°°- 
15  be  SBenben  unb  butoeben  toebber  be  borge  uü  ber  @foe.  in  ben  tointer  toart   67, 

'•     ■  •       ö  ,    r,  42-4Ä. 

grot  »ater  unbe  bar  na  ein  grot  toint,  be  t>c(e  bun>e«  umme  toar^).  |* 

€in  brage  fommer^  ein  eometa^  grot  fteroent^  funnetoonbeltng. 

*|  3n  beme  negenl^unbert .  unb  88  jax  ujo«  ein  l^eit  fommer  bat  be  a.  q. 
ürud^te  t>orgingcn  tjan  borrid^eit,  unb  njart  ein  grot  fterbent  ber  (übe.    in  es,  14. 
20  bem  jare  bar  na  fd^ein  ein  grot  ftem,  bat  ttja«  ein  cometa,  unb  toort  ein 
fteröent  ber  (übe  unb  »el^e«,  in  bem  jare  bar  na  toanbe(be  fif  be  funne,  |* 

9t  Waffen  ftrtbben  t»t  mit  ben  Wenben«    tme  bifd^ai^e  worben  erflagen. 

*(  3n  bem  negenl^unbert  9 1  jar  toa«  be  feifertnne  Sl^eopl^ane,  be«  jun^^  a.  q. 
gen  foning  Dtten  mober,  be  tjan  ©refcn  »a«,  to  Ouebe(ingebord^  mit  orem  21-39. 

8.  rni^ingl^e«  berge  A,  ton^.  B,  11.  regelen  JB.  14.  @aiTe  B, 

t 

1.  Sc^t  SÄünjenbcrg.  Ucbcr  bic  toer-  Laetitia  Dei  (Seijjfau),  Sichern  (^it- 

fd^iebcnen  S'iamenSformcn  f.  ö.  @ratl^,  tic^enbad^).    @.  Sßlntcr  in  bcnäRagbc* 

Cod.  Dipl.  Quedlinb.  @.  988  f.    2)te  bürg;   ®efd^i(i^t«-SBIättcm  1867,   131. 

feit  ber  jtoeiten-^lfte  bc«  15.  3a]^r^>.  (gmSJcrfud^  ben  bunfCen  SRamcn  ju  er» 

gcbräu^d^e  Benennung  mons  Sion  gc«-  flärcn  bei  gtttf(^i,  ©cfd^id^te  öon  Oueb* 

^M  in  bie  Kategorie  ber  Flamen  mie  linburg  I,  302  ff. 

5* 


68  @(^8^J)en^ronif. 

fonc  fonmg  Dttcn  to  pa\i)tn.    tax  quam  l^ertod^  3»^feco  »an  ^olcn  unb 
öde  ant)erc  toorjien  unb  fcrod^ten  goüe  unb  fcel^eifben  gnabe.    bar  na  tod^  bc 
foning  tan  banne,  bc§  Jareg  jiarf  bc  mober  Zi)eop\}ane&. 
A.  s.  5)e^  jarc^  bor  na  jlribben  be  ©äffen  ttoie  mit  ben  SSSenben,  bat  toa^ 

6-9!  in  bem  mane  3uUo.    bar  toart  tnne  gef tagen  bifd^op  S)ibetif  toan  Serben.  5 
be  anber  jirib  xoa^  in  ben  l^erfceflmane,  bar  toart  tnne  ||  gef tagen  be  bifd^op,a3r.28b. 
be  bar  nxi«  bannerüorer. 
637,66-         ®ar  na  in  bem  negen^unbert  unb  92  Jor  gaf  be  feifcrinne  SW^eib 
'  *  orer  bod^ter  3Ked^tl^ifben  ber  etbebif^en  to  Quebetingebord^  oren  l^of  to 
SBalbefe.   bar  gaf  fonig  Dtto  fine  breüe  unb  ingcfegete  oioer  unb  leit  öotgen  10 
al  bat  bar  to  l^orbc.  be  ebbebifd^e  äRed^tl^itt  jiid^tebe  bar  ein  ctofler  ber  öru* 
toen  toan  funte  33enebictuö  orben  in  funte  änbreaö  ere  be^  l^itgen  apoflelen 
unb  fatte  bar  in  l^itge  j[uncürun>en,  be  gobe  beinen  n)o(ben  na  ber  regelen  in 
einfamid^eit.  |* 

€tu  lid)t  oot  ^age  fd^ein  in  bat  norbnt.  15 

A.  Q.  *|  3n  bem  negenl^unbcrt  93  jar  in  funte  Steffen^  nad^t  to  toinad^ten 

38-44.  toart  ein  kift  gefeen  in  bat  norben,  bat  men  meinbe  bat  cb  bagebe.    bat 
toarbe  tool  ein  flunbe.  |* 

€in  ^arb  nvinter* 

A.Q.  *|  3n  bem  negenl^unbert  unb  94  jare  toa«  ein  ^rt  tointer.    bc  began  20 

21  f.  to  funte  Satijcteö  bage  unb  jtunt  tocnte  to  funte  ®ert>acii  bage  to  <)ingeflcn .  *  '* 


€ttt  bovrr  fommtt. 

A.  Q.  *|  2)it  jar  loa«  f 0  broge  bat  id^tetoetfe  toatere  toorbrogeben,  bat  be 

23-26.  toifd^e  florücn,  unb  regenbe  f 0  deine  bat  bome  aut  unb  graö  öorborreben .  |* 

€in  g(0t  ptfiiitncit.  25 

^i^'  *|3)ar  quam  0!  na  ein  grot  Jieröcnt  ber  lube  unb  be«  öcl^e«.  id^te«toe(fe 

26-28.  njifd^cn  toorben  red^t,  eft  bat  gra«  t)orbrant  tocre.    be  SBenben  f erben  fl!  a( 
oan  ben  ©äffen,  funbcr  be  ©oraben.  |* 

2.  gnabe  AB;  gat)e?  honorifice  donati  in  patriam  redienint  A.  Q.  5.  in  B,      tt)er£ 

An  B.  6.  'be'  »ot  'f>m:  ft^U  B,  16.  »jar*  fel^a  2?.  17.  Ii(^t  B. 

1.  3tU(]^  l^ier  ftimmen  bic  angcgcbc««      rissima  III.  Idu»  Novembris  exorta 
ixtvi  Xage  14,  Oct.  — 13.  3Äat  ni^t  mit      usque  III.  Idus  Mai  fuit.  A.  Q. 
ber  entf^re(i^euben  ©telte:  hiemps  du- 


©Itd^  II.     993—995.  69 


9tt  0tfoen  mottftn  rrflagett* 


*|  3)c  grcöcn  l^tt  in  ben  lanbcn  »firibbcn  mit  bcn  9?ortmannen.    bor  a.  <i. 
»orbcn  crflagcn  btc  Btobct,  greöe  ^inrif  ©ifrib  utib  ©ubo '.    be  gct^angen  31-35. 
»otbcn,  bc  lofcbcn  bc  ©äffen  t)or  fct)cn  bufcnt  punt.    bc«  fufoen  jatc«  toa« 
5  0!  9Tot  l^ungcr  in  ©öffenlanbc.  •* 


9tn  0affeti  ging  ein  gtot  plage  ooer« 

*|  3)«T  na  in  [bcn  ncgenl^unbctt  unb  95  jat  nxxtt  bat  flctöcnt  grotct  A.a 
tocnnc  to  öomc,  alfo  bat  bc  ©äffen,  bc  Ojtcrfaffen  l^eiten,  t>orflorüen  fo  fcrc  36-45. 
bat  bc  l^u^  nnb  »oninge  unb  ganje  botp  toofl  ujorben.    bar  to  togen  bc 

10  SBenben  in  ©affenlanb,  alfo  bat  bcn  ©äffen  bo  oücrging  be  propl^ecie,  bc  bar 

fleit  gcfd^rcücn  *i!  toi(  fenben  oüer  fc  min  getid^te,  ficrtjcn  unb  bat  ftocrt'. 

bar  umme  fambe  foning  Otto  üoß  unb  to^  bor  aBcnbelant  unb  üorbc  gro^ 

ten  rof  ut  bcm  (anbe  unb  quam  bo  ttjcbbcr  to  OuebefingcBord^.    bar  toart 

g9f.29a.]^c  too(  entj>fangen  öan  flnc«  öaber  fujicr,  tan  ber  ||  eSBcbif^cn  SRcd^tl^ilt. 

15         3)ar  futoe«  in  ber  tib  üortcic^  äE^eit  bc«  foninge«  fujier  ber  toerlbe  a.  s. 
unbc  loijcbc  gobc  or  luf^cit,  unb  U^6fo)f  ^ilbctoart  »an  ^alBcrflab  toiebe  fc  ii-n. 
üor  bcm  foninge  l^ir  to  SWagbcBord^.    be  !oning  l^eitbe  ein  fprafe  mit  ben 
torjlcn .  bar  öorf oncbe  bc  foning  öde  frigeö  unber  bcn  üorjicn  »an  oücr  9tin . '  * 


iQettod)  jQinnk  oan  ^cierrn  itttt^t  ftnen  fon  nn^  fiatfU  ^atttttftm. 

20         *|  Dar  toaö  ^ertod^  ^inri!  öan  SScicren,  bc  toij^  to  ©anberfem  to  pner  a.  s. 
fujicr  ©crBord^  ber  cBBcbifd^en  unb  loart  aan!  unb  leit  t>or  pf  ^len  ^inrif c  17-22. 
finen  fon  unb  (embc  on  unb  f<)ra!  'ga  unb  ft^itfc  bat  ri!  to  33cieren  unb 
fette  bi  nummer  iegen  ben  foning  binen  leeren,    cb  ruioct  mi  fcrc  bat  if  [bat 
je  bebe,    benfe  binc«  »aber«,  ben  bu  in  buffer  tocribe  xad)t  mer  fueji'.    be 

25  l^crtod^  xtip  an  unbcriate  pner  fufe  ^f^ricleifon,  l^crc  gob  ücrtarmc  bi  ot)er 
mi\    l^e  Parf  in  gubent  gcloüen.    l^e  l^abbc  t)c(c  almefcn  gcget>cn,  uppe  bat 
om  gob  bat  t^orgcüe  bat  l^c  tocbbcr  foning  Dtten  pf  tjorl^ctjcn  l^abbe.    bc«  a.  q. 
iarc«  Porten  öde  öorpen  unb  of  Bifd^op  $iIbetoart  tjan  ^alBerPab.    bc  11-13. 
Ijiabbc  gepit^tct  bat  cloPer  ©tottcrlingcBord^  ^  '* 


4.  ^fnCvcn*  fcl^tt  B.         9.  bat  ^t  f^ui  A,  bat  ]^tt6  S.         18.  oorfotnebe  AB,  vorfenebe  Af. 
19.  Statt  'flarf  f^at  B  Ho6i\       ©atberf.  B.  20.  I^inrif  l^ertoi!^  B.  26.  almo« 

feti  B.  27.  (|ot  om  B. 


1 ,  Udo  A.  Q.  2.  ^tUtterlingBurg  %  Wt,  lo.  ö.  OPertotcf . 


70  ^ä^i^pptnäfvomt 

^otitng  ^tte  mahebe  to  pawtft  ftnen  neoen  ^ertogen  <Dtten  fon  unb  be  miebe 

hontttg  Ottnt  to  luifeve. 

A.  s.  *|  3ftt  bem  ncgcnl^unbcrt  unb  96  jare,  bo  fonmg  Dtto  alle  ttoibtaci^t     < 

14-17.  in  ©offenlanbc  fcertd^tct  ^bbe  unber  ben  üorjien,  l^e  to(]^  in  Otalicn  rnib 
quam  to  3iom.  bar  loa^  l^c  be  ^)afd^en.  })an)e«  Sol^annc«  toa2  gcjiottjen.  s 
l^c  fatte  S3tunen  »ebbet  flnen  neuen,  l^ertogen  Dtten  föne,  to  patot^t,  be 
ttjatt  ©regotiu«  genant.  |*  bit  toa«  mdt)t  bifd^op  Srun  be«  otben  leifer« 
ib.  föne  Dtten  fcrober,  toente  be  toa«  fange  öotftorüen.  *|  be  })att)e«  ©tegoriu« 
*  toiebe  ben  foning  Dtten,  be  loaö  bo  in  pnen  loeftcinbcn  iare.  l^c  l^abbe 
11  jar  foning  getoefen.  i)t  jiunb  bat  tue  toi«fifen  öote,  töcntc  fin  toi^l^cit  lo 
öOTt5u(be  fin  olbet*.  ^e  toart  getoiet  in  bem  bage  bcr  l^immefoort  unfe« 
leeren*  '* 


iSttfer  <Dtte  fegeoad)t  in  tOentlanbr* 

A.  8.  *|  3n  bem  negenl^unbcrt  unb  97  jare  to  xoinad^ten  quam  be  fcifcr  to 

38-41.  So(ne  unb  l^eilt  bar  flnen  ^of.    bo  beben  be  SJenbe  cd^t  na  orer  ort  unb  15 
roöeben  buflifen  in  ©ajfenlant.    bar  umme  toart  tomid^  be  feifer»    l^e  fa* 
melbe  bei  üoHe«  unb  tod^  up  be  SSScnbcn  in  bat  taub,  bat  l^eit  ^eöelbun.  l^e 
ib.  62  f.  fegeöad^t  unb  öorbe  groten  tof  l^ir  ||  to  5D?agbebord^.    be«  jare«  toart  getoiet «1.29b. 
bc  fcrfe  to  2Ba(be!e  in  be«  groten  !eifer«  Dtten  jortibbage.    bat  bebe  Bifd^op 
Ämoffu«  »an  4)alberjiab.  |*  20 


iStifft  Otte  fnrit  pamt»  So^annt»^  bnt  be  t^omtt  t^ttlbnt^  be  tungen  uiib 
nefe  af  unb  fat  tfiregottitm  tvebber  in  ben  ftoL 


A.  8. 


*|  Dar  na  in  bem  negenl^unbert  unb  98  jar,  be  toile  feifer  Dtto  l^ir  to 
Ä  fanbe  ma«,  Sre«cenciu«  be  JRomer  toorftote  ben  j)*atoe«  ©regorium  unb  fatitc 
einen  »an  Orefen,  be  l^eit  So^anne«.  be  Sre«cenciu«  borgat  ftne«  eibe«  unb  25 
iootbe  fufoen  leifcr  fm.  bar  umme  tod^  feifer  £)ttt  to  SRome  unb  öeng  patot^ 
öol^anne«  unb  fneit  om  ut  be  tungen  unb  ougen  unb  nefen.  ^e^belad^  Sre«* 
ccnctum  vcf  bcr  Sngeftord^  unb  toan  om  be  af  unbe  ^engebe  (^re«cencium  6t 
ben  öoten  unb  feit  om  ben  foj)  afffan.  be«  öorfd^rudten  be  SRomer  bat 
neimant  njebber  on  jH  fetten  borjie.  l^c  fatte  ©regorium  toebber  in  30 
ftnenftol.'* 


9.  *ben'  fe§lt  B.  bon  B.  öefftei^nbe  B.  16.  ktatt  '^e'  ^at  B  'onb'. 

24.  ttorftottcn  B,      fattcn  AB.  27.  hüadftt  B.  29.  be  top  B. 

1 .  etatem  suam  moribus  industriaque  vincens  A.  S. 


löttd^II.    996-1000.  71 

^ot  honte  vmtft  ertbeotitgr. 

*|  üDc«  jor«  txxa  to  ©offen  gtot  crtbetingc  to  mibbcnf cmmcrc  unb  »Ott  a.  s. 
gtob  feuntc.    in  bem  bontc  öden  ttoe  önrige  fleine,  ein  in  ber  flab  SRagbe*     '    * 
ioxäf,  be  anber  oöet  (gfee.  |* 

5  IDe  ebbeHf^e  oan  Clinfbetingebortf)  flarf.  Ire«  kttfer«  fufler  i|ttam  in  ov  fit^u 

*|  3n  bem  negcnl^unbert  unb  99  jat,  be  toilc  be  feifet  to  3taßen  loa«,  a.  s. 
öotjtunt  be  ebfcebifc^^e  SWed^tl^ift  »an  OuebelingBort^  buffe  lanb.  fe  ^bbe  4i-69. 
Chi  f^jtafe  to  SWagbebord^  mit  ben  Bifd^ojjen.  ot  ratgcüc  nja«  ^ertod^  33emt, 
](^ettogen$ennan«  föne  tjanSunefcord^.  bo  toart  be  efcbcbifd^e  feil,  unb  cranf. 
10  fc  fanbc  na  bi^opt  Scmxitbe  unb  bid^tcbe  om  unb  jiatf  unb  toatt  begra* 
»en.  be  feifetinne  funte  äbcC^it  enbot  bem  feifcr  bat  or  bod^tet  be  ebbe* 
bifc^e  bot  toere,  unb  bat  on  bat  l^e  ftne  fuftete  to  einet  ebbebifd^en  mafebe. 
bat  \dfctäf.  ^  fanbe  flner  fufier  be  ebbebie  mit  einer  gulben  toben,  bot  na  644, 
fbrrf  be  ftt(x>e  J^iUige  feifetinne  SPD^t. 


15    tOo  ftk  ein  bem  bofen  getfle  t^abbe  gegeoen^  be  matt  btfd^op^  bat  na  pamt» 

unb  tvunbettethen  oan  htm  fuloen« 

*|  3n  bem  1000  jäte  jiatf  patoc»  Otegotiu«,  unb  toatt  ein  gefoten,  a.  s. 
be  too«  bifd^))  to  9temtö  getoefen  unb  toa«  totbteoen  unb  l^abbe  gelegen  to 
ÜRagbebutd^  bi  bem  f eifere,  l^e  toa«  ein  fletnetifet  unb  l^abbe  ein  l^otologium 
»t.30a..gemafet  l^it  ben  feifet  gat  fubtil  nnb  bel^enbe.    beffe  ||  l^abbc  ftf  bem  bu*  m.p. 
üe(e  geget>en  unb  toatt  iV\ä)op  to  9?emi«,  bot  na  to  9tat)enne,  bat  na  ^atoe« 
mit  be«  buöcl«  tabe.  •  l^c  ötagebe  ben  geifi  too  lange  l^e  feöcn  fd^olbe,  bo  l^e 

« 

^)atoe«  toa«.  l&e  \ptat  fo  (ange  tocnte  l^e  to  Sl^ctufalem  miffen  bebe,  be  j)a* 
toed  Dotnam  bot  t>an  3l^etufa(em  otet  met.    l^e  badete,  l^e  tootbe  bat  nod^ 

25  nid^t,  (D^et  be  geifi  menbe  Ol^etufolem  be  ctapeäm  to  9tome.  eb  fd^ad^  in 
einet  k)a(len  bat  be  pcüot»  to  bet  cccpäkn  mtffen  l^olben  f(^o(be.  a(fo  l^e  bebe, 
be  bofen  geifte  toeten  bat  unb  toatbcn  ftuet  bat  fe  on  l^en  t>otbcn.  ^e  »ot* 
nam  bat  rnib  quam  to  rutoe.  l^e  fatte  fi  to  gobe«  botmi^ettid^eit  unb  teit 
pf  tofeben  »ot  ftn  funbe:  bat  fatte  l^e  ftf  to  bute.    men  teibe  be  (ebcmate 

30  u^)  eine  fate  unb  fpen  bat  bot  ein  toilt  j)ett.  bat  ptxt  tod^  on  in  funte  ^c* 
tetö  fctfen,  bat  toatt  l^e  bcgtaüen ;  unb  ate  l^e  tolebet  toa«,  bo  öotbotben  on 

3.  in  be  fl.  B.  10.  SBetoatbe  B.  15.  Statt  'be'  ^at  B  'ba\  17.  forett  B. 

22.  bem  gei^e  B.  24.  nc^t  B,  29*  to  leiben  B.  tebe  B,  31.  »ot» 

lOJDtbai  4. 


72  ^di^'6ppmä)xomt. 

be  bofeti  getfie  in  jlaltniffc  bcr  taücn  unt)  ixoiftm  oti  »ebbet  an  be  fulten 
flebe.  bat  toa9  ein  tefen  bat  fif  gob  otjer  on  l^abbe  öorBermet.  nten  ttjtt  ol 
A.  8.  bat  fine  !no!en  ftocten,  loenn  ein  patoe«  fal  toetben.  tot  biffeui  <)at»efe, 
38-41.  bo  l^e  patüc^  uxiö  tüotben,  öotclagebc  feifet  Düt  U\ä)op  ©ifelet  to  SWagbe* 
Botd^,  bat  nmme  bat  l^e  untebeKfcn  l^ebbe  trat  bifd^o))bom,  unb  6at  on  af* 
fetten,  be  patoe«  tot  ben  fcifdbop  üan  2)?agbe6ot(^  to  9tome.  be  W\6)op  toa« 
gi(]^tid^  tootben  bat  l^e  bat  nid^t  !omen  moc^^te.  ^e  fanbe  [inen  ^)apen  bat. 
be  febe  fine  not  mit  flnen  eibe  bat  l^e  bat  nid^t  f omen  mod^te.  '* 


^t  keifet  tod)  oan  Itome  in  grotet  tvt  na  ^em  lanbe  tc  |lolen  ta  dem  ^tlgen 

funtt  :3llbre4)te.  lo 

A.  s.  *|  S)e  feifet  toatt  to  tabe,  l^e  »ofbe  teen  to  bent  bilgen  fnnte  ättteAte, 

645, 7'  be  Ungeten  nnb  Sel^men  fcefatt  l^abbe.    l^e  toaö  6ifd^o^)  to  ^tage  getoefen 
unb  toatt  gentottett  in  9iu§en  unb  Kd^t  in  ^ofen  to  (Snefe  6egtat>en :  bat 
f d^egen  be(e  tefen  * .   bat  tod^  be  feifet  l^en  unb  öotbe  mit  flf  üele  9iomete  in 
©äffen  unb  catbenafe.  eb  entod^  nue  feifet  mit  f 0  gtotet  l^etfd^oj)  öan  Stome,  15 
afö  l^e  bebe,    bifd^op  ©ifelet  tod^  om  entegen  unb  fteid^  gnabe,.  toof  bat  fe 
nid^t  ftebe  bfeif.    be  feifet  tod^  to  ßife.    bat  entfeng  om  be  feifd^o})  unbe  be 
matfgteöe  Sgfatt.    bat  na  quam  om  enjegen  35o(iöIan)e  be  l^ettoge  mn  ^0* 
len  unb  entpfeng  on  mit  gtotet  ete.    l^e  tootbe  on  to  bet  jiab  ®nefe.    bo  l^e 
be  jiab  fad^,  \)t  Jieid^  »an  fime  f etbe  unb  ging  mit  gtotet  innid^eit  to  funte  20 
älbted^te^  gtaöe  be«  ^iHigen  mettetetö.    f)t  Bat  mit  ttanen  pne  gnabe,    l^e 
mafebe  ut  ben  bifd^o|)bome  ||  ein  etjeBifd^o<)bome  unb  leibe  ÄolBetge  bata3i.30b. 
unbet  unb  be  anbeten,    be  ^ettod^  Soü^Iatoe  gaf  bem  feifet  pne  gatje.    be 
bifd^op  gaf  om  einen  atm.    be  l^ettod^  tod^  mit  bem  feifet  to  SRagbcBotd^, 
bat  loa«  l^e  bat  feft  oöet  to  palmtn.    beö  manbage«  Bot  Bifd^op  ®ife(et  bem  25 
feifet  gtot  gelt,   bat  toatt  fume  gestiftet  toente  to  OuebelingBotd^.   bat  todb 
be  feifet  l^en  unb  toa«  bat  be  pafd^en  oöet.  be«  manbage«  toatt  bat  ein  gtot 
fent.    be  feifet  ciagebe  oöet  Bifd^oj)  ®ifelet.    be  Bifd^op  »a«  gid^tid^  bat  l^c 
bat  nid^t  fomen  mod^tc.  l^e  fanbe  bat  ben  bomptoöefi  SBaftetum,  be  üotant* 
»otbe  on.    bem  Bifd^o^)e  toatt  Befdbeiben  to  2lfen  Bi  ben  SRin:  bat  quam  be  30 
Bifd^op  to  ant^etbe  unb  Beteip  fif  in  bat  gtote  concilium  be«  j)atoefe«.    alfo 
Bteif  be  fafe  fo  lange  toentc  bat  fe  gob  futoe«  enbebe.  '* 


2.  I^abbc  ouer  on  »orbarmet  B.  3.  e^net  B.  8.  ber  bra<!^te  an  feine  e^aft 

mit  bem  eibe  a.  !Die  SBorte  »on  '^t  fanbe  —  fomen  mo^te'  feilten  B.  16.  en= 

tO(^  A.  frid^  B.  23.  ^olqtftawe  A.  29.  'bat'  ftW  A,  31.  f. 

an  b.  B, 

1.  2)ie  Sorte  *bc  Ungcren  —  öek  tefen*  jlnb  nic^t  ^v&  A.  s.  entnommen. 


©ttc^n.    1001—1002.  73 

€m  gttibett  rrttf e  »ad  ounben  an  keifer  iSarU  Ijalfr. 

Duffe  fetfer  Dtte  fett  tH)gtat)cn  !eifet  Äarfc«  graf  unb  üant  ein  a.  s. 
gu(bcnc  cruje  an  pnem  l^atfe,  bat  leit  l^c  om  nemcn.|*  s-ii. 

Reifet  <IDtt0  ootnirbe  lie  oihtn  mon^ttt  tftt  Eamer:  dar  umme  tvolden  fr  on 

*|  5n  bem  1 001  jare  tod^  be  leifer  to  9iome.  \ft  üorl^of  olbe  toonl^eit,  a.  s. 
bcr  be  9iomerc  üottegcn  l^abben.    fe  toolbcn  ben  fetfct  l^cimfifen  gegangen  13-3J. 
l^cfcBen.    ^e  toatt  gctoatnet  unb  quam  entoed^.    l^c  fcefanbe  olle  leeren  unbe 
t>orjien  be  om  trutoen  »ercn,  unbe  »olbe  flf  torefen.    bo  bat  be  9tomer 

10  loomemen,  fe  geöen  ft!  in  be«  feifet^  gnabe.  be  !eifer  la6f  to  SRome  mit  ben 
üorjien.  l^e  toa«  t)or  ben  luben  t>toIi(i^  be^  bage«,  be«  noäfte^  Betoeinbe  l^e 
bittertifen  fine  funbe.  l^e  »ajiebe  bitfen  be  ganje  totUn,  funber  be«  bonrc:: 
bage«.  be  üorflen  unb  greten  in  bubefd^en  tauben  ^)(ici^teben  toebber  on  mit 
ber  bifd^oj>e  öu(6ort.    l^ertod^  ^inrif  tjan  Seieten  tootbe  ft!  jegen  on  nid^t 

15  öor<)Kd^ten.    l^e  l^eift  fin«  »aber«  lere. 


€in  ettbeotn0. 
2)e«  jare«  toa«  ein  ertfcemng  to  33tanben6urd^  unb  in  üeten  tauben  * . 

Reifer  <Dtteu  nvart  oorgeoen, 

2)aic  na  in  beut  1002  jäte,  bo  be  feifer  üomam  ber  öorjien  tofamene* 
20  ftoeringe,  l^e  brod^  bat  mit  bult  unb  tod^  öon  9iom,    Srefcencie«  toif,  be  flu  cf.Eicke 
amie  toa«,  fanbe  om  na  ein  pax  l^anfd^o,  bar  loa«  öorgift  inne.    bo  l^e  be 
anbebe,  i)t  toatt  fcif  unb  flarf.  men  öorbe  on  to  Söen.  l^e  toart  mit  groten  cf.  a.s. 
eren  began  mn  ferfen  to  ferfen  ad^tebage  unbtoart  in  unferöruioen  munfier  647, 3. 
g3(.3ia.bcgratjen.    biffe  feifer  Otto  gaf  be  toril^eit  ||  bem  gobeöl^ufe  ^alberflabt  oüer  cf.  chr. 
25  be  bauöorften  unb  gaf  ben  bifd^o})e  ben  ian,  ben  l^e  l^et  oter  be  binfllube.    "***"■ 

(d^toi  tmtbrad^t  wart  unber  t>tn  noxfitn  einen  koning  to  hetfenbe* 


*|  S)e  öorften  toorben  ttoibred^tid^  umme  einen  uicn  foning.    id^te«*  a.  s. 
tßtlk  toolben  l^ertogen  ^ermen  »an  (Btt^aun,  be  anberen  ](|crtogen  ^inrife  n-si. 

1.  flcftttiben  B,  4.  »oriDt^be  B,  7.  vortogen  B.  12.  bide  B.       (jan^ett  B. 

25.  ^bctt*  vor  ^l^e'  UW  ^'       o*  ^cn  b.  B.  27.  ttt)l^bra<!^ti<^  B. 

1.  ^r  Ann.  Saxo  Bend^tet  )Um  3.      motus  hoc  anno  facttis  est. 
1000  (@.  645,  51)  nur  :  Magnus  terre 


74  jBä^Bpptntiftmii, 

t>an  Scicren.  bcfaffcfd^cn  t)orjicn  quemcn  to  fomenc  togtofc  vcp  bc«  fcifcr« 
l^of .  bcti  l^abbe  ein ,  be  l^cit  gteüe  ©unjfe:  bar  quam  bifd^o})  ®tf darin« 
öan  5D?agbeBor(i^  mit  ftnen  unberbifd^ojjen ,  bar  quam  l^crtod^  Sernt  t>an 
Sunebord^/  be  l^eit  of  Senno,  greüen  Sutl^ariu«  brober,  unbe  marfgrebe 
(Sggart  töofbe  fontng  toerben.  greüe  Sutl^er  l^inberbe  bat.  l^e  gaf  ben  rab  5 
bat  be  Bifd^oj)  üan  SRagbebord^  unbe  be  anberen  froren,  bat  fe  befunbercn 
nod^  to  famcne  nid^t  feifen  ttjolben,  fe  enfemen  to  2Ber(e  to  ber  fj)rafe  affer 
öorjien.  Sggel^ort  toart  tomid^  unb  fprof  to  Sut^rt  *toor  umme  l^inberjiu 
mil?'  ]^e  anttoorbe  ^entoujiejtu  nid^t  bat  bat  toeirbe  rat  to  bem  »xigenc 
l^ort?*  gretc  Sutl^cr  tod^  l^eimlifen  to  Sabenberge  to  l^ertogen  ^inrife  »an  10 
Seieren  unb  gaf  om  ben  rab  bat  l^e  fanbe  to  SBerte  in  be  fj^rafe.  bar  toeren 
feifer  Dtten  fuflere,  be  ebbebifd^en  t>an  @anber%m  unb  Ouebefingebord^, 
mit  ben  anberen  üorjten.  l^c  fanbe  bar  einen  dofen  ribber,  be  toarf  bar  ftne 
babefd^o}5  unb  foüebe  allen  üorfien  üorberniffe  unb  gatje,  be  pnem  leeren 
]^ulj)en  to  bem  rife,  tocnte  l^e  red^t  erfname  ttjere.  ^e  toa«  an  ber  bort  »an  15 
üaberl^alf  be  fö^enteinbe  toan  feifer  Äarle ,  tjan  mober^If  be  fe^einbe.  l^e 
l^orbe  bem  bribben  Dtten  to  in  bem  bribben  lebe  »an  fin«  üabcr«  toegen: 
l^ertogen  ^inrife«  üaber  toar  be«  grotcn  feifer«  Dtten  brober.  ** 


i^ertod)  iQinvik  oan  i0 eieren  nrart  gekoren* 

i 

A.^s.  j)ijt  üofging  unbe  tpart  to  foninge  geforen.    *|  greoe  Sgfart  »art  ge*  20 

63-65.  f tagen  to  Pafatl^e.  l^ertod^  §inrit  fambe  ftf  to  SBormij  unb  toolbe  pf  loien 
45-55.  laten  to  ilÄeinje.  l^ertod^  ©erman  fam^)be  pf  mit  pnen  ^u())eren  unb  tod^ 
bar  jegen  unb  njerbe  on  bat  fe  ober  ben  JRin  nid^tmod^ten.  be«  bebe  l^ertod^ 
^inrif  a(«  l^e  üortioiöeU  njere  unb  toge  toebber  to  Seieren  unb  tod^  einen 
anberen  iDcd^  unb  quam  to  SJleinje  an  ^inber  unb  toart  bar  geriet  to  foninge  25 
adiit  bage  na  j)ingePen.  |* 


Haning  ^'tntik  tod)  np  t^ertogen  jQerman. 

^6*49*  *l  "^^^  ^^  ^^^  foning  §inrif  Parf  vcp  l^ertogen  ^erman  in  bat  lanb 

»-ii-  älmania  unb  tjulöorbe  bat  mit  gr^ter  craft.  bar  na  todb  be  to  II  3Kerfebordb.  «i.sib. 

'  bor  quam  333iC^e(m  »an  3)oringcn ,  l^ertod^  S3cmt  loon  ©äffen  unb  onbcrc  30 
650,  toorpen,  geipiif  unb  toertlif,  unb  entpfengen  on  to  foninge.    bar  na  tod^  l^e 

'  in  gronfen.    bar  quam  l^crtod^  ^rman  öan  ®tt)at>en  mit  baröoten  boten 

4.  ludjariu«  Ap,  «utl^atiu«  M.         5.  <5sflcrt  B,         7.  mtU  A.         12,  (gB^ebifd^e  ß, 
^anb^vfem^.  13.  tHjuB, 


l^ttd^II.    1002—1003.  75 

unb  t5cle  öor  om  an  bc  erben  nnb  hat  gnabe  unb  öant  gnabe.    bc  !ontng 
Belenbc  on.  '* 


Honing  jQtnrik  leit  ht  IDotinge  ort  Dan  tinfe. 

.  *|  35uf[e  loning  ^inxif  lett  be  Dotinge  M  ber  ftoin ,  bc  fe  offe  jar  to  a.  s. 
5  tinfe  geüen,  unb  o!  ber  tafcne.    ber  ftoin  n>a«  300  ,  ber  fafen  t^tfl^unbert  34-37. 
unb  72.    be  l^abben  fe  getjen  »an  ber  tit  an  bat  be  ©a jjen  erfl J(|ir  to  (anbe 


quemen.*!* 
r 

ßifö)op  6tfelet  flarf  und  wart  to  Ma^bthotö)  begraoen« 

*|  3n  bem  1003  jare  toa«  bc  foning  to  totna^ten  to  granlenbort,  to  a.  s. 

10  ^jafd^en  to  Oucbeltngbord^,  to  j)tngficn  to  ^attcrftab.    bor  na  in  bem  1004  50-57.' 
jjare  toa«  be  foning  to  ^alti,*  bar  na  to  ^omeBord^.*    bo  toart  hx\6fop  se-W^ 
©ifeler  cranf.    be  foning  fanbe  U\(t)op  SBitgifum  öan  ^afterflab  to  beme  *^^' 
bifd^ope  ®tf eiere,  bat  l^e  ftf  nod^  Sebed^te  untnie  bat  l^e  to  unred^te  an  ben 
btfd^opbomc9D?erfebord^  geban  l^abbe.  I^e  hat  bat  je  om  öriji  geüen  brebage: 

16  l(^etooIbet>orantn)orben.  be  ürijl  ujart  om  »an  bem  foninge.  be  btfd^op®ifcIer 
(eit  fif  öoren  wp  einen  öjagene  vöf  finen  l^of  to  SriBuri.  bar  jiorf  l^e  in  funtc 
^atoet«  bage  ber  Beferinge.  be  foning  (eit  ben  ßd^ame  to  SWagbeBord^  üoren 
unb  fanbe  pnen  ca|)peian  unb  enBotben  Broberen,  fe  jfd^.plben  feifejt  35a^(^||ixtt^. 
bat  üornam  be  <)roüep,S33a(tart  bat  be, foning  fam.    ^e  ]^(|bbe  be  Brobcre  to 

20  capittele  unb  reit  on  bat  fe  einbreid^tid^men  foren,  er  be  foning  queme.  fe 
foren  alte  ben  fulöen  SBaftarbum,  »0  tool  l^e  bat  ungcrne  bebe,  l^e  öe(  an 
flncücnien  unb  entf eng  bat  mit  groter  inriid^eit  »an  gobe.  ben  boben  lid^mc 
Brad^te  men  be  erjlen  nad^t  to  funte  Sol^anneö,  be«  morgen«  to  funte  9Kau» 
rtciU«.  be  foning  quam  bo  toSKagbcBord^  unb  fanbe  ben  Bifco^)  t)an©afBer* 

25  jlab  to  ben  <)afen  unb  to  ben  ribberen  bat  fe  fefen  fd^olben  3)aganum.  ^)ro* 
»eft  3Baftart  antoerbe  bat  f c  rebcKf en  l^ebben  gef oren  unb  l^ebben  on  gef orcn . 
bo  bat  anttoort  toart  tem  foninge,  l^e  fanbe  na  })rot)efl  SBaftart  unb  Bat  on 
aflaten  unb  tobebe  omgroteöorberntffe  bat  J)aganflnca))pctan  gef  oren  toorbe. 

11.  $alta  S.       .  26.  antttorbe  B. 

1.  2)ie  frül^eren  ftmcüiftm  mtffen  gentos  LXXXII^at  ber  @d^5^^en^(S^ro« 

nidbt9  babon,  bog  bte  Xlffiringer  ottA  ni^aUpannos  quing.  7^'delefen. 
572  Solen  oKiäW  gcBcn  mußten.  3*  2.  PalithiA.  S.  ^ö^lbc. 

glaube,  bicfe  Angabe  tjl  entpanbcn  ani  3.  TomeburhA.  S.,  !J)ornbttrg  un* 

Sd^tiger  Sefung  ber  betreffenben  ©teile  toett  ^axhtf. 
I  Aim.  S. :  per  annos  (p  annos]  quin- 


76  &dif'6ppmäfxomi. 


fccnt  loTimgc  fd^ad^  fln  totHc.    l^c  ging  in  bc  !cr!cn  funte  5D?attricii  unb  nant 
Bifd^o})  ärnolfu«  flaf  unb  Bcöole  bem  guben  ÜDagano  ||  pcüftu  unb  Icicn  t>or©r.32«, 
to  fianbc,  aB  l^e  üor  gebe  bc«  rebc  mod^te  gctjcn. 


Honing  iQitttik  oorlbe  IDaganum  den  ^tt^ben  tv\tbifd)Of  to  Mail>tbotd)  in 

ben  baut  unb  falte  on  nppt  ben  bifd^apt»fioU  ^ 

A.  s.  *|  2)at  na  alfe  t>oTt  mit  bct  })ö|)cn  unb  ber  ribbctc  toulbott  fattc  on  bc 

11-13.  !oning  u^)pc  be«  bifd^ope«  flole.    dfo  toart  bo  bc  nie  bifd^oj)e  befungcn  uttb 

bc  olbe  Bcgraücn.  '* 


duntr  tOttlfjgangejs  ptopt)tcxt  DuUenkam  an  IDa0ano« 

A.  s.  *|  3)cffe  ÜDagan  ttja«  ein  junger  bc§  l^ilgen  funte  SSSuIfgange«,  tan  beut  10 

13-^.  ^bbc  l^e  äße  l^iHid^cit  gclart.    bc  l^abbc  on  bem  feifere  to  einem  capjjclanc 
gegcüen.    bo  funte  SBuIfgang  iierüen  fd^otbc,  l^c  iat  bat  flu  gnabe  3)agano 
tti>et>oIt  tootbe  an  fufd^eit.    I^c  fuffebe  3)agan  üor  fmen  munt  unb  fpraf 
*n)erfiu  nid^t  bifd^oj)  na  mi  to  9temi«,  fo  !uniftu  na  tcin  jaren  ingroter  crc.V 
bat  fd^ad^:  l^c  toart  a(  l^ir  Bifd^op  na  10  jarcn.  |*  15 


iSontng  i^tnttk  mit  bifd)0pe  lEIagan  fatten  bat  bifd)opbotn  to  Mtvftboxd) 
mtbbtt  in  ftne  werbid^eit  nnb  lofeben  nrebber  tn^  bat  bxfd)ap  (fi^tfeler  bat 

oanoorfatj^abbe* 

A.  s.  *|  S)a  na  in  bem  1005  Jäte,  bo  Bifd^oj)  ©ifcler  Bcgraücn  »a«,  loning 

31-44.  ^inrif  tod^  mit  bem  nien  Bifd^ojjc  ®agan  to  ®ct)c!enfiein.    bat  Befad^  Bi*  20 
fd^op  !Dagan  ttjat  Bifd^o}5  Oifeler  bar  gclaten  l^abbc  unb  to  famene  Brad^t 
^bbe  an  gube,  unb  fpraf,  bat  loer  oücrt)(obid^  toebber  notborft  Bel^olben.  bo 
togen  fe  öort  to  aKcrfcBord^  unb  fatten  bat  Bifd^opbom  toebbet  in  fine  toet* 
bit^eit.    bit  fd^ad^  to  lid^tmiffen.    bat  na  feit  fö  Bifd^oj)  3)agan  loien  öan 
bem  Bifd^o})e  t>an  3Wetnje,  ttjcnte  l^c  mod^te  botd^  not  loiHcn  to  9tome  nid^t  25 
teen.    bc  foning  lofebc  njcbbet  »an  bem  Bifd^o})e  öan  ©alBctjiab  unb  »an 
bem  t>an  SWifeen  unb  »an  bem  »an  Sife,  bat  fe  to  fif  getogen  ^bben  »an  bem 
Bifd^oj)bome  SRctfcBotd^ ,  unb  gaf  bat  Bifd^oj)bome  fmem  ca))j)elan  SBicBctto 
unb  leid^  om  bat  mit  be«  Bifd^ope«  fiabc.    3)agan  bc  l^cit  0!  SEagino. 
bc  futoc  Bifd^o^)  S)agan  t>otWt  0!  mit  toiKen  toat  ©ifclct  af  getogen  30 
l^abbc.  '* 


30.  bagan  ä^ifc^o))  bag.  AB, 


«u^Il.    1005.  77 


i^ttiaö)  $oii»iamt  ioö)  up  be  Meieren. 

*|  Sinnen  bujfer  tit  io6f  l^ertod^  Soltelawc  mit  marfgteöen  $inri!c«  a.  »■ 
rabc  in  Setercnlont  unt)  bebe  bat  groten  fc^^aben.    bar  umme  tarn  foning  47-56. 
$inrif  unb  mafebe  ein  l^creüart  w^  bat  toolf,  be  3Rifini  l^eiten,  unb  gaf  ben 
g3i.32b.  f(i^uU,  [el^ebben  gettgenomen,  bat  fe  bc^otenenborortonbl^ebbengelaten.  || 
bat  (ant  üor^erbe  be  foning  unb  quam  »ebbet  to  SWetfeBotc]^.    bo  bebad^te 
fif  marggrcüe  $intif  unb  fod^te  gnabe,  »ente  l^e  an  bem  foninge  flu  ttutoe 
l^abbe  gefctofcn.    toot  on  iat  be  gube  bifd^op  ©agan.    gtetje  ^intif  gaf  fif 
in  be«  foninge«  l^^enbe.  l^e  icooU  on  ben  bifd^o^^e.   be  fanbe  on  to  ©etjefen* 
10  fiein,  bat  betoeinbe  l^e  fme  funbc.    l^e  la«  alle  bage  einen  faftet  unb  »et 
c(  öenien. 

S)uffe  foning  l^abbe  einen  btobet,  be  l^eit  SStun.    be  l^atebe  fet  bat  eb   ib. 
bem  foning  toot  ging,  be  gaf  fif  to  ben  Ungeten.  l^e  ^bbe  of  einen  anbeten  59.60. 
btobet,  be  l^eit  of  ^intif.    bem  (eit  l^e  Wf  bat  l^ettod^bom  to  Seieten. 
15         !De  foning  fanbe  ftne  tjtutoen  to  ©äffen  unb  bcüote  fe  bifd^o^)  3)agano  61-62. 
unb  fam<>be  granfcn  Scieten  unb  alle  bubefd^e  öolf  unb  tod^  to  Stallen  56-57. 
unb  totaf  bat  fe  an  SKemonien  geban  l^abben.  |* 


JKomit0  iQtntik  to<^  in  Stalten  uiib  bobebe  ntit  ftnet  webberfatm. 

*|  On  bet  fulüen  üatt  fam  to  bem  foninge  33tun  ftn  btobet  unb  fod^tc  a.  s. 

.  653  f  63. 

20  gnabe.    be  foning  tod^  to  Italien  unb  bebtoang  be  toan  ^apien,  bat  fe  äffe  a.q. 
ote  i)VL^  unb  buioe  nebbetfegen  moften.    l^e  teit  flnet  toebbetfatcn  in  bem    ' 
tonbe  to  Stauen  mennid^  bufent  boben.  |* 


btit  bante  unb  bltiren. 

S)c«  jateö  loa«  toele  bonte«  unbc  btijcm  in  äffen  lanben.  |*  a.  q. 

/ «7^  «5  I. 


25  Kle  kontn0  tod)  in  6e^emen  up  \^nio%tn  fßoii»iamt. 

*|  5)at  na  tod)  be  foning  öan  3ta(ien  in  33e]^emen  unb  üotbteif  83o(i«=^  a.  q. 
latoe  ben  l^ettogen  toan  ^olen ,  be  fif  be«  (anbe«  to  unted^te  l^abbe  unbet*  '  ^  ' 
»unben.  I* 


Q.  Motf^axU  B.         8.  gue  B.         19.  tvart^.      broter]  m ober  ^^.         2Q.  Man]  in  AB, 
de  Italia  regressus  Ann.  Quedl. 


78^ 


^' 


^^dppmäfxomt 


jfioning  jQtttnh  gof  ein  grot  beil  Dan,  het  j^raDef4)op  ilQ:erfebor4)  dem 


A.  s.  *|  J)ar  na  (am  t)c  fontttg  to  ^KerfcBor^.  bo  toa§  gcjiottjctt  gtct)c  $cflco 

42-4y.  tan  Wltt\tioxäi  uttt)  toa^  ben  foningc  to«  »orben*.    bcr  gtatt^ä^op  Ictbc 

*  be  foTttng  ein  grot  bcti  to  tem  gobcöl^ufc  to2)?crfcbord^;  unb  bc  fo^)lubc  unb 

bc  jobcn,  funber  bat  rtd^te  ber  pai'  unb  t>cir  borge  yxp  "bcr  äWilbc  t)orIct(!^  J^c 

einen;  be  l^ctt  33ord^arb*.  bo  gaf  ^t  to«  mdrfgrben  ^tnrtfe  to  ©etjefcnfiein 

ut  bct  betigniffe.  '* 


ISoning  i^mtik  \)t%ii  ein  fent  mit  oele  teeren  utib  bifdyopen*    2»ar  fatten  fe 
nnder  ftk  gefette  to  i)olben2»e  oon  felemtffen  olmefen  ütih  oaflenbe*  10 

A.  8.  *|  3fn  bem  1 006  jare  l^etft  fontng  $tnrtf  ein  fent  mit  bcn  btfd^o<)en  in 

/h  p  |p     eil 

656,'i2."bubefd^cn  lanbcn.    in  bem  fenbe  tod^  funte  93ertoart  t)an  ©ttbenfcm  unb 
hx^op  3)agon  unb  0!  be  foninginne  Äunegunb.    be  (oning  cfagebe  bar  üor 
allen  6ifd^openbat  t)eteunortti!e«binge«toer  in  ||  ber  criftenl^eit  unbl^ir  jo  in  »r.  33a. 
bubef<i^en  tanbcn;  unbe  xoart  öorbomet  unb  af  getotjet,  unb  toart  bar  ücfc  15 
gube«  gef at  to  l^otbenbe.    be  bifd^öjje  unb  üorjien  fatten  bar,  toetf  orer 
ftortje,  bat  ein  jotoeß  bifd^o^),  be  nid^t  aan!  »er,  f(!^oIbe  30  bage^  felemiffcn 
l^otben.    bat  fd^olben  0!  bon  alle  prefiere  in  oren  ctofteren,  alle  ptvnttz  bre 
felemiffeft  in  ber  toe!cn,  jotocö  biafen'uub'fubbiafen  10  fattcre.    be  foning 
unb  foninginne  fd^otben  getjen  jotoetf  öifl^unbert  penninge  unb  t)if^unbert  to  20 
bifd^e  fetten*,  jotoetf  Bifd^oj)  brel^unbert  armen  to  bifd^e  fetten  unb  30  ^)en* 
ninge  geilen  unb  brittid^  fid^t  bernen,  •  ein  l^ertod^  fd^otbe  fj)ifen  t)if^unbert 
armen  unb  300  j^enninge  geöen  üor  be«  toben  fete.    funte  Sfol^anne«  ia^f^ 
tiften,  funte  ^eter«  unb  ^atoet«,  funte  l^aurenctu«  unb  alter  gobe«^tHigen 
aüenbe  f d;otbe  men  öaften  to  toater  unb  brobe  unb  f otte ,  unb  unf er  örutoen  25 
aöenbe  toortemiffen  unb  affer  a^joftoten  aöenbe  to  üejitifer  fj)ife*;  be  öeir 

3.  ^cftto  S ;  Esieo  A.  S.  4.  WnftUxäi]  fBli^itUx^  AB,  5.  Wlttftxhoxäi  S. 

12.  «artoart  B.  15.  bar  iwart ».  B.  16.  ^fatten  bar'  fel^tt  B.  19.  Setoell  A, 

22.  *unb  30  )p.  g.'  fel^tt  B.  25.  f(^o(b«i  B.  26.  otte  B. 


1.  ^er  <Sat$  ^unb  n>a«  ben  fouinge 
M  toorben'  (f.  @tof[ar)  ifl  tocitcrc  2(u«- 
fü^rung  ber  Eingabe  beim  A.  S. :  Esi- 

conem  comltem  obiisse  comperit. 

2.  ^te  ^rte  be«  Ann.  Sazo  fmb 
t)om  (Sl^ronijten  fel^r  ungenau  toiebcr  gc* 
geben:  InsuperWicberto  antistiti mer- 
catores  et  ludeos  ab  Gisilero  adquisi- 
tos  et  diu  commutatos  reddidit.  Co- 
mitatum  super  M  e  r  s  burh  et  benefi- 
cium  ad  ipsum  pertinens  Burchardo 


dedit,  et  TMetberno  cuidam  super 
quatuor  urbea  juxta  Mildam  positas 
beneficium  concessit.  Omne  autem 
Esici  predium  sibi  judicio  retinuit. 

3.  infra  20  dies  A.  S. 

4.  B.ex  et  regina  infra  30  ,  dijE^s 
mille  quingentos  denarios  pro  anime 
redemptione  erogent  et  totidem  pau- 
peres  pascant  A.  S. 

5.  sicut  in  quadragesima  A    S. 


©ttdjin.    1005—1006.  79 

quatcrtcnq)er  of,  a(§  bc«  brftagc^  in  t)cr  quatcrtcötporc  t)or  toinaäfttn,  to 
»atcr  fo(te  unb  fcrobc.  |* 

j$omng  i^inrik  toi!^  m  polttt  und  bebmang  fe.    i)ettod)  6olti9laioe  foi^te 

gnalie  an  dem  kaninge.  ' 

5         *|S)ar  na  bot  be  foning  eine  l^ereüort  ruf  be  ^olen.    be  fanieningecf.A.8. 
»orbobe  ^t  to  ?e|efa  6i  bent  banne*,    to  unfer  (etjen  brutoen  bagc  toorte?  13-41. 
miffen^  »a«  be  foning  l^ir  to  SWagbebotd^  in  ber  jlab.  be^  fulüen  bage«  na^"^*^^' 
miffcn  t)orbe  be  foning  be  fontnginne  mit  fi!  otjer  be  Sfee  to  Scjjdfe.    be 
t)art  öulging  itp  Soti^Iatoe  to  ^olen.    be  ftrib  »att  be^  anbeten  bageö  na 
10  funteSJartotomen«  bage'  entrid^t.  SSoIidlotoe  fod^te  gnabc  unb  t)antgnabe.|*9iug.25. 

IDe  kontng  tod)  up  de  ttlenden.  ^t  let  3rnebord)  mebber  bunven.  i)e  fatte  ok 
bat  men  be  crißenlube  nidyt  mer  ben  treiben  oorkopen  fi^olbe. 

*|  S)ar  na  tod^  be  foning  up  be  SBenben  toSBerben.  ^e  butoebe  toebber  a.  s. 
ämcbord^  to  bcfAetmenbe  beffe  (ant :  bat  l^abben  be  335enben  üot  üotjlort.  45-43. 
«5  l^c  tjcng  ttoe  l^otjetmanne  bet  SBenben,  be  (eit  l^e  to  aBo(met^(et)e*  l^engen. 
be  SBenben  qucmen  to  l^ufben.    l^e  l^eitbe  bar  na  ein  fent.    bar  fatte  f)t  bat 
men  be  crifiene  (übe  ben  l^eiben  nid^t  mer  »erfopen  fd^olbe,  unb  fatte,  tot 
toebber  gob  unb  red^tid^eit  bebe,  ben  fd^oCbe  men  boben  mit  bem  ftoerbe.  |* 

IDe  kontng  to4  in  ^lanberen  unb  man  ^tnt. 

20         *|3fn  bem  1006 jare  fatte füSotbetoin üanS(anbem  »ebberben  foning.  a. s. 
«(.33b.  II  bar  umme  tod^  be  foning  up  on  in  bem  1007  jare  ;inb  toan  ®ent  unb  52-56. 
bcbtDong  bat  tenb.  |* 

IDot  btfc^opbom  Babtnbttö^  »art  geßtd^tet« 

3n  buffcm  jare  jüd^tcbe  foning  ^inrif  bat  bifd^opbom  Sabenberd^,  toOcf.A.s. 
25  too(  bot  ib  toa«  toebber  beö  bifd^ope«  toiHen,  in  be«  parren  bat  l^orbe.  1-32. 

3.  $o(e  Ä.  6.  teuer  B.  7.  »ordern.  A.  8.  8e^j!e  B.  10.  'entric^f 

fcl^lt  A.  23.  !X)e  (.  A,       fSohtnb.  A,  24.  fit(^te  be  r.  B, 

1 .  Precepit . . .  expeditionem  . . .  jlatt  Idus  —  Calend.  gcicfen  JU  i^abcn. 
et  conventum  . . .  per  bannum  indi-  4.  Weleresleve  A.  S. ;  SSatterdte» 
cari.  A.  S.  ben  nac^  Soppenkrg  (Thietm.  VI,  21], 

2.  B.  Mariaie  assumptionem  A.  S.  !^er  (Sljironifi  ^at  baffir  ha9  t^m  befann* 

3.  VIII.  Idus  Septembris.  A.  S.,  tcrc  SöoImiv«Ubcn  (3%  3Ä.  fübtocjilid^ 
alfo  bcr  6.  @ept. ;  bcr  (5(>ronip  f^etnt  bon  üRagbcburg)  fubflituirt. 


80  ec^öi)i)cnc^romf. 

A.  Q.  *|  !j)tjfe^  jatc^  to(i^  So(t«(att>c  mit  bcn  ^olen  in  ©ajfcnlanb  biSWagbc*' 

25-31.  bu^.    l^c  öotbranbc  unb  tjorl^erbc  bc  borper  unbe  öorbe  gube  l^clbe  jnit  jtt 

ut  ©äffen  oüet  be  Sbc  gegangen,    ^t  \pxat  fpeiKfcn  funtc  SKauricio.    bat 

quam  üor  bcm  foningc,  bcn  moibe  ib  fcre.  '* 


Oe  ttiater  meren  fere  grob,  ein  preßet  6runo  mort  in  ptn\tn  gemorteret. 

79'  M.         *l  ^^  ^^^  ^^^^  *  i^^^  »orben  gtotc  toatcte.  bat  fd^a(!^  binnen  tn>e(ften, 
658*  32  "i  ®^^^  Oanuatii,  unb  fiunb  7  bage.  in  biffcm  jare  tod^93runo,  be  93oni* 
facin«  gel^eiten  tt>a«,  be  canonicum  to  SWagbeborc^  tt>a«  gctoefen,  prcbigen  in 
bat  tant  to  $mjen  unb  toatt  bar  gemartctet.  |*  10 

6iti  niunbettftken^  ein  oornianbelinfl^  be  fnnnt  blotoar. 

A.  Q.  *|  3)at  na  in  bem  futoen  jäte  in  bcm  palmenbage  t)e(en  btobe^brojjen 

in  id^tc^toeBen  jieben  vo^  ber  (übe  ctcibete.    bat  na  öor  funte  ^^iltp^ji  3a- 

a)iai  1.  cobi  bage,  im  bage  üor,  bat  toa^ötibad^unb  fonaöent,  toanbetbe  fif  »unber* 
Kten  be  funne.    fe  toaö  öoge  an  orcm  fci^ine  unb  btotDar  be  ttoe  bage,  an  15 
bem  bribben  bage  quam  ox  Darbe  unb  fci^ein  tt)ebber.  |* 

|le|lilenrie* 

A.  Q.  *|  S)ar  na  toaxt  ein  unf^jreWil  grot  jierbent.  in  ben  tiben  flortjen  l^er^^ 

26-30.  toäf  Sernt  unb  be  greüe  Siutl^ariuö.  |* 

ttlolmerflebe  niart  oorfloret.  20 

659*  47         *l  ^^  ^^^  *^^^  ^^^  ^^^  ^^  foning  to  SWagbeborci^  na  ^)ingjlen  unb 
660,9.  bectogebe  bar  marfgreoen  SBemere  öor  ben  öorjten.    in  buffem  jare  bor  na 
»art  SBofmerfiebe  öorjiort.  |*    beffe«  |are«  jloröen  Defe  bifd^oj^e*. 

Wobifd^op  iDagan  crankwatt^nior  t)e  flarf  unb  toart  toütagbeborcb  begraoen. 

66^*  53-        *l  ®^^  "^  ^"  ^^^  ^^^^  i^^^  ^^^  ^^  foning  to  SWerfebord^  be  j)ingfien,  25 
663, 1.  bar  u>a«  of  bifd&o^)  S)agan  unb  »otbe  miffen  l^olben  in  bem  l^ifgcn  bage.   l^e 

1.  »or^orben  B,       oo(e  A.       taxjptx  A,  bor))or  B,  22.  buffe  il.  24.  ^toavf 

fc§(t  il.  26.  ^agoti  B. 

1.  1009  Ann.  Quedl.  bcr  Xt>h  bcr  S3tf48fe  Don  ^aberbom  unb 

2.  SBol^t  3wf<»wmenfaf[ung  toon  A.      SKerfcburg  unb  bcr  bcö  ^eil  Sruno  er*= 
S.  658,  31-33  unb  52:  t»  »irb  t^ier      to^t^nt. 


ÖUd^II.    1007—1009.  81 

roaxt  ctant  oöcr  bcm  aitax ,  bat  be  btfd^oj)  »an  ÜRerfc6ut(!^  t)C  mtffcn  t)ul](cn=^ 
btiitgen  mofic.    l^e  ffraf  finc  fd^ult  üor  bem  btfd^o^je  unb  üot  bcm  cbbcbc 
©egefribe  *.  bc3  tjribagcg  »olbc  l^c  fif  t)oren  taten  to  ©eöefcnjlcm.  bo  tuen 
2Bt.34a.on  II  t)or  bc«  fonmgeg  falc  l^ene  t)orbc,  bar  bc  loning  (ad^  unb  \itip,  bc  W^^ 
5  fd^o))  ©agan  nam  af  jtncn  l^oub  unbe  fj)taf  *(cöc  l^erc  gob  atoelbtge,  t!  (ot)c 
bi  biner  gubc  bat  bu  in  btjfcm  ctcnbe  mct  fo  gotfifen  btdc  gctrojlet  l^efl  unb 
beforget.'    bo  fett  l^e  fif  bringen  in  be  ferfen  unb  Ifecrbe  miffcn  unbe  fegenbc 
ai  bat  üoü  unb  leit  fc!  bo  bringen  unb  öoren  to  ®ei)e!enft€in.   bar  quam  l^c 
unb  (ac^  bar  ben  \obitt.   be«  fonbage^  leit  l^e  fif  öorban  öoren  lüf  ber  ©ale 
10  an  ein  bord^,  be  l^eit  ©))uten,  bat  i«  Slobenbord^^,  be  xoa^  ftn.     beö  man*  c^- 
bage«  (eit  l^e  to  fif  ro))en  ^jroöefi  SBaltarbe  unb  beöol  ben  fin  gobe^l^u«  unb  283.  * 
t)or  ürolifen  to  (S^rifio,  ben  f)t  ade  tib  l^abbe  (ef  gel^at.   be  brober,  bat  fint 
canonifen  nu  genannt,  be  lefen  or  gebet  toeinenbe  oöer  on  unbfanben  to 
l^ant  boben  bem  foninge,  be  om  be«  bifd^oj)e«  bot  funbigebe.    men  üorbe 
15  Dort  ben  lid^am  to  ^ofe  unb  cleibeben  on  bar  unb  brachten  on  t>ort  to 
SOtagbebord^  an  pn  graf,  bat  l^e  foren  l^abbe  u^>}}e  bem  fore  )oox  ber  crt))ten,  ^^r- m- 
be  l^c  fu(t)en  toiet  l^abbe.    bar  »art  l^e  mit  innigen  tränen  begraben,   in  ber 
fultjen  jlebe  plaäi  be  bifd^of  be  toile  l^e  letjebe  bide  (iggen  unb  inni(fe(ifen 
beben,    biffe  3)agan  began  erjt  ben  bom  to  bun)enbe.  j*  eeb,  i. 

20  tPo  btfdyop  SHodan  leoebe  in  bo^eben  uitb  in  rren.    t)e  began  erft  ben  hom  to 

bumenbe. 

*|  Diffe  bifd^o))  tt>a«  ein  red^ttjerbid^  gobeürod^tid^  milbe  trutoe  fufd^e  a.  s. 
fad^tmobid^  jlebe  clof  barml^ertid^  otmobid^  minfd^e.  an  finen  cleiberen  »a«  ^t  2-13. 
canonif,  an  fmcm  (eüenbe  ein  red^t  monnif .    aße  bo^l^eit  l^atebe  l^e  unb  fha* 

25  febe  bc  in  bat  bejle  unb  alle  guttid^eit  l^abbe  l^e  (eif .  in  ben  tiben  toa«  nein 
bifd^op,  be  fo  »ol  ot)er  ein  broge  mit  finen  broberen,  aU  l^e  bebe,  l^e  began 
in  finem  erflen  jare  butoen  ben  bom.  l^e  beterbe  pner  jjrejler  cleibere  unb 
biafene  unb  fubbiafone.  »enn  ^t  nid^t  cranf  toa«,  l^e  l^eift  aße  bage  miffen 
unb  U«  aße  bage  einen  f alter,  l^e  bebebe  unb  »afcbe  unb  i^aflebe  t>tit.  beehr. m. 

30  tene  beben  om  bidte  w,  bat  l^e  nid^t  enat,  funber  en  u>enid^  branf .    cbbele 

2.  mUtit  B,            5.  ^oett  B.            9.  faBbot  B,  12.  be  l^e  B.             16.  cri))ten] 

^trep))en'  bie  <&{T*j   in  choro  ante  cryptam  quam  ipse  a  ee  factam  dedicaverat.  Chron. 

Magd.              17,  futt)e«-B.              18.  fulue^-B.  23.  famfnnot)i<i^ -4Ä,  fac^tm.  J/. 
fietc  A.       otmubi^  A,          30.  cn  at^tc  B. 

1 .  ©igfvib .  %uber  53if(i^of  S^l^ict^  2.  9f?ot^cnburg  a.  b.  @aaU  im  ^aU 

mar«  »on  SWcrfeburg,  toar  ?l6t  in  Äloftei*      hei«,  SRcgierung^bcjirf  äRerfcburg. 
S3crgeöon  1009-1020. 

@tätte4)i-onif(n.  MI.  6 


82  ^iSflippm^xonit 

(übe  an  tort  unb  «tt  t)08ct)en  l^t>bc  l^c  letf  unb  etcbe  fc  fcrc.  got)c«  bem« 
^abbe  l^c  «tcrmate  Ccif ,  gebe«  menbeH  »a«  ^e  l^t  in  red^cm  ^ate.  er  benn 
l^e  juie  tibcn  unb  miffen  gel^olben  l^bbe,  t&a9  l^c  emji,  bot  na  »o«  l^e  mit 
«Her  maßtfen  tyroßf .  1* 


jQe  oarmerebe  bat  flti^te  mit  borgen  unb  fleben.  sr.34b. 

A.  8.  *\  ^  üortearf  Ämcfcor<i^  SJrofe  ^rettjn*  nnb  nod^  einen  anberen  l^of 

11-13.  greüen  Sftfe«  bent  gobeöl^nfe.    ^e  beterbe  fere  be«  gobe^l^nfe«  jimngc.    1^ 

662;62.  »aö  bifd^op  a(i^te  jare  nnb  öeir  monte  unb  ad^te  bage.   l^e  ftarf  in  ben  bra!* 

tnane.  ^* 


tDoltarbUiS  mart  gekoren  to  bifc^ope  nnb  wm  be  oeirbe.  fin  leontt  nnbe     ^o 

ftn  tegtment. 

A.*.  *|  !De  foning  fanbe  bif<i^o^)  ßrefcn  Dan  $at>e(6erge  unb  enbot  ben  6ro^ 

«»-68.  bcren,  fe  fd^otben  ntd^t  tcifcn ,  funber  fe  fd^otben  einbred^tid^  tocfen  unb  oöi 

bat  cnbeiben.     fe  foren  bod^  cinbred^äd^Iöen  mit  txrr  unberbifd^o))en  ben 

proöefl  aSJaftarbum.    biffc  tocA  be  erflc  ut  bem  (xtpittü  gefcren^.   fe  fanben  i5 

Tidetm.  Sicbingeu  ben  cujler  to  bem  foninge.   be  toarf  pne  bobefd^o^),  bat  be  foning 

33-49.  öulbort  gaf .    men  fanbe  na  2Ba(t^rbo,  be  l^abbe  bo  reibe  20  pmit  gegeöen 

Süiiiiö.öor  fine«  öoröaren  fe(e.     fc  quemen  in  funtc  Site«  bage,  bat  tt>a«  bo  be 

fonbad^,  to  SWerfebord^.     bifd^of  S)itmar  fang  miffen  be«  morgen«  mit  ben 

broberen^  bar  na  (abebe  fe  be  foning  alle  t>or  fif  in  fine  femnaben.     men  20 

kii  bo  äBaCtl^rbum  atteine  in.     bo  ^t  nwl  bre  ftunbe  mit  bem  foninge  gc^^ 

f})röfett  ^abbe,  l^e  quam  l^en  ut  unb  brad^tc  be«  foninge«  üingerlin  in  ber 

l^ant.    f)e  toifebe  bat  ben  broberen  unb  f))raf  *feet  be«  foninge«  mifbid^cit'. 

bo  reip  fc  be  foning  aße  bor  pf  unb  üragebe  fe  umme  ben  ^jroijcjl  SBaltl^ar* 

bnm;  fe  (oüeben  on  atte.    bo  ging  be  fore  to  unb  be  foning  bcDoIe  om  ben  25 

jiaf  nnb  be  biforge.     unb  a(fe  ^e  bem  foninge  trutoe  geftooren  l^abbe,  bo 

brad^  men  on  in  be  ferfen,  be  be  foning  gcbutoet  ^abbe  unb  2)aganu«  ge* 

826,  ttjtet  l^abbe,  unbe  benebtcereben  on .    bar  na  be«  f onatenbe«  enbot  be  foning 

bifd^op  5lrnolfo  t)an  $alberjiab  bat  \}t  on  to  äKagbebord^  öorbe  in  be«  bi* 

2.  vtl^ttrmatcn  B,     tjienbc  B.  3.  ^oVbtn  B,  10.  3)e  6if<!^o))  SB.  B,     gcfaren  B* 

®el9it  (.  A.  21.  flunben  B,       22.  gef^rafcn  B,       [n  u  ff,  B. 

1.  ^Crucburg  in  bcr  tCltmarf,  9  SR.  berg  unb  S^orgau. 
uörbl.  t)on  iWagbeburg ;  grol^fe,  gledfcn,  2.  *beffe  —  gcf^rm'  S^f^^  b€«(S^ro* 

ly^SR.  fübl.  t)ott  aÄagbeburg ;  Prettin  nijlen. 
auf  bem  regten  (Stbufer  jtoifti^en  Sitten* 


^Buä^  n.    1012.  §3 

\ifopt&  jlofc,    bat  fe^d^  mtb  tDotben  bctbc  too(  cnt^jfangcn.     bc«  anbeten 
bage^  toiebe  on  bc  bifd^o}}  Sgtbtn«  »an  äKifnc  mit  ]^n(j)c  ber  anbeten  unbet* 
Bifd^ope  nnb  mit  Sltnolfu«  l^nl^je.    be  l^eten  togen  be«  manbage«  w^,  bat 
xsst^  funte  Sol^anne^  aöcnbe  baftijlen.    bo  loten  fe  9iebtngen  ben  cnftet  to3uni23. 
5  ptoDejle.    bo  in  fnnte  öol^anne«  bage  tod^  U\6)op  SBaltl^atbn«  to  33etge  unb 
fang  bat  miffen.    in  aKet  o^joflelen  bage  fang  l^e  miffcn  in  bem  bome  unb^uiii^- 
«i.35a.(etbe  ttutoeKfen  be  om  [(  beöolen  »eten.    na  bet  miffen  quemen  l^ettogenTMetm. 
SoIi^(att>en  6oben  unb  beben  bifd^o}}  SBaftl^atbe  bat  l^e  t>an  pnet  toegen 
mafebe  etn  föne  mit  bem  foninge*.    bat  bebe  l^e,  tool  bod^  l^e  be^  ütebe« 
10  ntd^t  btefen  fonbe,  »ente  be  foning  l^abbe  tebe  eine  l^eteüatt  geboben.  |* 


0ifd)O|i  IPttlt|«rd]Mi  »atf  ktttik  nnbt  fiatf, 

^n  funte  Steffen«  nadbt  in  bet  etne  toott  bifd^of  3Ba(tatbe  unfad^te,  «ug.  3. 
bod^  fang  l^e  miffen  be«  motgen«  unb  kit  fif  an  bem  bontebage  bringen  to  826, 20- 
®eöe!enjlein.     bat  (eit  ^e  to  fi!  l^aten  U\äiopt  Settoatbe  »an  $i(benfem     ' 

16  botd^  atjebie  toiKen  unb  fegeninge  finet  feie,  toente  om  ftouKen  öote  unb  fin 
Uf,  bat  quam  bifd^tip  Sctwtt  utib  be  ttnbetbifd^oj)e  be«  gobe«]^ufe«3Ragbe* 
botd^  unb  bebeben  ölitKfen  bot  an.  be  bifd^ojj  'oan  SKetfebotd^  oliebe  on. 
bo  fd^ad^  bat  Vx\^op  2Ba(tatb  fad^  fif  umme  to  bet  lud^teten  ftben.  1^  l^of 
uf  jtn  l^ant  unb  fegenbe  fif  mit  einem  ctuje.     1^  began  to  tocinenbe.    l^e 

20  fatbe  »ebbet  to  unb  »att  btoßd^.  bo  fe  fegen  bat  1^  pf  fd^idfebe  na  bem 
bobe,  fe  botben  on  öan  bem  bebbe  unb  teiben  on  u>)  be  ttej)j)en  t>ot  nebbet 
unb  (eiben  om  ein  l^atfaf en  unbet,  ein  ctuj  vo^  fln  l^ette ,  afd^en  gieben  f e  om 
in  fin  ^ant  unb  entf engeben  omc  bat  (id^t.  a(fo  t>ot  fin  feie  in  bem  at>enbeto 
gobe,  al«  be  funne  unbetging,  ij  9?ona«*  äugujii.    be«  motgen«  fungen  fe 

25  fetemiffen  unb  botben  ben  (id^nam  toente  to  Äoente*,  be«  anbeten  bage«  bat 
na  toente  to  Setge  in  bat  botp*.  bat  quemen  pco^^tn  botgete  unb  jobcn* 
unb  »ebenen  unb  loeifen,  tif  unb  atme^  unb  entpfengen  one  mit  btofniffe. 


2.  SMi^^ineÄ  8.  flnct-B.  14.  IBartoarb«  Ä  15.  be»otc?  16.  *be' 

ftf^UB.  21.  *tte»)^)tn'  ift  «ntfdjieben  fatf(^:  ac  tapeto  superpoeuerunt  Thietm. 

23.  ti^  B.  27.  'unb'  »or  'toeb.'  feilt  B, 

,  1.  S)cr  lateinifÄc  Xcjrt  fd^cint  toom  itn  norbnotbtoejlUd^  öon^atte  a.  @. 

[  (Stironiftcn   nid^t  rid^tig  toetjlanben  ju  4,  (gö  ijl  ba«  beim  ehemaligen  Ät. 

f  fein :  fiiterini  a  Bolizlavi  nunciis  rö-  ißcrgt  aelegcne  unb  ju  bicfem  gebörige  — 

gatus,  Sciciani  (@eitfd^   bei  (Slogan)  feit  einigen  Sauren  jur^tabt  erhobene — 

causa  pacem  faciendi  v6nit.  tliietm.  Dorf  ^udtau  gemeint. 

2.  n.  Idus  Aug.  Thietm.  5.  2)o«  Subenborf  lag  jtoifd^cn  Ä(. 

3.  (Sönncm,  im  <Saalfreiö  (Plegie-  ©ergc  unb  SWagbeburg. 
rttttgS'^öcjirf  aJJerfeburg)  gelegen,  4  aWei- 

6* 


84 


^^'ippmäfxomt 


Chr.  M. 
284. 


*|  ®cffc  3Ba(tart)  l^abbc  j}toöeft  gctüefen  28  jat  unb  ^bbe  fin  ammcd^t 
too(  öoTJian.   om  n)aö  gefcd^t  to  tjorcn  in  einem  bromc  bat  l^e  6ifd^o^)  fd^otbc 


»erben  unb  ntd^t  lange  tcöen.    ^e  fanbe  na  ftner  fufler  nnb  febe  or  bat,  bo 
l^e  btfd^op  toaö  toorben,  unb  bat  fe  bat  fe  Dföenftebe  *  in  bat  gobe^^u«  getje  5 
öor  pnc  feie.     f)t  (eit  of  mafen  be  n)i(e  l^e  no(J^  ftoi)ejl  tt>a«  einen  f dienen 
fori  bem  l^ißigbome  öan  ftitjete.   l^e  buiwebe  of  n)cbber  be  !erfen,  beStotunbc 
l^eit.  I*  be  l^abbcn  be  333enben  öoTJlort,  bo  fe  biffe  ftab  üotbrant  l^abbcn.  bit 
toa«  be  otbe  funte  9?ico(au^  ferfe,  be  bar  uf  bem  9?ien  SKarfebe  ^bbe  ge* 
ib.  286.  legen,  bar  nu  be  tome  öan  bem  bome  Kggen  *.   *|  buffe  U^äfo^  tixx«  ein  jiiHc  lo 
man  unbe  l^e  fpra!  nid^t,  l^e  kbad^tc  11  bat  erften,  ift  eb  nutte  »ere  to  fj}re*JBr.35b. 
fenbe.     ^e  cfagebe  nid^t  fo  fere,  bo  ^e  fiert)en  fd^otbe,  funber  bat  l^e  neine 
))a))en  unbe  fer!en  l^abbe  getoiet.  na  finem  bobe  quam  pn  jjaHium.  ^t  l^abbe 
üele  bofe  tuget ,  be  üorbijlert  toorben  ^.    l^e  toa^  bifd^of  7  toefen  unb  ttoe 
bage.    binnen  buffer  tib  tod^  33oK«Iatoe  unb  tjor^erbe  Sebu^.  I*  is 


^tto  tt  oefte  eriebtf^op  matt  gekoren* 

A.  s.  *|  On  buffem  fulöen  jare,  afö  1000  unb  12,  be  brober  foren  einen 

664, 2.  Dibcrife  unb  fanben  bifd^o^)  Srife  to  bem  loninge.    be  foning  tootbe  beö 
@c^t.  fore^  nid^t  ftaben.    in  funte  SKattl^ei  atjenbe^  quam  be  foning  to  ©el^ufen, 

be^  bageg  bar  na  l^ir  in  ben  bom.    be  hat  be  brober  gan  in  ben  rezenter,  20 
Chr.  M.  t)ar  toart  geforen®ero  beö  !oninge«  caj}))e(an,  unb  ben  feöorgeforen  l^abben, 

be  toa^  ein  jung  man,  ben  nam  be  foning  to  ca))|)c(an.    be  bifd^o^)  ®ero 

n)art  to  l^ant  geriet  tjan  ben  unberbifcopen.  |* 


A.  Q. 

81,3-9. 


€in  tounberteKen  gtot. 

*|  Dar  na  in  bem  fufeen  jore  Sorben  to  Äofftebc*  ttoe  finbere  geboren  25 
to  famene.  bc  l^abben  munbe  alfe  gofefne^efe  unb  ^bben  ben  red^teren  arm 

5.  gl^fuen  AB,  9.  dlUiaui  B,       nc^n  matt  B,  12.  fprefcn  B,  14.  ©tatt 

^^e  l^abbc  —  ootSiflert  n>ort>en'  f^aUn  ab  *'(SxltatH  eine  f(6one  Vihttti  gefliftet  vnb  ju  feinen 
3eiten  toavt  bie  firc^e  @.  9lmbtofii  in  ber  ©ubenburg  %ibatott\  20.  *bar  na'  ftf^U  AB,, 

barnaA  a  h. 


1.  Oltoenjlebt,  «ßfarrborf,  %  «Dl. 
norbmeftUd^  t>on  iD'lagbeBurg. 

2.  2)ie  ?Rid&tigfeit  bicfer  Angabe,  baß 
bic  alte  S'licolaiftrd^e  auf  ber  @tcUc  ber 
jetzigen  2)omtlf>üvcn  gelegen  lS>abe,  bcftä* 
tigen  jwei  im  Uvfunbenantiang  (S^lr.  3 


unb  4)  abgebrudCte  Urfunbcn  öom  8. 3a* 
nuar  1306  unb  24,  awäij  1310. 

3.  quae  omnia  . . .  inutilis  manus 
distraxerunt.  Chr.  M. 

4.  In  natale  sancti  Mathei.    A.  S. 

5.  Äo^ftäbt,  4%  3«.  fto.  t).  2)kgbeb. 


SdVi^ll.    1012—1013.  85 

öl«  gofcölogcfe.  in  orcme  btibbeiv  bagc  ber  bort  (ad^eben  fe  to  famcttc.  bc 
rld^ter  tcit  fc  bobcn,  toentc  bem  üolfe  grutoelbc  bar  bor.  bc«  |are«  treten 
be  mufe  einen  bot  bi  So(ne,|*  be  l^abbe  gut  gerobct  funte  Slementi«. 


IDt  Hin  nnb  Vunaume  beben  j(|toten  fdyobrn. 

5         *|  9n  bent  fufeen  jare  »eren  be  9tin  nnb  Dunautoe  f o  orot  bat  fe  »ele  Thietm. 
6utocbe«  nebbcr  tooxpm  nnb  nnfpreWifcn  fd^aben  beben,  men  fcbe,  eb  toere  31-35. 
nmmc  bcr  (übe  fnnbe  »tllen.    be«  jare«  tod^  be  fontng  ban  SKerfebord^  mit  a.  s. 
einem  f d^qje  to  äme6ord^  nnbe  mafebe  ürebe  mit  ben  ffienben  nnb  tod^  ban  22  f. 
benne  to  ^elmjlebe.    bor  nxi«  l^e  in  aller  l^ilgen  bage.  |*  $no».  1. 


10  9e  btfc^op  oan  iKein^  nnb  anber  teeren  weren  lOtn  kontng  mebber.    be  \ohexi 

nntf  id)tej(iiielke  ketter  toorben  nt  iKein^e  vorbreoen* 

*|  ®e  foning  fterfebe  flf  nnb  toolbe  teljjen  vcp  ben  Bifd^o^)  »an  9Keinj  *  a.  s. 

nnb  anber  leeren  to  Sranfen,  be  om  toebber  toeren.    l^e  tod^  to  SDfeinj.   bar  23-29. 

quemen  ber  leeren  ein  bcil  nnb  fod^ten  gnabe^    bar  tjorbreif  be  loning  bc 

15  joben  nnbe  id^te^toette  fettere,    be«  jare«  began  abbet  ©ifribu«  tegcn  bat  a.  m. 

Duimcnt  bcr  ferfen  fnnte  Sol^an«  to  93erge  l^ir  »or  ber  jiab.  |*  eo-ei. 


iB(.36a.  ütsfleo  wart  bei»  koninj(|e0  man. 


3)ar na  in  bem  1013  iare  to  unferürntoen  ||  (id^tmiffen  »a«beIoning  a.  s. 
l^ir  to  SWagbebnrd^.    bo  quam  SK^ftco  l^crtogen  33oti«(an)en  fonc  nnb  t)or^  44-46. 
20  uxtrf  be«  foninge«  ^utbe  nnb  »art  fin  man.  |*  5ü-m. 

^toi  bonre  unb  bltjtem  nnb  htht  groten  fdyaben. 

*|  3)ar  na  in  bem  meimane ,  a(«  be  funne  nnber  ging,  ttmt  grot  bonre  a.  m. 

nnb  toftod^  öc(e  butoe«  unb  ferfen  unb  toflod^  f unberufen  be  ferfen  buten  9-13. 

ber  bord^,  be  feifer  Otto  »an  robem  l^olte  ^bbc  butocn  latcn,  nnb  öorbranbe 

25  tjcte  butoebe«  »an  bUjem.     be«  fufoen  jare«  nam  be  foning  bem  ctofier  to  a.  q. 

ijutbe  ore  gubere,  toente  be  monnife  nnrebelifen  Icücben  unb  toolben  fif  10-15, 

1.  famentt  B.  3.  e^n  £.  10.  9Rcn|  B,         12.  !X)o  cm  B,         14.  (egang  B, 

23.  bU  tit^tn  ju  aiotter^botf  au^toenbig  btt  fBotä)  ab,  25.  lob  eben  B, 

* 

1.  Th^oclQriQum  Metensem  episcopum  A.  S, 


f 


86 


^(i)'6pißm(^xonit 


ttid^t  tud^ttgcTt  taten.   t)at  cfoftet  l^abbe  t)o  ftan  270  jar.    bc  mmniU  mojlcn 
Btjtcr  Io^)cn*  unbc  »orbcn  bet  lubc  f))ot.  '* 


€in]j||rot  mint  uitb  ertbn)inj||e* 

^82^*  *|  5)c«  jäte«  toaö  grot  totnt,  bc  Dc(e  butoe«  ncbber  fCod^  unb  Borne,  unb 

16-20,  tüa^  crtfeeJjinge  to  ?une6ord^.    beö  jote«  toart  gtot  toater  in  bem  aböent.  |*     5 


A.  S. 

17-21.  öan  bem  j^atoefe.  * 


J$oning  jQintik  tvart|t0  keiftt  %tmt\  ta  Same. 
3n  bem  1014  laxt  toa§  be  foning  to9iom  unb  toatt  to  leifet  gctmet 


Oe  keifer  tuditigebe  ht  monmke  to  Coroei. 

@j*j*-29.        *|  3)0  l^e  bat  lant  gefd^trfct  l^abbe,  l^e  to(!^  to  Sortjeie  unb  tud^ttgebc  bc  10 
82,   monnife  umme  or  unrebeßfc  (eiocnt  unb  'mxp  prct:  l?  in  b^  1^ipef(un. 

40-4b. 


A.  Q. 


€m  moihtnbtufk  oel  in  J^lanberen. 

9n  bemfuloen  jarc  to  funte3Ki(i^acI^  baget>el  in  bem  lanbe  tpg(an= 


^^'  ^"**  beten  ein  tooüenbtuft ,  be  l^abbe  bre  bage  gel^enget  bouen  bem  lanbe  unb 
82,^  üorbrenfebe  manntd^  bufent  öoHeö.     in  buffem  jäte  fd^egen  of  t)ele  tefen  15 
an  ber  funne  unb  an  ben  man^  ^inb  m  ben  jiemen.    bat  quam  ein  gtot 
jletüent  na.  '* 


35-37. 


nie  keifer  iod)  up  markj^reoen  ^ero  ment  an  be  (pber^ 

Siini  24.        *|  3n  bem  1 0 1 5  jäte  to  funte  3o^nne^  bage  ba^jtiften  toa^  be  f eif et  to 
m\  ?9.  ®o«Iet.    bat  na  quam  l^e  l^tt  to  SWagbebotd^  unb  f antobe  ein  l^ete  unb  tod^  20 
'^^^'  u^>  matfgteöen  ®cten  unb  tod^  toente  an  be  Dbete  unb  etffod^  öe(e  bet 
^olen.  I*    t>an  bem  fltibe  tpet  tjelc  to  feggenbe. 


JEtarkgrene  6frnt  to4  mit  macl^t  in  Maibtbotif^, 

A.  s.  *|  9n  bem  1 0 1 6  jote  bei  matf gtebe  S3etnt  mit  gtotet  ctaft  in  be  jlab 

37-38.  to  SRagbebotd^  unb  beug  einen  tibbet  ben  bifd^o))  af .  |* 

1.  ttttigett  B,        7.  to.  feijfer  gcto.  A,         11.  bem  A,  ben  B,  be  M,         13.  9tg^tU  3, 
20.  'I^tr'  fel^tt  B. 


25 


©itd^II.    1013—1017.  87 

6o0ler  matt  gebuniet. 


®at  na  in  t)cm  futocn  jjate*  hat  ©unbclfari  bcn  3lam6c«Bcrd^  unbcf.A.s. 
Bcgan  ®o«fet  butt)ett.  i^ff. 


Cht  fttttgftttttfe  in  ^fter  fitk^  wart  ^nt  gtifl  enttitAri  nnh  fad)  ei«  wunbergtot 
*  gef4)i4t. 

99r.36b.        *{  üDoY  na  in  beut  1016  {ore  gefd^o^  t)at  tto)€  (uncfrouta)en,  be  toonben  a.  s. 
6i  bcr  !ct!cn  bc  9totunba  l^ctt,  eine  fcnctoolbe  fctfc.    be  juncfnitocn  tocrcn  27-40. 
fupetc.    ein  l^eit  Stmgart,  bc  jungcjic  unb  Bnttocnbid^  bttnt,  bc  Jlarf.    bc^ 
6cbrot)cbc  fif  bc  anbcr  fufler  fcrc  unb  toaxt  of  fctf  ücirtcin  n>c!cn.  bar  na  in 

10  bcr  fufc  toart  fc  gcrurfct  unb  gcbrad^t  bat  fc  fad^  unfc  tocn  »rutocn  unb 
öor  or  in  grotcr  clarl^cit  bifd^op  3)aganum  unb  SSJaltl^arbum  unb  brc  junc* 
frun>cn  U^äfo^  ®crcn,  bc  bobifd^oj)  toaö.  bcr  ein  n)aö  ein  dufcncrfd^c 
gctocfen  to  9iomc-  buffc  fungcn  aHc  üor  unfer  tcücn  'oxotom  *))laccbo  bo* 
mino  in  rcgionc  üiüorum.*    bc  jungfrutoc  quam  toebbcr  to  fif  fulücn.    fc 

15  fpraf  ^toentc  nod^  toonbc  ü  gerne  bi  ju  vcp  buffer  erben:  nu  l^cbbc  if  betcr 
ttsoninge  gefeen.  me!  öoTbrut  l^ir  to  bfiöcnbe.'  unb  feb^  bat  fc  fecn  l^abbc 
unb  g^ort  unb  \pxcä  'ü  f egge  ju  üortoar ,  morgent  k>erlate  if  tu  unb  {onte 
bat;  bif[e  fint,  be  if  bar  fad^.  fe  flnt  buffc«  gobe^l^ufe«  iWagbebord^  ntebe* 
i^Vii^xt  unb  l^ebben  mel  n)o(  gel^o())en,  too  wl  bat  if  on  nue  nid^t  l^ebbe  ere 

20  g^ban.*    bei  juncfrutoe  jlarf  be«  anberen  bage«  fj|  Äat.  3unü.  |*  a»«i22. 


ittarkgteQf  0mtt,  be  fo  lange  gebaunet  wart,  hat  l>t  ^nnbt  ntin  bvoi  tan 
om  ntmpn  tnolhe»^  otmodtge^e  ftk  nnb  ht  keifet  bat  mit  ome  on  to  lofenbe 

ist  bem  banne. 

*|  9n  bem  1017  jjarc  quam  marfgret>e  83emt  toutten  unb  barüot  t>or  a.  s. 
25  bifd&cj?  @^ronen  unb  iat  jil  ut  bem  banne  laten,  bar  l^c  on  in^^  l^abbc.    bc  55-57. 
foning  Bat  of  »or  on,  bat  l^e  on  to  gnaben  nam  in  funte  (^ifbcjier«  bage.  «De«.  31. 
bit  i«  be  inarggTet)e,  ben  be  tifd^o^)  fo  lange  gebannet  l^abbc,  |*  bat  flne  l^unbe 
oan  flner  l^ant  nid^t  tpotben  eten  nod^  brot  nemen. 

*|  >3^Tt  biffen  jarc  l^abbe  bc  feifer  eine  fani})ninge  to  Stjiebe.    bar  be*  ß'J» 
30  rid^tebe  \ft  »de  frigc«  unber  ben  borflcn.    bar  »art  gebebinget  bat  morf* 

6.  MXVII  B,  7.  0la<(  ^l^eif  W  B  't^o  dtome*.  8.  3rtii«art  B.  16.  ge« 

fc^n  B.  20.  be  ).  B,  22.  ^e  ot^mob.  B,  26.  gnabe  A,  27.  l^abbe 

geBatinet  B. 

1,  A.  S.  berietet  bit  ^i\mv^^  @o«tar«  unter  bem  Sal^r  1009. 


88 


^ä)liißpmä)xcmt. 


greöe  Sernt  gaf  bcn  bifci^op  ®eren  to  2»agt)cbord^  ütfl^uTtbert  pnnt  fulDer« 
A.  s.  t)or  fincn  fd^at)eTt,  ben  l^c  fccm  gobcö^ufe  gcbcm  l^abbe.  bar  na  to  (id^tmiffen 
3-10.  tod^  bc  !eifcr  to  SKerfcbotd^.  bar  quemcn  bc  tjorften  unb  btfd^o})  ®ero  tan 
2Kagbc6ord^  unb  bifd^o})  Srienbaft  i)an  3Rctnjc  unb  Slrnolfu«  t)an  ©attcr« 
jlab.  bor  toart  gcfat  »an  bcm  f eifere  bat  ncmanb  bobcn  fd^otbe  cntpfangen 
tian  ßptnbaxtn  SBcnben  ||  ebber  üienben  no<i^  to  on  boben  fenben. 


5 
m.  37a. 


Reifer  J^ttirik  geng  in  tafitn  In»  fonha^t»,  aU  atlelnia  wm  £iele4)t. 


Thietm. 
853, 


*|  35ar  na  be«  fonbage^,  a(«  men  aßelnja  geted^t  ]^abbe\  ]^ei(t  feifer 
tTk  ^inril  to  äWagbebord^  fxnen  l^of ,  unb  be«  bage«  üerted^  be  f eif er  ületfd^e«  unb 
ging  in  öaflen.  be«  manbage«  toiebe  be  bifd^o^)  becajjetfen  in  bat  norben  be«  lo 
bome«.  be«  anberen  bage«  UKtrt  ttoibrad^t  unber  bifd^open  ®eren  beineren 
unb  tn>ifd^en  marfgreöen  Sernbe« :  bat  berid^tebe  be  feifer  to  ^nt  bat  e«  be 
bifd^op  er  ^bbe.  '* 


Oe  keifer  fatte  nie  gefette  iotd^  2»at  lant  k. 


Thietm. 
853, 


*|  3n  beut  [üben  jare  fat  be  feifer  gerid^te  to  SRagbebord^.  bar  i5 
12-14.  tt>orben  beöe  angef^jrofen  fenn^UIen  unb  öortounnen  öor  bem  f eifere,  bebeüe 
let  bc  feifer  l^engen.  be  feifer  fatte  bar  öete  gube«  gefette«  bordb  bat  lant. 
ntonnif  ©unter  nam  bar  ortof  unb  tod^  prebigen  to  Sinj*»  in  funte  ^eter« 
gcbrr22.bage  gaf  bifd^o^)  ®ero  fd^one  gatje  beut  f eifere  unbe  ber  feiferinne,  be  togen 
bo  to  §a(berfiab.  bar  »eren  fe  ttoe  nad^t  mit  bifd^op  ärnolfo,  bar  na  to  20 
Ouebeüngbord^  mit  ber  ebbebifd^en  SlD^eit.  bar  toiebe  men  bat  munjlcr  up 
bem  berge,  bat  bebeämoffu«  unb®ero.  be  feifer  opperbe  ein  pnnt  gotbc«.|* 


ib. 
27-34. 


ISetfet  i§innk  betetbe  (^oisler» 

Thietm.  *|  !Dar  na  tod^  be  feifer  to®o«fer  in  bat  borj)  unb  lad^  bar  tjeir  tocfen. 
34-36.  bar  quam  l^e  erfien  in  ber  öafien.  bar  quemen  be  öorjien.  be  feifer  beterbe  25 
853^854.bat  borp  fere  unb  tod^  to  jjatmen  oüer  ben  9iin  mit  grotem  l^oDe  unb  ere 
unb  fd^idfebe  bar  bat  rife.  bar  na  togen  fe  to  ^afborne,  bar  na  to  SWagbe« 
3uii  7.  bord^.  bar  quam  täft  be  feiferinne  mit  ome  be«  funbage«  in  funte  Siliane« 
855,3-4.  oöenbe^.l* 


26.  a»«r  B, 


28.  miami  B, 


1.  @onntag@e:|)tuageflmä,  toontoet* 
d^cm  an  bi«  Opern  ba«  ^atteluja  nid^t 
m^x  gelungen  tourbe. 


2.  Inde  Gunterius  conversus  causa 
Liuticios  predicandi  ivit.  Thietm. 

3.  Nonas  Julii.  Thietm. 


S3«(i^II.     1017—1018.  89 

I)ar  tta  xoaxt  ein  atot  toebcr,  bat  flodb  bomcunt)  (übe,  ücBunbforcnThietm. 

855  3-7 

unb  bebe  grotcn  fd^abcn.     bc^  anbeten  bage«  tix^  be  feifct  to  8t|cfe  an    ' 
jtnen  l^of .  |* 

5  IDat  tiofitt  to  6erge  brenbe. 

*|3n  f untc  SRarten  SJlaflbalenc  *  aüenbe  6tanbebat  fla^jl^uö  unb  doPer3uU2i. 
to  33crge  »an  orcm  eigenen  öure  unb  laxtVfm.  be^  Ieq>  ein  monnti  in  bat  855, 
üure,  bat  \)t  nid^t  ut  fomen  mo<i^te.  l^e  xtip  einen  anbeten  btobet  an  unb 
fptaf  fme  f(j^u(t  unb  Uä^tt  in  bem  »utc  t)ot  attem  tollt,  bat  gcButoe  ^bbe 
10  nid^t  (ange  gcjlan  unb  bat  »aö  feüen  jot  oöet  gc6utt)et.  bo  be  mete  bem 
at>6ebe  quemen,  toentej  l^e  buten  lanbeö  toaö,  l^e  fd^tef  bat  atteine  finen 
fttttben  to.  '* 


jQertof^  iKiftro  90v}>t  gtoitn  tof  in  htm  ianht  to  6el)emen. 

39r.37b.        *|  3n  bet  fufeen  tib  toci^  9Kifeco,  l^cttogcn  33o(i«(an)cn  föne,  to  Sel^*  a.  s.^ 
15  mcn  in  bat  (anb  mit  j  fd^aten  unb  üotbe  gtoten  tof  t)an  banne,  bat  umme  32-43. 
tod^  be  feif et  in  gtotet  ctaft  vcp  be  ^of en ,  be  toeten  nod^  l^eiben ,  unb  be 
leifet  mit  ben  ctiften  Beleiben  ben  l^ettogen  unb  tid^ten  ein  ctuje  \tp  jcgen 
be  l^eiben,  in  beö  ctaft  fe  jltibben.|*   bat  toatt  bete  toüe«  unb  6tanbe8  be^  cf.  672. 
jlate^  in  Sel^men  in  8ufl§  unb  in  ^o(en ,  bat  toi  Befunbeten  nid^t  met  af 
20  fctiben  toitten,  unb  toatt  gtot  l^unget  in  bem  (anbe. 

brebe  mart  tmfd^tn  Ittm  keifet  unbe  ben  |lolm. 

*|  3n  bem  1018  jatetoatt  »tebe  gemafettt»ifd^n  ben  l^ettogen  üan^o*  a.  s. 
ten  unb  bem  fcifete.    bat  fd^ad^  to  Subifefen.    tan  be«  feif  et«  »egen  toa«  15-17. 
bat  Bifd^op  ®eto  tan  SKagbeBotd^  unb  Bifd^o})  ätnolfu«  »an  ^alBetjlab, 
25  toente  be  feifet  toa«  bo  to  t^tanlenoott.    be«  futeen  jäte«  in  funte  2:iButtii  20-27. 
bage*  tootben  öotfonet  Bifd^o^)  @eto  unb  matfgteöe  S3etnt.    bat  fd^ad)  to 
SBantötoe.  |*    be«  jäte«  Bebtoang  l^ettod^  93oü«latoe  be  JRugen  mit  l^ut^jc  cf.  674. 
bet  ©äffen. 

3.  XtlitU  B.  10.  to  bem  a.  B,  18.  xütot^  B,  21.  ^bcn'  üor  '$oUn'  fel^lt  B. 

26.  Ol^ero  Don  SRagbc^otd»  B. 

1.  Xn.  Kalendas  Augusti.     3ttü  2.  A.  S.    XVIII.  Kai.  Maji,  b.  l 

21.  t4.  fi^xil,  ^iburtiu^tag. 


90  ^ä^'6ppm6fxm\!t. 

i*-f  •         *|  2)c§  jatc^  fd^cm  ein  jicmc,  t)at  m«  ein  cometa.    bat  toort  »ele  jki* 


3S-39.  bcn«  ttnb  fierüen^  m,  unb  jlott>en  öele  })a))en  unb  öorjicn. 


9(  keifet  tid^Mt  be  bofen. 


I* 


A.  8. 


*|  3)ar  na  in  beni  1019  jate  in  ber  üajlcn  laä)  be  f eifer  to  ©oölare,  na  s 
22-26,  po/tiftn  to  SBaftefe,  bar  na  tp  9BeT?]bor<i^.    bat  »ort  tjeter  (übe  6p8l^eit  ge* 
ricj^tet  unb  gcj)iniget.  |* 

€tn  kolt  »intet  unh  ein  gt0t  ^etoent* 

A.  s.         *|  On  bem  1020  jore  toa«  ein  gtot  lolt  minter,  bat  bete  (nbe  bpt  waren. 
36-3J.  bar  na  quam  ein  grot  fiertjent  oüer  aUe  (anb.  in  biffem  j|are  to  pa^^n  tpaö  lo 
patoe^  93enebictu«  be  aäftt  ix  bem  namen  mit  bem  leifer  to  53aben6erge.  |* 

€in  citkel  nrnme  be  funne  mit  tmen  fltolen  botganbe  ctn^emi», 

A.  s.  *|  2)ar  na  in  funte Äfcbon  unb  ©enne«  ba^e,  in  bem  23  bagc  bc^  an^^ 
40-53.  mane^ ,  ein^  manbage^  *  beö  morgend  »an  ber  bribben  jiunbe  »ente  an  be 
f^fien  flnnbe  fad^  men  einen  jroten  cir!e(  gan  umme  be  funne.  be  m^  je«  is 
ftaft  atö  ein  regen^oge.  bor  gingen  »cir  ftrele  bor  crujetoife  Dan  cirWen. 
bar  na  toart  be  Slipie  unb  be  SSefere  alf o  grot  toan  jlorme  nnb  loinbe  bat  fe 
bor<}er  unb  lanb  üorbctgeben,  nnb  be  n>atw  f^xxrfeben  be^  nod^ted,  a(^  ift  fe 
Dttt  üure^  brenben.  bo  be  »atcrülot  bergan  toaö,  toenn  men  be  lube  be« 
grauen  fd^olbe,  fe  teeren  ||  fo  bol  f langen  bat  fe  ncimant  mod^te  l^anbeten.  |*  »t.38a, 

i^m  htm  teiett  to  Hotbeke* 

Ann.         *|  3n  befjen  fufeen  jore  begunnen  i<i^te«toeUe  lube  to  So(be!e*  banjen  unb 
86.xvi,teien  in  be^  bitgen  Äerjie^  bage  unber  ber  crjien  miffen  unb  reieben  bar  ein 
22-28.  ganje  jar  umme,  tpent  bat  be  bifti^o^)  tian  SWeinje  gob  üor  fe  Ht-  \* 

18.  fpattfebeti  M,  f(!^ciiicteii  unb  tau^tttn  a,  tcaidiivx  unb  fd^eineten  b,  23,  ^etn' 

ftlflt  A,  hat  M. 

I 

1.  XY  Kai.  Aug.  feria  secunda,  bigf  im  ^et^i^^i^nm  Hnl^U,  J^ecjotflül^e 

luna  XXin,  A.  S.,  b.  i.  18.  3uU,  ifi  2)omäne,  V*  6t.  toejll.  toon  «cmburg. 

migk>erftAn^n.  @.  Sinbner,  ®i,\dfi6ftt  unb  iBef^ibnng 

3.  Cojbizce  Aftn,  §t^.  5  jie|t  m^  t)e??ant)c8Sln^aIt,S)effauia33,  @.  6U. 


f&näfU,    1018—1023.  91 

bif^^^^fn  tm  JRrioi  mb  ^Ubenftm. 

*|  3n  bcm  1022  jtttc  tixä^  bc  feifcr  to  8tom  unb  töcbber  ht  ©offenlant  a.  s. 

to  ©toÄftö)*.    bo  »art  ein  fcxi)  ttotfd^cn  Btf(i^o)5  ®cro  öon  SWagbcBord^  unb  19-21. 
5  Imelfo  ^«n  |^aftct|lat>  |*  unb  toart  of  frid^  ttotfd^n  bifd^o})  (Sobd^orbc  tan 

©tlboifem  unb  bcn  6tfd^o}}  t)an  SKcinj.    bot  quam  to  »an  bcn  dojicr  to 

©anbaffcm.    bc«  l^abbc  fB  bc  fctfti^of  Mn  SKcinjc  to  unreci^tc  unbertounbcn. 

b<tf  tDd9  f©  to  fomen  bat  bc  cfcfccbtf^c  ®o<)l^ta,  fetfer  Dttcn  fuflcr,  bcr  buci^tc 

be  ix\äfop  Dan  ^ilbenfön  ntd^t  erbot  gcnod^  flu,  bat  l^c  fc  totcbc,  unb  Icit  fif 
10  toten  ben  fetfcoj»  »an  SKcinj.  bar  na  totebe  ein  6tfd^o^)  tan  ÜRctnj  mit  orloöe 

bc«  6tfd^oj)e«  »an  ^ilbcnfcm  bc  !er!en  to  ®anbcrfem.  bar  af  quam  bat  [c  bc 

töonl^ctt  Dor  xtäft  l^cilbcn,  unb  toart  al  ttoibrad^t  af. 

6an2>erfem  «Hift  btn  bif^op  io  iQilbenfrm  to  beut* 

%o  leßeii  mo^cbe  b£  tetfet  ein  epnctiium  to  (Sanberfem.    bar  quemen 
1»  b(i  bttbefd^en  btfd^^c  U|ib  bo  toort  Ibtfd^^c  ©obcl^arbo  mit  cren  unb  mit 
uäft  bat  cloftcr  to  beilt ,  iinb  bc  6ifd^  t)an  SBcinje  6at  on  gutlifcn  bat  ^c 
om  bat  borgcüc,  bat  l^e  an  om  unrcci^t  geban  l^bbc  *. 

Bxf^op  6ero  A(|?f*  de  btmnbP  >i  i»ffff»  9time  buf^^  ßab. 

*|  3n  bw  lt>23  iaxe  in  fuiite  @0crtt*  bog^  ftef  ibifd^p))  @ero  toCct.22. 

20  SKi^gb^^TJÄ-    ^if^  ^^\^P  Wl^ii  be  muten  uwnic  b^^ffe  ^  »an  bem675,58. 

f^e,  bftn  f^if^r  ©ttc  bf  grpt^  ^\x  0rtfttc^  l^abbe  »i^b  b«n  tif^^pen  irJopfen^'*'^'*' 


1^fd^0p  <0er«  |ltd)te  fttttte  0eb«|liaii»  eanonien  «ttb  ok  be  eanoniett  to-nnfetr 

leoen  orumen. 

25         *|  ?>e  fulöc  @evo  fti(|tebe  bc  Ci^monien  to  f H»te  ®tb$jliftn  *.    ift  pid^te  ets,  m- 

676,1. 
2.  ^ilUnH^eiim  A,  7.  Oanbn^lci^m  ^.  23.  fti^tebr  4. 


2.  %L  Vita  Qpdehar4i  Bei  $er4,  ^t^.  ^^  \,  <S>mVmpm\\\\  »ail9? 

gf^.  XI,  187  ff.  gei^t  jcbo^  au«  \m  wmmvmj^u^ 

3.  Aliapi  pret^vei^  ^fip)^f4ain  in  hpr  nijffi|l  iti(||  iK9:)MV.  %tl#  ^01  aUf  lonino, 
noxe  bea^  f  oha&^lf  aviiiigeU^t«  b^  W^  in  9K09M^m!fl  UWf  ftmmen^ 
Qon9tii»it  et  aeaicayit.  A«  S.  <^»Si(ef  \m  "ii^^i.  m'm%  t07ö  («(,  4QU) 


92 


^6f'6^^tnö)xomt 


of  bc  cattötiicn  to  unfer  tctjen  ürun)cn,  bat  nu  fint  toittc  monnöc  *.    l^c  Icibc 
bar  to  bat  l^offttaC  to  9tottctfior)).   bat  l^abbc  fetfer  Dtto  gcjitd^tct,  bat  men 
bat  pe(cgrime  unb  arme  (ubetnnc^ufcn  unb  l^erfcergcn  fd^olbe^.l*  bat  ^bbc 
marfgrcüe  SSernt  öorflort  unb  öorbrant.    aU  tf  ||  mcrfcn  tan  ut  bcr  fd^rift,95i.38b. 
bc  üor  mittcr  tib  fd^retjen  ftctt,  f o  toag  bat  be  !crf cn  öan  tobcm  l^oltc,  bar  to  5 
A.  s.  üorcn  af  gcfd^reüen  ftctt,  bc  marfgretjc  33crnt  öorbranbc'.  *|bat  gub,  bat  to 
bem  l^ofj}ttal  l^orbe,  gaf  bifd^op  ®cro  ben  canontfen  to  unfer  (eben  örm»cn. 
bcffc  btfd^o))  beterbe  fere  bat  ornat  funteSKauricü  unb  batbutoc  unbtooninge 
bc3  bifd^ope«.    buffe  btfd^o^)  jlarf  to  SJabberobe  in  ben  btfd^o))bom  to  ^aU 
berjiab.     bcffc«  btfd^o^«  toaber  l^cit  3)ebo  t>an  SBobane^toegen  unb  fin  xo 
mober  ©lefe,  unb  toa^  ein  ©äffe.  '* 


676,5-9. 


A.Q. 

89, 


Oe  ktlftv  i§tnrtk  fattf  bifd)0p  igitnfrtb  htn  ftfitn  ^%t  to  Ma%lfthut%^  m^tf 

9eUn  ciofitxtn  fotte  ^t  prelaten. 

*|  3n  bem  1024  jare  toa«  be  fcifer  to  93abenberd^.  bar  quam  to  om  bc 


13-19.  fam^juinge  öeler  dojler,  be  l^ir  loö  toeren,  ut  ©affenlanben»    ben  fatte  l^e  15 
cfr.chr.prelaten  unb  fatte  to  ÜRagbeborci^  einen  bifd^o^),  bc  l^eit  ^unfrib.  |*  ben  nam 
*  l^e  ni  bem  clojicr  SBurjcbord^. 


tt)o  ktiftt  i§titttK  ftarf  ht  i)tlge. 

3)ar  na  in  bem  1025  jarc  quam  be  fcifer  in  ©affenlant  unb  lad^  to  20 
§alberftab  unb  to  ®o«(are,  bat  na  to  ©ronbe.    bar  jlarf  l^c  unb  toart  to 
©abenberd;  begraben,    biffe  fcifer  l^eft  t>dt  began  unb  geban  bord^  bat  rife, 
be«  if  nid[)t  gefd^rcücn  l^cbbe,  tocnte  cb  in  biffen  lanben  nid^t  gefd^cen  i«. 


12.  '3)e'  mt  B. 


xotitfit  B. 
13.  in  t>.  B, 


3.  tnne]  'mc'  A,  fc|fU  B,  4.  x^  matfcn  B, 

18.  mox  B,  23.  bat  i(^  B. 


bei  ber  2(nnä^crung  <&etnric^8  IV.  ba« 
$aU|)t  bc8  1^.  (Sebajitan  um  bic  @tabt 
getragen  tourbe,  barf  man  loieKeic^t  ben 
©d^luß  jiel^en,  baß  fdbon  bamal«  ba«  öon 
@cro  gegrünbete  @tift  ben  1^.  @ebaftian 
jiatt  be«  (Stjangeliften  Sol^anne«  jum 
@(i^u(5^eiUgen  angenommen,  ober  bag, 
faß«  crjlercm  ba«  @tift  nur  atö  dhm^a- 
tron  gctt>ei^t  »ar,  biefer  ben  ^au:^t:^atron 
attmä^Uc^  t)erbrSngt  l^atte. 

1.  2)a«  9Rarien*(Stift  tourbe  ^om  ^. 
S^lorbert  im  3.  1129  mit  «prämonpraten- 
fem  befeftt.  3)ie  ©tiftungö^Urfunbe  ®e* 


ro'«  ^om  13.  2)ecbr.  1015  ift  gebrudEt 
bei  ^.  Subetoig,  Rell.  Mss.  II,  4b0. 
SeudEfetb,  Antiqq.  Praem.  I.  4  —  6. 
9licbel,  Cod.  D.  Brand.  A.  XVII. 
@.  424  f. 

2.  @.  oben  @.  8,  24  f. 

3.  (g.  85,  23  ff.  (j.  3.  1013)  »iib 
jefagt,  baß  *be  ferfe  toan  robem  lf>olte^ 
tn  golge  be«  etngcfAtagenen  ©Utje«  ab* 
gebrannt  fei,  unb  @.  86,  24  l^cigt  e« 
nur,  baß  SWarfgraf  SSeml^arb  mit  einer 
großen  $cere«fd^aar  in  bie  @tabt  gebrun^ 
gen  fei, 


■P 


SßnäfJI.    1024—1032.  93 

bcffe  t!)a6  rcd^tücrticb  unb  fö  l^iHtc^.   l^c  l^abbc  malen  taten  bat  l^e  flctp  eine 
toage,  bar  l^e  H  bai^tc  armer  lube,  toat  (eüenbe^  fe  l^ebben. 


jftottttig  Conrab  »rort  gekoren* 

*|5^n  bem  1026  jarc  toart  fontng  Sonrab  geforen.    buffe  fatte  of  üefe  m.  p. 
5  guber  gefette  unb  re^tc«  in  ben  (anben.  '* 


Hlifero  be  poicnifd^t  ^ere  bebe  oele  qttabetf  ^tr  in  brn  lanben  mit  rooe 
brattbt  an  paptn  unb  ortfoen  unb  ittncoruoen. 

*|  3n  bem  1030  jarc  fatte  fif  äWifeco  be  potenifd^e  l^erto^  unb  töofbe  a.  s. 
foning  toefen.  ^c  xoa^  ein  üalfc^  crijlene  toorben.  l^e  tod^  l^ir  in  be  (anb  16-32. 
10  unb  ücrbraneb  ttoifd^en  ber  Slt>e  unb  ber  ©ale  l^unbert  borpe  unb  flod^  bot 
negen  bufcnt  unb  t>ifunbfejlid^  man  unb  ürutoen.  Ifye  t>eng  be  preftere  t>or 
bem  altare,  i}t  t>orunreinbe  gube  t>run)en  unb  juncfrutoen,  geifitit  unb  mert« 
lif,  unb  be  orer  unbat  nid^t  toolben  fiaben,  be  jlefen  je  mit  ftoerben  nnb  mit 
fpeiten.  olbe  lub  unb  finbere  boben  fe  to  male,  to  (eften  quam  gret>e 
3Bi.  39a.  ®it)erif  mit  ||  finer  ribberfc^op  unb  toebberfiunb  om,  bat  fe  nid^t  üorber 
togen,  unb  erftod^  orer  tjele.  '* 


l§trtod)  iKeftco  mofle  kantng  Corbe  tiulbt  fnreren  unb  tvart  erflagen« 

*|  3)ar  na  in  bem  1031  jarc  tod^  foning  Sorb  in  ©affenlanb  unß  todb  a.  s. 
»ort  mit  ben  ©äffen  u<)  be  SBenben  unb  bnxing  l^ertogen  äWifecomen  bat  l^e  51-55. 
20  mope  toebber  bon  ben  rof,  beulte  bau  l^abbe  in  bem  jare  bar  t>ore  in  ©äffen* 
(anben,  unb  mofie  bem  foninge  l^ulbe  ftueren.    bar  na  bi  einer  manetib 
üorbreif  ben  futben  äWiftcotoen  fin  eigene  brober,  unb  ben  fulüen  brober  er*679,4.5. 
ftod^  in  bem  fuben  jare  fine«  futoeö  beiner.  |*    alfo  mal  gob. 


iDe  konttij0  tiam  M^fico  to  gnaben. 

25  *|  S)ar  na  in  bem  1032  jare  toaö  foning  Sorb  to  ©o^tare.  bo  quam  a.  m. 
ü)i^fico  to  finne  unb  fod^te  gnabe  an  bem  foninge,  be  foning  befd^eibebe  20-26. 
om  to  aWerfebord^  unb  nam  on  bar  to  gnaben.  |* 

1.  be  toat  B*  *re(^t«.'  ftfflt  A,  ret^uerbi«!^  B,  2.  fine  ttage]  einen  loaqen  AB. 

7.  Hmb'  vor  ^vriin>en'  fe^(t  B,  14.   fpeten  B.  16.  voU  A,  18.   in 

Waffen  A. 


94  <Bäflip)pmtifX9nH. 

Vo  tDcrben  »or2»ni  htt  ftttm  trflagfit.    rtti  funnevtsittrlttifl. 

A.  M.         *|3fn  t)cm  1033  jare  toort)cn  t)te  grct>cn  unb  üertid^  orcr  bettete  toaßer* 
30-33.  ben  vOf  betn  bu«  erf tagen  ^ .    be«  jore^  tpanbelbe  fif  bc  funne  in  funte  ^ctet 
3uni29.unb  ^atoefö  bage  to  fe|tc»ttb*.    bcö  joie«  fiotwn  t>ele  bif(i^o^>e  unb  o!  be 
37-38.  feiferinne  Suneguttb  unbe  bertod^  SK^jico*.    be  ^olen  treben  toebber  »an  6 
bem  crtflen  loDen.  j* 

IDe  kontng  tod)  up  be  tDenben  in  Cnftf^erlanb. 

A.  s.  *\Qn  bem  1035  jare  tod^  be  loning  up  beSuft^fdf^nSBenben  unb  t)or« 

44-49."  l^erbe  aße  bat  lanb.   bar  na  in  bem  anbeten  jare  l^abbe  be  foning  ein  fptafe 

t0  augttPbot^  mit  ben  töertliten  »oxflcn ,  bat  na  ein  fent  mit  toif tein  bif^o*  lo 

ptn.    be«  iateö  toatt  tut  gubed  gefeite*  gef at.  '* 


€tn  bonrenreber  in  de«  tilgen  iSittfita  bage. 

A.  8.         *|3>dt  na  in  bem  1038  jore  tonrinad^  tn  bed  l^tlgen Stifte«  bage  »a« 
34-37.  be  feifet  to  ®o«{at.    be«  ntotgen«  unbet  mtffen  toott  ein  gtot  bontewebet 
txnt  tetcicirtib  totnit  to  fejten.  [*  15 


jfteifet  Conrad  flatf*   Jtjinrik^  Conrabe«  fone^  nparb  toebber  gekoten. 
A.  8.  *(2)e«  futoen  jate«  jiatf  feifet  Sontab.    na  finem  bobe  t>uIbotben  be 

684. 

15-17.  ))otflen  bot  fe  ^enticum  fitifn  fon  te  bem  tife  jkitten,  ben  be  oal^et  t>ot  to 
«^'j-^^'^fonitige  l^be  toleB  fefen.    fomng  fiontab  t»att  to  @<>ite  begtaüen:|*  l^e 
11-12.  i^abbe  bat  bifd^o)>bom  ßid^tet.  20 

6ffd)<r))  i^nfrib  bumebt  fttt  an  te»  dorm  tfirl^e  fitnte  |leter«  utibe  fttnte 

Chr.  M.         *|  93ifd^op  ^unftib  butoebe  t>ele  an  ben  bome  ||  unb  toiebe  bat  bett  mit  »1.39b. 
l^ul^e  be«  bifd^ope«  t>aii  SHctfebf^  tmb  $ft)9elbtt^.    i)t  tootnxitf  bat  buffe 
feifet  ^intif  be  btibbe  t3efti(i^  l^oüe  lanbe«  eigenbe  in  bit  gobe«l^u«,    Ifye  25 

6.  getüüfirin  7.  '<£)e*  Mtt  ^.  9.  be  be  f.  2?.  fO.  9(ttg|t6i)r(^  A       tjeff» 

ttü^nJB.        11.  flu^ubed  17.        19.  fi^fkn  .9.        ^.  tnbe  an  f.  fß.  Ä        Iß.  tot^tit  Ji. 

1.  Hoc  aafto  ad  casteltum  Wirbeid  2.  III.  Kai.  Julii^horasexta.  A.M. 

Liudegerus  comes  cum  aliis  quadra-  3.  ÜDen  Xot>  beS  ^etenl^etjogS  fetten 

ginta  duobus  occisus  est.  Ann.  Magd.       bie  Ann.  Magd  in  baS  SoJ^x  1034. 


«u(^n.   loaa— 1049.  95 

butocbc  ol  t)c  fcrfcn  funtc  ^etcr«  itnb  funtc  Slicotatt«.  l^c  (cit  uptiemcn  Bi- 
fci^o^)  2)agan€ö  unb  äBaltarbc«  Hfommc  unb  grof  bc  mibben  in  bat  munjler 
bt  btfcj^op  ©eten.  buffe  Md  of  ein  gut  man  unb  fiunb  (anben  unb  (üben 
tool  Dote.  I* 


€omng  Jtjtnrtk  tod)  ttp  be  6e^einen  mit  htn  0affen. 
,  9n  bem  1 040iare  Ifyabbe  bc  nie  foning  öe(c  fptofe  Dan  (anbe  to  lanbc  a.  m. 

ITl 

mit  ben  Dornen  unb  toc^  bc^  füllen  lorcß  vof  be  SJel^men.    bc  ©offen  togen  47-54. 
mit  om  mit  einem  funberlücn  l^ctc  bor.    in  bem  jarc  toa9  grot  »atcrt)(ot.  |*  172,  la 


Bc  flab  Ptof^c  nrart  genrttnnctt. 

10         *|  4hl  bem  aubcren  jarc*  bar  na  tounnen  bic  ©äffen  mit  matfgtcüc  a.  m. 
(Sggort  ^ragc  be  ftab.    bar  l^tp  to  be  Wfd^o))  t>an  äWeinj.  |*  20-24. 


foning  Jtjinrik  A^ip  bt  unb  \)abbe  grotesi  ^of:  nein  fprlman  mofit  bar  nrefrn« 

*|3)ar  na  in  bem  1045  jarc  (cit  foning ^inrtf  finc  juncfrutoen  toien  to  a.  s. 
3Kcinj  unb  nam  fc  to  l^ant  bar  na  to  Sngell^cim.    bar  toa^  grot  l^of.    l^e  »3-15. 
15  locrifrot  bat  men  neinc  fpdeman  no(!^  loberer  to  etenbc  noc^  to  brinlenbe  nod^ 
iäfi  g&ot,  ber  bar  boc^  nnmaten  »ele  toa^  fomen.  bc  gingen  alle  brofltten  t)on 
banne,    bed  jarö  toa«  grot  ficrDcnt  beö  t>e]^e^  unb  too«  grot  tointer  unb  öde  ib.  n. 
fnee^.  1* 


jftoning  i^inrik  fatte  bm  bxf^op  «an  6abenberii)  to  pavftft  unb  lett  ftk  mit 
20  bt  koningtnne  to  Home  loien. 


,  On  bem  1047  jare  üorflote  foning  ^inrif  ttoene  ^)att>cfe,  ©racianum  a.  s. 
imb  ©ilDcjlrum.  l^e  fotte  to  pa»efe  ©toibegcrum  ben  bifc^op  toSJabcnberge»  41-42. 
»an  bem  (cit  l^c  fif  mit  ber  foninginne  to  Siom  toten. 

3)ar  na  in  bem  1049  jare  toiebe  bifd^o^)Ounfrib  be  cripten  toSD?agbe*688,6-8. 
25  ioxä)  in  funtc  ftifian^  cre.  |* 


2<  l^agautts  M,  11.  bc  ßab  $r<ige  S.        be  ptü^t  t.  m.  A.  17,  Scf«'  fe|tt  S. 

18.  *fir  feiert  B.  21.  M».  XLII  A,  M.  XL VII  -B,  ebettfo  A.  S.  24.  cjirten  AB, 

(ivipttn  ab]  in  Axfk  »on  ^p&ttttx  ^anb  '€rt))ten'  barübet  gefd^tieben. 


1.  ^k  Ann   Magd,  unb  ber  Ann.  Saxo  fe^en  ben  SeHl^S^S  ilt  ^<<^  3-  ^^^2- 


96  ^äf'6ppmä^xmf. 

B'tfd)op  i^unfrib  fiatf  unb  Cngel^arbuis  toart  Dan  htm  keifet  t|tr  gefot* 

A.  s.  *|  3n  t)em  1 000 utib  50  jarc  jlatf  bifc^o^>  ^unfrit .  na  om  !am  (Snget* 

35-36.  ^Tt)u^.    bc  toart  gcnouicn  to  SButjcbotci^  ut  beut  coHegio.    bcffe  fiunb  o! 

288.  *  tool  bore  (ant  unb  (übe  unb  toaö  be  erpe  bifd^op,  be  in  bcr  fiab  jlarf .  '* 


dimonie  toart  oorbomct  unb  oorloDet  unb  ber  popen  td)tfd^op^  5 

A.  s.  *|  3n  bcm  1051  jarc  l^abbe  be  feifer  ein  fent  to  äWeinjc  mit  bcn  erje^ 

33-39.  bif(i^o))en  unb  bifcj^open  ||  t>an  bubefd^en  lanben.  bor  toort  ber  bif(i^op®tbito)«r.4«a. 
befd^ulbiget  umme  oberl^ore.    be«  toart  l^e  unfd^u(bi(i^  mit  ftnem  eibe.     bar 
toart  bete  gube«  gefettet  bejlebiget:  bar  toart  jtmonie  tjerbomet  unb  bertobet 
unbe  ber  ^)apen  ed^tfd^o^).  |*  lo 

IDe  fCufittv  tifiben  ncgen  DfU  crtflen«  ein  buer  tib. 

A.  8.  *|  !j)ar  na  in  bem  1 056  jare  fd^ad^  ben  aijlen  grot  leit  bau  ben  Ifyeibenen, 

50-51.  be  be  ?uftfeer  l^eiten ,  toente  fe  bete  crijlene  bot  flogen  unb  bele  brenfeben 
ß^N  fif  in  ber  (S(be.     be«  jare«  ftarben  bete  borften  unb  toart  bure  tib  oüer 
attelanb.l*  is 


Reifet  IJinnk  «PQtt  krank  in  ber  jad^t  np  ber  i^otfi  unb  flarf  to  6ortoelbe  bi 

6rttnftoidt. 

A.  s.  *|  ®uffe  feifer  ^inrif  toart  fe!  in  bem  l^olte,  bat  l^eit  be  ^orft  * ,  in  ber 

Ekkeh*.  jad^t.    ]^e  fd^idebe  fin  tefiament  unb  gaf  üele  toebber  bar  l^e  fd^aben  bau 

36-39.  l^abbe,  unb  jlarf  to  Sortbelbe*  j*  in  bem  Srun«toifefd^en  lanbe  unb  toart  ein  20 

beit  to  ®o«(er  Begraben  to  funte  äWatl^ie«  in  bem  munfier,  bat  l^e  geftid^tet 

^abbe,  unb  ein  beil  to  ®^)ire.    bi  beffe«  feifer«  tiben  färben  fit  be  ©refen 

bau  bem  ftole  to  9tome. 

jQtnrik^  keifer  IJintike»  föne,  tuart  koning* 

A.  s.  *|  ®ar  na  in  bem  1057  jare  togen  be  ©äffen  vcp  bc  Sicitere  ebber  25 

'?ufigere  unb  torofen  fif  tool  an  on  unb  bebtoungen  fe,  bat  fe  gifte  fatten 
bat  fe  bem  rife  unberbanid^  toefen  toolbcn,  '* 


IDe  innge  koninjgi  nrart  ber  keiferinne  Ijetmiiken  entfort. 

Ekkeh.         *|  35e  borfien  l^ateben  bat  bat  be  f eiferinne  Slngne«  bat  rife  borpunb  mit 
4i?5ü.  bem  finbe  unb  leiten  or  bat  fint  nemen.    bat  bebe  bifc^o^j  Slnno  bau  Solne,  so 

7.  ^iUio  B,  Sibico  A.  S.  16.  in  b.  ^.  B,         20.  tn  ben  S3runf(!^n}if(f(^fn  (anben  B. 

1.  in  Silva  que  dicitiir  Har  z  A.  S.  2.  Botvelde  A.  S. 


Idnäf  II.    1050—1065.  97 

t)c  cntfort)c  tat  in  cime  fd^e^je.  bat  toatt  grot  ttöibroii^t  ut,  unt>  toortcn  mon*(cfr.A.8. 

mk  Tpcüptn  fetten  unt)  doftet  umme  t)otJ)etft.  35-410 

3n  t)em  1058  jäte  toa^  foning  ^inti!  mit  jinet  mobet  bet  fetfctinne  ^692, 

]^it  to  SWagbeSotd^  unb  tocteti  l^it  bc  ^jafd^en  ot>ct.|* 


36-37. 


5       6tf4op  €ngrlt)art  darf,    bc  keifer  falle  \)xt  btfd^op  tDcrnent»  webbcr. 

bat  000  be  VIII. 

*|  3n  bem  1063  jäte  toa^  be  foning  to®oö(ate.  bc«  iote«  jiatf  bifii^op  a.  a. 

©tigel^att  to  3Kagbe6otd^  unb  toatt  gefat  bifd^o^)  SBefe(o  ebbet  aBetnetuö,chr.*M*. 

bifd^op  Slnno  btobet  öan  Solne,  mit  gemalt  be«  feifet«.    biffe  Setnetu«  ^''^^' 
to  toa«  geboten  »an  l^ogen  ftcd^te  öanStoaöen  t>on  einet  botd^,  gefeiten  ©tajje« 

(ing*.    bo  bifd^op  (Sngel^tt  fiatf,  be  btobet  foten  ben  pxotft^t  tjtebetife,  ib.  313. 

einen  guben  l^eten,  einen  ebbelcn  man,  be  ^abbe  gebuet  bc  ca|)eKen  bi  bem 
»i.#üb.fla))l^ufe  II  unb  nodb  eine  capellen.     ben  nam  be  foning  unb  fatte  on  to 

SKunfiete  to  bifd^o^je  unb  fatte  ^it  mit  gctoalt  bifdboj)  SBctuctc.   be  u>aö  ein 
15  eintöolbic^  gobt>tod^tid^  man.    bat  ti)a«  ben  l^eten  [etc  tijebbet  bot  fc  on  to 

bifc^ope  moften  nemen.l* 


btle  oorfltn  togen  to  31)  crttfairm. 

*|  S)at  na  in  bem  1064  jate  togen  öde  bifc^ope  unb  öotften  to3^ctu*  a.  s. 
falem.f* 


20  Bt  VOenhen  ooroolgebrn  fttt  be  crimen  unb  mortrrbtn  be  pxtfittt, 

*j  3n  bem  1 065  jate  fatben  DeSBenben  at>et  t>an  bem  toten  unb  mat*  a.  s. 
tetben  t>ele  ctiftenet  lube  unb  l^autoeben  ben  ^jtefteten  l^enbe  unbe  öote  af  i»-2«. 
unb  to  leflen  ote  l^oücbe  unb  o^>^)etben  be  otem  gobe.    tat  fd^ad^  in  funte 
SKetten«  at^enbe.  1*  gio».iu. 


25  ti3e  tDettben  munnen  Oleieoik  unb  bar  na  i^amborcll. 

*|  ©(ejetoif  eine  gube  fiab  tounnen  be  SBcnben.    be«  foningc«  bod^tct  a.  s. 
t>an  3)enematfen  btet^en  fe  nofet  to  3Kefe(enbotd^  mit  anbeten  ctiftencn  :^*-35. 

8.  9B(ff(Io  B.  15.  entfötb.  S. 

1.  Stutzlinge  Chr.  Magd. ;  Stotze-      im  tPiitcmb.  OÄ.  (Sf^iugcn,  f.  @t&Un, 
lingen  bei  2Bilrbtn>cin,  Nova  subsidia      SBiitemb.  ®efd^.  I,  566. 
diplomat.  IV.  3?,  Sf^otc  'i.  «Stcufeüngeu 

©tdWw^ronifen.  VII.  7 


Ö8 


@(i^ö^>J>cn(i^rontt 


A.  8.  ötoutoeri.    fc  ttMutneti  of  ^amboxd)  unb  t^erbtanben  unb  totl^erben  alle  \)at 
26-30.  lanb.    fe  to^utocn  bc  cruje  bcn  cttften  to  fmal^ett.  '* 


Zo  tftm  brtliben  maU  txt})tn  be  tPntben  oan  ben  lotsen. 


A.  8. 
694, 


*|  §tr  fc^al  inen  treten  bat  feifet  Äarl  ^bbe  be  SBenben  etft  to  bem 
35-37.  (oDen  gebtad^t.    bar  na  trcben  fe  af.    bo  btoang  fe  f  elf  er  Dtto  toebber,  unb  5 
bit  toa^  nu  bat  bribbe  mal,  bat  fe  ftüoren  äße  to  famene,  bat  fe  ben  aifienen 
(oben  nid^t  tootben  l^olben,  funber  mer  t>orberöen.  '* 


A.  8. 


^t  Üorttnanne  beboungen  ^ngeUtit. 
3n  bem  1066  j|are  fd^ein  ein  cometa.    to  ^jafd^en  (ad^  be  foning  to 


38.  *  ©Öftere*,    be  5Rortmanne  togen  mit  bren  l^unbert  fd^epen  in  Gngetant  unb  lo 
52-53.  bebiöungen  bat.  1* 


i^ttiod^  Ma^nnii  mit  brn  Waffen  mnm  tftn  koitinQt  iegen. 

$ir  na,  ioo(  negen  jar  bar  umme,  ^bben  be  ©äffen  bete  ftribe«  aße 
jare  jegen  foning  ^inrite  in  ©affentanbe.  bat  bebe  l^ertod^  9Wagnu«,  bem 
l^utpen  be  öorften  alle.  15 


duittt  $ebafltan0  i)Ooet  wart  umme  geoort  ttmmc  bit  btfd^opbom.    alfa 

bleif  r^  uni^orberft. 


A.  8. 
704, 


Dar  na  in  bem  1075  jare  tod^  !eifer  $inrif  l^ir  in  ©affentanb  mit 
10-iJ.  groter  craft  unb  ioolbe  bit  bifd^ofbom  t^orjloren.  bo  quain  ein  ^jrefter^ 
unb  febe,  men  fd^otbe  funte  ©ebaftianu^  l^ot^et  umme  üoren,  a(  umme  bat  20 
(anb,  fo  enfeme  be  feifer  nummer  bar  in.  bat  gefd^ad^.  be  bord^gret)e 
SKengfrib  tjorbe  bat  l^iHid^bom  umme.  be  feifer  quam  to  ^nt,  unbe  toenn 
l^e  an  ben  creij  be^  tanbe«  quam,  l^e  toart  fo  fere  ||  t>orfd^redEet  mit  ben  finenöj.4ta. 
bat  i)t  nergen  in  riben  borjie,  unb  tod^  unbe  t^orl^erbe  unb  t>er6ranbe  al  bat 
cf.703f.anbere  (anb  umme  \)tt,*\    in  bem  Jare  bar  na*  ^bben  fe  einen  groten  fhib  25 


2.  Statt  »ben*  ^at  B  *be'. 


7.  I^olb.  rooib.  B. 


t)ovbwu«n  B, 


25.  \itxt  AB, 


1 .  Rex  natale  Domini  Goslari  ce- 
lebravit,  pascha  Traiecti.  A.  S. 

2.  Quo  tempore  apud  Magedaburh 
cuidam  a  n  c  i  1 1  e  Dei  . .  .  per  visio- 
nem  fuerat  revelatum,  si  caput  sancti 
Sebastian!  .  . .   circa   terminos   epis- 


copii  fuisset  portatum,  hostilis  furor 
eos  non  posset  intrare  A.  S. 

3.  A.  S.  fe^t  bcn  3ng  ©einriA«  ge* 
gen  S^iagbcBurg  nat^  bcr  ©d^ladpt  an 
ber  Unprut. 


1 


ÖU(]^II.    1066-1078.  99 

'6t  ber  Unjlcrc;  tat  n)otben  bem  foninge  öc(c  öotjicn  af  gef lagen,    bat  toa^ 
in  bcnt  brafmane. 


^t  t^oQtfit  altor  in  2i<m  tfomt  ool  tjiUigboiiiDei  nrart  getötet. 

*|  $)ar  na  in  bem  1077  täte  toatt  geriet  bc  altat  to  bem  bolne,  a.  s. 
5  be  l^ogejie.     bat  i^  'cdt  l;iIIigbome^  tnne,    ben  toiebe  U^d}op  SBetnetu«.  57-61. 
beg  jat^  toa«  gtot  tointet  unb  »ele  fnee«.  |*  711,24. 

IDc  bifd)op  VOeftiu»  chitvVOexnttn»  tuatt  rrflagen  in  htm  flribe  oorC^flrome, 

9n  bem  futüen  jate^  bat  na  jttibben  be  ©äffen  mit  bem  foninge  tocf.A.s. 
Dptotoe*'*  in  funte3)onatu«  bage.  bat  toa^  ein  binftbad^ ;  bat  »att  etftagen  cf. Ekk. 
0  in  bet  tlud^t  hx^dfop  SBetnetuö  t>an  SWagbebotd^.  ^*'^* 


Hontng  VioUfy  tft  iegcn  ktifer  iQinrik  gehören  wa«^  fatte  IJartoignm  in  liat 

bifd^opbom  to  i^agdeborc^. 

*|  3)«t  na  ein  jat  *  fattc  foning  Stotef,  be  »ebbet  f oning  ^intif  gefoten  a.  s. 
toaS,  bifd^op  ^atttoigum  unb  fatte  to  Si^  bifd^o^)  ©untete,  bcn  be  i^anTi?;!. 
15  ÜRagbebotd^  getne  gel^t  l^ebben,  toente  l^e  l^it  canonif  toaö*.    be  bifc^o^)  chr.  m. 
$attto}i(j^  tt>a«  boml^ete  to  äReiuje  nnb  bom^jtoüefi  to  ßtffott  unb  toad  öan 
tjtanfen  ebbe(et  bott.  '* 


« 

IDe  pamcK  loftbe  keifer  l§inrtk  nt  bem  banne« 

*|  3n bem  1078  jäte,  bo  bet^otfienalfo  fete »ebbet teif et ^intitetoeten,  a.  s. 
20  l;e  bebad^tc  fif  unb  ging  unb  fod^te  bat  l;e  ben  patoe«  »am  in  ben  botpe  gjla}. 
Sanufum.    üot  bet  ^jotten  (ad^  be  feifet  bte  bage  touHen  unb  batüot  unb 
bat  gnabe  unb  fif  ut  bem  banne  (ofen.    ^^e  loatt  to  left  getofet  unb  to  bet 
ctiftenlfyeit  genomen  t)an  bem  pamefe  ^iUebtanbe,  be  Otegotiu^  ^eit.  j* 

7.  «atl)  'Ofir.'  W  B  '(Jtcjctcva'.  8.  '(Raffen'  fe^(t  B.  9.  mit  bem  Äeifrr  Ux 

bem  loaffer  (feif.  tvegen  h)  Ux  t^nftret  jivif(^en  9ia()crfiebt  vnb  bem  (S(ofler  ^eimburgf  {^am^ 
bürg  h)  ah.  11.  9{oloff  ^^  ebeitfo  unten  }.  %  1080.  21.  (Samifum  AB, 

(Sanifnm  M. 

1.  ^\^i  1077,  fonbcm  1078.  4.  Praefecit  Cicensi  ecclesie  Gun- 

2.  Strowi  Ekkeh.  (Sd  ifi  bie  terum,  fratrem  Willehelmi  comitis  de 
©(ä^tacä^t  bei  SWclrid^ftabt  am  glüßtä^cn  Camburh,  quem  Magedaburgensis  ec- 
@treu.  A.  S.:  YII  Idus  August!  feria  elesia,  cuius  filius  erat  (toente  l^e  l^ir 
III,  b.  i.  7.  3luguft,  2)onatu«tag  am  canonif  toa«)  sibi  preesse  satis  desi- 
©ienStag.  derabat  A.  S. 

3.  1079  m^  A.  S. 

7* 


1 00  @^ö^^cn(i^ronif . 

Wo  be  iungc  kontng  J^intik  Hntt  mober  unt)0rfam  was  und  Uocbr  in 
untud)ten  unb  wo  l)ei)Qn  ftner  oroututn  gefiagen  wath 

Chr.  M.         *|  ®o  feifer  ^inrif  geftotüen  toa§,  bo  bteif  tat  rife  fimc  föne  ^inrtfe. 
*t>e  toa^  ein  fint  lyan  t)if  jäten,    tat  ftunt  be  mober  .t)ore,  be  foningitine 
?lgne^.    bo  bat  fintto  finen  jäten  quam,  ^e  toolbe  bet  mobet  nid^t  lange  5 
l^oten  gubet  teten,  funbet  l^e  gaf  jif  to  oHet  bo^l^eit  unb  tüott  f 0  unf ufd^e  bat 
l^e  mx  ebbet  bte  amien  bi  fi!  leibe  to  einet  fiunt.    ^t  nam  ben  luben  ot 
bod^tet  unb  toif  mit  getoalt.   i}t  nam  bet  t)tien  finbet  unb  bef(et^)  fe  unb  gaf 
fe  [inen  fned^ten.    l^e  nam  to  (eften  ein  ütutoen,  bet  ioatt  ||  l^e  to  ]^anbe^iB(.4ib. 
gtam.    l^e  gof  gat>e  einem  jinet  tibbete,  bat  ^t  ftne  clifen  l^u^ftutoen  fd^olbe  10 
untud^ttd^üfen  bibben  unb  fd^olbe  on  benn  bat  to  fomen  laten.    bat  bebe  l^e 
bat  umme  bat  l^e  fif  toofbe  t)an  ot  fd^eiben  taten  ebbet  boben  fe.    bat  met«» 
febe  be  tjtouwe.    fe  ttoibe  ben  tibbet  pne  fcebe  unb  befc^eibebe  om  an  einet 
nad^t  to  fomenbe.    \)t  toatt  t)to  unb  ixaiiftt  bem  foninge  bobefd^op  bat  fe  on 
to  laten  loolbe.    be  fetfet  ging  mit  om.    be  t>tutoe  bebe  fnel  u^);  be  feifet  15 
ioa^  be  etfte  l^en  in.    be  ötutoe  bebe  fnel  to  unb  l^abbe  bat  ot  megebe  unb 
flogen  ben  feifet  mit  ftolen  unb  benfen  fti^ltten  tool.    ^e  teip,  ^e  toete  be 
feifet,  l^e  toolbe  bi  be  foninginne  gan.    be  foningtne  f^)tat,  ^e  löge,  l^e  toete 
ein  bofetoid^t.    bo  fe  on  tool  gef lagen  l^abben,  fe  ftoten  on  ut  bet  famete. 
\)t  lag  tool  feö  todfen  to  bebbe.    ^e  botfte  nid^t  clagen.    ^e  bebe  bat  na  met  20 
bogl^eit.    l^c  nam  fin  fufiet  ut  bem  clofiet  unb  J^eilt  fe  finem  fned^te,  bat  fe 

292.  ote  fufd^l^eit  fd^olbe  bet>ledEen.  ^e  »etfofte  bifd^o^jbome  unb  ptoüenbe  unb 
[tote  gube  ^Jtelaten  af  unb  fatte  tufd^ete  bat  to. 

S)uffe  toning  ^intif  butoebe  be  ^atte^botd^  unb  toele  anbet  »eften  in 
©affenlanbe.  |*    bat  umme  tootben  om  be  ©äffen  toebbet  unbe  bte^en  on  25 

319.  ut  bem  lanbe.  »an  ben  fttiben  toet  t)ele  to  fd^tit)enbe.  *|  l^e  fanbe  bifd^op 
äBetneto  to  äWagbebotd^  eine  boffen  mit  atjebie  bi  einem  monntfe  unb  enbot 
om,  eb  ioete  »ebbet  »ele  fu!e,  fin  mobet  l^ebbe  fe  om  gefant,  unb  ioa«  00t* 
gift;  toente  be  bifd^op  gaf  be^  einen  ^unbe  mit  btobe:  be  l^unb  t)el  nebbet 
unb  ftatf .  I*  30 

Ütit  mnnluxUiktn  fdjegen. 

Chr.  M.         *|  On  ben  fuben  tiben  fd^ad^  üele  tounbet«.  bet  bifd^o^jefleüe  ftoeteben  fo 
*fete  bat  men  toatet  bat  af  »eng  mit  ben  l^enben.  bem  petnete  toäBebbingcn  * 

4.  bat]  bar  AB.  7.  troc  e.  b.  ?  binas  C.  M.  10.  bat  fe  fincr  B.  11.  ont. 

fi^olbe  i>.  B.  27.  buien  B. 

1 .  %n  Scbringen,  »ic  in  bcr  Sflott     toiib,  ift  nidjit  ju  bcnfen.    (g«  giebt  brci 
gu  ©luno  bei  ^crjj  SS.  V,  343  tocimutl^et      Oerter  be«  SfJamen«  Söcbbingcn  l>ci  3Rag« 


©U(3^II.     1080.  101 

toatt  in  beut  f effe  öpenbat  Blot ,  tat  l^e  c«  ntd^t  borftc  nemctt ,  uttb  Btad^te 
bat  l^tr  in  ben  bom  unb  t«  nod^  l^it.  to  ©tebcrboid^  *  fwetcbe  ein  crujc, 
bat  incn  apenbare  fad^  toattt  bor  af  ötciten.  bc  treten  unb  raöen  ftrib* 
ben  ^tr  wp  ber  merfd^e,  bat  oret  unteHtt  tjefe  bot  bteif.  bat  toarbe  einen 
5  flanjen  bad^.  bit  »eten  aHe  t>ortrifen  be«  jamnierö,  bat  be  bofe  feifer  i^itvAt 
]^tt  in  bej^  lanben  beging,]*  bat  öefe  af  to  fd^riüenbc  tocre. 

4 

iieifer  jQinttk  itnti  koning  Eolrf  fltibben  to  t|ope. 

*|  3n  bem  1000  unb  80  jare  ftribe  feifer  ^intif  mit.fomng  SRofeffe  Ekkeh. 
5Bi.42a.finen  toebberfaten  to  iJf abid^en  ^  bat  toaö  in  bemlfyarbcn  ||  tointer.  be  ©äffen  24-28. 
ioget>en  erft  be  Dlud^t.    bar  öerCo«  foning  9?ofef  fm  fper,  bat  !red^  l^ertoc^  93o* 
(i«Iatoe*  üan  Seimen  unb  leit  pI  bat  üor  bragen.  |* 

iPe  btf4iope  fetten  af  pawta  jQtltiebronbe  unb  fatten  »ebbet  ben  bif4lop 

9an  tftaoenne* 

*|  ©ebber  ber  tib  in  allen  feflen  in  ben  jare  l^abben  alle  bifd^o^^e  in  Ekkeh. 

15  butfd^en  (anben  ein  fent  unb  t>orbeiIben  patoeö^ilbebranbe  ben  fiol,  too  U)o(  33-39. 

J)t  jegentoorbid^  nid^t  entoa^,  unb  fe  fatten  bifd^o^)  SBipred^te  öan  9iat>enne.  '* 


bar  toort  a{  ungentat  af .     be  patoe«  unb  be  bifd^ope  banneben  p!  unber 
etnanbcr  unb  ©orDlofeben  fif  or  ein  ben  anberen  in  orenbret>en,  bat  bar  »an 
öele  to  f^jrefenbc  unb  to  fcribenbe  toere,  too  fc  mit  breben  fhribben. 
20        '*|  I)ar  na  in  bem  fulben  jare  jlribben  aöer  fetfa*  ^inri!  unb  (oniug  204, 
StoCef  hi  ber  ßfjter.    bar  toart  foning  9lo(ef  getounbet,  bat  ^t  ftarf .  '* 


Heifer  IJinrik  oolbe  ffnen  fon  t0  kontng  tjebben.  be  hoffen  meren  bar  loebber« 


3)o  foning  9lo(ef  bottoa^,  be  ©affeuDorfien  quemen  to  famene  in  bem  a.  s. 
mane  becember  unb  toolben  einen  anberen  beme  rife  to  foninge  fetten,    bo  719, 6. 
25  quam  ein  bobe  unb  fcbe,  feifer  ^inrif  l^abbe  ftf  beromet  bat  l^e  ber  ©äffen 
foning  l^ebbc  erflagen  unb  aKe  ©äffen  bebwungen ,  l^e  toolbe  mit  l^ere«  craft 

1.  tii<^  B.         2.  @tebe^.  B.         3.  oteten  B»         9.  ^(abic^en  AB,         17.  vnbe  b.  B. 
22.  fin  föne  B.  24.  tqmt  AB. 

beburg :  Sangcntocbbingcn,  1  %  SKcil.  füb»  Ortf  cä^aften  bc8  ^crjogtbum«  SWagbeburg, 

»eflli*,  Slttcntocbbingen,  2  mdl  fübUc!^  1864,  @.  7. 

unb  Oftcrtoebbingcn  1%  Wltiltn  eben*  1.  ©teberburg  untocttSBroimfd^tteig. 

faß«  fübüdf^  t>on  SWagbeburg.    a)tc  £xU  2.  Fladehcheim Ekkeh.;  glarti^cim 

fd^aftcn  fmb  aHe  feifer  alt.    2$gl.  Sacob«,  \\M6)  »on  üKübl^aufcn.  Ekkeh.:  1079. 

grübeflc  (Srtoäbnung  bcv  no^  bcftc^^ellbcu  3.  Fratizlaus  Ekkeh, 


1 02  <^(i^8^)^)cn^roni!. 

to  ®o^(at  t)e  toinad^ten  began.  t)c8  fameben  fif  bc  ©äffen  brci  bagc  imb 
togen  mit  grotem  l^ctc  tocbber  on,  unb  bo  leifer  §inrif  bat  öorüor,  bo  (ett 
l^e  pn  l^crc  to  riben  unb  fanbe  to  ben  @af[en  bobcn  unb  (et  fc  üleen  unb 
bibben,  ift  fc  nici^t  tootbcn  ane  foning  fin,  bat  fc  flncn  fon  foten,  l^e  toolbc 
ftoeren  unb  l^olben  bat  l^c  to  ©affcnlanbc  nummct  toolbc  lomcn.  to  bcr 
bobcfd^op  anttootbe  l^crtoci^  £)ttc  naci^  pncn  feben  f^JcHtfcn  *if  l^cbbe  bide  ge^ 
I^ort,  t)an  einen  fnobcn  offen  toert  fetben  ein  gut  fa(f  geboren,  bar  umme 
gere  if  be^  fone^  fo  dein  afö  be^  »aber«:'  '* 


tUor  ht  batfiigreoe  Dan  itlrtbebord)  erflagen  »art  unh  rot  ftn 

7[/'  *l  3fn  bem  pribe  to  i^tabeljieint  toart  erf lagen  SWengfrib  bc  bord^greüc 

28-29.  t>an  SKagbebord^.    beffeö  greücn  t^aber  l^eit  iJteberi!  unb  loa«  »an  ber  gra* 
ulu  t>cfcop  öan  SBatbete,  j*  a(f o  ^ir  na  gefd^reücn  fieit ,  bar  xt  »an  ben  borc^* 
grcüen  t?an  SWagbebord^  fd^riüen  toxi.  * 

Jfionittg  i^ermati  »an  Cottiringe  toart  gekoren  fegen  keifet  jQinvtk.  i5 

cfr-A-8.        Dar  na  in  bem  1081  jarc  tod^  feifer  ^inrif  mit  mad^t  to  9tomc  unb 
Chr.  if.  enf atte  paw^  ^ifbcbranbc  unb  jlribe  oe(e  ||  mit  ben  3tomeren.    *|be  ©af*©r.42b. 
fen  mafeben  eine  fj)ra!e  mit  ben  grauten  unb  loren  ^erman  tian  Sotl^rin« 
gen  jegen  ben  leifer.    bo  be  ©toaücn  unb  Raufen  mit  ben  ©äffen  einbred^* 
tid^  n?eren  toiwfbcn  umme  §erman3  forc,  be  ©äffen  öoren  trotid^,  at>er  ben  20 
iJranfen  toa^  be  fore  berutoen  unb  fanben  na  l^crtogen  Dtten  unb  beben  on 
mit  on  ^cimlifen  fprelen  unb  (ot>eben  om  gaöc  bat  l^c  ben  fore  malen  toolbc 
unb  ioolbe  bat  loftc  toanbekn,  bat  be  lor  in  ben  fommer  nid^t  t>u(ging.    bc« 
toorben  be  ©äffen  fere  bebroüct.    in  bem  manc  noöembre  fanben  bc  t^ran- 
fen  tä^t  m  l^ertogcn  Otten.    bo  l^e  to  on  riben  toolbe,  bo  f^^relen  fe,  gob  25 
tud^tige  on  bord^  be  untrutoe,  alfo  bat  flu  ^jcrt  'od  vcppt  bem  flid^ten  t>etbe 
unb  braf  om  fin  bein ,  bat  mc  on  lange  tib  bragen  moffe.     l^c  fam  to  rutoe 
unb  befanbc  gobe«  xtö,  bar  ^e  mebe  geflagen  m&,  unb  brod^  mit  ben  ©äffen 
ot>er  ein  unb  ent<)feng  mit  ben  üorften  foning  §erman  ürotifen  to  ®o«(crc 
3>ef.26.  an  funte  ©teffen«  bagc  unb  loart  gctoiet  to  foninge  t>an  bifd^oj)  ©iücrbe  öan  30 
2Keinj  in  bem  1082  jare.  '* 


6.  flett.  B,         11.  ^aufft'm  AB,         13.  bar]  bat  AB,         21.  fanbe  AB,  fanbtcti  M^, 
30.  to  fon.  de».  B, 

1.  e.  unten  «(.  83  b. 


f 


Sud^II.    1081—1083.  103 

ßifd^op  i^axtm^  m'tt^t  ht  kerk^n  to  6(rgt. 

!Dar  na  in  bent  1083  jarc  quam  tarn  !eifer$tnrif  to  9?ontc  unb  fatte  a.  m. 
to  ^jatücfe  ben  2[Bi^)ted^t  »an  9iat)enne,  bc  t)ot  foten  toa^.  be«  jäte« '  »iebc  bU  is-ie.' 
fd^of  ^arttoid^  mit  ttoen  unbertifd^oj^en  bc  ferfcn  to  Serge  üoräKagbcBord^.l* 

5  iPe  bifd^opt  oon  beider  kotitnge  |»artte  mevtn  tnrtfd^eiid),  fa  bat  ein  part  mit 
ben  paive«  banneben  keifer  jQinrtke^  be  anber  part  wtbberfprak  eb. 

*|  3n  bem  1083  jatc  l^abbc  foning  ^erman  flnen  l^of  to  ©o^tate  unb  a.  s. 
fctfcr  ^inrif  ftncn  l^of  to  Solne,  jotoct!  mit  ben  be  om  to  jlunbcn.  bit  toa^  42-43. 
to  toinat^ten.    bat  na  to  funte  ©ebapian^  bage  quam  ttoe  j^artie  bet  61*^22' 3^1" 

u)  f(^o)3e  to  ^ettjlab  in  3)otingen  to  famene^.  unber  ben  bc  foninge  ^ctman 
to  l^angeben,  toa^  bifd^oj)  ^atttoid^  »an  3Ragbe6ord^  mit  fmenunberbifd^open. 
bat  jlunt  up  be  bifd^o^)  üan  ©aljbotd^  unb  ffraf  unb  tugebc  mit  be^  ^^atoe« 
unb  bet  tid^tetc  btcüen  bat  feifet  ^intil  unb  jtn  l^ulfete  üotBannen  toeten, 
bat  men  neine  meinfd^o))  mit  ome  l^cbben  fd^olbe  nod^  mod^te.    bat  tt)cbbet« 

15  f^Jta!  bc  bifcoj)  öan  S£tctc,  eb  »et  unted^t,  be  <>aö>e«  l^ebbe  ben  feifet  un« 

ted^t  gebannen  unb  ftne  bifd^ope,  unb  betDifebe  bat  mit  ted^te  bat  l^e  bat  (aö. 

©i.43a.t)at  jegen  la^  be  bifco^)  ||  t>an  ©atjbotd^  ein  anbet  bcaetal.    bat  toatt  aHent 

caufctet,  bat  i^  be  fafe  tootben  t>oxf)anMt.    fe  bubeben  be  bcctetal  üot  ben 

(eien,  be  ein  a(fu^,  be  anbet  alfo :  be  fafe  »att  nid^t  gecnbet.  '* 


20  ^rot  ttPtbrad^t  wat  nnber  ben  bif^optn  unb  ben  oorflen  in  bntjfdien  lanben 

umme  ber  tniier  keifer  nnb  koninge  megen. 

*  *|  3)e^  anbeten  bage«  lemen  be  ©äffen  unb  Dotinge  to  fam^jue  unb  -J- «• 
tootben  tocten,  toc  on  toolbe  bifian  toente  an  bat  blot.  bat  toart  üotdaget  31-*»- 
bifd^o^)Ubo  unbe  pn  btobet  unb  anbete  öotflen  unb  gtet>en,  bat  fe  mit  feifet 

25  ^intif  l^abben  ptid^tet.  be«  Dotf ödsten  fe,  fe  toolbcn  aüet  bat  neine  ebe  to 
bon,  bat  fe  bem  lanbc  to  ©äffen  bifian  toolbcn.  bat  toart  ein  gtcöc,  bifd^op 
Üben  btobet,  etflagen.  bat  umme  nam  bifd^op  Ubo  be  ütud^t  unb  quam  to 
feifet  ^intife  unb  gaf  ftf  to  om.  bat  fd^ad^  to  ijti^tat.  be  feifet  fonbe  ben 
bifd^op  to  ©äffen  unb  feit  on  ft^affen  unb  taben  bat  fif  be  ©äffen  toebbet  to 

30  om  beben  unbe  fetben  t>an  foning  ^ctman:  ^t  toofbc  bc  ©äffen  laten  bUöen 
bi  aBc  bet  ütil^eit,  bat  fe  foning  Äat(  l^cbbc  in  gef at,  bo  fe  etflen  ctiften 

2.  ^tnrif]  ^erman  AB,  4.  U  Btff(^.  B.  9.  ^tbtfiiant  A,         quemen  ? 

bc  b.  B,  21.  foningcS  AB.       toegl^e  B.  22.  quamen  B, 

1. 1082  Aan.  Magd.     2.  XIII.  Kai.  Febr.  (20. 3an.)  aputPerc8tad(9erIad^)A.S. 


1 04  @^o^^>etid)ronif . 

toor^en;  unb  »er  W,  imant)  tocbbcr  bcr  ©äffen  red^t  fccbe,  tft  be  in  finet 
toalt  toerc ,  ijt  toofbe  beteringe  fci^aff en  bt  fc^  mef en ,  toenn  om  bat  geclaget 
tt)otbe.  bat  fulüc  froren  beö  feifetö  t^orften:  tocre  bat  be  feifer  td^t  bebe 
tocbbet  bet  ©äffen  xtdft,  fe  tüoBcn  alle  tjan  finem  benfle  treben.  bo  toatt 
©affenfant  Betoegen  »an  bem  Bifci^o^je  Üben  unb  tootben  bo  aBe  l^cbben  feifer  5 
^inrü,  ben  fc  t>or  al  tjorfiot  ^bbcn.  |*  be  erjebifd^op  fatte  pf  bar  mebber. 
bar  toart  eci^ter  alle  Bannent  unb  flrib  unb  erringe  unbcr  ben  öotfe  *. 
A.  8.  *|  Dar  na  in  bem  fontntere  quam  feifer  ^inrif  unb  ftoci^  up  fitt  gejett 

44-57.  unb  :pautoetun  t)or  ÜWagbebord^.    l^e  toart  in  gelaten  unb  tcot  entpfangen 
bord^  brautoe.    Bif(i^o))^arttt)i(i^  ülodfe  Dan  banne  unbe  tod^  mit  ben  bifd^oj)  lo 
Dan  ^alberfiab  unb  mit  toning  §erman  Dan  Üotringe  to  ®enemarfen. 

Äeifer  $inrif  fatte  to  ÜÄagbebord^  abbet  ^arttoige  Dan  ^are^Delbe  to 
bifc^o^je  unb  fatte  to  $atberftab  of  einen  anberen.  bar  na  nid^t  (ange 
quemen  toebber  foning  ^erman  mit  ben  bifd^open  unb  toart  feifer  ^inrif 
unb  fine  bifd^o^.>e  webber  ut  bem  lanbe  DorbreDen,  |*  u 


tVuriebord)  toott  gtivunnm  isnb  »ebber  ounnen.  kontng  IJermon  gaf  up  bat 

koningrik. 

A.  8.  *|  3n  bem  1086  jare  ftribben  be  ©äffen  mit  feifer  ^inrife  to  93(efDeIt^.  93t.  43b. 

'^I'e.'^'be  ©äffen  tounnen  SBurjebord^.    be  feifer  toan  bat  ioebber.    bar  na  in  bem 

anberen  jare  gaf  foning  ^erman  ben  foningnamen  vcp  unb  tot^  toebber  in  20 
22-24.>fin  laut  to  Sotlfyringe.    bar  na  l^eitt  be  ftribe  loebber  feifer  ^inrife  marf= 

greDc  @gfbrcd^t|*. 

€tn  peflilencte.  ^ 

A.  M.         *|2)ar  na  in  bem  1087  jare  toa^  ein  flerDent  bcr  (übe  unb  ftorDen  Dele 
*'^'^^'btfc^ope.|*  25 

6tn  fltrotnt.    to  matt  ein  ^ereoatt  to  3^etitfQUm« 

A.  M.         *|  3n  bem  1 000  unb 92  jare  toa« ^rot  fterDent  ber  lube  unb  De^e«.  in 
*'*' *^- buffcm  jare  toart  to  Sl^erufatem  geboben  ein  l^ereDart  Dan  bem  patot^t 
Urbano. 

4.  be  ®.  AB.  f^en  A,  fpnS  B,  5.  an  AB,  i^on  M,  11.  tl^o  ^alb.  A. 

16.  @tatt  'bat'  ^at  A  *bo\  24.  be  f.  A. 

1.  3)er3ufatj  *bccrjcbif(3^o^— Dotfc'      Jen  cntbalten  eine  berartigc  beftimmte 
fommt  tocl^l  nuv  auf  9lc(5n«n0  beö  (£^^ro*      Singabc  nid^t. 
nifteu:  bie  jonft  dou  i^m  benu^^teu  Ouel'*  2.  i@lei(]|;felb,  2  (^t  t)on  Süi^burg. 


!©ud^II.     1086-1099. 


105 


3)ar  na  in  bcm  1093  \axt  fattc  fif  Sonrab,  fcifer  ^inrüc«  Jone,  toct)*  ^^'^^^^ 
t>cr  bcn  »aber. 

9n  bcm  1094  jorc  jiribbcn  be  ©äffen  mit  ben  ^Doringen.  be^  jare^ib.  57  f. 
toart  at>er  jlertocnt.  |* 


t}tlt  mun^tti^  xoavi  Qtfnn  in  l)er  Infi. 

*|  S)at  na  in  bemel096j[are  fad^  men  »etc  tounbcr«  unb  fhibcö  tnbet,2l-7^29. 
(nft.   be^  jare^  erl^of  jil  monnif  ?Jetcr  unb  to(i^  mit  grotet  fd^are  otoct  mete. 
M  jare«  tootben  bc  joben  crf tagen  to  äWcinje,  ber  toa^  negenl^unbcrt. 


10 


)9e  hetfer  gaf  orlof  htn  boften  ioben  mebber  to  }>tt  \ohif^tiU 

*j  3fn  bem  1097  jäte  gaf  feifet  ^inttf  otfof  bcn  boften  joben  bat  fe  ^^^»^^ 
toebber  be  jobifd^eit  an  gtcfen.  1* 


Mtiftt  i^inriti  leit  ftnen  jungflen  fane  jQinrikc  ta  koninge  fetten,    ^erto^ 

€^o2ifrib  »an  3t|entfalem«    ein  fleroent. 


3n  bem  1099  jare  toa^  gtot  fietbent  oöer  bem  3tinc.     be«  jare«  ,"^«0*^30. 
15  toan  l^ertod^  ®obfrib  3ktufatem.|*  be«  iare«  toart  abBet  ^itbeboß  geforen  Jjj*'« 
to  Serge.    U  finen  tiben  ging  af  bat  bei  monnif e  »an  93etge  ^vt  to  funte 
aWanricio  ))Iegen  to  ganbe  up  ben  bac^  a(«  fe  ut  bct  jlab  to  Serge  gefat 
toorben  * .    *|  be«  jare«  tod^  morfgreöe  Ubo  mit  ben  ©äffen  np  be  SBenben,  a.^m.^ 
be  Sufi^er  Ifyeiten,  unb  ipan  Sranbenbord^.  |*  ' 


12.  to  !on.  f.  <&inr.  B. 


13.  ®ofrib  A»      wm  3^.  A. 


15.  ^t(bel^o(t  JB. 


1 .  ^eber  Annalista  Saxo  no(^  bte 
Annales  Magdeburgenses  no^  ba« 
Chronicon  Magdeburgense  bert(!^ten  )U 
bicfcm  Sa^tc,  baß  bie  ^roccffioncn  bcr 
ilßön^e  tion  ^lojter  SBerge  eingefteQt 
ttjurbcn.  Sol^l  aber  melbet  Ann.  Saxo 
a.  a.  9«9  {«g.  622,53— 54) :  Permansit 
autem  talis  institutio  (nSmlici^  bie  pro- 
cessio  monachorum  in  urbem)  usque 
ad  adventum  Hirsaugiensis  ordinis. 
ferner  er^äl^U  Ann.  Saxo  a.  a.  1099 
(@.  732,  12—13) :  Hildiboldus  Mage- 
daburgensis  abbas  ordinatus  est,  qui 
ordinem  ibi  Hirsaugiensem  instituit. 
(gine  no(!(  unaebmdte,  ber  9)?etbom'f(i^en 
(S^ronit  bc9  Älcfter«'  SBergc  (H.  Meibo- 
mii    Chronicon    Bergense,    Heimst. 


1669)  ju  ©runbe  licgenbe,  im  SKagbc* 
burger  ®taat«ar(i^it)  befinbli(!(e  (^t\(S)iäfti 
ber  Siebte  biefc«  Ätoper«  (Gesta  abba- 
tum  monasterii  sancti  Johannis  Bap- 
tiste  in  monte  prope  Magdeborcb  or- 
dinis  sancti  Benedicti)  beriti^tet  t)on 
%U  ^itbeboJb  ( 1 098- 1113)  f otgcnbc« : 
Iste  pro  reformatione  huius  monaste- 
rii de  Hirsaugia  adductus  fuit  per 
Hartwicum  archiepiscopum  anno  do- 
mini  1098,  qui  observanciam  Hirsau- 
giensem instituit  secundum  morem 
Cluniacensium.  in  ista  reformatione 
dimissa  est  processio,  quam  fratres 
facere  solebant  ad  maiorem  ecclesiam 
nudis  pedibus  in  die  translationis 
sue :  hoc  fuit  in  yigilia  Laurencii, 


1 06  @^ß^^end^ioni!. 

€in  i)avi  tointer  und  hutt  \'ib. 

i8ü*33ff         *l  ®^^  i^^^^  ^^^  ^^"  ^^'^^  ^^^^  hinter  unb  buer  ttt.  ]* 

nie  keifet  IJtnnk  ging  nruUen  un2i  baroat. 

A.  s.  *|  3n  bem  futoen  iarc*  laA  feifer^inrit  to@erentobe  unb  ginatDuHen 

739  I  ^  *j     *j 

31-33.  unb  barüot  in  bem  guben  öribage  to  Duebe(ingebord)  unb  (ad^  bar  be  5 
A.stad.j)af(^en.  in  biffen  ttbcn  toa«  funte  ^tlbegatt  to  93ingen,  be  t>e(c  tofumfftiger 
bingc  fcibc.  |* 

6tf4)op  J^artmtdi  flarf  gat)e0  dobes. 

180  43  *l  ^^  ^^"^  ^^^^  i^^^  ^^^^^  II  ^^^^^^  ^iurif  einen  l^of  to  SWeinje.    bar3iBr.44a. 

reiben  om  be  üorften  bat  l^e  gnabe  fod^te  unb  ut  bem  banne  queme.    be«  lo 
ib.54.  jareö*  fiarf  bifd^of  ^arttoid^  to  SKagbefcord^  gal^e«  bobe«.    fm  ingetoeibe 

toart  begrat>en  to  93erge,  fm  (id^am  to  funte  9Kauriciu«.  [* 


l3if4)op  i^inrih  lie  X  matt  gekoren. 

ISO,  55, 


A.  M.         *|!J)eg  fufoen  jare«  !oren  be  ^(Cfm  unb  bat  öott  einen  bifcoj),  geißelten 


^inricu«.  |*    bo  t>olgebc  erfi  be  forc  an  toebberfprafe.  is 


3le0leot  tvart  beieggen* 

180*  58*.         *l  ^^  bemjare^  ortogeben  be  ©äffen toebber  ntarggreiben  Üben  unb  belegen 
äfö(cüe,  unbc  ioa«  bo  »ele  branbc«  unb  roüeö  in  bem  lanbeüanbenbeiben.l* 


6in  niunberteiken. 

^^lo^'  *l  33tfd^oj>  ^arttoige«  bot  toart  geopenbart  ein«  nad^te«  einem  l^tfgcn  20 
manne  l^ir  in  bem  bome.  be  la(i)  unb  bebebe  unb  toart  entftafen.  i)t  fad^ 
an  eim  gefid^te,  too  gob  !eme  unb  »ele  l^ifgen,  ber  l^ttgebom  l^ir  i«  in  bem 
bome.  gob  fatte  ftf  to  rid^te,  funte  ä)iaurtciu«  toart  ein  deger  unb  clagebc 
oöer  bifd^op  ^arttoige  bat  l^e  fin  gobe^l^u«  untrutoeltten  üore  ftunb.  men 
t?ant  bat  orbel  bat  men  ben  bifd^op  fd^olbe  af fetten  unb  begraberen,  bat  i«  25 
aftoten.    bat  gefd^ad^.    men  todfe  ome  fine  bifd^oöe«c(eiber  nt  unb  flöte  on 

2.  buft  iav  A,  b.  i\tt  SM.  7.  febe  B,  13.  'be'  fe|(t  A,  22.  quemc  B, 

1.  1105  A.S.        2.  1102  Ann.  Magd.       3.  1 1 03  Ann.  Magd. 


»ud^II.    1099—1106.  107 

tan  tem  fore  utib  f(od^  om  af  fin  l^otet.  bar  af  toatt  jennc  gute  man  cnt* 
tpafen.  bo  l^e  bat  gefid^tc  fcbe,  men  fanbc  einen  boben  nt  bat  be  Bifd^oj) 
toa^.    bo  üant  me  bat  l^e  an  ber  futoen  nat^t  öorgan  toa^.  '* 


€iu  otcartud  to  J^alberflab  fad)  tili  geftdite,  bt«  igeltk  van  htm  b\fä)opt 
5  Dan  iO^etttj« 

2^0  $a(6etftab  (aci^  ein  t)icarin^  vcp  bem  fCaipl^nfe  nnb  flci^).  em  bnc^te, 
})t  rotte  an  einet  bufietniffe.  bat  fat  ein  loutid^  loning.  be^  teip  ein  jlemme 
'toif,  toif ,  tpif  be«  foninge«  ütunbc.'  be  anbct  xt\p  ^tce  i^  be?'  fe  teipen 
'bifd^op  äifttet^t  »an  SKeinie.'    bo  me  on  btad^te  t>ot  ben  foning,  ^t  \pxat 

10  *gif  om  btinfen/  man  gaf  om  einen  naj)  tont  tonte«,  bat  na  l^eit  be  foning 
m^l^etoen  einen  ftein  nnbet  finen  tooten.  bat  ttoa«  ein  l^ol,  bat  l^eit  l^e  ftnen 
totunt  in  toet^jen.  bat  fd^ad^.  be  !oning  f^)ta!  *bott  fteit  ein,  ben  l^afe  of,* 
be  ptefiet  »o(be  lofen,  be  foning  teip  ^totxp  om  be«  ^jelegtimen  !e«  in  ben 
toed^.*    fe  tootfen  ben  feö,  be  ^)tepet  toel  bat  otoet,  bat  om  nefe  unb  munb 

15  blobben.    l^e  matt  enttoafen,  l^e  (ad^  unb  blobbe.    be  bat  qnemen,  feen  bat. 

\)e  febc  jtn  gefid^t.    men  toottoot  bat  be  bifd^o^)  toan  SWeinje  in  bet  futtoen 

5Bi.44b.nad^t  gefiottoen  »aö.     be  pteftet  ||  toolbe  na  bet  tib  nid^t  getne  a(mofen 

nemen ,  toente  ^t  fptat  'it  l^ebbe  be«  jjelegtimen  fe«  nid^t  tootbebet ,  ben  if 

genomen  l^abbe  unb  minen  fned^te  gaf  untootbebet/ 

20  Reifer  ijinttk  quom  ttt  ben  ban  van  dt«  pamta  legalen. 

*|  3n  bem  1105  laxt  l^abbe  !eifet  ^intit  ein  gtot  l^ete.   l^e  toolbe  teen  a.  m. 
in  ©affenlanb.    be«  fetbe  f!f  fln  fon  $intt!  üan  om  in  bet  nad^t  unb  tod^  4-ii. 
ut  bem  l^ete,  toente  be  toabet  to  banne  toa«.    be«  ging  be  teife  af ,  toente  be 
föne  fif  toebbet  ben  toabet  fatte.    bat  na  toc^  be  feifet  to  ©toatoen  unb  toatt 

25  ut  ben  banne  getaten  toan  be«  ^jatoe«  legaten.  be  legate  tod^  mit  ben  leifete 
in  93eieten  unb  in  ©äffen  unb  fd^idfeben  be  Wl^eit,  a(fo  bat  men  id^te«* 
»etfen  ot  gut  nam  unb  id^te«to}eHe  tootftote  ut  oten  lel^nen,  |*  unb  minteben 
etlifen  ot  ptotoenbe;  toente  be  feifet  fptaf,  be  papen  l^ebben  met  gube«  toenn 
gobe«  unb  met  toettfd^o^)  toenn  l^iBid^eit,  unb  meinbe,  toenn  fe  be«  betotoet 

sotootben,  fo  mod^ten  fe  hat  to  gobe  fomen.     *|be  legate  toa«  bifc^ope  toib.  12. 
^oftnige.    tjt  quam  a(  l^it  to  9)?agbebotd^  unb  toiebe  bifd^oj)  ^intife.  |* 

Reifet  i^tnrik  lett  ftnem  föne  l^tnrike  up  feepter  fper  erone  utitt  ben  apptU 
*\  S)at  na  in  bem  1 106  jäte  gaf  feifet  up  fpct  unb  ctone  to  9Wein3c  \s^' 

t«-2l 
'         14.  Dol  Ä,  24.  in  bem  h,  B, 


1 08  @e^ö^)^cn<]^voni!. 

^inttco  jttten  fonc  unt>  (o»ebe  ein  ptkgcxmt  to  toctl)en  toor  ben  toorften  unb 
cf.Ekk.öiitXüorbe  bat  fce^)tet  utib  ben  a)ppd  fime  fonc.|*    be«  Sorben  gctoren  be 
*  toön  ?otTtnge,  bifd^o^)  ©tun  »ön  .2^rete,  bifd^oj)  ^tntt!  »an  SKagbefcord^  unb 
nod^  ein  bifd^op  »an  Meieren,    biffc  fc^otben  teen  mit  anbeten  (eienöotften 
an  ben  patüt^,  bot  l^e  ben  feifer  ütbem  banne  lett:  l^e  toolbe  reci^t  ge»en  unb  s 
nemen.    bar  na  Berutöebe  to  l^ant  bem  feifer  bat  l^e  bat  rife  terlaten  ^bbe. 
l^e  fanbc  tret>e  oüer  alle  (ant  unb  ciagebe,  (in  fon  l^ebbc  on  mit  getoatt 
toan  bem  rife  gebreüen  unb  leit  recbt  cor  fif  beiben  unb  bereip  ftf  an  ben 
fto(  to  9?omc.    bar  toebber  fd^ref  be  junge  foning  unb  leit  bat  jjrebigen  bi« 
frf|o^)  ^inrife  »an  SKagbebord^,  fm  »aber  bebe  om  unred^t.    beS  jareS  grof  10 
me  vOji  }>atoeö  SBi^jfred^t,  be  fe8  jar  l^abbe  bot  getoefen,  ben  feifer  $inrifc 
to  ^jatoefe  l^abbe  gefat  toebbcr  ben  patoe«.    men  grof  öf  u^  bifd^o^c  unb 
pQ}fcn,  be  bem  feifer  bijian  l^abben.    unber  be^  feifer  ^inrif  flarf ,  bo  l^abbe 
be  criflenl^eit  bi  üertirfi  jaren  luttif  redete«  gebrufet,  ||  nod^  geiftlid^  nod^  »1.45a. 
toerttic^.    toe  bar  mer  af  toeten  toi(,  be  le«  coronicam  ©ufebii  *.  15 

Oe  bonrr  toflod)  ht»  fungen  koning  i^tnriked  fmtvt  unb  fd)tlt. 

A.M.         *|  gfn  tiem  1107  jare  l^abbe  be  junge  foning  bof  to  (So^Iere.    bo  toaö 
32-36.  grot  bonre  unb  blijcem  unb  toflorf^  be^  foninge^  ftoert  unb  fd^ilt  unb  tcä)  bat 
lebber  an  bem  fd^ilbe  to  famene  al^  einen  bubel.    in  bem  fuben  jare  be* 
btoang  be  foning  S^Änberenlant.  |*  20 

0tfd)0p  i^tnrtk  flarf« 

Chr.  M.  *|  2)ar  na  in  bem  futoen  jare  ftarf  bifrf^oj)  $inrif .  beffe  bifrf^o})  $inrif 
323?  toaö  erji  geforen  to  -fJalborne,  ben  öorjiote  feifer  ^inrif.  bar  na  toart  l^e 
l^ir  geforen  toebber  be^  feiferS  xoillen.  l^e  toaö  ein  l^iHidb  man  unb  »an 
ebbeter  bort,  l^e  lacl^  l^ir  gajie^toife  in  ber  jiab*,  bo  l^e  geforen  toart.  I^c  tod^  25 
be«  nad^teS  l^eimlifen  »an  l^inne,  bo  l^e  üornam  fine  fore.  be  papOitit  tod^ 
om  na  unb  l^alben  om  toebber  mit  not,  xoente  l^e  bebe  bat  ungerne ;  toente  l^e 
forge  l^abbe  bat  be  feifer  bor  finen  toiHen  bem  gobeöl^ufe  fd^aben  bebe,  bo 
be  feifer  bat  öornam  bat  ^inrif  l^ir  f oren  toa«,  l^e  enbot  bem  borrf^greöen  unb 
ben  borgcrn,  fe  fd^olben  one  bxoingen  bat  l^e  to  bem  feifer  toge  ebber  af  leite.  30 
atoer  be  bord^grcöc  unb  be  borgere  ferebcn  fif  an  ben  feifer  nid^t,  toente  on  1 

2.  ben.a)}^«!  »ti^  rgevtct  B.         5.  an  U9  p.  B.         8.  Dorbreven  B,         19.  loebber  AB, 
lebir  «;  corium  Ann.  Magd. 

1.  5)tc  (£^>ronif  beij  @ffe]^arb,  mläft  öon  ber  be«  Sufcbiu«  auögcl^t.  ' 

I 


SBu^II.    1107—1111.  '  109 

bc  ii\ä)t>p  bel^cgeltf  xoa^.  bo  id^te^toelfe  boml^etett  bat  üotncmen,  fe  nemen 
be^gobe^l^ufe«  gelt  unbgut  unb  togen  to  bem  f eifere  unb  tDotben  bat  bifd^o^j« 
bom  tyan  om  ent^fan.  fe  roorben  gegangen  wp  bem  t»cge,  bar  urnme  »or* 
fatten  fe  bc^  gobeSl^ufe^  jtrbe  unb  lofben  fit  mcbe. 
5  S)uf[e  bifd^op  ^)(ad^  toenid^  to  f(a^>enbe,  toente  ^t  tjele  (a^  unb  bebebe. 
i)t  ging  alle  tit  ftajjen  mit  ben  pater  nofier  unb  ftunt  bar  mebe  xocbber  up. 
l^e  fat  bat  fent  in  ber  üajien  to  ^aHe.  bar  na  tod^  l^e  to  SWenbord^  unb 
toort  feit  to  patmen  na  bem  ammed^te.  l^e  leit  fit  to  SJfagbebord^  üorcn  unb 
in  finer  frantf;eit  l^jeilt  l^e  fin  ammed^t  bod^  in  ben  guben  bonrebagc.     i}t 

10  löofd^  ben  armen  be  üote  an  fime  bebbe  unb  gaf  milbi(^(iten  jine  almofen. 
l^e  toart  in  bem  pafd^ebage  geoliget  unb  ftarf  be«  manbage«,  aU  l^e  mit  ber 

.    procefpen  to,  Serge  fd^olbe  gan.    bo  bra(^t  me  on  bar  bot.    be«  fribage« 
begrof  me  on.    bat  bebe  bc  btfd^op  »an  ©atberjtab  na  xoonl^eit.  |* 

6tf(4op  3ibegottt0  maxi  gekoren. 

«i.4öb.         *|  Snbem  futoen  jare  toart  getoren  ||  bif d^op  ätbegotu«  üan^alberftabchr.M. 
ut  bem  fore.    l^e  toa«  ein  l^iHid^  man.    l^e  matebe  bat  me  aKe  bage  in  ber 
üaften  l^unbert  brot  imb  ^unbert  l^eringe  l^unbert  arme  lube  fd^olbe  getjen 


Bet^emer  lattti  maxi  oorbranb.    j^o2iemnr«ln)e  »ort  %tfiid)UU 

*|  3)ar  na  in  bem  1 1 08  jare  crf(od^  l^ertod^  $ropu«  *  xool  bre  bufent  a.  m. 
20  SSel^mcn.    in  bem  jare  bar  na  »erbranbe  toning  ^inrif  93el^merlant  unb     ' 

l^ertod^  ©toenjebolt  Dan  Sel^emen  n>art  bufüfen  erf togen.    US  j[arc«  toart 
.    geftid^tet  ^abemer^leöe.  |* 

IPe  canomhen  to  J^tlbe^Uoe  loorben  gemantieU  in  monnihe. 

« 

*|  3n  bem  1110  jare  tod^  toning  ^inrit  mit  craft  in  Stauen,  be«  jjare«  a.  m. 
25  loorbcn  be  canoniten  to  $i(be«let)e  getoanbelt  in  monnite.  |*  ' 

€oning  iQinrik  rrflod)  orle  ISomere.    l)e  neng  brn  pamt»,    ^t  potoed  looetie 
htm  koningf^  be  papt^eit  unb  kerken  fd^oiben  ftk  nogen  laten  an  tegeben  unb 

an  oppere. 

*|  3)ar  na  in  bem  IUI  iare  tod^  be  toning  to  Sßome.    l^e  fatte  one*  a.  m. 

•r  r  •  «■  181,52- 

30  gtfle  unb  fe  om  loebber  to  »rebe.    bo  l^c  m  quam,  ^e  brat  ben  i?rebe  unb  i82,i. 

6.  u)>  »ebbet  Ä,  9.  amme^  B,  30.  f)}ra!  AB,  i>ta^  a. 

1.  Eodem   anno  Boemiorum  fere      necati.  Ann.  Magd, 
ad  tria  milia  a  proprio  duce  sunt  2.  b.  ^.  bcii  Römern. 


110 


@(^0t>^en4ronit. 


erffod^  Dele  9iomcrc  mit)  »eng  bcn  patoeö  unt)  efd^cte  tocbber  be«  rtfc^  l^ant* 
tjeftcn.  t?e  ^)axoc«  bcf))taf  fi(  unbe  loöcb«  bem  fonmöc,  l^e  toolbe  fd^tcfen  bat 
bc  J5(t|)]^eit  unb  be  fcrfcn  fd^otben  fif  noöen  laten  an  beu  tegcben  unb  an 
oppere;  bat  anbcr  gub  frf^otbc  bc  fonittglife  ttjalt  toebber  nemen  unb  l^ebben 
na  Äatleö  gefettc  unb  bc  ^)a»c^  fdbolbc  bc  Bifd^o^jc  ftcbtgcn,  bc  toruntfd^o^)  5 
toart  bar  u})  gcloüct  unb  bc  foning  »art  to  fcifcr  getötet.  '* 


A.  M. 
182,3-6. 


Oo  toebbermp  tt  pamt»  hat  tje  bem  ketfer  geloort  t)ab2ie. 

*|3n  bem  1112  jarc  l^abbc  be  ^atoe^  ^afd^att«  ein  conctHum  mit  100 
unb  20  *  Bifd^ojjcn  unb  tDcbbcrrcip  bcl^arittjejic,  be  l^e  bem  teif ergeben  l^abbe, 
unb  fptaf,  l^c  l^ebbe  bat  botd^  not  toiHen  gegeben,  u^  bat  l^e  be  gciöangen  10 
lofebe;  unb  be  fctfer  n>att  gebannen,  '* 


Hetfer  jQmrth  nom  bejs  homngei»  bod^ter  oon  Cngelont. 


A.  M. 
182, 17. 


*|  9n  bem  1113  jäte  togen  be  ?ufi§et  l^ir  in  be  lant  mit  marfgrcücn 
9Jotefe8  rabe  unb  beben  bete  f(^aben. 
20.  3n  bem  jarc  bar  na  nam  fcifcr  ^inrif  be^  foninge^  bod^ter  bon  15 

Sngelant.  I* 


A.  M. 
182, 


Dan  bem  flrtbe  to  tX)tipt»i^olU  ttnb  oon  bem  flribe  to  €otni. 

*|  3n  bem  1 1 16  jare  be«  ncgcjtcn  bage«  nad^  funte  ©d^oCafHfen  bage^ 
23-27.  toa«  be  ftrib  to  bem  SBcI^c^^otte.    bar  borlo«  fcifcr  ^nrif  ben  flrib.  ||  be«©f.46a. 
futoen  bage«  n>an  gre»c  Otto  »an  Sattenftebe  mit  feftid^  l^clmen  ben  ftrib  20 
ben  äBenben  af  to  Äoten.    ber  3!Benbe  xoeren  twebufcnt  unb  ad^te^unbcrt, 
ber  SBcnben  6Ieif  1000  fctjcnl^unbcrt'bot  unb  Dangen.  |* 


A.  M. 

182,29. 
ib.  39. 


6in  ertbeotnge«.   men  fad)  ok  in  bem  fare  ourtge  tnolken. 

*|  2)ar  na  in  bem  1117  jarc  n>art  gvot  crtbejjingc. 
Subem  jarc  bor  naftarf  grcüe^clpfrib  unb  grcüc^erman  ban^to^ite,  25 
bord^grcjjc  unb  bomüoget  to  3Kagbebord^;  13.  Äln.  9)Zarcii*.   in  bem  ful* 


3.  am  C)p}p,  B.  8.  coitft(.  B. 

21.  tDtre  B.  Tl.  geuangcn  B, 

1.  125  A.  M. 

2.  m  Idus  Februarii  A.  M.     11. 
gcbruar. 


14.  giolttw«  B. 


17.  maivHffXiiU  A, 


3.  2)a«  2)atum,  17.  gebr.,  ^>at  ber 
%vAex  j^tn^ugefügt. 


«U(i^n.    1112—1125.  111 

Den  jare  in  t)em  merken  fad^  men  ctn§  cnoenbe^  lourtge  Wolfen,  te  tuAtcn  alle  a.  s. 
jlcben  ßfe  na  toefen  in  buffen  (ant>en.  ]* 

6tfd)op  2l2ielgotud  flotf. 

*|  3n  tem  1119  jate  jiavf  Stticlgotu«.    t?at  na  toort  ein  geforen  unb  a.  m. 
5  toa«  atotgcTUö  genannt,    btffen  toart  ftn  ^jaHinm  tjorftoten,  bar  »art  ^echr.M." 
I^inbett  tom  crficn.  |* 

*|  3)aT  na  in  bem  11 22  *  jare  t>et  gtot  l^agel  in  ©affenlanbe  unb  in  bem  a.  s. 
ftid^t  to  ^atBerftab  vorgingen  9  botp,  unbe  Dorgengen  t>e^  t)ogete  (nbe  unb     ' 
10  bertc  uf^)c  beni  tjelbe.    bor  ber  ^)(age  toiHen  toorben  be  üorfien  ein^  unb  to* 
t)cben  aKe,  fe  ttjolben  t)rebe  mafen  unb  l^oIbenJ* 


]9e  papen  fd^oltiett  ben  btfirop  hnfrn. 

*|  3n  bem  1 123  jäte  leit  patoeö  Salijrtu«  ben  feifer  ut  bem  banne,  bo  a.  m. 
toart  gefat,  »en  be  pa^jen  foren  to  U^dfopt,  bem  fd^oCbc  be  feifcr  regaUa  (ien  48-51. 
15  binnen  fe«  manten.  be^  geüen  be  patoe^  unb  feifct  fif  bretoe  unberlange«.  |* 

^t  greoefd)op  ^alltnflebe  toart  ein  ebbel^te.  ein  fünnruianbeltnge  unb  ein 

mirakrt. 

*|  3n  bem  1 124*  jare  fiorüen  tjele  greöen.    bo  ftarf  gTet)e  Otto  t>an  a.  m. 
93aHenftebe  unb  be  greüefd^optoaxt  ein  ebbebie.  be3  futoen  jare«  be^  anbeten 
20  bage^  na  Saurencii^  ttja«  ein  funnetoanbelinge  toent  in  be  feften  jiunbe.  bat  i83,  i. 
na  ftaxf  j^atoe«  Sati^tu^.  in  bem  füllen  jare  fad^  me  bei  ffiotmij  ber  boben  chroü. 
feien  getoapent  riben  unb  unber  ftf  jtriben.  |* 

Jfiontng  Citber  fatte  Itortbettum  t)tr  to  btfd)ope. 

*|  3n  bem  1 125  täte  üorf  fcifer  $inti(.   bat  na  toart  aeforen  berto6  a.  m. 
25  Suber  x>an  ©äffen.  |*    na  bifd^o))  8totger  toorben  brc  bifci^o)}e  geforen  to     ' 

1.  aUen?  5.  e^n  AB«,  fein  ab,  22.  jele  AB,  feelen  Af. 

1 .  1 1 20  A.  S.  3.  III  Idus  Augusti  (2(ug.  1 1 .)  A.  M. 

2.  1123  A.  M. 


112  ®6}'6ppin6}xonH. 

aWagbcbord^.  bar  'quam  toning  Sutcr  to  ^)afd^en  unb  fatte  bar  6ifd^oj)c 
A.  8.  9?ovtbertum,  unt)  bc  brc  tctcn  af.  *|buffe^  jareö  fd^a(i^  öelc  tounbcr^  unb 
i»-25.  t)ergmg  bc  ütud^t  Dan  bcn  Bcnen ,  unb  be«  mtbet»cfcnö  in  bcn  ^jingften 

t)e(  fne. 
A.  M.         3n  bcm  1127  jare  »olbe  Sonrab  tjan  @t»at)cn  foning  »erben,  be»Bi.46b. 
^®^'"*toartt)or6annen.|* 

Bt  patoes  fattt  2ien  btfxl)Of)  oan  jQalberflab  of.    ber  tempelrt»t)eren  orbe 

began. 

chron.         *|  SJar  na  in  bem  1  \  28  jare  toart  bifco^j  Otto  tjan  ^alberftab  »orflot 
55.'  tjan  bem  jjamefe  ^onorio,  bar  umme  bat  l^e  befanbe  bat  l^e  30  fd^ittinge  ge*  lo 
nomen  l^abbe,  bat  l^e  ein  ferfen  geriet  l^abbe.  |*    biffe^  jare«  bcgan  ber  tem* 
j)c(erer  orbe. 

6in  ktid)  unbet  brn  borgerrn  ttnb  bem  bifd)ope  tlortberto.    br  tomt  matt 

tuebber  gnirirt. 

A.  M.  *|  3n  bem  1 129  jare  erl^of  fif  ein  frid^  unber  ben  bürgeren  toSÖiagbe*  15 

29-37.  bord^  unb  ben  bif(i^ope  SRortbcrto.  bat  quam  bar  af  to  bat  bem  bifd^ope 
toart  gefed^t,  be  bome  locre  beölerfet  mit  unhifd^eit.  be8  fanbe  ^e  na  bem 
bifd^o^je  t)an  SKifen  unb  »an  ^acelberge  unb  toiebe  bcn  bom  tt)ebber.    alfo 

3ttni29.toart  ein  rufd^en,  afö  If^ir  na  gefd^reöen  fieit.  bit  fd^ac^  funte  $autoe(«bage 
to  mibbenfommer.    be«  j|are8  xoart  grot  toint.  2« 

ib.  41.         3n  bem  1 130  jare  ftorf  be  patoe«  $>onoriu«^.unb  bo  »art  tujifore.  |* 

I3f  ktifer  oorUnbe  greoen  jQinrtke  von  iStagbebord)  be  ^arke. 

A.  M.         ^l'Dar  na  in  bem  1131  jare  ^bbe  patoe«  3nnocenciuö  ein  fent  to 
184, 1.'  Jieobun.    bar  toa«  be  feifer  unb  f eiferin  unb  tele  pa^)en.   bar  »ortoarf  greoe 
^inrit  t)an  äßagbebord^*  »ebber  t>an  bem  feifere  bat  l^c  om  be  äRarfe  (enbe,  25 
be  fin  »aber  öor  ge^at  l^abbc.  be8  fu(»en  jare«  tod^  be  feifer  mit  ben  ©äffen 
up  be  3)enen,|* 

dunte  <$obe^att  »art  oorijeoen. 
1*84,*         *|  SDar  na  i^  bem  1132  jare toart  funte Oobe^ort tjorl^eten.  be«  fultjen 

16-21. 

3.  «an  ben]  vnb  AB.  beuen  AB,   (icnen  ab;  apum  fetiu  ex  toto  pene  deperiit  A.  S. 

21.  MXXXI^.  24.  SebuitiB.       UttUr^nnt  B. 


1.  HeinricHS  Magdeburgensis  prefectus  A.  M. 


^udfU,    1127-1135.  113 

unt)  nam  feifd^opcStortbcrtum  te  fenjelete,  toente  nein  btfd^o})  to(5o(ne  toa^.  |* 

Oe  koning  »art  to  ketfer  mtU 

?|  3n  bcm  1133  jare  öottoarf  fctfd^op  3iortbettu^  bat  (oning  ?uber  to  J^^*J^ 
5  feifet  getoiet  tüart  t>an  ^ats>^  3fnnocenciu^. 

3)ar  na  in  bem  1 134  jat  to  toinaci^ten  quam  fcifer  Suber  to  Winxit'  i84,33. 
fcord^*.    bar  ent})fen8Cn  on  be  tooiftcn.    to  fafd^en  quam  l^e  to  ^aihex^ta'o.  41-52. 
bar  quam  SÖiagnu^  ein  t)orfte  t)an  ©enemarfen  unb  ent<)feng  ftn  (anb  t>an  **'* 
bem  feifer  unb  toart  rtbber  »an  om.    bo  1^  toebber  to  3)enemarfen  quam, 
a3r.47a.]^e  toart  bot  gef tagen  mit  ||  öif  bifd^o^en  unb  mit  feftic^  prefteren.   fin  »aber, 
foning  S(atoe« ,  toart  of  bot  gef (agen  to  ©(ejetoit  t>or  ber  ferten  in  red^ter 
öorretntffe.    in  ben  ^)ingpen  l^abbe  be  feifer  finen  l^of  to  äRerfebord^.    be^  Suni  3. 
jare^  in  funte  ^eter«  unb  ^autoel«  bage  quam  be  feifer  ^ir,  unb  bo  ftarf 3uni^9. 
bif(^of  9iortbertu^  unb  »art  mit  be^  feifer^  JoiKen  geforen  bifc^o^)  ßonrab. 
15  fin  »aber  l^eit  ®eüert  t?an  Ouernforbe,  fin  mober  Uba  r>an  3fmmen^(et>e.  chr.M. 
bit  tt)eren  bo  be  ebbeljlen  ber  ©äffen,  toente  fe  be^  feifer^  mage  »eren.    be 
toa«  ^ir  ein  canonif. 

®e^  jare^  tod^  be  feifer  up  greberite  Dan  ©toaüen,  be  toebber  on  fo*  a.  m. 
ning  ttjotbe  toefen.    ^reberif  quam  JouHen  unb  bartoot  to  ber  feiferinne,  bat  1-14. 
20  fe  om  gnabe  t)ortt)orDe  bi  bem  f eifere,    bat  gefd^ad^.    be  feifertnne  hat  ben 
(egaten  erft,  bo  \)c  ^ix  to  (anbe  toa«,  bat  l^e  S'veberife  (ofebe  ut  bem  banne, 
bar  i)t  7  jar  inne  toaö  getoefen.  |* 

->. 

Qlat  orumenclofter  to  Cutter  wart  gewandelt  in  monntke. 

■ 

*|  3n  bem  1 1 35  jare  toa^  feifer  ?uber  }}'xx  toäBagbebord^.  l^ir  quemen  a^s- 
25  to  ome  Dele  löorfie'n  t>an  S3ef>emen  tjan  ^o(en  t)an  Ungeren  tjan  3)enemarfen  30-37. 
öan  SBenben  unb  Joorben  alle  tooi  tjoranttoorbet  unb  gutlifen  vertaten  unb 
fiooren  tjrebe  to  ^*  jaren.    bo  Joanbelbe  be  feifer  bat  t)rutt)encIofter  to  ?ut«  76»,  äl- 
tere —  bat  tt)eren  bomöroutoen  —  unb  matebe  bar  ein  monniteclofter  unb 
fatte  einen  monnif  tjan  Serge,  be  l^eit  Sgfart',  bar  to  abbebe.  bar  na  l^abbe 
30  be  feifer  I;of  to  Jourtemiffen  to  9Kerfebord^.    bar  quam  bertod^  Soli^lattje«««-*»- 

10.  mit  Vit  l\  B.         16.  %ie  olbefl^cn  m.  @.  B.         18.  on]  oreii  AB.         21.  frebnfe  A. 

1.  WerzebuTch  Ann.  Magd.  Ann.  Magd 

2.  Imperator  cele brat  natiyita-  3.  Eberliardus  A.  S. 
tem  sancte  Marie  in  Werzeburch 

^tät>tcd}ronifen.  VII.  8 


114  ^äfip^tnäfxonit 

üan  ^o(en  uub  xtmt  bem  rt!c  unberban  unb  brod^  tjot  bem  feifete  bat  ftocrt. 
bar  na  tcd^  l^e  to  funteOobel^arbc  Bebebart  to^ilben^l^eim  unb  quam  »ebbet 
to  9Wagbeborrf|.    bo  gingen  on  be  ^)apen  entegen  mit  ber  })rocefficn  unb 
(ubben  mit  ben  clodten  unb  entfengen  on  ertifen  bord^  be^  feifet^  tt)itten : 
be^  gettf  badete  nueman  eb  xoa^  gefd^en  bt  feifer  Dtten  tiben,  bat  be  erfte  5 
"  U\ä^op  Slbetbertu^  l^ettogen  ^erman  bon  ©äffen  fo  entfeng;  bar  tornbe 
feifer  Otto  fo  fere  umme  bat  be  bifcl&o^)c(ode  gelub  toa^  unb  mannid^  ferje 
enBrant  jegen  l^ertogen  ^erman  —  be  ere  fd^ad^  einem  guben  ©äffen,  beffe 
ere  fd^ac^  eime  SBenbe,  be  bete  quabe^  u^)  be  criften  geban  ^bbe. 
770,^«.         ®^^  ^^  ^^  f"^t^  SÄid^aeti^  bage  fod^te  gnabe  Sontab  bau  ©ttjaben,  10 
gtebetife^  brober.    bat  fd^ad^  ||  to  äWoO^ufen.  be  teifertnne  hat  ot  bot  one,S3r.47b. 
6tfd^o|)  Sontab  bau  SRagbebotd^  (ofebe  on  ut  bem  banne.  |* 

iPe  kftke  ta  j^aodberge  wart  Dotflort  oan  brn  ttlenben* 

A.  8.  *|  3n  bem  1136  jate  ftatf  mat!gtebe  ^intif,  botd^gtebe  to  9[)?agbe=^ 

botd^.  33otd^atb,  bifd^o})  Sontabe^  btobet,  tt)att  tt)ebbet  botd^gtebe.  be^  15 
30.  jateg  njatt  §abe(bet(^  gen)unnen  unb  be  fetfe  botftott  bau  ben  SBenben. 
ch«-.  M.  t5eg  füllen  jäte«  nam  bifd^o^)  Sontab  bau  bet  fetfen  52  matf  golbe^  'oan 
be^  l^ifgen  ctuje^  attateö  tafeten,  bo  ^e  mit  bem  feifet  bot  in  333aHant.  be« 
gunben  om  be  )f^tKx  unbe  be  (eien ,  gteoe  SRoIef  unb  gtebe  S3etnt  unb  be 
anbeten  btien  unbe  benfiman  om  etlobeben  unb  fatten  botgen,  bat  l^e  bat  20 
ioebbet  tt)oIbe  geben. |*  bat  toatt  febbet  bot  bem  cuftet  172  matf  futbet« 
unb  1 8  punt  to  ©d^attato  unb  to  9?igti^)  * . 

Reifer  Cuber  loart  to  Cutter  begraoen. 

A.  M.         *\^ax  na  in  bem  1100  unb  37  iate  »olbe  be  feifet  toebbet  bit  in 
'    '  ©äffen,    l^e  toatt  ftanf  unb  jiatf  u^>  bem  toege  unbe  toatt  to  ?uttet  btad^t  25 


unb  begtabcn. 


* 


i^ertod)  ^onrob  t)on  $ivat)eii  mart  kantng. 


A.  M.  *1  3n  bem  1137*  jäte  Joatt  ttoifote  unb  toatt  gefoten  ßontab  bau 

'    *  ©waben  to  mitbaften.    bat  jlem^jte  ein  catbinat,  be  bo  toa^  to  SÄeinj.    be^ 

3.  entgegen  B,  8.  «^arman  B,  15.  ^ord^arbe  AB,       ^xeaxt  tvebber  boT(^gre&e' 

fe^Uii^,  t)0(^  ifl  in  .A  von  neuerer  <$anb  I^injugeftl^rieben  ^»art  mber  6urgraff  V  »a<a6 
im  Sierte  ^aben.  Heinricus  marchio  Magedaburgensisque  comes  . . .  obiit,  cui  in  comitatu 
Magedaburgensi  Burchardus,  frater  Conrad!  archiepiscopi,  successit  A.  S.  18»  ^e  AB, 

1)0  a  b,  24.  'unb'  fe^t  B. 

1,  @(^>artauu.9fiicgn^);2)örfer,3Vibej.2»/,aÄ.nbI.J).3«agbeb.     2.  1138A.  M. 


Sßn6fU.    1136—1145.  115 

jareö  tx>a&  bc  grcijtnne  6Kca  to  Semebord^  fcre  unkfd^eibcn  in  bcm  laut«,  a.  m. 
bar  ummc  toart  ©emcbord^  üotbrant.  ' 

3)ar  na  in  bem  1100  unb  39  jare  »a^  foning  Sonrab  to  ®o«Iatci8«,43- 
W  einer  mantit.    bar  enquani  nein  öorfte  to  om.    bar  na  to  (ic^tmiffcn 

5  lai)  \)t  to  OuebeCingefeord^.  tifd^o^)  ß^onrab  t>an  SWagbeborc^  unbc  anbere 
borjien  tootben  to  om  fomen.  bo  l^e  bat  loornam  bat  fc  quemcn,  l^e  braf  up 
unb  todf  üan  banne  unb  tob  eine  l^erecart  in  ©affentanbe.  bifd^o^)  Sonrab 
»an  SKagbebordb  unb  ^ertod^  §inrif  tounnen  grct>en  S3embe  $(o|ife  af  unb 
toorflorben  bat.     bar  na  to  unfer  brutoen  l^immefoart  tootbe  foning  (5orb 

10  uj),  be  ©äffen  mit  ^ere«  craft  unb  laif  to  ßrugebord^.  bar  jegen  quam  iU 
fdfcoj)  Sonrab  Dan  SWagbeborc^  unb  l^ertoc^  ^inrif .  bar  toart  ein  bad^  ge«^ 
mafet  to  Oucbelingebord^.  nppt  bem  bage  toart  bcm  beberben  l^ertogen  t>an 
©eieren  unb  ©äffen  borgeben  unb  toart  bi  feifer  Suber  to^Jutter  begraben. 

«(.48a.         3n  bem  1140  jore  ftorben  ||  bete  torjten.    be«  jare«  »orben  geioun-  ^^h 
15  neu  be  borge  ©roningen  Slne^tt  SBitife  unb  Oebeüfee*. 

3)ar  na  in  bem  1141*  jare  ftarf  bifd^oj)  Sonrab  tJonäRagbebord^  unb  i87,i6. 
Joart  toebber  geforen  gteberif  be  bomfufter  l^ir  unb  probeji  to  93ebere. 

3^  beme  1145  jore  quam  foning  ßonrab  l^ir  to  äRagbebord^  to  xoi*  ist,  28. 
nad^ten.    be  pap^tit  entyfeng  on  nid^t.    bat  toa^  bar  ummc  bat  l^e  bi  flf 
20  ^tbe  gret>en  ^erman  bon  ©taterfe,  ben  be  bifd^o^j  t>an  SWeinje  to  banne 
geban  l^abbe. 

3n  ber  fu(t>en  tib  fofte  bifd^o})  greberif  to  SKagbebord^  toortoerfe  ist, 
l^obe  unb  (anb  »an  einen,  be  l^eit  l^er  9tid^art*.    bat  gut  n>art  in  bat  gobe«* 
l^u^  to  3Wagbebord&  geted^t.    to  bem  fut^en  l^oDe  toa^  ein  ^olenifc^  öorfte, 

25  be  l^eit  ^eter.    t)or  ben  unb  mit  bem  bat  foning  Sonrab  ben  bifcboj)  unb  be 
canonifen  umme  l^iHigbom  to  geijenbe.   fe  geben  om  ein  grot  beit  bau  funte 
Sincencio.    bat  tjorbe  mcn  tijed^  in  be^  l^ilgen  cruje^  l^immetbart.    barawai24. 
toorben  be  borger  unb  be  jiab  fere  umme  bebroüet.    be  borjle  ^eter  enbot 
in  fim  lant  bat  me  alle  »angene  lo^  fd^olbe  geben,  unb  quam  in  a(  pn  laut 

30  mit  groter  ere  jegen  bat  l^iBigbom  unb  brod^ten  bar  to  be«  bifd^o<)e«  boben, 
be  bar  ioorben  tool  begäbet.  |* 

1.  flr.  »an  (SU  B,  3.  'unb'  UW  ^-  20.  *]^aWe'  fel^a  B.  fiaühtdt  B. 

27.  cru^H  onb  1^.  B,  28.  f^n  A.  29.  3n  Mn  at  ftn  (ant*  f^etnt  ein  Segler  }u 

fititn.  coadunatis  terre  illius  primatibu«  A.  M.  30.  bat  tO  B, 

1.  Qxoninge^  Anehalt    Oebelinzi  de  allodiis  domni  Hartwici  et  ma- 
Witekke  A.  M.  tris  eius  Richardis  ...in  proprie- 

2.  1142.  Ann.  Magd.  tatem  MagadaburgenBis  ecdesiae  con- 

3.  Fiidericus  . . .  magnam  partem  trahens.  Ann.  Magd. 

8* 


1 1 6  (©(^>(l<>^)cnd^ronif . 

VOol^t  futtne  oorging  nnbt  wo  tt  hontttg  nnb  norflen  oojtr  al  li>ntftfö)t  tant 

mit  grotett  fd)attn  t^rreoarben  \o  3^exnfaitm. 

A.  M.         *|  3n  tem  1 147  iate  in  funte®imonid  unb  3ubc  taae  *  an  bem  mit)? 
n.  '  t^age  tjorging  be  funne,  tat  men  fe  turne  fac^  at«  ein  fefeten^.    bar  na  in 
bem  fuben  jare  toart  be  »art  to  Sl^erufatem.    foning  ßonrab  unb  »ele  5 

32-50.  anbete  »orjlen  nemen  bat  cruje  !o  Sturenberd^.  beS  fuben  jare^  to  funte 
$eter«  bage  tjorl^otjen  fit  i}\^op  greberif  to  9Kagbebot(i^  mit  adftc  6ifd)open, 
mit  bcm  abbebe  t>an  ßortoeie,  mit  marlgreben  ßorbe,  mit  ben  paüanbe^^ 
gteöen  unb  mit  anbeten  leeren  unbe  togen  oDet  mete  mit  feftid)  bufent  toet* 
l^aftiget.  ^ettod)  ^intif  t>an  ©äffen  mit  bem  bifd^o^)e  tan  83temen  unb  mit  lo 
ßontabe  tan  ®utgunbien  unb  oten  l^utpeten  togen  mit  jrl  bufent  t)oIfe^,  be 
foning  t)an3)enematten  mit  ^i^  bufent;  pnbtober  tod^  mit  gtotetctaft  jegen 
be  ^tugen.  berit  l^ut^jen  be  Singen,  be  tpeten  nieüfen  ctiftene  getpotben.  |* 
tjan  biffet  batt  fint  ganje  bofe  gemafet  unb  gefd^tetoen.  toe  bat  njeten  teil,  bea3(.48b. 
mad^  II  bat  lefen,  toat  jammet^  bo  in  bet  ttjetlbe  \m^,  15 

tX>o  ftk  ein  vor  gob  ijetlt^  \)t  lett  fth  nomtn  €n«. 

A.  M.         *|  Qyi  t)em  1 1 48  jäte  l^abbe  be  patot^  (Sugeniu«  to  SRome  ein  conci^^ 
23-30.  üum*.    bat  toatt  ein  geantttjotbet ,  be  nomebe  fit  Snö.    be  ^bbe  tjete  c(o^ 
jiete  botftott  unb  Dele  (übe  tjottett  unbe  l^abbc  ge))tebiget  unb  ptebiget  laten 
bat  ]^e  gob  toete.    bc§  betäube  l^e  toot  allen  (üben  in  finet  botl^eit.   ^t  toatt  20 
19.   tjotfant  ineincttjid^  e(enbe.  beö  jateS  toatt  l^att  tcintet,  bat  bat  toten  unbet 
34.   bem  fne  tjotbatf .    be^  fu(t)en  jateS  quam  be  botfte  r>an  Kometen  to  $at>e(' 
betge  unb  (otjebe  unb  ftoot  mit  toiKen  bat  l^e  ben  aiften  (ot>en  tt)ebbet  an  fit 
tt)o(be  nemen  unb  l^o(ben ,  ben  bifd^of  Otto  Dan  C>Äbe(betge  l^abbe  to  t?otcn 
44.    in  ^^ometen  ge^tebiget.    ©atutnu«  tegna*be  in  finen  (eften  jare,  bat  umme  25 
toa^  t>e(e  ungemate«  in  ben  (anben. 
190,38.         3n  bem  1149  jate  quemen  be  üotflen  »ebbet  to  SWagbcbotd^  toan 
3]^etufa(em. 
i»o,  !Dat  na  in  bem  1100  unb  50  iate  »att  t)e(e  bonte«  unb  unnjebet« 

39-48.  „ .  „  / 

unb  gtot  njatet  unb  gtutpedt  jtetöent  (übe  unb  tjel^e^  unb  buet  tib ;  bat  na  30 
ein  ^att  xointet,  be  toatbe  »etne  in  ben  mei.   bat  gaf  me  aöe  up  ©atutnum, 

i,^ttfoi^tnU%h^4imttWtB.  S.  ahbatx  A.  18.  (Soiiftaum  ^.  19.  oor» 

fort  A,       ))rebifteii  (.  B,  25.  rcyier^e  B. 

1 .  V.  Kai.  Novembr.  Ann.  Magd.  3.  circiter  centum  xnilibus.    Ann. 
28.  Dctbr.  Magd. 

2.  circulusinmodumfalcis.  Ann.  4.  Eugenius  papa  concilium  Ke- 
Magd.  ml 8  celebravit.  Ann.  Magd. 


^^"r^^m^m^mmmm^m^^^nu        .      ,   T— vv^^Bpf^eq^qpv 


©ud^II.    1J47— J153.  117 

be  Tcgtrbc  t)o ,  unb  toa«  fin  fcjic  \ax,  afö  be  jicmcüter  bo  \pxdtn.    in  bcm 
jar  ba  na  toaxt  ein  tcinbid^  l^ertjefi.  |* 

6tn  grot  mint. 

*|  ®ar  na  in  bem  1152  jar  in  beö  nien  jare«  bage  toa«  gtot  ti>int.  ^^-^m.^ 
5  loning  grcbcri!  t&axt  gefcten  in  bcr  toaftcn.  bcö  jare«  ftatf  btfd^o^)  grebeti!  i9i'»4. 
to  SKagbeborc^.  |* 

6tn  Ugate  quom  in  0affen. 

*|  ^n  bcm  1100  unb  53  jare  quam  loning  iJreberif  to  ©äffen,    be^  a.m. 
jarcö  quam  ol  ein  (egate  to  ©äffen  unb  fatte.  ben  bifd^o})  af  unb  tod^  umme  ^^^'  ^* 

10  in  bem  tanbe.  |*  ^ 

änno  bomini  1153  na  bifd^o^)  greberifeö  bobe  tootben  be  canonifen 
ttoibrec^tig  ot>er  bem  !ore,  bat  fe  fif  nid^t  einen  lonben.  be^  quam  feifer 
gteberif  unb  nam  bifd^oj)  SBid^man  »an  Sife  unb  fatte  on  l^ir  to  bifd^o^)e 
mit  getoalt.    bat  reit  abbet  ärnolbuö  ban  Serge. 

15         2)uffc  bifd^o})  aBid(;>man  toa^  t>an  l^ogem  fled^te  bet  33eieren  unbc  ©af- 

fen.    ftn  öaber  l^eit  ®ett  grebe  »an  ©cbord^ ,  fln  mober  3Wed^t]^i(t ;  be  toa^ 

greüe  Sorbet  fufier  banäWigen*,  be  funte  ^etcr^berd^  flid^tebe  bi  ^aUt. 

j8r.49a.biffc3Bid&man  \oa^  erfien  ein  lint  funte  ||  ^autoelö  ferfen  to  ^alberfiab. 

ban  bar  toart  l^e  nomen  unb  gefat  to  ©fe  to  bifd&o^je^  bar  na  l^ir,  unb  ent* 

20  feng  fin  ^)aHium  'oan  ^jawefe  ßugenio.  I^e  brad)te  in  bit  gobe^l^u«  Sebed^un, 
Sier*9tieborc^  unb  @eburd(;^  mit  alle  ben  benfttuben  be  bar  to  l^orben.  beffe 
borge  fiorben  om  an  r^an  erbe^  toegen.  buffe  bifd;o)}  SBic^man  bebtt)anö  bat 
(anb  to  Suterbo!  unb  fatte  bar  bure  unb  matebe  bat  tanb  biffem  gobe^l^ufe 
tin^aftid^.  ^e  flickte  bat  dofler  ©inna*.  bo  Sltbred^t  be  j)aHanbeögrebe  ban 

25  ber®ommerfd^enborrf|**  ftarf,  l^e  !oftc  be  bord^  af  finer  nid^telenSlD^eiben  bet 
ebbebifd^en  ban  Quebelingbord^,  ber  xoa«  be  bord;  an  gefioroen,  toente  fe  fin 
fufter  loa^.  bar  umme  toart  be  toolbige  l^ertod^  $inrit  fin  bient  unb  orlo* 
geben  (ange  tit  mit  enanber.    l^e  brad^te  o!  in  bit  gobe^l^uö  üRonnite* 

9.  02a^  ^"btn  6if(^0))*  fc^etnt  tttoai  gu  fe^^lcn:  Heinricas  Moguntinas  archiepiacopus  a  le- 
gatis  domni  apostolici  deponitur  . .-.  Item  Heinricas  Mindensis  deponitar  .. .  Item  Bern- 
hardus  Hildeneshemensis  episcopus  ab  episcopata  absolvitar.  Ann.  Magd.  Ober  tfl  )U  (efeti 
'tt.n  (uf(f|o)}c'?  12.  ernten  £.  20.  ^^autoefe  B^       bded^um  B, 

l.UcberbicSlbftammuncjSid^mann«  ober  'iWucnborii'  ju  lefcn)  bei  @angcr* 

f.  %c<i)ntx,  (Sb.  2ßi(^>mantt  m  ben  beut*  l^aufen ;  @eeburg  im  3JiandfeIbi}(i^en. 
f(^cn  gor{(^ungen  V,  425  ff.  4   3inna,  %aÄ.  nörbl.  toon  3ütci- 

2.  @.  ebenba  e.  428  u.  2tnm.  2.  bog.  @.  2Ragbeb.  (Sf.-m.  1867,  301. 

;i  Söbejün  hd  ©alle;  Seier^iRaum*  5.  Ueber  fcie  Sage  öon ^Smmerfdbcn»' 

bürg  {patt  '^tUt^'  ift  too^l  '^tn-'  bürg  f.  @.  122,  %nm.  7. 


118  » <B6f'6pptn6fxenit 

9?tcnboTd^  itnt)  greleteöe  * .  be  f tot  lefte  l^c  »an  tetfet  gteberife  unb  göf  bar 
üot  ©d^oncboTd^  U  bem  9imc.  l^e  buwebc  ol  ben  l^of  to  Äonrc.  ^e  mafebc 
bcr  toantfnibcr  unb  ber  trcmcr  tnningc  erft.  l^e  toa^  fcre  toetbid^  btffer  ftab 
unb  lanbc«.  l^c  feit  o!  erft  itok  in  bem  jarc  fcnntnge  f(an,  be^  öore  nuc 
n>a«:  men  ftö(i^  to  boren  penninge  to  ctneö  bifd^ojje^  ütoc.  5 

A.  M.         *|  3n  bem  jare  bar  na  l^abbc  f oning  Srebert!  grotcn  Ifiof  l^ir  to  äWagbe* 

*^*''^'bord>.|* 

jRoning  iTrebettk  loatt  to  keifet  tötet. 

A.  M.  *|I)ar  na  in  bem  1155  jar  toiebc  pam^  äbrian  foning  JJreberif  to 

^^^'j^'  (eifere.  |*  10 

6rottbebord)  toart  getouttttett* 

A.  M.  *|  3n  bem  1 156*  jare  UKirt  Sranbefeor^  getounnen  txin  bifd^o^) SBid^* 

"  man  unb  anberen  üorflcn. 
191,  3tt  bem  jare  bar  na  to  »inad^ten  l^abbe  Icifcr  grebcrif  fincn  Ifeof  to 

9(»jr.i5.9Kaflbebord^,  bar  no  to  t^anfoort.    be«  jare«  to  ^jafd^en  toart  grot  totnt ,  be  15 

toaxp  butoe  unb  bome  umme. 
i»i,46-         Qn  bem  1160  jare  tod^  ^lertod^  ^erman'  mit  aaft  aHc  SBcnttanb 
'  umme  unb  fattc  bar  bifd^opc  in .  '* 


Ke  trügen  bre  kontttge  loorbett  te  Coltie  geooret. 

!l)ar  na  in  bem  1 162  jar  toan  feifer  grebertd^  SKeilan,  unb  be  hx^ä^op  20 
t>an  (S^olne  bat  umme  bre  koagene.    be«  UKtrt  l^e  tkoeben.    bo  nam  f)t  be 
bre  loninge  unb  fanbe  be  to  So(ne*. 

Ütit  ittigentakei»^ 

A.  M.         *|  gfti  t)cm  1 1 64  jare  toa«  bete  jiorme«  in  ber  (uft  unb  in  bem  mereunb 
17-30.  toorben  grote  toatere.    be«  jare«  »engen  be  SBenben  t>e(e  criftcner  (übe  to  25 
SKeMenbord^.    men  fad^  tcfene  an  ber  funnen  ||  in  id^te«tt)e(!en  (anbcn  cor*  »(.4%. 

3.  vnb  fr.  innige  B.  4.  i^cnnigen  £,         5.  «onte  B.         8.  getol^et  B. 

1.  gre(flebenimS(n]^aIt.,füböp(.4)on  toon  $tUn)  Imperator,  cum  Mediola- 
^fd^et@leben.  num  ererteret,  trium  magorum  cor- 

2.  1157  Ann.  Magd.  pora  ibi  reperta  dedit,  quae  ille  ad 

3.  He^nricus  dux  Ann.  Magd.  sedem  propriam,    scilicet  Coloniam, 

4.  SBergl.  Chron.  Mont.  Sereni  ed.  munus  eximiam  deportaTit. 
(Stfpcin  @.  33 :  Huic  (bem  @i-jbifd^of 


»ttti^II.    1164—1171. 


119 


barf  bat  loten  unt)  töart  buct  ttt).  (*    Bi  buffen  üben  »att  fttofotoe  bat  bor}) 
befat  to  l^oUanbefd^cm  redete:  bat  gaf  btfd^op  SBtd^uiann  btctoc  oöct*. 

*|  Dar  na  mbcm  llßejate  toaötek  Mtjrcn  bontcd  unb  tt)atert>(ut,  unb  a.  m. 

ftott>cn  toe(e  Knbctc.    be«  jateö  otloßcbe  btf(j^o})  SBtd^man  »an  SRogbebotd^  38-42. 

5  mit  l^ettogcn  ^mttlc.  '* 


IJallieiftleoe  »art  getvttttnen* 

3n  bcm  1167  jäte  toatt^albcStoc*  tounnen  unbeSttcnbot^)^  gebto*  a.^m. 
fen.    in  bem  füllen  jäte  f(od^  teifet  t?tebertrf|  mit  ^nlpt  be«  feifd^opc«  ban  43-50. 
SKcinj  bcn  9tomcten  af  ad^tc  bufent  üottc«  unb  loengen  bcit  bufent  in  ben 
1«  })in8Jien.  '* 


6tn  gtot  ertbeoent« 

3!)at  na  in  bem  1 169  jat  toa«  gtot  ett6et)cnt  in  Änt^odfyia  toen  to  a.  m. 
©^tien  *,    in  bem  fulücn  iate  toä^  be  foning  öan  Dencmatfen  mit  anbeten 
t)otjlen  u))  bat  (ant  to  9iu%en®  unb  öotjiotbe  ote  gobe  unb  nemen  bat 
15  golb  unbe  fulüet  unb  mafeben  fe  ctiften  unb  l^citben  fe  Itenffifen  to  fot« 
tet  tit^  I* 


6.  7.  ^alb(n«(eue  S.  9.  JDic  SBurtc  *unb  »engtii  —  Dingflen'  f«!^l«n  Ä. 

AB,  tocnte  JT^  e«  ifl  tvol^I  dop  'to  (^^r/  gu  Icfen.  15.  gclt  ^. 


12.  toett 


1.  2)te  Urfunbc  (Srjbifd^of  m^^ 
mannö  über  Ärafau  ($farrborf  an  ber 
alten  @(bc,  •A3«cUe  füböflH(]^  öon  a«ag- 
beburg)  ift  obgebrucft  bei  ^offmann,  ®e« 
fd(>id(>te  »Ott  äßagbeburg  II,  408—411. 
@nbif(^of  Sid^mann  befunbet  baburd^, 
baf  <$erbarb,  ^ompxtp^  ju  SO'lagbebur^^ 
baö  2)orf  Ärafau  mit  feinem,  be«  2)omca^i* 
tel8  unb  be«  ©d^uUbcißcn  ©iegfricbSil» 
Ictt,  tocld^er  jene«  2)orf  t\)tmaU  ju  Sc^cn 
befaß,  gegen,  eine  gemiffc  @umme  ©ctbc« 
bem  53ur(]^arb  unb  @imon  jur  Urbar* 
mad^ung  überlaffen  l^abe.  SDieSBetoobncr 
ber  neuen  ^flani^ang  f ollen  in  aCten  il^ren 
©efd^&ften  unb  ^tSft^^nbcln  m6}  "ifoU 
länbifd^eu  SRed^ten  unb  ©etool^nbeiten  Ic* 
ben  (justiciam  et  consuetudines  seu 
plebiscita  Holiandehsium  habeant). 
3)ie  er^c  Uebergabe  Ärafau«  gefd^ab  im 
3.  1158,  bic  jtoeite  Uebergabe  ober  aitU 
mebr  Uebergabebeftätigung  im  3.  1166. 
@o  rechtfertigt  fui^  ber  ^lural  'bretoe* 
beim  (2?^rontflcn.  2)a«  Original  ber  Ur* 
lunbe  ift  i^rloren;  eine  (J[o^te  au«  bem 


15.3abrbunbcrt  beflnbet  fid^  imiWagbcb. 
^taai^-Wc^iü  s.  R.  ^alau  9lr.  1. 

2.  @«  ifl  ba«  jetzige  9'leu*^albcn«le* 
bcn,  3V4  3K.  norbioeflUd^  öon  aRagbe-. 
bürg,  gemeint.  9'lad^  bcm  Sieberaufbau 
ber  ^tabt  unter  (Srjbifd^of  ^tbred^t  (f. 
jum  3.  1223}  crbielt  ^alben«leben  ben 
9'lamen  S'ieu^^atbenSkben,  loäl^renb  ba« 
Älo^er  glei(ben  9'lamen«  mit  feinem  an* 
Uegenben  2)orfc  2tttbalben«lcben  ge* 
nannt  lourbe.  @.  ^e^)renb«,  Silcubal* 
ben«Iebif^e  ^ei«*(£bronil,  I.  @.  19,45. 

8.  üf^einborf  lag  cttoa  %  Titilt  un* 
ttxf^ih  ^alben«(eben  an  ber  Obre.  !S>er 
Ort  ging  um  bic  SWitte  be«  15.  3abr* 
bunbert«  ein.  @.  ^cbrcnb«,  a.  a.  O. 
@.  6.  19.  373-375. 

4.  In  Syria  Antiochia.  Ann.  Magd. 

5.  contra  Rugianos.  Ann.  Magd. 

6.  Woldomarus  rex  Danorum  . . . 
umbram  Kugianis  christianitatis  im- 
pressit,  que  in  brevi  tarn  ipsius  ava- 
ricia  quam  doetorum  penuria  et  de- 
sidia  abolita  est. 


120 


@(^ö^)>cn(^ronif. 


A.  M.  3n  bcm  1170  jarc  twa«  grot  \}xitt  t?er  fimncn.    be  öTud^t  ü'orfii^enen. 

8-11'.  bar  quam  grot  fieröent  na. 
193, 14.         3n  bem  1171  Jare  ^bbc  fcifer  ijrcberif  finen  l^of  to  ©o^Iarc  unb  toolbe 

marfgreöen  Sllbred^teö  föne  entbeiten  ber  gretjefd^o})  to  ^(o(jit  *.    bar  tt>art 

aöc  ttoibrad^t  tiotfd^en  bem  fetfer  unb  bem  greöen.    beS  jare«  toa^  grot  fier* 

Dent  lubc  unb  ijel^e^. 
193,19.         9n  bem  1172  jare  in  ben  toinaii^ten  in  ben  ttociften  vorging  bc  mane 

to  mibnad^t  »eir  fiunbc.    in  bem  fuben  mane  \oa^  grot  bonrc  unb  Bfijem. 
193,40.         9n  bem  1175  jare  toan  l^ertod^  ^mit  äfd^er^leoe  unb  6raf  bat.  |* 


Oe  keifet  nam  ijertagen  IJtnrike  oete  lattbe«. 


10 


loi  ?ß  *l  ^^  9*^^^^  gebort  1180  jare  labebe  feifer  greberid^  to  l^otoe  ben  toetbigen 

^ertogen  §inri!e  i?an  ©äffen ;  unb  l^e  on  bidte  gelaben  l^abbe  unb  bod^  nid^t 
lomen  njotbe,  bo  üorbeitbe  l^e  om  a(  fin  (anb  unb  feigen  unb  fin  eigen,  |* 
toente  l^e  be8  nid^t  ut  entod^  mit  redete  ^.    fo  enbel^elt  l^e  nid^t  mer  toenn  ?u^ 
nebord^  unb  Sruntoü.    febber  enfd^reif  fi!  fm  fted^te  nirf^t  mer  toenn  to  15 
?une6orrf|  unbe  S3runtoi!  l^ertod^. 
195,  *|gfn  buffen  fuben  jare*  in  ben  ^jingjtenüerbranbe  biffe  jtab  atmeijiid^ 

toan  gobeö  gerid^tc,  atfo  bat  funte  ©ebaflian^  ferfe,  unfer  i?rutoen  !er!e  unb 


too(  12  cajjeHen  mebe  üorbranben  ||  unb  0!  bar  to  be  ^jarren*. 


331.  5Üa. 


Wo  iQalbe«(eoe  munnen  mart. 

chron.         *|®ar  na  in  bem  1181  jare  l^abbe  l^ertod^  ^inrif  to  ^a(be8(eöe,  bot  l^e 

3i.*44.  toore  oüer  16  jaren  toebber  gebutoet  l^abbe,  gefat  einen  mertHfen  rohere 

33ernbe  t)an  ber  Sfi^fpc,  be  bijfeni  lanbe  öele  fd)aben  bebe,    bar  umme  tod^ 

gebr.  2.  bifd^op  SBid^man  aöer  öor  ^albe^leöe  to  lid^tmiffen  unb  (ad^  bar  üore  toentc 


20 


3.  tooVttn  B. 


5.  tto^bratf^  B, 


12.  unb  bo  ^e?  iS.  cnf(^rcjf  B. 


1 .  @«  ijl  «cml^arb,  @o]^n  Sllbrcd^t« 
bc«©även  gemeint.  2)ie@raffd^aft^IiJfe:- 
!ou  (^liJtjfau,  2F?ar!tflc(f en ,  am  linfen 
<Saalufer,  2  (^tunben  t)on  8crnburg)  im 
e^)emoIigen  ^erjogtl^um  SJnl^alt^SBern* 
bürg.  @.  ?inbner,  ©cfc^iiti^tc  «nb  8e=» 
fc^rctbung  bc«  Sanbe«  ^Inl^olt^  2)effau 
1833,  @.  419  ff. 

•2.  5)te  @tette  ifl  unflar. 

3.  Sfix^ii  11  SO,  fonbcrn  1188.  Ann. 
Magd. 


4.  Hujus  (Wichmanni)  tempore 
civitas  Magdeburgensis  combusta  est, 
quasi  tota  a  valva  Scrotdorp  (strodo- 

rum  SWeibom,  strotdorp  sfeendfcn, 
schrottorp  bie  iWagb.  ^f. ;  ba«  @(^rot* 
borfer*2;]^or  im  Söcflen  ber  @tabt,,  nac^ 
bem  eingegangenen  Orte  ©d^rotborf  gc* 

nannt)  usque  ad  Albeam  ita  ociam 
quod  (fo  bie  SWagb.  ^f. ;  ita  ut  quod 
eciam  ilßeibom)  roolendina  iii  Albea 
Cuerunt  combusta.  Chron.  Magd.  329. 


©itejll.     1170— 1190. 


121 


tc  bc^  l^ifgen  crujeö  tage  na  ^>af<i^cn  * .    bo  toan  l^e  bat  unb  hxat  bc  botd^  awai  3. 
unb  tod;  ijroüd^  ti>ebber  to  SRagbebord^J* 


IDat  l^tljge  lant  matt  ben  crtflen  tuetitiet  af  gemunnett« 

3n  bem  1188  jat  toan  ©afatin  ben  atjlen  bat  l^ilge  graf  tocbbcr  af  a.  m. 
5  itnbe  martcrbc  üc(c  (übe.  '*  i9»,idf. 


Oe  |)at0e)0  fattc  oaften  unb  beben  oor  be  crt|lenl)ett. 

*|  ®ar  na  in  bem  1 189  jäte  fatte  j)atoe^  Urban  tjaflen  nnb"  6et  tjox  bc  a.  m. 
crlftentfcit  unb  (dt  bat  CTUje  ^Jtebigen.    bar  unime  l^abbe  leifer  ^reberid^  36-41. 
finen  l^of  to  SWeinje,  uube  ]^e  unb  fin  föne,  be  l^ertod^  »an  ©toaüen,  unb  tjele 
10  tjorfien  unb  bif(i^opc  nemcn  bar  bat  cruje,  a(fo  bat  men  bar  tetbe  uterlorneö 
i?orfeö  tjeirbufent  man.  1* 


jietfer  iTrebenkefii  föne  luort  to  kontnge  getötet  oan  bem  pamefe.    be  Hontet 
beben  bofltken  bt  Iftn  luben^  be  on  hontng  üitnrtli  geoen  l)obbe  tnit  ber 

bord)  t^udculon. 


15 


3n  bem  1190  tare  toart  ^inri!  teif er  greberif e8  föne  to  fontnge  ge^  Etke 
foren.  ben  totebe  }favi>t^  Eclefiinu«.  be  $inrif  gaf  ben  SRomeren  bord^ 
finer  toigunge  toiHen  be  bord^  2^u^culan  mit  ben  (üben  be  bar  np  tocren. 
ben  fu(ijen  (üben  brelen  be  3toniere  be  ogen  nt  unb  fneben  on  be  tungen  nt 
unbe  boben  be  beften  jammerfid^.  be  feifer  tod^  tjor  be  flab  5Weaj)o(i«:  be 
20  ftab  bleif  ungetounnen.  l^ertod^  §tnrtf  reit  »an  bem  !eifer  in  be  ftab  to  ben 
t^ienben.  bat  c(agebe  be  teifer  aBen  bubefd^en  t)orflen.  bifd^op  SBid^man 
r>an  9Wagbebor(^  fam})be  be  tjorften  a((e  to  ®og(are,  be  (aöeben  bar  ein  l^ere* 
'oaxt  üor  S3run^toif .  |*  be  feifer  (enbe  bift^op  SBid^man  §albcg(ei)en  to 
rechtem  (ene,  bat  i)t  bem  l^ertogen  af  getounnen  l^abbe^. 


6.  bic  er.  A, 


22.  louebcn  B. 


1 .  !iDte  Angabe  bed  ^atumd  fel^tt  im 

Chr.  M.  S. ;  CÖ  (^eißt  ba  nur  inf^a  tres 
menees  et  duas  hebdomadas. 

2.  2)ie  Urfunbe^einrid^^VI.,  burd^ 
bie  er  Sic^mann  au«  bem  53efttj  bc«  ti^t^ 
maUgen  ^crjog«  J^eiiivid^  ton  SBraun- 
\6)tociQ  attc«  !Oanb  ijtüifc^en  SJlagbeburg, 
Sutter,  bem  ©römling,  $orncburg  unb 
ber  ^obe,  @aa(c  unb  @lbc,  baju  ^aU 


bcnöteben  unb  anbere  Sefi^ungeu  fd^enlte, 
ift  am  1.  3um  11 92  —  nid^t  1193,  toit 
©ö^imer  2805  ^at  —  auögeflcllt.  <B. 
%'6^t,  Äaifer^einri^VI.,  2dpm  1867, 
<S.  232,  2lnm.  2.  ©ebrudt  ift  bie  Ur* 
funbe  öfter :  0.  Subewig,  Kell.  Ms».  XI, 
587;  ©crdEen,  Cod.  Dipl.  Brand.  IV, 
432 ;  «Bot?fen,  tijlor.  aÄajj.  II,  82 ;  ^at^^ 
mann,  ©c^.  0.  SWagbeburg  I,  388. 


122 


@d^iJ|))>en(3S>rmttf. 


Eike 
80a. 


3n  bcm  1191  *  jare  tuart  bc  ^lereöart  t>or  23tun«tt)it.  btfti^op  S33id^* 
man  toött  Iran!,  be  enquam  bar  xixift.  l^ertod^  ^mti!  quam  bem  feifet  to 
l^ulben,  alfo  bat  ^t  finö  »ebberen  bocktet  nam.  *|  bc«  jareö  (ett  be  feifer 
ben  bifd^op  »an  ?ubc!e*  l^cimlifen  bot  flan  unb  tootbe  be8  utifd^ulbid^  ftn. 


6ifd)op  tDid^man  flarf>   100  btfd)0|)  Cttboifud  oan  Jfiroppettßebe  btfdjap  tQarti8(.50b. 

unb  niat  l^e  bebrroen  t^rft. 

2)ar  na  tn  bem  1 192  jatc^  fiarf  bifci^o})  SBid^mann  unb  ttjart  genomcn 
tobtfci^o^)  befenSubotf  t)anÄro^)^)cnfiebe*.  be  toa«  fttd^tet  bort  utbem  borpe. 
ben  ^bben  fine  elbcren  to  ^alberjiab  to  ber  fti^oten  gefat.  l^e  kip  to  $artö  10 
to  ber  fd^ole.  bar  toa«  l^c  20  jar  unb  toa«  fum^)an  funtc  S^^ome,  be«  iu 
f(^o^)e«  t)an  ßantelenberd^^.  bo  l^e  »an  ^ari«  to  (anbe  quam,  bifd^of  SBid^* 
man  nam  on  to  fd^otemeftcre  unb  bortoarf  om  eine  ^jrobenbe  unb  ma!ebe  on 
to  befene®  unb  toart  bar  na  to  bifd^o^je  borl^oget  ban  feifer  ^turtle  unb  ent* 
pfeng  fin  palltum  tan  Seteftino  beme  f atoefe,  unb  be  bifd^op  t>axi  C>alberfiab  15 
töiebe  on  in  beme  })ingfibage  l^ir  in  bem  bome  to  SKagbebord^.  bar  na  ftarf 
l^ertod^  ^inrif  tyan  33run«toif.  be«  föne  $tnrif ,  be  ^)aKanbe«grebe  »an  bem 
9ttne,  fattc  ft!  toebber  bit  gobe«]^u«.  l^e  toan  be  ©ommerfd^enbord^'^  unb 
brat  be.  l^e  tod^  mit  l^ere«  aaft  toente  i)or  Salbe  unbejhribbet.  bar  na  greip 
bifd^op  ?uboIf  to  toere,  too  toot  l^e  ein  ftoar  »et  man  toa«,  bat  men  on  20 
Ijke  <QQxcn  mofic  up  eime  toagene.  *|  l^e  butoebe  toebber  be  ©ommerfd^enbord^. 
f)t  bra!  SBerberge  unb  bernebe  §eHemftebe  unb  tod^  mit  l^ere«  craft  unb  ber* 
nebe  bat  (anb  toente  to  S3run«toif.|* 


4.  to  fini^t  B.  16.  jjinrftcrb.  B,  19.  forftcti  Ä,  fcfien  B,  fo^rcn  MH,  furcn  ah. 

22.  bernebe]  bittvebe  AB,  butcebe  AB,  (rante  ah. 


1.  SSSm  feigen  1192.  @.  W^W- 
fon,  ^einrici^  ber  Söloe  II,  @.  353, 
Inm.  3. 

2.  m\^i^.  Ueber  bo8  @rcigni§  fclbft 
f.  %^t,  a.  0.  O.  @.  228. 

3.  Ueber  ben  2;obe8tag  (24.  ober 
25.  STuguft)  f.  gedt^ncr,  erjbifci^of  SBid^- 
mann  in  ben  beutfdt^cn  gorfd^jungen  V. 
@.  539 

*  4.  to^)pcnjtebt  4%  Wi.  fübtoeillid^ 
toon  iWcgbeburg  im  ^et«  jOfd^cr^Iebcn, 
3lcg.*öc5.  3Jiagbeburg. 

5,  (Santcrburj?. 

6.  3)ie  SHid^tigfeit  ber  Eingabe  bc« 
(£^rottiftcn,  ba6?ubolf2)e(^attt  be«^ag== 
bcburger  ©rjftifte  n?ar,  beftätigcn  bie  Ur* 
funben.   @r  loirb  mel^rfad^  toon  1184  ab 


in  Urfunben  (Srjbifd^of  Sic^mann«  al« 
decanus  noster  aufgcfÜl^rt.  3)iefe2öürbe 
muß  er  jtoift^cn  1182  unb  1184  erhalten 
babcn,  ba  in  einer  Urfunbe  Sid^mann« 

öon  1182  Sifridus  decanus  al«  ^tu^t 
auftritt,  ^l.  aud^  Chron.  Halberstad. 
ed.  @(^atJ,  @.  62 :  Wichmanno  Mag- 
deburgensi  archiepiscopo  successit 
ejusdem  ecclesie  decanus  Ludolfus. 
Chron.  Mont.  Ser.  ed.  @dfftetn,  @.  56 : 
Post  Wichmannum  archiepiscopum 
electus  est  Ludolfus  majorls  ecclesiae 
decanus. 

7.  @ommerfd;ettbur(i^  5  3^.  tocftl. 
öon  SRagbcburg  nol^c  ber  braunfd^tocig* 
fd^cn  ®rcnje  im  Ar.  Si^eu^^albcnöCcben, 
9Jeg.^©ej.  SWagbcburg. 


Sdn^U.    1191-1198.  123 

Bt  ttifitn  tDttttnen  ^Idiart«  toebber^  unb  wo  be  hontg  Dan  €ngelattt  toatt 
gefdiattet  tan  keifet  jQittrihe  unh  mofic  Cngelanb  oati  om  entpfan« 

*|  3n  bcm  1194  tat  »unnen  be  criflen  »ebbet  ädtati«,  unb  in  bet  Eike 

80a.  b 

tüebbettoart  tüort  foning  SRitfart  »an  (Sngelanb  gcüangen  unb  bem  feifct  ge* 
5  anttoetbet.  I^e  fd^attebe  om  af  btel^unbert  bufent  mar!,  l^c  moflc  bat  tifc 
to  Sngelant  tjan  bem  fcifer  entjjfangen  unbe  leggen  bat  unber  bat  ri!c  to 
9iome.  mit  bem  golbc  heid^  !eifet  ^inrif  bc  tjorfien  »ebbet  to  benfie  unb 
tod^  to  ©Climen  unb  i)otbteif  l^ertogen  Dbarfet  unb  orlogebc  u^)  matfgteüen 
aibted^te  »an  9Wifen,  be  fiatf  to  l^ant  bar  na.  be«  Beiheft  be  fctfct  be  marfe 
10  to«  toente  an  ftncn  bot.  be  futec  matigreöe  älBted^t  l^abbc  ftn«  fube«  üa« 
ber  get)angen  unb  i)orbTeöen.  |*    bat  umme  ging  eb  om  Bitten  oi)eIe. 

*|3)at  na  in  bem  1195  jäte  botcinbc  flf  be  feifet  mit  ben  botften,  bat  ib.  sob. 
S3(.5ia.fe  oüet  geüen  bat  bat  tue  fd^otbe  etben  alfo  ||  anbet  tife.  bo  be  ©äffen  bat 
tjotnemen,  bat  üetfmabe  on  unb  mafeben  eine  f^jtafe  bat  umme.  be  feifet 
15  öotnam  bat  unb  l^abbe  angft  bat  l^e  angclanget  tootbe  t)an  ben  ©äffen,  unb 
fanbe  ben  t)otften  ot  l^antüefien  toebbet  in  be  fptafe  unb  (cit  fe  toöbe«  lofte« 
unb  tooteinbe  pf  in  bubefd^en  tauben  toot  mit  ben  üotflen  unb  tod^  to  ^-ßuUe 
unb  xoan  bat  taut  unb  loan  Sccitien  unb  SataBtien  unb  bobebe  manntgen 
man  unb  teit  fe  flofen  unb  matteten  mannigetteie  toi«.  '* 


20  ftetfet  i^intih  to4l  ooer  mtv  unb  »an  iBaruk.    2)at  fttloe«  flarf  ht  ortmobige 

keifer  ijtnrik« 

*|3fn  bem  1197  jäte  matcbe  feifet  ^intif  ein  l^etöatt  o'o&c  met  unb  Eike 
loan  SSatuf  * .    bat  toatt  \)t  txant  unb  Betad^  bat  unb  fiatf  in  bem  1 0  jäte 
pn«  tife«.  I*    eb  cntoa«  nue  nein  fo  oti  feifet  at«  buffe  toa«. 


25  {^t^iüfipuie^^  keifet  i^tntike«  btol^er^  wart  io  koninge  koren. 


Chron. 
M.  S. 


*|  3n  bem  1 198  jäte  quemen  be  üotften  oan  ©äffen  bau  Seieten  oan 
©njaoen  unb  gtanfen  Bi(Stffotte  u^j  einbetb  to  famene  unb  foten  "ißl^itip^um,   ®2. 
feifet  ^intife«  fctobet*.  ]*    fcifd^o^j  Subotf  iyan  SWagbefeotd^  toa«  be  etfte  an 
bem  f ote ,  unb  foning  ^l^i{i|)|)u«  gaf  to«  bifd^op  Subolfe  bat  ingett  unb  tin«, 


1.  aättit  ß.  23.  (a<^  B»  27.  (ihrtforbe  AB. 


1.  $e  fd^of  ä^g  el?nc  toart  otoer  mer,  2.  Uebct  ben  Ort,  too  bie  SSalj)!  flatt 

bo  gettjan  man  53arut]^  inbe  ktac^  Xo-      fanb,  f.53ö^mcr,9lege|lcnbe«taiferreid^« 
run  JC.  Elke.  öon  1198—1254  @.  3  f. 


124 


^ä^b^pmäfxonit 


chron.  bcn  be  bifd^op  öan  äWagbebord^  tange  tib  betn  rife  gegetjen  l^abbe*.  *|!oning 


Halb. 


67.  *  ^^i(i|)|)Ug  tarn  bat  na  to  toitiad^ten  ^ix  mit  bet  foninginnc  unb  I^abbe 
grotctt  l^of  unb  ging  l^ir  gecronet,  unb  mit  bet  foninginne  ging  be  ebbebifd)e 
t)an  Ouebetingebotd^  unb  bc  Ifiettod^inne  toan  ©äffen,  bc  ii\6)op  »an  ^lU 
benfem  toa^  bo  fenjeletc  unbe  üotflunb  ben  l^of '^.  |* 


IDe  <Dlbe  iKark  ttnb  6rattbebord)  be  ttit  6tab  toart  futtte  ittauttrio  (jegeoen. 

3n  bem  1196  jäte  gaf  matfgtet>e  Dtto  mit  ottoüc  matfgteüen  SDibe* 
tifeö*  fine«  btobetö  funte  äRauticio  up  ben  attat  to  SJJagbebotd^  bc  Dtbcn 
äRat!  unb  Stanbebotd)  be  9tien  ©tab  unb  toat  \)t  ^bbe  oüet  6tüe  in  bem 
l^ettod^bome  unb  beflebigeben  bat  na  toot  XDettlilcm  ti(i^te,  unb  foning  $intif  lo 
»an  Secilien  gaf  o!  fme  bteüe  bat  otjet*. 


ijertod)  au  tan  ^ruttfiDth  toatt  ok  to  kontng  gekoren  trgen  |li)tü))|)um. 

S)at  na  in  bem  1 1 99  jäte  tt>att  £)tk  beö  l^ettogen  föne  t)an  S3tun^tt)i! 
Chron.  tocbbet  f oning  "ipi^iKf  j3um  getoten,    bat  toatt  alle  jammet  af.    *lbe  paw^ 
7i.*72.  fanbe  pnen  catbenal  in  bubefd^e  tant,  bat  ^e  ben  bifcoj)  tjan  SWagbebotd)  is 
unb  anbete  üotflcn  fd^otbe  tcenben  tjan  ||  foning  'ip](|iti^}^)o.    fe  mafeben  ein«f.5ib. 

1.  ^abbcn  A ;  ober  t9  ifl  'be  bifd)ü<>e  —  l^abben'  ju  lefen.  2.  'to'  fe^lt  B.        ber  to* 

ningltine]  breti  foninflen  AB.    <I)ic  3Serbcfferuiig  rii^rt  tjon  $ad}inauit  l^er.    @.  SOBaltl^er 
ed.  Sacfiinann,  @.  143.       I^abbcn  AB,  ^ottc  a.  7.  cruetone  A,  »vfloiie  B,  nrUüh  a  b, 

fruiilc^n  Jf, 


1 .  2)cm  3wfanimcn]^ange  m(if  fann 
bie  <ötette  ni(i^t  anbciö  aufgefaßt  tocrbcn, 
aU  baß  ^l^ili^^  jur  S3elclf>nung  (Srjbi== 
fc^^of«  5!ubolf§  für  ^uxäf]ti^VLnQ  feiner 
Sal^l  unmittelbar  naci^l^er  auf  getoiffe 
bem  9teict>c  im  ©ri^fttft  pfte^ienbe  ©in- 
fünfte  toerjic^^tet  l^abc.  SBenn  tt>ir  nic^t 
eine  ijerloren  gegangene  Urtuube  ä^nli* 
(i)m  Sn^ialte«  hjie  bie  Otto'8  IV.  t)om 
21.  Sanuar  1208  (Weimer  37,  «Wo.  31, 
(Sd^eib,  Origg.  Guelf.  III,  787)  unb 
t)om  19.2Rat  1209  («Böhmer 44,  SiJo.62, 
@d^eib,  Origg.  Guelf.  III,  639)  unb 
griebri(i&§  II.  (Ouetten  unb  (Srörterun* 
gen  IX,  379)  annehmen  »ollen,  hjoburc^^ 
beibe  tönige  auf  atte  bie  ^tä^tt  »erjic^^* 
ten,  bie  fie  bei  i|^rem  @rfd;einen  in  ber 
üRagbeburger  2)i8cefe  in  Inf^^rud^  j^u 
nel^men  batten,  fo  bleibt  nur  bie  2lu§le* 
gunjj  übrig,  bag  ber  Sl^ronift  bie  ibm 
toorliegenbe  un«  nici^t  mel^r  befannte 
Duelle  ungenau  toiebergegeben  l(>at,  unb 


baß  mit  ^f^iii^tbcrildfi^tigung  ber  (Sl^ro* 
nologie  bie  ^erjic^tleiftuug  ^^l^ili^^iS  auf 
ba«  »legalienre^t  i)üm  22.  @e^)t.  1204 
(gebrurft  bei  ©eröborf.  Cod.  dipl.  reg. 
öaxon.  I,  68;  i)gl.  @ci^effer«=53oi^orft, 
taifer  griebridfr  1.  letzter  @trcit  mit  ber 
turic  Söeil.  IV,  <B.  189  ff.)  gemeint  ift. 
Mit  ben  2^eyte3tt)orten  'ben  be  bifci^o)) 
t).  9Jl.  lan^e  tib  bem  rüe  gegeben  ^lebbe' 
flimmen  bie  SBorte  ber  Urtunbc  ex  an- 

tiqua  et  antiquata  consuetudine  im« 
perii. 

2.  2)er  aO'^agbeburger  ^ofta^  ifl  nad^ 
S3B^mer,  9ftegeflen  beö  Äaiferrei^eö  öon 
1198—1254  @.  7,  in  baö  3a?>r  1199  ju 
je^en.  S$gl.  au*  O.  ?lbel,  tönig  W-' 
üp)(i  @.  89.  lieber  ben  SBifd^of  tonrab 
toou  ^ilbeöbcim  f.  u. 

3.  92idf^t2)ietri(jf^§,  fonbem3«bre(i(>t8. 

4.  3)ie  betreff enben  Urhmben  fmb 
abgebrudt  bei  9liebel,  Cod.  Dipl.  Bran- 
denb.  C.  I,  @.  2  ff. 


©ud;II.     1196—1204. 


125 


fptafe  ix  ^aUc.  bat  bebe  Otto,  bc  foning  Dbader  »an  Sehnten.  Bifd^o^j 
8ubo(f  »an  SWagbeBotd^  quam  ot  bar  in  be  fptafe.  I;e  fatte  marfgreüen 
Dtten  in  be  ftab  to  ^aKc  mit  bren  l^unbett  toafenben  ribbercn.  be  carbenat 
loDebe  ben  Bifd^ope  öorberniffe  unb  gatje ,  bat  l^e  to  Dtten  ferbe.  bo  bat 
5  nid^t  i}a\if,  l^e  bebtoüebe  fif.  to  teft  bereip  i)t  ben  bifd;op  unb  l^ett  on  tox 
atbet  an  oüelen  bagen.  bat  öovbtod^  be  btfc^of  unb  tod^  »an  benne. '  bit 
nja^  na  gobe«  Bort  1202  jarc*, 


€tn  Dittnbntriken  bi  dtenbalc. 


*|®ar  na  in  bem  1203  jare  fat  toDffemer*  bi®tcnba(  be  ferner  begehr,  m. 

10  mibtoefcnö  in  ben  pingfien  Bi  bcnie  banje  unb  öebefbe  fmcn  Buren,    bo 
quam  ein  Bli^cmen  unb  ein  bonreflad;  unb  fto(^  bem  ferner  [inen  arm  af 
mit  bem  öebelbogen  unb  24  (übe  bot.    bar  na  in  bem  augeftmane  öet  ein  330. 
njotteuBorft  to  $)i(Borgerobe  unb  üorbrenfebc  SBimolbeBorc^  unb  ©eBord)* 
unb  9;^(et)e,  unb  'odt  (übe,  be  uf  be  Bome  ftegen  toeren,  be  öelen  mit  ben 

15  Bornen  unberJ* 


Hontng  |ll)Utppuo  tod)  mit  madyt  uppe  ben  loubgraoen  oan  IDoringrn* 

*|3n  bem  1204  jare  toc^  foning  ^l^i(iffu^  nf  (antgreöen  §erman  toanchron. 
5)oringen  unb  iaä)  öor  SBiffenfee*"*.  Bifd^op  Subo(f  t>orbc  om  bar  1000  unb  72.*  73. 

3.  riitercn  A,  ribbere  B.  6.  vorbrotb  A,  vorbor(6  B,   oerbrot  Af,  banne  B, 

7.  !Die  ()an^e  ^U\U  ifi  verberbt;  tB  i^tint  einiget  aii«gefaUcn  ju  fein  (f:91nm.  \.);a  i)tebt  fie 
fo  tt)teber :  'bo  b.iö  nirtjt  ^alf,  fing  er  an  ju  brenoen  »nb  jute^  oberf^ur  er  ben  x8.  mit  imnn^en 
Worten  »nb  fagte  er  were  »on  alter  toU.  IDaS  »erbnig  ber  iBifd)off  afleS  »nb  goge  »on  bonnen' ; 
«:  *bo  ba«  nic^t  en  l^atjf,  @r  braroete  om  »nb  beriff  on,  2)a«  »orbroß  ben  *3if»f)off  gar  fere,  — 
3fi  SU  (efen :  'vorbrot  ben  b.  unb  ^e  tod^'  ?     9.  MCCil  B.  (Sbenfo  Chr.  M.     18.  biffc^of  A, 


\ .  Videns  cardinalis  se  contra  ar- 
chiepiscopum  nihil  proficere,  cum  et 
personaliter  evocatum  multis  eum 
verborum  contumeliis  affecisset,  in- 
obedientiam  ei  exprobrando  et  deli- 
rum  senem  appellando ;  illo,  quia  vir 
erat  literatissimus,  omnes  assertiones 
ejus  efiicaciter  evacuante,  eum  ex- 
communicavit,  ipseque  cum  rege  Co- 
louiam  rediens,  ceteros  ad  propria 
quemque  redire  permisit.   Chr.  M.  S. 

2.  2)a8  Chron.  Mont.  Ser.  feljt  biefe 
@reigniffe  vid^tiger  in  baö  3al^r  1203. 
SSgl.  O.  W>ci,  Äönig  ^^ilif f ,  @.  168  f. 

3.  in  Villa  Hesse wigk  \^ai  ba^ 
Chron.  Magd,  bei  SDiciBom,  bic  $)ic«^ 
benev  ©anbfc^rift  (f.  'Sflmdtxi,  Scriptt. 


Rer.  Germ.  II.  @.  307)  f)at  *(Sffenicf^ 
bie  aWagbeburger  '@ffeuidf\  *£)ffcmei' 
im  Xejtc  muß  'JOffcmoc'  gelefen  toerbcn ; 
e«  ift  ba«  jetzige  SBoiloert  (Sdf^mor,  2  3Jl. 
norbtoeftl.  t)on  ©tcnbal.  3m  ?anbbu^ 
toon  1375  fommt  *£)ffcmor'  no(^  al§  bc== 
ttjo^ntcr  Ort  mit  einem  ^-Pfarrer  öor.  9Jg(. 
3a^re8beri(i^t  be«  ^Itmäif .  Seicin«  VI. 
@.  130.  —  *Mett)igr  itt^t  ^äfetoig, 
2  9Jl.  nörbl.  t)on  @tcnba(,  im  Sanbbu^ 
'$efett)i!\  SSg(.  SÄiebd,  bie  Wlaxt  «ran- 
bcnburg  im  3.  1250,  ©b,  I,  @.  144. 

4 .  Äloficrrobe  untoeit  ©angcrbaufen ; 
SSimmelburg  unb  @eeburg,  2)örfer  im 
ajlanöfclber  @ecfrei«. 

5.  SBeigenfcc  im9leg.«^«ejirf  (grfurt, 
ettoa  3  m.  nörbl.  t)on  Erfurt 


126 


^6f'6p)ßm6fxmt 


Eike 
82a. 


Eike 
8lab. 


100  Ttbberc  mit  üde  anbetet  monfd^of  gcn)a^>ent.  t)c  togen  alle  unbet  funtc 
SKauticiu^  t>ane.  ntatfgtei>c  ^tntif  t>an  SWtgcn  quam  of  bat  uttb  l^ettod^ 
Säctnt.  bcme  Iantgtet>ett  xoa^  to  ]^ut<)c  lomcn  fontng  Dbadct  »an  SSel^emen, 
unb  be  geilen  be  t)(ud^t ,  bo  f c  bet  ©äffen  tofumpft  üotnemen  unbe  totogen 
unbet  bage  unb  unbct  na<j^t  aci^tctn  mU  tccge«.  be  lontgtcDe  »an  be^  fonin^  5 
ge^  i)ViVt)t. 

SDe«  jate^  bat  na  fttibe  matfgtetje  Sontab  üan  Sanbc^betgc  mit  bcn 
sobfsia.^olen  toot  SeBu^  unb  man  be  6otd^*.  bo  toatt  gcfoten  t>an  ^oljetet'^  t;et* 
togen  ^intife^  föne  »an  S3tun«tt>tf .  bo  iDot  ^l^i(i|)^3U^  mit  ben  Sel^men  oüet 
9tin  vip  ben  Dtten  unb  u|)pe  ben  bifd^oj)  toan  ßofne  unb  ixfpt  be  Stinl^eten,  lo 
be  tüotben  fegelo«»  be  foning  ^l^ttifjju«  toan  bat  l^u«  to  3Baffenbot(i^^.  bat 
uppe  i>engen  fe  ben  Bifci^op  t)an  Solne  unbe  btoang  on  to  pnem  benfte. 

9ta  bem  ^jatoefe  Seleftino  toatt  Snnocenciu^  patoe«.  be  bebe  Joning 
5ß^i(ip^u«  to  banne:  l^e  Befat  bod^  toefbic^liten  tt>ebbet  foning  Dtten  unb 
toebbet  ben  fatoe^  tt>cnte  an  finen  bot,  bo  be  (antgteöe  »ebbet  quam  »an  ||  «t.52a. 
oüet  met,  l^e  gaf  fif  to  Dtten  unb  Ddtatbe,  ben  ^l^iti^jpu^  to  foning  t)an 
SSel^men  mafet  ]^abbe:|*  to  Dtten,  alfo  bat  l^e  ^l^ili^j^jo  »ebbet  »att. 
*|  foning  Dtte  unb  be  lantgteüe  »unnen  Siottl^ufen  unb  tod^  üot  ®o^ 
lete  unb  t)otbingebe  fe ,  bat  fe  to  om  f d^olben  f eten ,  if t  fe  niö^t  gelebbiget 
»otben  u^  einen  befd^cibenen  bad^.  foning  ^I^Uippu«  entfebbigebe  fe  mit  20 
gtotet  ctaft.  bo  l^abbe  foning  ^l^i^fu«  einen  gtoten  l^of  to  ÜRagbebotci^  * 
unb  ging  l^it  gectonet  unb  of  fin  »if .  l^ettoc^  $intif  btanbe  bo  ßatee  unb 
bifd^op  Subolf  btanbe  Oelmftebe  bat  »ebbet,  be^  jäte«  tod^  foning  ^l^itip- 
pu«  öot  S3tun«»if,  l^e  »an  bat  aüet  nid^t. 

SDe^  anbeten  jatc^  tod^  l^e  np  ben  tantgteöen  öan  S)otingen.    bo  25 
quemen  be  SSel^men  unb  foning  Otto  bem  (antgtetjen  to  ^ulf e :  alfo  mofte 
foning  ^l^iti))^ u«  »ifen  to  (ätffotbe  in ;  foning  Dtto  unb  be  SSel^men  öoten 
bo  t)i(  na  §atte.    bo  bejttibben  fe  gteüen  Dtten  txin  Stenen  unb  gtci)en 
Dttife  t>an  2ßettin  bi  ßoi^^efe**  unb  flogen  otet  »ol  300  bot.    be  foning 


Eike 
81b. 


1.  trifteten  AB.         3.  ivad  l^e  to  |.  B.  5.  von  AB,  Yoann  M,  getoan  ah.         13.  )>as 

ivc«]  Eike,  fel^tt  AB.         16.  Obaifcr  Eike.  17.  oemafet  B.  18.  lantgreuen  AB, 

lantgreve  Eike.  19.  uferen'  fe^lt  B.         »crbingfee  be  ^9X  Eike.  22.  (eranbe  A. 

28.  Doren  na  bi  *^.  Eike. 


1 .  2)ic  ©f.  D  bcr  ^Itpgattifd^cn  (£^^ro* 
nif  W  ba«  @rcigni6  xa  ba«  Sa^ir  1208. 

2.  «pnteir«  («ßoiter«,  ^^kitcir«,   $c- 
t^er^,  ^o^tier«)  Eike  ==  «ßoitou. 

3.  Saffenberg  9  @tunben  nörbüd^ 
t)on  S(d^cn.  @.  «ö^mcr,  9lcgg,  1198  bi« 


1254  @.  37. 

4  Uebcr  bcn  SRagbcburger  ©oftag  f. 
oben®.  124,  1  ff. 

5.  3ßrbig  2%  3».  norbtocpl.  t)on 
$attca.  @.,  Are«  »itterfelb,  9leg.*«e- 
yx\  äO^^erfeburg. 


©U(i^II.     1204—1205. 


127 


öot  ö>ct>ber  unb  butoebe  ben  ^etlingctctd^  * .  bc«  futöen  jatc^  »art  So^)ene^ 
öerloren  unb  ®ater^(et)e*,  uttb  greöc  C^itiit^ö  'om  ättel^alt  ftribe  mit  grcDcn 
Dtrife  öan  SBetttn:  grcöc  Dfrit  »art  fcgctoö.  |* 

SDiffen  marfgrcöen  Dtten  'oan  Sranbebord^  bcn  bebe  bifd^of  i?ubo(f  to 

5  banne  ummc  td^te^tt>e(fe  fate.  ben  tan  f(o(i^  be  ntartgTet>e  t)ot  nic^t.  l^e  fat 
to  einer  tib  an  fimc  bifd^eunb  fpta!  Hf  l^ebbe  gel^ort,  »e  inbem  banne  fi,  mit 
bem  l^ebben  be  l^unbeneine  meinfd^oj)/  l^e  nam  ein  jlnd e  üfeifc^e^  unbe  toarp 
eb  t)or  be  ^unbe.  be  l^unbe  tt)o(bett  be«  ni^t  unb  (epen  bar  af.  l^e  l^eit 
jtnem  fernerer  bat  l^e  einen  l^unt  bef(j^(ute  mit  bem  ftucfe  t>teifd^e^  in  einer  / 

10  fameren.  bat  fc^ad^.  bar  na  aöer  bre  bage  quam  be  marfgreüe  unb  fac^  ben 
l^unt  unb  bat  pucfe  ölefd^e«  unbegnaget.  i}t  quam  to  leerten  unb  fod^te  gnabe 
unb  bat  ben  bifd^op :  be  (eit  on  ut  bem  banne,  ^e  l^ubbe  ben  bifd^op  febber 
ben  male  fer  öor  ougen  unb  l^eit  on  fmen  patoe^  unb  feifere,  unb  beinbe  bem 
gobeö^ufe  mit  aKen  truioen  unb  gaf  a\  ftn  gut  ^ir  in  bat  gobeiJl^u^  unb  ent«= 

15  j)feng  bat  'oan  bem  bifcfeo^je:  bat  toa«  ©olttoebet  ®tenba(  ®arbe(egen  unb 
atte  be  Dlben  3)iarf  ^ 

JQIen  bombrken  luorben  be  ogen  ut  flebrohen. 

35i  buffen  tiben  aU  be  foninge  ttoibred^tid^  teeren,  fc^ad^  ben  clofteren 

«r.  52b.  unb  pco^tn  tjete  ungemafe^.    $inrif  tjan  ||  (Slinben**  be  befen  to  äWagbebord^ 

20  fd^olbe  teen  to  foning  $]^ifij)j)o.    bo  bejegenbe  om  ©crarbu^  Ouernioorbe 

unb  braf  om  [in  ogen  ut.    bat  toa«  to  unfer  »ruteen  bage  toortioiunge.    bescufl.is. 

fafe  toa«  bat  befen  §inrif  toolbe  l^ebben  be  toerbid^eit,  be  (Serarbu^  brober 


8.  cb]  frl^tt  AB,  warf«  a.       (c^^en  S, 
beUue  £.  21.  bat  bat  ^. 


9.  (efd^uttc  AB,  t>«rf^(od  a. 


15.  a^ar> 


1.  ^arlungekrg  Eike,  unmittelbar 
bei  @o«(ar,  auf  bcr  Oftfeitc.  ©ö^mcr, 
^egg.  1198—1254,®.  15. 

2.  2)a8  toonnalige  @(^to6  ^ii|)i|)enc, 
2o:|)cne,  liegt  'A  @tunbe  t)on  Sfitagu^n  in 
ber  Säd^tung  na^  Segni^  p  im  ^erjog«» 
tl(>um  Stn^^alt,  jcfet  nur  no^  ein  SBirt^«* 
^au«,  abtx  no6^  ba«  alte  ©d^log  ge== 
nannt.  <S.  Sinbner,  S5ef(i(freibung  be« 
ganbe«  ^n^att,  @.  288.  Sinter  in  ben 
9Kagbeb.  @efd^ici^t«*«a.  1867,  @.  64 
\^xt  Sfir.  33  benfclben  Ort  at«  'iu^^ 
ptifm  auf,  aber  mit  nid^t  richtiger  3)eu* 
tung.  Ue6er  bie  ©efci^id^te  be«  iDrt«  f. 
«ecfmann,  flnl^art.  ^ifiorie,  %^,  III, 
^n^  3,  @.  390.  @ifc  fannte  ben  Ort 
»o^^l  au«  eigener  ^nfd^auung,  toie  bie 


bei  SBerfmann  a.  a.  £).  @.  312  ange* 
filierte  unb  ^n2optnt  IX.  Kai.  Mart. 
1215  audgeftettte  Urtunbe  betoeifl,  in  ber 
unter  anberen  at«  S^^Q^^  erfci^eincn: 
nobilis  yir  Hogerus  de  Valkenstein, 
Odalricus  de Vredeberge,  H e c c o  de 
Repechowe  :c. 

3.  @ater«Ieben  6  V,  3K.  fübtoeftr.  Don 
ÜRagbeburg,  1*/,  m.  norböftUd^  öon 
Ouätinburg. 

4.  @.  0.  @.  124,  6  ff. 

5.  Henricus  decanus  3^uge  in  ei^ 
ncr))om  SWagbeburgcr  ^omtap'itti  für  ba« 
m.  3Rarienbom  (bei  ©eimftebt)  1205 
au«geftcttten  Urfunbe.  3n  Urff.  öon 
1207  al  erfci^eint  fWbred^t  (ö.  Sifcnrobe) 
at«  ^e^ant. 


128 


^'6ppm(!lftonit 


3uri25.- 


Cfr.Chr 
M.  329. 


Cfr.Chr 
Halb. 

78.  79. 


l^abt)c  hi  bem  foninge,  't>at  tt>a§  be  cancettatie.  nici^t  lang  X>ax  na  flogen 
33ot)e  unb  ^intif  r>an  9iat)cn^berd^  bot  ben  canccter,  ©eratbu^  brobev,  to 
SButjebord^  in  ber  fiab,  nnbc  ©erart  ftatf  to  l^ant  gac^  bobe^  * . 

lüo  bifö)op  Cttbolf  feik  toart  unb  ^arf  unb  mat  l)e  gube«  bt  ber  kerken 

grban  t^eft«  & 

3n  bem  1205  jäte  tt>art  btfd^op  i?ubo(f  feif.  l^c  (eit  fif  l^er  hingen 
DanS3erge*  an  jin  paUa^  unb  (eit  fif  o(ien  mn  bem  abfcet  iReimboten^  unb 
fufebe  bar  na  toan  Sacobi  tt>ent  to  unfet  »rutoen  toortmiffen.  I;e  (ad^  ftebe^ 
be  tit  ot)er  unb  lerbe  be  bt  om  toeten ,  unb  reib  bat  fe  nid^t  ttt)ibvagen  \d}oU 
ben  na  om  an  bem  fote  be^  bifd^oj)e^.  to  (eft  erl^of  l^e  uf  fine  l^enbe.  bo  io 
evfd^ein  ein  lec^t,  in  bem  üd^t  gaf  l^e  finen  geift  up  unb  üot  to  ben  »aber 
be^  (ed^te«,  a(«  tt>i  ]^o))en*. 

SDeffe  bifc^op,  tüo  tool  l^e  Dan  flid^ter  bort  toa«,  l^e  tt>a^  bodl^  nic^t  be 
minfte  an  njerlen  unber  ben  bifc^ofen,  »ente  ^e  t)e(e  rof^u§  lobta!.  l;e 
lofte  üe(e  tanbe«  unb  (übe  finet  Jerfen:  $uno(be^botd^'*,  bat  i)Vi^  (Bdjxa^t^  15 
(autoe®,  33ornftcbe^.  of  Jofte  l^e  ein  bei(  tv^e^  »an  3o^nne  bem  bord^= 
gret)en  öan  ©eöefenfiein®.  l^e  loft  of  Sangebu*  unb  aBte  bat  bat  to  (;orbe. 
biffe  bifd()optoart  be  elften  nad^t  beganto  ben  bome,  be  anbeten  in  bet  botd;^ 
be^  btibben  bage^  begtatjen  in  bem  bome  toot  funte  Stl^omaö  a(tate.  to  finer 
bigtaft  tt)eten  öe(e  öotftcn,    be  bifdf^of  mn  $a(betftab  begtof  on  *®,  be  ^eit  20 

1.  Ui  (Sanceleri  AB,  ben  (£.  ob,    <  7.  ^aa'  UW  ^-       10.  l^off  M.       11.  in  b.  Ud^te  B. 


1 .  3lu«fü^^r(i(i^cr  erjä^tt  bicfc  (greig- 
nifle  ba«  Chron.  Mont.  Ser.  65,  66, 
70.  2)a  J^icr  aber  bei  ©rtoäl^nung  be« 
2)ed;anten  ©cinrid^  bcr  3ufafe  't)on  ©Un^- 
ben'  unb  außcvbem  bie  SCngabe  bcö  3)a* 
tum«  fe^U,  fo  liegt  ber  (Srgä^lung  im 
%t%tt  i)lcttcid;t  eine  anbere  Ouette  ju 
©runbe. 

2.  Äloftev  ^erge  bei  ÜÄagbeburg. 

3.  9leinbob  toaxm  t).  1190-1208. 

4.  @rjbi|d^of  Subclf  ftarb  nac^  bem 
Chron.  M.  S.  @.  73  unbNecrol.  Magd, 
in  'Sfltnt  mn\}:  X,  2,  -267  am  16.,  nad^ 
bem  Chron.  Halberst.  (S.  78 am  17.  %ü^ 
guft,  nad^Necr.  eccl.  Maur.  InHall.  bei 
SBürbttoein,  Subs.dipl.X,-!  I  o  b.20.5lug. 

5.  §uttbi«buvg,  $faribovf  im  Äici« 
yf?cu==$albeu«(cben,  3'AäÄ.  t>.  SlJJagbeb. 

6.  @d^io^Iau,  ©täbtd^en  im  9)ian«* 
felbev@ee-Är„  3ÜK.  »cftl.  ü.  ^aöe  a.  @. 

7.  SBoniftebt,   ^^JfaiTbcif   im  trciö 


5Rcu-$albcn«Iebcn ,  2*/,  3ß.  öon  9J?ag- 
beburg. 

8.  3ol^anne«  55urggraf  V)on  @ibi* 
d^cnftein  [Johannes  burchgravius  de 
Gevekenatein)  fommt  ai^  S^wgc  in 
einer  Urfunbe  Äonrab«,  Sßarlgvafcn  be« 
Oftertaubc«,  Dom  3.  3uni  1207  t)or. 
@.  mW^r  ba«  Ätojier  @t.  ^etri  auf  bem 
Sautcrberge  @.  57. 

9.  ?angcnbogen,  2)orf  im  9J?an«fc(^ 
ber  @ee*Äici8. 

10.  2)euS(u8brud'bcbifdf^o^)i)an$a(* 
berftab  begrof  on'  erf lärt  eine  @tet[e  be« 
Chron.  Halberatad.  ed.  @d^a^,  @.G2: 
Exequiis  Wichmanni  Magdeburg,  ar- 
chiepiscopi  interfuit  dominus  Theo- 
dericus  episcopus  (Halberstad.),  iinmo 
ipsum  pariter  sepelivit:  ex  antiqua 
enim  Magdeburgensis  et  Halbers ta- 
densis  ecclesic  consuetudine  est  quo- 
dammodo  justicia  exigente,  ut  super- 


8u(i^n.     1205. 


129 


Sotb,  ttnb  6cgaf  fif  bat  na  unb  tDatt  ein  monni!  to  ©cbefcnbcfc  *  unb  dot^* 
leib  fin  bif(i^oj>bom.     6tf(i^opj  Subolf  ^abbe  gemafct  ein  canonie  to  funte 
aWic^ael,  be  nxm  bar  na  in  ber  9tien  ©tab  ^tkdft  wp  ben  tic*.  *|]^e  matcbe  chr.M. 
st  ber  [(i^Übcr  inningc  l^tt  in  ber  fiab.  '* 


5  i>an  bif4io|»  3lbred)Uift  gebort  unl»  Vfo  \)t  bifd^op  watU 

S3i  ix\6)o)fi  Subolfe«  tibcn  toa^  be  ebbelc  ^Döring  ©unter  'oan  Äet>er* 

berd^,  be  l^abbe  Ägneten,  be«  gretoen  bo(]^tcr  »an  ©arabrudte.  be  l^abbe  einen 

fon,  be  l^eit  äftrcd^t,  unb  ein  bod^ter,  be  nam  ®eoti)axt  »an  Ouernborbe  to 

«i.5:»a.toiöe. '    ben  föne  älßertum  fanbe  men  to  ber  fd^ole  to  ^itben^l^eim.  ||  bar 

10  na  öonoarf  be«  feifer«  fenjeler  Sonrabu«  Ouernborbe^  bem  Sllberto  ein 

))roöenbe  to  bem  bome  to  SWagbeBorci^ ,  unb  6if(i^o^3  Subo(f  befd^or  on  unb 

toiebc  on  to  accolito.    be  fuloe  jungeling  toeinbe,  bo  me  on  befd^or  be  plaU 

ten.    bo  froj>]^eterbe  mefier  Sonrab  be  fenjeler  unb  fpraf  '»eine  nid^t,  bu 

n)erp  l^ir  noc^  bifd^of  /    bar  na  fanbe  nte  ben  SHbertunt  to  $ari«.    to  l^ant 

15  toart  i)t  genomen  ut  ber  fd^ole  unb  toart  f rot>efi  to  SWein^e  to^nfer  tjrutoen, 

bar  na  ftarf  9iotgf arbu«  l^ir  bonn>robefl  ^  be  flarf  ot>er  mer  in  ber  l^rebart 


3.  vxin  iit^fn  ®tab  B, 


4.  innige  B. 


15.  ^trattefl^. 


16.  in  ÜB, 


stes  episcopus  mortuum  debeat  sepe- 
lire :  maxime  ob  hoc,  quia  due  sedes 
episcopales  in  una^  parrochia,  scilicet 
Halberstadensi,  site  sunt  ideoque  fra- 
temitatis  debito  sunt  connexe.  @.  o. 
@.  109,  13. 

1.  i^ittid^enbad^,  aud^  ©td^em  ge« 
nannt,  (Siflercienferttofter  bei  (Stdleben. 

2.  Ueber  bie  @rünbung  biefe«  @tif^ 
te9  f.  Sinter,  bie  (^riinbung  M  $eter^ 
$auf«^@tifteis  in  ber  9{euflabt-ä)^agbe^ 
bürg  in  ben  SRagbeburgifd^en  ©efdftidptd^ 
»lättem  1867,  @.  353-364.  @.  u. 
irm  3-  122S.  2)cr  ebcmaJigcgIedtcn@t. 
^td^el  kg  im<Süben  ber@tabt  t>or  bem 
@ttbcnburgcr  Xborc  tt>o  jefet  gcfiungö- 
töcrfc  ji(^  befinben.  ©.Ibie^Rcbenfartc  auf 
bem  biefem  ^anbe  beigegeb.  @tabt:|>Ian. 

3.  Uebcr  bie  ^erfunft  (gnbifd^of  «I- 
bred^t«  ^gl.  O.  «bei,  ÜMq  W^l^P^  ®- 
370.  SBegete,  Annales  Reinhardsbrun- 
nenses,  ^.81. 

4.  Ueber  ben  iton^ter  ^ifd^of  ftcnrab 
^cn^iibe^b^tm,  ber  ein^ntberberSD^^ag« 
beburger  Burggrafen  Burtbarb  unb  @eb^ 
barb  öcn  Oucrfurt  toar,  i)gl.  O.  %bü, 
a.  a.  O.  @.  356    Xl^,  Ä.  C>einrid^  VI. 

Stäbted^Tonifcn.  Vii. 


@.  593  ff.  %vi9  ber  naben  Sertoanbt' 
fd^aft  M  f^ateren  Sr^bifd^of  «Ibred^t«  mit 
Bifd^of  ^onrab  t>on  ^ilbe^beim  erffSrt 
fld^,  marum  man  ibn  nadb  ^i(be«beim 
fd^idlte. 

5.  2)er  2)om^robft  Slübtger  (Roke- 
rus  major  prepositus)  fommt  überaus 
bäuflg  atö  3(uge  in  9)>^agbeburgifd^en 
Urfunbcn  bon  1170-1197  Dor;  jum 
testen  ^ait  in  einer  Urfunbe  (Sr)bifd^of 
!Bubolf9  obne  2)atum  t)on  1197.  2)amit 
flimmt  bte  unten  folgenbe  9{oti)  im 
^|:te,  ba^  er  auf  bem  ^eujjuge,  ben 
^aifer  ^einrid^  t)eranlagte,  fein  Seben 
einbüßte.  ®a  eine  groge  %x^a\}i  loon 
^reujfabrent  ibren^ufbrud^  aud2)eutfd^' 
lanb  bi«  pm  1.  Ttai  1197  aufgefd^oben 
batte,  fo  mirb  er  ju  benen  gebart  b<tben, 
bie  um  biefe  3eit  gum  faiferÜdpen  ^eere 
in  Stauen  fließen.  @.  3:8d^c  a.  a.  O.  @. 
460.  33onll97— 1207  finbctfid^  meine« 
SBiffen«  fein  2)om!|)ro^^  a(«  ^tUQt,  erft 
in  einer  Urtunbe  (Sr)bifd^of  «Ibred^t« 
t>cn  1207  finbe  id^:  Waltherus  major 
prepositus,  ben  beim  2^obe  ?uboIf8  eine 
^^artet  unter  ben  2)omberm  bie  ^bftd^t 
battej^um  Srjbifd^of  gu  toSb^en,  f.  Ohron. 


130 


^JSppmäfxmi, 


feifct  $inrifcd  to  Soruf ,  atö  toor  gefci^reüen  iö.  be«  öotl^of  pl  ^etmannuö 
t>an  2ant)c«6ctd^  \  bc  l^tt  fd^demejlet  »aö,  unb  to(i^  mit  Sitbcrto  t>an  Äet>er* 
6cr^  to  betn  patoefc  3nnocencio.  bc  gaf  äftcrto  bc  bonn>toöeflie*,  tocnte 
l^c  tt)o(  getart  nxi^.  be  j>tot>efiie  Bcl^eilt  l^c  mit  gtelem  atfcctbe  mit  6if(i^o^) 
Subo(fe«  l^utpe,  bo  tod^  l^c  to  Sononien.  unbct  bcö  ftarf  Bifd^op  ?ubo(f. 
na  gobc«  gebort  1205  jatc,  bo  fotcn  be  boml^ereu  ben  SKbertum,  unb  ^e 
voaxt  to  ^ant  ge^ogct  t)an  bem  f oninge  ^l^ili^jpo  ^ :  l^e  Meif  bod^  ein  jar  nn< 
getötet. 


5 


tUo  Cid)Unber4)  btieä)t  toart  ttnl»  oan  bif4)0))  3lbrrd)t  entfat  toart. 

3uU25.  On  bem  1206  jare  !o  fnnte  ^öcobe«  bage  Madf  gtet>e  SBitl^Im  Dan  lo 
Sunebord^  be  t>ettc,  l^rtogen  ^intüe«  föne  t>att  ©tuntoif  —  be  fo  tet  toa^ 
bat  fef  t)cr  man  in  ftn  gotbcl  gorben  —  be  Bord^  Sid^tenberd^*.  be  l^abbe 
txyt  gteöe  ©etman  unb  ^intif  t>an  $arte«bord^  **  f oning  Dttt  af  getounnen ; 
be  tootben  fe  tt>cbbet  liebten,  bo  fe  gtoten  l^unger  leben  n^pe  bem  l^n^,  fe 
fanben  to  buffem  gefornen  bifd^o^je  SHbted^t.  be  nam  to  ^nt  to  l^uf^je  ben  is 
kntgtoijen  toan  ©oringen  §ermannum  nnb  ben  marfgret)en  tyan  SKifeen 
3)iberife  unb  »ortofie  be  botd^  mit  l^ereö  ctaft,  unb  bretoen  be  leeren  af  unb 

1.  f&vautJB,  fßaxu^  ab.  3.  ))roucfl3.  B,  5.  (onenien  AB,  bononien  Mab. 

6.  MCCVI  B,  11.  bc  y>€ftr]  U9  Letten  AB.    @.  O.  9lbc(,  Stöniq  Wtip^  ®*  269. 

»5.  bf ffen  gefovcti  B,       *to*  wt  ^^uipt'  fe^(t  AB,  gu  |i(f  a  b. 


Mont.  Ser.  @.  56.  Ucbcrcinjtimmcttb 
mit  bet  @d^B:|»^en^(El^onü  mdbet  aud^ 

badChron.  Mont.  Ser.  a.  a.  1205®.  73, 

ba^  ^Ibred^  j^ier  2)oml(^err  n>at:  Post 
eum  ex  arbitrio  Conradl  Halverata^ 
densis  episci^i  electus  est  Albertus 
majoris  ecdesiae  Magdeburgensis 
praepositus,  eo  tempore  Colonia«  in 
scholis  conatitutus.  ^aburd^  foloie  au9 
ber  Angabe  unfern  (Slt^rontflen,  bag  er  ju 
^c(i)gna  nod^  ai9  1$>ompxop^  feine  ©tU" 
bien  ^rtfetjte,  erflSrt  ^d^,  bag  er  inSKag" 
bebmger  Urtunben  biefer  ^dt  nid^t  atö 
3enge  Dpricmmt.  ®.  5inm.  2. 

1 .  ^ermann  t)i>n  iBanbdberg  finbe  id^ 
a\9  S^uge  in  einer  Urtunbe  loon  1 1S2. 

2.  f  o^jfl  ^nnocenj  III.  Dcricl^t  (16. 
gcbr,  1200)  bi«  3)om^otojtei  in  SÄagbc* 
bnrg  an  5l(tbre(^t),  ^robji  »)on  @t.  3«a* 
ria  ad  gradus  in  Swainj.  Epp.  Inno- 
centii  H,  289  bei  «aluje,  S$gl.  and^ 
SnnoccnsIII.  ©reöe  loom  19.  tl^rit  1206 
an  Klbred^t  bei  ^tpfxn9,  ®efd^i(^te  ber 


^{{d^i^fe  be^^oc^ftiftd  9lanmWxQ  «or  ber 
Sleformaticn,  9}aumburg  1846,  9anb  i, 
<^.  269 :  InnooentluB  . . .  dilecto  filio 
A.  prepoaitO)  in  archiepiscopum 
electo  salutem  ... 

3.  @r)bifd^of  ^Ibred^t  tommt  in  pm 
Urfunben  ^l^iti^ij)^  al9  Beuge  \>ox;  betbe 
finb  im  ^uguft  1207,  bie  eine  p  f&üxi' 
bürg,  bie  anbere  gu  ißcrbbanfen  oitdge^ 
ftcttt.  @.  Sööbmer  a.  a.  O.  @.  24,  ^r. 
101,  102.  Ueber  bie  jiebenfattd  inmgen 
^e^iel^ungen  ^(bred^td  %u  fW^P  —  '^e 
tt)art  geboret  ^an  bem  foninge  $^tU:|)i|)o' 
—  jlnb  toir  nur  febr  tocnig  utitcrrid^tet. 
SDie  Aiin.  Beinhardsbr.  <S.  107  mel^ 
ben,  bag  er  gegen  ben  Sitten  bed  ^o^^ 
{ic9  bie  iSBetebnmtg  mit  ben  9legalten  on« 
genommen  unb  fid^  babnrd^  be@  (entern 
geinbfd^aft  pge^ogen  babe. 

4.  :D(e  gefle  Sid^tenberg  lag  toe^iid^ 
t>on  ©cekr.  O.  «bcJ,  @.  178, 188. 

5.  ©argburg. 


»ttd^II.     1205—1207. 


131 


Detbt(Wrt)Ctt  bc  tocrfe  vmt  U&om  bat  oote  unb  fptfebcn  bc  totci^  to  cmem 

Dar  na  l^bbc  foniwg  ^iH<3<>««  citicn  ^of  to  äuguffcbord^,  *  to  unfet 

tweifltoett  bagc  bet  (ateren.  btfd^o^j  älbted^t  quam  bar  mib  l^al^)  bat  ttfe  bemsevts. 

5  fmimgc  »cC  \<i}xäen.    ift  toii^  bett  to  atente  unb  quam  bat  to  fitntc  $Kautt* 

ctuö  bage  utib  toatt  mn  bcm  patocfc  t»o(  euftpfanfleit.    bot  tta  in  bcm  a\>f&t)pt.22. 

öcutc  tt>att  ]^  öon  bem  patoefr  ^^tcpct  getoiet  unb  to  catbmate  gcmafet  to  bct 

©(.53b.  fetfen  bct  mettetcte  5Retet  unb  Sld^tttet.    bat  na  be^  fonbage«  in  bc^  ||  IßU 

gen  Äctflc«  aoenbe  tüoxt  \ft  mit  gtotcn  etcn  to  etjebifd^op  gctt)ict,  unb  \ft^tc,24. 
10  tt)a«  be  etftc  ctjebifd^of  to  9WagbeBotd^  be  fi!  to  9tome  toien  leit.    1^  feleif 
bat  eine  xoite  unb  üetfod^te,  cft  l^e  bem  foninge  ^]^i(i})fo  be«  j)att>eö  ftunt- 
fd^ej)  ertöett)en  mod^te.    bo  l^e  be«  nic^t  fonbe  bon,  l^  nam  ottof  öan  bem 
patoe\t. 


V>0  ht  homt  unb  ht  \atnt  unh  be  murflal  oorbtanl^en. 

15         3!>at  ita^in  bem  1207  jäte  to  ^afmen  quam  l^c  l^it  unb  watt  ton  bet^(vnn5. 
^joipl^cit  unb  bem  »offe  tool  ent^)fangen.    bot  na  bc«  mibtoefen«  fat  l^c  gtot 
fent,  bcö  guben  bontcöbagc«  »iebc  i)t  ben  ctefemcn  unb  t)otgaf  ben  futtbctcn«vtifid. 
ot  fd^uft.    in  bem  jliBcn  fttbägc  to  mibbage  aU  xvxxt  bat  ctnj  ctebe;  et]^of»t>rti2o. 

X  fU  ein  mtx  up  bem  Steben  SBcge,  unb  bc  olammen  otogen  up  ben  bom,  unb  m.*33o.' 

20  t>otßtanben  munjlet  totne  xeotnttx  unb  bat  ctojlet  to  ma(e  unb  of  bc  mat^^ 
fta(  atmetfitd^,  unb  aQe  bc  clocfen  loeten  funbet  ein  deine,  men  metnbe  bat 
in  bem  (anbc  to  ©äffen  betet  cloden  bo  nid^t  tocten  toenn  aU  be  toeten  ge^ 
mefl.  bot  l^i(gebom  vaCt>  }itl^eit  tm  gobed  gitbe  toatt  gietebbet  un))otbtant. 
ein  baffe  Def  w^  bat  l|omiff enaf tat ,  bat  1^  toBtaf.    bit  tefenben  fl!  to  bc 

25  ^eten,  bat  eb  toan  otcn  funben  tocte  fd^in,  oele  l^ctcn  unb  tootficn,  be  l^it 
to  beme  nicn  bifd^ope  toeten  fomen,  tootben  bebtooet. 

3n  bem  oftttbagc  »icbebifd^o^jSttbted^t  to  unfet  lct)cn  ftutoen*  bif(^o<3«*>ri(22. 


8.  'bet  mtxUltxt'  fel&lt  S. 
f<!^o|f  B.       orfef  A, 
bdtbcn  A,  xdtnU  B. 


9.  (^i3|c6or(^  g.  B. 
20.  vorbvanten  AB, 
25.  9Xtm  AB, 


10.  ber  e.  £. 
21.  alle  mijlit^  J7. 


12.  frwnt* 
24.  rrfeii' 


1.  @.  O.  «bct  0.  a.  O.  @.  188  f. 

2.  2)iefer  «Uj^buvgetShid^dtag  totrb 
fonfl  nirgeubd  toeitet  eiAoäl^nt.  'Unfere 
Sbronif  jtcbt  in  bct  ^eitbefümmung  bcf^ 
felbctt  im  Sßibcrf^rud^  mit  bcm  Chron. 
Sanpetr.,  toonad^  Wü^^  fd^on  im  «u^« 
gn|l  in«  «»(nifd^c  einflct.  ©oütcW^i^^ 
feinem  ^erc  crft  nad^gcfolgt  fei«,  ober 


flatt  bem  testen,  8.  @e^)t.,  bcr  t>oric^te 
9)'2ai-ientag ,  15.  «uguft,  angenommen 
n>erbeu  mttffen?  bann  toürbe  aud^  «1^ 
bred^t«  W\\t  nad^  9lom,  tot  tx  am  22. 
@c:|)t.  [SWauritiuötage]  eintrifft,  i^rc  auf* 
faltenbc  $aft  ocrlicrcn.'  D.  %M,  a.  a. 
O.  @.  370  f. 

3.  m.  U.  2.  grauen  in  SRagbcburg. 

9* 


132 


@(i^ö))^end^roniI. 


39o(bctDtnc*  to  Stanbcnbotd^ ,  bifci^o^)  Sggl^arbe*  to  Si^.  na  mtffcn  gaf 
älbcrtu^  t)ati  Sef entobc,  t)e  l^h:  befcn  '  tca«,  ^untert  tebc  matf  to  bem  boine 
to  bcm  töebberbutoe,  unb  aKc  be  öorjlcn  unb  leeren  lotocbcn  or  benantc  gelt 
äße  jate  ge^cn :  fe  ^eilbent  bod^  turnt  rin  jöt.  in  bcm  fulöcn  fommet  (cit 
be  cufier  Dan  Dj>tn*  bc  »enbc  ncbbcr  nemen,  tt)o  »ot  bot  eb  öe(en  (üben  5 
t»ebber  »aö,  toentc  fe  nod^  \üo\  jlan  ^ebben. 

3n  bem  jare  öor  buffent,  bat  toa^  1206  jord^  füfte  funte  3)omtnicu« 
ber  prebtfet  otben. 

lBtf<^0|>  3lbred)t  began  unb  Irbr  bat  fulment  btffed  bome«^  bte  nod)  t«. 

3n  bcm  1208  jare  fanbe  ^jatce«  3nnocenciu^  Ifit  in  bubefd^e  lant  ben  10 
bifc^of  ^ngetinum  ^ofticnfem  nnb  Seonem  (unbe),  ben  carbinat  beö  Ifilgen 
crnjc«*,  bat  fe  fd^olben  tjerfonen  ben  frid^  ttoifd^en  foning  ^^itippo  unbe  fo- 
ning  Dtten  ban  S3tun^n)it.    be  quemen  ^it  in  be  flab,  nnb  mit  orct  \)uipt 
(eibe  bifc^oj)  ||  SHbtcd^t  bat  fnlment  be^  nien  bome«  ben  toi  noäf  ]^e6kn.«t&*a- 
bar  na  boveinben  fif  be  foninge  beibe  in  gnben  btebe®.    bar  na  mafebe  fo*  15 
ning  ^]^i(ij>pn«  einen  l^of  to  Sabenfeerd^.     nad^  beme  l^obe  beö  fribage« 
3itiii2o.t)or  funte  Sol^an^  bage  to  mibbenfommet  crftod^  be  faHanbe^gtebe  ban 
SSJirt^etingl^eberd^  ^  foning  $l^i(i^)^3um  in  gubet  trutoe^.    of  tt>a«  rodete  bat 

1.  atQaxU  B.  5.  *eb*  Wt  B.  9.  be  B,  10.  bem  h.  B.  11.  2)a«  ein« 

geffamtneite  ^unbe*  l^aben  gtsar  bte  «^ff.,  wirb  albet  xoo\f\  nur  bem  *?i6f(^rei6er  jur  8afl  fallen. 
@.  9lnm.  5.  18.  Sa^irtj^eiingcbetr^  ABM. 


1.  ^a(b)oin  Stfd^of  Don  ^ranben^ 
bürg  regiert  nad^  SRoo^er,  ^er^eid^nig 
ber  bcutf(i^cn  S3if*8fe,  öon  1207-1216. 

2.  @nget(^arb  (nid^t  (Säel^aib)  ^t^» 
fd^of  öon  S^aumburg  regiert  Don  1207 
bi«  1242.  @.  lOejprtug,  ©efd^id^te  ber  ©i- 
fc^öfe  bed  $)od^ftiftd  iRonmburg  Dor  ber 
aeeformatiott,  I,  @.  63  ff. 

3.  ^(brec^t  Don  ^efenrobe  n)ar  nac^ 
benUrhinben  Don  1207— 1211  2)ed^ant 
in  äJ^lagbeburg;  unter  Sid^mann  tDirb 
er  fd^on  ald  (£anontcu9  ermS^nt.  (Sr 
ftirbt  nad^  bem  Chron.  Mont.  Ser.  @. 
87  auf  bergabrt  nac^  bem  fettigen  l^anbe 
in  3(nfotta. 

4.  (Sin  Conxadus  de^Uppin  n)irb 
1200  afö  canonicus  ber  9}lagbeburger 
JSird^  genannt,  ein  Conradus  custos 
1213U.  1219.  JD^)^in  liegt  im @aa«reife. 

5.  2)ie  @enbung  ber  ^&|)ftUd^en  ?e^ 
gaten,  beSÄarblnal^riefter«  Seo  v>omXite( 
bed  Reuigen  ^euje«  unb  ^ugoUnud'  ^i«* 


fd^ofd  Don  Oflia  unb  ^ettetri,  nad^ 
2)eutf(^tanb  fättt  in  ben  @ommer  1207 
-  nid^t  1208.  @.  O.  Slbet,  a.  a.  D. 
@.  210  f.  «ß^mer,  »legg.  1198-1254; 
@.  24. 

6.  @tn  eigentUd^er  triebe  fam  nid^t 
m  @tanbe,  fonbcrn  nur  ein  Saffenftiü' 
panb,  ber  bi«  jum  24.  Suni  1208  bauern 
fottte.  O,  3lbet  a.  a.  O.  @.  220.  «ob- 
mer  a.  a.  £). 

7.  Otto  Don  Sitteföbad^. 

8.  2)ie  DteQeid^t  )U  ©runbe  üegenbe 
tateinifd^e  Ciuetle  mug  einen  äbnlid^en 
^udbrud  gehabt  baben,  n>ie  bie  bei  O. 
%U\  a.  a.  O.  e.  389  citirten  Ann. 
Lambac. :  päcem  simulans,  XotMU  ber 
^bronift  ben  fCudbrud  nid^t  @ife  mX* 
nommen  bat,  bei  bem  bie  entf:|)red^enbe 
(SteKe  bei§t :  '3)e9  anberen  iarec  quom 
be  foning  ^büi^^n«  ju  «aDenberg,  ba 
erfiug  in  be  ^alen^reDe  Dan  äöetelinged^ 
ha^  binnen  guben  trutoen.'  £ike  82a. 


MI 


m 


^naniH««f«HMB^^^^ 


©itd^n.    1208—1209. 


133 


Bif(i^oj>  Sflffired^t*  unt)  fln  brober  te  marfgretjc  tjan  Slnbeffcn*  fci^ulbid^ 
tt>cren  an  tjcgfoningc«  bobc'.  t)c  6ifd^o<)  toart  bod^  f ebber  be^  unfd^ulbici^ 
t>or  bcm  patoefe. 

Dar  na  in  beut  jare  1209  tcrof  $tnrtf  be«  foninge«  marf(i^a(f  bc^ 

5  foning  ^l^iti^jpe«  bot  unb  crflod^  ben  paHanbeögreöen  i)or  8?egcn«6ord^*: 

.  aH  6(etf  bat  rtfe  6i  foning  Dtten.    unfe  fcifcof  SlCbred^t  öorcinbe  fif  to 

^nt  mit  foning  Dtten  bi  ber  ©ommerfd^enbord^  *,  bar  fe  bage  l^eitben,  unb 

bifd^op  SHbred^t  tcrbobebe  -be  faffefd^en  leeren  bi  ^albcrjlab  unb  bat  fc  fo? 

ning  Dtten  bel^olbcn  unb  feifen.    bat  \ö)a6).    to  l^anbe«  bar  na,  in  funte 

10  3acobuö  bage,  foren  fc  on  to  $alberftab®  unb  Sorben  on  to  granfenfort^.  3tta25. 

to  ^nt  bar  na  quenten  be«  rtfe«  öorftcn  unb  brogen  mit  ben  ©äffen  oüer 

ein  an  beme  fore;  bar  na  at>er  mx  \ax  öerfloten  fe  Dtten  loebber  in  ber 

futücn  flab®. 


4.  MCCIX  jare  B, 
M  AS. 


re  B,         5.  tt^mUtä^  AB,  9Iegenl)}ov0  M.        6.  «ote^nc  A,        9.  l^atu 
11.  bcm  ®.  A.  12.  ouev  B, 


1 .  ^ije^of  (Sgbert  Don  Bamberg. 

2.  ^einrid^  t)on  %xt>eäf9. 

3.  Ucbcr  bic  @d^ulb  ober  Unf^uib 
beibcr  ©rüber  f.  O.  Slbet  a.  a.  O.  @. 
236  f. 

4.  lieber  ben  2:ob  Otto*«  Don  SBit- 
ttiiha^  ^m<if  bie  ^anb  beS  9)>2arf(i^all« 
^einrti^  bon  ^alintin  in  einem  an  ber 
!^onau  obei'l^atb  SHegendburg  gelegenen 
^of  ber  äJlönd^e  t>on  (Sbrad^  (gebruar 
1209)  f.  O.  Abel  a.  a.  O.  @.  240. 

5.  @d  bat  bie  böt^ße  mbrfd^eintid^« 
feit,  bag  bei  biefer  3itfammenfmtft  Otto 
bem  @r5bi[(i^of  iene  Urtunbe  (gebrudt  bei 
D.  Sebebur,  2lr^iö  XVI,  @.  169.  9lie* 
bei,  Cod.  D.  Brand.  A.  XVH,  @. 
436  ff.)  oudflettte,  burd^  bie  er  ^Iben«^ 
leben  fammt  aQen  toelfifd^en  ©eft^ungen 
in  ber  Tlaxl  Sranbenburg  unb  in  ber 
Sifcbe  an  bie  SV^agbeburger  ^ird^e  ah^ 
trat,  auf  bie  ^ommerfd^enburcb  unb  al« 
\ti  toad^eiurid^  ber  Sötoe  t>ou9)i{agbeburg 
)U  Seben  gebabt  batte  Derjid^tete,  fotoie 
nod^  eine  9tetbe  anbe^er  $eri)f(ic^tungen 
übemabm,  tt)oge^en  ber  (Si^bif(bojf  ben 
$ulbiQungdetb  letfiet  unb  ibm  binfort 
ald  fernem  ftöuig  unb  $erm  treu  p 
2)ienfle  fein  toitt.  3)ie  3eit  ber  au«flel- 
lun^  biefer  Urfunbe  fäut  n)obI  in  ben 
3uli,  namentli(b  n>enn  bie  Angabe  ber 
@d^8<)^*(£broni!  ri(btig  ifi,  bag  ber  gür^ 
ftentag  ju^alberftabt  ju3acobi  {25. 3uU) 


fiatt  fanb.  2)a}U  fommt,  bag  Otto  In 
einem  an  $a^ft  Snnocenj  geri(bteten 
«riefe  («öbmer,  9legg.  1198-1254, 
®.  39,  ^x.  32)  biefem  melbet,  bag  ber 
^ribif^of  oon  Sl^agbeburg  unb  bie  ^U 
fd^dfe  bon  ^alberflabt  unb  SRinben  ju 
fernem  2)ienfte  bereit  finb.  ^a  biefer 
53rief  ^on  Snnoccnj  am  20.  ?lugufl  be^ 
antwortet  »irb,  fo  fonn  er  frübiten«  in 
ben  erften  Xa^m  bed  ^ugufi«  abgegan« 
gen  fein,  iebenfattd  fann  Otto  über  fein 
$erb&ltnig  }um  ^rgbife^of  in  biefen 
^dbrücfen  erfi  bann  gefc^rieben  ba^ 
ben,  nad^bem  er  burd^  iene  bebeuteu^ 
ben  (Soncefftonen  fub  feiner  ^ergetoiffert 
batte. 

6.  Ueber  ben  Sag  in  ^alberfiabt  f. 
O.  Slbet,  Äaifer  Otto  IV.  unb  «önig 
griebrid^  II.  «erlin  1856.  e.  7.  «gl. 
Chron.  Halberst.  @.80.  2Bad  ha9*S)a^ 
tum  betrifft,  fo  bat  ba9  Chron.  Sampetr. 
bei  ^tndtn,  SS.  Ret.  Germ.  III.  237 
in  festo  sancti  Mauritii  (22.  @e^tem^ 
ber). 

7.  2)er  ^oftag  in  granffurt  fättt  auf 
ben  11.  9{ot>«  ^.  «öb^er  a.  a.  O.  @. 
39.  O.  «bei  a.  a.  O.  @.  15  ff. 

8.  2)ie  SBabI  griebrid^d,  be«  <So^» 
ned  $etnrid^d  VI.  pm  ^önig,  fanb  am 
2.  a)eeember  1212  fiatt.  @.  «öbmer 
@.  72.  O.  %M  e.  115  ff. 


134 


@(i^ü:|>^en(j^rontt. 


fSiifd^^p  :^lbre4^t  htht  markgreoen  0t2ierthe  oau  Mtfitn  ia  banne. 

3n  bem  1210*  jare  l^abbc  foning  Otto  finen  l^of  to  93run^töif  mit 
aHen  tootfien.  bar  fang  bifd^op  SKfereci^t  Dan  äWagbcbotd^  ntifjen.  unbet 
bct  miffen  bebe  l^e  marfgreüenÜDibetife  tan  SIKigen  to  fcanne  unb  btcf  on  ut 
bct  fetten  üor  aßen  tjorjlen  unb  üot  bem  foninge.  bar  na  in  beni*  augujl* 
mane  toij  foning  Otto  to  9iome  unb  fetfd^op  Wixt^t  mit  om*.  bar  xoart 
Dtto  to  feifer  getoiet.  unfe  bifd^op  l^abbe  bar  grote  ribberfd^op  unb  fd^affebe 
tele  be«  feifer«  ere.  in  ber  toebbertart  to  beme  l^angenben  toater'  toart  ein 
frtd^  ttoifd^en  ben  feifere  unb  bem  bifd^o^je  Slfbred^t,  bat  be  bifd^oj)  orlof  nam 
unb  fegen  ftf  bar  na  nid^t  mer.  be  btfd^op  üor  an  be  ftab  SIgauno*,  bar 
funte  SRauriciu«  gemarteret  toart.  bar  torxoarf  l^e  funte  Sitateö  arm  unb 
(eit  on  mit  golbe  jiren.  \)t  tortoarf  of  funte  äWauriciuö  l^otet  unbe  funte 
Äat^erinen  tinger.  bar  na  tod^  l^e  bor  be«  greten  (ant  tan  ©offoijen*.  bo 
i)t  bar  beftt>ert  toa«  umme  toöen ,  ein  fmer  rtbber  nam  ben  tolner  bi  ben 
l^arn  unb  torbe  on  taugen  mit  fif.  ||  bat  gefd^rei  fam  in  be  jlab,  unbe  bat 
tolf  tolgebe  unbe  lool  tiftid^  man  getoaj)ent  tan  einer  bord^.  bar  jlribben 
b^«  bifd^ope«  ribber  menlilen ,  ©an«  tan  Sittvip  Ston  tan  Zottin  ®um= 
px^t  tan  Sintbord^  *,  be  ftote  einen  ebbelen  man  tan  bem  perbe  unb  torbe 
on  mit  fif.    unfe  bifcoj)  fanbe  boben  ben  bifd^oj)  tan  Sufanne,  be  quam  om 


10 


5Bl.  54b. 


16.  '»an  e.  t.'  fel&lt  B, 


10.  'na'  ftjlt  B.        «ganno  B,  «jcianuo  Hl 


1.  9ad^t  1210,  fonbcm  1209  ju 
WngPcn.  @.53ö]&met@.43f.  O.lbei 
@.  24. 

2.  2)a6  ^  (grgbifd^of  ?(tbrcd^t  in 
bcr  Begleitung  B.  Otto^ö  Ibefanb  Betoci- 
fctt  bic  Urfunben  tom  18.,  19.,  21.  «u* 
gufl,  1.  @e|)tcmber,  12.  unb  29.  Octo«- 
ber,  in  bcnen  2Wbred^t  atö  3eugc  gc* 
nannt  toi^b :  ton  ba  ab  finbe  Wf  i^^n 
ntd^t  mcl^r.  2)a«  äcrtoörfniß  jtoifd^ctt 
Otto  unb  ^ibre(^t,  bas  fonfl  nirgenb« 
»citcr  erwähnt  »irb,  fann  alfo  tx^  nad^ 
bem  29.  October  eingetreten  fein.  2)ie 
(Sinnal^mc  ton  2lqua^)enbente  fc^t  öö^= 
mer  a.  a.  O.  @.  48  in  ben  October  1208. 
'®ic  ®rünbe  beö  ©rnd^e«  jtoifd^cn  bei* 
ben  bleiben  jtoar  ungefagt,  jtnb  ahtx 
ni($t  unfd^toer  ju  erratben.  ^atte  ftd^ 
bo(^  Otto  imSabre  1208  urfunbüd^  »er- 
!^f(i(^tct,  tor  aßen  ^ürjlen  ?ttbrec|t  ic- 
berjeit  ju  feinen  gcbcimftcn  S3cratbungen 
binjujujic^ien ,  toie  toottte  er  nun  bem 
ftugen,  torfit^tigcu  unb  im  2)icnft  ber 
^trt^e  »anbdnben  ^ratatcn  Sort  \}aU 


ten  jtt  einer  3«it,  t>ft  et  betfelbcn  auf  2c* 
ben  unb  2;ob  gebbc  anfünbigte?  @o 
tourbe  tllbreci^t,  toä^renb  fein  Parteigän- 
ger ^nrat  twi  @td^rfenberg,  ©ifdf^f 
ton  ^ipdtx,  nod^  bo«  9letd^«fansteramt 
tcr|ab,  unter  ben  eittf(ttfr:ei<j^flcn  güiflen 
!S)eut|(bfaflb«  ber  erfle,  auf  ben  9tom  mit 
<St(^t^tt  redten  tonnte.'  ©^trrmat^r, 
«.  griebrid^  II.,  ob.  I,  @.  62. 

3.  ^qua^enbente  im  ^ird^enfiaat: 

4.  @t,  Maurice  im  (Santon  Satti«. 

5.  @ato^ett. 

6.  §an«  ton  Serid^to)  (Johannes 
de  Jeiichowe)  fommt  afö'ä^ttge  in  einer 
na,  (Sb.  «Ibrcdjft«  tem  3.  1211  tor 
(Orig.  im  @taat«-3(rd^.  ju  SWagb.  s.  R. 
ßangcn*SBd>bingcn  9lx.  1).  3toatt  t>on 
SEortrn  (?)  fann  id^  nid^t  nad^tteifen. 
(SumjJre^t  ton  Soburg  (jtatt  *8intbor(^>; 
tfl  *Subord^'  ju  tcfen)  fommt  in  einer  bei 
mtM,  Cod.  Dipl.  Brand.  A,  ^h.  X, 
0.  SO  f.  gebrudCtcnjUrfmibe  unb  aud^ 
fonfl  tor. 


1 1  ipiiiiiM^Bii  ■■^Ba 


LÜP.        J"'l 


■nnP9BnR< 


©ttd^II.    1210—1211. 


135 


to  l^ut))e:  alfo  quam  l^e  t)an  banne,  bar  na  trotte  be  ifcxioä)  k>an  B^^^^S^ 
unfcn  bifco^)  locntc  to  Safclc  bot  fln  knt.  olfo  quam  l^e  l^ir  to  SRagbdbord^ 
in  funte  5RtcoIau3  abenbe.  *|  in  bcr  tib  »ot  feifer  Dtto  to  ^uKe  unb  toan  iDecs. 
f^teberifc  fcifct  ^intifeö  fonc,  be  loninj  to  Secitien  toa^,  bele  lanbe«  af  unb  82a! 
5  greif  o!  brutoen  SWed^tl^ilbe  an*.  |*  be«  fanbe  be  paioe«  pne  brebe  allen 
JHjrflen,  bat  fe  feifct  Otten  berid^ten  fd&olben  bat  ift  bat  toebbcr  gebe,  toente 
be  hebert!  no<j^  ein  iunge(ing  ttxid  unbe  toad  bem  ))au)efe  bebolen ,  afö  l^e 
\ptal,  \>oif  ]^al)>  bat  nid^t. 

9t  pavttsf  bebe  hetfer  Ctten  to  bannt. 

10         9n  bem  1211  jare  fanbe  be  ^jatoe«  Snnocenciu«  brebe  ober  al  »nb 
funbigebe  feifer  Dtten  to  banne*,    beö  bot  öerfat  bifii^o^)  Äfbreci^t  ttoijluttt: 
to  bem  bribben  male  enbob  om  be  pato^^,  benne  l^e  beu  feifer  nid^t,  i)t  lootbe 
om  beroben  fln«  ambac^te«  unb  l^erfc^o^j.    bar  na  in  unfer  frutoen  bage8€br.2. 
fang  hi\(t)i>p  älbred^t  miffen  in  unfer  leben  broutocn  munfier ;  bar  l^ilt  l^e 

15  beö  ^>atoee  bot  unb  bebe  ben  feifer  to  banne  bor  allen  t)otfe  unb  bor  ben 
tHjrften;  bennodb  toa«  be  feifer  t>or  ober  ben  bergete.    bar  na  to  ^nt  na 
o(}ern  quam  ^inrif  be  ))aUanbe«grebe  bau  bmt  9tine,  unb  anbere  tio/t^tn^ptm. 
ntafeben  eine  fam^^ninge  bi  $albcrftab  uf  Sllbreci^te  ban  Äeberberd^  ben  6i* 
iäfo)f  to  SRagbebord^,  unb  beben  on  in  be«  feifer^j  aci^te*.    be  bifcof  »a« 

20  to  Sre&^be  *  uj>  flnem  i)n»  unb  fanbe  in  be  f^jrafe  ben  ebbelen  Oebd^Kwbe 
bau  Ouernborbe ,  be  on  entfd^ulbigen  fd^olbe  unb  betoifen  mit  bretoen  bat  l^e 
be«  patoe«  bot  l^olben  mofte.  ber  brebe  »olben  fe  nid^t  Igoren  nod^  bem 
boben;  bar  umme  l^of  pf  alle  beioornid^eit  in  buffen  lanbe.  be  bifd^oj)  fod^te 
rab  unb  l^ulj>e  an  bem  ^jatoefe®  unb  an  anberen  borjien.  ©ifrib  bifd^oj)  ban 


0 

u 

5 

Q 

a 


s 

L 


u 

C 

> 

5 

u 
2 


16.  i>acna<!^  M,  !De(  JCetfcr  toat  bamals  no(^  in  3tatien  al,  3n  ^ttnno«^*  unb  S)or'  fi^etiirit 
@%ci6fe]^l€c  5U  fieifen.  22.  ben  (.  B, 


1.  l^e  unbertoant  ftd^  u)^g  be«  lanbe« 
bat  man  ^xX  t>tankO€  ääed^tilbe  laut 
Eike. 

2.  S>te  (Sjxommuntcation  Otto'«  ^u 
fd^alj^  <m  18.  92Dk).  1210.  e.  SBöl^mer 
a.  a.  O.  55. 

3.  @.  O.  «be(a.  a.  O.  @.  101. 

4.  gredleben  a.  b.  Slt)fer  in  Sn« 
itfait^SD^au,  1  m.  füböfll.  t)on  %\^t^ 
leben. 

5.  Ueber  bieiEori-efi^onben^C^rsbifd^of 
SUbred^t«  mit  ^nnoceuj  fmb  totr  nur  koe^ 
nig  nntcrrid^tct.  2)cr  (Srnennung  31^ 
breil^t«  $um  af  eftolifd^n  Segaten  finb  ge« 


loig  mand^rtei  ^erl^anblungen  t)oi']^er« 
gegangen,  ©öl^mer  a.  a.  O.  ®.  321  jc^t 
biefe  ^nennung  mit  groger  ^al^r((^än^ 
(td^Ieit  in  ben  äJlär»  1212,  benn  in 
bem  f&f ^d^en  an  ^Ibred^t  ^on  äl'^gbe^ 
bürg  unb  ^igftib  t>on  SD^in^  gen^^teteu 
Briefe  Dom  4.  flf  ril  tt)trb  il^nen  ber  Xitel 
perfl  beigelegt,  loäl^renb  er  in  bemieui«^ 
gen  bom  27.  gebr.  no(^  fel^U.  *D^>nc 
3toeifel  bepanb  über  bie  berjeitige  (ior^ 
reff onbenj  eben  fo  ein  regi&trum  de  ne- 
gotio  imperii  to)ie  ba«  frül^ere  Don  1198 
bi«  1209,  ioeld^e«  aber  leiber  für  un« 
tocrioren  tfl.* 


136 


&ö^'6^pm6}xonit. 


SBemj,  tantgratjc  $crman  »an  Soringcn,  fontng  Dbadcr  »an  Sel^mcn 
qucmctt  to  9?utcttberd^  unb  bifci^op  älbrcd^t  ^ . 


i'rrlitrik  oatt  CecUiett  toart  to  konittg  gekoren  ivebbet  keifet  Ctten. 

S)ar  na  in  bcm  1212  jarc  toort  flcforcn  ||  grctjcti!  »an  Seciltcn  to«(.55a. 
foninge  ufpe  feifet  Dtten.  t)tffc«  lorc«  mefleic  tixi«  grcDe  äfttctj^t  t)an  ©Der*  5 
jtein.    bc«  l^abbe  l^c  fafe,  n)cntc  l^c  foninjDttcn  t>c(e  gcbeint  l^bbc  unb 
fd^abcn  bi  ome  genomcn,  unb  bo  l^c  ummc  bcn  fci^aben  manbc,  bo  öorbtcf  on 
bc  foning  öan  fif ;  unb  al9  bcnnc  bc  fontng  t>m  ßccilicn  bc«  futoen  grcüen 
niii^tclcn  bc  fontngtnnc  ban  Slrragontcn  to  tomc  l^abbe  gcnomcn,  bat  ummc 
minrebe  l^c  ben  f ote :  bo(i^  gaf  men  bc  fd^ult  btfcj^o^j  ätbtcd^t  t>an  ÜKagbc*  10 
botd^  unb  bat  ummc  bat  ift  in  be«  fcifct«  ad^t  gcban  toa«.    alfo  ncmcn  bc« 
gobc«]^uf c«  man  nnb  bcnfHubc  otfaf c  bat  fc  om  niti^t  bcinen  toolbcn ,  bod^ 
bifiunbcn  om  bc  botgetc  ttutocUfcn*. 

Stif  t>an  335ant«tci)c'  bcbcitt  unttutöcülcn  be©ommctf(i^cnbot(i^,  bcom 
bifd^o^)  ätbtc(Jt  u<3  fine  ttutöc  bcöolcn  Ifabbc,  unbbrcif  bat  af  albebcmbifd^o^j  15 
Elke  ttutüc  leifien  toolbctt.  *|bo  feifet  Dtto  botnam  ftncn  tücbbctfotc,  l^c  quam  to 
lanbc  to  Stottl^cim*  unb  nam  to  toit>c  foning  ^l^ilipfu«  bod^tet**.  nabct 
btuttad^t  mafebc  l^e  ein  l^ctcbatt  up  fantgtaöcnC^ctman  üot  a35i§enfe®|*  unb 
betad^  bc  mit  ^anttt)etfen.  bat  toatt  ctft  befant  bcn  ©ubcfd^en  bat  toetf  bat 
ttiboc  l^citct,  bod^  fd^affcbe  1^  bat  nid^t^.    binnen  bc«  bc  feifet  bat  lad^,  bo  20 


82b. 


12.  ni&i  bcnen  S, 
bot  AB,  Xxihodab. 


13.  ifot^tttn  JiB,  taU^M,  18.  9Beiffcnfe(0  a  fr. 


20.  itU 


1.  Ucbcr  ben  $oftag  in  Mtnbcrg 
{^fingflen  1212)  f.  $ß^mtx  a.  a.  O.  e. 
59.  O.  W)ti  a.  a,  @.  106  ff. 

2.  Obtoolfl  bic  anbeten  Öuctten  über 
©rafSlibrcti^t  t)on  (Sbcrpcin,  fein  frühere« 
SJec^filtniß  ju  Otto  unb  fein  f^päteteö  ju 
griebri(!^  nid^t«  berichten,  fo  gel^t  bod^ 
au«  ben  Urfunbcn  feine  ^artei^ettung 
genfigenb  ^ert)or.  3n  gtoei  Urfunben 
Otto*«  toom  9.  ^ug.  1198  unb  20.  i«o* 
toember  1208  ftnben  toir  il^n  ate  Saugen, 
alfo  bi«  bal^in  auf  Otto'8  @eitc,  bann 
feit  bem  2.  3anuat  1213  al«  treuen  ^n* 
^>änger  griebrid^«.  @.  mi^mit  yix,  65, 
83,  85,  90  u.  f.  10. 

3.  Ericus  de  Wantsleve  pnbct  fid^ 
al«  ^tn^t  in  einer  Urf.  @b.  9Ibre<J^t9 
yjom  3. 1209  (gebrudft  bei  Seudffclb,  An- 

tiqq.    Praem.    (JI.  @0tte8 * @nabc,    ©• 

45  f.)  unb  in  einer  anbcren  i)om  3. 12J 1 


(Orig.  im  'BtaatS^Utäfi^  ju  SJlagbeburg 
8.  R.  Sangentoebbin^en  1). 

4.  dltSft  9'iorb^^eim,  fonbem  Sßorb* 
baufen,  tote  auc^  (Site  bat.  @.  O.  ^bel, 
OttoIV.  unbgriebriii^II.,  SBerlinl856, 
@.  108. 

5.  2)a9  ^eilager  mit  )Beatri^,  ber 
2:od^ter  ^önig  $bui^^«.  fättt  m6f  ^öb« 
mer  a.  a.  O.  <&.  60  auf  ben  7.  ^ugufl 
1212.  S^xZoh  erfotgte  oier^ge  f^äter. 

6.  Ueber  bie  Sage  oon  SBeigenfee  f. 
oben  @.  125,  Slnm.  5. 

7.  $gl.  Annal.  Marbacc.  bei  $er^ 
SS.  XVn,  @.  172  a.  a.  12 J 2:  Circa 
messes  coadunato  exercitu  [Otto  Im- 
perator] movit  expeditionem  in  Tuo* 
ringiam  adversus  Hermannum  lant- 
grayiuin  sibi  adversantem.  Ubi  etiam 
expugnavit  et  destruxit  duas  muni- 
tiones  satis  munitas,  scilicet  Roten- 


»ttd^n.    12i2— 1213. 


137 


flarf  (in  btut  imb  »ort  to  Stun^tötf  bcgttwcn.  bo  qucmcn  to  l^ant  bc  merc 
bat  lottinj  ^cbcrtf  mit  aaft  in  bubcfci^  lonb  quemc  * .  bo  fpral  fetfct  Otto 
to  ben  leeren  'l^otet  toat  ntcr  mcrc,  bcr  paifcn  fcifcr  fomet  unb  toil  un«  üor* 
brtecn/    l^c  to(i^  jcgcn  on  to  Stffotbc.  bc«  nad^tc«  fd^tben  bc  ammcti^tlubc 

5  t>an  fetfer  Dttcn  unbc  togcn  to  fontng  Srcberife'^.    bc^  ad^tebc  bc  Icifer 
nidit,  tt>ente  l^e  firtbbtd^  toa^  unb  ntci^t  t)orfld^ttd^ :  bar  umme  toertod  l^e  t)e(e 
toetbtd^cit  in  finen  bagen.    bo  ^t  nx^t  mod^tc  locbbcrflan  loning  tJtcbcrife^ 
l^c  t>Iod^  to  fjrtfaf  itp  fin  l^u«.     bar  toart  twibrad^t  unber  finen  öotfe  unbccfr.Eike 
ben  borgcrcn,  fo  bat  bc  Borger  bat  l^u«  jlormeben  unb  crflogen  !eifcr^  Dtten 

10  rtbberc  toelc  unb  Dorbretjcn  fc ;  be  fcifcr  tarn  lume  tocd^. 


Unfhotä)  mort  gebutoet  ttnb  in  kotit»  bar  na  ^tbtoktn* 

3n  bem  1213  jjarc  3BoIter  t>an  SSarb^  unb  greberif  unb  aBiC^cIm  Dan 

%mex^Ut>t^  Butoebcn  Une«6ord^*  unb  roöcbcn  bat  (anb.    bo  quam  bc  bt* 

fd^o^).    mit  \fvipt  gret)cn  §inrifc3  öan  äne^It  unb  ftner  gctruioen  toan  l^e 

iBf.55b.bc  bord^  unb  bra!  fc  unb  ücng  be  tor  genanten  ribber.    unber  bc«  ||  tod^ 

fcifcr  Otto  to  Soinc  unb  f oning  grebcrifeö  rife  merebc  fif  t?an  bagc  to  bagc. 


2.  quem;  B. 
UW  B, 


5.  a<l^te  B, 


8.  8frifa<^  B,  Srifag  Eike. 


13.  'lanV 


berch  et  Salzungen  [nad^  ^ö^mer  Sto«* 
tenburg  unb^Bangenfalja].  Et  inde  pro- 
grediens  obsedit  oppidum  Wizense, 
quod  similiter  expugnavit  usque  ad 
arcem.  Ibi  tunc  primum  cepit  haberi 
usus  instrumenti  bellici,  quod  yulgo 
tribok  appellari  solet.  @.  au^  Chr. 
SanpetT.  SRendtcn  III,  240. 

1.  2)cr  ®ang  bcr  @rcignif(c  ifl  furj 
folgenbcr.  (gnbc  äuquft — am  25.  iuguji 
1212  toar  er  nod^  m  l^etona  (SBtnael' 
mann,  Äaifer  gricbrici^II.,  I,  32,  Slnm. 
3)  —  ober  Sinfang  ©e^tembcr  betrat 
gricbrid^  II.  ben  beutfdfien  «oben  {338b- 
mcr  a.  o.  O.  70,  O.  %U\  a.  a.  O. 
115  ff.,  @d(>irrmac^er,  Ä.  griebrid^  IL, 
I,  82).  gricbrid^  unb  Otto,  ber  nod^  ber 
Belagerung  t)on  S^etgenfee  einen  furjen 
SlufentMt  bei  (Srfurt  nabm  unb  bann 
fübtid^  über  SBürjburg  (5.  @c^)tbr.)  nad^ 
bem  Bobenfee  30g,  trafen  fafl  glet^^eitig 
bei  (Sonflau)  ein,  aber  grtebrid^  tam 
feinem  (Gegner  p«>or  unb  )og  in  bie 
@tabt  ein.  $on  ba  30g  fid^  Otto  quer 
burd^  bad  Sanb  unb  ben  (^(^n^argtoalb 
nod^  «retfad^  gurüdt,  um  feinem  Gegner 


biet  bad  9leintbal  ^u  f))errcn.  «et  «rei* 
fad^  i^erfuc^t  er  ed  )um  gn^eiten  9)'2ate  fid^ 
griebridb  entgegen)ufleuen. 

2.  3)er  äBertlout  be9  ^;ted  fönnte 
barauf  fd^tiegen  (äffen,  bag  beibe  gürflen 
bei  (Srfurt  —  loa«  aber  nid^t  ber  ^all  ifl, 
f.  t)or.  9nm.  —  ^ufammengetconen  toä^ 
ren  unb  bag  bier  Otto'd  ^nb^n^er  bei 
iRad^t  t>on  ii^m  m  griebrid^  übergmgen; 
le^tered  f ann  tqi  gefd^eben  fein,  atö  beibe 
(Segner  ftd^  in  unmittelbarer  91äbe  ge* 
gcnüberflanben. 

3.  SBattber  toon  «arbi^  ifl  «ütge  in 
einer  Urfunbe  bon  1209  (Cop.  rVa,  ©1. 
47b).  (^lieber  ber  ^amilie  bon  ^&mx^ 
leben  (^merdleben,  le^t  (Smer^teben,  an 
ber  ^otjemme,  1  'Si.  i^ftl.  toon  falber" 
fiabt)  fommen  in  Urtnnben  bed  13.  unb 
14.  3abrb-  öfter«  »or.  Walterus  et 
Wilhelmus  fratres  de  Amersleve  3eu« 
gen  in  einer  Urf.  toom  10.  9ioto.  1226» 
Orig.  im  ©.-«.  g.  3Ragb.  s.  R.  (Stift 
^alberflabtlX,  4. 

4.  Uttfeburg,  ^arrborf,  anberöobe, 
3Vt  ^^  fiibn>efl(.  t)on  SRagbeburg. 


138  ^6^'6pptn6fxenit 

tUo  hetfer  <Dtta  tit  bttffe«  ianht  up  htn  bif^op  l^ttht  unb  btatibt, 

3n  t)em  1214  jäte  l^abbe  foning  ^tebetil  finen  l^of  to  ^Jraufeort*. 
bat  quemcn  to  otn  ©äffen  Seieren  ©nxiüen  üorften  ut  aßen  lanben  unb 
froren  ont  txviXot  unb  entfeiben  Dtten.  bat  umme  quam  be  \viVot  Dtto  to 
Stun^toif  unb  tootbe  alle  fin  leit  an  ome  totelen  unb  famelbe  fif  unb  tod^  5 
aiä^te  bage  na  pingepen  unb  ffod^  up  jln  Qttdt  to  Dpettoebbinge*  unb  öot* 
l^etbe  bat  lanb  al  umme.  be  bifd^o^)  toaö  in  bet  pab  unb  fanbe  na  finen 
ttutoen  !um})anen  unb  benfimannen  al  umme ,  bat  fe  quemen  unb  be  flab 
toetben.  bo  etuot  be  Icifet  Bi  3ahe  »an  Dten',  bem  fcotgete  unb  lanbüot* 
tebet,  be  enfcot  bem  letfet  bat  fi!  be  U\ä)o}f  fietfebe.  bat  umme  Btal  be  lo 
feifet  up,  be  bifd^op  üolgebe  om  to  l^ant  toente  6i  9tem!etöleüc*.  id^te^toelfe 
beö  6if(j^o))eö  rtbbete  nautoebett  bcn  fetfete ,  alf o  bat  l^e  fll  toenbe,  unbe  ten^ 
ben  mit  ben  fpeten  to  famene.  alfo  l^eilben  unfe  ot  l^ube  nid^t  unbe  flogen, 
bo  üolgebe  be^  leifetö  ^ete  mit  ctaft.  fo  tootben  Dan  be^  bifdjoj^eö  öoHe  36 
tibbete  gegangen  an  6otget,  unbe  l^et  3)ibetif  ein  fd^uftet  ber  fiab",  ein  gub  is 
tittet,  unb  ol  be  bonn^toüefi®.  be  bifd^op  quam  fulföeitbe  to  Serge '^  up  ben 
]{)of.    be  leifet  toatt  l^ogeö  mube«.    f)t  toä)  be^  anbeten  bageö  unb  flod^  vCf 

3utiiii.fitt  te(t  ix  ©altele®.    biffe  fltib  toaö  in  funte  Satnabe«  bage. 

3)e  feifet  6tanbe  al  umme  unb  üot  mebbet  to  Stun^ioif ,  be  feifd^op 

3ttni24.üot  up  fln  ^u8  to  bem  ^agen®.    bat  na  in  funte  3o^anö  bage  6a))tifien  20 


9.  bon  A, 


10.  entbot  ^. 


1.  2)er^oftag  ingr<ut!fttrt,  auf  bem 
^iebrtd^i  (5.  ^ec.)  ^um  römifii^en  ^tö- 
nige  enoSl^t  )s>uite,  fanb  ntd^t  1214, 
fonbem  Itnfang  2)ecemb€t  1212  (iatt;  f. 
©ö^mer  n,  Söincfclmann  a.  a.  O.  37. 
Otto  IjKttte  f!d^  bon  <Siibbettt[(!{f(anb  nad^ 
bem  dtl^tne  gemanbt  (30.  9to\>tmhtt 
in  %ä^n),  bann  ^egen  ben  (^afett  ^m 
^tUmb  (naä}  IBeil^ttad^ett) ;  am  27.  ^a-- 
nnax  1213  tfi  er  in  ^raunptoeig,  jie^t 
bann  toieber  nad^  bem  ^ffdnt  unb  fle^t 
flnfaitg  3mti  im  gelbe  gegen  ^rgbif^of 
Klbreqjt  im  äßagbeButgtfti^n. 

2.  Otlcrtocbbingctt,  ^farrborf  im 
Äreifc  Sanjtebcn,  1%  3«.  füblid^  öon 
iSf^agbdburg. 

3.  3tt  Urtunbcn  twrb  feiner  niij^t  er» 
tt^&li^nt.  ^nbem^^omen^edti^iefieid^tein 
©d^reibfcl^lcr. 

4.  9lent{er»kben  (nt(3^t  9iamtcr6t., 
tote  ^Bt^mer  @«  62  uub  il^m  foigenb 
©d^irrma^r  @.  88  unb  SBinddmann 
@.  43  I^Ben)  «Jlfattborf  im  Ärcifc  SBanj- 
leben,  2%  SJl.  tocpc^  öon  Sl^iagbeburg. 


5.  2)tetrid^  ttn  ©teben.  ^.  Urfmt" 
benanf^ang  9lt.  1. 

6.  Otto  (^raf  bon  $i?el^ne. 

7.  2)cr  Sluöbrad  'tip  ben  W  tögt 
batauf  fii^tiegen,  tootauf  aud^i  nod^  mon^ 
d^ed  Rubere  beutet,  bog  jtoifd^en  ä^a^be^ 
bürg  unb  Sti.  $e^e  ein  er^bifd^ölltd^er 
^of  gelegen  Ij^abe.  SDaburd^  toirb  aud^  bte 
f  onft  fic^  aufbrän^enbegrage  beanttoortet, 
toarum  ber  (Sr^bifd^of  ftd^  ntd^t  fof ort  m 
bie  @tabt  begab,  ^gt.  ob,  @.  128  a.  a. 
1205. 

8.  <BalMt,  HJfarrborf  im  ^eife 
SBan^Ieben,  %  ^*  fübltd^  t)on  ättagb^' 
bürg. 

9.  ^ie  Sage  be^^aufed  „jumi^gen" 
lägt  ftd^  mit  @etotgbeit  nid^t  genau  an^ 
geben ;  nur  fo  totel  lann  man  an^  bem 
Bufammenbange  entnebmen,  bag  ed  ien^ 
feits  ber  @(be  (ag.  $offmattn8  ^f^d^t 
(I,  163),  baß  eö  auf  bem  rotten  i&orne 
lag,  entbebrt  atter  Segränbung.  Suf  aU 
teren  SD'tagbebttrgifcben  harten  toirb  bei 
Ammern  m  ^orf  $agen  aufgefübrt. 


^dit^n.  1214. 


139 


tt)olbe  be  btfcop  toarett  to  3}taflt>Aoxdi  tap  ber  @iiot,  bo  t>eng  on  gteberif  Don 
Äarc*  unb  öotbc  on  to  @tonc6ot(i^*.  bo  tcibc  nten  to  l^anbc«  gobc«  bcnft 
tt>a  aL  tjo  ffant  bat  na  quam  99i)i:(i^art  be  (otii^gteDe,  mtb  be  (orger  ^a^ 
ntelbett  ftf  unb  togen  Dor  ®runebor(i^  imb  ßormeben  fed  bage  mit  (Üben 

5  alfo  lauge,  bot  tuen  on  ben  (if^p  n)ebber  gaf.  leifer  Otto  l^be  fi  unbe 
be  finen  t>orfume(t  unbe  meCbeu  be  bord^  rebbett  unb  ben  (ifc^op  ^len : 
f)e  ^uom  to  late.  bo  l^e  l^orbe  bat  be  ü^ä^op  lod  tocß ,  l^e  \itii  uj)  fm  itli 
t}ot  d^nd(a»e  ^  unb  Dorftranbe  aKe  bat  umme  biff e  ftab  ßunt  ebber  häf ,  bed 
6tf(i^o)>ed  moten,  bat  {obeubor^\  Srofe  unb  i^ei:flebe  DorBorge  unb  ^ovoatxlt 

\%  ber  flab.    bat  nu  id  funte  dacobeiS  unb  funte  ^terd  ))axreu  unb  funte  ^a» 

>B(.ö6a.tl^ertnen,  bat  l^ett  bo }{  aQent  Buten  ber  bor^,  loente  bet  ^ab  mure  ging  unb 

geit  no(i^  ein  beil  nebberi3an@<)^otbor))eboret9  funte  99^arien2Ragbatenen^. 

Btfci^o))  ^Ibred^t  quam  bed  [utoen  boged  l^ir  in  be  ftab,  otoct  al  to  f))abe,  toente 

be  f^be  \ooi&  bo  gefd^en  in  funte  dol^nned  böge,    bed  fult)en  nad^ted  ))or^3itni24. 

15  l^of  fif  ©erorb®  brofle  bed  gobedl^ufed  mit  ftner  fomeltnge  unb  branbe  bem 


12.  8€|(t  B.        aJac^  91.  a)%«db.  I^abeii  a6 :  'bei  fl^ct  man  (^man'  f(|ft  •)  bafclbfl  ttix^  af« 
littt^albcn  bu  attcn  n>atjei(^en.  U.  9ef(^n  •&• 


1.  35gl. unten j.3J2l9,@.  153,15. 

2.  '©röncbcrg  tt>ar  ein  ©ci^log  % 
"SSivXt  toon  SRagbeburg  übet  ber  (Slbe 
[b.  t^.  auf  bem  t^d^ten  ^Ibufer],  botoon 
tbo  !aum  nod^  bie2)orf{iäbte  ju  feigen  ifl, 
o^nfem  mu:  S^alt^er,  Singularia 
MagdebuTgica  VH,  59. 

3.  Sndleben,  eingegangened  S)orf, 
lag  btd^t  bei  ber  ^^eiiftobt;  bei;  ^amt  ber 
gelbflut  tji  ni>(!^  erl^aUen.  ^erOrt  fd^eint 
in  bet  er^en  $alfte  bed  15.  Sa^ti;^.  toflft 
getootben  ju  fein.  @.  ©c^cr  in  t.  8ebe== 
bur^  «rtl^i»  XVn,  6.  271,  «um.  67. 

4.  (^0  i{l  )U  inter)}ungiren :  hoA  3u« 
benborf  unb  S^otife  f^nb  ^toei  gettennte 
Drtfd^afteu.  Itud  ungenauet  Senntnig 
ber  örtlichen  ^erl^ältntffe  (efen  @d^trr^ 
mad^er  I,  @.  88  unb  SBindelmann  I, 
€$.  97  'bat  iobenborp  ^ofe'.  Uebet  bte 
Sage  bed  3ubenborfd  (^,  83,  ^nm.  5) 
f.  9{ebenf arte  auf  bem  <^tabt|>lane.  grelf^fe 
—  ni^t  mit  ber  bei®d^0mbedt  gelegenen 
gleni^amtgen  ^tabt  %%  »«rmed^felit  — 
iia%  an  ber€ibe  gtotfcj^n  ber  SUtfkbt  unb 
9leHflabt,  mit  ber  ed  1373  burd^  (Sr^bt* 
fd^of  $eter  )oereinigt  n>urbe. 

5.  lieber  ben  Umfang  be9  alten  Ma%* 
beburg  %nx  3eit  be^  ^tege^  jtoifd^ 
Otto  IV.  unb  (Snbifd^  mre^t  gtcbt 
und  bie  befle  ^ufuärung  ber  iwn  Otto 


«ueriite  im  3.  1632  für  ben  gürten 
Subkoig  Mun  Wx^alU^ii\itn  atö  bomati« 
gen  fd(^toebtfd^en  ©tattl^attcr  ton  SD'Kagbe^ 
bürg  angefertigte  geometrtfd^e  ©nmbril 
Don  Sl'lagbebur^,  ben  ber  ällagbeburgifd^e 
®efd(^id^td«9$etem  in  einet  genauen  lit^o^ 
gra))l{;ifd^en  9^ad^bUbung  peraudgegeben 
pat.  @eride  l^at  ben  Sauf  ber  alten  ©tobt^ 
mauer,  »on  ber  bamald  nodl^  fel^r  anfel^n^ 
tid^en  Ueberrefle  borl^anben  getoefen  fein 
muffen  —  einige  @J)nren  l^aben  fid^  fo»» 
gar  noc^  bid  ie^t  erlj^atten  ~  fel^r  genau 
angegeben.  2)ie  alte  ^tabtmauer  begann 
ettoad  fübüd^  t)om<Sdbrotborfert]^ore,  ging 
l^inter  bem  JSßarfüger*  (granjisloner*) 
Softer  jtoifd^en  ber  ®d^ul«  unb  dreien« 
gelflrage  toeg,  burd^fdf^itt  ben  breiten 
&eg,  ging  fKiraXXet  mit  ber  ie^igen 
<Sd^armfh:age,  ^ieg  aldbann  auf  ben 
bleuen  $Beg,  burd^og  bte  ie|igenC>inter« 
If^ufer  ber  ^etereffrage  in  ber  fl^^  nod^ 
^^uren  toon  i^r  bor^nben,  unb  enbete 
bei  ber  $nrg,  auf  beren  Stelle  f))&tet  bad 
jt02arien  *  9)2agbalenen "  ^lofler  angelegt 
tourbe.  @.  ^lan. 

6.  Oerardus  dupifelr  nostei  in  Ur« 
lunben  ^^bifd^of  Slbred^  loon  1209 
(Orig.  im  @taat9t«flt^h»  s.  R.Soren^  H. 
in  aRagbcburg  fit.  1);  1211  (Orig. 
ib.  8.  11.  Sanken* SES^bittgen  Kt.  l). 


s 

a 


S 


C 

> 

y 
Z 

0 

u 


u 


140 


&d}'ipptnäfV6mt. 


fcifct  tocbbet  af  t)c  totd^  SBaftefe*;  bc  l^abbe  be  fufoe  Dtto  to  einem  rofl^u« 
g^mafet  uub  be')>a))ett  üorbteDcit. 

9?a  bet  tib  öot  bc  btofte  np  bat  l^u«  §unoIbe^6oTd^^.    bat  quam  be 
!eifer  öor  unb  flod^  »}>  fin  telt  unb  began  to  flormcnbe.    bat  na  fanbe  bc 

9(ug.i5.Ietfet  ^ifat  unb  loan  tube.  bat  tiKtS  to  unfet  ftmoen  bagc  ftutiotunge  unb  5 
toöf  4)ot  ^aUe.  bc  ent))f engen  on  menltten,  alfo  bat  l^e  an  ere  t)an  bannen 
oote.  bat  na  btanbe  l^c  öot  Sife  öot  9?uü)en6otd^  ^  unb  tod^  to  2)otingen: 
bat  fd^affebe  l^e  nid^t.  bat  na  tod^  l^c  to  gtontrife  mit  fincm  fnxiget  bcm 
gteotn  t)an  ^(anbeten,  foning  ^]^Ut))))u9  quam  om  entegen  fci  ^aUenje  mit 
tioen  bufcnt  titteten  nnb  ftod^  om  bcn  jltib  af  unb  iceng  ^cttunbc  öan  10 
glanbcten  unb  »elc  anbete  l^eten*.  be  foning  Dttc  quam  !um  entoed^.  in 
bet  fulöen  tib  toan  ®etatt  be  btofle  be  botd^  ©tonefcetd^  mit  gtotet  lift  an 
einet  nad^t.    be  6otd^  leit  unfe  bifd^oj>  omc  bo  to  lene. 

Oft.  16.  3)at  na  to  funtc  ©aHeu  bage*^  quam  !oning  ijtebetil  l^it  to  lanbc  unb 
l^abbemet  toenn  fejiid^  bufent  öotfe^,  be  beben  üienben  unb  ütunben  toe.  mit  15 
om  toeten  Semen  unb  SKeteten,  lantüoß  unb  üotpen*  fe  legen  üot  Oue* 
belingbotd^ :  fe  enfd^affeben.  aöet  bat  nid^t,  toente  !eifet  Otto  l^abbe  be  junc* 
ftotoen  üotbteüen  unb  tibbete  bat  up  gefat®.  fe  beben  unmaten  gtotcn 
fd^aben  in  bem  lanbe.  foning  Stebetüeö  öo(f  mupe  öan  l^unget  cnioed^ 
teen,  toente  eb  in  bem  tointet  loa«  unb  be  lanb  toeten  t)otl^etet.  1^  f<i^affebe  20 
bo  nid^t  met,  toente  be  matfgteoe*'  öan  SKigen  om  \)Viit>t  ftoot  unb  entfebe 
Dtten.  binnen  be^  toa«  Otto  to  33tun«toif  fomcn.  bo  foning  gtebetif  en* 
toed^  tod^,  Dtto  Btanbc  in  bem  lanbc  ti^t  a{  umme. 


\>an  einen  ketter^  be  V9a»  ein  monntk^  bar  boke  oan  fdjreoen  ftnb^ 

3n  bem  1215 Jatc  toaö  ein  monni!,  be  l^eit  Ooad^im  unb  toa«  ein 
fettet*    \)c  ^>tebigebe  unb  })top]^etetbe  einen  nien  Iot)en,  be  to  !omen  fd^otbc 


12.  flronebotc^  S. 


19.  tanben  B,  24.  B.  äff  i)ef(^ret)en  f.  B. 


21.  ^u^uft  12  J  3  (SD2agbeb.  (So^tatBud^ 
im  ^rd^tt)  gu  ^ernburg  ^l.  64)  Ueber 
Hfn  f.  @.  141,  3.  9  unb  146,  3.  3. 

1.  Söalbcdt  (@tift,  ba^^cr '^a^cn')  bei 
^etmflebt,  unmeit  ber  braun|d(fkoetg'jd^en 
©renge. 

2.  $unbi«bttrg.  e.  ob.  @.  128, 
5(nm.  5. 

3.  Sfioumburg. 

4.  .Satten^e  ifl  ^atenctenneö :  ed  tfi 
b«  ^ia^t  Ui  ©outoinc«  (27 .  3uli  1214) 
gemeint,  in  ber  gerranb  (^raf  bon  ^n> 
bem  gefangen  genommen  n^urbe. 


5.  m(ift  1214  fonbem  1213:  tiefe 
(Sceianiffc  {atten  toor  Otto«  ^m  gegen 
tönii  $M«^V  toongranlreid^.  @.  «ob» 
mer  @.  75. 

6.  Hoc  tempore  [1213]  Otto  Im- 
perator quo^dam  cenoblum  sanctimo- 
nialium  nomine  Quittelineburch ,  pro 
eo  qüodparentes  et  cognati  monialium 
quidam  nobiles  sibi  adversari  ceperant, 
muniri  fecit  et  ibidem  presidium  mi- 
litumcoliocaTit.  Ann.  Marb.  SS.  XV!» 

173.  Sindlelmann,  e.  45. 

7.  SDtetrtd^. 


^uäfJI.    1214—1215. 


141 


«r.5eb.unb  fci^olbc  l^citcn  bc«  l^Hgen  gefle«  loüc  unb  ||  eiMmgelium  ctcmum,  bat  i^ 
ein  ttovi^  eöangclium,  unb  fatte  be«  benantc  jat.  bo  be  jar  üctgan  tocrcu, 
bo  tDort  opmhax  bat  l^e  (o(i^.  be  poxotd  mafebe  ein  conciliunt,  unb  be  fettet 
toart  üorbomet.  txm  bcm  fulben  fetter  jtnt  ganjc  Brfer  gefd^Teöcn  ^ 
5  3n  bcm  l^etDefle*  quam  feifcr  Otto  mit  craft  unb  floii^  up  fm  telt  üor 
Salöe^  unbe  btanbe  ai  umn^e  unbe  l^be.  l^e  üant  einen  nien  üotbe  oüer  be 
@It)en  unb  ))or]^erbe  bat  taub  toent  an  be  $abe(e.  om  fydp  be  morfgreioe 
öan  33ranbeboTd^  unb  l^crtod^  "äüxtä^t,  i)t  tod^  ijot  SSord^*  unb  »olbe  ftoT= 
men.  bo  toeten  bar  in  fomen  (Serart  brojie  unb  be  bord^graijc  tan  SWagbc* 

10  ioxä)  mit  ribberen  unb  fna^jen ,  unb  tocrben  bat  be  f oning  iod^  öor  yixgcip  * 
unb  leit  33ord^.  bor  n>art  l^e  ent})fangen  »an  ben  f(!^utten,  bot  bc  f oning 
finer  bar  öefe  teit,  binnen  beö  toa«  be  Stoe  ge^affen.  bo  fe  toebber  oijer 
oren  t)orbe  »olben,  bar  bleif  orer  öefe  an  ber  S{t>e.  bit  entbot  bifd^op 
^(bred^t  t)an  SKagbebord^  bo  f oninge  greberife ;  be  fann>be  fif  mit  groter 

15  craft.  bo  Dtto  bat  »omarn ,  l^e  fantpbe  flf  bar  jegen  to  ®o«(ar  unb  tod^ 
flar!  otoer  be  SWiffotoe®  bi  $amcr^Iet)e,^;  bar  flod^  l^e  np  ftn  telt,  bar  quam 
to  l^ertod^  SHbred^t  oüer  Sttje  unb  marfgreöe  SHbred^t  tan  Sranbebord^  unb 
rot)eben  unb  branben  at  umme,  er  )De  f oning  quam,  to  be^  l^ilgen  cruje^ 
bage  öor  l^cremiffen  quam  f oning  Steberif  bor  ben  §art  bi  ©erenrobe^  unbs<^)t.i4. 

20  üore  toor  Duebelingbord^.  bar  quam  bifd^op  SUbrcd^t  to  om  mit  tjele  ribber* 
fd^o^y.  bo  feifer  Dtto  bat  »oniam,  ^e  braf..up  unb  tod&  to  Srun^toit,  aüer 
fm  brobcr  ^inrif  bc  paßanbe^greüe  öan  bem  9tine  branbe  a(  umme  bi  ber 
9Kiffo»e.    be  marfgreöe  t>an  Sranbenbonj^  unb  gretc  ^inrif  »an  änel^aU 


u 

s 

a 


u 

C 

> 

Z 
0 
U 

5 


6.  (SaXheab,  (üoimAB, 
18.  3n  U9  f),  B, 


7.  vorl^arbe  -S*       marfgraue  B* 


11.  f.  hox6i  na  B. 


ü 


gcfd^id^tc,  XXVn,  476  f. 

2.  !i)ie  in  biefem  ^bf(!^mtte  eqä^lten 
@rcigniffc  bilbcn  ein  ©ange^unb  fönncn 
nid^t  in  jtoei  toerfd^tebene  3a^re  1215 
unb  1216faQen,  koie@d^irvmat^er(S.  104 
toitt,  au6  nid^t attetn  in  bad3. 1215,n)ie 
Sommer®.  64  annimmt,  ©indfcfmannö 
©rünbc  (@.  89,  3lnm:  1)  für  ba«  3o^r 
1217  finb  \>oUtemmm  übeneugenb. 

3.  (Salbe  a.  @.  4  aif.  fäbl.  \>en 
äRagbebnrg. 

,  4.  ©urg,  ©auptflabt  be«  1 .  Scrid^oto«^ 
fd^cn  Ärcife«,  3%  3R.  norböfllid^  Don 
iO^obeburg.  ^nv  ®aäft  ))gl.  bie  92otig 
bei  $ulcatDa  (Stiebet  Cod.  Dipl.  Brand. 
D.  SJ3b.  I,  @.  8 :  Insuper  Albertus  se- 
cundus  Ottonem  imperatorem  contra 
Magdeburgensem  archi-episcopum  du- 


xit  civltatem  Borch  potenter  deva- 
fitiando. 

5.  9f}iegrl|))),  Äird^borf  im  1.  3eri» 
d^otold^en  Greife  1.  3K.  »cjllid^  i)on 
©urg,  2%  m,  i)on  ÜÄagbeburg. 

6.  2)ie  aWiffau  (Missaha,  f.  ob. 
<S.  21,  «nm.  3) ,  tociterbin  bloß  (@d^8* 
ninger)  %nt  genannt,  entfi^tngt  oberbalb 
äßarberg  (im  @lm)  unb  ^e^t  toefhoärtd 
))on@un«leben  tn  ben^d^tff^graben.  @. 
©affelu  ©egc,  ©cfd^teibung  bcrgürpen* 
tbümer  SS^ol^nbüttel  u.  ^lanfenburg  I, 
@.  50. 

7.  ^amcrslcben,  ^farrborf  im  ^. 
Ofd^cr«lcbcn  5  3W.  ttJe|il:  öon  SWagbe- 
bürg.  $ter  toar  ein«  ber  bebeutenbften 
Älöfter  bev  ©olbcrjlabter  2)i8cefc. 

8.  @emrobel%3R.füblid^t)onCiueb* 
linburg  im  gürftent^um  ^n^alt. 


142 


^^ppm^fxtimt 


tax\>m  ^n  £>ttm  to  foniug  JJrebcrB.  fee  foning  gtebcrö  te&  fo  8ttter* 
mlo  f (iMl^  up  ftii  getett  tn>e  t>age  imb  todi  bor  im  vmt  be  ibifd^o^  mit  om  unt) 
braiit)en  üf  bat  knt  bm:  mnte  t$ot  ^Brtm^tDtl.  i>at  mufte  (eifer  Dtto  üben 
ttnb  anfeen  nnb  tod^  t^Slodfotbe  utU>  ht<ä  tat  to  tYo|e  ^cxtogen  %ttfxt^t, 
umtue  bat  l^e  bon  kx\a  £)tttn  nM^t  toetr  I9e(be.  5 

du  bttffev  tit)  iR)otben  be  fd^q^en  to  tabe  b«li  meti  be  gifte  fd^ofbe  in  ein 
hol  jtjftism,  be  me  «nbet  tenin^mtn«  gaoen. 

lOo  bffi^op  ^\httd)i  ncoongen  toart. 

3it  bem  1216  jare  wölbe  be  Wfd^o^)  tiben  tm  finet  bor^  ©cfcord^  If  «i.R7a. 
to  $aBe.    be  bettg  ou  (Seforiu^  be  ffot>ttman  tan  Ouebelivglbotd^  imb  üot-  10 
bcÄ  on  np  be  t>eflctt  SBebifiotp*.    bo  fomefbcn  fW  be  tan  ©ebord^  Dan 
grefelebe  gtebe  öorci^avt  Dan  9?(m0Deft  ©agen  toti  gtebeborci^*  unb  togen 
t>ov  be  bord^  unb  bioungen  ben  ii^d^p  M  mit  aOen  Dangen.    a(fo  quam  l^e 
aRArjis.to  SKogbebotd^  na  unfer  ütntDen  bage^  in  bey  Daften. 


t)an  ttttitt  otitn^  ^t  ho  nie  vtothtn. 


15 


2)««t  na  in  bem  I2t7  jore  fernen  np  be  otbcn  ber  ^jrebifcre  bet  bar* 
t)oten  nnlb  ber  bubefd^n  l^even  unb  ein  orbe,  be  l^it  ovbo  tTinitatid ,  bat  i9 
bet  btetjolbid^cit.  »an  buffem  feflen  otben  be  beitben  aHe  jjat  ofr  gnt  ow  bme 
bei(:  ein  bei(  ben  orm^n^  eim  bei(  to  bem  ^i(gen  gtonoe,  bot  bribbe  beU  it^ 
l^olben  fe.  20 


tX>o  3f4er)(ln»e  tonnnen  wart* 

3n  bem  1218  jar  grebe  ^inrif  ban  Sfnel^alt  Beieibe  äfd^^lebe  unb 

Eike  toon  bat  unb  Dorbranbe  be  jiab.  *|be3  jare«  ftarf  feiferDtto  ban  ber  rore.|* 

be  bat  ung^maf  nnb  jammer,  bat  }n)if d^n  ben  leifer  Otten,  be  bar  ^9  ein 


4.  fRo^t  AB,  7.  be  m  (be  £)  »«bet  (fe]^(t  B)  toninql  Banne  gelten  AB,    ^omel^r,  bie 

@tabt6ä^r  bc4  9Ritte(a(ter«,  tn^efonbere  ba0  ©tabtBuci»  ton  Ouebfinbarg,  @.  26  »er« 
Beffiett:  *bc  men  unber  fomngtf  Banne  geuen  (faO'>  ^ie  QSerBeffevung  ifi  aBct  ntdit  ndtlBit)# 
ba  ibnaia  läufig  Hnen(me)*  mit  bem^fnral  t^geoen*  ijl  ni(^t  a(»3nf{n.  gu  fafen)  oerBunben 
Mirb.       9.  'be'  feBlt  B,       10;  @se(anu«  ^.       12.  ^agan  B.      14.  (gtatt  'na'  j^at  B  'to*. 


r .  ^(jnig^luttcnr ,  3<%  iDit.  üftl.  t)on 
^raunfd^tviefg  im  ^«rgogtl^mn  ^roun*' 
|(^tt)eig. 

2.  9e*t  SBcfiborf,  fftbl.  toon  Sl^crö- 
leben. 


3.  $$riäbeburg.  am  (infen  @aalufer 
i^koifd^  Stettin  mtb  9totbenbnrg.  Hebet 
bie  (Sblen  JMsn  gnebebcrg  f.  SBiggert  in 
ben  9iemn  Sä'^itt^ilungen  VI,  $eft  4, 


^näfU.    1216«~1220. 


143 


l^etto^  tan  ®run«ti)tf,  unbe  6if(i^op  iübttäftt  öan  3Ro9t>cbord^  getoejl  i«, 
fd^rit)cn  »oCbc,  be  moftc  grote  bofe  bar  af  mafen. 

*|  O^r  na  tootben  ttoc  t>urc  iar.|*  bo  fatte  me  t)an  gteten  ^otcr«  rabe  Eike 
t>an  SSaffenfiein  bat  ntcn  nein  bidfet  bctr  fd^otbe  btutocn  t»cnn  ein  fiot)e!en  cf.  ib.; 
5  untme  einen  penning,  nnb  »erbot  aHc  froge  in  biffem  (anbc.    bat  i^tp  fcre 
to  brotlom*. 

*|Si  bnffer  tib  nxi«  grot  tt)aterDlnt  in  9?ortIanbe,  bat  bar  i:^orbrenfebe  Eike 
»ol  fe^nnbbritted^  bufent  üolfe«. 

Sinnen  buffer  tib  man  marlgreüe  3)iberif  Dan  SWtßen  be  jiab  IK^)cj!,|* 
10  be  (anb  toorben  »ebber  bef at  nnb  be  arfer  gebntoet. 

®ar  na  in  bem  1219  jare  ein  nie  lid^t  irfd^cin  in  ber  toertbe.  foning 
grebcril  töart  »olbid^  be^  romifci^n  rüeö  oüer  a(  nnb  bob  bat  me  trebe 
fd^ofbe  l^olben  in  allen  (anben.  bo  begunben  fif  be  (übe  töebber  to  nerenbe 
nnb  ben  arfer  butoenbe  nnb  foren  feen, 
15  3)e3  fnlt?en  Jare«  toan  unfe  bifd^o^)  SSrome*  af  Sreberife  i>an  ffare,  be 
bar  np)ft  toa^,  be  on  t^angen  l^abbe,  nnb  tobra!  be  bord^. 


s 


CS 


tX>0  be  bttgtni^annt  oan  fttiitr  M^utidu»  I^Qoebe  l)tr  to  Ma%htbot^  kam* 

3n  bem  1220  jar  tod^  bifd^oj)  SKbred^t  to  feifer  JJrcberife*  nnb  be- 
ast.öTb.l^elt  »an  finer  bebe  bat  be  Ijjertod^  t>an  \\  5Keran  om  gaf  bem  l^emfd^ebel,  bat 
20  iö  be  bregenpanne,  t)an  fente  SKanriciu«  l^oöebe,  nnb  bat  l^iöigbom  brad^te 
^e  J)h  in  funte  2Wi(!^ae(ö  atjenbe.  bo  toart  SWagbebord^  fo  grot  feft  nnbfcvt.28. 
l^od^tit,  afö  in  ©äff enlanbc  nne  gewefl  toa8 .  bar  qnemen  belc  toorflen,  geift^ 
li!  nnb  toertlif :  be  bifd^op  ican  §a(berftab,  f^teberil  genant,  mit  aöe  fmer 
j)a^)]^eit  nnb  anberen  bifd^o^)en,  a(fo  bat  men  »ot  fe^l^nnbert  paptn  telbe  nnb 


u 

C 

> 

C/ 

a 
u 
2 


7.  mimlett  B,       9.  np(^  5.      18.  «Der  fofgenbe  «bfc^nitt  fc^tt  iJ.      22.  *iiu«*  fel&tt  A. 


t.  ^ie  betreffenbe  ©teile  bei  (Site 
^eigt  nac^  @c^iJnc85Cn8gabc  [o :  3n  bemc 
anbeten  jarc  bar  na  »art  grort  ISfängcr, 
be  maxi  n^otte  gemat^aett  i^an  gTet>e  '^u 
uar^  rabe  i)on  S3(anfenb8vg ,  alfo,  bat 
man  alle  cfifbcir  tt^  bcme  (anbe  tocriotoebe, 
tnbe  bat  ne^man  ge^nen  mart  gä  cufbetr 
infette,  In  bat  mane^nen  jtuf  (ftnbic^  a*) 
bcit«  umbc  e^nen  pmmm  gnlbc,  inbc  ne^* 
man  me  fomed  ingufbe  ban  l^e  gö  e^nen 
matnbe  beborte,  tnbe  toe  i$  me  l^ebbe,  ban 
1^  i«  bebortc  jfi  cmetnbcflmcgejtnbc,  bat 
i}t  ihpoxt  toer!ogte  gu  bcfd^cbener  gut. 

2.  %n  ber  O^ire  im  ©rannfdjitoctg^ 
fd^en  bi(i^t  an  ber  ^renge  b^r  9ittmart, 


norbtoeffi.  ton  9^enl^a(ben9(eben. 

3.  S)ie  Urfunben  kffen  (Sr}bif(i^o:|) 
mbxeäfi  in  bem  befolge  t.^iebrt^^  II. 
erfd^einen:  am  19.  nnb  26. ^rU  bei 
grauffnrt,  S38^mcr  106  ^x,  333  nnb 
107  mx.  341,  am  27.3tt(i  beiÄngÄwg, 
ööbmer  109  ^.  360  nnb  1 10  9h:.  362; 
am  1 .  ^ngnf)  ebenba,  Send(felb,  Antiqq. 
Blanekenbb.  95.  %m  30.  @e^tbr.  ifl  er 
in  SWagbebnrö  (3liebcl,  Cod.  Dipl. 
Brand.  A.  VUI,  @.  137).  gjad^  Sta- 
uen Ij^at  er  ben  MxtiQ  alfo  nid^t  begleitet, 
tt>ic  fld^  benn  aud^  feine  in  bicfer  3eit  in 
Italien  an^gefleQte  Urtunbe  t>orftnbet, 
in  ber  er  atö  3^9^  auftritt. 


144  <Bdfb)ßpvxäfxcnit 

tuet,  t)e  bem  ^iUigbcme  enjegen  gingen  mit  gvotet  inni<i^it  unb  \)tk  toUed 
bot  to.    bat  fefi  unb  l^odbtit  ßunt  bte  bage  mit  leioefange  ber  l^itgen. 


han  htm  oor  fd^xt^tntn  (^tUigbom^  mo  bat  oan  ^tektn  to  Mtran  quam* 

§ir  mad^  men  Igoren,  »o  bat  l^illigbom  funte  SWauricii  crjlcn  »an  5IKe* 
ran  quam,  ©etaftianu«,  ein  preijier  unl^orfam,  öotjlal  bat  unb  »orbe  eb  & 
to  9tome  unb  gaf  eb  pawefe  ©itbeflro  to  9tome.  bat  6(eif  eb,  toente  t>at 
Sujiinianu«  be  feifer  bat  tjottoarf  unb  totbe  bat  in  fine  ftab  ^Jäteten  in 
®re!en(anb  unb  fatte  bat  barfebbev  mit  groter  ^itljfeit  to  Sonftantinoj>oIen. 
bar  na  fd^a(^  bat  ®refen(anb  tan  gobe«  t^orl^engniffe  borjlort  »art,  unb  ein 
Üixt  man,  be  om  kjegenbe . . .  Sol^n  be  er^tifd^p  »an  31^erufa(em,  gebo«  ^o 
ren  oanSlrmenien,  be  quam  an  be  ftab  unb  fad^bat  be  l^eibenen  bat  go(t  unb 
jir^eit  toon  bem^iöigbome  genomenl^abben.  l^eürod^tebe  gobunbe  mit  groter 
innid^eit  unbertoant  l^e  fif  ber  l^itgen  gebeinte  unbe  nam  bat  l^oDet  unb  be- 
reift bat,  toente  bat  ^inril  t>an  glanberen  bat  rife  bel^eilt.  be  gaf  to  eren 
funte  SWauricio  ben  bubefd^en  leeren  eine  ferfen.  bo  gaf  be  üor  gefd^retjen  is 
Sol^an  ber  fulben  ferlen  funte  SWauriciuö  l^oüet  bat  oöerfle  beil.  bar  na 
quemen  Otto  be  l^ertoge  t>an  SWeran  unb  be  <)aHanbe«gre»e  öan  Sorgentrife 
to  Sonftantino^jolen.  bo  geben  on  be  brobere  bat  IjfiHigbom  to  üruntfd^op. 
bar  na,  aW  bor  gefd^reben  jleit,  toart  bat  ftiHigbom  unfem  6ifco})e.  be  fu(be 
bifd^o})  Brad^te  funte  Äatl^erinen  binger  l^ir  to  9Äagbe6or(^.  20 

Eike  *!  3n  buffen  f u(ben  Jare  to  ©taben  ein  l^u^man ,  be  l^eit  Dtl^bern ,  be 

unbertoant  fif  bat  l^c  tcfen  bon  tootbe  unb  bebrod;  be(e  bo(fe3,  be  bar  l^ene 
k\ptn  unb  om  opptx  brod^ten.  '* 


)3an  Imtkore  ht»  btfdjoprie  t^an  f^tanhtbox^. 

2)ar  na  in  bem  1221  jarc  toart  ttotfore  ||  to  Sranbenbord^.  be  mon*«(.58a. 
nile  foren  einen  bifd^o^)  ?ubolfu«  bau  ©toancnberge,  be  t>an  Sefeife  foren  of 
einen ,  SBid^manne  ben  })robeP  ban  unf er  f rutoen ,  unb  berei|)en  fi!  l^ir  bor 
bifd^oj)  SHbred^te.  bo  l^e  fe  nid^t  f(!^eiben  fonbe,  fe  berei^jen  fif  to  Siome  bor 
ben  patoe«.  bar  bor  unfe  bifd^o})  l^en  unb  befen  Oernant,  unb  toart  alfo 
gef(^idfet  bat  ber  gefomen  nein  enb(eif,  funber  be  <)atoe«  gaf  bden  ©emanbc  30 

3.  Ucberfi^rift  UW  B.  S.  f.  to  mit  B,  10.  ^(xi)  '6c|egenbe'  fel^U  ettt>a0. 

3){e  9Borfc  ^ittib  —  tfjegtnbe'  fehlen  ah.  II.  gebaren  B,  1 7.  äSorgentreid)  ah, 

19.  l^ilgebom  B,  21.  9}a(^  ^jare'  fc^eittt  ^mal'  }tt  fel^Ieti:  .  •  •  xoca  en  l;udnian  . . .  Eike. 

JOt^bven  B, 


©ttd^n.    1221-1223. 


145 


t>at  6ifd^o})t)om  to  S3ranben6ord^  *.   l^ir  ötnt  wen  (angc  tebe  af  in  ber93tan= 
bebotger  cronifcn. 

€in  ertbeomige  in  Comborbten. 

*|3n  bcm  1222  jar  in  t)c«  ^if gen  Äerfteö  bage  toa«  gtot  ertbcmnge  to  chron. 
5  SomBatbien  inbem  Ianbe.|*  bar  na  qnant  unfe  bifco^  to  lanbe  unbe  butoebc  läi.' 
S^ud^en*  be  Bor*  toebbcr,  bat  na  t)ot  i}t  to  ^uttc  to  f  elf  er  5?Tebetif  unb^'m.' 
toart  tool  entfangen. 

6tfd|0))  7iibttd)tt  matt  »an  bem  ktiftt  Ith  om  oulmrdt^ttd)  gemaket  in  biffen 

lonben  in  be^  hetfet«  afmefrn* 

10  35ar  na  in  bem  1223  jar  fatte  feifer  greberil  bif(i^op  SHBted^te  öan 
äKagbebord^  to  t)omtunbeten  alle«  rife«  nnb  gaf  om  »ut  toalt  alle«  redete«  in 
finer  jiebe  to  beibenbc  (if  om  futbe«  unb  Bot  atten  t>orften  bat  fe  Bifd^o^) 
SllBted^te  fd^otben  nnberbenid^  jin  al«  om  unb  gaf  be«  optnt  Brette  bem  Bi= 
fd^o})e^. 


C.  tiK^cm  B. 


13.  aiptn  B, 


1 .  2)ie  9?id^tig!cit  biefer  au«  bcr  un« 
nid^t  mti)x  erhaltenen  SBranbcnBurger 
(Sl^ronif  ftammenben  'iflaäfnöft  Betätigt 
eiu  ©c^reiBcn  ^onoriu«  III.  toon  1 22 1 , 
tooburd^  er  bcn  @rjBifd^of  ^IBred^t  toon 
SKogbeburg  Beauftrogt  bcn  i)on  ilj^m  — 
naö)  (Saffation  ber  ^o)ßpütt>a%  au«  bcr 
?uboIf  t)on  @(]^tt)oneBerg  unb  SBit^mann 
t>on  3ÄagbeBurg  l^eröorgegangcn  toaren  — 
gum  55ifd^of  ernannten  uub  conjecrirtcn 
@emanb  in  bicfe«  ^i«t^um  einjufül^ren 
unb  juBeftätigen.  Fontes  Rer.  Austriac. 
II.  2lbt^)Ig.  XXV.  SBb.  SBien  1866.  @. 
39  f.  unb  480.  S$gl.  aud^  OueKcn  jur 
^a^enf(^en  unb  2)cutf(^en  (Sefc^.  IX. 
@.  284—287. 

2.  2:ud^^eim  im  jtoeiten  Serid^ott)* 
fd^^n  Greife  6'/*  m.  norböftl.  öon  2»ag* 
beBurg. 

3.  S)ie  (Srnennung  @rjBif(^of  SK* 
Bred^t«  gum  faiferUd(>cu  lüegaten  in  ber 
SomBarbei  —  barauf  tft  bic  SlngaBe  bc« 
SBroniften  in  i^rer  Mgemeiu^eit  ju  rc»» 
buciren  —  unb  @rafen  toon  Siomaniola 
muß  in  bie  SWonatc^l^Jril,  9Äoi  ober  f^^ä* 
tcften«  ftnfang  3uni  1222  —  nid^t  1223 
-  fatten.  3m  3Rärg  1222  ifi  SliBrcd^t 
Bereit«  in  ber  SBegtcitung  be«  Äaifer«  in 

©tÄbtec^Tonifen.  VII. 


Italien  (f.  Urf.  griebrid^«  II.  bei  ?acom« 
Biet  ^iieberrlfiem.  UrfunbeuBud^  II,  @. 
55) ,  unb  am  1 7.  3uni  fd^reiBt  griebrid^ 

(in  obsidione  Jati,  in  castris,  Söf^mer, 

@.  120  9h.  475)  otten  in  ber  ülombar- 
bei,  in  ber  SRomagnola  unb  in  ber  3War! 
t)on  2^reöifo,  bag  er  bic  öon  feinem  ?ega* 
ten,  bem  (SrjBifd^of  toon  SWagbeBurg,  bcn 
S3o(ognefern  unb  bcn  gatoentinem  aufer=' 
legte  Strafe  genehmigt  l^aBc.  Unb  am 
13.  Sluguft  1222  Beftettt  (grjBifd^of  %U 
hxtä}t  (Ann.  Piacentini  Guelf.  SS. 
XVIII ,  138)  at«  Segat  be«  Äaijer«  bcn 
©irarbo  i)on  2)otoaria  (3)otoera)  gum  $o* 
bejia  t^on^iacenja,  tt)c(d^er  aud^  an  jenem 
2;agc  in  $iacenja  einjog.  Sßic  lange  er 
in  ätalien  tüax,  (ä§t  fidi>  au«  bcn  Urtun^ 
bcn  mit  einiger  ©id^erl^eit  Bepimmen. 
2)ic  näc^jic  Urfunbc ,  in  ber  er  ertt>äbnt 
»irb,  geigt  i^n  in  ber  TO^c  Ä.  griebrid^« 
gu  ©a^ua  am  5.  gebr.  1223  (SBö^mer 
@.  123, 5«r.  498),  bann  crfd^cint  er  nod^ 
in  gtt>ei  Urfunben  beffelBen  SWonat«  unb 
beff elBen  ?ru«ftelJ(ung«orte8,  am  1 1 .  üJiärg 
apud  Ferentinum  (33iJBmer  @.  124 
Sflx,  505)  unb  nod^mal«  in  einer  anbern 
Ur!.  beffclBcn  SKonat«.  Son  ba  aB  er^ 
fd^eint  er  ettoa  inner^alB  eine«  gangen 

10 


146 


^(if'6ppm(ifxomt. 


Elke 
85a. 


Eike 
S5a. 


*|  3n  t)uffcti  futoen  jare  »eng  Qtfot  ^inxxt  »an  ©toetin  ben  loning 
»an  ©enematfen.  |* 

3n  ben  fuben  jare  butocbe  ©erart,  btofte  uufe^  gobe^l^ufe^,  9tien  ^a(^ 
be^(et)en  töebber  unb  (eibe  be  nturen  bat  umme ,  bat  bifco^)  SBid^man  toflort 
l^abbe,  aU  üor  gefctctjen  i^*. 

*|  3n  bem  futöen  jare  tocfc  (Snge(]^aTt  be  6if4oj>  »an  So(ne  mit  bcm 
finbc,  feifer  ^viberüe^  fonc,  be^  fommet^  üor  SSarbeiwif.  bar  toatt  gcbege= 
bitiget  umme  ben  foning  t>an  ®enemav!en,  be  getjangeu  toa«,  unb  wart  boc^ 
uid^t  geenbet.  '* 


DP0  be  ptvftitt  uxib  tt  batDotett  t)ir  etfl  m  be  flab  quemen* 


10 


Chr.  M. 
330. 


*|5)ar  na  in  bem  1200  unb  24  j|ar  quemen  ^xx  be  ^^rebigere :  |*  be 
Brad^te  ^)rot>eft  3Bi(ä^man  »an  unfer  t?rutoen,  *|  unb  bif(i^o^)  SHbted^te  gaf  on 
be  ftebe,  bar  nu  funte  Signeten  dojier  tit.  bar  feten  fe  ein  jar.  bar  na 
toart  on  be  jiebe  bi  bem  Breben  tocge,  bar  fe  nod^  fitten^.  bo  quemen  0!  be 
baröoten  l^ir  be«  jarc«  1225.  be  feten  »if  jar  Buten  ber  bort^.  bar  na  15 
quemen  fe  in  be  jiab,  bar  fe  nod^  fitten*.  '* 


2.  JDenemarfe  B, 
14.  'on'  fel^It  B. 


4.  ^atbenffcue  B. 


10.  jjeueler  B. 


13.  'fe'  fe^lt  B. 


3a^>re«  nid^t  in  Urfunben.  5lu8  einem 
öont.  griebr.  n.  unterm  19. 3Kärg  (5Bß^- 
mei*  127,  9fir.  534)  an  i^n  genuteten 
@(^reibcn  ge^t  ^>crt)or,ba6  er  1 224  in  3ta*= 
(icn  mar,  too  er  bi^  gegen  (5nbe  bes 
3a][)reö  geblieben  ju  fein  fd^eint!  3lm 
3.  2)ec6r.  ift  er  in  SJlagbeburg ,  tüo  er 
für  bie  SBürger  öon  S3urg  eine  Urfunbc 
au^fteßt,  in  ber  er  i)on  ficä^  felbfl  fagt,  bag 
er  a(«  8otf(3^after  be«  ^eid^e«  jenfeitö  ber 
^l^en  t^ätig  tt)ar.  @.  9JiebeI,  Cod.  D. 
Brandenb.  A.  X,  448  f.  iRad^  biefen 
urtunbUd^en  S^ugniffen  fönneu  mir  an» 
nel^men,  bag  fein  Slufent^att  in  Stauen 
bie  Sa^re  1222—1224  augfütten  tüirb. 
2)amit  ftimmt  aud^  bie  Eingabe  beö  Chron. 
M.  S.  a.  a.  ]  224.  @.  156.  @.  fotg.  ^nm. 

1.  Haldisleve  civitas  ab  homini- 
bus  Alberti  archiepiscopi  reaedifica- 
tur,  Ipso  in  partibus  Lombardiae  ser- 
vitio  imperatoris  jam  per  triennium 
occupato.  Chron.  Hont.  Ser.  <B.  156 
a.  a.  1224.  %I.  SBe^renb«,  ^tu\)aU 
ben«(ebifd^e  ^eiSd^ronif  I,  @.  40  ff. 

2.  3)iebetreffenben2BortebeS  Chron, 
Magd,  beißen :   Sub  ejusdem  archiepi- 


scopi tempore  etiam  fratres  predicato- 
res  venerunt  ad  civitatem  et  primo 
locati  fuerunt  in  nova  civitate,  ubi 
nunc  est  monasterium  S.  Agnetis  anno 
domini  MCCXXVIII,  ©t  ibi  sederunt 
per  unum  annum  et  tunc  translati 
sunt  apud  S.  Sebastianum,  ubi  adhuc 
morantur.  2)ie  älteftcUrfunbc  beS^au^ 
linerflofterö  ift  toon  1225  unb  Beftätigt 
bemnad^  bie  Siid^tigfeit  ber  Angabe  be« 
^bwniften.  S)urd^  biefe  Urfunbe  (un« 
gebrurft,  Drig.  im  @taat8  ==  Slrd^it)  ju 
3Jlagbeb.  s.  R.  ^aulinerft.  ju  3Wagbeb. 
g^r.  1)  meift  ob.  3llbred^t  ben  «rüberu 
be«  $rebigerorben«  einen  $latj  auf  bem 
breiten  SÖege  an,  »o  fie  il^ren  @ife  neb*' 
men  fönnen.  —  @eit  bem  28.  3anuar 
1700  bat  bie  beutfd^*reformirte®emeinbe 
i>ün  ber  Ätoflerfircbe,  nad^bem  fie  mieber* 
^lergefteßt  toar,  ^efijj  genommen. 

3.  Sub  hujus  archiepiscopi  tem- 
pore fratres  minores  recepti  sunt  in 
Magdeburg  ad  aedificandum  et  positi 
sunt  primo  in  nova  civitate  super  fos- 
satum  veteris  civitatis,  quod  fuit  anno 
domini    MCCXXV    et    ibi    sederunt 


35u(i^II.     1223— J230. 


147 


gSl.58b. 


Bai  mtn  In  dem  vcfttn  Mt  ed^tfc^op  ^rbbe»  ma^. 


3n  biffetn  jare  1225  *|tt)a^  bat  grote  concitium,  bar  pa'mt^  3nnocen*  ^^® 
ciu^  ttt)e  fibte  öotlegebe  unbe  üötloJoebe  bat  men  in  bem  heften  lebe  fi! 
etifen  nenten  mod^te:  bat  toa^  r>ox  in  bem  fet^eben.  |* 

5  S)ar  na  in  bem  1226  jar  Dor  foning  ^^reberif  to  9iome  umme  ber 
toinnge  toitten  nnb  6et)oIe  §inrile  «finem  föne  bem  bifd^ope  r^an  Sotne:  be 
fiarf  ^  bo  nnbertöant  fi!  beg  ünbeö  be  bifd^o^)  tan  SBurjbotd)*.  be^  Jäte« 
jiarf  fatt)e^  3nnocenciu^'.  in  biffem  jar  toa§  ein  jar  ber  gnabe  unb  nxirt 
gef unbiget  ein  'oaxt  oDer  mer ,  nnbe  ben  paptn  voaxt  toorIot?et  or  gnibe  to 

10  brcn  jaren  to  üolgenbe,  be  in  ber  öart  teeren. 

Ilomn0  Stthtxtk  matt  to  heifrr  ^tmti, 

3n  bem  1227  jare  toart  foÄing  greberif  to  feifer  getoiet  nnb  fm  fon 
Oinrif  to  foninge.    be^  jare«  jiarf  funte  S(ifaBetl^  be  l^ilge  t)rutt)e. 


l 


15 


ttc. 


IDr  canonte  up  bem  tie  loort  gr|lid)tet. 

5)ar  na  in  bem  1228  nnb  29  jaren  toart  geftid^tet  be  canonie  up  bem 
be  tt)art  t>an  funte  äWid^ael  unb  nod^  t)an  tteen  bar  l^en  ge(ed^t*. 


lUo  be  rloflcre  ^eflit^t  tQotban,  als  fnnteillavteniHagbaUnm  funte  ^gueten 

unb  funte  JCaurenrtue* 


Cfr.  Chr. 


3n  bem  1230  jare  toartgejiid^tet  funte  ?D?arien  aSagbatenen  ctoper  öan^Ji:33o 


1.  ec^fc^o^  B, 


2.  confiC.  B, 


4.  feuenben  B, 


c 

OE 
U 

2 


quinque  anni&,  et  postea  translati  sunt 
ad  latam  plateam  yeteris  civitatis,  ubi 
adhuc  resident  (b.  1^.  jtt)if(i^cn  @d^u(* 
unb  2)rciengeipro6e) .  Chron.  Magd. 
SSon  brefcm  granji^fanerfl  l^aBcn  ftd^ 
im  @taatS»Slr(J^ito  unb  im  @tabt^3(r(^ii) 
in  9Hagbc6urg  nur  je  eine  Urfunbe  er* 
^Kiitcn.  —  Ucber  ben  3lu«brutf  'buten  ber 
bor^M.  ob.  (S.  139,  11. 

1.  %tx  3ug  gricbrid^«  nati^  Stauen 
be^uf«  ber  Äaiferfrönung  fällt  in  ba« 
Sa^r  1220  — nid^t  1226.  §ctnrid&  j!anb 
unter  ber  SSormunbfci^aft  be§  ©rjbifc^of 
©ngelbrec^t  i)on  ^ötn  bi«  ju  beffen  tm 
3.  1225  erfolgten  @rmorbung. 

2.  ^erm^mnl.  t).  Mbenburg  (1225 
bis  1254).  Uebcr  feine  SSerbinbung  mit 
Äönig^einrid^  f.  ec^irrmad^r  I.  @,  238. 


3)er  cigcntüd^c  9'Üac^folger  tu  ber  @tel* 
luug  be«  ermorbeten  ©rjbtfd^ofs  öon 
Äöln  toar  aber  ^erjog  Subtoig  toon 
«aiern.    @.  ebenba  @.  'l47  ff. 

3.  ^nnoccnj  III.  ftarb  m.  16.  3uU 
1216;  e«  toirb  tool^l  ^enoriu«  III.  ge«- 
meint  fein,  beffen  £obe«tag  auf  ben 
18.  aWSrg  1227  fättt.  2:batfat^eu  ttJic 
S^rouologie  finb  in  btcfem  5(bfd^nittc  in 
arger  SBertoirrung. 

4.  Ueber  bic  ©räubung  be«  ^eter« 
^au(«flifte«  —  be  canonie  ■—  im  gleden 
@t.  2)!id^acl  unb  feine  SScrlegung  nad^ 
bem  2:^ie  in  ber  9!euflabt  f.  SBinter  in 
benaRagbcb.  @efd^tc^t8*SB«.  1867,  @. 
354—364.  aßit^unbnod^ijanttoenTmb 
bic  @ttft«r  toon  $unbi«burg  unb  ijon 
@ecburg  gemeint.  (Sbb.  @.  361. 

10* 


148 


^öf'6p^n6)xomt 


be^  6o^grct)cn  bord^  'oan  2Wagt)cfeor(i^ :  bat  uramc  l^eit  "üat  etfteti  9?unncn^ 
Bord^.  bc  fubc  orbe  Began  bo  etflen  unb  l^eit  ber  tutDerinnc  otben*.  in 
beti  fuben  ttbcn  toorbeu  of  be  ctofter  gejiid^tet  funte  Jaurencü^  utibe  funte 
Signeten^,  unb  bo  fufoe^  toatt  of  be  mute  geled^t  umme  be  9?ien  ©tab.- 

3n  beut  jäte  \)ix  t)ot  fd^ad^,  bat  gteüen  ^intüe^  man  t)an  3Ine]^a(t  bem 
afcfcebe  ©etnanbe  t>an  Stientotd^  be  ogen  utfctefen  unb  be  tungen  üotfneben, 
bat  umme  bat  l^e  fine^  cloflet^  ted^t  t)otbetbe.  bat  umme  (eibe  men  ben 
fang  in  bem  bifd^o^^bom«  toot  be  gtet?e  unb  finet  beinet  quemen,  be  bat  ge=^ 
bau  l^abben,  ben  Dofgebe  be  bifco^)  mit  banne,  atfo  (ange  bat  be  gteüe  to 
Siome  t)ot  unb  toatt  getofet  'oaxi  bem  patot^  §onotio  Dan  bem  banne*.. . 

5)at  na  in  beme  1234*  jäte  toatt  bifco^)  S3otd^att  gefoten  unb  toa^ 
bat  ttoe  jat  unb  ttoe  mante. 


10 


Dan  btfd)op  DPtUebranbe« 

chr.M.         *|9?a  gobe«  gebott  1235  jat  toatt  bifd^o^)  SBittebtant  gefoten.    ]^e«t.59a. 
'entpfeng  fin  ^^aHium  Joan  paxot^  ^onotio  unb  l^e  toa^  an  bem  bifd^o^)bome  15 
18  jate.  ]^e  btad^te  in  bat  gobe^l^u«  ©tofetoid^^  unb  ?ebu^  unbe  33e(i^.|* 

2.  rutowinfle^.       3.  'flefit(^tef  fc^U  .1.       4.  bu  f.  il.       7.  tebe  5.       11.  MCCXXIIII 
AB'y  in  A  ifl  Don  fpdterer  <&anl>  nod^  ein  X  hinzugefügt.       ^iare'  fel^it  A, 


1 .  Tempore  ejusdem  archiepiscopi 
institutum  est  claustrum  monialium 
ad  S.  Mariam  Magdalenam  anno  do- 
mini  MCCXX,  ubi  prius  fuerat  ca- 
strum  burgravii.    Chron.  Magd.     3n 

ben  lateinif^en  Urff.  l^eißt  ba8  Äiofter 
monasterium  S.  Mariae  Magdalenae 
ordinis  poenitentium  s.  Augustini. 

2.  S)ic  (Stiftung  be«  Sorenjflüfler« 
in  bcr  Sf^euflabt  fällt  früf^er.  ^m6)  eine 
Udunbe  (Orig.  im  @taat«-S(rd^it)  s.  R. 
Äl.  @t  ^aurentii  in  aJlagbeburg  dlx,  1) 
i>on  1209  beurfunbet  (Srjbifd^of  %\hxtä}t 
i).  üJiagbeburg  bie  i)on  il^m  am  17.  to* 
guft  öüü^ogenc  SÖcil^e  ber  in  bcr  9^eu* 
ftabt  aWagbeburg  neu  erbauten  Älojtcr»» 
fird^e  gu  (S^rctt  be«  ^.  Ärcujc«,  ber  1^. 
Jungfrau  SRaria  unb  bc«  \).  Saurcntiu«. 

3.  Hie  etiam  archiepiscopus  loca- 
vit  moniales  ad  sanctam  Agnetem, 
quae  antea  sederant  apud  sanctam 
Gertrudem  prope  monasterium  mo- 
nachorum  in  monte  (Älofter  S3erge). 
Chron.  Magd.  ^gl.  SBc^er,  ^erfuc^ 
einer  urfunbtic^^cn  &t\6)i6)tt  bc8  c^^ema»- 
ligen    (Siftcrjienfer  -  S'lonncnKofter«    @. 


^gneti«  in  ber  S^ieuPabt-SRagbcburg  in 
i).  Sebebur,  Slrci^ito  für  b.  ©efAid^tö* 
funbe  be«  ^reug.  @taat«.  XVII,  @.63. 

4.  2)ie  ^Icnbung  ©ernob«,  %Ui  be« 
Älojter«  S^iienburg  a.  b.  <Baait,  ba«  feit 
1163  unter  ben  (Srjbifcj^of  'oon  3Ragbc* 
bürg  gefommen  tt>ar,  faßt  nadb  bem 
Chron.  Mont.Ser.  ed.  (gdEftein,  ^.  123 
(ögi,  auä)  @.  141)  in  ba«  3a^r  1219. 
Ueber  bie  %td\pxt6)unQ  ^einri(j^«  öom 
^annc  \>mdi}  ^a^ft  §onoriu«  III.  f.  bie 
bei  Söinter  m  ben  S&iagbeb.  ©efcbld^t«^ 
M.  1867,  @.  116,  tom.  6  citirten 
©teilen  au«  9Ja^naIb,  Ann.  Eccl.  2)a« 
(Sreignig  toirb  nod^  mal  ertüä^nt  @.  15U 

5.  mä}  i).  aRült)crftebt«  grünblid^er 
Unterfud^ung  ( (£IS)ronologie  bcr  ^x^hU 
fd^öfe  aibrcdf^t  II.  unb  Surdbarb  I.  in 
ben  äJlagbcburg.  ®cf(^id^t«-8a.  1867, 
@.  85)  ftarb  Surc^arb  am  8.  gebruar 
1235  nad^  einer  SRcgierung«jcit  toon  2 
3al^rcn  unb  2  ober  nad^  anberer  togabe 
1  SWonat  10  Sagen;  feine  SBabl  fanb 
alfo  enttoebcr  am  8.  ober  am  28.  rcf^). 
29.  SDccbr.  1232  ftatt. 

6.  trofigf. 


35ud^II.    1230—1238. 


149 


)3an  hm  Cartavett  unb  ^txhtntn. 


*|  5)ar  na  in  bent  1239  jar  bo  i)ot]^oi)cn  fif  bc  t)an  Zaxtaxkn  be  ^ei*  JJ- J*- 
bcne  unt)  fcebtüunöen  Djiertant  nnb  beKben  ft!  in  ttoe  l^ete,  ein  to  Ungcten, 
ein  in  ^olen*.  bar  toart  ein  grob  ftrit.  be«  foningc«  brobet  t)an  Ungcten, 
5  Sotomanu«,  l^ertot^  to  ^annonia,  toatt  in  ^olen  erffagen  nnb  l^ettod^  §inrif 
öanStöeben^;  nnb  bat  anberüoH,  örntoen  nnb  man,  tootben  gemorbet,  nnb 
Ungeten  toart  fo  öettonpet  nnb  Dotl^eTet  bat  be  etberen  ote  eigene  linbere 
eten.  |*    bo  toatt  gebntoet  ber  Marteren  tom  l^inbet  bem  bome*. 

*|  3n  bem  jare  vorging  in  Snrgnnbien  too(  mf  bnfent  öolfe^.    bat  ib.  214. 

10  fc^ad^  a(fn«.  ein  itxdf  gaf  flf  af  nnb  t)e(e  in  ein  bat  üernc  toegeö  unb  üot* 
brndebe  bot^)  nnb  jiebe. 

9n  ben  tiben  t»oIbe  ein  jobe  in  §if^)anien  einen  »ingarben  grat?en.  l^e 
üant  ein  gat  in  einem  fteine  an  einem  Berge*  bar  inne  Dant  l^e  ein  l^olten 
iot   bar  toct^  in  gegraben  brierlei  fcrift,  grefefd^  jobefd^  nnbe  latinefd^,  nnbe 

15  ^abbe  too(.  fo  toete  fd^rift  aU  ein  falter.  bar  flnnt  inne  öan  brier(ei  toerlt 
)oan  äbame  toente  to  Snteferjie  nnbe  teeren  ber  (übe  febe  inne  fd^re^en.  be 
bribbe  fcegnnbe  in  ßrifto.  bar  jinnt  alfn«  gefd^reüen  *in  ber  bribben  toertbe 
Beginne  toert  ßriftn«  geboren,  gobe«  föne,  'oan  einer  jnncfrntoen,  9Karia 
genant ,  nnb  ))t  fd^al  (iben  öor  ber  (nbe  falid^eif  |*  unb  flnnt  ol  in  bem 

20  Bofe,  toenn  foning  JJerrant  öan  Sajie  regieret*:  fo  toorbe  eb  get?nnben.  bo 
leit  pf  be  jobe  bo^^en  nnb  a(  [in  gefled^te. 

tDo  f^ihtvii  jgebroken  wart* 

3n  bem  1238  Jar  Brefen  be  Borger  bat  ^«  to  Siberi^*  unb  »or^erben 
bat  bor^  nnb  be  capellen:  bat  l^u^  toa«  be^  Bifd^o^je«.    ben  ttxif,  be  bar  mn 


c/: 


(X 


2 

i 

C 

> 

C/ 

Oi 
u 

2 


s 


4.  be  f.  B. 


17.  ^at  jl.  B, 


23.  ootl^arben  B, 


1 .  . . .  gens  Tartarorum,  occupatis 
Orientalibus  et  erudeliter  subactis,  in 
duo  agmina  se  dividentes  Ungariam 
et  Poloniam  intraverunt.   M.  P. 

2.  nobilis  dux  Blesiae  Henricus 
occiditur.    M.  P.    (S«  ijt  ttatÜtUt^  Si- 

lesiae  jn  Icfen:  toic  ber  (Slfjronifl  gefd^rie=* 
bm  l^at,  i{l  f(i^tt)cr  jn  entfd^cibcn. 

3.  2)er  2:artarent]()nrm  ijl  entloeber 
ber  jur  Sol^nnng  be«  2)om!üjler8  (beim 
toujgange)  gel^örenbc  %\imm,  ober  — 
toal^rf^einüd^cr  —  ber  2^bnrm,  tücld^er 
itt)if(^ett  gürpen»'  unb  $au^ttt>at[  fle^t, 
\t%i  aber  burd^  ^nffd^üttung  bes^^errain« 
fap  ba«  3ln{e(ien  cmc8  S^l^urmeö  tjerloren 


l^at:  erjtercr  gefrört  nad^  SSiggcrt«  Ur* 
X\^vX  feiner  Sauart  toegen  einer  nod^  frü«* 
leeren  ^t\i  an.  Slnber«  ^offmann  I,  @. 
180.  2)te  Sorte  'bo  »art  gebutoet'  jc. 
fmb,  tt>ie  bie  nod^matige  ßrtoä^inung  be« 
Sartarcntburmö  auf  §B(.  67b  betoclft, 
eine  SBermut^ung  be«  (Sl^roniflen. 

4.  ätJfa^  be«  (Sbtoniften.  SSeiMart. 
Pol.  beginnt  ber  Söeridj^t:   Eo  etiam 

tempore,  regia  Ferrandiin  Tö- 
le to  Hispaniae  etc. 

5.  S3ieberi(5,  $farrborf  im  erften  Sc* 
riAotDfd^en  Greife,  untDeit  ber  @Ibe,  1 9R. 
norbl.  toon  SKagbebnrg. 


150 


^Bdf'ipptxtäixonit 


cnftutit,  bcn  hmdfte  be  fcifd^^j  öan  ^atfeerpÄb  ttotfd^en  bcn  fcorgeren  unb 
ben  bifd^o)}c  »an  9Kagbefcutg^ 


83b.84b. 


84a. 


Datt  lieifer  £tehttik  un^  tvat  bt  fttten  Übtn  Qtfd^tn  is  uttb  wo  t^t  ftarf. 

Seifet  Steberif  »an  ©touf  toa^  ein  gub  j)a})e  geCeret  unb  toa8  jegen  f eifer 
cfr.EikeDtten  finen  DOTüaren  gef oten  unb  l^e  toa^  leif et  ^intif e«  föne .  l^e  tegnetbe  2  3  jat .  s 
'l^etoatt  getöiet  na  unfeö  l^eten  geBott  1200  in  bem27  jäte  ||  t>anbem  patt)e««f.59b, 
^onotio  in  funte^etet^  munftet.  l^e  toa^  be  t?ifunbnegentid^ji  Dan  äuguflo. 
*|  33i  be«  feifet«  gtibetife«  tiben  toaxt  ein  tjatt  oDet  met.    bat  Dot  be 
foning  öan  Ungeten  unbc  !atbe  »ebbet  mit  fd^anben.    l^ettod^  üp^poit  'oan 
Dftettif  üot  bat  l^en  unbe  manni(j^  ebbet  man.   fe  tootben  to  tabe  einet  \)t-'  lo 
teDatt  t)ot  3)amiat:  be  t)oIging.    be  ctijien  »unnen  be  flab  mit  gtoten  at- 
beibe  ben  l^eibenen  af,    fint  tounnen  fe  einen  totn,  be  t?ot  bet  flab  laäj,  mit 
gtoten  atbeibe  ben  ^eibenen  af.    bat  na  gaf  gob  fufoen  be  ftab,  toente  be 
(übe  fo  feif  bat  inne  tootben  bat  fe  to  toete  nidE^t  fomen  !onben.    be  flab 
bel^olben  be  ctijien  toent  in  bat  anbet  jat.    bo  mafeben  fe  ein  l^eteöatt  np  is 
bat  öelt.    bat  fceleij)  fe  bat  toatet,  bat  fe  Joan  bannen  nid^t  fomen  fonben, 
unb  iDotben  aöe  gei)angen.    bo  geben  fe  be  pab  bem  folbane:  bat  mebe 
»otben  fe  (o«.    bat  to  gaf  men  on  toebbet  bat  auje,  bat  ©atatin  ben  cti^ 
ften  af  getounnen  ^bbe.    be  fo(bdn  leiflebe  alle  fin  lofte  tool  unb  beleibe  be 
ctiften  to  lanbe.  |*    biffe  üatt  toaö  na  gobe«  gebott  1200  in  ben  47  jäte.     20 

*|S)e  feif  et  gtebeti!  mafebe  einen  ^of  to  gtanfen^.  bat  bat  l^e  be 
üotjien  bat  fe  ^intife  finen  fon  to  foninge  Cot)eben.  be«  t>oIgeben  be  t)ot= 
flen  unb  fiooten  on  to  foninge  na  be«  öabet  bobe.  |*  bit  loa«  gefc^en  bot 
bet  batt  oöet  met.  of  toa«  gef(j^en  bat  be  ^jatoe«  ben  feif  et  JJtebetif  to  banne 
bebe,  bat  l^e  ftf  toebbet  ben  po(  to  9tome  fatte.  25 


84  a. 


4.  ^^onff  AB. 

23.  )>0c  na  A,  oor  B. 


11.  5Dannat  AB, 


16.  bcnnen  A. 


19.  l^abben  AB. 


1.  2)ic  ^Ia6}xi6ft  in  ben  Ann.  Er- 
phord.  a.  a.  1 238  ($erl5  SS.  XVI,  <B. 
32  f.)  giebtetne@rläutenmg  ju  benSßor* 
ten  be«  ^e^te« :  Hoc  anno  in  episcopatu 
Magdeburgensi  quod  per  Alberti  pre- 
positi  interfectionem  (er  tt>urbc  öon 
bcn  Scuten  feine«  ©egncr«  S3runo  hux6f 
einen  $fcil  gctöbtet)  male  seminatum 
fuerat,  adeo  pessime  puUulavit,  ut 
cives  Meydeburgenses  pontitici  ao  do- 
mino  suo  se  contumaciter  opponerent, 
ipsis  armis  bellicis  impugnando.    Nee 


hac  pertinacia  content!,  omnes  reli- 
giosos  ac  clericos,  nonnullos  etiam 
pauperes  ab  urbe  propellentes,  iram 
sununi  Judicis  sibi  gravius  accumula- 
yerunt ;  hanc  tarnen  eodem  anno  con- 
tumaciam grandi  pecunia-cum  domino 
suo  componendo  sopiverunt.  <^on{l 
geben  toeber  bic  Urlunbcn  no^  bie  Stn* 
naliflen  tvgenb  toelc^c  ^nbeutungen  über 
biefen  S3orfatt. 

2.  SSranfenöort  Eike. 


\> 


SButi^IL     1227—1236.  151 

*|3)aT  na  in  t)cnt  1236  *  jat  n^irt  fcrobet  Sorben  mn  ber  ptebifer  ot^^  m.  p. 
tcn  fant  to  ^Jtebegenbe  bcn  ©atracenen:  ^t  flatf  u^  bem  ntcre. 

3n  ber  fufocn  tib  »ornicbe  patot^  ©rcgoriu«  ben  ian  jcgen  ben  fctfct  ib.  215. 
Stcberite  unb  fanbc  ttoenc  catbinalc  -SacoBunt  unb  Dtten  to  (egaten  oöcr  ib.  210. 
5  bat  bctgcte,  bat  fe  ber  !er!en  ^(|>e  fd^olben  Bibben.    atfo  fe  toebber  fd^olben 
to  l^oöe  teen  mit  ocle  pxdattn,  bo  ioorben  fe  üangen  txm  ben  Dan  ^ifan. 
bar  toart  !oning  §tnrit  be«  feiferö  föne  to  bem  »aber  befed^t,  bat  f)t  fil  jegen 
on  0!  fetten  toolbe.    be«  üeng  ^t  on  nnb  fatte  on  in  einen  torn.    bar  na  ib.  222. 
^atoeö  Qnnocencinö  oerjlote  of  ben  feifer  mit  t)(ofe.    bo  foren  be  oorften 
10  legen*  on  ben  tantgreüen  »an  3)oringen:  be  (etjebe  nid^t  lange,    bo  toart  5 

jegen  on  gelorn  loning  SBißefin,  be  greoe  oan  Foliant,  ber  ttoter  toart  nein  at 

getoiet.  — 


S)iffe  feifer  JJreberil  beteibe  to  (efl  eine  flab  in  Sombarbien,  be  l^eit 
S3i.60a.^arma,  ||  mit  groter  aaft.    bar  toart  ^e  af  gebreoen  oan  be«  patot^  legaten 

15  mit  ber  flab  l^ul^^e.  be«  tod^  l^e  to  ^uUe  unb  toart  fei!  unb  fiarf  |*  an  facra^» 
mentc  in  bem  Banne,  toente  5Ranfreb  fin  föne,  be  l^abbe  bat  rife  to  Seci(ien,  Jg 

be  brod^  bat  an  mit  einem ,  be  be«  feifer«  fd^at  toufle  unb  Bef (ot  bat  \)t  on  ^ 

bem^Jte  mit  einem  fuffen,  vcp  bat  \)t  nid^t  genefe  ber  fufe;  *|  unb  beffe  9?an*  ib.218.  g 

frib  Beiheft  bat  rife  mitgetoatt  atfo  lange,  toent^arl,  be«  foninge«  Brober  t)an       ' 

20  granfrif e ,  be  greoe  in  ^rooincien ,  Bi  be«  toerben  |>atoe«  ßtemen«  tiben  ben  K 

9?anfrib  bot  ftod^  unb  be«  rife«  ftf  unbertoanb  to  ßecilien.    bit  toa«  na  o2 

gobe«  geBort  1264  jar,  bat  Stemen«  ^jatoe«  toa«,  Bi  be«  tiben  bit  fd^ad^.  ^ 

33i  feifer  greberife«  tiben  toart  be  aBBet  oan  9tienBordb  geBCcnbet  unb  chr.  m.  ^ 

be  eBBebifd^c  t?an  OuebelingeBord^  bord^  or  miffebat  oorbreoen*'^.  ' 

25         Si  buffe«  feifer  greberife«  tiben  oerl^of  pf  ein  l^er  oan  Slfia  np  be  Kike  5 

SBattoen.    ben  SBaltoen  quemen  be  Stufen  to  l^ul^^e;  ber  9iu§en  unbeaßal*     *     '  ^ 

toen  toorben  mer  benn  l^unbertbufent  erf tagen,  be  feifer  toa«  be  teile  to 
^uHen  unbe  toan  bat  tanb  unb  Secilien  unb  SataBrien  unb  be  l^eibenfd^en 
(ant  bar  Binnen,  unb  oorbref  aKe  be  fart  toeren  t)an  om  to  foning  Dtten. 

30  be  toite  be  feifer  bar  toa«,  oeng  greoe  ^inrif  oan  ©toerin  ben  foning  oan 
2)enemarfen  Binnen  be«  foninge«  (anbe  unb  oorbc  on  to  Senden,  ein  toite 

2.  ©atiacenen  B.  4.  unb  Otteti]  t)an  Oden  AB,  Jacobos  Frenestinus  et  Otto  M.  P. 

6.  Beten  J.  7.  b.  fe  f!f .».         29.  alle  bat  !.  J5.  31.  tenftfen  5. 

1 .  . . .  anno  domini  milleslmo  du-  fuit,  et  abbatissa  Quedelburgensis  no- 
centesimo  trigesüno  tertio,  idibus  Fe-  mine  Sophia  repulsa  füit  et  ejecta  de 
bruarii  M.  P.  Castro  pro  suis  dilectis.  3>n  combustus, 

2.  ©ic  Söorte  be«  Chron.  Magd,  ba«  bic  3ÄagbcBurgcr  $f.  übrigen«  eben« 
lauten:  Tempore  ejusdem  archiepi-  faß«  i}at,  ftcdft  entfdjiieben  em  geißlet, 
scopi  circa  finemsuitemporiö  dominus  Ueber  bie  SBlcnbung  be«  ^btc8  ©ernob 
abbas    Nienburgensis    combustus  toon S^icnburg  f.  oben @.  1 48  n.  Slnm.  4) . 


152 


^äföpptn^tonxt 


bor  na  to  3)annenbetc^  *,  bar  na  to  ©wcrin.  mit  ttta  foninge  fii^olbe  l^e  be« 
rife«  »itten  bon.  be  foning  bingebe  toebbet  be«  rife«  fcoben;  bar  ummc  »er 
bc^  feiferö  fon  $inril,  be  junge  foning,  mit  bem  bifd^ope  »an  ßolne  bor 
Sarbetoif ,  öan  banne  öor  S(cfebe.  grei)e  älbred^t  »an  ßunebord^*  unb  be 
S)enen  legen  up  anberl^alf  ber  @(öe  mit  eime  groten  l^ere.  bat  gebinge  but«  5 
ging  nid^t,  »entc  be  3)enen  unb  be  loning  brelen  or  lofte.  be«  färbe  foning 
^inrif  unb  be  Bifd^oj)  ban  Solne  locbber  an  enbe.  bar  na,  na  be«  foningc« 
bcngniffe  anber^ff  jar,  flribbe  grebe  §inrif  ban  ©toerin  tDebber  greben 
Sllbred^te  ban  Sunebord^  unb  toebber  Ij^ertogen  Dtten  bau  $?unebord^.  be 
toorben  beibe  fegelo«  unb  grcbc  Sllbred^t  gebangen  unb  to  ®tt)erin  bi  ben  10 
foning  gebort,  finem  ome.  |* 

®ar  na  in  bem  1250  jar  began  ber  äntl^oniten  orbe. 


Chr.  M. 
331. 


*\  9?a  gobe«  gebort  1253  jare  toart  bifd^o^)  Siubolf  ban5)ingenjiebe.  ))t 
ent^)feng  fin  })aKi'Um  bau  i^atot^  3nnocencio.    l^e  ||  brad^te  in  bat  gobe«]^u«s3(.60b, 
be  grabefd^oj)  to  SHbenölebe.  |*    l^e  toa«  bifd^op  feben  jar  unb  flarf  gae« 
bobe«  ober  bifd^e. 


M.  P. 

219. 


bau  btf4)0))  Eopertttdi  oan  Mamutit 

3n  bem  1260  jar,  in  bem  jar  ber  gnabe,  toart  9to^)red^t^  ban  3Wan«^ 
t)e(t  be  becan  to  bifd^o^je  geforen.    ^t  entfeng  fin  paHium  bau  Me^anbro.  20 
]^e  tba«  feben  jar  bifd^o^).    l^e  i>xa6:ft  in  bat  gobe^l^u«  ^cxhtk*. 

33i  bifd^o|>  9totpertu«  tiben  toa«  be  jirib  to  SSefenflebe  *  ttoifd^en  ben 
lantgreben  ban  ©oringen  unb  bem  marfgreüen  »an  9Kigen  unbe  bem  l^er- 
togen  to  Srun^toif  unb  grei>en  §inrife  beme  netten  unb  greben  §inrife  ban 
©»erin.    bar  toart  be  l^ertod^  unb  be  greben  beibe  gebangen  unbe  mit  on  25 
gegangen  beirf^unbert  ribber  unb  fned^te^. 

*'  S3i  buffen  tiben  toorben  be  forborpen  ttoibred^tid^ :  ein  bei(  ber  bor* 


} .  be  r.  Ä, 


7.  2)ar  na  Uß  A. 


1-  iOenjen  nal^e  ber(Slbe  in  berSSejl* 
:j)riegnlö,  2)anncnbcrg  an  ber  3ee^c 
im  Lüneburg  ifd^ctt,  norbUd^  toon  @alj* 
loebel. 

2.  Neuenbürg  Eike. 

3.  SRupred^t  erfd^cint  toon  1254  <Ai  in 
ben  Urff.  als  3)ed^ant,  öor^er  al«  @d^o== 
kfticu«.    3n  einer  Urf.  öom  4.  @ept 


1258  (Cop.  LVIII,  f.  13)  l^eigt  er  de- 
canus  et  scolasticus. 

4.  äßrbig,  Ar.  «ittcrfelb,  9ecg.=^»cj. 
2«erfeburg  2%  3)1.  norbiJpl.  toon  ^attc. 

5.  SBeefenfiebt,  untoeit  Scttin. 

6.  2)ie{er  Äricg  fättt  in  ba«  3a^r 
12t)3.  ©enauere«  f.  bei  Sittmann,  $ein- 
rid^  ber  (Srlaud^te,  n,  233  ff. 


8U(3^II.    1250-1264.  153 

flcn  forcn  bcn  !oning  t>anÄafte(,  t)c  anbeten  bcn  foning  üanÄornut»ic.  biffe 
ttoibrad^t  ftunt  (ange  tib. 

■3n  biffen  tiben  toart  funte  SCara  t>orbct)en.  m.  p. 

219 

3n  bem  etjlen  jar  biffeö  bifd^ope«  tod^  De  foning  »an  Ungeren  ttpj)e  ib.  218. 

5  bcn  foninö  ban  Sel^nten  mit  toertid^  bufent  ribberen ,  bet  toa^  ein  bei(  l^ei* 

bene.    be  fontng  üan  SBel^imen  motte  om  mit  ^nbert  bufent  ^>erben,  ber 

teeren  fet>en  bufent  mit  iferen  beberfet.  bar  toart  foban  nt'od'om  bem  me(me 

bat  men  nid^t  t>ere  »an  fi!  feen.fonbe  in  bem  listen  bage.    be  loning  »an 

■    Ungeren  »art  gemunt  unb  fegelo«,  alfo  bat  ^t  i)(od^  an  ein  water.    bar  u^ 

10  öorbranf  icn\  bufent*  öolfe«,  an  be  erf tagen  iDorben.    be  foning  t>an  Sel^* 

men  tod^  in  Ungerenfant  mit  groter  craft,  be  foning  t>an  Ungeren  fod^te 

gnabe:  alfo  toart  ein  ijrebe  gemafet  mit  einer  Brutf(i^ap.  |* 

t^an  ^tn  in^tn  be  fth  getfelben*  (S 

5 

3n  bem  1261  jare  gingen  (übe  in  bem  (anbe  unb  flogen  fit  mit  gei^*  ^ 

15  (en.|*  in  buffem  fuben  jare  quam  bifd^oj)  5Ro))red^t  to  (anbe  mit  bem  paHio  chr.  m.  % 

be^  fonbage^  3u6i(ate  na  ))afd^en  unb  l^abbe  bir  ein  concitium  in  ber  Pabgjjaiis.  u- 
unb  i)en!  be  jjoben  toanSKagbebord)  unb  t>an§aKe  in  ber  tib  ber  (ofrotunge* 

unb  fd^attebe  on  af  ^nbert  bufent  mar!  ane  golt  unb  fu(t>er,  bat  ^t  ut  oren  ^ 

f(oten  nomen  ^abbe  unb  ut   oren  laufen,  be  men  upf(od^  unb  to6raf,l*  ^ 

20  unb  bar  umme  l^abbe  f)t  §aKe  beteggen  in  bem  jar.  > 


s 
ä 


Üan  etttem^  be  gaf  fth  oot  keifet  £tthtnd^* 

»31. 61a.         J)ar  na  in  bem  1262  jare  erl^of  fif  ein  man  ||  unb  fpraf ,  l^c  »ere  ttu 

fer  J^teberid^  üan  ©touf ,  bo  be  feifer  22  jar  l^abbe  bot  geioefen.   \}t  ^pxat, 

l^e  toer  entoed^  gcg^n,  bo  men  meinbe  bat  l^e  floröen  toer.    bat  t)o(f  began 

25  on  to  (otoenbe  unb  l^e  on  be^agenbe,  atfo  bat  i)t  mit  mandcraft  tod^  to  ^nU 

(en  unb  jlribbe  umme  bat  ri!e  unb  too(be  bat  toebber  l^ebben. 

ban  einem  gtoten  |terne  eameta. 


* 


M.  P. 


3n  bem  1264  jare  fad^  men  einen  groten  flerne:  bat  toa^  ein  cO'2i8*.22o 


1.  5)ie  äÖortc  »on  *Äa^el  —  foning  "QOiVi  fel&tcn  B,  16.  (SonfUittm  B,  17.  in 

3eit  ir^er  lan^erl^utten  afr.  23.  f(ftoiif-4ß.    *XXir  ^aben  AB,  aber  fco«  Chron. 

pictur.  bei  Seibni},  SS.  Rer.  Braosvic.  III,  367  %(x\  richtig  Mkvelff  \  24.  cntvidi  B. 


1 .  ducenta  quatuordecim  millia  ho-  2.  ad  festum  tabernaculoriim  (!OaU' 

minum  submersa  dicuntur  Mart.  Pol.       beclj^üttenfefl),  Chron.  Magd. 


154 


^ä^bppmä^xonil. 


mcta  nnb  toa^  fo  grot  bat  bo  ncimant  (eöcbc,  bc  einen  gtoteren  fecn  l^abbe. 
be  fiunt  alle  nad^t  fo  fange  »ente  bat  ^atoe«  Ur6anu«  ftarf :  in  ber  fufecn 
nad^t  löorgtnf  be  ftetne.  |*  in  bem  jare  hxi«  ein  mancioanbetingc  t>an  mib^^ 
bcrnoci^t  hjent  an  ben  bad^.  be«  jate«  tua«  ein  grot  ftrib*  bi  ^atte,  be 
toarbe  ban'  be«  bat  be  f nnne  npgin!  »ente  to  ntibbage ;  unb  iu  f unte  Siico-* 
it-cc.  5.  ian^  aüenbe  t»att  grot  »aterülot,  be  üe(e  borj>  öotftorbe. 


M.  P. 
220. 


Bt  datrarenen  togen  in  i^ifpanien. 

*|  3n  bem  1266  jäte  quam  ein  grot  l^ere  »an  Slfrica  ber  ©arracenen. 
be  togen  oter  bat  mer  in  bat  lanb  to  $ifj)anien  unb  beben  ben  criften  grot 
leib  unbe  nieinben  bat  (anb  toebber  »innen,    to  kfl  quemen  be  crujl^eren  lo 
ben  »an  $ifj)anien  to  l^uf^je  unb  flogen  be  ©arracenen  nt  bem  lanbe. 

3n  bem  jare  bar  üore  l^atte  be  ® ofban  »an  Sabiton  be  ftab  Slntiod^ien 
gett)unnen  unb  ijorftort  unb  alle  criften,  be  l^e  freid^,  gebobet.  '* 


Chr.  M. 
331. 


M.  P. 
223. 


Conrab  oan  dternebord)  tt^art  to  btfd)0pt  horem 

*)  3n  bem  1200  unb  in  bem  67  ^  jare  toart  Sonrab  »an  ben  ©terne^^  15 
berge  to  bifd^o^je  {orn;|*  be  toa«  to  üoren  fenjeler  getoefen  bifd^oj)  9io^red^:= 
te«^.  *|]^e  entfeng  fin  ^jaüium  »an  pam\t  Stemen«:  bat  üortogerbe  ftf 
at)er  tool  7  jare,  er  ome  bat  toart.  beffe  ii\ä)op  regerebe  lool  10  jar.  l^e 
pladf  tele  unb  bidfe  l^ir  u^3  fime  mo^l^u«  toefen.  ^t  butoebe  be  groten  bor* 
ni^en,  ber  ge(i!  ^ir  nergen  fteit.    bat  ]^o(t  gaf  om  be  foning  »an  33e]^men.|*  20 

*|  3n  bem  fuben  jar,  bo  biffe  ßonrab  geforn  toart,  »orl^of  fi!  !oning 
Sobetoid^  »an  3^ran!ri!en  anberioarf  np  bat  l^ilge  graf ;  unb  bo  toa«  ein  grot 
jierüent  unber  ben  criften  bi  bem  mere  unb  in  bem  l^ere,  fo  bat  bar  bele  Dor^« 
ften  florüen  unb  be«  ))an)e«  (egaten,  unb  bo  ftarf  foning  Sobetoid^  unb  fin 
föne  unb  üefe  tootte«.  be«  Sorben  be  l^eibene  fere  get>raun)et.  be  foning  25 
ftarf  in  guber  anbad^t  be«  crifien  gefooen  unb  hat  t>Mxkn  üor  fin  t)oH  unb 
fanbe  na  finen  brober  foning  ||  fart  »an  Secitien,  be  toa«  ein  gut  flribe-SBi-eib. 
üorfle*,  be  quam  in  bat  l^ere.    be«  loorben  be  l^eibene  atfo  fere  bebrobet, 


18.  e^er  B. 


24.  ^bo'  fcitt  Ä. 


25.  ))or)9roiiwct  B. 


1 .  @e  ift  iDol^t  an  einen  tam^)f  itou 
\^tn  ^^l^icren  (Stäben  k.)  ju  benfen. 

2.  MCCLXVIII  Chron.  Magd.  @. 
2lnm.  3.  5U@.  159. 

3.  H18  cellerarius,  nid^t  nur  unter 
(Srjbijd^of  9iu^3red^t,  (onbern  aud^  unter 
beffen  SBorgänger  Slubotf  n)irb  tonrab 
i>Dn  ©ternberg  al«  3«wgc  in  aWagbcbur-' 


gifd^en  Urfunben  öon  1259  —  1266  ju 
»icberl^olten  WlaUn  genannt,  jrnn  Ic^^ 
ten  SDiate  in  einer  Urfunbc  ber  9Äarfgra=: 
fen  3o]S>ann  unb  Otto  üon  53ranbenburg 
toom  3.  3uni  1266,  gebrudtt  hd  9liebcl, 
Cod.  Dipl.  Brand.  B.  I,  89—90. 
4.  bellator  egregius  M.  F. 


53ud^II.    12^6—1274. 


155 


aU  fe  tt>  tooren  gciotautoet  tocrcn  »an  bc«  (oningcö  bobc,  unb  be  aijlen 
tootben  t»ebber  geötautoet  ber  t>art,  bc  öofgmg,  ot)er  bat  mcr.  bc  l^etben 
borften  fe  ni(^t  kflan,  funbcr  fc  beben  on  t)e(e  ungemafe«.  dfo  toente  bat 
lant  fanbid^  tö,  fo  fatten  fe  lube  up  be  6etge,  be  bat  fant  regeben,  bat  eb  ben 
5  criflenen  in  be  ogen  blod^.  to  lefien  fanbe  gob  einen  regen,  bo  togen  be 
crifien  to  unbe  btoungen  be  l^eibene,  bat  fe  on  fon  loüeben  uftb  aßc  criftene 
(ebbid^  unb  (o^  geüen,  unb  bat  me  ferfen  in  orem  lanbc  butoen  f^otbe,  unbe 
bat  ^rebiger  unb  baröoten  in  bem  (anbe  j)rebigen  fd^olben,  unb  tot  ftf  "ooptn 
(aten  nwlbe,  bat  nte  be«  ftaben  fd^olbe,  unb  »ebberleiben  bem  foninge  ban 

10  ßecilien  a(  fin  f oft :  toente  ben  crifien  quemen  to  ^nlpt  be  foning  'oan  Sngc* 
(anb  mit  üefen  53refen,  unb  ber  j)e(egrimme  »a«  fo  unteBifen  üe(c  bat  fe  bc 
aöe  l^eibcnfd^oj)  l^ebben  bebtoungen.  bat  l^inberbe  bar  an  bat  be  (egate  be« 
foninge«  ban  %uxxt  unb  anber  öorften  ftor^en  unb  of  bc  patxiatiit  »an 
3i^erufalem,  be  on  be  toege  in  bat  l^ilge  (ant  n>ifen  ftifotbe.  |* 

ib  Df  gef<^ad^  bi  bujfe«  bifco^>e«  tiben  bat  ein  jobe  an  bem  fonabenbe 
t)e(  in  ein  j)ribeten  ebber  l^eimlid^eit.  bem  n)o(ben  be  anbcren  joben  nit^t 
ut  ]^e(pen,  uj)  bat  fe  or  mr  nid^t  enbrefen  be«  f abbatet,  be  mere  quemen 
t)or  bem  bifd^op.  l^e  bot  ben  joben,  fe  fd^olben  finen  fabbet,  ben  fonbad^,  o! 
biren  bi  finen  l^ulben  unb  ben  ot  mit  ben  ftinfenben  jjoben  nid^t  unble- 

20  bigen.  a(fo  mope  be  jobe  ben  anberen  bad^  of  in  ber  jjriüeten  unb  in  ber 
rad^n  liggenbe  bliioen  an  l^ul^je*. 

9?a  foning  3Bi(fin  'oaxx  §ottanbe  teeren  be  forborften  fere  ttoibred^id^ 
an  bem  rife.  bo  loart  geforen  Stid^art,  be«  foninge«  brober  t)an  (Sngelant; 
bod^  to  teft  toorben  fe  enbred^tid)  unb  foren  grecen  Sioteöe  »an  §aöefe«berd^. 

25  bat  toa«  na  ber  bort  S^rifli  1274  jar.  be  fore  fd^ad^  to  granft)ort,  unb  ^e 
loart  gefronet  to  Stfen. 


€in  gulben  critf  mart  gefeen. 

*'  Xo  l^antbar  na  l^abbe  ))atoe«  Oregoriu«  ein  concitium  to  Sugbun. 


I*  M.  P. 
222. 


2.  feer  AB.  4.  borge  be  ba  ut  f.  B.  6.  (Srifline  B,  10.  ben  f.  B.  18.  fa« 

Bat  B.  21.  'rächen'  »iw  [(^toertic^  ti^ti^  fein  j  Hm  »nflat'  ab.  23.  be«  t  ».  ö. 

brob.  B.  24.  Stotoue  B. 


1.  Uebcr  biefcn  SSorfatt  f.  (Sübe= 
mann,  ^m®t\<i}i6)it  berauben  inSÖ'iag* 
bcburg,  1866,  @.  29  ff.  Um  biefclbc  3eit 
ereignete  fid^  bcrfclbe  SBorfatt  aud^  in  (Sng* 
lanb.  Eodem  tempore  (1260)  apud 
Theokesberg  quidam  Judaeus  cecedlt 
in  latrinam,  sed  quia  tuiic  erat  sab- 
batiim,  non  permisit  se  extrahi,  nisi 
sequente  die  dominica  propter  reve- 


rentiam  sui  sabbati,  quamobrem  Ju- 
daeum  contigit  mori  in  foetore.  jDat 
augerbem  biefelbe  (Sefd^id^te  nodfi  auß  ber 
^ftegierungggefd^id^te  (Srjb.  @rnft'g  {1476 
—1513)  bcrid^tct  tt>irb,  fo  ift  ©übcmann 
geneigt,  ben  ganjen  SSorfatt  in  ba«  ^tiä) 
ber  %abtl  ju  öermeifen,  erfunben  um  bie 
Suben  ju  öerf^jotten. 


156 


<B^'6pptnäfxcmt 


bar  toart  bctugct  t>ot  bcm  pam\t  unb  t)or  ben  prctaten  bat  ein  gufbcn  aujc 
toa^  6ef een  in  ber  (uft  ftüeoenbc  boten  f oning  JRoIeüc ,  bo  men  on  iDicbe  to 
3l!en  in  ber  ferfen  to  nnfcr  »rutoen :  boten  ber  Ier!en  jlunt  bat  cruje. 

3fn  bem  fuben  concilio  fatte  be  ^jatoeö  bat  aUtpa)ptn  fcolben  ben  tege»a3i.62a. 
ben  gcten.    beö  toeren  ic^te^toette  fere  untoittid^,  id^te^ioelfe  toeren  l^orfam.  5 
M.  r.  *|  in  bem  fulten  concifio  toorben  tele  gefette  gentafet  nnb  gefat,  be  nutte 
teeren:  |*  fe  toorben  ater  nid^t  tool  gel^olben. 

Dar  na  in  bem  anberen  jar  be^  foningeö  loart  ein  grot  ))rcceffio  to 
3uiii3.  SWagbebord^.    bo  brag  be  brugge  in  fnnte  äRargareten  bage  unb  terbrun* 
fen  too(  3  l^unbert  üolfe^.  10 

3n  ben  fnben  tiben  to  l^ant  bar  na  leit  fontng  SÄobotf  bitfe  unb  tafe 
(aben  to  l^oDe  ben  foning  Dba(!er  tan  Sel^men ,  umme  bat  l^e  bat  (ant  to 
Dflerrife  unb  Sarintien  toebber  bat  rüe  befat*  to  left  a{«  l^e  fif  nid^t  tor* 
antioerben  toolbe  unb  of  bitfe  ben  trebe  an  bem  toninge  brofen  l^abbe,  bo 
fhibbe  foning  9io(ef  mit  Dbadfer  tan  Sel^mertanbe,  unbe  DbadEer  ttart  15 
fegelo«  unb  erflagen. 

3n  buffen  tiben  (etebe  nod^  magi|ler  Sol^anne«  !Jeutonicu« ,  ein  cano^ 
nif  to  ^alberjlab,  ben  mc  ©emica  ^eit.  be  htxtp  fif  teebber  ben  patot^ 
®regoriu6  tor  ben  l^ogeften  rid^ter ,  bat  i8  gob ,  umme  ben  tegeben ,  ben  be 
j)atDeg  tan  ben  ferfen  ^ebben  tt)o(be.  ©emica  ftonben  bi  tele  paptn,  unb  20 
ttere  grot  errunge  geworben,  l^ebben  fe  letenbic^  bieten  be  ))atteg  unb  ©e* 
mica:  gob  (eit  fe  beibe  fterten*. 


Gunter  oan  ^maitnbtx^t  n^att  to  b'ifd)ope  gehören^  unb  mo  be  morhateoe 
oan  6rQnbebotd)  oan  bem  bome  ein  fierbe|!al  mähen  n»albe  unb  ttn  firtt 

oerlos  unb  gegangen  marl.  ^^ 

3n  bem  1278  iare  toa^  ein  forn  to  tx\di)op  unb  noci^  nid^t  beftebiget, 


8.  ))roceffieB.  9.  marflaten  £.  13.  ^arn^nen  ^.  15.  diolof  B. 

toan]  »nt)  AB,  16.  *unb  erfl.'  fc^lt  B.  22.  b  fcfet  nod^  l^ittju:  "ben  «abft 

»nb  Sl&nen  3n  einem  Sa^rc.  @eneca  ligt  ju  ^alberftabt  3n  ©.  @.  ©tcffang  ÄirAe 
begvabenn  fein  @t)ita»J^ium  bafetbfl  tautet  atfo :  Est  erit  atque  fuit  qui  desiit  esse  Joannes 
Dogma  viget  uiguit  vigebit  et  omnibus  annis  Lux  decretorum  dux  doctorum  via  morum 
Hie  iacet  et  placet  vt  vacet  a  poenis  miserorum  Anno  1215  obiit. 


1 .  Ueber  @emeca  -  f o,  ni(?^t  @emica, 
ifl  bie  Qzro'6i)nüä)txt  %oxm.  —  f.  W>tl, 
(S^ronif  ton  ©alberftabt,  SBernburg  1 754, 
@.  290—293.  @r  mar  ein  @c^üler  be« 
berül^mtcn  itaUcni^en  9ie(^t«gele]^rtcn 
3(jo  unb  gel^ört  ju  ben  »orjüglit^ften 
©lofjatoren,  unb  feine  (Stoffen  über  ba« 


Decretum  Gratiani  fmb  mel^rmat«  mit 

bemfelben  gebru(ft  morben.  ^gl.  @(^röcf^, 
Äirc^engef^i(^te XXVII,  41 ;  ferner:  3o== 
l^ann  @emeca,  2)om^)ro^)|l  ju  ©alber* 
ftabt,  in  ben  gemeinnüfeigcn  ^Blättern, 
crfter  Sa^rgang,  ©alberflabt  17»5,  @. 
122—136. 


II.    1274—1278, 


157 


bc  iftit  ©unter  öan  ©toafetifccrgc.  to  bcn  ttben  toa«  öicnt  bc«  gobe^l^ufc« 
to  SKagbebotd^  matfgrebc  Otto  ban  ©ranbebotd^ :  be  toä)  mit  gtotct 
l^ete^ctaft  unb  l^abbc  SSd^mcn  unbe  ^olcn  unb  ^omctenc  itt  finem  ^ctc. 
]^c  quam  tocnte  to  SSrofc  *  u})  bct  ßlben.  bar  Icgebc  l^c  ftl  unb  botmat 

5  fif  bummctifen,  l^e  toolbe  bc^  anbeten  bageö  fine  ^)ctbe  ftatten  (aten  in 
ben  bom  to  JDIagbcborci^ ,  unb  fanbe  be«  abenbe«  bor  be  ftab  unb  of  to 
mibbernad^t  anbertoeibe  unb  feit  borf})eien,  toat  be  botgcr  unb  be  bifd^o^) 
beben,  be  boben  quemen  toebber  unb  f^>relen,  bar  toer  neimant,  bat  bot! 
toer  al  berjaget.  in  ber  bagerunge  fanbe  l^e  aber  bor  be  ftab.  be  boben 

10  quemen  toebber  unb  feben  bat  aüe  be  ftab  bot  bafunen  ^^i^jcn  unb  bungen 

«(.62b.n)eren^  ioente  ||  bc  gelorne  bifd^op  l^ebbe  funte  üßauriciu«  bauen  geno^ 

men  unb  toaö  mebe  fuben  u^)  bem  marfebe  \>ox  bem  ratl^ufe  unb  bat  be 

borger  bolgenbe.  bar  toa«  bat  bot!  reibe  to  unb  borl^oben  fif  mentüen 

unb  beftunben  ben  marf greöen  bi  SSrof c  unb  tounnen  bcn  ftrib  unb  i)engen 

15  ben  marfgreben  mit  befen  ribberen  unb  fna^jcn  unb  borben  on  to  SÄagbe^ 
bord^  in  be  ftab  unb  feiten  on  befmeben  unb  bel^olben  atfo  lange,  bat  mc 
om  mafebe  eine  fiften  bau  biden  bofen :  bar  ftattebe  mc  on  in.  be  fifte 
ftont  in  be«  t>an  Ouernf orbe  ^ou  ^ ;  be  toa«  bo ,  bar  nu  be  lor  fteit  to 
funte  9iicoIau«  up  bem  9lien  SKarfebe^.  buffe  ftrib  \oa^  in  funte  $au= 

20  tt)e(«  bage  be«  erften  einfebet«,   bat  i«  bcir  bage  nad^  ttoelften:  bar  bansan.io. 
gift  men  nod^  f^jcnbc  up  ben  bad^. 

ÜDuffe  marfgrebe  toart  alfu«  to«.  I^c  fanbe  na  ftner  Drutoen  unb  bat 
bat  fe  to  om  mofte  fomen.  l^c  l^eit  fe  fj)refen  mit  finen  mannen  unb  fun=^ 
berufen  mit  bem  olben  ban  ©of,  be  finer  elberen  ratgebe  n?efen  l;abbe,  ben 

25  f)t  bortaten  l^abbe.  bat  bebe  be  brotoe,  unb  bo  fe  ben  bau  ©of  \pxd  unb 
iat :  l^e  anttoorbe  'min  l^ere  l^ef t  mi  borbreben  unb  üorfaten  ut  fime  rabe 
unb  genomen  bat  if  bau  finen  elberen  l^abbe:  min  rat  cnbod^t  om  nid^f. 
be  brotoe  toeinbc  unb  f^jraf  unb  toöebe  om  bat  or  l^cre  bat  aUent  betereu 
fd^olbe.  to  feft  gaf  l^e  ben  rat  bat  fe  neme  rebc  gelt  unbe  toge  to  a)iagbe^ 

30  bord^  unb  gebe  ben  i)t  or  nomebe ,  id^tefmelf e  boml^cren  unb  benftmanne 
be«  gobe«]^ufe«,  l^eimlifc  gaije,  al«  l^e  or  ^eit,  eime  1 00  mart,  bem  anberen 
beftid^,  min  ebber  mer.  bat  gefd^ad^.  bar  na  tt)arf  men  umme  be«  marf^ 


s 


t 


C 
> 

a 
u 

2 

2 


9.  ttorfaget  B. 


25.  beben  B. 


1 .  gvoMe,  %kdtn,  1  %  3Jl.  fübl.  toon 
^agbeburg. 

2.  Ueber  bletage  be^Oucrfurter^o* 
fe«  f.  Urfuttbenaul^ang  ^v.  4. 

3.  Unter  bem  '*!fUnm  9}iaifte  ift  nieu 
Pen«  ber  fübUd^e,  unter  ber  Surlßbiction 


be§  @rjbifd^of«  fte^>enbe  ^^eit  ber  @tabt 
^u  öerftel^en.  2)ie  35erträgc  jtoifd^en  ben 
©rjbifd^öfcn  unb  bem  SRat^e  geben  bie 
©renjen  beö  Svenen  aWarfteö  unb  berSllt* 
ftabt  genau  an  (ögl.  §offmonn  I,  448 
unb  II,  330).  @.  $tan. 


J 


158  ©äfippmäfxonit 

grcüen  lofunge.  bat  f^>Taf  bc  hi^äfop  itirnnc  mit  fincn  motinen  unb  leeren, 
bo  reiben  fe  ome  bat  l^e  on  lo^  leit  unb  bad^  gebe  beir  tocfen  loebbet  in  to 
fomenbe  ebbeif  beir  bufent  matt  to  gebende  bereit  in  ber  tib.  be  U\<ffop 
bebe  na  orem  rabe.  be  marfgreöe  quam  to  ben  finen  unb  foci^e  rob.  bc 
bau  S3ofe  btagebe  ben  l^eten ,  tt>o  ^  bar  f utbcn  to  bad^t  6abbe  mit  finen  5 
mannen,  fe  f^^tefen^  fe  teuften  nid^  tcbcr«,  loenn  bat  men  neme  fetfe  unb 
futoer  fant^be  in  bem  taube  to  ofilen  ferfen,  unb  btod^tcn  bat  getb  alfo  to 
famenc  unb  botgeben  bat  to  loat  men  f onbc  t>an  ben  fteben ,  nppi  bat  be 
matfgtebe  nidf^t  intiben  botfte.  bo  fpta!  bc  t>an  So!  *be  tab  be  i^  entoed^, 
abet  if  tt)eit  einen  beteten,  teit  min  l^etc  mif  bi  ted^t,  H  ben  if  tabettsi-esa. 
tt)olbe\  be  matfgtebe  lobcbe  om  alte  gut  to  bonbe  unb  on  nummet  bot^ 
unted^ten.  bo  nam  be  bau  So!  ben  raatfgteöen  unbe  finen  btobct  aücinc 
unb  ging  mit  on  in  be  getfamete  to  ängetmunbe  *  unb  toifebe  on  einen 
gtoten  beftagenen  fto!  bot  gotbed  unb  fifbet^  unb  fptal  *bit  gut  ^eft  jutoe 
babet  taten,  bat  lofet  ju  af.  biffe^  lobcbe  ^t  mi,  unb  bat  ummc  l^abbe  f)e  15 
in  ge^iten  bat  gi  ummet  na  minem  tabc  bon  fd^otben.  nu  ^ebbe  gi 
toebbet  minen  tat  geotloget  toebbet  bat  l^u«  to  3Ragbebotd^'.  be  l^cte  feit 
bat  gett ,  bat  l^c  np  lo^  taten  toa^,  bctaten  bem  bifd^o|5C  unb  toatt  to^  ge^* 
taten,  bo  f})tal  ^e  fontücn  *]^et  bifd^o^),  bin  if  lo«?'  l^c  \pxai  *ia\  bo  f^Jtat 
f)t  'gi  enfonnen  neinen  matfgteben  ^^atkn,  gi  fd^otben  mef  up  ein  to^  20 
l^ebben  gefat  mit  u^)gctid^tet  gicbien  unb  mit  golb  unb  fulbet  ]^bb«n  be^ 
gciten  taten ,  f 0  l^ebbe  gi  mef  ted^t  it^(fyatttt\  bat  na  toatt  bem  U\^op 
to  toetcnbc,  too  finc  bom^eten  unb  man  gelt  genomen  l^abbcn  unb  unttu* 
toctifen  getaben ,  unbe  bat  ummc  gaf  f)t  bat  bifcojjbom  up  unb  ^pxat  *gi 
fint  funte  $DJauticio  unb  iutoen  gobe^^ufe  unttutee ;  if  mit  jutoe  bifd^o^>  25 
nid^t  fin'.  bat  na  ftunt  bat  bifd^o|)bom  in  ctbonic  tool  im  jat,  mente  bat 
f c  cnbred^tid^  tootben  ummc  bifd^o^j  (Stife,  bat  l^c  to  taten  toatt. 

S)at  t;it  bot  bau  bem  fttibe  to  SStofe  gefd^teben  ftett,  bat  fc^tcf  if 
al^  if  t>an  olbet  fubc  bed^tniffc  l^otbc,  febbet  oant  if  tiffe  rebe  befd^teoen, 
bat  in  bet  tit  ber  gefd^id^te  befd^tebcn  tt)a^.  30 

J^er  Conrob  oan  0ternberge  mavi  biföjop  gekaren. 
9ta  gobe^  gebort  1266  jar  toatt  ^tx  Sonrab  oan  ©ternberd^  in  funte 

1.  5)ie  aSJortc  üon  'or  l^eif  bi8  'bc«  marfgrf(uc)'  festen  B.  2.  g^euen  AB.  9.  boifle  B. 
12.  ben  ».  93.  B.  13.  ber  g.  A.  14.  ^ic  SQBovte  'ging  —  fUtserfi  unb'  festen  B. 

15.  lopebe  AB.  20.  mid)  B.  22.  begeten  B.         26.  «Die  2ßorte  'bnr  na  roait  bem 

bi}^o)p  to  »etenbe  —  6ifci)o))  nid}t  ftn'  ^aben  ab  bem  @nbe  be«  jnjciten  ^erid^tef  über  ^\t 
^dila^t  hii  ^rol^fe  nad)  'unb  quemen  ade  not  to  l^uä'  nod^nialö  angefügt.  'fin  —  flunt 
bat'  fe^rt  B. 

1.  (5«  ijl  tooi)l  Xangcrmünbc  gemeint,  ögL  ^l  109a  unb  bie  bejügl.  %im. 


^(|II.    126«. 


159 


Steffen«  bage  to  tomad^ten  btfeoj>  gcf oren,  uni>  fiti  lotetoatt  Befiebiget  in  t)er2)er.26. 
fcrobet  c(oper  to  ®otü^  t>an  be«  par&t^  (egaten,  l^ern  ©toibonc*.  bar  na 
fanbe  l^e  mefler  9lt(i^rbe  to  Sterne  umme  bat  |)aHiuni ;  be  t>0Tt»aTf  om  bat 
mit  arbeibe,  bod^  t>ortogerbe  fif  bat  lange  ^.  bar  untuie  gaf  btfd^o^^  doxb 
5  mefter  St^otbe  be  bomptoüenbe  toebber  bet  boml^eten  toiKen ,  aU  l^ten 
^Ufcred^tö  t)an  ätm^ein  be«  bont^jvoüe^e«,  l^em  ®eoerbe«  t>an  (Söerftein, 
leeren  Oobefen«  ban  $e«nem,  leeren  SHbred^t  t)an  titeK^,  ^crn  äSoltcr  öanSlrn* 
Pein,  l^etn  ©eüetbe«  »an  Sinbato^  unbe  ore  örunbe;  bat  ummt  fe  öoxtoifebe 
be  6if(3|oj).  biffe  leeren  togen  to  Sanonien  unb  (egen  bar  ttoe  j[ar.  bo  bege* 
a3i.63b.bingbc  greöe  ©unter  »an  Sinbato  |j  tim  fcerid^tinge  ttoifd^en  ben  bifd^ope 
unbe  ben  boml^eren ,  bod^  brogcn  be  boml^eren  ftoarüfcn  be  fa!e  unb  f oren 
marggreiocn  ©rife  to  boml^cren  toebber  be«  bifd^o}>e«  toillen.  unb  öorben  on 
mit  toafenber  l^nt  in  ben  bont  unb  feefungen  on. 


7.  §er  A3. 

1.  ^te  Inioefeni^tt  bed  (i^arbinatö 
unb  :|)S:|)pUd^en  Legaten  ®uibo  in2)eutfd^^ 
(anb  um  biefe  3cit  jeigen  gtoci  üon  il^m 
auögefietttc  ©d^reibcn  bom  20.  unb  29. 
3anuar  (1266),  letztere«  datum  apud 
Magdeburg  (Ät.^crge?).  SKeflenBurg. 
Urtb.  II.  285. 

2.  @*.  0.  @.  154. 

3.  SSon  ben  im  Xtpz  genannten 
2)om^crren  finbc  td^  in  Urfunben,  bic  in 
bic  fRegicrungöjeit  Sb.  ,^onrab'«  II. 
(1266—1277)  fattcn,  nur  Albertus  de 
Aznstein  major  praepositus  (Urt.  t}(^m 
16.  ^oö.  1267,  Cop.  IVa,  m.  149  unb 
Urt.  öom  10.  man  1274,  s.  R.  ©rjft. 
2Kagbeb.  XVIII,  5«r.  7)  unb  Richar- 
dus  al8  canon.  Magdeb.  in  einer  Url. 
i)oml2.0ct.  1270  (f.  ö.Jcbebur,  3lrd(>iü 
XVII,  90),  a(«  magister  Ritzerus  sco- 
lasticus  in  einer  Urf.  t)om  1.  9Kai  1272 
(bei  fRiebcl,  Cod.  D.  Brand.,  C,  III,  2) 
unb  cnblid^  am  21.3)fi^tr5l276  (bei^oi?- 
fcn  in,  35),  35ie  9?amcn  ber  onberen 
3)om^icrrcn  f eitlen  in  ben  Urfunben  @b. 
Äonrab«  gönjUd^.  2)agegcn  erfc^einen  fic 
mit  ^uSnal^me  ©ebl^arb«  ö.  @berftcin, 
ben  id^  nirgenb«  finbc,  in  ben  Urff.  ber 
ad^tjiger  unb  neunziger  Saläre.  GodfriduB 
de  Hassia  (@obe!e  i).  §e«nem)  erfdffcint 
jum  erpcn  SRale  am  1 .  Wlai  1287  (Cop. 
rva,  m.  160)  unb  jum  testen  am  6.  Ja- 
nuar 1294  (Senö  512);  Albertus  de 
Ketelitz  (^tbred^t  b.  Äetcli^)  am  2.9^Dt). 
1281  (Cop.LVIII,  m.  23b)  unb  juletst 
am  6.  3an.  1294;  Söatter  öon  Slrnftein 
in  berfelbcn  Urf.  öon  bemfelben  3)atum ; 


Geyehardus  de  Lyndowe  am  1 5.  S)ec. 
1291  (ki  to.,^öd^cr,  ^Beiträge  jur  ®efd^. 
be«  (Sefd^Ied^te«  ö.  Oltoenftebt  @.  68)  unb 
am  6.  3an.  1294.    ^ro^)|t  SKbred^t  er- 
fd^eint  öom  12.  3uti  1277  (s.  R.  m. 
3(mmen«leben  S^lr.  2a)  bi«  jum  14.  gfjoö. 
1288  (SDrevbau^t  U,  805),  too  ebenfalls 
ein  ^robft  ^(bred^t,  fd^toerüd^  aber  tool^I 
berfclbe,  genannt  toirb,  nid^t  ein  einzige« 
9Wal  urfunblid^,  öon  bieferScit  ab  jcbo^ 
toieber  öfter.  Slel^nlid^  öerbält  e«  ft^  mit 
bem  @d^o(afticu«  Sf^id^arb,  ber  nad^  ber 
^egierung«^eit  (Sb.  ^onrab«  U.  in  einer 
Urf.  toom  18.  ^ai  1278  (s.  R.  (Sr^jt. 
SJlagb.  XIX,  Sf^r.  11),  bonn  erft  lieber 
am  18.  3uni  12.85  (9licbel,  Cod.  D. 
Brand.  B,  I,  182)  unb  öon  ba  ah  öfter, 
gute^t  am  15.  2)cc.  1291  (ö.  Äröd^er  68) 
»orfommt.    SBe(d^c  @d^Itiffc  fönnen  »ir 
au«  bicfen  urtunblid^en  'ifloti^m  jiebcn? 
2)ic  9?aci^id^t  i)on  ber  Söal^l  Äonrab«  ö. 
@ternberg,  bic  ^licr  rid^tig  in  ba«3. 1266 
unb  nid^t  toie  oben  @.  154  in  ba«  Sal^r 
1267  gefegt  tt)irb,  fotoic  bieS^Jad^rid^t  öon 
ber  ©cnbung  9iid;arb«  nad^  ^om  be« 
^dttium«  wegen  baben  toir  feinen  ®runb 
ju  bejioeifeln,  j^umai  ber  S^ronift  au«* 
brüdtUd^  toerftd^ert,  ba§  er  fie  einem  gleid^* 
jcitigen  ©cridfite  entnommen  ^abc.    3d^ 
benfe,  bic  ^a6ft  ift  'oitUdä^t  baburd^  gu 
erf(ären,   bag  ber  (Sl^ronijl  ober  feine 
Oueße  jwei  2)om:|)rö)ijtc  bcffelben  9fia^ 
mcn«  für  ein  unb  bicfclbe  ^erfon  ge«» 
nommen  i)at,  unb  bag  boburdb  f:|)äter  le* 
bcnbe  ©omberren  in  eine  frü|>cre  3eit 
binaufgerüdEt  finb. 


160 


®dfd^pm6fxonit 


3)aT  na  »ottjcn  be  jungen  leeren  öan  ©äffen  tibbcre  unb  brogen  fo 
grotc  !op  bat  fe  to  äKagbebord^  to  inleöer  brungen  toorben  umtne  fd^ulbe 
töiüen,  bcT  fe  ntd^t  betalcn  fonben.  to  lefl  lebbigebc  fe  bifd^oj)  Sorb  üan 
ben  fd^ttlbeneren,  unb  fe  fatten  om  ore  »eflen,  ©ta^foxbc  be  ftab^,  bar  to 
äfcn  unb  bat  l^u^  ®(entor))'^ :  be  l^ulbigeben  ben  bifd^op  unb  bem  gobe^l^ufc.  5 
of  fatten  fe  ben  boml^ercn  unb  ben  borgeren  bat  flot  (Summet  Dor  genant 
gelt  to  lootflanbe*. 

!Dar  na  flarf  bifd^o|)  Sorb,  bo  l^e  10  jar  ^bbe  regerct.  bo  treiben 
fi(  be  boml^eren  an  bem  fore.  bar  ummc  labebe  ber  bomt)rot)eft,  ntarlgreöe 
@rife,  to  bem  fore  l^ertogen  älbred^t  t>an  S3run«toif  unb  ben  marfgreioen  10 
öan  33ranbebord^,  vOj^pt  bat  fe  or  fore  üort  brungen  umme  bif(i^o))  (Srite.  be 
anberen  bom^eren,  l^cr  S3offc  »an  Ouemforbe*  unb  pne  gunner,  toeren  bar, 
unb  be  borger  toorben  of  bar  to  gelabcn  unb  quemen  med^tid^  in  ben  bom 
ttoibrad^t  to  bemarenbe.  bat  nemen  be  l^ertogen  unb  marfgreten  üor  ot)e(e 
unb  c(ageben  bat  oren  t)runben:  be  borger  l^ebben  fe  mit  gemalt  »orbrungen  15 
unb  ore  iorunb  t)an  bem  fore,  unb  »orbcn  t>ienbe  ber  ftab  unb  be«  gobe«^ 
l^ufe«.    bar  na  toart  ein  ba^  unb  ein  örebe  gemafet. 

Sinnen  be«  toart  geforcn  bifd^op  ©unter  Dan  ©toalenberge,  unb  mrt 
atfo  gefdjidet  bat  be  bifd^o^)  unb  boml^eren  geöen  ben  leeren  bufent  marf  nf 
eine  redete  föne,  ber  föne  gaf  be  marfgreöe  optnt  breöe  unb  (oüebe  toarer  20 
»ort.  bar  u|)  (eten  be  borger  feöen  toagen  mit  toanbe  gan  bor  or  lanb.  be 
(et  be  marfgret>e  nemen  toebber  trume  unb  ere  unbe  toart  at)cr  t)ient  mit  bem 
l^ertogen  \>an  S3run«toif.  be  t>an  äfen  unb  »an  @tenborj>  brefen  of  or 
trutoe  unb  l^ulbinge  bem  gobe^l^ufe  unb  anttoerben  be  f tot  ben  l^ertogen  Dan ' 

3.  f(^u(bc  tocgen  B,  8.  ^abbe  X  iar  B.       ttvt^eben  B,  9.  mar<t!^reuc  B, 


1.  3)ie  betreffenbc  Urfunbe,  burd^ 
»eld^e  bic  §ergögc  ju  @a(^fen  bem  @rj* 
bifd^of  Äonrab  bic  @tabt  ©tagfurt  fc^en»= 
fcn,  ift  am  8.  3uU  1276  au«gejtcttt. 
©cbrurft  bei  «o^fcn,  Mg.  ^iftor.  aWago»» 
jin  III,  @.  45  f. 

2.  3)ie  Urfunbe  (f,  Urfunbenanl^ang 
9h\  2)  ^at  nid^t  *@lentoi^)',  fonberu 
*@lott)or|>.  %n  einen  ©c^reib*  ober  !2efe* 
fc(>lcr  be«  (£]S»roniften  ober  ber  Slbfd^reiber 
ift  faum  gu  benfen.  ©lentor^)  fd^eint  au« 
@Iott)or:|)  gebitbet  ju  fein,  um  biefem  ol^nc 
ätocifel  flaöifd^en  9^amen  eine  mel^r 
beutfd^e  gorm  gu  geben.  3n  ben  ?lten** 
fd^en  (Sl^roniten  be«  oorigen  3a(>rbun^ 
beit«  {^äöedf er,  goUoauggabe  1 29,  ©runo, 
«efc^reib.  ber@t.5lten,  1712,  (S.l4,$fe^ 
fer,  @.  19  u.  23)  tpirb  ba«  öcrmeintlid^e 


Älofler  Gloria  Dei  (f.  barüber  t>.  WtüU 
tjerftebt,  33fiagbeb.@eid^.=S5a.,  180«,  III. 
24  unbSBintcr,  ebenbal8ii7,l;il)  @len»= 
torf,  aud^  (Slontorf  genannt.  (S«  ift  al« 
getoiß  onjune^>men,  bag  ber  S^iame  be« 
heutigen  %  Wh  tjon  l!en  entfernt  lie» 
genben  Sorfberge«  au«  @ton?or:|)  cnt* 
entjtanbcn  ifi. 

3.  (Sine  Urfunbe  borüber  ift  mir  nid^t 
befannt. 

4.  Borchardus  de  Querenvorde  er^ 
fd^eint  in  ben  Urtf.  ber  fiebenjiger  unb 
ad^tjiger  Sahire  oftmal«  al«  S^nge^  jnerft 
al«  camerarius  bann  ald  decanus. 
'«offe*  ober  '«uf[e^  (nod^  al«  gamilien- 
name  in  Siorbbeutfd^lanb  l^äupg  öortom* 
menb)  ift  bie  Äofeform  öon  *^urd^arb'. 


«udffll.    1276-1278. 


161 


©äffen,  be  tootbcn  of  mntt.  "Do  grep  fce  bifd^op  to  tDcrc  mit  bcn  bcnfttuben 
unb  6at  ber  borget  i)Vilpe.  be  ^eilben  to  bem  frige  l^unbert  ro«  Dorbedct 
mit  gtoter  fofl ,  bod^  enfonben  be  borget  nuc . . ,  bat  on  be  bifd^o^)  tootbe 
einen  l^oijetman  fetten,  bemfe  (ot>eben.  be^  gefii^ad^  bat  unfeborgerin  funte  || 
J8f.64a.2lnbrea^  aDenbe  quemen  an  ben  l^ertogen  »an  ©äffen  unb  flribben  mit9?ot).29. 
om.  l^e  iüart  t5(ud^tid^  öor  ber  jlab  to  S!en;  bar  n^art  om  af  gegangen  be 
gret)e  öan  $o(tften  unb  »efe  ribberc  unbe  fned^te.  bar  umme  fametbe  fit 
marfgreDe  Dtto  »an  33ranbebord^,  greife  D(rif  t>an  3iegenflein,  l^er  SBetner 
i>an  §abemergleüe,  be  »an  5ö?au§X)eIt,  be  gretie  »an  Slrnftetn  mit  groter  l^er* 

10  craft  unb  tootben  bat  laut  botüaren  ebber  ftribeö  toarben.  be^  quam  bifd^oj) 
©unter  t^or  bat  ratl^u«  fuben  mit  finen  bomI;eren  unbbanfebe  ben  borgeren 
aKer  trutoe  unbe  benpeö ,  unb  bat  rüe  unb  arme  bat  fe  mit  aßer  mad^t  l^uf* 
)jen  bat  taut  befd^utten  unb  toeren,  unb  toüebe  on  grote  üorberniffe  unb  oten 
finberen.    be«  toorben  be  borger  fnel  to  rabe  unb  Uten  be  clodfen  luben. 

16  be  rifen  quemen  erlit  nt  mit  üorbedfeben  roffen,  be  mibbelmatigen  mit  ftarfen 
perben  unb  toepenere,  be  meinfieit  mit  fu(en  ftoerben  unbe  fj)eten,  na  bem  a(« 
ein  jotoelf  ^abbe,-unt)  togen  u^^je  tat  üe(t  mit  ber  ©uttenV  bar  quam 
gret)e  Otto  'oan  Slnl^alt  mit  aller  mad^t  unbe  be«  gobe^^fe«  man,  be 
femerer  »an  äKoH^ufen  unb  anbere  leeren  »an  ®oringen.    bar  »art  bat  »otf 

20  tool  gefd^aret  unb  to  ftribe  n)ot  gefdjidfet ,  ein  jotüel!  aU  om  üogebe  unb  be* 
quem  n>a«.  bit  üoH  tod)  örolifen  unber  funte  SÖJauriciu«  bauen  jegen  bie 
öienbe,    be  marfgreDe  tod^  toebber  fe  mit  bren  groten  leeren. 

S)it  toa«  in  funte  Räumet«  bage  be«  erflen  einfebet«  unb  wa«  ein«  3an.  lo. 
manbage«  in  bem  jarc  1278,  unb  toart  fo  l^art  ein  jlrib  bat  neimant  badete 

25  nod^  f eggen  ^bbe  gel^ort  loan  fo  I;arbem  ftribe.  marfgreüe  £)tto  »art  ge*» 
Dangen  unb  mit  ome  brel^unbert  ribbcre  unb  fned^te ,  be  men  bo  n)aj3enture 
l^eit  unb  tDart  mannid^  man  erf tagen  unb  öele  ro«  unb  ptxtz.  be  borger 
nemen  groten  fd^aben  an  oren  roffen  unb  |)erben.  be  gretie  Dan  Slrnftein 
unb  tele  be«  martgreöen  ribber  unb  toej^enere  toorben  erf tagen,    bar  na 

30  mart  be  frid^  gefonet,  unb  be  marfgre^e  gelofet  mit  ben  finen  umme  feöen 
bufent  mar!  mit  Ujlen,  a(«  üor  gefd^reöen  fteit  Dan  bem  flribe  to  SSrofe^. 

;3.  'nuc' . . .  e8  fe'^It  ein  Siifiuitit,  'erl?a(tcn'  ab,  bcd)  tt)o^(  nur  ©rgänjung  be«  l^odjfccutfd^en 
Uebei-fc^ev«.  i.  ben  (bcmc  6)  fie  ju  uortrawen  gel^abr  ah,  7.  ^olficn  B. 

15.  ftnUn  B.  18.  »r.b  bo  be3  AB.  24.  'jäte'  fe^lt  B. 


\ .  3)ie  @ütje,  toeld^c  au«  mclfircrcn 
tleinen  ^d  ?5l(tentt>cbbingen  unb  @tcni* 
mcrn  (etnja  2  3Jl.  fiibl.  t)on  3Jlagbebm-g) 
entf^ringenbcn  8äd^en  entfielet,  ge^t  über 
(Süttboit  2)übcnboif,  Söeienborf,  @alb!e 
nad^  SBudau,  tt>o  fie  in  bie  @Ibc  fließt. 
gto^C/  ba«  in  biefcm  ^cric^t  ton  bem 

@täbtedjroni!en.  Vli. 


@icge  ber  SWagbeburger  über  SD'Jarfgraf 
Otto  aud^  nid^t  genannt  toirb,  berüi^rt  alfo 
bie  ©ülje  nici^t.  Senn  bie  SeSart  'mit  ber 
@.*  tid^tig  ift,  fo  lann  biefer  SluöbrndE  nur 
burd)  *bie<SüIje  abtt>ärt«'  erflärt  »erben; 
toietteid()t  ift  'tvente  tor  @.'  p  kfen. 
2.  @.  oben®.  157  f. 

11' 


162 


@(^ö:|)^n(^ront!. 


®at  na  to  l^ant  fcegunncn  t)c  fcroflen  frigeti  mit  bcn  marfgreiöcn ,  unb 
bc  l^ertod^  »an  Srunötoir  öel  bem  marfgreüen  bi,  unt)  t>o  bat  tt  bifd^o)) 
oöet  t)er  Sotger  ^())e.    be  tifd^oj)  unb  be  brofle  (obebcn  on  grote  ]^ul))e  ||  i8r.64b. 
unb  t)orbcrntffe,  utib  feben  »au  groter  l^utpe  be  fe  l^ebben  »an  ©oringer 
Tanbe,  mcr  tocnn  bufcnt  ro«  »orbedet.    be^  (eitcn  fi(  be  totger  ed^ter  oücr*  5 
rcben  unb  l^etfben  l^unbert  roffc ,  unb  bc  bifdbop  (ot)cbe  on  grote  tüebbeT(e= 
gunge  oteö  fd^aben.    gre^e  Otto  tan  3lne^a(t,  be  6ifd^o|)  t>an  ^ilben^im* 
toorben  l^ir  l^ul^jere.    be  marf greife  loan  SSranbebotd^  tod^  in  bit  laut  mit 
grotem  rede  toente  öor  ©ta^forbe  unb  toann  be  ftab  unb  6e(cibe  bat  ftot. 
bc^  quam  aöer  bifd^oj)  ©unter  mit  ben  boml^eren  unb  mancben  be  borger,  10 
alfo  bat  fe  fif  (eiten  oöerrcben  in  groter  trutoe. 

SHfo  togen  fe  ut  mit  groter  mad^t ,  mit  toagen  roff en  unb  perben ,  arm 
unb  rife,  unb  entfatten  bat  flot.  be  marfgrece  mit  al  ben  finen  gingen  to 
jiorme.  be  up  beme  l^ufe  loeren  njerben  fif  menlifen.  bar  wart  be  marf* 
greife  gefd^oten  bord^  ben  l^etm  in  ben  fop.  ben  J)i(  brod^  l^e  mennid^  jar  15 
unb  toart  marfgrete  ^i(  genant,  fmer  toorben  t)ele  getounbet:  be^  toart  i}t 
ölud^tid^.  be  bifd^oj)  unb  be  borgere  ijolgeben  n)ente  an  be  |iab  to  9lfen  u|)j>e 
ber  (Stoe;  bar  toorben  fe  in  gelaten.  biffe  reife  fofle  ben  borgeren  mid^el 
grot  gut.  bo  fametoe  fif  marfgreoe  3^an.  Dtten  brober  mit  bem  pil,  unb 
tod^  in  greöen  £)tten  (anb  t>an  Slne^tt.  bo  banfebe  be  bifdfto^)  aüer  ben  20 
borgeren  aüer  trun)e  unb  l^utpe,  bat  fe  bide  (if  unb  gut  bord^  be^  gobe«^ 
^ufe^  toiüen  ^bben  gen^aget,  unb  bat  fe  umme  or  l^ulpe.  fe  togen  aioer  ut 
mit  groter  craft.  bo  bat  marfgreöe  3an  üomam,  ^t  toart  ütu^tid^.  be 
unfen  i)olgeben  unb  jageben  bet>ienbc  toente  i?or  Ouebelingebord^,  tan  benne 
to  ^atberftab,  »an  banne  to  §e(mcftebe  bat  (anb  vcp  unb  nebber,  toente  fe  25 
nid^t  oorber  bord^  groter  fnee^  tt)i!Ien  fomen  fonben,  be  bo  (ad^.  be«  togen 
be  unfen  to  l^ant  bar  na  in  be  SWarfe  *  unb  torI;erben  bat  tanb  n)ente  tor 
®tenba(  unb  nemen  groten  rof  unb  bingniffc  unb  quemen  alle  tool  to  l^u«. 

Sinnen  biffen  frigen  bo  bifd^o))  ©unter  toroor  bat  fe  alle  nid^t  trutoe 
toeren ,  be  bem  gobe^^fe  trutoe  jjtid^tid^  toeren ,  bo  gaf  l^e  bat  bifd^o^)bom  so 
up*.    bo  toart  l^er  Sernt  ^an  ber  'OStlp  to  bif^oj)  geforen;  be  toa«  bom^ro^^ 
tejl®  getoefen,  unb  ^bbe  fin  bing  unbe  gerid^te  fere  eten  unb  rebelifen  ge- 


3.  broflen? 


9.  recftfc  B. 


22.  fo  t.  A. 


27.  vorl^arbeii  B. 


1.  9»bre(^t,  @D^n  Otto^«  bc«  Äin* 
be«,  geb.  1236,  geft.  1279. 

2.  £)ttoI.(12öO— 1279), «ruber 3(1- 
bred^t«  t>.  «raunfd^toeig.  «S.  ?ünfeel,@ef*. 
ber2)iöcefeu.@tabt$ilbe«^eim.II.@.2G4. 

3.  b.  \).  mtmaxl 

4.  ©üntfjer  erfd^eiut  jum  testen  SWale 


in  jtoei  Urfunbcn  ber  ^crjiJgc  3ol^ann 
unb  mhxt(i)t  tou  ©ad^fen  d.  d.  21 .  3uli 
1278  (Cop.  LVII  «I.  73a).  ©einS^lad^- 
folger  «ern^arb  (electus)  erfd^cint  ur* 
funblid^  jum  erften  SKale  am  26.  ge^ 
bruar  1280  (Cop.  IV  «1.  55a). 

5.  Prepositus  Bernardiis  de  Wel- 


©UC^II.     1278— )  279. 


163 


l^olbcn  jcgen  t)c  Borgere,  l^e  tüart  to  rabe,  l^e  »olbc  in  ber  marfgreDen  (ant 
«r.65a.unb  6t  namen  Dor  SBolmerftebe',  bat  bo  ber  ntarfgreüett  ||  l^orbe.  bo  6erei* 
ben  ftf  be  borgere  alle  gelüe,  Beibe  arme  unb  rife,  bor  jiner  bebe  toitten  mit 
üorberfeben  roffeti,  mit  ))anf(3^ere  unb  toagen  unb  mit  ^jerben  mit  groter 
5  mad^t,  bat  fe  üor  nüe  fo  fc^on  nod^  fo  med^tid^  ut  quemen,  unb  legeben  fif 
be^  erften  nad^teg  to  (Slbue^  bo  fe  toonben,  fe  fd^ofben  Dor  SBolmerflebc 
ebber  in  be  9D?arf.  bo  öorbe  fe  be  bifd^op  unb  fin  ^)ot>et(ube,  be  öan  ^Dit* 
toorje^  unb  Daget  §itmar*,  in  bat  (anb  to  S3run^tt)if  in  ben  ^afentoinfel 
unb  in  ben  ^^o))penbiP.    bat  (ant  üorl^erben  fe  mit  Sranbe  unb  mit  roüc. 

10  Sinnen  biffer  tib  ftarf  be  Sifd^op  'oaw  §i(benfcm®,  be^  l^ertogen  6rober 
üan  Srun^njü,  be  bod^  biffem  gobe^^fe  to  Sffagbebord^  biflan  l^abbe  unb 
jegen  ben  brober  or(oget  toente  an  finen  bot.  bar  umme  mafebe  bifd^o^ 
93emt  biffe  l^erebart  in  ber  93run^tüififd^en  laut,  fe  üorben  bat  l^er  t>or 
Sid^tenberd^  an  bat  tvater,  be  %n\c'^,    marlgretje  5H6red^t  »an  Sranbebord^ 

15  toaö  in  bem  l^ere  l^utper  unfe^  btfd)o))e^.  fe  (egen  med^tid^tid^  in  bem  (anbe. 
tom  (eften  famelbe  l^ertod^  Sltbredbt  t)an  S3run^n)i!  ftne  mad^t  to  fhibe  unb 
borfte  bod^  nid^t  mer.  (je  kibebe  marfgreüen  Dtten  »an  33ranbebord^ ,  bc 
l^abbe  om  l^u())e  gelobet,  bo  marfgreioe  3l(bred^t  öornam  bat  fin  »ebber 
marfgreüe  £)tto  bem  (;ertogen  to  l^u()3e  quam ,  l^e  reit  bat  men  fin  nid^t  bei* 

20  bebe,  unb  braf  up  fu(t)en  U  nad^t  unb  tod)  mtotdi.  be^  unberquemen  be 
unfen  fere  unb  Sorben  tofud^tid^.  be«  nemen  unfe  borger  groten  f(^aben  an 
tt)apene  an  ptttm  an  toagene,  bar  fe  mebe  ut  fomen  toeren.  l^ebben  fe 
be?  at>enbe«  ^ox  geftribbet  mit  ben  l^ertogen,  be«  l^ebbe  bit  gobe^l^u«  ummcr 

6.  (Sfüebue?        8.  »oget  5.         13.  hvm^\  AB,  *:8runfwtviifd»cn  ilf.         18.  to]\>tAB, 


pia,  crfter  S^uge  in  einer  Urfunbe  ^om 
14.  3uti  J275,  gebrurft  bei  SBedhnann, 
^n^alt.  ^ift,  I,  445  f. 

1.  Sßofetirftebt,  2  3R.  nßrbl.  ton 
SWagbeburg.  ^laä)  bem  2:obe  beö  a)iar!=» 
grafen  SSotbcmar  jog  bei*  Srjbifdffof 
«urd^orb  to.  3Äagbcburg  1320  Söolmir- 
ftebt  aU  l^eimgefattenc«  Selben  ein,  nad^:= 
bem  e8  (nad^  bem  Chron.  Magd.  337) 
nebfl  @lbeu  bereit«  früher  toon  ben  '3RaxU 
grafen  ö.^ranbenburg  für  I2,ü00  SKarf 
bemiSrjfttftc  »ieberfäupid^  überlaffen  njar. 

2.  (SIbeu,  ^farrborf  nabe  ber  O^rc, 
1%  m.  nörbl.  ijon  äWagbeburg. 

3.  @m  ^ermann  ü.  3)ietfurt  erfd^eint 
in  einer  Urf.  bc«  Slgnetenff öfter«  in  ber 
ißeupabt  toom  30.  gjJärg  1294  (gebrudft 
in  i).  Sebcbur,  3(rd^iö  XVII,  180),  ob 
aber  biefer  er;\ftifti)c!^e  §au:|)tntanu  ? 

4.  3)en^ogt§i(niar,ber@.104,3.25 
nod^  einmal  ertüä^nt  »irb,  fann  ii)  au« 


bcnUrfuuben  biefer ßcit  nid^t  nad^^meifen. 

5.  3)er  ^afentüinfel  ift  bic  fübUd^e 
§älfte  be«  3*^idtel«,  mit  tocld^em  ba« 
e^m.  ]()annöi)erf(j^c  Slmt  gaöcr«leben  am 
redeten  Ufer  ber@(^>unter  bi«  ^um  *S)om' 
unb  *?o^)^)n?atbe'  (ßft(.  unb  norböftl.  toon 
^etmftebt  in«  ®raunfd^tt)cig'fd^c  binein*= 
ragt;  ber  *^a:|)enteid^'  bie  norbweftlid()er 
eintrctenbe  5lu«bud^tung  be«  3lmte«  @if* 
^orn  am  redeten  Oferufer:  öftlid^  ettoa 
bi«  5ur  Jinie  3^el^!e  -  Sa«büttcl — mtt^ 
ge«biittel  —  letztere«  an  ber  ©trage  ^fow 
\ö)m  ©raunfd^meig  unb  ©if^orn  —  nßib:- 
\i^  bi«  jur  Sinie  9iöttöe«büttc(  —  ^iU 
lerfe. 

♦>.  S3lfd()of  Otto  öon§iibe«t;eim  ftirbt 
am  4.  3uli  1279.  @.  mni^ä  II.  270. 

7.  lOic^tenberg  jwifc^cn  Sßolfenbüttcl 
unb  $i(be«beim;  gcnauereiS  bei  §afjel  u. 
5BcgeI,  425;  über  bie  gu(e  ebenbafelbft 
I,  39. 

11* 


164 


<B(i)'6\iptn6}xonit. 


mtx  ere  unb  »romen  gc^at.  be  unfen  quenien  bo  to  §)t(benfem;  bar  beben 
be  botgcre  »an  ÜRagbefcord^  btfd^o))  8ernbe  unb  ben  [inen  pantqutttug  vDftpt 
teftel^alf^nnbert  lobtge  mar!,  bar  t)or  tüart  on  toan  bem  bifcf^o^je  to  toebber^ 
jlabe  eine  mole,  be  benebben  ber  brugge  (ad^,  unb  be  bernelamer  ^ ,  be  mok 
löorgin!  to  ^ant  bar  na  unb  »art  to  nickte,  bar  na  Buiüeben  be  t» orger  eine  s 
molen  fei  bem  SBalfd^en  torn  ^.  bo  be  tian  SKagbefeord^  »an  §i(benfem  togen  to 
]^utoart,bo  toart  orer  üefe  get)angen  unb  erf tagen,  unb  nemen  groten  fd^aben^. 

Umme  alle  beffe  öor  gef(j^reüenen  ftucEe  ent^art  ben  feorgeren  nue  nx6t 
toebberflabinge ,  allein  bat  fe  fereüe  unb  lofte  l^abben.  bar  na  to  l^ant  toart 
be  !rid^  üoreöent  ||  unb  ftunt  eine  mite  tn)ifd)en  ben  t)eren  oüer  a(.  «(.esb. 

!J)ar  na  nic^t  lange  toan  l^er  SSalfe  ben  l^of  to  Steine*,  be  toa«  greüen 
^iüerbe«  »an  SlneljaU,  bo  tjorl^of  fif  feifd^oj)  S3ernt  umme  be«  gret)en  toiHen 
unb  mar!gret)e  Liberi!  tian  Janbe^feerd^  unb  t>tk  anbere  leeren ,  unb  togen 
toebber  cor  ben  ^of.  bo  toart  unfem  bifd^o^je  unb  greüen  Ctten  t)an  Sine« 
l^alt  gefed^t,  be  »an  Janbe^berc^  »olbe  fe  t^angen.  be«  tüorben  fe  ein«  unbe  15 
löengen  marfgreüen  Diberifc  mit  tjele  anberen  boringefd^en  !;eren**,  unb 


1 .  Sa«  ift  *beme!amer'  ?  ba«  SBort 
erfdBeint  fonft  nirgenb«.  (S«  ift  tüo^I  baf* 
felbe  n>a«  in  ben  fd^lefifc^en  ©täbten 
*brenngaben'  ^ti^t,  in  totiä)tm  ®ülb  unb 
@U6er  gefc^moljen  iDurbe.  §ier  n?ar  oud^ 
bic  Sage,  auf  toel^er  oKe«  ®olb  unb 
©itber  gemogen  n?erben  mußte,  unb  ber 
(Sinfauf  ber  eblen  9Jietaüe,  »elc^e  l^icr 
:|)robirt  tourben.  2)er  'brenngaben'  ge* 
^örte  ben  gürften  unb  ftanb  unter  ben 
SIÄünjern.  @.  Zl^ifoppt  unb  (Stenjel, 
Urfimbenfammlung  jur®efc^.  ber^täbte 
©d^leficn«  K.  @.  8S. 

2.  S)er  tt)älf(^e  X^iurm  mug  alfo  an 
ber  @lbc  gelegen  l^aben.  @r  toirb  noc^  er* 
»äl^nt  in  einer  Urtunbc  öon  131 2 :  Item 
Henningus  de  Kalenberche  civis  Mag- 
deburgensis  et  Lucia  ejus  uxor  de- 
derunt  .  . .  XII  solidos  titulo  proprie- 
tatis  perpetuo  possidendos  in  domo 
et  area  sub  ripa,  ubi  est  stupa  apud 
turrim,  que  dicitur  Walsgeturn. 
ö.  Sebebur,  5lrd^mXVII,  194. 

3.  Ueber  biefe  ^e^ben  jtoifc^en  SDIag^ 
beburg  u.  §ilbe«]^emt  einer*  unb  33raun* 
fd^tüeig  anbererfeit«  f .  @täbte*(S^r.  VI,  3  f. 

4.  9Jeine  tag  bei  2)effau,  <Bä}io^ 
fammt  2)orf  tjeröbeten  f^^äter  bur(^  bie 
Saffcrflut^en.  @.  «edfmann,  3ln^aU. 
§ift.  III,  383  unb  V,  87  f. 

5.  Theodericus  dictus  Pingwis 
marchio  de  Landisberg  et  de  Missn. 
captivatus  fuit  a  Sifrido  comite  de  An- 


halt dolose  isto.  modo  et  omnino  con- 
tra honorem.  Nam  idem  Sifridus  co- 
mes  de  Anhalt  et  Bernhardus  frater 
ipsius  cum  exercitu  et  ministerialibus 
et  capitulo  Magdeburgensis  ecclesie 
tunc  vacante  {(Sr^bifd^of  ^eru^arb  l^at 
ni6)t  bie  ^3ä!|)fttid^e  ^eflatigung  erl^atten ; 
ba«  Chron.  Magd,  ermälj^nt  audb  feiner 
nid^t)  circumvallabant  quoddam  ca- 
strum  Heyne,  quod  cum  viderent  se 
expugnare  non  posse  et  adversarios 
plurimum  timentes,Theoderieum  mar- 
chionem  filium  Hinrici  marchionis  ad- 
huc  viventis  in  auxilium  sui  evoca- 
bant  qui  collecto  exercitu  eis  in  au- 
xilium cum  Frederico  patruo  suo  filio 
Alberti  Thuringiae  lantgravii  et  co- 
mite de  Lissenick  rogatus  advenit. 
Quadam  nocte  dum  marchio  in  papil- 
lone  sua  securus  in  lecto  cum  suis 
quieseeret,  ipsi  Saxones  Sifridus  et 
Bernhardus  de  Anhalt  ipsum  in  lecto 
suo  cum  patruo  Friderico  et  burg- 
gravio  de  Lissenick  captivaverunt  con- 
tra honorem  et  justitiam.  Marchio  du- 
ctus  in  castrum  Werbin  primo  et  post 
ad  alia  castra  plura  ipsius  ecclesiae 
Magdeburgensis.  Sed  Fridericus  cum 
burggravio  de  Lissenick  ducti  fuerunt 
in  castrum  Lippene  (über  beffen  Sage 
f.  127,  21.  2),  ubi  ambo  quadam  nocte 
ruptis  carceribus  evaserunt.  Chron. 
March.  Misnens.  M  ö.  Subett>ig,  Rell. 


SQu^U.    1280. 


165 


uemen  on  ore  roffe  unt)  jjetbe  unb  al  or  ^a'ot,  unb  »engen  ben  jungen  lanU 
greüen  üan  ^Doritigen,  bc  tüatt  (o^  geraten:  be  anbeten  ^eren  tüorben  ai 
trutoefo^  mibe  quemen  nic^t  in. 

5)ar  na  reit  toget  Ottmar  mit  be^  gobe^l^ufeö  hiben  »an  5IKagbeBordj 
5  in  be  niarfe  to  93ranbefcord) ,  unb  toart  bar  fceftribbet  unb  gegangen  mit  fe^- 
unbbritted^  ribberen  unb  fnaj^en. 

®ar  na  in  ber  üaften  (eit  6ifc6op  93ernt  be  Borger  to  fif  DorSoben  unb 
febe  on  in  l^eimlifen  rabe,  l^e  toolbe  t)or  ©d^onekte  * :  l^e  l^ebbe  ben  üan  Sine* 
Ijalt,  ben  t?an  Ouernforbe  unb  öele  anberer  leeren  to  l^u())e;  unbe  bantebe 

10  ben  fcorgeren  aöer  trutoe  unb  bat  bat  fe  ome  f^jife  ut  nemen  toolben  unb  oni 
]^e()jen  o!  mit  orer  mad^t.  be^  toorben  be  Borger  ein^  unb  t)o(geben  bem 
Bifd^ope  mit  t^orbedeben  reffen  unb  mit  aller  mac^t  unb  Sorben  bar  l^en 
Bliben  unb  ein  »er! ,  bat  f;eit  ein  efel  unb  ein  ei^enl^o.  bit  l^abbe  gefoftet 
bolzen  feöentid;  mar!,    men  lad^  bar  üor  — ■  uub  fd^affebe  bod^  uid^t  —  alfo 

15  lange  bat  be  Borger  bem  Bifci^o))e  mofien  fpife  ut  nemen  fo  tele  al^  ]xp)fit  fe§ 
mar!  unb  ad;te  l^unbcrt,  an  bat  be  Borger  futoen  üorterben.  bar  ging  ot 
grot  untruiüe  mebe.  ben  Borgeren  toart  or  toert  öorBrant;  bo  ferben  be 
i^eren  af  öan  bem  flote. 

3)ar  na  manben  be  Borger  beu  Bifc^oj)  unb  be  boml^eren  umme  be  fe« 

20  unb  ad)i]^unbert  marf.  ba  fatten  fe  on  be  gutben  tafeten^  i)an  bem  bome 
t?or  bat  gelt,  bar  to  (oi^eben  fe«  bomI;eren  unb  ttot  be«  gobe«I)ufe«  man  be 
tafelen  to  (ofenbe  n\>  einen  Benanten  bad^,  ebber  fe  fd^olben  in  be  9?ien  Stab 
riben  unb  bar  red^t  inleger  l^otben.  bit  toeren  be  Borgen:  l^er  S3uffe  üan 
Ouernf orbe,  l^er  §inrife  üan  Serberben ,  l^er  Slrnolb  »an  S)orjlat,  l^er  ®o=^ 

25  befe  t^an  §e§nem,  l^er  Dtto  t^an  ber  33ro^e,  meifler  JRid^art,  l^er  §eibe!e  »an 
«i.66a.9?igri)),  l^er  ||  Sone  üan  33e(ife^. 


MSS.  VIII,  239 f.  2)ic®efangenna^)me 
2)ietrtd^«  b.  SIKcigen  fäUt  nac^i  bem  Chr. 
S.  Petr.  bei  mtnäm  III,  291  in  ba« 

3. 1280.  SBi^f.Chron.  Misn.  ebb.  II,  326. 

1.  @d;öneBed,  2  2«.  fübßflliti^  un 
SÖ'iagbeBurg ,  gehörte  bamal«  ben  Ferren 
ton  «aiB^.  Keffer  gtüdte  im  3-  t-^O" 
ein  anberer  35erfud^  bie  @tabt  ctnjue]^== 
men,  aber  au^  ba  blieb  ba«  (Srjjlift  ni^t 
bauemb  in  il^rem  33eft^e,  benn  1352 
nennen  bic  trafen  toon  3)fiü]^üngen  unb 
Ferren  ;^u  S3arb^  @d^bnebed  t^rc  @tabt. 
gür  immer  ertt?arb  ba«@rjfltft  bie  @tabt 
crp  1373  burd&  Äauf. 

2 .  3n  bem  auf  ber  S3ibüotl;ef  be«  2)cm- 
g^mnafmm«  in  iD'^agbcburg  (Ms.  14)  be* 
jtnbUd^cn  über  ritualis  eccles.  Magdeb. 
au«  ber  crften  Hälfte  be«  15.  ^ai)xi)., 


bcffcn  ^runbtage  aber  troljit  nod^  bem 
13.  3a^r^.  angelEiört,  ^eigt  eö  @.  229, 
baß  ju  ^fingftcn  im  2)ome  bie  golbcne 
'Xafet  toor  bem  3[Itare  aufgefteHt  tüerben 
fottc  (et  tabula  aurea  ante  altare  po- 
netur) . 

3.  33uffe  (Burchardus)  tan  Oucm*' 
forbe  eijd^eint  urtunbli(?^  aU  camerarius 
ecclesiae  Magdeburg,  öon  1 263 — 1 285 . 
^etnric^  to.  SBeberben  (fo  ift  ftatt  '2öcr- 
berben*  ju  iefen)  !ommt  umbicfeäeit  al« 
cantor  eccl.  Magdeb.  toor,  ^rnolb  toon 
2)orftabt  al«  canonicus  toon  1262  ah, 
@obe!e  toan  Regnern  (Godfridus  de 
Hassia)  ebenfalls  2)om]E)crr.  @tatt  'Otto 
toan  ber  8ro^c'  ift  'Otto  toan  33rejna' 
(35rc«na,  33rijna  =  Briefen)  ju  tefcn ;  er 
fommt  al«  ^om^txx  bis  1291  unb  nod^ 


166 


@d^B^:|)cn(i^ionif. 


jDo  mcn  be  tafele  nid^t  lofebe,  a(^  toot  befd^eiben  tüa«,  unb  be  borget 
bid  unb  öele  böge  ben  Sorgen  getoeu  i^abben :  to  (epen  reben  be  borgen  in  be 
9tien  ©tab  unbe  (egen  bar  bre  toefen.  bo  fj^refen  bc  boml^eren,  fe  enl^ebben 
anber«  nid^t  getötet,  wenn  loann  fe  ben  borgeren  üorloüeben  be  tafeten  to 
brefen,  fo  toeren  fe  (o«;  —  unb  l^eiten  ben  borgeren  bat  fe  be  tafelen  to=  5 
brefen  fd^olben.  bobeöbe  bürgere  fo  nid)t  befanben,  bo  bobcn  fe  or  red^t  bar 
to:  bat  red^t  toart  ater  (ange  tit)  up  gel^olben.  to  leften  na  toeten  begebin* 
gen  quam  bar  to  bifd^o))  i-ubolf  *  »an  §alberflab  mit  t)e(en  anberen  ribberen 
unb  !na^)en,  unb  begebingben  alfo  üerne  bat  be  borger  bat  red^t  toofben  t)or* 
(aten.  bo  fiooren  be  boml^eren  vcp  ben  ^ifgen  bat  fe  anber«  nid;t  ge(ot)et  10 
l^abben:  be  borger  bel^etben  be  tafelen  unb  toaxt  on  bod^  namaB  af  gebtge* 
binget,  bat  on  (uttinf  toebber  toart  »an  bem  gelbe  unb  tjan  groter  foft  unb 
arbeibc.  l^ir  umme  bebotüen  be  borget  toot,  bat  fe  I;ir  namate  feen,  toor 
up  fe  teen,  fofte  bragen,  lofte  bon  ebber  nemen:  tt)ent  men  geit  jo  to  left 
be  toege,  toe^  me  on  mit  getoatt  nid^t  to  bringen  lan,  bat  men  fe  beftridet  i.s 
mit  liftigen  bebingen^. 

$ir  na  in  bem  fommer  bejiribbe  l^erSSalfe*  unbberSorb  üanIRebere* 
mit  oren  ^l))eren  @um)3red^te  öanSfloen^let^e*  unb  ]^ern33ord^arbe?ap))en® 
bi  SBefenbord^ '^^  unb  »engen  be  beibe  300  unb  20  ribber  mit  oren  l^ulperen 
unb  !na^>en:  be^  bit  gobe^l^u«  fere  nebberi?eEid^  toart.  20 

1.  tafetcn^. 


f^ätcr  ijor.  SJlcijicr  9tid^arb  ^leißt  in  ben 
glcid^jettigen  Urfunben  Magister  Richar- 

dus   Magdeb.    canonicus    (10.   Wßxii, 

1271,  Cop.  CVI,  »t.  11),  Magister 
Kitzerus  scolasticus  noster   (1.   iDf^al 

1272,  9liebcl,  Cod.  D.  Brand.  C,  III,  2) 

unb  !ommt  bi«  1289  öor.    $eibcfe  öon 

^f^igrll)  (Heideko,  Heydekinus,  Hei- 
denricus  deNigribbe)  tritt  öon  1270  — 

1 292  in  ben  Urfunben  al«  ^m^t  auf ; 
(S!one  ^on  ^elt^  (Conradus  de  Belitz) 
finbe  id^  ebenfatt«  in  ben  ^Id^tjigcr  unb 
SfJcunjigcr  Saljjren  bc«  13.  ^a\fv\).  al« 
Sengen. 

1.  n\6)o\  2ubo(f  II.  ton  falber- 
jlabt,  feit  1253  ber  gfiad^folger  a«ein- 
l^arb«,  toirb  1257,  tocnnnid^t  nod^  friii^er, 
abgefegt.  Slbcr  er  erfdf^eint  urfunblid(> 
no^  1287  (Ludolfus  quondaui  Halber- 
stadensis  episcopus ;  ^eudfelb,  Antiqq. 
numm.  @.  130,  5lnm.)  unb  Wdttx. 
Sßgl.  Slbel,  (K^ironi!  öon  ^alberftabt, 
S3'evnbura  1754,  (©.  305. 

2.  3Jitan  f dalägt  julefet  fold^c  SBege 
ein,  bie  barauf  ](^inau«laufen ,  bag  man 


bie  SBürger  mit  Uftigen  Unterl^anblungcn 
ba^in  biingt,  tooju  man  fic  mit  ©etoalt 
nic^t  bringen  fann. 

3.  Valco,  miles  Ottonis  et  Con- 
radi  marchionum  de  Brandenburg  (ei 
aiiebcl  Cod.  D.  Brand.  B,  I,  @.  152 
unb  163  (1281  unb  1282). 

4.  (£onrab  öon  fieberen  erfd^cint  ur^ 
funbUd^  am  2.  3«ai  1272  bei  mkM,  B, 
VI,  13. 

5.  @tott  *3lti)en«lei)e^  i|l  *5lle«tci)c' ju 
lefen,  benn,  tote  bie  Stammtafeln  bei 
SBo^lbrüd,  ©ef^id^tlid^e  i^^rid^ten  öon 
bem  ©cfd^led^te  öon  Sllöenöleben ,  33erUn 
1819,  S3b.  I  jeigen,  !ommt  berSBornamc 
®um!|)veci^t  hti  ben  2l(t>en«leben  nid^t  ein 
einzige«  SKal  tor.  Gumpertus  de  Ales- 
leveerfd^einturfunbl.  am  14. 9Jiärjl293. 

6.  Burchardus  dictus  Lappo  de 
Scrapleve  erfd^eint  in  einer  Urtunbc 
S3ur^arb«  ©rafen  »on  SOianSfelb,  ber 
i^it  patruus  nennt,  t>on  1303.  jeudfclb, 

Antt.  Praem.  II,  77. 

7.  SBiefenburgimÄr.Baudffa-SBeljig, 
$roi).  Sranbenburg. 


«U(i(fII.     1280—1281. 


167 


3)0  mafebc  itiarfgxctoe  3l(6red^t  einen  bad^  twifd^cn  unfcn  6ifd^ope  unb 

marfgreüen  Dtten  ftnem  toebbeten  unbe  üorttfebe  bat  or(oge,  unb  marfgreüe 

©ibettf  tjan  Sanbe^6etd^  toart  lo^  unb  (otoebe  föne  unb  fioot  bc  unb  bebe 

orüeibe,  aoer  to  l^ant  bar  na  braf  l^c  bat  unb  toart  ed^t  beö  gobeöl^ufe^  ütent 

5  mit  gretoen  SHSret^t  mn  8iegenftein\  mit  ben  t>an  2Ran«üe(t,  unb  be  (ant* 

gretje  »an  iiDoringen,  be  marfgreöc  »anäRl^en,  be  6ord^greüe  »an  8e«ni!*,  be 

bord^rct)e  tjan  ©totfenberd^*,  be  gret)e  »an  93renen*  unb  »ele  anber  toolf  ut 

Dftertanbe  unbS)oringer(anbe.  l^erSord^artSajjpe  bebe  ol  untrutoefiten  unb 

tt>ebber  ftnen  eib  unb  anttoerbe  batl^u«  to  ©eüefenftetn  bem  matfgteoen  »an  San= 

10  be^berd).  biffe  leeren  beben  biffem  lanbe  unmaten  gtxten  fdbaben.  to  einer  tib 

«f.uöb.oeng  l^er  ^cr;nan33rant  ben  bord^grei?en  to?ejni!  ||;  be  toatt  ben  »anhatte  ge* 

antmerbet,  at>er  l^e  entleij)  on  unb  loart  (oö,  bat  bem  gobeöl^ufe  fcre  fd^ebelit  toa«. 

S)ar  na  beleibe  greoe  3)tberi!  bat  f (ot  to  SBetben  *  unb  bat  f (ot  to 

-    X\xd}^  unb  toan  fe  beibe^.    be  brofle  öan  Sltoen«(eoe^  unb  l^er  Dtte  üan 

15  ^oud^®  quemen  to  unfen  borgeren  unb  beben  on  af  ote  beften  folbener  unb 

feben,  fe  tootben  bat  f(ot  f^)ifen.    be  »orbcn  fe  bi  S3ittert)e(t.    bar  femen  be« 

greoen  (übe  üan  93rene  unb  be«  marfgreüen  öan  8anbe«berd^  unb  J>an  an* 

beren  flöten  al  umme,  unb  ftribben  mit  ben  unfen.    be  unfen  t>er(oren  be 

fege,  bod^  mit  groten  eren,  toente  fc  l^abben  on  öele  fd^aben  toebbcr  geban. 

20  brtttein  toorben  geoangen  »an  ben  unfen,  unb  bc  ftab  nam  groten  fdbabcn  an 

roffen  unb  an  ))erben  unb  toa^jene. 

5)ar  na  quemen  be  mere  bat  unfe  bifd^o^)  mofte  to  9tome  öaren*®,  afö 


7.  (gtcr!enb.  B. 


10.  8anbe«bord>A 


1.  5Äegenftcitt  8tt)if(?^cn  $a(berjlabt 
unb  ^knfenburg  am  ^uge  bed  ©arje«. 
^Ibrcdfit  ®raf  ton  9icßenpcin  n>trb  gc=^ 
nannt  in  Urfunben  1273,  1276,  1283  ff. 

2.  Seignig ,  ©tabt,  6  SJfJctlcu  (üböftl. 
tjott  ?ei^3jig.  Ucbec  bie  a3urggraff(?^aft  ?. 
f.  Xittmann,  a.  a.  O.  I,  41 . 

3.  ©tarfenberg,  2)orf,  2  @t.  totfti. 
öon  ber  @tabt  3lltcnburg  entfernt.  Ueber 
bic  «urggraffdf^oft  @t.  f.  Xittmann  I,  43. 

4.  3Bo^l;  tonrab  Oraf  öon  Sre^na, 
ber  urfunblid^  am  22.  Sanuar  1276  er* 
fd^cint.«rc^na,Är.«ittcrfcIb,^roi().@ad^* 
fcn,  liegt  2%  ©t.  norbtoeflt.  t>.  S)eft(jfci^. 

5.  ©ntweber  ba«  2)orf  SBerbcn  im 
Ar.  Scigcnfcl«,  ^roö.  (©ad^fcn  y»  @t. 
norbtt).  t>on  $egau,  obcrSBurgtoerbcn  bei 
Scißcttfel«. 

6.  Xau6)a,  ©täbtd^en  2  ©tunbcn 
norböjtl  bon  2ei!|)jig. 

7 .  Tandem  Theodericus  se  redemit 
cum  Omnibus  suis  captivis  et  post  re- 


18.  IDc  »ttfe -42?.       ben  fege? 

demtionem  obsedit  castrum  Werbin 
et  cepit  et  expugnavit  ac  funditus  de- 
struxit.  In  sequenti  anno  castrum 
Tuch|  quod  archiepiscopus  Magdebur- 
gensis  construxerat  prope  Liptzik, 
funditus  etiam  destruxit,  prout  hodie 
ruine  cernuntur  ibidem.  Chron. 
March.  Misn.  bei ö.?Ubctoig VIII,  240. 

8.  @in  SÄagbeburger  2:rud^(e6  toon 
3lli)en«(cbcn  finbct  fid^  nid^t  in  ben  Ur- 
funben, tt)ol^I  aber  fel^r  b^ufig  ein  Ri- 
chardus  dapifer  de  Alesleve  um  bie 
3eiti)on  1274—1292. 

9.  @tn  Otto  de  Pouck  c'rfd^cint  ot« 
9Winifleria(  bcrSRarfgrafcn  öonöranbcn«' 
bürg  urfuublit^  am  24.  2lug.  1292  (Stie- 
bet A,  VII,  306),  23.  giprit  1293  (Ib. 
B,  I,  205),  24.  %pxii  1295  (Ib.  A,  IX, 
6).    Ob  ibentifd^  mit  biefem  ? 

10.  (grjbifd^of  SBcrnfjarb  crfd^eint  jum 
tetjten  Malt  urfunblid^  am  7.  Januar 
1282  (Urf.  s.  R.  Jüterbog  g^r.  1  im  Ä. 


168 


^ä)ö\>ptnäfxomt. 


10 


]^e  bebe.  t5o  ging  bem  gobe^l^ufe  alle  ^(j)e  af .  bo  be  bifcoj)  t>an  9JJetfe;= 
inxäf^  unb  l^er  ©ete^rt  ioau  Querufotbe*  fegen  bat  btt  gobc^l^u«  töcrio« 
fJunb,  fe  mafeben  einen  bad^  mit  marfgreöen  jDibetife  t>an  Janbe^berd^,  unb 
arbeibeben  fo  lange  bat  bat  ottoge  t)oteinet  t»att  unb  Oeöefenfiein  biffem 
gobeö^fe  toebber  geantiüotbet^.  aUe  bingniffe  unb  rangen  tüorben  ic^  htu 
beut  fiben  (ebbid^  unb  M,  unb  be6  marfgreüen  öengniffe  toart  (oö  g^Wt; 
unb  umme  be  f tot  SBerben  unb  Sud^ ,  be  gebrofen  teeren ,  unbe  äße  anber 
fd^efinge  teart  u^)  rat  gelaten:  bat  ftet  fo  noc^  unentfd^eiben.  l^ir  af  iö  nod^ 
ein  gemeine  biteort ,  »e^  men  nid^t  fd^eiben  toü  nod^  enfan ,  bat  f ed^t  men 
*eb  p  up  rat  gelaten/ 

3n  buffen  üben  teeren  i)ix  noc^  funftabelcn.  bat  teeren,  ber  rifeften 
Borger  linber;  be  ptegen  bat  \pd  bor  to  ftanbe  in  ben  ^)ingften,  at^  ben 
JRoIanb,  ben  fd^ilbefenbom,  tabelrunbe  unb  anber  \pei,  bat  nu  be  ratman== 
nenfulben  borftan.  in  bem  bor  gefd^reben  ftribe  tea^  ein  funftabet,  be  l^eit 
Srun  ban  ©conenbefe*.  bat  tea^  ein  gelart  man.  ben  beben  fine  gefeöen,  15 
be  funftabeten,  bat  l^e  on  bid^tc  unb  bebed^te  ein  brocibid^  fpel.  be^  mafebe 
!^e  einen  grat  unb  bid^te  l^obcfd^c  brebc.  be  fanbe  l^e  to  ©o^Ier  to  ^itbe^=* 
l^eim  unb  to  S3runfteil  Queblingebord^  ^alberflab  unb  to  anberen  fteben, 
unb  tabcben  to  fif  aüe  loptube ,  be  bar  ribberfd^op  teolben  oben,  bat  fe  to 
on  quemen  to  SJiagbebord^ :  fe  ^ebben  ||  eine  fd^one  bruteen,  be  ^eit  broteiB(.67a. 
gfeie®;  be  fd^otbe  men  geben  ben,  be  fe  borteerben  fonbe  mit  tud^ten  unb 
manl^eit.  bar  ban  teorben  beteegen  aße  iungelinge  in  ben  fteben,  be  bau 


7.  gcbrafcn  B. 


15.  'Stouenbefe  Bab. 


21.  ben  ben  fe  o.  ä. 


(Biaat^'^vö)\»  j.  2«agb.).  Im  27.  3uni 
1283  tear  nod^  fein  neuer  (Srjbifd^of  gc^» 
toä^lt ,  benn  in  bcr  unter  bicfcm  3)atum 
au«gefteatcn  Urfunbe  (Cop.  XXXVI, 
Sflx.  65),  burd^  teeld^e  ©einrid^  i>.  Stnljialt, 
2)om^)err  ju  SJiagbeburg,  bic  SSogtei  über 
bic  3)örfer  ^retjin  unb  tlüfeott)  bem  M, 
U.  S.  grauen  in  ÜRagbeburg  überträgt, 
j>erf^)rid|t  beffcn  53ruber  Otto,  ba§,  f obalb 
in  3Jlagbeburg  ein  (Srjbifd^of  eingcfct^t 
fein  teirb ,  ber  |id(>  im  jtc^crcn  ©efifec  be« 
vStul^leS  bcftnbct,  er  pcrföntidf)  bic  Sogtei 
bem  gebadeten  Älofter  übereignen  teitt. 

1.  üDod^  mo^l  gricbrid^  I.  (1263  — 
1282),  ba  teir  anncljfmen  muffen,  baß 
naö)  ber  ju  3lnm.  3  crtöä^nten  Urfunbe 
biefc  (greigniffe  in  baö  Sal^r  1281  fallen. 

2.  (Srfd^eint  ale  ä^ViQt  in  ber  @. 
167,  ^nm.  10  crteä^nten  Urfunbe. 

3.  ^m  14.  gcbruar  1281  öerpfänbet 
(Srjbifd^üf  S8crn^)arb  für  250  aJiarf  Silber 


an  ben  '^aü^  öon  ©aüe  bie  3Künje ,  ^oU 
unb  SBegcgclb  bafclbft,  um  bamit  baö 
@(]^Io§(Sibi(3benfleincinsulöfcn.  ö.  S)re^» 
^aupt  I,  44. 

4.  Sruno  i)on  <Bö)'6nthtd  —  bcr 
na6)  bem  35orfiel^cnbcn  jwifd^cn  1270— 
1280  g^ebt  ^jabcn  mug,  crfdf^eint  meine« 
Söiffen«  nid^t  ein  einzige«  mal  in  ben 
Urfunbcn  bicfcr  gcit.  SÖol^I  aber  flnbe 
i^  ajiitgücbcr  ber  gamilic  @d^öncbedt  in 
einer  Urfunbe  öom  3.  m'd^  1244  (Cop. 
Riddagshus.  im  <BtM.  j.  a^agb.  «f. 

19)  a\^  ^trXQtn:  Johannes  de  Scone- 
beke  unb  Rodolfus  de  Sconebeke  bur- 
genses  in  Magdeburch,  ferner  erfd^eint 
in  einer  Urf.  i)om  3.  M&xi  1330  ein 
§etnrid^  ^on  ©d^önebed  al«  eljiemaUger 
danonicu«  be«  @t.  ^^iicolaiftifte«  ju 
aJlagbeburg  (Cop.  LVIII,  «l.  45). 

5.  'gcie'  ift  cntftcttt  au«  ©o^lfiie. 


m^Ih    1281  —  1285.  169 

/  ®o^Iere  fernen  mit  tootbedeben  roffcn,  be  bau  ©runimtf  fernen  atle  mit 
gronem  borbecfet  unb  gedeibet,  nnb  anbete  ftebe  l^abben  of  er  funberlife 
tDa^ene  unb  bartüe. 

5)0  fe  bor  biffe  ftab  qnemen,  fe  molben  nid;t  inriben,  men  ent^feng 
5  fe  mit  fufte  unb  bnftiren.  bat  gefd^ad^.  ttoe  funftakle  togen  ut  unb  be:= 
ftunben  be  unb  entfengen  fe  mit  ben  f^eren.  be  nnte  loa^  be  grale  bereit 
u))  bem  merfc^e  unb  bete  telt  unb  ^jatvelune  up  geflogen ;  unb  bar  tt)aö 
ein  bom  gefat  i\p  ber  merfd;e,  bar  l^angeben  ber  funftabeten  fd^ilbe  an ,  be 
in  bem  grate  meren.  be^  anberen  bage^  bo  be  geften  miffen  ^abben  gebort 
10  unb  gegeten,  fe  togen  bor  ben  gral  unb  befd^autoeben  ben.  bar  toart  on 
borortobet  bat  malf  rorbe  einen  fc^ilt :  toetfe^  iungelinge^  be  fc^itt  tt)ere, 
be  queme  l^er  bor  unb  beftunbe  ben  rorer.  bat  gefc^ad^  on  aüen. 

So  leften  borbeinbe  brotoen  geien  ein  olt  fopman  bau  ©öftere;  be 

borbe  fe  mit  fif  unb  gaf  fe  to  ber  e  unb  gaf  or  fo  bete  mebe  bat  fe  oreö 

15  milben  lebenbe^  nid;t  mer  obebe.  ^ir  bau  i^  ein  ganj  bubefd^  bof  gemafet. 

be  futbe  SSrun  ©conenbefe  mafebe  febber  bete  bubefd;er  bofe,  at^  ßantica 

Santicorum,  bat  Slbe  3Waria  unb  bete  gube6  gebid^te^V 

3n  bem  1200  unb  83  jar  toa^  grot  ftert?ent  unb  firenge  tit. 

tian  grefliken  %voten  wthtvt  bonre  blijrem  unb  %xoUnma\tv,  bot  fil)aben  bebe* 

20         On  bem  1285  jar  )m^  üete  bonre^  unb  unn?eber^,  unb  in  bem  achten 
bage  funte  ^^Jeterö  unb  ^:ßan)e(ö  toorl^of  fif  l^ir  umme  be  ftab  grot  untDeber  an  3uU  6. 
bem  bage  unb  ftunt  i^ente  an  be  fejctentit  unb  regenbe  unb  l^agetbe  mx  mite 
toege^  often  fuben  unb  iüeften,  unb  iüa^  folif  ftorm  bat  üete  tube  ioan  trud)- 
ten  unber  enanber  bid^ten  unb  meinben,  be  ftab  fd^olbe  toergan.  bar  af  toart 

25  grot  toater  unb  bebe  groten  fd^aben. 

3)e^  fu(oen  jareiS  bobeben  be  joben  tan  SWeinj  ein  criftenünt  ]^eim= 

lifen  unb  j)erfeben  om  bat  btot  ut  bem  lioe.    bar  umme  erl^of  fif  ein,  be 

l^eit  fif  foning  ^rmleber,  unb  togen  up  be  joben ,  l^e  unb  fine  gefeiten,    bit 

j8i.67b.fd^ad^  bor  biffe  fafe,  be  na  ||  to  ^nt  of  gefd^re4)en  fteit.    or  gefd)rei  unb  or 

30  tefen  toa^  *fci^o(ei)'^. 

9.  «3cftc?  12.  queme  B.  18.  fcrenßc  t.  B.  27.  )?reff<tcn? 

• 

).  ^on  ben  i^ier  genannten  (^ebid^tcn  324—328.  o.  b.§agen,  ?iterar.  ®runb- 

3?runo'^  »on  @(^önebe(f  ift  nur  nerf;  ba«  riß,  SBerlin  1812,  @.  4 16. 

nic^it  ^)crait^gcgebenc,  iet|t  auf  ber  Uniöcr-  2.  !5)ie  ^^erfolgung  ber  3ubcn  burci^ 

fität«bibIiot^et    in    SBreöIau    befinblt(J(>e  Äönig  Slrmteber  fättt  ni^t,  tme  ber  (£^rc- 

^ol^cUeb  borljianbcn.     M^ere«  baräbcr  niftangiebt,  in  ba«  3a^r  1285,  fonbern 

bei  ©räter,  SBragur  II,  Scipaig  1 792,  @.  1 337 ;  f.  gritf^e  (Stofencr,  etragburgi^e 


170 


^^öppinö^vomt 


)3ati  tintm  be  ftk  ut  gaf  oor  ketfer  iTreberidti. 

3u  bem  1286'  jare  l^abbe  feifet  Stetevid^  t>an  Stouf  30^  jar  t5ot 
getücfcn,  bo  erl^of  fit  ein  unb  fj3ta!,  ^c  iüer  feifer  ^Jrebetid^  toan  ©touf,  l^e 
entücr  ntd^t  gcflorüen,  funbcr  l^e  tüev  ein  iwanbcftrobet  gctoefen.  ome  iU 
flunben  (antgm>e  3)iberit  unb  St'eberif  (in  Brober  »an  jDotinßen  unb  toe(e  5 
anber  (übe,  be  l^e  bebrod;.  l^e  fanbe  of  na  beni  l^ertogen  'oan  Stunöiüi!  unb 
febe  beut,  I;e  twer  feifer  Stebetidft  »an  ©touf,  unbe  be«  l^ettogen  t?Ton)e  tüer 
finer  bod^tet  bod^ter ,  unb  febe  t>ele  tüartcten«  tibbeten  unb  f napen ,  bat  ot 
uk  erten  begunben  unb  menben,  I^e  toere  feifer  Steberid;. 

3n  beut  jare  bat  na  !am  be  futioe  tufd;er  to  toning  Stoloioe  »an  ^a*  lo 
'odt^hox&f,  be  leit  on  6etnen.    bo  6efanb  l^e  bat  l^e  Mx  ein  arm  man  unb 
l^eite  2^i(  Äolup  unb  l^ebbe  getoefen  in  feifer  S^eberife«  l^et>e :  bar  af  »ufte 
f)t  be  utrid^tunge,  bar  l^e  be  leeren  unb  (übe  mebe  bebrogen  l^abbe. 

3^n  bem  füllen  jarc  togen  be  t)an  S^artarie  in  Ungeren  unb  ioorfiorben 
ferfen  unb  dojier,  unb  men  ürodbtebe  fif  ioor  one  l^ir  in  buffen  (anben,  unb  15 
if  (oue  bat  men  bar  umme  ben  Jarterentorn  butoebe^. 

3n  bem  fu(toen  jare  crujegeben  be  joben  einen,  be  ^eit  ®ube  SBerner, 
unb  boben  om  aUt  fmal^eit  be  gobe  beben  lüart,  funber  bat  fe  on  an  bat 
cruje  nid^t  nege(ben.  bar  umme  tüorben  be  joben  bi  bem  9tin  torftort  unb 
t)orbe(get,  unb  be  joben  Sorben  l^ir  fume  gel^eget  t)or  ber  meinl^eit*.  20 


Chr.  M. 
332.333. 


^tt  €rth  oan  ^ranbebord)  toart  to  btfdjop  koreti. 

*|  ma  gebe«  gebort  1200  unb  in  bem  90  jare'"*  tt)art  geforen  l^er  Srif, 
be«  marfgret)cn  brober  »an  SSranbebord),  to  bifcepc.    bat  toa«  ben  borgeren 
tom  erpen  toat  n^ebber.    a(fo  fe  üerüoren  bat  be  bom^eren  to  cafitttl  toeren 
unb  feifen  fd^o(ben ,  be  borger  fame(ben  fif  in  ben  bom  unb  boten  toe(e  Dur  25 
bar  in  unbe  (egen  bar  inne  unb  too(ben  toeten,  men  be  boml^eren  feifen  tt)o(* 


1 1 .  .$auc(erBürd)  AB. 


14.  l^atoben  AB. 


ßl^ronif  in  bcr  Sibl.  be«  ?itci*ar.  33creinö 
I,  (Stuttgart  1843,  e.  S2  f.  Xa  (5^ro- 
nift  l^at  beu  Sflamcn  3(rm(cber  auf  eine 
frül^ere  3ubeni>crfo(0ung  belogen. 

1.  S3i5^mer,  $Regg.  1246-1303,  (g 
127.  3)cr  fa(f(^c  griebrid^  ttjurbe  im 
3u(i  12S5  ju  2Be^(ar  verbrannt. 

2.  2)ic  S3ere^nnng  ftimmt  nid^t: 
gricbvid^  II.  jlarb  125u. 

3.  «gl.  obctt@.  149,  8. 

4.  ©übe  ijl  bcd^  kocl^it  ntd^t«  anbete« 


a(«  (Sobe ,  bic  abgefüllte  gorm  für  ©ott* 
fr  leb.  Ueber  bie  @ad^e  fclbft  »eiß  id^ 
nid^t«  naivere«  beijubringcn. 

5.  2)a«  Sal^r  bcr  2Ba^)l  (Srjbifd^of 
(Srid^«  ift  falfdf^,  be«  Chron.  Magd,  ^at 
ri^tig  1283,  benn  in  bicfcm  3abre  flellt 
er  {o(>ne  Eingabe  be«  !J)atum«)  bereit« 
eine  Urlunbe  an^,  bcrcn  Original  im 
@t.«'3(.  5.  aWagbeb.  s.  R.  2)ominifatterll. 
ju  ©alberfl.  %c.  32. 


^Ud^ll.     1286-1293. 


171 


t5eu.    to  (eften  fotcn  fc  niatfgreücn  @rife  »an  Stanbeborti^.    bc  ^e  foren 
toa^,  l^e  t>el  bor  bat  ^^eimelife  gemafe  bcr  boml^eren  unb  fam  bi  einen  föne 
unb  üor  to  SBoImerftebe  *  to  bem  marfgreuen  finen  brober:  l^e  b(ef  bod^ 
«r.68a.bifcop.    l^e  ent))feng  ftn  paUium  tan  bem  ))att)efe  SRartino.  ||  ^e  tegerebc 
5  tioelf  jat  unb  4  mante  unb  3  nieten .    f)t  tüa^  tt5oI  ein  mit  ben  botgeven. 
33i  finen  ttben  toatt  getounnen  unb  gebtofen  be  ^etlingberd;^.    be  borgere 
tt)eren  mit  ben  bifd;o))e  al  bat  t)ote.    buffe  fulüe  bifd^op  toart  bat  na  gegan- 
gen, unb  be  boml^etcn  noc^  ftne  btobete  n^olben  pn  nicbt  (ofen.    bo  (ofeben 
on  be  botgetc  Dot  4)ifl^unbett  matt,  be  gaf  on  be  bifd^opttjot  to  banfetcebbet. 
10         ®e  fulüe  bifd^op  hxadjtt  be  mati  to  ?ufi(j  t)an  bem  gobeöl^ufe,  a(fo  bat 
l^e  be  tootfatte  ben  matfgtet)en  tan  S3tanbebotd^  t?ot  fd^aben,  ben  fe  bi  om 
genomen  l^abben  in  bem  ottoge,  bat  l^e  l^abbe  toebbet  be  beinflmanne.    be 
fdbabe  quam  a(fu^  to.    be  bifdboj)  (ac^  üot  9Jien  ©atet^feioe*,  unb  be  matt^' 
gtet)e  n?a«  om  to  \)]xipt  tomen.    be«  teben  be  beten  to  ßatüe  fjjeten.    be 
15  toik  fe  bat  toeten  botd^  (ufi,  bo  tenben  be  benftmanne  in  be  SSoben  tox  bem 
I;ufe  unb  t)engen  bat  ttk  tibbete  unb  tnapen ,  be  be  maxigteot  lofen  mofte. 
bat.  iootfatte  be  bifd^op  be  matf  to  ?up^.    bet  benftman  l^oioetman  l^eit  l^et 
SSatfe ;  ben  (eten  be  matfgte^en  bat  na  bot  ftan  in  funte  ^atoel«  fetfen  *, 
unb  togen  on  bi  ben  l^aten  ut  bet  tetfen  u^)  ben  33teben  2Bed^.  '* 


20         3n  bem  1291  jäte  i)otIoten  be  tempelet^eten  äldaton,  bat  Jounnen  cfr. 

be  l^eibene.    tu  buffcm  jat  toatt  be  ^etltgbetd^  gebtoten  ^  unb  bo  ftatf  333.  * 

toning  5RoIef . 

S)at  na  in  bem  1 292  jäte  toatt  getoten  gtebe  Dbet  ban  91affatoe 

to  foninge.    l^e  tegnetebe  6  {at.    i)t  fanbe  an  ben  :t)atoe^ :  l^e  toolbe  on 
25  nid^t  to  teifer  toten. 


g 


00 

Ui 

SD 

LÜ 

X 


)3an  nter  upfate  unb  ttotbradjt  buffrt  flab  unb  unber  ben  borgeren. 

3n  bem  1293  jäte  Dotl^of  fit  ttotbtad^t  unb  tttd^  in  buffet  ftab,  unb 


11.  tcin  ni.  AB.  10.  f.  in  ^.  b.  n).  A. 

1.  Sotmirficbt  geljiörte  bama(6  ben 
aßarfgrafen  t>.  «ranbenburg, f .@.  163,  2. 

2.  e.  3.  21  unb  2lnm.  5. 

3.  9^ieu:=@atter8kbcn ,  2)orf  an  ber 
SBobe,  4%  2R.  fübl.  öon  äßagbeburg. 

4.  S)a«$auUncr«  ober  2)üminitaner* 
ttoftcr  am  breiten  Segc.    @.  ^(an. 

5.  Hujus  (Erici)  tempore  captum 
et  fractum  fuit  castrum  Harligeberg, 
ubi  idem  archiepiscopus  et  cives  cum 
eo  fuerunt  in  obsidione  castri  cum 
multis  aliis  principibus  et  baronibus, 


ubi  etiam  ortum  est  magnum  bellum, 
in  quo  dux  de  Brunswigk  cum  suis 
succubuit.  Eodem  etiam  anno  mor- 
tuus  est  rex  Almaniae  et  Romanorum 
Kudolphus ,  regni  sui  anno  XVIIl  et 
Kcpultus  est  in  Spira.  De  his  sunt 
versus : 
Post  M  post    duo  C  post   nonaginta 

monosque 
Harliberg  capitur  ,  moriturrex,  dux 

superatur. 
Chron.  Magd. 


172 


<S(^ö^^cnd^romf. 


mr.  2.  tDOTt  grot  tDanbcltnge  unb  ttoibrad^t  bcgan  bot  unfer  brott>en  bagc  led^t- 
miffen.  bo  tnafeben  biffe  meifter,  §aiiö  Mn  §onftein  ber  tüantfniber 
mefter,  S£il  3Be«!en  ber  lorftitoerd^ten  meftet^  unb  3Be«Ie  unb  Sete 
Sloning^  ber  cremer  mefter  unb  ein  be  ifzit  SBeftbat^  be  ntafeben  einen 
bref  unb  nie  gefette,  bat  fatten  fe  unber  anberen  gefetten  in  bit  ftude,  tt)e  5 
in  ber  borften  robe  mer  ebber  ore  deibing*  neme  ebber  or  tt)inner  tüere^ 
ben  fd^otbe  men  i)orn)ifen  ut  bem  rabe  unb  borbriben.  bo  fe  ben  bref  gefat 
l^abben,  bo  ging  Ipan6  ban  ^ouftein,  ZU  2ße^!en,  8enje  ||  ®onif"  unbJBf.e&b. 
äBoIter  öan  ©lanftebe^  uppt  bee;  l^itgen  gefte^  l^of '  to  ^enning  3an^® 


1.  ttüjjbra(!^  B.       'bage'  fcl^lt  B.  3.  f Ordnern  m.  B. 


1.  3)tc  Bci^cfftnann  I,  508  ff.  ah^t- 
bntdteUrfunbe  öom  4.  Octokr  1281  \)at 

unter  ben  3eugen:  Hannes  Honsten 
magister  mercatorum,  Wesseko  pelli- 
fex  magister  pellificum ,  beibe  aU  ma- 
jores magistri  hqü6}ntt:  ferner  einen 
X\}[\o  Söeffefe  unter  ben  consules.  @nt=- 
toeber  irrt  fid^  ber  Sl^ronijt,  inbem  er  ben 
Äürfd^ner  Seffefe  mit  bem  SRatl^mann 
jt^iio  Seffefe  öertioed^felt ,  ober  beibe 
SBeffefe^g  l^aben  bcnfelben  SBornamen 
Xi)'üi>  gel^abt.  Slußerbem  erfd^eint  ein 
^oljiann  öon  ©ocnjlein  —  too^l  berfelbe 
—  atö  <B^'6^t  im  3-  1263.  3m  3a^re 
1294  koar  er  toolfil  ^ürgermeifter ,  njie 
man  an^  ber  erften  @tette  feinet  9lamen8 
unter  ben  bürgerUd;en  3^ngen  ber  Ur* 
fnnbe^er^og  ^lbrcd[>t«  ü.  ©ac^fcn,  ba6 
33urggrafentbum  betreff  enb,  fd^liepen  barf . 

2.  2)ie  ganüüeÄönig  muß  in  SJiag^ 
beburg  im  13.  nnb  14.  ^a\)xi).  ju  ben 
angeje^enften  gel^ßrt  I^aben.  Beteman- 
nus  dictus  Konnink  nimmt  bic  Jtveite 
(Stettc  unter  ben  bürgerlichen  ä^^g^^u  ber 
oben  angeführten  Ui*funbe  an:  er  ti^ar 
moljil  ber  jtüeite  33ürgermeifter.    Bette- 

mannus  dictus  Rex  magister  confra- 
ternitatis  institorum  24.  ^tbx.  1298. 

3.  Thidardus  Westfal,  Olricus  so- 
rorius  Westual,  20.  mäx^  1294,  f.  to. 
Sebebur,  3rr(J(>ito  XVIII.  181;  Dithar- 
dus  Westval,  24.  gebr.  1298;  Cop. 
LVIII,  iBt.  26  b. 

4.  3).  ^.  in  einem  3Jlinifterialt>er^ 
^lättnig  pänbe.  *2)ie  freie  Äfeibung, 
tt?eI(J(>e  bie  SO^inifteriaten  'jä^rlii^  erbiel== 
ten,  toar  fein  unbebeutenber  ©egenftanb 
in  ä^itm,  tDo  feine  Xüäftx  meber  in 
2)eutf(^lanb  verfertigt  no(^  eHenlDeife 
öerfauft  tourben.'    SBol^lbrüd,  lieber  bie 


9Winifterialen  in  ben  SKärfifd^en  %cx^ 
fd^ungen  III,  20. 

5.  ü?enjeS3onif  ift  ganj  unjtpeifen^aft 
ibentif^  mit  Lenzemannus  Bonke,  ber 
aH  äcuge  in  ber  2(nm.  1  genannten  Ur^ 
tunbe  ^er;^og  5((bred^t«  öon  @ad;fen  üor* 
tommt.  Stngerbem  crfd^eint  er  nocfy  in 
jtoei  Urfunben  be§  3a^re«  1294. 

6.  3)ie®d5)Ianftebt«  ;\äl^(enjubenan^ 
gefelficnftcn  gamiUen  ber  @tabt  SJiagbe* 
bürg.  @in  SGBaltber  öon  ©(^lanftcbt  — 
bo^  iT>ob(  berfelbe,  tpetd^er  im  Z^tt  ge* 
nannt  ift  —  ift  SBürgermeifter  1310, 
1315, 1321,  9?at^)mannl3l8;  al«3euge 
genannt  in  einer  Urfunbe  t>on  1307, 

Seucffelb,  Antiqq.  Praemonstr.  122; 
le^ter  S^uge  in  ber  oben  ertDä^nten  Ur!. 
§erjog  3llbred^te  üon  1294. 

7.  2)er  b^iüge  ©eifll^of  —  ein  ber 
@enjanb)d;neiber  ^^  Innung  guge^örenbeö 
§of:pitaI  —  tDirb  juerft  1284  erlr»äbnt. 
@.  §offmann  I,  497.  (gg  ift  ba8  je^ige 
8t.  5lnnen*§ofi)ital. 

8.  §enningl5>    l;ern  3ol^an«   ßonc, 

9ftat]^mann  1292;  Johannes  filius  Jo- 
hannis,  ^cuge  4.  Wdx^  1 284  (Cop.  LIV, 
33t.  23) ;  Johannes  filius  domini  Jo- 
hannis^euge  11  3uü  1287;  (Orig.  im 
^t.M.  j.  m.  ..s.  R.  m.  @t.  Sorens  in 
3Wagbeb.  9?r.  29).  @r  unb  fein  SBruberfinb 
i^engen  in  einer  Urt.  öom  6.  3uü  J  297 
(Cop.  LIV,  SBI.  76b):  Hennigus  et 
Conradus  ((Sone  ift  bie  abgefürgte  gorm 

üon  Äonrab)  fratres  dicti  filii  quon- 
dam  Johannis.    %m   14.  3(uguft  1298 

(Cop.  LXV,  m.  3)  f^enft  Sonrab,  3c 
^anneö  ®o^n,  bem  3tuguftiner!l.  3  Ttaxl 
unb  einen   ^ierbung   ju  SJbenbmaljjl^* 
n?ein.    gemer  erfd^eint  er  urfunblici^  am 
16.  3)ecbr.  1303  (Drig.  im  @t.'3(.  j. 


Sßnäfll,    1293. 


173 


ii»b  to  ßonen  fime  brobcr  unb  ttjifebcn  on  ben  brcf  unb  f^refen  'tt>x  mei- 
nen in  nod^  intDen  brobet  ntc^t  ^tr  mebe :  mente  toi  toolben  jn  Ijaten  to 
Sotne,  toenn  bat  toi  in  bortoifen  toolben  nte  bem  rabe\  bar  na  to  Ijant 
be^  etften  bonrebagee  in  ber  baften,  bo  men  be  ratntane  fo^^  bo  toorbenBfet)r.i2. 

5  geforn  ^an^  §onftein,  6one  Saneö  nnb  S3ete!e  toning.  bo  to  l^anbe^ 
Dortoifeben  fe  Sonen  3ane^  nt  bem  rabe  nmme  olbe«  l^ate^  toiöen,  atö 
i)^  be^  nne  borfd^nlt  l^abbe. 

!J)ar  na  bot  nnfc^  leeren  l^immelbart  fanben  be  ratmanne  na  benawaiT. 
fd^ej)en  nnb  beben  fe  bat  fe  one  tootben  taten  be  fameren,  be  ber  fd^e^en 

10  bo  toa6.  fe  anttoorben  bat  fe  on  be  gerne  toolben  taten  nnb  tien :  bo  toot^ 
ben  be  ratmanne  ber  fameren  nid^t.  bar  na  be^  fonabenbe^  bor  fnnte3uni27. 
^eter^a  nnb  ^atoet^  bage  fanben  be  ratmanne  nnb  ber  inninge  mefter  na 
allen  fc^e^en  nnb  f^refen  to  on  *gi  fd^e^jen ,  gi  f d^utlen  nn«  rumen  be 
fameren  toitle  toi  ^^ii^n\  bo  anttoorben  be  fij^e^jen  *gi  ^eren,  be  camer  i« 

15  nnfe,  be  bortinfe  toi  ber  ftab,  nnb  toe  l^ebben  be  gebntoet  mit  nnfen  ^en* 
ningen.  be^  bibbe  toi  bat  gi  nn$  be  taten,  toente  fe  i^  unfe  mit  redete'. 
be^  xti^m  be  ratmanne  nnb  mefter  n<)  nnb  '\pxtkn  ben  \ä)eptxx  fere  nn- 
befd^eibene  toort  to  nnb  f))relen,  fe  tootben  be  bofe  ol  l^ebben,  bar  be  gifte 
inne  ftnnben:  men  fd^otbe  be  tofd;oren  nnb  tobrefen,  bo  anttoorben  be 

20  \ä)tptn  gar  befd^eibetifen  bat  fe  bar  anber^  nnb  bet  np  bed^ten,  eft  eb  ber 
ftab  nntte  toere. 

*  S)ar  na  ^etri  unb  ^auti  toa«  be  grote  braut,  bo  funte  3ofeau^  ferfe5uni29. 

Chr.  M. 

unbe  torn  unb  be  toüe  t>orbranben.|*  bar  na  in  funte  Satiytu^  abenbe^333. 
gingen  to  famene  be  ratmanne  Sone  bau  SBetten^  ber  ftab  mefter,  §an^ 
25  bau  §onften  ber  toantfniber  mefter ,  2^il  ^an  ©obetege  ^  ber  cremer 
mefter,  ZU  äBeff efen  ber  forfentoerd^ten  mefter,  ^ennig  SBale  *,  $Reine!e 
9?otbe§  ^  ber  tinetoantfniber,  Henning  ^autoer  ber  fd^otoerdt^ten  mefter 

3.  Don  Sölti  ab.  *(5otne'  ifl  fdjmerUcJj  vici^ti^.  3)cr  @inn  mup  fein:  SBiv  Vüütbcn  @ac^  — 
xomn  3^r  eg  nirfjt  Bereit«  ttjäret  —  c^er  gum  JHatl^mauw  vnaä^tn,  aU  bap  toir  ^\i6)  au8  tcm 
atatl^e  oerttjiefen.  5.  ijanS  B.  6.  <Dic  SBortc  'unb  JBetefc  Ä.  —  ßonen  3anc8'  fel&tcn  JS. 
11.  i^cnbage«  B.  15.  to^  f).  B.  18.  ionf(!^c^tenc  B.  27.  be  f(!^.  B. 


00 

Ui 


Dct.  13. 


LÜ 


m.  8.  R.  m.  et.  Sorcns  in  3}lagbe^. 
SÜx.  36). 

1 .  Ut^  iebcr  ber  ioief  groten  inniitgen 
f(ä^att  nten  ficfcn  ebber  tüel^ten  be«  erften 
bonnerftage«  in  ber  faften  ein  man  tont 
ratftoel  :c.  Urf.  öont  8.  3Rai  1330  (fo 
baö  3)atum  bei  §offmann  ju  feeriti^tigen) 
ki  ^offmann  I,  246. 

2.  3n  beut  in  ben  9)^agbeb.  ©efci^ic^t«- 
SBtt.,  1867,  276  ff.  abgebrucften  SBer:^ 
jeid^ntffe  ber  SJiagb.  SBürgernieiper  toirb  er 
jum  3. 1 293  al«  ^iirgermeifter  genannt. 


3.  St^te  i).  3)obclegen  (=  3)obelete, 
©obeleiben,  2)orf  bet3Jlagbeburg)  tioirb  in 
einer  M  ^offmann  1 , '  502  ertöä^nten 
Urhtttbe  öom  24.  gebr.  1298  ^roöi» 
for  be«  @ied^en^ofe«  genannt;  er  »ar 
@^öffe  1304. 

A.  Henning  Sa(e,  Slat^mann  1292, 
Sürgermeiftcr  i296. 

5.  @tatt  *SRotöe8'  ift »o^(  *9lobe«'  in 
lefen;  e«  \\i  berfelbe  9^ante  mte  f^tutf«, 
ber  öfter  öorfommt. 


1 74  ®(i^'6\i\imö)xcnil 

unb  ©eftöat,  unb  fanben  na  ben  fd^e^en  gemeintifcn  uub  beben  be  bat  fe 
bed  anbeten  bage^  na  mtffen  unDorbobet  tootben  to  on  fönten,  fe  anttt)er* 
ben  t>ai  fe  bcm  gerne  fo  bon  n)otben.  bo  f^ral  Sone  ban  S35eüen  bet  ftab 
meftet  ^gi  leeren,  n>elf  xatotx  morne  l^ir  nid^t  himpt  nnbctbobet,  be  fd^al 
^tr  nein  borget  ntet  fin.'  bo  \pnttn  be  ||  fd^epen  *tt)ot  to  i«  in  bet  n)ott'J?i  «»»• 
not?  gt  inod^^ten  nn^  bat  tt)oI  befd^eibetüet  fed^t  f;eb6en/  bo  retp  np  ZU 
ban  ^obetege  bet  ctemet  meftet  nnb  fptaf  to  ben  fd^e)>en,  be  bot  ftuttben 
open,  fe  mod^ten  gan  n>at  fe  motten:  fe  niod^ten  bet  fi^epen  tool  enbeten. 
bo  antnjorben  be  fd^e^^en  W  ntad^  motfin:  tt)ete  toi  ntd^t,  fo  tt)etent 
anbet  fube/  lo 

35e^  anbeten  bage^  qnenten  be  \(iftptn  x\p  be  loben  to  teertet  tib, 
ate  on  befd^eiben  tt)a^.  bo  ^abben  be  tatntanne  nnbe  meftete  aüe  bot  befat, 
bat  bat  neintant  nt  mochte,  unb  quemen  mit  tt)a))£itbet  ^ant  to  fcen  fc^- 
ptn.  bo  f))taf  ^an^  ban  ^onften  bau  aüet  meftet  it^egen  *gi  ^eten,  gi 
fd^e^jen,  toe  ]pxtkn  iu  to  ban  bet  mein^eit  megen,  bat  gi  mit  bottobe  mibe  15 
mit  ootfatte  uitbe  mit  batfd^en  bteben,  be  gi  feben  bat  be  feifet  i^ebbe  ^et 
fant  nmme  fineu  tin^,  benn  gi  ^ebben  u^)  genommen  ein  fd^ot  nnb  ^ebben 
bat  bet  ftab  entfettet:  bat  mitte  mi  ban  in  mebbet  ^ebben.  ed^t  f^Jtefe  tt)i 
ju  to  bat  gi  mit  iuttjen  btunben  ^ebben  to  famene  ftt>oten  unb  mafet  eine 
üot^atinge  mebbet  be  ftab ,  bo  gi  metbid^  meten ;  atfo  bat  nemant  mochte  20 
meftet  nod^  tatman  nod^  fd^ej)e  metben  nod^  to  bet  loben  fomeu  funbet 
ben  gi  bat  to  l^ebben  mitten.  tä)t  gebe  toi  ju  fd^ult  bat  gi  in  bet  buten  tib 
foften  ganje  fd^e^e  mit  fotne  u^  iutoe  l^u^  unb  teten  bat  mebbet  utboten 
an  otlof  beiS  femetet^  oan  bet  toben,  edi^t  fo  l^ebbe  gi  foft  tobtd^  fitt)et  xxp 
ber  ftab  f d^aben  to  iutoen  brunben ,  unb  togen  bar  mebe  in  i^tanbern  *  25 
unb  fd;affeben  jutoen  btomen.  täft  fo  l^ebbe  gi  bt  tein  iaten  nein  fd^ot 
gegeben:  gebe  gi  bat,  fo  neme  gi  bat  mit  getoatt  mebbet.^ 

S)e  fc^ej)en  molben  fif  botantlootben  unb  boben  fif  to  ted^te.  bo 
xepm  be  meftete  u^  unb  ttjolben  fe  to  neinen  anttt>otbe  fomen  taten  unb 
fptefen,  fe  fd^otben  nummet  ban  on  fomen,  fe  enmebbetbebent  bet  ftab  30 
unb  nod^  met.  be^^  quemen  be  tatmanne  bat  ttoifd^en  unb  unbetbengen 

3.  ^beiir  fiffU  B.  <Die  SBorte  'bat  fe'  ftnb  'oen  einer  «^anb  bcd  t)origen  Sa^r^unbert«  (brr  be< 
@täbtf))nbifud  @maüan)  in  ben  bafür  leer  ^elaffenen  ätautn  hinein  (^ef einrieben.  4.  fuer  B. 
6.  feif»  B.  7.  ©obelege  AB.  13.  »epenbcr  B.  1 5.  3u  'fli'  UW  ba«  SSerlJ.,  tüenn  ni6t  ein 
^Jlnafohit^  anjtinel^men  ifi.  16.  'fcAbef  ijon  ber<i^anb  bed  vorigen  Ba^v^unbertd  in  ben  baftir 
leer  (telaffenen  JRaum  flefd&rieben  /?.    *bat'  fc^U  B.     20.  eine  »erbünbtnn«  a  h.     24.  fiitiier  B. 

1 .  2)a6  aßagbefeurg  (unb  ^aUc)  in      JilOcdlft^en  Uilunben.     @.  ^übecfifd^e« 
bantaligev  3«t§anbel«üa'binbuufjen  mit      Uvhmbcnbuci^  II,  1,  @.  39  unb  60. 
glanbcrn  ij^attcn,  crgiebt  ftd^  auö  einigen 


«tt^II.    1293. 


175 


bc  ttieftetc  unb  be  fd^c}>en  uub  unbcrbegebingben  bat  guttuen :  alfo  bat  be 
ttteftere,  gtot  unb  deine  \  uub  ratntan  unb  fd^e^en  motben  mejen  einer 
lube  unb  einbred^tid^,  unb  aüe  fafen  fd^otben  nebbet  flagen  unb  Dorgetten 
tt)efen.  bat  [moten  fe  mit  enanbet  u^  be  l^ilgen  unb  btcicn  bat  ^an  ftunb: 

5  tt>ente  be  nieftere  unb  ratntan  f^)relen  ben  fd^ej>en  to ,  fe  motben  be  bofe 

*3t.  69b.  l^ebben,  bar  be  gift  inne  ftunben  [d^reben.  ||  be^  antn)crbenbe  fd^e^en,  bat 

mxt  mebber  red^t  bat  fe  be  bofe  borteiten,  bar  fe  to  froren  ^abben. 

bo  fj)relen  be  ratmanne  unb  meifter  *gi  Ijeren ,  gi  fint  l^ir  gegangen,  gi 

fd^uüen  ^an  i)ix  nid^t  fomen,  toe  enl^ebben  be  boIe\  bo  anttt)ort)en  be 

10  fd^e^en  ^gi  i^eren,  tt)i  loben  be^  nid^t  bat  gi  loalt  an  un«  began  unb  brefen 
ben  eit,  ben  gi  un^  gefroren  l^ebben  unb  toi  in  loebber\  bo  reip  SBeffefe 
^efeüng  ^  ^»eren  be  bofe  in  grünt  ber  fetten,  gi  moten  fe  nod^  l^uben  ^er 
bor  bringen/  be^  toolben  fe  be  f{ot  toftan.  bo  be  fd^ej>en  feen  or  unbe^ 
fd^eibeUi^eit  bat  eb  anberö  nid^t  molbe  fin,  fe  f {oten  np  unb  leten  fe  to  ben 

15  bofen,  unbe  be  fd^ej)en  bel^elben  be  ftottele^.  bo  tobeben  on  be  ratmanne 
unb  meftere  on  truwe  bat  fe  neue  toalt  n)otben  began  an  ben  bofen;  fe 
enmotben  of  ntd^t  bon,  fe  enbeben  bat  mit  gunfte  ebber  mit  redete,  bar 
mebe  fd^eibeben  fe  fif  bo  tor  tit. 

!J)ar  na  be^  bonrebage^  na  funte  Satl^erineu  bage  befanben  be  rat^9iot>.  26. 

20  manne  unb  meftere  be  fd^e^en,  unb  ratbrageben  fe,  eft  me  id^t  mod^te  be 
gifte,  be  me  gebe  unber  f oninge^banne,  in  be^  greben  unb  f d^utteten  geriefte 
id^t  mod^te  geben  in  bem  burbinge.  be^  anttoorben  be  fd^e^en,  fe  tootben 
bar  gerne  u^)  benfen  toente  an  ben  fonabent.  bo  quemen  fe  toebber  unb 
anttoorben  atfu^,  fe  l^ebben  fif  bebraget  bi  toifen  teien  unbe  paptn,  eb 

25  mod^te  mit  redete  nid^t  fin,  unb  toere  bat  fe  butbort  bar  to  geben,  fe  mor=^ 
ben  red^te^  to«,  unb  or  gut  lourbe  ben  i^eren  lebbid^  unb  (o^,  unb  fe  beten 
in  be^  rife«  aäftt.  bo  f^jrefen  §an^  §onftein  unb  SBeffefe  Äefeting,  eb 
möge  fin  ebber  nid^t,  eb  fd^at  bod^  fin.  be  fd^e^en  f^refen  'bat  t^  'malt 
unb  nid^t  red^t.' 


CJ 


C/l 

UJ 

z 

Lhl 


12.  ^ir  B.  16.  ore  trume?  19.  (gtatt  'na'  ifl  Sor'  ju  (eftn,  ba  bic  ^ateveu  @r* 

eifltiiffe  auf  ben  Äaf]&annenla<i  fatten.         26.  iDie  SBovU  Svorben  redete«  lo«  —  Ultimi  unb' 
feilten  B,  cknfo  'ccten  in' ;  beibe  Hdtn  von  ber  ^anb  be«  vorigen  Sa^v^unbert«  erfläuit. 


J.  2),  \},  bie  SBorflc^er  ber  großen 
unb  fUinen  Innungen.  2)ic  bei  $off== 
mannl,  245  abgebrudte  Urfunbc  gicbt 
an,  toeld^e  Innungen  ju  ben  großen  unb 
tt3e(d^e  ju  ben  fteincn  geprten. 

2.  2öef[e!e(5Deminntii)formt)on2Ba«- 
mob  [  =  ^)0(i^b.Söa(i^«mutW,  tioie  bie  Urff. 
betveifen ,  ber  nodff  je^t  im  9Wagbeburgi* 
\^tn  uorfonimenbe  ^ame  *Söefci^e'  ift 


toci)i  bcrfelbe);  ^.  ijl  1294  9lat^mann; 
Drig  -Urf.  s.  R.  Stl  «erge  S^r.  34  im 
@taat«^^r^it)  gu  aJ^agbeb.  gerner  er*= 
J(^eint  er  in  einer  anbern  Url.  beffelben 
3abrc8  (6. 3uU)  cbenfatt«  afö9lat^mann, 
unb  am  7.  @eJ|)tember  1302j(Cop. 
XXXVIII,  f.  40b.) 

3.  *njo^t  ju  benSüd^fern  felbef,  ^o« 
me^er,  ©tabtbtt^cr  be«  3«^.,  @,  26. 


176 


^äfiip\>tn6fxonil. 


g^ir^.25.  T)ar  na  in  finttc  Satl^crinen  Dagc  [cnbcn  be  ratmanne  na  bcn  ffot* 
teleii  to  ben  bofeiu  bo  bcn  fd^c^en  on  bc  nid^t  fanben,  fc  nemcn  fe  mit 
gemalt,  bar  bo  be  lobe  toa«  tDebber  buttjet,  unb  be  ratutanne  bar  n)ebber 
x\p  togen,  bo  gingen  bc  fd^e^en  unb  beben  t>rnntltfen  "tat  me  on  ore  famcrc 
molbe  mebber  laten  iDcrben,  be  fe  on  mit  tt)iflen  l^ebben  gefegen,  be^^  be*  5 
fanben  be  ratmanne,  at>tx  ben  fd^e^^en  fonbe  bod^  nein  anttoerbe  ttebbcr 
merben ,  eft  fe  on  be  famer  mofben  mebber  laten  efcber  nid^t.  bit  )a)a^  be 
camere,  bat  nu  ber  mefter  camer  tö  bi  ben  deiber^oDc  ^ . 

Chr.  M.         *1 3n  bem  1294  jar  f often  bc  borgere  bat  bord^gre^enamfead^t  ||  »an  bem  «f.  70a. 
l^ertogen  »an  ©äffen  üor  ncgenl^unbert  mar!^  unb  bat  fd^ultetenambad^t' 10 
»an  ben  t)an  ßtferftor^?  toor  t>if]^unbcrt  mar!  unb  gcücn  bat  in  bat  gofceö^uö, 
alfü  bat  men  bat  bord^grcöenambad^t  nid)t  öortaten  fdbolbe  an  ter  borgcre 
miHen ,  unb  bat  f d;uItetcnbom  fc^olbe  be  bifc^op  (ien  einem  borgcre  twem  be 
borgere  tt>olbcn ,  to  alfulfcr  tit  al^  bc  borgcre  tüolben ,  bat  fc  on  af fetten 
ib.  mögen  unb  einen  anbcren  fefen  bar  to.  |*    bat  fd^uftetenbom  toaxt  tom  15 
crften  gelegen  eime,  be  (?eit  5lit  2Bepen^  be  tt)a^  be^  futoen  jare«  !orfcn* 
merc^temefter.     *\totnt  an  buffe  tib  meren  te  fd^cpen  in  bem  rabe  gctücfen. 
33i  bifd^o)5  Srife«  tiben  tüaren  bc3luguftiner  l;ir  in  be  flab  ä)?agbeborci^ 
fomen  unb  begunben  to  butocnbc  or  clofter*,  |* 

5.  njcrbcr  B,  ba«  crf^e  'r'  au«  't»'  con-igirt,  fel^tt  M.         l^cbbe  A.  IJ.  (Jrtferftorj)  B, 

Statt  'inai-r  'man'  B.         'gctjen  bat'  ftf}it  B.  12.  *aifo'  fc^tt  B.  Sür  bette  ©teilen 

[ft  J)Jaum  flelaffcn  unb  bic  fcl^tenbrn  aCortc  tcn  einer  ^anb  Hi  vorigen  Sal^v^.  nadjgetraflen. 
14.  !Dleaßone  'to  alfulfcr  — ft>oIben'  festen  B.  19.  ab  [halten  feier  ein:  'Diefe«  (Sfofierö 
funtat  or  ifl  cjcroefcn  @r  rocrner  ^ürljafc  bitter  onfc  bürgev  ju  OKagbcburg,  »eictjcv  ^crnad) 
jm  jav  i;Ul  gcftorbeu  tnb  in  bev  tivvl)cn  bafelbjt  ju  S.  ^luguflin  brgroben  ifl,  wie  fein  bilbe 
nod)  auörpeifct.' 


1 .  Ueber  tic  2aQt  bc«  tleiber^ofc«  f. 
®.  184,  %im.  5. 

2.  2)ic  Urhinbe  ^erj.  ^Ibre^t«  i)on 
(Bad}\m  ift  —  \d)kX''  unb  lüdenl^aft  — 
abgebi'Utft  in  «Sagittaviu«,  Histor.  duc. 
Magd,  bei  5Bot?fen ,  3lttg.  ^ifi.  SJiagajin 
III,  (>3  (Drig.  im  <Btaai9^^x6)i'o  ju 
aWagbcb.  s.  K.  (Srjft.  äJ^agbeb.  XXIII, 
3fir.  I  aj ;  (är^bifd(^of  (grici^g  Urfunbe  über 
biefctbe  Angelegenheit  bei  SRat^mann  II, 
491  ff. 

3.  2)ie  Urfunbe  Sb.  @riti^«  über  ba« 
@(i^ult^ei6cn  =  ?(mt  ift  abgebrudt  bei 
i*cn;i5l2. 

4.  Tilo  Wessekonia,  schultetus  ci- 
vitatis ift  erfter  ä^ugc  in  einer  1 294  »on 
fccm  Siat^e  iju  äRagbeburg  auSgefteÜtcn 
Urfunbe.  Orig.  s.  R.  m.  33crge9fh.  34. 
im  (Stoatg^'^rt^if  ju  SJiagbeb. 

5.  Hu  jus   archiepiscopi   tempore 


pontificatus  sui  anno  2  receptus  est 
locus  fratrum  ordinis  eremitarum  S. 
Augustini  in  civitate  Magdeburg  ad 
preces  domini  papae  et  dominorum  car- 
dinalium  et  etiam  regis  Almanie  et  hoc 
per  intercessionemS.  Martini  eplscopi 
gloriosi,  quitrinavisione  de  hoc  reve- 
lavit  viro  inagnae  religionis  fratri 
Henrico  dicto  Pavoni,  quod  ad  recep- 
tionem  ejusdem  intendere  deberet  et 
negotium  constanter  prosequi  ad  effec- 
tum ,  quod  et  fecit ,  unde  hodie  sunt 
versus  scripti  ineodemconventuscil.: 
Huc  Augustini  fratres  Christus  prece 

duxit 
Sancti  Martini ,  quod  per  tria  somnia 

luxit. 
CM.  (nad^beräJJagb.^f.)  2)ic äitefte er» 
baltencUrf.,  meiere  baö  3luguftincrf lopcr 
betrifft,  ifi  öom  25.  ^uni  12S5  unb  fte^t 


mäfll:    1294—1295. 


177 


))an  bem  ftt  tarn  ttien  f^o^t, 

*|  33t  bifdbop  33orc^atbeg  ttben,  be  l^ir  na  gctoren  iüatt\  toa«  in  bemchr.  m. 
fee  to  9Jien]^o4)e^  üe(e  ungetüeber«,  al«  bat  neimant  bat  n^  t)aten  niod^te  na 
üifd^en,  ^e  entüotbe  fcebrogent  ebbet  fd^abel^aftid^.    be^  t>ot  Bifc^o))  Setd^ott 
5  bat  vcp  unb  t»iebe  bcn  fe,  unb  t)otben  be  getfie  bat  af,  a(^  bat  men  febbet 
nid^t  bofe^  bat  uHf  nuc  i)otnam.   bat  umme  l^ett  bat  l^itge  fe. 

!Diff e  bifd^op  ^)(ad^  to  ben  l^oc^tiben  in  bet  monnite  nnb  4)tott)en  cloftere 

^it  in  bet  ftab  futtoen  to  ftngenbc  nnb  gaf  ben  ctoftettnben  jo  benn  fo  lock 

bat  fe  ote  !oft  af  6eteiben.  ]*  l^e  tt>oIbe  bc^  nid^t  ^oteij  bat  imant  td^t  febe 

10  Dan  ben  botgeten  ebbet  Dan  anbeten  Inben,  t)z  nen)olbe  be^  befennen  bot 

beme  btn  bem  i)t  febe. 


^nitbrac^t  tmifö^tn  i^en  fd)tptn  nnb  ratmannen« 

3n  bem  1295  jäte  beö  anbeten  mibtoefen^  in  bet  baften  fanben  be^Javr^. 
tatntanne  na  ben  fd^e^jen  nnb  f^tefen  *ö)i  fint  to  tabe  tootben  mit  nnfen 

15  njittigeften  botgeten  bat  toi  bat  ted^t  alfn^  ^ebben,  »ente  bete  Inbe  fomen 
to  un^  nnb  toeten  nic^t ,  voax  f e  ted^ti^  loatben  fd^nüen.  bat  nmme  f o 
fc^utte  gi  tid^ten  obet  lonnben,  obet  fc^ntbe,  obet  not  nnb  obet  ^eimefofen 
nnb  Obet  tage,  nnb  bat  eigen  fd^af  me  bot  nn^  geben  in  bem  bntbinge: 
bat  Obet  toil  \m  tid&ten  nnb  bat  entfd^eiben  unb  ^etetoebe  nnb  tabetebe,' 

20  be  fd^e^en  anüootbeit,  mat  fe  bon  tDolben  bat  mod^ten  fe  nid^t  toebbetftan; 

eb  toet  abet  toebbet  be^  feifet^  ted^t  unb  toebbet  bat  ted^t,  bat  be  ftab 

mebe  begte^jen  toete  unb  befat.   be^  foten  be  tatmanne  nie  fd^e^jen  unb 

5ö(.70b.fatten  be  in  be  ||  banf ,  toente  bet  fd^e^jen  toa^  ein  beil  botftotben.  be^ 

beben  be  otben  fd^e^jen  bat  fe  be^  nid^t  beben  toebbet  be  ftab  unb  toebbet 

25  bat  ganje  laut,  toente  eb  tt)ete  unted^t;  eb  enmod^te  nimant  fd^e^jen  fefen 
toenn  be  fd^e^jen,  —  unb  beben  be  tatmanne  bat  fe  on  feben,  toen  fe  vooU 


00 

Ui 


t.  n\)tnfiuU  B. 


5.  »orben  B,  »oren? 


in  bem  im  jtäbtifd^en  3lrd()ii>  befinblid^fen 
(So^iarium  beffelben  tlofter«  SBI.  14. 
Ueber  i^ren  3n^a(t  f.  ^offmann  I,  498. 
1 .  2)ic  Söal^l  «nrc^arb«  II. ,  ©rafen 
öon  SBlanfcnburg ,  muß  @nbc  3anuor 
ober  Slnfang  gebrnar  faüen.  S)ie  lefete 
öonlSrid^  auSgcPcUteUrfunbe  batirt  Dom 
5.  2)ccbr.  1295  nnb  ba«  Necrol.  Magd, 
in  ben  dienen  9Witt{>.  X,  2,  267  giebt 
feinen  2^obe8tag  auf  ben  21 .  3)ecbr.  an. 
9Jo(^  am  22.  3annar  1296  evf(^eint  SB. 
at^  Magdeburgeiisis  ecclesie  camera- 

©täbtedjronifen.  vii. 


rius  (Utf.  im  @taat8*3lr(^iJ>  gn  9}lagbeb. 
s.  R.  ©tift  B.  V.  Mar.  ju  ©atbeif  abt 
Sfix.  243),  unb  ba  er  bereit«  am  18.  gebr. 
al«  Electus  bem  ?Rat]j>c  Don  3)fJagbeburg, 
um  bie  äJlittel  gu  feiner  Steife  nad^  9iom 
ju  getoinncn,  gegen  200  ÜRar!  @tenbal= 
fd^fen  ®i(ber«  bag  S3omamt  (nid^tSSärm-- 
amt,  tt)ie  Siatl^mann  II,  205  unb  §off- 
mann  I,  218  l^aben)  Der^fäubet  (§Boi;fcu 
ni,  67),  fo  ergiebt  ftd^  bie  3eit  feiner 
Söal^t  inner^^alb  biefer  beibcn  2^ermine. 
2.  SRti\\)^\  untocit  SBoimirftcbt. 

12 


178  @^8^^)Cttd^roiiil. 

bcn  ^tiim :  fe  ttjolbeti  fc  gerne  fefeii ;  fc  tfsoiom  anbete  neintanbe  fcfen, 
uppt  bat  be  ftab  unb  bat  tanb  blebe  in  redete,  bat  ffaip  at  ntd^t. 

3uiti24.        !J)ar  na  in  fnnte  do^anne^  bagc  be«  tid^ten  alfe  U^^op  (grife  nnb 
be  boTd^grebe  ^xx  bingen  n)oIben,  bo  mcften  be  ^äftptn  aflaten,  be  be  rat^ 
manne  gefat  l^abben ,  nnb  be  olben  f d^e^en  foren  to  fif  nie  fd^e^^en,  ber  5 
futben  ein  beil  be  be  ratmanne  fat  l^abben,  nnb  ein  beit  anbete. 

'S^at  men  ben  \ö)tpm  be  bofc  nam,  be«  tDeten  fe  ein  beil  fafe  iDefen 
bat  an ,  bat  men  aücn  tnben  nid^t  tife  teib  be  gifte  to  f o!enbe  unb  to 
lofenbe*,  ate  il  l^ebbe  ^oten  f eggen,  unb  bat  fe  bat  to  bete  bot  nemen. 
bat  umme  toatt  gefat  bat  men  nid^t  met  fd^otbe  geben  to  tofenbe  toenn  10 
bot  be  gift  14  ^)enninge.  atfo  l^ott  men  bat  nod^. 

chr.M.  *|5)at  na  in  bem  1296  jarc  toatt  geforen  bifd^op  ®otd^att  öafi  SSIan- 
fcnbotd^.  ]^c  brod^  tool  oüer  ein  mit  ben  botgetcn.  l^c  tegcrebe  9  jat.  l^e 
cntpfcng  fin  paßinm  \>m  bem  poixK^  S3oniföcio.  |*  bo  bifd^o^)  ©otd^att  toa« 
gefoten,  be  benfttube  ftegen  be«  abenbe«  in  bi  bet  Stoe  unb  motben  on  15 
ib.  I^ebben  gebangen  in  bet  gtoten  botn^en  *,  met  fe  enfd^affeben  nid^t.  *|  bx 
pnen  tibcn  tounncn  buffc  borget  bat  l^u«  to  Stanbaume*  unb  btcfen  bat 
unb  6otflorbent, 

3n  bem  li98  jore  Joatt  geforen  to  foninge  l^ertod^  nlbted^t  t?an 
DflerrBcn.    be«  jarc«  toort  grot  ertbeoent.    buffe  fontng  fanbe  in  bem  an^  20 
beten  j|ate  an  ben  ^jatoe« ,  l^c  entoofbe  on  ntd^t  toicn :  be  patot^  toa«  Soni^ 
faciu«.  I*    buffe  ©onifaciu«  fattc  bat  fefte  bol  be«  ^)atoe«ted^te«. 
ib.  *|  3fn  bem  jotc  1300  fatte  buffe  patoc«  Sonifaciu«  bat  gnabcntife  jat. 

bat  umme  tod^  unf|)tenaen  t?e{e  ooflc«  to  9iomc. 
cont.  3fn  bem  1301  jare  fad^  men  fd^incn  eine  comcten  an  bem  teüen  be«  25 

ed.  Bw.  ^immel« ,  bat  fcotjjio  l^eitct.    be«  fufeen  jäte«  fanbe  patoeS  33onifaciu«  to 

237.238.j^^j^g  ^]^tKj)|)o  oan  ^ronWfcn  unbe  enbot  om,  l^e  fd^olbc  pn  rife  oan  om 

entpfangen:  unb  bebe  ^c  be«  nid^t,  fo  toolbe  l^e  on  bannen  unbe  (1  i^fbcn  oujBr.Tia. 
»ot  einen  fettet.  *  be  f oning  t)otbtanbe  be  btcöe  be  om  be  patoe«  fanbe,  unb 
bat  to  oHe  be«  paxot^  ptimtegia  be  f)t  l^abbe.  30 

5.  fat  B,  8.  f&ox  'tiüfh'  ia  in  S  \>on. ^üttttx  <^anb  l^in}ug.efudt  ''W ;  ^i&etcit  tvar'  ab-.ti 
i^  'toa«'  «inttoeb«  f^in^ivifügm  ^ber  p  «rgänjen.  %kx  'bc  ftifte*  ift  in  B  fRoxim  getaffcn 

ttnb  »Ott  ber  frÄterett,'§anb  'ttw«  b.  g.'  J^Mtgugefc^rietw.  9.  4p  lof.'  fe^tt  in  B,  abtt  bafür 
t>on  Ux^Un  <$anb  f^in^ngt^äixitbtn  He  lattrC,  »ol^l  nur  SÜudäicrfel^ung  bcc  Srfart  von  a : 
'ju  laffen'.  2i.  oe  toolbe  B,  22.  gut  bie  mextt  'bat  f.  B.'  i^  in  B  eine  8ü(fe  ge« 

taffe«.  28.  Uf^pUtn  B,  29.  aUe  be  )>.  B. 

1.  *S)a«  eingetragen  naci^juf^Iagc^  rob  erbaut  (f.  oben(©.  59, 19.)  unb  \^U% 
unb  gu  Ißfij^ctt'  ^orne^er,  @tabtbüd^r  26.  fwä^  an  bcu  erjbifd^öflid^cn  «ßatejl. 

2.  2)ie  ^roge  3)ormftc  (aeBtuarium  X  9lanbau,  ^farrborf,  1 SW.  füböjK. 
magnum  pber  majus)  tQdx  i>on  (SB.  ^on*  ^on  3Äagbcburg. 


SßVLd^ll,    1296—1307.  J79 


3n  bcm  jarc  bar  na  ijorbrcf  mcn  bc  ioben  bir.  1*  ^Jj;*'* 

!5)aV  na  in  beme  1 304  jarc  ntalcbe  foning  "»PPt^^u^  loan  granhrifen 
ein  ^pxait  Jcgcn  bcn  patot&. 
'  *j  2)e8  fufijcn  jorö  bat  na  toaxt  gcfom  bifd^o))  ^inrtf  »an  Sncl^aft.  be    J»». 

5  kd^  tiiDC  jat  in  bcm  l^oöe  to  SRome,  er  om  bat  ))aHmm  toort.    I^e  tt>a8  nid^t 
fcrc  t»or  gclerct.    bc  pcüot^  üragcbc  on,  cft  l^c  tonbc  bominicom  oracionem, 
bat  t«  bat  ^)atcr  noftcr:  bc«  ktin«  t>orfittnb  l^e  nid^t.    bcö  l^abbe  l^c  einen 
clofcn  |)a}>cn  bi  ft! :  be  quam  om  to  l^ulpc  unb  f^ral  *]^cre  XHibcr  pat&eS ,  cb 
1  l^it  in  unfem  lanbc  nid^t  alfo/    bc  mefter  ^ip  om  to  (cjien,  bot  om  bat 

I  10  patttum  toart. 

3n  bujfcn  futocn  jarc  fd^ad^  ein  tounbcrtcifcn.    bi  g^cbcbcrge  Dclcn    ib. 
gloil^eit«  fictne  mit  bcm  bonrc :  bc  toercn  l^rt  aH  ifem  unb  cotftoort  unb 
branben  bat  gra«,  bar  fe  np  ijelcn.  |* 


a 


00 


c 

iPe  pavtta  liebe  ttn  koning  oon  -frankrtke  in  ben  ban^  unb  koning  3lbred)t  (j 

i^  oan  O^errik  xvart  to  keifer  getötet.  ^ 

3n  bcm  1305  jate  mafebe  be  patot^  ein  concitium  unb  funbigcbc  to  q 

banne  foning  ^i^itip^ju«  ban  granWIen  unb  toiebe  foning  Sllbred^te  t>an  ^ 

Ofterrifen,  bcn  l^c  bor  borftot  tootec  l^ebbcn.  to  bcr  futoen  tib  feit  be  ^jaioc«  t 

bcn  tegcben  efd^cn  Dan  bcr  papf)tit  ober  bubefc^c  laut,  bat  foften  be  ac 

20  bifd^ot)e  unb  crjebifd^ope  umme  bcnant  geö  unb  beben  ctoftcren  unb  > 

ferfcn  fere  toc  bar  nmmt,  5 

*|  3n  bcn  tiben,  1 306  jarc,  oorbrcf  unb  öor^orbc  be  foning  t>an  granf-  c.  m.  p.  ** 

rifcn  alle  flnc  jobcn  in  ftmc  taube  in  funte  äWorien  SIKagbalcncn  bage.  |*      ^unh.  a; 

^0  di^onebeke  getvuntten  xvart  oan  bifcop  i§inrike. 

25         *|  3n  bcm  1307  jore  toan  bifd^o^)  ^inrif  ©d^oncbcfc :  bat  bebe  l^crchr.  m. 
Otto  oan  33Sc(«(ebc*  mit  fobaner  Hfl.    f)t  fd^idfcbc  tt>a<)cnbc  (übe  vippt  toa^ 
gcne ,  unb  mcn  baut  bar  gcnf e  unb  lammcrc  rxp ,  unb  öorcu ,  a(8  cft  fe 
»otbcn  tarcn  to  bcm  marfcbc  to  ©d^oncbcfc.    bo  fe  unbcr  bat  bor  quemcn, 
f c  l^ctben ,  a(3  cft  on  toat  fd^clbc ,  unb  unberfatten  bc  fd^otgabberen ,  bat  f c 

30  nid^t  nebber  fd^eten  fonbcn.    binnen  be«  quam  bat  anbcr  ryoit  unb  wunncn 
bc  flab.  I* 

3n  biffem  iarc  begunbe  bc  foning  ban  ijtanfrife  be  tcm^^eferöl^eren 

1 ,  Sei^eben,  $farrborf,  2  Wll.  fübl.  miles ,  marschalcus  noster  nennt  i(»u 
))cn  iDlagbeburg.  Otto  toon  Se(9kben,  (Si:sbifd^ofi8ur^arbIII)  erf^ehtt  urfunb- 
erj^iftifdfferSWarfd^aa  (Otto  de  Welsleve,      ttd(^  1309  bi«  131 1 . 

12* 


180 


<S(i^8^):|)cnd^ronit. 


crft  to  t)orftorcn  unb  mm  ox  gut  ||  unb  leit  fc  aßc  gri^cn  an  chnc  bagc«t.7ib, 
o»cr  al  fin  iant. 

J)ar  bor  in  bem  futocn  jare  tpa^  gcfd^een  bat  bc  botnl^cren  nemen 
bem  \>oxUnzxz  bcr  ftab  ftottetc  ban  ber  ^cten  ))ortcn  *,  unb  bat  umme  ging 
$an^  ^onften  be  ftabmeftcr  bo  mit  ben  ratmannen  »er  bat  caj>ittet,  bar  0 
bc  bifd^o))  mit  ben  leeren  fat,  unb  bat  bat  men  on  ber  ftab  ftottetc  n>ebber 
geüe.  be  bif d^o))  fpraf  *be  poxtt  i^  unfe,  ttjente  eb  fettet  ber  ^eren  ^)orten : 
n)i  »iüen  bc  flottelc  bel^otben'.  ber  ftab  meiftcr  f^^raf  *cb  l^et  bcr  ^cren 
portcn ,  aoer  bcr  ^ortcn  leeren  fint  be  borgere.  enmit  gi  unfern  ^jortcner 
bc  flottet  to  l^ant  nid^t  mebber  bon)  fo  enfd^utte  gi  »an  un^  nid^t  lomen,  10 
er  benn  un^  unfe  ftottele  U)crben\  unb  ^eit  ber  ftab  fncd^te  bat  fe  be 
dodfen  anftan  feiten  to  funte  Sol^anfe.  bo  bc  bifco^)  unb  boml^cren  bat 
Sorben ,  bo  geben  fe  on  be  f f ottcte  to  ^ant  unb  rebeben  bat  fe  ber  ))orten 
nid^t  mer  efd^en  toolben. 
chr.M.         *|3n  bem  1308  iare  ftarf  bifd^op  §tnrif.    be«  fuben  jar«  in  [ünte  15 
»iiov.25.  S'at^crinen  bage  tt>art  geforen  bifc^o))  33üvd;art  oan  ®d;ra)>c(otoe''^.  be  ent- 
pfeng  fin  pallium  oan  patoe«  ß(emen«.  |*  i/t  regerebe  ad^ten  jare.  ^e  Ijabbe 
befe  ttt)ibrad^t  mit  ben  borgeren :  bar  umme  beugen  on  be  borgere  ttoie 
unb  to  feften  flogen  fe  on  feiber  bot. 

3n  buffen  fulben  jare  begunbe  men  borftoren  ben  tempefer^cren  20 

orben,  be  bar  l^abbc  geftan  20  jar  min  menn  ttocl^unbcrt.  patocd  ßlcmcn« 

unb  be  foning  bon  granfrifen  ^abben  bat  fo  beftalt  bat  men  fe  upgrep 

Oct.  3.  in  allen  lanben.  bat  fd^ad^  in  funte  ßalijti  abcnbc.  men  teid^  on  fetteric 

bat  fe  Sriftum  fd^otben  berlofent  l^cbben  unb  fd^otben  bat  cruj  Srifti  an 

2.  9laäi  'fin  (anf  ffat  B:  ^^ifc^o))  ^inri!  flarff  ^av  na  in  bem  13U8  iare  ftarff  6if(^o))  l^in^ 
riet'.  3n  A,  wo  fic^  biefe  ^tiUn,  bie  l&ier  fortfallen  muffen,  ebenfatt«  pnben,  finb  fie  fieuj= 
meid  burc^fltidjen.  4.  l^o^en  pfortrn  ab,  in  a  ift  von  einer  <&anb  bed  17.  3al||rl^.  über 

'^o^en'  —  'büfler*  gefdjrieben.  10.  to  f>.  b.  fiottele  B.  18.  'cengeh  on'  fefMt  B, 

für  bie  SOBorte  ifl  eine  Sücfe  flelaffen.  19.  'to'  fel&lt  B. 


1 .  '2)ie  ©crrcn  -  ober  büfiere  Pforte 
ging  burd^  bcn^^m-m  in  berSomfiragc, 
t>cf(cn  ttörblidffcr  (Singaug  naäf  bcr2)om* 
lird^e  ju  ieljt  burd^  ba«  baran  gclel^nte, 
mit  yh,  7  beseid^netc  ©au«  bem  SöUdE 
cntjogcn,  ber  füblic^e,  bem  .©aupttoatt 
jugcfeljirte  aber  öcrmauert,  mit  einem 
"Strebepfeiler  öcrfe^jen  unb  jum  %\}txi 
burd^  bie@rbcr^Ö^^ung  öerflccftijt.'  ©off* 
mann  I,  494,  2)a6  bie  Sejeid[;nungcn 
'©errenpforte'  (portu  dominorum ,  b.  I^. 
ber2)üm^crreu)  unb  'büfterc  Pforte'  i)oU* 
ftänbig  ibctttifd^  finb,  crgiebt  fid^  aue 
einem  im  ®t.^?(.  i^.  SKagb.  befinbHd;cu 


S5erjeid(>ni6  bcr  3)om^)crrcncuricn  au« 
bem  legten  3)ritte(  be«  15.  3a^r^>.  2)er 
i)ol!«t^ümUd^e  iRame  'büftere  Pforte'  öer- 
brängte  aömd^Ud^  ben  officiettcn  *©erren* 
Pforte'.  9^ä^erc«  in  ben  SDlagbeb.  ®efd^.- 
«(.  1S6S.  @.  73. 

2.  ©etmor  ed.  ©rautoff,  @.  21« 
nennt  i(;in  S3ord6|arb  Sappe,  cbcnfo  '*JßuU 
can)a  bei  9iiebet  D,  I,  20  unb  ©eiurid^ 
t).  ©erforb  ed.  ^ottI;ep,  @.  241  (Bor- 
chardo  de  Scrapelo  dictus  Lappe) .  2)cr 
eiue3tt>clg  berdblen  ö  ©d^raplau  führte 
biefcn  Beinamen.   2>.  ob.  <ö.  345. 


SBud^fll.     1306—1308. 


181 


gefipiet  ^cbbcn*.  nten  metnb  bod^  tt)of,  fe  l^ebben  neine  fafe,  tDenn  bat  be 
pam^  unb  be  foning  ban  gtanlrüc  unb  anbete  borften  or  gut  l^ebben 
tDotben,  h)ente  fe  unmate  tife  h)eren.  fe  breben  groten  l^omut:  bat  bunfet 
mt  be  gtotefte  fafe,  bat  beö  gob  ftabebe  bat  fe  berftott  toorben. 

5         *|  3^n  buffem  futuen  jäte  t»art  up  gegtepen  ein  fetter,  be  l^cit  3)ulcinu^,c.  m.  p. 
unb  pn  futtt^jenifdje,  De  l^eit  äKatgtete.    be  betbc  (eit  me  toteben:  al«  toart 
be  fetterie  geeubet^.  |* 
581.72a.        !j)ar  na  in  bem  futben  jare  ||  matt  to  foninge  geforn  grebe  §tnti! 
ban  Suefeetenbotc^,    be  fore  fd^ad^  to  granfbort,  bat  l^e  loning  toaxt  in 

10  funte  tol^erinen  bage^.  oiü».25. 

*|  3n  buffem  iate  quam  bifc^op  Sord^att  to  l^u^  mit  bem  paöio  unbchr.M. 
toart  tüo(  ent^)fangen.    men  febe  t)OT  toar,  bo  on  patot^  Sfemenö  iuiebe  mit 
anbeten  bifd^o^jen  —  toenn  be  patoe«  to  om  quam,  atö  l^e  umme  ging  an  ber 
toiunge  —  fo  began  f)t  fere  ioeinen.    bo  l^e  to  knbe  quam  unb  fine  benere 

15  bat  feben,  be  eb  gefeen  l^abben,  bat  be  patoeö  oijet  on  l^abbe  getoeinet,  bo 
fjjxaf  ein  benflmann,  be  toa«  »an  l^eimefifen  f^)rofen,  be  ^jatoe^  tt)eincbe  bit^^ 
fen;  toente  bar  l^orbe  üufie  toeinen  to,  fd^otbe  l^e  om  fme  Uflid^eit  afioeinen. 
bod^  toart  bat  f ebber  tool  ojjenbar  bat  beö  pato^  toeinen  ein  j)roj)]^ecie  toa^ 
unb  betäube  bifd^op  33ord^arbe^  bot  unb  brofntffe,  be  bar  af  quam,    be  pa^' 

20  toe^  bot  bifd^op  Sord^erbe  bi  l^orfame  bat  l^e  ben  tentplerorben  üorftoren 
fd^otbe  in  ftnem  lanbe*.  bat  bebe  l^e  to  ^ant,  bo  l^e  to  (anbe  quam,  unb 
(eit  fe  upgripen  in  t>eir  l^oijen  an  eime  bage  unb  unbertoanb  fif  ore^ 
gube«^ 


^ 


00 

1 

X 

a 


2.  ^anfrifen  B.         3.  vormate  B.         6.  be  bebe  be  B.         14.  ftnen  Ä,         15.  l^abben 
getveinet  B.  20.  bem  t.  AB. 


uJ 


1.  3n  ber  bei  i).  SDrc^l^aupt  II,  928 
abgcbmdten  «utte  t)om  12.  2(wg.  1308 
tuirb  gcfagt ,  ein  Tempelritter  ^abc  ein* 

geftanben ,  quod  in  receptione  ordinis 
haec  consuetudo  vel  verius  corruptela 
servatur,  quod  ad  recipientis  v.  ab  eo 
deputati  suggestionem  qui  recipitur 
Christum  Jesuin  negat  et  super  cru- 
cem  sibi  ostensam  spuit. 

2.  ©enauere«  übeu  ®ulciniu8  nebfi 
ber  l^icrber  gelfiörenben  Literatur  ^t\  ©ein* 
ri(^  tjon  ^erforb  ed.  «Pott^ap  222  ^. 

3.  9lad;SBö]^mer9iegg.  1246— 1313, 
^.  252  am  27.  sjjoöbr.  1308. 

4.  Unter  bem  12.  Sing.  1308  erlieg 
^apft  (Sternen«  VI.  an  bie  @rjbifd;öfe  ju 
3Jlain3,  ^^^n,  Syrier  unb  SDkgbebnrg  eine 
^uUe,  öjorin  er  il^nen  auftragt  eine  Un== 
terfud^ung  gegen  bie2^empet^)errcntt)egen 


befd(>ulbigter  ^e^erei  anjuftcUen.  35on 
bcmfelben  3)atum  ift  baö  @df>reiben  be§ 
^apfie«  an  ben  SJiagbeburger  (Srjbifc^of, 
bie  ^ublüation  biefer  ©ntte  in  feinem 
Sprengel  betreffcnb.  @.  ö.  2)re^l^aupt, 
II,  927  ff. 

5.  S)te  i)ier  (Somtl^ureien  bc8  %txci' 
pell^crrenorben«  im  ßrjftift  SJiagbeburg 
fmb  bie  in  ber  @tabt  SÖlagbeburg  (na($ 
©offmann  1 ,  224  ba,  ttjo  jefet  ba«  ©auö 
^rälatenjiraße  35  liegt),  in  SKilc^eln 
{3«agbeb.  ©efd^.^^^U.  1867,  @.  470),  in 
2Bi(i^mann8bürf  ((Sbcnbaf.  @.  141)  unb 
in  3erbcfeSborp  (nacb  ^e^renö  in  i).  !?e^ 
bebuf«  2(rd(>it  I,  l4o  ff.  ©ebringö- 
borf  bei  AI.  SJ^e^enborf,  tr.  9leubalben«=' 
\tU\\).  @.  i).  ?ebebnv,  Slrc^i»  XVI, 
248  ff. 


182  ©(^ö^^m^ronif. 

3n  betne  jäte  6egan  ot  be  hi^äfop  erlogen  mit  ben  benftluben  unb 
Icgctbc  fil  bor  5Rien  ®atcr^tebe,  unb  bc  borgerc  l^ut)>cn  om,  toente  l^e  tom 
erftcn  mit  on  tool  cinbrcd(^tid^  toa«.  fc  butoeben  btf  l^u^  bor  bcr  bord^:  fe 
munnen  ber  nod^  nid^t. 
c.M.p.  *|  3n  bcm  1309  jar  fanbc  fontufl  ^intif  to  bcm  pccm^t  Sternen«  fme  5 
boben  ummc  fine  toiungc  to  feifcr.  bc  ^atoe«  tpoebe  unb  enbot  ome,  l^e 
molbe  on  »icn  ot?er  ttoei  j|ar.  |* 

Dar  na  in  buffem  fnteen  jare  borl^oben  fif  bete  fd^are  ber  tnbe ;  be 
togen  gcn>a|)ent  bor  bc  lant  unb  toolben  tecn  to  bem  l^ilgen  grabe ,  alf 0 
fe  fj>relen,  unb  l^abben  cruje  genetet  an  ore  deibere:  bar  umme  ^eit  men  10 
[e  crujebrobere \  to  fcften  erl^oben  fil  id(^te«ti)elfe  orotoen  mit  on:  bar 
umme  toart  on  be  bart  borftort,  tocnte  fe  begunben  fi!  unber  einanber  to 
flanbe.  id^te^toelle  ber  pcOfifftxt  [traf eben  fe:  bar  umme  ftelen  fe  bot  einen 
jjreftcre  to  ^abctterge  up  bem  ^)rebingftok  unb  toor^en  on  mit  fteinen 
unb  borben  on  mit  f^^eten  boben  ut  bem  ftole.  be«  geli!  beben  fe  of  an==  15 
ber«tt)or.  to  bem  erften  toa«  bit  boß  anneme,  to  fcften  toorben  fe  unioert, 
bat  on  neimant  nid^t  gaf . 

3n  buffem  jiare  tegerbe  fif  be  patot^  to  äbinion ,  bar  nod^  be  ftol 
be«  patot^  fteit. 

Dan  groten  mattv  unbe  buer  tib.  m.  rih. 

c.M,p.         »I  3n  bcm  1310  jorc  »ort  ocfc  regen«  unb  grot  loater  in  bcm  meicn. 
bar  uttunc  ijorbarf  be  orud^t  vip  bcm  octbc,  unb  loart  grot  buer  tib.  |* 

3n  biffem  jare  toorben  bete  ber  ttxttpUxtx  gebraut,  unb  be  loarl^ett 
tt)art  to  taube  l^ir  nuc  rcd^t  erbaren,  tx>at  or  bro!e  toeren.  toenn  men  fe  in 
bel^ott  brodj^te,  fc  belauben  manniger .  unbat ;  toann  men  fe  bcrnen  toolbe  25 
unb  to  bure  brad^te ,  f 0  fj>re!en  fe,  f e  toeren  unf dj^ulbid^ ,  unb  ftorben  bar 
\xp  unb  fj)refen,  men  bebe  on  fo  tt)c  bat  fe  belenben,  toa«  fe  fd^otben,  in 
ber  l^eftinge. 

3n  beffem  Jare  fanbc  be  patot^  0!  fegaten  in  aüe  laut,  bat  fe  be 
tetteric  ber  tcmpelerer  borftoren  fd^otbcn  unb  ©uicine«  felfd^o}>  bc«  fetter«',  30 
ber  of  bete  franf  toart. 

3n  bem  1312  j;arc  toa«  grot  fterbcnt  (übe  unbe  bel^e«  to  SCoIofa  in 
247.  |)if^)anicn.  *|  in  biffem  jarc  l^abbe  Sternen«  bc  ^)atoc«  ein  concitium  to 

4.  bo(i^  nic^tV  6.  tot)cbe?  17.  'on  neimant' fe^ft  Ä.  23.  tem»)!«  5. 

1.  $gl.  2)etmar  bei  (^rautoff  I,  192      Scriptores  Rer.  Prussic.  III,  469  unb 
unb   .^irfci^  ,    X^ipptn   unb   @tre^l!c,      ^nm.  5. 


^d^II.    1308—1314. 


183 


SBicnc*.  bar  »art  toorfcanncn  unb  t)ott>omet  bcr  ttmptiectx  ötbe*.  in 
t)ttffcm  jOTc  ttHitt  foning  ^tntif  öan  \?u|e(ettfeor(i^  to  fctfet  v»tet  tö  9tomc 
tHin  brcn  catbenatcn  in  funte  ^tcr  unb  ^toc(«  bage.|*      •  3iini29. 


336. 


^0  h'tfd^op  iBotd^üxh  mit  der  fiah  Ma^hthot^  ktigede  nnh  ftk  oor  be  flad 
&  letbe  mit  einem  groten  t^ete. 

«  •  * 

35at  na  in  bcm  1314  j[atc  ortogebc  btfdjio^)  ©orci^arb  »ebbet  be 
[tob  to  ÜKagbebord^.  be  botgete  botbingben  be  ©otbe  •  unb  bat  lanb.  be 
ii\dfep  botbct  be  bingntffe  ben  burcn  to  gebenbe.    *|  be  U\^op  (egetbc  ftl  chr.  m. 
bot  be  jlab.    om  quam  to  \fxApt  be  mortgtcöe  bau  Wlx^m  unb  anbete  öot* 

10  jlen.  be  bifd^o^)  butoebe  be  fetfe  to  ^at«boti)e*  to  einet  botd^.  be  botgcte 
ftoten  aße  bage  be  böte  tüß  unb  fanben  einen  botget  in  bat  l^ete  to  ben  bot* 
ften ;  be  nxxtf  alfu« ,  bat  be  botget  leiten  bibben  bat  fe  jo  nid^t  btabcn  ban 
benncn  togen:  toete  on  toc«  not,  unb  enbtefc  on  bobet«  unb  tuft,  men  fd^olbe 
on  bed  genod^  i)otfo))en;  bat  fe  bat  na  fanben  in  be  flab,  nten  fd^olbe  on  bot 

15  geüen  alfe  anbeten  botgeten,  unb  mcn  f^lbe  on  bot  be(igen  toent  in  bat 

^cte.    bat  gefd^ad^  bat  be  botfien  toin  unb  bifd^e  in  bet  jlab  fojjen  leten. 

2)0  be  botfien  tool  beit  toefen  l^ebben  gelegen*,  be  matigtebe  leit  bibben 

iP(.73a.bat  men  on  in  be  jlab  (aten  tootbe,  bat  ^e  be  befege,    be«  ||  toatt  gegunt. 

men  funbegebe  om  btebe.    fft  quam  in  be  jlab  mit  ben  finen.    be  botgete 

20  ent})f engen  on  etlifen  unb  f d^enfebcn  om  oten  toin  unb  leiten  on  tiben  unbe 
gan  in  be  jlab  toat  l^e  toolbe.  bo  be  matfgtebe  flf  toojf  befeen  l^bbe,  1^  tod^ 
»Abet  to  Oatjlotp  to  bem  bifd^oj)e  unb  f})ta!  *]^ct  i^ifop,  gi  l^ebben  und  ge« 
fed^t,  be  jlab  jl  l^lf  toujle,  bot  gta«  »äffe  up  bemjleintoegc.  i!  ^bbe  be  jlab 


u 

S 

< 


i 
c 


u 


t.  'fBimi'  f^ii  B,     "voveanncn'  fe^Ü  B, 
cardinalibus  M.  P.        @unte  $atv.  B, 


3.  breit  c]  bcm  (ben  A)  catbenale  B,  a  tribua 


1  •  Anno  domini  MCCCXI  per  pa- 
pam  dementem  Y.  celebratum  fuit 
concilium  generale  in  V  i  e  n  n  a  super 
Hodanum ,  cui  iste  dominus  Borchar- 
dus  archiepiscopus  interfuit.  Chron. 
Magd.  335. 

2.  2)crXem>)cl^crrenorbcn  iDarb  öon 
$a^ji€Iemen6V.  am  6.  iD^ai  1312  burd^ 
bte  iSuSe  ad  proTidam  christi  vicarii 
aufgel^oben. 

3.  SBa«  man  im  14.  3a^r]^.  unter 
'©3rbe'  t)crfianb,  crfe^en  »ir  au8  bem 
Jonbfricbctt  (S6.  !S)ietrtd^«  ijon  SWagbe^- 
bürg  Dom  26.  Sl^r«  1303,  gebrucft  bei 
3)rc5^ftU|)t  I,  76  ff.  (S9  »erben  bafelbji 
24  2)örfer  at«  jur  ©8rbe  gel^örig  aufge- 


führt, burd^  bereiugagc  ft(!^  bie  ©renjcn 
biefer  fejlfleffen  lajfen.  3m  9lorben  btl« 
bet  bie  ©d^robe  bie  ^enje,  im  SBejlen 
eineSinie,  bie  bomUrf^runge  ber@d^robe 
bid  )ur  8obe,  bann  bte  8oBe  entlang  bis 
unterj^alb  (Sgeln  (Unfeburg)  gel^t,  im  @ü* 
ben  eine  2ime,  bie  bi«  jur  @Ibc  (Setter* 
fjöfen)  reiii^t,  unb  im  O^en  bie  Sibe 
felbp.  ^eute  »erbinben  »Ir  bamit  leinen 
feflen  geogra:|)]^if(i^en  ©egriff,  »tr  »er* 
pelzen  barunter  bie  fruti^tDare  tIrfcrfKScbe, 
XßtX&ft  {lA  toejlUc!^  öon  ber  eibe  im  3Rag* 
beburgtfdpen  au^bel^nt. 

4.  §ar«borf  (in  benOttonif^cttUrtt. 
$art]^are«borW ,  »fijt,  bid^t  bei  aRagbe* 
bürg  na^i  @üb)Def)en  gelegen. 


184 


^ä)'6pptnä)xonil 


fccf een ;  toi  boren  un^  bat  toi  lange  l^ir  (iggen ,  tot  fonnen  neinen  öromen 
fd^affen:  tot  fcrelen  uj)  unb  teen  t>an  Irinnen,  bat  iö  unfe  befte;  toe  !unnen 
be  ftab  nid^t  utl^ungeren  nod^  erflormen/  be  marfgteüe  ixat  up  unb  tod^ 
entoed^.  alfo  bebe  be  bifd^o))  unb  al  fine  l^ul^je.  biffe  legetinge  fd^ad^  in  bem 
l^ettoepc.  5 

S)o  be  bingebad^  quam,  be  6ure  enboben  ben  borgeren,  fe  mujlen  bc 
bingntffe  nid^t  geüen  nod^  in  be  ftab  bringen,  be  bifd^o^)  l^ebbc  on  bat  t)or= 
boben :  funber  bat  foren  l^ebben  fe  unb  toolb'en  bat  to  Dttcröleüen  *  brin* 
gen  unb  gciten  in  bat  f^jeH^u« :  toolben  fe  bat  l^ebben ,  bat  f e  bat  bar  l^alen 
leiten,   be  borgere  togen  vd  mit  feöentid^  toagen.   be  bifd^op  l^eilt  bi  Dtterö^  lo 
(et>en  tool  mit  bren  l^unbert  mannen  getoa^jent.    be  borgere  togen  in  bat 
bor))  unb  nemen  bat  bingniffeforen  ^  unb  öorben  bat  in  be  flab  to  äWagbe« 
bord^ ,  bat  eb  be  bifd^oj)  'unb  be  pnen  anfeen  unb  nid^t  bar  tocbber  bon 
borflen.  |* 
mdx^\2.       3n  buffem  futoen  iare  in  funte  ©tegorten  ai>enbe  toatt  gebraut  to  15 
^ariö  be  l^ogefte  mefter  bet  temj^elererorben.  in  buffem  futben  jare  geben 
be  ioben  gelt,  bat  fe  mebbet  quemen  to  granirtte. 


))an  l^tü  t)ilgen  blo^ed  capellen  bi  funte  iRarien  iRagbalenen* 

3n  bem  1315  jare  borftal  ein  bobe  be  buffen  mit  gobe^  lid^amme 
to  funte  ^autoele,  bat  ^e  bi  jtad^t  in  be  !er!en  bra!,  unb  ging  beö  morgend  20 
in  funte  ^eter^  !er!en  unb  tootbe  bar  gobeö  lid^am  np  bat  attar  l^ebben 
geled^t.  beö  toebberquam  ^e  unb  ging  bar  nebbet  bi  bem  fer!^obe,  bar  nu 
be  ca^jette^  fteit;  bar  toaxp  l^e  bat  l^ilge  facrament  in  ben  ))oIe  ttoifd^en  ttoe 
fteine  unb  f atte  be  boffen  in  ben  ioben  *.  to  ^ant  bar  na  quam  ein  baren 
mit  einer  born!o))en  bau  ber  (Stoe.  bo  l^e  bor  be  fteine  quam,  bo  begun^  25 
ben  be  ptxtt  to  ftan  unb  toolben  nid^t  bort»  beö  toart  be  toagenbriber  beö 
tilgen  facramentiö  entoat.  be^  quam  ein  motner  to  gan,  be  nam  bat  np 
mit  finem  ftoerbe.  ||  unber  beö  matt  be  beif  gegre^jen  np  bem  cIeber^obe^j8i.73b. 


6.  be  Borg.  A, 
23.  in  be  \).  B. 


10.  laten  B, 
26.  be  ]&.  f.  B. 


11.  bre  B. 


17.  in  §.  B. 


20.  be]  bet  AB. 


1 .  Söo^t  Mein-Dttcr8teben ,  %  mi 
fübireftl.  öon  äWagbeburg  an  bei§alber== 
fläbter  St^auffee. 

2.  annona  exactionis  Chr.  M. 

3.  (5ö  ift  bie  nod^  jefet  befie^cnbe  ta* 
))cüe  Corporis  Christi  beim  9J?arien= 
3Äa^baienen*.^Iofier.  ^Räl^eveS  über  i^re 
©d^idtfate  in  f:|)äterer  ^dt  bei  ^offmann 
I,  496. 


4.  3)iefeibe  Strt  ber  @tragenbenen^ 
nung  toie  'in  ben  Meinfd^miebcn' ,  *in 
ben  ©rapengiegern* ,  'in  ben  @d^u^ma^ 
d^em  {in  ben  fdbomefern,  S^euPabt)'  ^c 

5.  2)er  Meiber^>of  l^ieß  nod^  im  2ln= 
fange  biefc«  ^al^r^unberö  (^Bergl^auer  I, 
103)  bie  ©egenb  hinter  ber  §aupttoa(^c 
jtoifd^eu  bem  Äa^enfprung  unb  bem  UU 
ten  SDZarft.  2)ie  l^odj^beutfd^e  Ueberfetjung 


S5U(^  II.    1315—1316. 


185 


t)or  ben  joben.  bcn  (eit  men  ftofen,  unb  bc  torgere  bulDeben  bo  be  caj)eüen 
in  be  [tebe,  bar  bat  ^ttge  facrantent  gebunben  toaxt 


5 


tX)o  be  bomi)eren  fnnit  Mauticm»  oane  ben  cremeren  nit^t  lien  toolben  in 

bet  ijemmeioart  bage. 


3n  bem  1315  jare  bat  ^cter  DbUien  *  be  boml^eten  umuie  funtccj.;-^' 


SKauticiu^  Danen  bat  me  on  be  lien  wölbe  up  be^  l^ttgen  anje^  bad^,  bat  feawaia. 
be  Borgere  umme  tjoren  ntnd^ten,  atö  ein  toonl^eit  toere.  be§  toolben  om  be 
boml^eteh  be  Danen  nic^t  (ien.  bo  (eten  be  cremer  ein  Dane  malen  unb  Dor= 
ben  be  umme  (i!  funte  äWauriciu^  Danen,  .bo  fe  toebber  in  be  9lien  ©tab 
10  quemen  vOf  ben  tie,  bo  renbe  beö  fulDen  aemer^  föne  u^)  einen  groten  ^jerbe 
unb  fd^ot  bar  af  unb  ftorte  ben  l^at^  enttoei.  j* 

3)ar  na  beugen  be  borgere  ben  bifd^o^  tom  erften  male,  in  bem  ^nU 
Den  jare  fad^  men  ttoe  cometen  [deinen. 


ban  gtoter  buer  tib  unb  fleroent  minfd)tn  unb  oetje«^  unb  tuo  bat  armoibe 
15  bat  aa  hokebe  unb  eten  oor  htm  i)unger. 

3n  bem  1316  jare  mart  grot  buer  tib,  bat  bete  lube  Dan  l^unger 
moften  [tetben,  unb  o!  [tarf  bete  oel^e^,  unb  Dan  ben  boben  !oien  rebbeben 
ft!  Dele  armer  tube ,.  be  anber^  geftorDen  toeren  Dan  l^ungere.  be  armen 
lube  legen  bor  ben  boren  buten  ber  ftab  unb  o!  ein  beit  binnen  ber  [tab 
20  up  bem  ®reben  SBege  unb  foben  unb  breben  bat  a^  unb  Derfoften  bat 
unber  fü.  be  beder  be  brot  beil  l^abben  in  oren  laufen,  be  moften  mit 
ftoden  bar  bi  [tan  unb  toeren  Dor  ben  armen ,  boben  bat  fe  on  bat  nid^t 
nemen. 


1.  fUpen?  (S.  fRiinh  be  3Jo«  ed.  «übten  «.  1521. 


15.  toUt>mB. 


b  cnt^tt  auf  m.  343  folgcnbe  «ßotij : 
3m  3ar  15102)ing(lag§  na^  aÄtfcricor* 
tia«  bomini  began  man  baS  ^an^  aufm 
Äteibcrl^oDc  px  batoen ,  barin  öor  3^iten 
bic3ubcn  inne  gctüonet  l^atten,  unb  »art 
gebalDet  ju  einem  SBanbtljiaufe  unb  ju 
einem  tanfel^aufe,  unb  ifl  genant  njorben 
ba<8  numc  |au8.  —  @ln  ^cine  öor  bcn 
3oben  ijjt  tämmerer  1337  unb  1343,; 
ein  glorin  Dor  bcn  Soben  crfc^cint  jur 
3eit  @b.  ©üntlfjcr«  II.  (1403  - 1445). 

1.  "äuö)  bie  gamiUe  Obiüc  (b.  ^. 
filii  dominae  Odiliae ,  tote  e§  aVLÖ)  in 
einer  Urhmbe  Dom  22.3(^ril  1290  ^eißt) 
gelfiört  ju  bcn  l^cröorragenbjlcn  in  3Jiag* 


bcburg  toäl^renb  beö  13.  unb  14.  ^aS)x\). 

(gin  Heydenricus  Odilie  ifl  12819latf 

mann  (§offmann  I,  510).  '•^Jctcr  Dbili* 
gen  —  ol^nc  3*i5^iM  berfelbe  ttjie  bev  im 
Xeafte  genannte  —  ijt  1 303  Slatlfimann 
unb  erfd^eint  1313  unb  1314  urfunbü(^ 
(Senj  522),  m\)l  als  Sftat^mann,  unb 
ebcnfo  1324  (2)re^^au^t  I,  56).  (S«  ift 
getoiß  berfelbe ,  ber  ju  bcn  19  Ü^atl^män^ 
nern  unb  angefel^enen  33ürgern  9J?agbc- 
Burg«  gclfjört,  benen  1331  bie  ^ä^)ftli(^c 
Slbfolution  megen  ber  (Svmorbung  Sur=^ 
d^arb«  nid;t  iju  X\)tii  mürbe.  ®agitta^ 
riu«  bei  SBo^fen  III,  129. 


186 


^'6ppm6fvmit. 


3n  biffer  burcn  ttb  fptfcben  be  gratocn  monntfe  to  9itbber^l^fcn  * 
bt  ^runftotf  aüc  bagc  mcr  benn  x>cir]^unbert  üoifcö  mit  brobc  ban  bct 
i)aftcn  tocnte  to  bcr  crne,  bat  men  bat  !orcn  fntbcn  fd^olbc.  bo  geben  fe 
i^iikm  amtcn  mtnfd^en  ein  fefelen  nnb  ein  brob  unb  l^eiten  fe  gan  atbeiben 
unb  fniben. 


tX>o  h'tf^op  6ord^ari  gevangm  mart  unh  mthhtt  io»  mart  usid  mat  \)t  looebe. 


Cfr.Chr. 
M.  337. 


3)ar  na  in  bent  1317  Jäte  mengen  be  borgetc  hx\cf)op  Sdoxdfaxt,  nnb 
bo  ioart  l^e  to  l^ant  to^  gelaten  unb  fanbe  motioillinge^  na  bem  jjernere 
to  fnnte  Sol^anne«  nnb  teit  fif  bringen  gobe^  tid^am  np  bat  tatl^n^  nnb 
fioor  bar  bor  ben- ratmannen  bat  f)t  ber  [tab  ergeft  ||  nid^t  mer  fofenjBi.Tia. 
motbe,  nnb  loDebe  bat  ^e  be  nien  beften  Dtter^teDe  nnb  §arftor<)  nnb 
nod^  ttoe  anbere,  be  l^e  gebntoet  ^abbe,  ttjotbe  ^e  breten  taten*. 

Dar  na  moften  be  ratmanne,  umme  bat  men  ben  bifco))  bangen 
l^abbe,  teen  in  ben  l^of  to  9iome,  bat  men  f e  tof ebe  »an  bem  banne ,  toente 
be  bifd(>o))  \pxd,  f)t  l^ebbe  ber  matt  nid^t  bat  l^e  fc  lofen  mod^te  unb  be  15 
ftab*.  in  ber  toebberbart  »an  9fome  ttjorben  be  ratmanne  öorl^otben  nnb 
get)angen  nnb  toorben  gei>ort  np  bat  l^n«  to  ©toatenberg  *.  bo  fanben  fe 
l^ir  in  be  ftob  to  oren  ürnnben  nnb  to  ben  anberen  rabmannen  oren  tum- 
panen,  bat  men  fe  lofen  fd^otbe.  bo  t)orbot  bifd&oj)  SSordjiarb ,  men  fd(>otbe 
orer  nid^t  tofen:  l^e  bebe  bat  nid^t  in  argem,  al^  etlife  tube  bed^ten.  bat  20 
betoifebe  f)t  bar  mebe,  ,tt)ente  l^e  fd^idtebe  bat  be  bifd^o^)  »an  ^ilbenfem^ 


17.  ^toolenberg]  fe^tt  AB  ab,  ergänzt  nad)  Chr.  M. 


1.  (£iflcrcienfer  (gratoe  monnile)* 
Älojicr  SÄibbagS^aufen. 

2.  2)a«  Chron.  Magd,  fc^t  bicf e  ^c- 
fan^ennalfimc  @b.  ©urcä^arb«  —  cbenfatt« 
uttrwj^lig  f.  u.  @.  194  nnb  Stnui.  1.  —  in 
ba«  3.  1316.  (ginige«  tjl  in  biefem  ©e- 
nd^te  audfül^rlii^ :  Eodem  anno  domi- 
nus BorcharduB  archiepiscopus  captus 
fuit  a  ciyibuB  in  Magdeburg  in  novo 
foro  et  detentus  in  lobio  vel  consisto- 
rio  civitatis  parabaturque  ei  una  cista 
super  turrim  S.  Johannis,  in  qua  in- 
cludi  debebat  ut  dicebatur.  Sed  ipee 
ut  prudens  iram  civium  verbis  mol- 
libusetblandisfrangere  satagebat  pro- 
misitque  eis  magnam  pacem  et  ami- 
cltiam,  quod  et  juramento  non  exactus 
iirmavit.  Misit  enim  ad  plebanum 
ecclesiae  S.  Johannis ,  ut  sibi  corpus 


dominicum  adportaret,  quo  facto  ipse 
proprio  motu  juravit  super  corpus 
Christi,  quod  vellet  esse  fidelis  eivibus 
nee  de  lila  captivitate  se  unquam  yelle 
expetere  ultionem,  et  tunc  dimissus 
Über  ad  suum  palatium  cum  honore 
est  deduetus. 

3.  S)ad  Chron.  Magd,  l^at  nur: 
Captivatores  sui  postea  in  proprlis 
personis  ad  curiam  romanam  acce- 
dentes  absolutionem  gratiosam  tan- 
dem  meruerunt.  Sßgi.  u.  bte  oubete 
2)arflettttttg  i)on  (Sb.  ©urij^arbe  ficben. 
n.  77. 

4.  @ci^tt>alcnbcrg  liegt  untocit  $l>r* 
mont.  S5gt.  ®ru:|)cnj  Origg.  Pyrmon- 
tanae  et  Svalenbergicae,  @.  33. 

5.  «if(j^of©etnrt^IL  (1310— 1318). 


^udfU.    1317—1322. 


187 


bc  boTd^  crfttgen  Ictt,  unb  nam  be  bangcncn  mit  gcu)att  t>an  bennen ,  unb 
bc  ftab  fanbc  jcgcn  fe,  unb  bc  bifd^o^)  ^atj)  on  bat  fe  tool  to  l^u«  qucancn  *. 

Dan  iSlttlingen* 

*|  3fn  bem  1318  jäte  toan  btfd^o^)  Sotd^att  SRulingcn  unb  hxd  bat.  chr.M. 
5  bat  na  butocbc  bat  greDc  ätbtcd^t  t>an  33atbct  tocbber  nod^  betet  unb  öaftet. 
bat  l^ulpen  om  to  be  t>an  ÜWagbebotd^  »ebbet  ben  bifd^o^.  |* 


tX)o  htt  golieisnbbere  otbe  geflid)tet  matt. 

*|2)at  na  in  bem  1319  jäte  niafebe  ^jatoe^  3o]^anne«  einen  nien  otbenc.M.p. 

in  bem  fontngtife  to  ^ottugalten;  be  otbe  l^eit  gobe^  tibbetfc^o^).  biffen  gaf 
10  l^e  bat  gut,  bat  ben  tentpefete  l^abbe  gemefen.  |* 

3n  btffem  Jate^  botbannebe  men  be  beginen  unb  baggatbe.  be^  ne^ 

men  otet  bete  fnedj^te  unb  man,  be  bot  fufd^ett  l^abben  gelobet,  buffe  be^^ 

ginen  tocten  ttoterteie.  ein  beü  btogen  fd^e^^elcte  atö  be  ^Jtebtfere  unb 

ftoatte  feiten  unb  ^abben  funbetlüe  conbente,  bat  fe  inne  monben,  unb 
15  be  petoelet  fegenben  fe  in  be  conbente.  be  anbeten  toeten  gtatoe  u<)  funte 

Stanciöcu«  oTben  unb  btogen  mit  ben  batboten  obet  ein  an  otet  tegelen. 

beffe  conbente  unb  beginen  tootben  alte  botbannen  botd^  ungeloben  unb 

rtufc^etie,  be  men  unbet  one  baut. 


t>an  htm  fitibe  mit  htm  tiertogen  oan  hoffen  oor  6or4)« 

20         3n  bem  1320  jäte  fttibben  be^  gobeöl^ufe^  man  mit  bem  l^ettogcn 
bau  ©äffen  unb  tootben  fegeto^  bot  SSotd^.  be^  gobe^l^ufc^  man  tootben 
«i.  74b.  gebangen  ^unbett  ||  unb  fe^unbbettid^. 


11.  6eggarbe  B. 


14.  @ouente  B. 


1.  2)er  ^erid^t  be«  Chron.  Magd, 
über  bie  S5efreiung  bcr  SKagbeburger 
SBütgcr,  tt)o^^I  beS  gcfammten  aflatl^c«, 
tote  man  au«  ber  ^ai)l  jtoölf  fci^Uegen 
barf  (unten©.  196, 10  tocrbcn  nur  c(f  ge«» 
nannt),  kutet  ettüa«  anbet«:  Unum  ta- 
rnen actum  legalitatis  notabilem  fecit 
erga  cives.  Gontigit  enim  illos,  qui  pro 
absolutione  iverant  ad  curiam,  qui 
erantde  majoribus  civitatis,  yiri  duo- 
decim  in  eorum  reditu  in  Westphalia 
captivari  et  in  castro  ,  qui  Svalenberg 
dicitur,  hostiliterdetineri.  Quodcum 
iste  dominus  Burchardus  archiepisco- 


17.  ))nge(oue  B. 


19.  fribe  B. 


pus  comperisset,  mox  misit  gentem 
suam  expeditam  et  foTtem  illuc  ante 
castrura,  qui  evicto  castro  tarn  subti- 
liter  quam  potenter  captivos  illos  li- 
beros  ad  propria  reduxerunt.  Ueber 
ba«  3a^r  i^rer  @enbung  f.  u.  @.  196, 
Wxm.  1. 

2. .  Anno  domini  MCCCXVII  secta 
begardorum  et  bekinarum  per  domi- 
niun  Johannem  papam  deleta  fuit. 
Chron.  Magd.  337.  2)tc  «ertöte  beibcr 
(J^ronifen  über  btc  SBcrtreibung  bicfer 
9?cUgiofcn  flnbunabl^ängig  toon  cinanbcr 
unb  cnti^iaUen  ^etfd^icbcnartigc«. 


uJ 


188 


@(!^8^)^)eu(^>romf. 


U30  ein  monnih  keifer  4§intike  oergof. 

3n  bem  1322*  jare  leit  be  pa\u^  bem  guben  !ei[er  f)inrife  ban 
inifeetenbord^  borgeben,  bat  bebe  ein  brober  ban  ber  ^^rebtfer  orben,  bc 
gaf  bell  feifet  gobe^  lid^antme;  unb  alfe  l^e  bem  fetfer  fd^olbe  geben  be 
abluden,  bat  *tö  be  fpottnge ,  be  bormengebe  i^e  mit  botgtft,  unbborgaf  & 
cm.  atfo  ban  bo^l^eit  fd^ad^  bo  in  ber  criftenl^eit,  bat  nue  mere  gel^ort 
tüa^.  be  feifer  iDanbetbe  fif  to  l^anb  in  cranfl^eit.  be  arften  t)robeben  bat 
unb  toolben  om  ^ebben  gemafet ,  bat  f)t  be  borgif t  l^ebbe  toebber  ban  fif 
gebrofen.  be  faifer  [praf  'be«  enmil  il  nummer  bon,  lt)ente  if  f;ube  gobeß 
lic^am  ^ebbe  entpfangen'.  gob  mro!  fd^inbartüen  an  bem  monnüe  be  10 
bo^^eitv  n)ente  om  beten  unb  Dulben  af  be  beiben  bingere,  bar  ^e  gobe« 
titamme  inne  l^abbe  ge^at,  unb  toart  fo  unbtebic^  unb  ftinfenbe  bat  om 
nimant  mod^te  naten ,  bat  men  om  to  left  fine  \pi\t  bortoarp  at«  eim 
^unbe  *. 


t^ttiad)  €otftmd)  oan  6eieten  mart  to  koning  koren^  unb  tvo  on  be  patved 

benne. 


15 


üDar  na  in  bem  1323  fare  quemen  be  forforften  to  granfbort 
unb  loorben  tmibred^tid^  in  bem  fore.  ein  bei!  foren  ben  l^ertogen  bau 
Dfterrif  grebertfe ,  be  anberen  foren  f;ertogen  Sobetoige  ban  SJeieren  ^ 
bod^  blef  8oben>id^  foning:  aber  be  paw>t^  3o]^anne«  leit  on  bannen  unb '21» 
(eit  funbigen,  f)t  toere  ein  fetter,  bar  umme  fd^ad^  bat  be  feifer  to  ttoen 
tiben  to  granfbort  u^)ftunb  na  ber  ^^rebinge  unb  fjjraf  fin  pattx  nofter 
unb  ben  toben  bor  allen  tuben  unb  fpraf  *btffe«  lobe  tf,  ein  criftenminfd^e 
aU  it  bin ,  unb  bin  neu  fetter,  ate  be  jjatoe«  mef  tief,  eb  quam  to  teften 
bar  to  bat  be  faifer  mafebe  einen  ti)ebberj)att)e« ,  be  toa«  ein  barbote.  l^e  25 
teit  tt)ebber  af  bar  na  ober  forte  jar  unb  fod^te  gnabe  to  bem  ))atoefe. 


7.  'to  l^anV  Wt  B.  19.  Oflcrrifen  B. 

1.  2)ic  fdfcä^c  3aMsaW  1322  fiatt 
113 13  fommt,  »ie  au«  bem  S^orl^ergel^cn* 
ben  fid^  ergiebt ,  ni^t  auf  9ie(!^nung  beS 
5lbf4^rciber8,  fonbern  bc8  SSeifafferö. 

2.  Ic^nli^  bic  ©rjälfilung  2)etmar8 
fed.  ©rautoff,  I,  201)  über  bic  33crgif* 
tuug  Ä.  ©einric!^  VII.  S)ie  SluFn^t,  baß 
bei-  Äaifer  bur^  einen  ©eifttid^en  öergif«» 
tet  tüorben  fei,  muß  fid^  unmittelbar  nac!^ 
feinem  £obe  gebilbct  \)abtn.  <B.  $ugo*« 
i}.  2^rimbcrg  9lcnner  SS.  17, 155:  kelser 
Heinrich  der  sin  leben  hat  verlorn  von 
einem  man,  der  geistlich  gewant  truoc 


an  und  durch  grimme  gitekeit  im  ver- 
gab mit  glihsenheit.  $g(.  Nicolai  epis- 
copi  Botron tinensis  relatio  de  itinere 
Italico  Heinrici  VII.  imper.  ad  Cle- 
mentemV.  papamb.  Muratori,  Scriptt. 
Rer.  Ital.  IX,  912:  Misimus  unum  fra- 
trem  precidicatorum,  ,illum  qui  nunc 
accusatur  false  de  intoxicatione  impe- 
ratoris.  Uebcr  bie  angebU(^>e  S^ergiftung 
©einriß«  VII.  f.  SBö^mer,  9legg.  1216 
—1313,®.  311  f. 

3.  2)ie  Söa^l  8ubtt>igS  öon  ©aiern 
fanbam20.  Dctbr.  13l4fiatt. 


«uti^  n.     1322—1325, 


189 


IDcffe  pat\>t^  Uxhan  unbern?ant  fi!  bat  ^e  aiU  ^telatitrcn  in  bet 
cttftenl^ett  tt)oIbe  fufceu  tien.  ^e  bob  o!  bat  aüe  j)a})en  fd^etben  om  geben 
or  gulbe  ban  bren  iaren,  menn  fe  erflen  to  tene  quenten.  I^e  fanbe  ot 
legaten  in  aüe  tanb  unb  tett  funbtgen  eine  bort  tont  l^ilgen  grabe,  unb 
5  bat  fatte  l^e  mit  gelbe  to  lofenbe.  ifeir  af  Del  tjete  gelbeö  ben  ftole  to  9tonte, 
bat  gett  nam  be  paw^  nnb  gaf  bat  finen  ntagen  unb  tJtunben,  bat  n)eten 
arme  tube  alfe  fd^oiperd^ten  unb  be^  geti!e6.  ben  fofte  l^e  unb  gaf  grote 
ilzx\d)op  unb  njerbid^eit. 

$[.75a.    U)o  bifd^op  6or4)atb  mit  bec  flob  hrigebe^  be  t)nrn  t)eten  fvtovtn  mit  hex 
10  ftab^  unb  tvo  ^e  oangen  tuart  unb  to  brm  hott  quam. 

9?a  Srift  gebort  1300  unb  in  bem  25  {are  frigeben  be  borgere 
biffer  [tab  aber  mit  U\(i)op  Sord^arbe,  unb  be  brien  I;eren  n)unnen  bur= 
mal  in  ber  ftab  *  unb  fmoren  mit  ber  [tab  unb  mit  ben  bau  ^aüe  unb 
mit  ben  ban  ßatbe  to  famene*^.  be  bom^eren  melen  ut  ber  ftab.  be  Drien 

tr,  leeren  unb  be  borgere  mafeben  ein  f<>rafe  unb  tobeben  unber  fif,  toor  be 
bifd^op  erften  queme ,  in  toeö  l^u^  f lot  ebber  bord;,  eb  mere  me«  eb  n)ere, 
bar  fd^otbe  me  on  toben  unb  bel;oIben.  bar  na  fd^ideben  fe  bat  be  borgere 
labeben  ben  bifd^o))  in  be  ftab.  be^  meren  id^teöipeüe  borgere,  ben  ^e  toot 
toijebe:  np  be  reit  ^e  in  be  ftab;  unb  be  futben  borgere  loDeben  o!  ben 

20  anberen  bat  fe  on  mol  belid^  af  unb  to  bringen  mod^ten.  bo  l^e  in  be  ftab 
quam,  bo  tt)art  l^e  beftridet  unb  be^albet  up  fime  püUa\t  unb  gebangen 
in  funte  3o^an6  bage  ate  l^e  enl^obet  n)art  na  ber  erne.  be  borgere  fatten  ^^luq/i«. 
om  ftarfe  l^oibe,  bat  ^e  nid^t  enmed^  fonbe  fomen.  be  bifd^o))  fanbe  na 
finen  boml^eren  unb  molbe  t)runt(ife  begebinge  ^ebben  mit  ben  borgeren : 

25  bo  toolben  be  bomljeren  to  om  nid^t  fomen.  bo  f:praf  be  bifd^o^),  fe  tt)olben 
aüe  bifd^o:pe  fin  ebber  n)eren  bat  gerne ,  unb  bat  be  borgere  bat  i)t  mofte 


CO 


c 

5E 

c 

ä 

u. 
G 

h- 
U 

u 

> 


u 


14.  ^oan*  »or  'fiabe'  fel^It  AB,  23.  l^e^jbc  B. 


24.  fruntlüen  B, 


1.  Flures  domini  terrae  facti  sunt 
cives  in  Magdeburg ,  videlicet  comes 
de  Mansfelt  et  comes  de  Werningrode, 
comes  de  Gardunus  Hadmersleve  et 
aliqul  ministeriales.  Chron.  Magd. 
33S. 

2.  3)te  Sflamm  ber  ©rafcn  unb  $cr» 
ren ,  ttjeld^e  ft^  mit  SJiagbcburg ,  ^atte 
unb  (Sal0e  öerbanben,  benen  an6)  ncä) 
Surgiunb  ^albenölcben  beitraten,  er* 
feigen  »ir  auö  bem  Sleöerfe  bc8  3)omca^ 
^itete  i)om  16.  3uU  1325,  anögeftettt  in 
3n«icbcn ;  aifo  ba«  2)omca:|)itcl  xoax  ha- 


matö  nid^t  melfir  in  ber  @tabt ;  gebrudt 
bei  D.  2)re^^anpt  I,  60.  2)ie  not^jwcn- 
biger  Seife  ebcnfattö  in  biefe  geit  fatten^ 
ben  ^iinbniffe  ber@täbte  nnb  ber^erren 
felbjt  jtnb  nid^t  er^^atten ,  benn  bie  öom 
5.  gebr.  1324  (i).  S)rei^au^t  I,  55)  g»i- 
feigen  SWagbeburg  unb  ^atte  unb  tjom 
17. 2Äärj  b.;3.  (Ib.  @.  56)  jtDifd;en  bem 
trafen  i)on  9)ian«felb  unb  §atte  fönncn 
felbfttoerftänbüi^  im  2^e^te  nid^t  gemeint 
fein ;  and;  finbet  fid}  in  i^nen  @b.  S3ur= 
c^arb  nid^t  au^brüdiid^  genannt. 


190 


^'6p^tttö>tomt. ' 


to  fi!  gan  taten  ben  Icfemeftcr  ber  barboten,  be«  gonben  ont  be  bürgere 
tt)oI.  bcm  lefenteftet  beüol  be  btfd^o:j)  ftn  bobcfd&a^)  to  ben  boml^eren,  be 
legen  to  ^albe^teöe,  unb  enbot  on,  tt)o  fe  on  mnd^ten  ]^el|)en:  aber  fe 
tootben  be«  nid^t  bon.  unber  be«  fanben  be  brten  ^cren  nnb  benftman 
ore  brebe  unb  boben  to  ben  ratmannen  unb  manben  fe  be«  tobebe«  bat  5 
f c  lobet  l^bben,  in  toel!  ^u«  ebber  f lot  be  bif d^oj)  queme ,  bar  f d^olbe  me 
on  be]^oft>en.  atfo  quemen  be  fe«unbbritttd^  rabntanne  \  be  bo  toeren, 
@e^t.2i.unb  ncmen  ben  bifd^oj)  in  funte  SWat^cu«  naä^i  ban  fime  bebbe  unb 
brad^ten  on  u|)  bat  rat^u«  unb  beboten  on  beir  mannen ,  be  bul  unb 
borcd^tid^  toercn,  be  fd^olben  on  bel^atben.  be  borben  on  in  ber  nad^t  in  10 
einen  !elre,  unb  flogen  on  bot  mit  einem  regele,  ben  men  bor  be  bore 
^3tad^  to  ftelenbe,  alfo  bat  brei  flogen  on.  bo  bc  beirbe  flau  fd^otbe,  bo 
ttxi«  ^  rebe  bot.  be  \pX(A  *]^e  i«  rebe  bot;  tt)at  ^iupti  bat  il  on  mcr  fla?^ 
]^e  mofte  on  bod^  flau  bau  ber  anberen  btoan!**  fe  bel^ctlben  on  berl^otcn 
almeiftid^  ein  jar:  bo  quam  ||  ftn  bot  ut^,  be  boml^eren  menben,  ^e  fete93i.75h. 
beftoten  in  benftiiffe:  bar  umme  borften  fe  nid^t  feifen.  i^ir  af  quam  be 
ftab  in  grote  beftoemiffe  unb  obertaf  bau  berobinge  atte«  criftenen  trofle« 
unb  aßer  facramente.  biffen  jamerüfen  bot  l^abbe  betefent  bat  toeinent, 
x>aX  be  jjatoe«  bebe,  bo  l^e  bifd^oj)  ®ord^art  n>tebe,  cd^  bor  gefd^reben  i«. 


3.  mixl^tti  B, 


12.  hjoftfiP. 


1.  3«bcÄ  ber  9^all^«coIil€gim,  bcrrc* 
gierenbe,  alte  unb  oberalte,  ^atte  12äRit^ 
glieber. 

2.  @enpigc  Oucßcn  be«  14.  Sa^rb. 
—  bie  gum  großen  2^^ei(  auf  (Srftnbung 
bcrul^etiben  angaben  ber  (£]^roni|lcn  bee 
16.  3a^r^.  Mcikn  fügli^  anberüdW- 
tigt  —  für  bie  ®cf(^i(^fte  ber  (Srmorbung 
SBurd&arb«  ftnb  bie  Sl^roni!  2)ctmar8  ed. 
(Srautoff,  I,  219,  ber  bcrid^tet,  baß  man 
i^n  gnerft  in  ber  CTjbif(i^öfit(^en2öo§nung 
bewad^t  ^abe.  'Xo  leften  in  encr  naci^t 
quemen  te  ber  fameren,  bar  ^t  f(e^,  ai^te 
man  mit  to>itten  ünnen  ca|>|>en  unbe 
brad^tcn  ben  btfco:|)  ban  fteben,  nnbe  bo*= 
beben  ene  alfo  berborgl^en  bat  bi(  na  en 
jar  l^ienneglS^ing,  bat  neman  toijle,  xotx  l^e 
n>ere  kijcnbid^  eber  bot.  SSBcnbif^e  <£]t>ro* 
nit  gortfct3ung  be«  $ctmoIb  bei  (Srautoff, 
bie  lüberfifd^n  (£bronifen  I,  443 :  *3^nt 
iarc  imfeö  l^ren  bufent  328  be  borgber 
tioax  SWe^bebord^  eren  biffd^o:^ ,  l^er  ^or== 
(^arbum,  ein  ebbelenman,  hxSij  nu(!^tem 
unbe  tot^ß  unbe  bat)en  aUeein  btttic^man, 
in  ftner  egl^iene  fiab  »ebber  bat  botl^  be« 


brebe«  öorretlÜen  mit  einer  fulen  ftogl^ctt 
t^>o  bobe  umme  bat  befd^erment  ber  redete 
finer  !cr!en. '  —  unb  $einri(j^  öon  ©erforb 
ed.  ?5ottbaft,  @.  241  ff.  SBeld^c«  %}x\-^ 
fe^>cn  bie  tgrmorbung  öurd^orb«  mad^tc, 
bctoeifen  bie  jalfilreici^en  norb«»  unb  mittel^ 
beutf(^en  (Slfironüen  bc«  14.  u.  1 5.  Sal^l^., 
in  benen  be«  (Sreigniffe«  ©rioä^nung  ge^ 
f^iel^t,  g.  33.  außer  ben  genannten  Sob. 
SJotl^e  553,  Chron.  Sampetr.  Erfurt, 
bei  aWcnden  ni,  325  (beffen  i^ad^rid^tcn 
aber  bon  geringem  SBert^e  fmb) ,  2c. 

3.  (g«  ijl  an  unb  für  ft(^  ni*t  benf= 
bar ,  baß  ber  5lob  $ur(!^arb«  ein  gange« 
3al^r  bätte  x>n\fi\m\vSft  »erben  fönnen. 
2)iefe  SSermutl^un^  beftätigt  auci^  bie  — 
meine«  SSBiffen«  einjigcUröinbe,  tteld^c 
un«  bon  feinem  SfJa^fofger  ^eibenrcid^ 
(Heydenricus  electus)  erholten  tfi,  cu«* 
geflettt  JU  SWagbeburg  Anno  dm.  mille- 
süao  tricentesimo  yiaesimo  sexto,  ter- 
tio  Nonas  Januarii.  (|[o!|)ie  be«  15. 
Sa^rlfi.  im  Cop.  XVIII,  f.  44  v  be« 
@taat««3Crd^ib«  in  SWagbeburg. 


■B 


nn«" 


^(i^n.  iao9. 


191 


bo  bcd  Wfci^c^)e^  bot  D))enbate  toaxt ,  men  l^albe  on  ut  bcm  !etrc  wnb  be^ 
ftabebc  on  etUIen  to  gtabc  in  bem  bome,  ate  nod^  fd^inbar  i«  *. 


'))an  bif4)0|)  fdovd^athte  leüenbe  unb  manniger  tjanbelmge  nnb  %tfd)xdiU 

iw\fd)tn  am  utib  ber  flab  MaQbtbovd), 

5  3n  bem  1309  jäte  ia>axt  i)tx  Sdoxä)axt  ban  ^äfxapüoim  to  Sötagbe^ 
botci^  to  bifco^>e  gcforcn.  bo  ereben  on  be  borgete  ban  SÖiagbebord^  tc 
bent  erften  male  mit  beftidji  marfcn  unb  mit  einem  bober  toin^,  bat  !oftebe 
10  marf.  bo  i^e  bat  ^aöium  l^lcn  fd^olbc,  bo  geben  om  be  borgere  bat 
gut  to  9Janbatt?e^;  bat  oorlofte  i^e  bor  400  marl.  bo  1^  loebber  quam 

10  tan  bem  |>atDefe,  bo  geben  ome  be  borgere  100  rnarl  unb  20  mar!  bor 
ttoe  bober  loin«.  bo  ^  iaäf  bor  (Sater^Iebc*,  bo  geben  om  be  borgere  an 
jife  unb  an  rebem  gelbe  mer  ben  bifl^unbert  marf.  bo  l^e  bau  bem  l^ufe 
toii^,  bo  fatte  ^t  einen  to(n  \ip  be  ftab  to  SDIagbebord^  unb  np  aüerleie  gut^ 
bat  bar  to  unb  af  gan  fd^otbe,  unb  funbetlHen  nam  l^e  ban  ber  topt  ber^ 

15  ein  tot  unb  bau  bem  n>agene  ein  bernbing,  toat  to  ber  ftab  gon  fci^olbe. 
of  beftocrebe  l^e  be  broioere  mit  bem  banne,  bat  fe  or  beir  nid^  moften 
feöen ,  ol^  f e  ban  otber  geban  ^bben.  fd^olben  bo  be  brautoerc  unb  be« 
redeten  affomen,  bo  mofte  me  om  bor  be  bromere  geben  fe^l^unbert  marf, 
m^  bar  to  fd^iben  om  be  bratoere  in  ber  ftab  bor  ioö>et!e  fo|)en  bcre« 

20  geben  6  ^jenninge,  bat  fe  or  beir  moften  feüen,  ate  fe  ban  olbcre  geban 
l^bben  *.  ub  biffe  föne  teit  l^e  be  breuioer  ut  bem.  banne  unb  gaf  ben 


4 


a 

< 

3 
C 


u 
C 

> 

u 


2.  «Der  ©a|  'bo  be«  b.  —  fc^m6ar  i«'  Uelzen  in  Ä£  »or  bem  «bfAnittc  *3»efler  ^eibefe'  u. 
(®.  197).  <Dte  j^o^beutf^en  Uebetfc^utigen  l^aben  t|n  an  rtd^tiget  ©teile.  5.  Mcccux  B. 
8.  $anban>e  AB,  Sanbo»  alias  dlanboto  a,  9ianboto  b.  12.  f^fe  A,  qt^f  e  B,  f^ctfc  h. 

14.  fo»en  B.  16.  ferbing  B,  16.  or  ^nt  B,  17.  fletten  (f.  3-  20)  fle  l^etten 

beut  iv»9v  ben  liefen  )um  fetten  vtrgent  anberS  benn  «f«S3tf^ofe0  ]|«fc  sc^oUt«  aU  fie k.  ab. 
17.  bon  B,  9^ac^  'unb'  fel^lt  ettoa».  !£)er  <B'mn  xft :  (Sollten  bie  i^raucr  mit  Sitdft  »on  btc? 
fer  8ef(firtotun9  befreit  n^erben,  fo  mu^te  ber  atat^  für  fk  000  3K.  jagten.  —  '®olten  bo  bic 
brauer  nnb  flabt  be«  abfommen  ab.  18.  'me*  fel&lt  B.  20.  gelten? 


U 

3 


1.  Uekr  bad  ©rabmd  @b.  $ur^ 
c^rb6  m.  f.  Siggert  in  ben  ilJlaabeb. 
®z]6fi6)t^^m.  II.  @.  2Q2  f. 

2.  Ueber  btefen  ^ni^eiten  ^erid^t  uttb 
bic  Slutorfd^aft  bcffelbcn  fot»ic  einiger  ber 
naci^foigenben  <^teUen  j.  bie  (&mUu 
tung. 

3.  9iattbau,  f.  0.  178,  «mn.  3. 

4.  @.  0.  @.  182,  2. 

5.  Witt  ben  Iranern  ntug  banad^  ber 
(Sr)bif(!^of  einen  l&efonberen  Sl^ertrag  ge^ 
Jii^loffen  l^aben,  benn  ber  Ui  SJat^^raonn 


unb^offmann  anöjngötöeife  unb  bei  gen* 
ber,  Disquisitio  planaria  92r.  1703  ganj 
mttget](»etlte  i^erglei^  ^toifd^en  (Srjbifd^of 
unb  'Statin  enthält  über  ba«  ©treitobject 
$&)tf(^en  (Srjbifd^of  unb  Grauem  niäft^. 
3jl  bie  ?e«art  *fe^][en^  tta«  iäf  niäft  glaube, 
rid^tig/  fo  tourbe  ben  Grauem  bte  ^et« 
beit  gegeben,  i^r  S5ier  ju  i)erfaufen  tok 
frül^cr ;  »ennbagegcn  'jteKen'  (f.  ^.  195, 
Sinnt.  5  unb  ©loffar)  gelefen  tt>irb,  fo  er- 
l^ielten  bie  Trauer  bieSrlaubnig  ibr^ter 
jn  'jletten'  tüomit  fte  »ottten» 


192 


^(ifdt^ptn6}xomt. 


borgcren  fxiic  optm  treöe  \  bat  fft  on  l^olbcn  fd^otbe  ai  ex  tcd^t  unb  or 
iDonl^eit  unb  fc^olbc  fe  ntd^t  ntcr  l^mberen  an  orent  gubc  butcn  ebber 
binnen  ber  ftab  to  äJiagbeborc^  ebber  mor  fc  bat  l^ebben. 

Do  btffe  föne  buttogen  toa^,  unb  be  brebe  befegelt  meren  unb  ben 
borgeren  geantttjorbet  meren,  unb  bat  gett  at  bereit  toa^:  bar  na  bi  forter  & 
tit  begunbe  i)t  aber  eine  ttoibrad^t  mit  ben  borgeren  unb  bebebingbe  or 
gut  in  beut  lanbe,  atö  eb  mebber  be  breöe  ma^,  be  l^ir  t)orbenouiet  fin,  of 
mafebe  ^e  or  gub  tin^af tid(> ,  bat  f e  up  ben  grote  ® otte  ^  l^abben,  bat  be 
borgere  Dan  SWagbeborc^  jutoerlbe  ^abben  bri  ge^at,  alfo  bat  Ije  oan 
iotoeffer  ntarftoert  folte^  nant  ein  tot  in  ber  ftebe,  bar  men  bat  fott  pkä)t  i« 
to  f eibenbe ;  unbe  »enn  men  bat  fott  Dort  boren  f dj^otbe  bor  bat  lanb,  f o 
foftebe  aber  ein  martoert  fotte«  tool  2  berbing.  o!  butoebe  ^e  eine  »eften 
np  bat  futbe  @oIt  unb  mafebe  ber  borger  gut  atfo  to  nid^te  bat  on  (utting 
gut  bar  oan  toart,  bar  fe  bor  mer  toenn  400  marf  ingetfce^  up  l^abben^; 
unb  alte  be  bor  bit  f)\x^  ^en  öaren  fc^otben,  be  moften  geben  bau  iomelfem  ir> 
ptxtt  ein  grofd^en  unb  ban  bem  njagene  einen  l^atoen  berbing:  unber^ 
loiten  nam  be  böget  toagene  unb  ptxht  unb  bat  gut  al  tomalen»  of  butoebe 
^e  vip  ber  ftab  fc^aben  eine  heften  ujjjje  ber  @Ibe,  bat  l^eit  ^oentoarbe*. 
i)z  bumebe  of  be  ferfen  to  Dtter^le^e  unb  be  fevfen  to  SEBotterftor))  ^*  aber 
ein«f  leit  ^e  finen  jüngeren  brober  ben  borgeren  or  be^  nemen  oor  ber  2« 
ftab  to  SWagbebor^ ,  atö  fe  neine  öare  bor  om  nod^  Dor  finen  brober 
l;abben.  be^  morben  be  bejaget,  be  bat  be  genomen  l^abben  'oan  ber  borger 
u?e:peneren ,  unb  mod^ten  an  fd^aben  bau  bennen  nic^t  fin  fomen,  toenn 
bat  fe  u^)  fine  beften  to  bem  ©ölte  morben  laten*^.  of  leit  l^e  »angen  einen 

1.  fd^olten  B»  «.  jutterlbc]  nu*  xocxVot  AB,  flet«  ab. 


1.  (S8  ift  ber  in  feinen  ^au^tbcftim* 
mungenbeiSlatlfimannll,  22ü  uub^off«^ 
mann  l,  226  mitgetl^cittc  SScrtrag  Dom 
24.  Sf^üök.  1309  gemeint 

2.  ®ro6en*@aIje  bei  @(ä^öncbe<f .  <S. 
Sßintev  in  ben  3Kagbeburger  ®efd(>ic^t9= 
m.  1 807 ,  @.  228.  (Sin  großer  2:^eil 
ber  Pfannen  öon  @alje  gel^örte  üRagbe*' 
biirger  SSürgern.  @.  ^offntann  a.  a.D. 

3.  3n  »elc^er  Wct  bie  ©alinen  in 
@alje  betrieben  »urben,  barüber  giebt 
un«  eine  Urfnnbe  Dom  27.  3nU  1301 
(Cop.  Riddagshus.  int  @taat«'3lrci^iD  ju 
ä)lagbcbnrg,  ^l  108  b)  ^uSfunft.  @. 
SSinter  in  ben  9Wagbeburger  ©efc^id^tii«^ 
m.  1867,  228. 

4.  $obenn)artt?e  2*/^m.  nörbl.  »on 
SO^agbeburg, 


5.  SSolteröborf,  1  3Ä.  norböjll.  Don 
ällagbeburg.  SSieHei^t  ift  aber  ©ar^bor^) 
(f.  ob.  <S.  @.  183)  jn  lefen,  benn  in  ber 
Urfnnbe  Dom  18.  2)ecbr.  1314  (9liebel, 
Cod.  D.  Brand.  B,  I,  364)  ifi  nur  Don 
ben  beiben  geflen  ju  Otter^leben  unb 
§ar«bor^  bie  JRebe.  2)er  ^u8biii(f  '  \)t  bu- 
mebe  be  ferten  to  DtterSleDe*  2C.  finbet 
feine  (Srflärnng  oben  <S.  183,  10  in  ben 
Söorten:  *\)t  butoebe  be  ferfe  to^arftor^e 
to  einer  bord^.' 

6.  3)ar  nad)  quam  unfeö  leeren  erfee* 
bifci^o:|)c§  bruber  unb  nnfeS  l^crrn  be3  bi^ 
\6)op^  gcfinbe  mt?t  ben  Dorbefci^reben  lu«= 
ben  unb  nemen  on  or  Dil^c,  bat  nemen 
on  be  borger  toebber ,  unb  beS  toorbcn  fe 
öorftnci^tig  unb  Dtogeten  up  bat  l^uß  to 
@olte,  bar  Dolgetcn  be  borgcrc  fluc^tici^ 


8uc^ll.    1309—1313. 


193 


borget  Dan  SKagbcboTc^ ,  bc  l^ctt  f)ctbefe  »an  ©d^^etiingcn  \  alfo  ate  f)t 
on  getocleget  i^abbe,  unb  bcfd^ttcbe  on  u))  200  mar!,  biffer  ftudc  bebe  l^e 
mannigerleie  unb  aüe  binnen  »rebe,  bat  e«  bcn  borgeren  fetc  Dotbtot. 
nod^tan  l^ebben  fe  bat  io  gerne  mit  bem  beften  »ortüunnen,  unb  benben 
5  om  mit  me^jeneren,  toenn  ift  be«  begerbe  unb  beborfte,  unb  be  futoeu 
n)epenere  enfonbcn  be  borgerc  be^  jiare^  mit  400  marfen  nid^t  ^olben,  an 
bat  fc  fd^abcn  bar  to  nemen  »an  ber  toe^^ener  ))erben  unb  an  Dangenen, 
be  fe  getben  unb  lofen  moften:  too  ^oä)  be  fd^abe  leip,  bat  i^  l^ir  nic^t 
befd^reöen.  o!  ^abben  be  borgere  Dan  SÄagbebord^  mit  ome  gebcbingct, 

10  bat  men  u^jje  ber  SlDe  nein  foren  \ti)tpm  fd^otbe  aU  Derne  ate  ftn  ge* 
beibe  ging,  ttjenn  aüeinc  Dor  ber  clben  ftab  to  ÜKagbebord^,  eb  »erc  benn 
mit  ber  borgere  toitten*.  bar  umme  geDen  om  aDer  be  bi?rgere  400  marf; 
be«  gaf  fft  aDcr  fine  breDe  unb  be«  ca:j)ittel«.  be«  gclofte«  unb  ber  breDe 
enteilt  l^e  nid^t  teng  toenn  at«  om  batgett  bttoltt  tt)a«:  bo  nam  l^e  n)eb=» 

15  ber  ber  borgere  mitten  Dan  bem  toif^^el  ein  tot  unb  feit  atetoenne  fd^ejjen, 
tt)or  ^e  molbe,  alfo  bat  bat  tanb  unb  be  ftab  to  SKagbebord^  quam  in 
»Bi.  76b.  grote  II  not  Dan  buer  tib  tDegen. 

©innen  ber  tib  bat  l^e  mit  ben  borgeren  alfu«  tounberbe  unb  groten 
fd^aben  bebe,  bo  reit  ^e  in  be  ftab  to  äJiagbebord^  up  ein  ttt)ibrad^t,  be  l^e 

20  ttoifd^en  ben  borgeren  maten  tt)otbe.  be«  njorben  be  borger  gen)ar,  unb 
Dorbrot  ben  borgeren  of  fere  bat  t;e  nid^t  eni^eilt  alleut,  bat  ^e  loDebe  unb 
bat  ift  DorbreDebe ,  unb  bcl^elben  on  in  ber  ftab  unb  f^reten,  fe  toolben 
be«  niäft  feng  gerne  tiben  bat  ^e  bat  tanb  unb  u  ftab  to  nid^tc  malebe, 
unb  brod^ten  on  uj)  ber  ftab  rat^u«  unb  bel^eitben  on  bar  np  n)ot  bre 


4.  no(^tan]  ne(^tcn  A£,  iDtrfe  Scrbeffctung  etfoibert  bur(!^au6  ber  ®inn:  D6tDol^('er  brn 
liBurgern  oiclfad^  ju  na^t  trat,  fo  n}aren  fie  bennod)  (nodjtan)  bereit  i^m  )h  Reifen. 
7.  »an]  t>nb  A£,  11.  ^geBeibe*  ifl  fd&toerU^  vi^itiq ;  *fleteibe'?  14.  atlo  A. 


na^  t)ot  bat  ^ug  unb  ef^eben  ore  Dt^enbe 
bar  äff,  bc«  njart  on  getoc^gert  unb  tour*« 
ben  bar  äff  mt^t  getüclt  gcbrcDcn:  bc6 
bcbBctt  fc  f(if>abcn  u^  bufctit  marf.  Urf. 
t>om  18.  S)cc]6r.  1314  kt9licbcl,  1.  c 
@.  365. 

1 .  @tatt  '$cibe!c'  ifl  ol^ncStocifcl  '$ei* 
uefc'  ju  Icfcn :  ein  $cmcfc  öan  @df>emm'= 
gen  (©d^eninge)  erfc^clnt  1314urfunb* 
ü^  fSenj  522)  unb  ifl  1315  ^iat^mann 
{t>.  ^ü^^aupth  52). 

2.  2)ic  bctrcffenbc  @tctic  bc8  SScr^ 
gleite«  lautet  nad^  einer  im  ^agbcBur^ 
gcr  ®taat«''^r(3^ii)  bcfinbtid^cn  (itpki 
a^t  umb  bat  fern,  bat  men  bc  @lt>e  nebei* 

©tdbteAronifen.  vii. 


fd^e^^enbe ,  bar  totf  gelb  affna^men  Don 
bürgern  unb  Don  gcficn,  td  gebebingt  bat 
tot^  bar  äff  nel^n  gelb  nel^men  fc^ollen, 
unb  bat  bat  ))ort  alfo  ßan  fc^al  bat  man 
bat  !orn  fül^ren  f(j^al  bie  meile  man  be9 
im  lanbe  cntbel^^ren  maä}.  xotnnt  a'otv 
un6  unb  bcn  bürgern  bc«  bebundt  bat 
be@  noit  fet^  bat  man  bat  t)orbibe,  fo  fci^al 
bat  mit  unfer  bet^ber  ts>Uit  gefci^^n ,  unb 
unfer  ne^n  erlcöcn  tc  farcn  anc  ben  anbern. 
od  fcbal  bc  fd^e^inge  bc«  fome«  nirgenbe 
f^n  ibebcr  boöcn  ber  ftab  nocä^  benebben 
berflabt  öon  unfer  ^c^tc  cbbcrn^iUen,  fon- 
bem  to  ber  olbcn  ftabt.  ©ebvucft  hti  Seu- 

bcr,  Disquisitioplanaria^h*.  1 703, 5 — 6. 

13 


194 


<Bdif'6pptn6)xomt. 


I 

« 


tt>e!en  ungefjjannen  itnb  imgebunbcn*.  bc^  cptcmcn  in  bc  ftab  to  äJiagbc^ 
bord^  i^er  ^tntil  t>an  2ltoen^(ci)c*,  i^er  ^inti!  bc  jd^enfe^  l^cr  ^erman 
»an  ®ummcre^  l^r  Sobctoid^ban  S5Jant^Iei)e  ^  bc  marfgrctjc  SBotbcmar, 
unb  bcgunbcn  to  bcbingcn  tmifd^n  bcnt  6ifci^o:|)c  unb  bcn  botgcrcn  unb 
i)otfod^tcn  fif  einet  föne  manntgcrteic  totö.  bcö  ntod^tc  be  U\ä)op  aücr  5 
fincr  manne  unb  t>tunbc  ntmanbc  i^ebben,  be  iäft  t>ox  on  loDen  tootben, 
be^  t>ant  be  bifd^o:j)  fnteeö  einen  tocd^,  bo  l^e  nenc  borgen  ^ebben  mochte, 
unb  \pxat  atfo  'min  kt>tn  botgete,  nu  fe  mi  aüe  afgan,  nu  toitte  tt>i  un^ 
bod^  fönen»  men  fd^al  mi  brcngen  ben  lilam  unfe«  leeren  3i^efu  S^tifti, 
bat  np  toil  if  ju  ftoeten  eine  ganje  föne,  ftebe  unb  öaft,  bot  if  ju  be  l^otben  10 
tt)U  funber  atlertete  arge  tift.'  bar  f^refen  be  borgere  umme,  unb  on  bud^te 
be^  bat  ^t  on  neine  groter  föne  bon  mud^te.  be^  brad^t  men  om  gobe^ 
lifam  np  bat  ratl^ufe.  bar  teeren  leeren  unb  bromber  lube  bete^  bc  ben  eib 
fegen  unb  l^orben.  bo  fu>or  ^t  ben  borgeren  up  gobe«  lifam,  toat  fc  an 
om  geban  l^ebbcn,  bat  l^c  fe  be^  Icbbid^  unb  toö  tete,  unb  aße  bat  J)or  i^ 
bebebinget  unb  borbrebct  toere  bat  l^c  on  bat  l^olben  teolbe  funber  aßerleie 
arge  Itft.  bo  \pxat  f)tx  Sobetoid^  bau  SÖant^lebe  *^cr  bau  äÄagbebord^,  gi 
l^ebbet  ben  borgeren  be  groteften  föne  geban  unb  toiffcnl^eit,  be  if  Ju  »or^ 
nomen  l^ebbe,  gi  mogct  fe  on  gerne  l^ofbcn/  bo  \pxat  be  bifcoj)  aber  biffe 
»ort  mit  üriem  milfore  'mine  Icöen  borgere,  ^oret  Ijir  alle  to,  if  müfore  20 
^ir  i)or  buffem  l^ifgen  ttfamme  unfe§  leeren  3^efu  S^rifti  unbe  »or  ju 
allen,  eft  if  ju  ht^  eibe^,  ben  if  l^ir  np  gobc«  lid^am  geftooren  ^ebbe,  unb 


13.  wol^t  '»romer'. 


18.  ito  A. 


l . .  S)ie  ©cfangcnnal^tne  (Sfe.  S5uiv 
(^arbS  fällt  in  ba«  ^a^x  13I3.  5tu«  ber 
bei  Stiebcl ,  Cod.  D.  Brand.  B ,  I,  X.i  I 
abgebrucftcn ,  am  8.  3anuar  1314  au«*= 
gcftettten  Urfunbe  ge^t  bie8  unjttjcifct^aft 
5ert>or:  Sie  SBcfcfc  Don  ^orborp,  bor«= 
g^vemc^ftcr  ioon  3Kcijbeborc^ ,  nnbc  tt>ic 

ratttiannc   befcnncn  ...    bat  tt)ic 

gl^ebcbinget  l^cbbenmitbent  ebctcn  furftcn 
marcgreijcn  SOBoIbcmare  öon  öranbcbord^, 
bat  tt)ic  burd^  fincn  toilten  tebi(^  kten 
unbe  ithiäf  laten  ^»ebbcn  ben  erbaren  i^t" 
rcn  unfen  ^eren  bcn  ercebifcö))  ©ord^art 
toon  SPfici^bcburc^  unb  bcn  eraftegcn  man 
\}tm  §einri(i^  i)on  Oronenberg  be  öice* 
bum  aöe  be«  baj  fie  un«  gctoöet  Ifiebben 
jint  ber  tit  bat  fe  geöangen  morbcn.  —  %n6^ 
tn  ber  Ur!.  9Warfgraf  SÖotbemard  öont 
18.  2)cbr.  1314  Otiebel  1.  c.  @.  364) 
unb  in  bcm  ^erglei(3^c  jiDifd^en  ber  5l(tflabt 
9Äagbeburg  unb  (ab.  Surc^arb  to.  4.  2l:|)ril 


1315  (Ib.  @.  .366)  gefd^icjit  ber  ©efan« 
genna^me  S5urd^arbö  (&:n)ä(>nung. 

2.  $cinrid^  I.  öon  ^(löcnölebctt ,  ber 
toon  1273  big  1317  ^äufig  in  Urff.  öor- 
fommt.  @.  SSo^Ibrücf,  3lltocn8leben,  I, 
@.  124  ff. 

3.  •|)er  ^einrid^  @d^enfe'  ä^uge  in 
einem  SBcrtragc  3Kfgf.  feolberaar«  toon 
Jöranbenburg  mit  $ergog  3o^nn  öon 
@a(j^fett  öom  31.£)ctbr.  1313  unb  ehter 
Ur!.  SJlfgf.  3»obanne  toon  S3ranbenburg 
toom  15.2(ug.  1314  bei  Siiebcl,  Cod.  D. 
Brand.  B,  I,  @.  350  unb  357. 

4.  D^ne  ä^^cifcl  '$er  §erman  öon 
Seberben  be«  ©ummer  W  (14.  Dctbr. 
1324),  1).  2)re^^U|)t  I,  57. 

5.  '^cr  Sobetüig]^  toon  SBantSteöe' 
@cbieb8mann  für  ben  '^at\)  ber  @tabt 
9Äagbeburg  inberbeiSfJicbcll.  c  @.  345, 
abgebrucftcn  Ur!.  toom  1.  @e^tbr.  1313. 


SBuc^II.    1313—1314. 


195 


bct  fonc,  be  if  ju  uub  ber  ftab  gcfnjoren  l^cBfcc  unb  gelobet^  ^ebc  l^olben 
funber  arge  Uft,  bat  mi  gobc^  Itd^amme  nummer  to  trofte  rnib  to  gnaben 
93(-77a.ait  tttincn  leftcn  [|  ctibc  enfomc'*. 

5llfu^  fd^ctbebc  J^e  ban  ben  borgcrcn  in  gubct  bruntfd^oj)  dfo  lange 
5  toentc  ^  nt  bcr  ftab  50}agbebord^  qnam.  bo  begunbc  l^c  aber  eine  ttoi* 
brad^t  mit  ben  borgeren  nnb  toäf  b»r  be  ftab  te  SSiagbcbotd^  nrit  aßen 
ben,  be  bord^  on  bon  nnb  taten  njolben ,  unb  toa^  mit  eime  groten  l^ere 
bor  ber  ftab  to  SÄagbebord^  alfo  lange,  bat  l^e  be  ftab  u})  foban  fd^aben 
unb  foft  tod^;  bat  l^c  on  fd^abebe  mer  .  enn  ttoe  bufent  marl.  alfo  l^eitt  ^e 

10  be  groten  föne,  be  l^e  alfuö  bure  uj>  fil  genommen  ^abbe. 

©0  fanbe  morfgrebe  äöolbemar  ban  93ranbebotd^  aber  finen  rab  to 
bem  bifd^oj)e  unb  to  ben  borgeren ,  be  borfod^ten  fif  aber  einer  föne  ttoi^ 
fd^en  bem  bifco|)e  unb  ben  borgeren.  be  fnlben  rabl^eren  beö  marfgreben 
bebingeben  bo  aber  eine  föne,  unb  bo  men  be  fonc  bultein  fd^olbe,  bo  reit 

15  marfgrebe  SBolbemar  fulben  bar  to,  uppt  bat  bat  be  fonebefte  belentlifer 
njcre  unb  befte  bat  an  beibent  fiben  gel^albeu  njorbe^.  buffe  fulbe  föne 
njatt  bultogen,  bo  feifer  8obetx)id^  ban  ber  gnabe  gobeö  to  loninge  tbart 
geforen. 

•Do  marfgrebe  SBolbemar  njed^  gereben  toa^  to  be^  rife«  fore^  bo 

20  bra!  be  bifco^  ober  at  bat  mit  om  bor  gebebinget  tt)aö.  bo  berfod^ten  aber 
be  borger  or  gludfe  unb  bebingben  aoer  mit  om  np  ein  toruntfd^o:^)  unb 
bcgebingben  bo  af  be  fe^  ))enningc,  be  om  be  brott)er  geben  bau  ioioetfer 
hpt  bere^,  imb  bat  l^e  neue  beftene  mer  bumen  fd^otbe  SÖiagbebord^  ut)i[>e 
tn)e  mile  na ,  unb  bat  l^e  alle  bat  l^otben  f d^otbe,  bat  be  borgere  mit  om 

25  gebebinget  l^ebben  fint  ber  tib  bat  6e  erft  bifd^o:))  toart.  i^ir  umm«  geben 
om  aber  be  borgere  beirbel^alf  bufent  mar!,  afö  l^tr  bor  fteit  *,  bot  l^e  ben 
borgeren  fn>or  u^)^e  gobeö  tilam,  bat  l^e  on  alle  bat  i^olben  molbe  bat  fe 
mit  om  gebebinget  l^ebben  **. 

23.  f(!^otben  B. 


1.  3)ic  Urfunbc  über  bic3lu«f81^nung 
(ab  öurd^arb«  mit  bem  9iat^c  toom 
1.  ©c^tbr.  1313  (fentegUen  ha^)  ift 
gcbrucft  bei  9?iebel,  Cod.  D.  Brand, 
13,  I,  345. 

2.  S)tc  Urfmtbc  bc8  ^atl^e«  über  bic 
unter  ^Vermittlung  be«  äJ^arfgrafcn  Söot" 
bcmar  toon  S3ranbenburg  erfolgte  3lu««= 
fBbnung  mit  (Sb.  SSurc^arb  i)om  8.  3an. 
1314  ift  gebrucft  bei  Stiebel,  Cod.  D. 
Brand.  B.  I,  351.  2)arm  entbinbet  ber 
'^ai\)  ben  (Sr^bifc^of  S3urdf>arb  toon  alle 


bem,  tt)a«  btefcr  il^m  »äl^renb  feiner  (Se* 
fangenfti^aft  getobt  ^at. 

3.  3)ic  Sföa^t  ?nbttjig«  be«  ©otent 
fanb  am  20.  October  1314  in  granffurt 
flatt.  @.  Söö^mer,  Regg.  Imp.  1314— 
1347,  @.  1. 

4.  S)ie  Angabe  finbet  fid^  aber  oben 
ni^t. 

5.  @«  ift  bic  Urhmbe  t)om  4.  ^^rtl 
1313  gemeint,  gebrudt  bei  t).  5)re^bau!|)t 
I,  51.  3)ie  betreffenbe  ©teüc  au«  ber 
Urfunbe  lautet :  SBere  bat  unfe  bcrre  be« 

13* 


196 


2>äf'6pptnäfvmit. 


350  bc  ]&orgcr  bar  mtnft  np  badeten,  bo  fd^ulbcbe  l^e  bc  borget  bar 
ummc,  bat  fe  on  l^cbben  m)  gci^olben,  be«  l^c  on  bod^  ein  xtäftz  föne  ge«^ 
fmoren  l^abbe,  unbe  molbe  fc  gebannen  liebten  unb  loolbe  ben  fanf  in  tcr 
ftab  gdedjit  l^ebbcn.  uppt  bat  be  borgere  mcr  nener  ttoibradjit  mit  om  be* 
ginnen  borftcn,  unb  bat  men  in  ber  ftab  nene^  fanget  enteren  borfte,  fo  5 
geben  om  aber  be  borger  bufent  tnarf . 

3)o  om  bat  gett  betatt  toa^,  bo  begunbe  ^e  aber  einer  twibrad^t  mit 
ben  borgeren  unb  brautoebe  on  aber  mit  bem  banne  umme  be  fafe,  bat 
fe  on  vip  ge^olben  ^abben.  toolben  be  borgere  bo  ||  bat  l^e  be^  fanget  nid(>t«f.77b, 
enleibe  unb  borbobe,  fo  moften  fe  orer  borgere  etoen  fenben  to  Säbion  to  lo 
bem  patot^z)  unb  ber  fulben  borger  »art  ein  bei!  gebangen,  bo  fe  »an 
Slbton  riben  fd(>otben  \  be  Denfniffe  unb  bat  be  borgere  np  bem  toege  bor- 
terben,  bat  fofte  aber  ber  ftab  20  ^unbcrt  marf .  bar  na  <\mm  ein  buer 
iar ,  bat  ein  toifd^^jel  f orn^  galt  tool  3  mar!»  bo  borbot  l^e  in  bem  fanbe 
bat  neimant  forn  to  ber  ftab  boren  nod^  bringen  mofte.  fd^olben  bo  be  i» 


10.  'Sloton'  fiatt  '9(otnion\  tvie  bic  ^ff.  mt^tmaU  ^aSen.  14.  tüiftpai  A,  »tfval  B. 


@altc«  (@aljc  bei  @d^Snebccf)  ntd^t  nc 
l^ette ,  fo  fc^ofbcn  fc  (bic  3RitgUcbcr  bc8 
Slat^cg)  to  cmc  fomcn,  toor  l^c  fc  Ijcn  bc* 
fd^ebcbc  toon  3Reibcburd^  fci^nncn  tiocn 
milcn  (t)ou  einer  93cr|)fii(3^tuna  @b.  ©ur«» 
Äarbg  im  Urafreifc  jtocicr  SDccifen  öon 
SKagbcburg  feine  gefie  anjulegcn ,  ftel^t 
dfo  nid^t«  in  ber  Urf unbe),  unb  bar  f(^a( 
fe  unfe  l^erc  iJÄigcxi ,  efft  bie  lanb  alfo 
finnbcn,  bat  en  beS  not  tücre.  ed^t  i«  pe«» 
bebtnglj^et  bat  man  aHirlei^gl^c  utlenbtfc^ 
bter  ))6ren  \6fa\ ,  toor  men  ml  anc  )9are, 
unb  bie  ^jcnningc,  bic  unfe  l^erc  pia^  to 
nemenbe  toan  bcmeuticnbifci^cnbiere  ober 
))an  beme  SJ^eibeburgtf^en  Biere  in  ber 
^Iben  <@tab ,  ber  nc  Si^ai  unfe  I^ere  nod^ 
flne  nafomeUnge  nid^t  mer  uemen ,  unb 
bie  brouttjcre  Dan  ber  Silben  @tab  flotten 
jictten  cre  bjer  xoox  mebe  fie  mitten  anc 
öare.  toor  biße  ptmm^t,  bie  unfe  ^erre 
nam  loan  beme  biere  unb  ))or  bat  bat  be 
brottjere  jletten  mog^en,  tt>or  mebe  fc  toil» 
Icn  ane  »arc ,  fo  l^cbbc  xot  gcgetjcn  unb 
beret  unfeme  leeren  brebbe^alff  bufenb 

mard  ©tcnbalfj^c«  filöcr«. ed^t 

toorbic  bing,  bien?cbun  fci^olbenan  beme 
bukoc  to  Otterdleoe  na  bcö  t)orbenomeben 
mar!grcöen(2öolbcmar)  utfd^ebinge,  ^ebbc 
»e  gegeben  unfeme  l^errn  bufenb  niarg 
ftenbalf(^e«filt>er8,  bat  unfcl^crrcun«  beö 
lebid^  unb  io8  fe(^t  2C.  ^ad  Chron. 
Magd.  336(£nbe  fc^t  bief en  SSertrag  nad^ 


ber  Belagerung  3Jiagbeburg«  burd^  @6. 
Surd^arb. 

1 .  2)ie  Urfunbctt  geben  bie  nöt^^igen 
(grläuterungcn  gn  bem  im  2^e;:tc  ©efag* 
tcn.  3n  bem  9let>er«  bc8  9iat(>e«  an 
aRlgf.  SBoIbemar  t)om  8.  Sanuar  1314 
)^d^i  c«;  bi?  namcn  fo  latc  »ie  em  (Bur- 
d^arb)  be$  lod  bat  l^c  und  gelobet  l^abbe, 
bat  ^c  uns  fcotbc  Ijici^en  b^  fmer  !oft  ut 
be«  :^an?c8  bonnc.  —  3n  bem  jtoifd^en  bem 
@rjbif(^of  unb  ber  Slftflabt  burd^  SJiarf:» 
graf  Solbemar  am  18.  2)ecbr.  1314  gc« 
i^ifteten  S5erglcid^e  ^eißt  e«:  3öi?  marg- 
graidc  SS^oIbemar  f:|>refcn  ocf,  men  fd^al 
bat  fingen  erIo)E>en  oter  alle  be  ftab  to 
SO^agbebord^  unb  atte  be  borg^^eren  vA\f 
bem  banne  laften  unb  ore  \:ivi\ptxt,  paptn 
unb  leien ,  be  men  mit  redete  ut  lat^cn 
mad^,  alfc  bem  bifd^o^c  öan  ©ranbcn«« 
bord^  i)on  bc8  bifd^oi^cS  hjegen  t>on  9Wag* 
beborc^  bc  gewalt  gegci)en  iß.  aijcr  be  bc 
i)on  banne  nid^t  tofen  mag,  ben  fc^al  ^c 
unb  ftn  ca^itcl  unb  fme  t)t^ff  biffd(^o^e  be 
unber  om  fi?n  or  l^ulpIÜc  brctoc  grtjcn  to 
orer  irlofinge. — 3)icfelben8cpimmungcn 
n^ieberbolcn  fi(^  im  ^cfentlid^cn  in  bem 
9tc)9erd  bcd  9{atbe9  bom  4.  ^rU  1315. 
2)ie  ©efanbtfd^aft  ber  ^agbeburger  nad^ 
Slöignon  mup  bemnac^  in  ba«3a$r  1315 
fatten.  ^amit  ftimmt  00x6:1  bic  unmittel» 
bar  im  2:e3:te  folgenbc  ©rtoSbnung  ber 
3Wi6ernte  ©on  1316  (f.  ob.  @.  185). 


Sud^II.     1314—1326. 


J97 


ratlube  be  mctn^eit  in  bcr  ftab  [tißcn  uub  ttoftcn,  bat  on  fern  in  bc  [tab 
mod^tc  fomcn,  bo  ntoftcn  fc  om  aber  geben  300  matf.  of  ^abbe  fjt  einen 
totner,  ben  flod^  ein  ntinfd^e  bot.  ben  botflad^  brad^te  l^e  aber  mit  geioatt 
ujjjje  be  borgerc:  bar  umnte  ntoften  fe  ont  geben  200  mar! ;  unb  be  ti>c* 
5  pmtx,  be  be  ftab  bar  n:j)  l^eitt,  bat  fe  fif  be^  anredeten  gerne  ertt)ert  l^eb^ 
ben,  be  loften  bcr  ftab  nter  benn  fe^l^wnbert  mar!  atle  jor. 


Mtfitt  jQetbeke  oan  Crpebett  wart  to  hxfd^opt  flekorti* 

5Dar  na  in  bem  1326  *  jare  quemen  be  bontl^eren  ober  ein  unb  !oren 
mefter^eibefen  ban  dxptbm,  be  bo  belen  loa^,  to  U\ä)opt.  ate  l^c  to  SRonte 

10  na  bem  ^jattto  teen  ttjotbe,  l^e  ttjart  an  bem  toege  gebangen:  l^e  loart  bod^ 
to  l^ant  io^  unb  quam  to  Sfenafe,  bar  toart  ^e  feif  unb  ftarf  unb  toart 

.    bar  fulbeö  begraben*. 

3n  ben  futben  tiben  quemen  be  borgere  to  befantniffe  bau  Bifc^o^) 
39ord()arbe«  bobe.  tt)ente  orer  bete  toa«  ben  eb  leit  unb  untoitti!  Joa^,  fe 

15  fanben  boben  an  ben  patoe^  unb  an  ben  feifer  unb  fod()ten  gnabc.  be 
leifer  bebe  on  to  l^anb  gnabe  unb  gaf  be^  brebe  bat  fe  nid^t  obele  geban 
l^abben ' :  be  brebe  fint  nodji  u^)  bem  rat^uf e.  be  patot^  ^ebbe  on  of  to 
i^anb  gnabe  bau:  bo  fonben  fe  be«  nid^t  nemen,  bo  men  on  bat  bot.  bar 
umme  mofte  bat  febber  mer  foften*. 


6.  hierauf  folgt  in  AB  *bo  be«  b.  —  fc^inbor  \i\   f.  @.  191,  1. 


18.  gnabanX 


1.  S)a  bic  oben  @.  190  ^rnn.  3  er» 
toätintc  Urfunbc  i)om  3.  Samax  1326 
ausgcflcttt  ip,  fo  muß  man  alfo  bicSßßa^^t 
bcß  iRat^fotger«  öon  (Sb.  ©urci^arb  III. 
)6cx  biefc«  S)atum  fcjjen.  SWciflcr  ^cibclc 
(magister  Heidenricus ,  tt>te  ii)n  bte  la^ 
teinifci^cn  Urfunben  nennen)  Ij^attc  bi« 
1314  (f.  SBot^fen  lil,  89-90)  bicSBürbc 
eine«  @(!^ülafticu8 ,  bdb  nad^^cr  (1316 
Heydenricus  decanus,  i^ot^fen  HI,  94) 
bic  bc«  2)e!an«  bcflcibct.  S)cr  Ott  ^xpii^ 
(f.  folg.  S(nm.) ,  au«  bem  er  jiammtc,  ip 
»ü^  unb  lag  in  ber  ^abt  toon  35öttne* 
!cnbc(f,  ettoa  %  SW.  fübtücfll.  t)on  SWag* 
beburg.  S)atta(^  ijl  §offmann  I,  241, 
Slnm.  2  §u  bcrtd^ttgen. 

2.  S)a«Chron.  Magd.  339  tßtidft  in 
in  einigen  fünften  ab :  canonici  elege- 
runt  in  archiepiscopum  magistrum 
Heydenricum  de  Erpez  ( 'Eipe'  ^at  'SfttU 
bom,  aber  fotoo^I  bic 3)re«better$f.,  bereu 
Varianten  aWencfen  III,  369  angicbt,  al« 


bic  in  ber^ibliotl^cf  be«3Ragb.  ^omgi^m' 
uafium«  beftnbfid^c  l^aben  'Erpez'),  de- 
cretorum  doctorem,  ejusdem  ecclesiae 
canonicum,  qui  dum  posuisset  se  ad 
viam  versus  curiam  Komanam  captus 
est  in  via  prope  Isenacum,  in  qua  cap- 
tione  infiirmatus,  quia  vir  senex  erat, 
diem  clausit  extremum ,  et  sepultus 
est  in  loco  fratrum  minorum.  2)te 
^amtn  bcrer ,  bic  i^n  gefangen  nal^men, 

giebt    ba«  Chron.   Sampetr.   Erf.    bei 

ÜÄcndcn,  III.  328  an.  8gl.  3.  ^oti^t, 
3)üring.  (Sl^rott.  ed.  b.  ?iUcncron  551. 

3.  (g«  ifl  bic  naci^  Sßcrbenl^agen,  De 
rebb.  publ.  Hanseat.  II,  154  bei  ^0)^« 
fcnlU,  119—121  abgcbrudtc  Urfunbc 
Ä.  ?ubtt>ig«  öom  3-  1329,  totläft  aber 
au«  inneren  unb  äußeren  Orünben  fiir 
uned^t  erflärt  tocrben  muß. 

4.  ^n(if  biefe  9^a(i^ri(j^t  fielet  n>ic  eine 
(grflnbüng  ]p^Hxtt  3eit  au«. 


198 


®<i)'6ppmä}xomt. 


1)0  bc  tomijtxtn  öotncmcn  meifter  §eit>efen  beb,  fc  forcn  bcn  ban 
©toibetgc*.  bo  bc  forcn  toa^,  bc  feorgerc  gingen  unb  beben  bat  i)t  on 
tabcn  u^otbe  unb  f^tbftn  6t  bcm  patoe\t,  bat  fe  to  gnaben  quemcn.  l^e 
^pxat  toxüit  *nctn^ 

Unbcr  bed  lad^  bc  tantgrcbc  Dan  Reffen  unb  fin  btuioc  to  äbinion.  s 
bc  bel^ctlbcn  btt  btfc^0|>bom  ban  bcn  pavot^  orem  fon  Ottoni,  bc  toa^  ein 
jung  l^cTc  ban  ||  24  jaren*.  be  [d^ref  to  l^anb  an  bc  botgcre  unb  an  best. 78a. 
bomi^etcn*    bo  bc  ban  ©talberge  bat  bornam,   l&c  naibc  fif  to  ber  ftab 
unb  bat  be  botgcte  bat  fe  bi  om  toolben  [tan ,  l^e  toolbe  fe  borbcbingen 
unb  ard^  unb  gub  mit  on  üben  unb  mit  on  baten  to  gobe  ebber  loar  lo 
fe  boren  ^.  bo  toolben  be  borgere  fif  mit  om  nid^t  borbinben.    unber 
be^  »orben  be  boral^ercn  ol  ttoibrcd^tid^ ,  unb  orer  beir ,  bc  beö  gobeö^    • 
]^uf e«  beften  i^abben ,  be  borf atten  fe  unb  entbcrcnbcn  be  t^an  bem  gobeö- 
^ufe,  be  nod^  nid^t  at  toebber  fregen  fin ;  333otmerftebc  loa«  ol  borfat 
unb  entberent.  15 

3laäf  htm  male  bat  be  olben  borgere  borftorben  fint,  fo  beger  if  bat 
be  jungen  unb  be  ^ir  na  to  lomenbe  fint  to  metenbe  bit  na  fd^reoene. 


9la  ber  bort  Sl^rifti  1 300  unb  in  bem  25  jar  toart  bifd^o^)  ®ord^art 
bau  ®d^ra^>cla»e  gebobct.  bar  bau  quam  biffc  ftob  in  grote  beftoamiffe 
unb  borgere,  unb  foftebe  unf^jreftüen  bete  gdbei^,  bat  fe  toebber  to  gnaben  20 
genomen  morben  unb  or  red^t  toebber  fregen.  bat  mad)  men  merfen  ut 
bcn  breben,  be  be  ftab  bau  ber  fafe  l^cft.  bo  patoz^  Sol^anne«  biffc  ftab 
unb  borgere  to  gnaben  nam  *,  bo  fatte  l^c  on  bete  böte,  be  fe  at  gcl^otbcn 

2.  ©tolfcerge  B.  17.  ©n:  @ft^  \ft  nic^t  tt^t  »etftättWi<^ :  e«  fi^eint  ttttja«  aiifigefottm 

jtt  fein ;  'tö  »etenbc  !rtgen  b.  n.  f^.*  ?  ober  't.  to.  b.  »ut  fc^reöcn'  ?  20.  ijorgere*  tann 

unmt^ti^  t'i^tiq  fein:  man  ermattet  ein  ©^nonijmum »un  'beftoamiffe';  etwa  *öorbtete*? 
t>e(e  \jnfpreK.  B. 


1.  Deinde  canonici  elegeruut  in 
archiepiacopum  dominum  Henricum 
de  Stolberg  ejusdem  ecclesiae  praepo- 
situm,  qui  quia  prudens  dominus  erat 
sperabatur,  quod  ecclesia  deberet  per 
eum  multum  pro9p>erari.  Chron. 
Magd.  339.  IBon  iliim  iahm  totr  nur 
eilte  uitbatirte  Urfunbe ,  burciff  bte  er  bett 
atn  4.  Wßxii  1327  i^oji^l  ®ottt^mt>m 
^]äft^nm  Verlauf  öon  8  ^»fen  in 
©(^kttflcbt  an  ba«  etilt  B.  Mariae  V. 
ju  $albcrftabt  i^epätigt.  ^a6)  ber  dx" 
wnnung  Otto*«  doh  C>cf[ett  jum  @rjbi^ 
f d^of  bur^  ben  $a))ift  dominus  Henricus 
de    Stolberg    electus  pro    communi 


pace  electioni  suae  resigaavit  sponte. 
Chron.  Magd. 

2.  erjbifii^of  Otto  toar  1304  geboren. 
~  SSgl.  3)ctOTar  ed.  ^rautoff  I,  224  j. 
3.  1326:  ^t}  ber  tt^  quam  be  kntgtcöe 
»an  Reffen  mit  finer  kntgre^innen  te 
Wdinion  &or  hm  paiiti  unb  tDortoeniereme 
föne  bat  bidco:|;>bom  to  ^eg^ebebord^. 

3.  (gu^^emiömu«  filr  'jur  ^Mt 
fal^ren.* 

4.  2)ie  :33une  3o]^ann8  XXII.  öom 
30.  3uni  1331 ,  bur4  toti^t  bic  @tabt 
aus  bcm  SBanne  gclöfl  mürbe,  ifi  gc«» 
brurft  bei  SBoi^fcn  III,  \  25  ff. 


m»     .j 


SBuc^II.    1325. 


199 


^ebben,  mer  l^e  fatte  on  eine  etütge  böte,  be  fe  ummer  ^olceit  moten,  ebber 
fe  batten  borbet  in  be^  paxvt^  ungnabcn:  bat  t«  bit  bat  be  borgere  einen 
jotoeffem  nten  erjebtfd^oj)  ^omagtußi  bon  fd^otten,  bat  i^  l^ulbingen  unb 
trutDe  ft»erenS  ^^  bc  bref  uttotfet,  be  bar  ober  geben  i^. 
5  Zo  ben  erften  fatte  pMt^  Sol^anne«  ^tr  to  erjebtfco:t)e  Otten  ben 
lantgreben  ban  Reffen,  l^e  fanbe  ben  borgeren  [ine  brebe,  bat  l^e  ore  trntoe 
i^ere  looCbe  fin,  afe  l^e  o!  bebe  tt)ol  31  jar.  be  borgere  entj)fengtn  on  unb 
l^ulbigeben  om  na  l^eite  be^  patot^  unb  finer  commiffarien;  bat  binbet 
Uten  in  ben  Breoen. 

10  5ßa  om  quam  hx\cSft>p  Diberif  bau  loning  tarte  ]^ut|)e  bau  ©el^men, 
beiS  amraed^tman  toaö  l^e,  l^e  toart  bau  luben,  be  bcr  ftab  nid^t  tt)oI  en* 
gonben,  an  getotfet,  f)t  enborfte  nod^  enfd^olbe  ben  borgeren  neuen  bref 
geben :  [e  moften  on  bod^  ent|)fangen  unb  i^utbigeu.  be  borger  fanbcn  jiegen 
on  to  (Sobi^n^  unb  to  3uterbof.  ^t  teit  fif  unbertoifen  a(«  ein  tt)iö  l^erc 
331. 78b.  unb  gaf  ben  borgeren  finen  bref  ^  unb  quam  l^ir  unb  loart  erlilen  ent* 
<)fangen.  be  borgere  ^ulbigeben  om.  f)t  beteid^  fe  mit  gubem  toitten  ||  unb 
btef  or  i^uCbe  l^ere  »entc  an  finen  bot.  bat  bint  men  l^ir  na  gefd^reben  *. 

§irna  !am  bifd^o^)  älbred^t  bau  ©ternberd^,  ol  bau  !eifer  tarier  bau 
©el^men  fd^idKnge.  be  fanbe  fin  ^jaßtum  mit  beö  pa'a)t^  breben  np  be  lobene 

20  unb  efd^ebe  be  l^utbinge.  be  borger  efd^cben  beu  bref  nad^  olber  tooni^eit: 
ift  netoolbe  finen  bref  nid^t  geben,  bar  morben  ed^iter  l^arbe  begebinge. 
^ertod^  9iofef  bau  ©äffen  fatte  fif  in  be  begebinge  »ebber  be  bomi^eren, 
be  bat  motben  l^inberen  mit  be^  bifd^o^je^  boben,  be  fe  to  fil  beben,  be 
bertoc^  gaf  ben  borgeren  fine  brebe,  bat.on  bifc^o^j  Sllbred^t  fd^olbe  geben 

25  finen  bref  unb  fenben,  ate  l^e  bebe,  er  ^e  quam,  be  borgere  ent^)fengen  on 
unb  ^ulbigeben  om.  f)t  betenbe  fe  mit  gubem  toißen:  bat  bint  men  l^ir 

*  na  befd^reben*. 

5Do  btfc^ob  Otto  to  taube  quam,  bo  baut  men  nic^t  toenn  fin  mo^i^ue 
to  3D2agbebord^  unbehimmert  ®.  be  borgere  bortoorben  ofgnabe  bibem 


15.  ^ulbigen  B. 


16.  lolbe  S. 


1.  2>t<e  bctrcffenbcii  Sorte  bcr  S3uttc 
iaXLUn :  Yolumus  etlam  quod  praefati 
consules  etcömmunitas  coilibet  archi- 
episcopo  Magdebnrgensi,  qui  esset  pro 
tempore,  in  cujuslibet  archiepiscopi 
novitate  juramentiun  fidelitatis  et 
homagiipraestare  et  facere  tenerentur. 

2.  ©ubcn. 

3.  2)ie  (SonfirmattondurfuKbe,  an^^ 
gefteat  in  Subtffin  am  1 .  dli>'o.  4361,  i^ 
gcbrudt  bei  ?cnj  525. 

4.  ©.  miten^l.  95  a. 


5.  @.  utttenöl.  106  a. 

6.  Hlc  invenit  ecciesiam  multum 
disturbatam  et  dilapidatam  in  cafitris 
et  manitionibus ,  nam.  quidam  de  ca- 
nonicis  castra  nonnulla  pro  se  et  suis 
amicis  occupaverant  et  debita  super 
ea  accumulaverant.  Ipse  etiam  pro- 
visus  in  primo  adventu  suo  tarn  pro 
expensis  introitus  sui  quam  pro  ser- 
yitio  camerae  päpae  eadem  pauca, 
quae  non  occupata  invenit ,  exponere 
oompulsus  est.  Ohron.  Ma^.  339. 


y 

4 


I 


a 

a 


3 


200 


^^f'dpptnöfx^nit 


^>att)cfc,  alfo  bat  bc  patot^  bc  toalt  gaf  bem  <)robeftc  ban  unfcr  tebcn  bru«^ 
tt>en,  bem  j>robtnciaie  bet  pxttikx  orbcn  unb  bcm  j>tobinctatc  bcr  Slugufti:^ 
ncr  otbctt.  be  ))robtnciat  bcr  äuguftiner  gaf  fine  gctoalt  einem  erbaten 
btobet,  be  l^ett  brobct3orban  ban  Quebeüngebotd^  *.  be  »ottrad^teber 
lofinge,  alfo  bat  alte,  be  bar  fd^ulbid^  toeren  an  be«  ix^öfopt^  bobe,  be  5 
»orben  getofet,  unb  be  borgere  unb  be  ftab  Sorben  toebber  gef at  in  al  or 
red^t  unb  bril^eit ,  unb  be  borger  tobeben  unb  borbrebeben  bat  fe  toolben 
malen  fed  altare  in  bem  bome*,  unb  eine  captütn  butoeben  fe  boben  bem 
leüere,  bat  be  ix\di)op  gebobet  toa« ' ;  unb  bo  fe  bit  buöogen  l^abben,  bo 
geben  on  be  commiffarü  be«  o^jene  btebe  bat  fe  bem  ftole  to  SRome  bulban  10 
^ebben  unb  bem  gobeöl^ufe  SÄagbebord^,  bat  fe  nid^t  mer  fd^otben  bebe* 
binget  toerben.  in  ber  lofinge  toart  gef  at  bat  be  borget  ben  nien  bifd^o^^en 
^utbigeben  unb  ttutoe  lobeben  to  toefenbe,  bat  tobet  on  be  bifd^oj)  toebbet. 
bit  toatt  umme  einbted^tid^eit  toillen  gefat :  be«  toa«  bot  nid^t.  of  f 0  bot* 
btebeben  be  nien  bifd^o^e  bet  ftab,  et  men  fe  ent^)fanget,  bat  fe  be  ftab  bi  15 
atten  ted^ten  unb  monl^eit  taten,  unb  bat  fe  on  aüe  ^>tibilegia  unb  bti^eit 
^otben  toitten ,  be  fe  bot  l^ebben  gel^at;  unb  be  bifd^o^je  belien  be  botgete 
mit  oten  lenen  an  ttjebbetf))tafe.  bit  i«  tt)oI  fat,  mente  ||  eb  i«  ein  butmentoBt.TOa. 
gubet  einbted^tid^eit. 

95ot  buffe  tit  i^abbe  men  tauge  tit  nid^t  gefd^ottet  in  bet  ftab,  abet  20 
nu  mofte  men  fd^otten,  umme  be«  toitlen  bat  men  biffen  botflad^  aftegcn 
mod^te,  unb  of  umme  be«  toiüen  bat  men  to  boten  mit  bem  futben  bifc^o^>c 
botf|)itbet  l^abben. 


t^an  ttoibradjt  bet  ohbttfitn  nnh  bet  mtinbett  buffet  flab« 
3n  bem  1 330  Jäte  toatt  i^it  in  bet  ftab  gtot  ttoibtad^t  ttoifdf^en  bet  25 

15.  votireuenben  il.  20.  tuffer?       J^at  B, 


1.  @.  ©Oi^fen  in,  125.  Conradus 
praepositus  monasterii  s.  Mariae  in 
Magdeburg ;  —  frater  Jordanus  lector 
Erfordensis  ordinis  fratrum  heremita- 
rum  8.  Augustini ;  —  frater  Heinricus 
prior  provincialis  provinciae  Thurin- 
giae  et  Saxoniae  ejusdem  ordinis. 

2.  ...  et  quod  in  majori  ecdesia 
Magdeburgensi  (per)  praedictos  com- 
munitatem  et  consules  quinque  (nt^t 
]t6fi)  altaria  deberent  iieri  seu  con- 
strui  ...  Ib.  8.  128. 

3.  ...  quod  consules  et  communi- 
tas  praefati  ad  laudem  dei  construi 
facerent  unam  capellam  in  longitu- 


dine  Septem ,  in  latitudine  vero  tres 
cum  dimidia  cannas ,  et  in  altitudine 
condecentem  mensuram  habentem  pro 
consideratione  longitudinis  et  latitu- 
dinis  praedietarum  secundum  consue- 
tudinem  terrae  illius  in  löco  vel  prope 
locum,  in  quo  dictus  Borchardus  ar- 
chiepiscopus  pro  dolor !  fuit  occisus 
et  per  tempus  jacuit  occultatus.  Ib. 
*S.  127.  ®ic  in  golgc  bicfcr  ^ttc  er* 
baute  ^a^eÜe  erl^iielt  ben  ildamen  'äJlaU 
t^&udca^dte,  toeil  ^nrii^arb  am  WlaU 
tl^äudtaäft  ermorbet  tourbe.  @te  lag,  mt 
aus  f^ateren  (Srtoäl;inungen  Ijievöorgctt, 
naäf  bcm  3o^anni9titd^l^of  )u. 


SBud^II.    1330-1347 


201 


mcin^cit  unb  fccn  rifeften,  atfo  bat  be  tDantfnibct,  bc  frcmer  unb  tc  rifeftcn 
qucmen  to  famene  gett)a^)cnt  u^}  funtc  3o]^an«  fcrfl^of,  npft  be  toben  unb 
up  bet  cremet  gitbel^u^  \  unb  be  mein^eit  tarn  to  famene  to  ben  btobeten* 
unb  n^)  funte  Olrife^  fetl^ote,  unb  ^abben  rebe  ftto  gelaben  m>  toagcnc 
5  unb  meinben  be  fremet  to  bcrnenbe  unb  toeten  alfo  to  famene  fomcn  bat 
fc  fif  unberlange«  fd^oten.  bat  toart  to  toeten  bifc^o^)  Dtten,  be  toa^  bo 
i^tt  in  bet  ftab,  unb  quam  bat  entlotfd^en  unb  btad^te  bat  !ume  mit  fincn 
mannen  in  einen  bad^,  unb  loatt  fo  betid^tet  bat  be  36  tootben  botbteöen, 
be  in  ben  olben  tabe  l^abben  getoefen.  unb  bo  fulbcö  njatt  bet  btautoet 
10  unb  bet  bedet  inninge  gemafet*  unb  ein  nie  tab  in  biffet  loi^,  bat  be  tab 
aüe  iat  toatt  gefoten  ut  aüetleie  inninge*. 

tX>o  tUolmerflebe  webber  bi  bat  Qoht»f^u»  quam. 

T)at  na  in  bem  1 300  unb  33  jäte  erfted^  l^et  Henning  Mn  @ten- 
botbe  bat  l^u^  ©otmetftebe  unb  fanbe  na  ben  botgeten  unb  na  be^  gobe«* 
15  l^ufc^  man  unb  tounnen  bat  tt)ebbet,  bat  bat  bot  na  bifd&oj)  Sotd^etbe« 
tiben  ban  id^te^ioeöen  boml^eten  ban  bem  gobe^l^u«  entfetnet  tpa^*. 

tPo  bifi^op  (Dito  otlogebe  mit  bem  markgreoeit  oan  Mifftn^  unb  man  om 

af  (ine  neflen  ic. 

3n  bem  1347  jäte  otlogebe  bifco^)  Otto  mit  bem  matfgteben®  tan 

20  SWiffen,  unb  ^e  tod^  bot  Siibcbotd^^  be«  matfgteben  befte  bot^aüe,  unb 

belad^  be  beftene.  be  borgete  ban  SKagbebotd^  togen  mit  om  bat  bot,  ban 

ioö>eßem  l^u«  ein  man  to  j>etbe  ebbet  to  böte,  bat  botbolf  botbe  mcn  bat 


1 .  bem  r.  AB, 


3.  t.  b.  hot^ntn  B. 


14.  'fanbe'  fe^U  B, 


20.  be  m.  V.  B, 


1.  2)er  (@eibcn*)  Äramer  ©UbelEiug, 
iti^t  bic53örfc,  liegt  auf  bem  alten  SWarftc 
an  bet  (Sde  bed  ^6)totibc^tn9. 

2.  3u  benSrübcm  (b.  ^i.  SBarfügern) 
ijfin.  2)ie®cgcnb  umbagöarfüßcrigran* 
jisfaner)  flofier  n?ar  bamate  np(ä^  locnig 
bebaut. 

3.  2)ie  ^xavitx*'  unb  5BScier*3nnung 
tonrbc  ni(ä^t  fon>o^>l  neu  gcgrünbet,  al« 
toielntel^r  t)om  (SqBtf(j^of  beftätigt.  ®te 
(£onfirmation6nr!unbe  @b.  Otto§  öom 
(Sonnabenb  in  bcr  ^^fingftnjod^c  ifl  ge«* 
brndt  Bei  SRatlj^mann  II,  493  f. 

4.  2)icUrfttnbe  über  btc  SSerfaffung««» 
änbcrung  öom  2)ienPage  nad^  3ol^.  @ö. 
1330  (29.  SDccbr.)  ifi  Bei  |>offmann  I, 


245  ff.  aBgcbrurft.    UeBcr  ben  toerfud^ten 
Sluffianb  ögl.  Chron.  Magd.  339  @nbe. 

5.  Castrum  Wolmerstede ,  quod 
extra  ecclesiam  venerat  et  fuit  in 
manu  domlni  Ottonis  ducis  Brunswi- 
gensis,  ipse  archiepiscopus  per  indu- 
striam  famosi  militis  domlni  Henningi 
de  Steinforde  cepit  anno  domlni  1 330 
in  nocte  diel  dominicae,  qua  cantatur 
Judica.    Chron.  Magd.  339. 

6.  griebrid^. 

7.  Otto  archiepiscopus  potenter 
cepit  castrum  Rideburg  contra  mar- 
chionem  Misnensem.  Chron.  Magd. 
342.  fRcibeBurg  %  «W.  ^lid)  'ocn 
^atte  a.  @. 


202 


<^c^ö^)^ciic^renif. 


^m  uj)  toagene ,  alf o  bat  men  bar  fanbc  tüol  80  toageii  doI  X)ot!e0.  be 
borgere  ban  §attc  ^ul<)cn  of  beu  bifd^o^j.  be  marfgreben  fameben  jif  ftarf 
uttb  »otben  ben  bifd^o:|)  ban  ber  beften  briben.  tnen  berftod^  be^  matt 
greben  boll  up  feftctn  l^unbert  ||  tocrl^aftiger.  men  f^^ifebe  be«bifd^o|)e«a3t.79b. 
bot!  nt  ^atte.  be  SKiffener  toolbeu  bat  toeten:  be  ftid^te^genoten  l^alben  0 
be  fi)ifeö>agene  an  ber  3Äiffener  ban!.  be  bifd^o))  l^abbe  funte  äWaurtciu^. 
banen  gef mebet  laten  an  einen  ftar!en  bom ,  be  in  ber  erbe  grabene  ftunt. 
bar  toart  entoenid^  bor  ftrib ,  atfo  bat  beö  mar!greben  ribber  toorben  tool 
feftetne  gebangen  nnb  bre  bot  gef  tagen,  be  mar!grebe  mart  funte  äRau* 
riciu«  banen  getoar.  l^e  bragebe  fine  ribbere,  toat  banner  bat  n)ere.  fe  f))re*  10 
!en,  eb  toere  funte  äJiauriciu^  ban,  bar  nue  bebifd^o^)  ban  3)?agbebord^ 
ftrib  unber  berto^.  be  raar!grebe  toart  jage^aftid^  unb  gaf  be  btud^t,  be 
W\ä)op  toan  be  beften  unb  bra!  fe  bernebber. 

3n  bem  futben  jare  toan  0!  be  bifd^oj)  mit  ber  borgere  l^utpe  bat  ^uiS 
to  ©c^apotoe*  af  ben  mar!greben,  unb  toan  0!  ©d^eningen  bem  l^ertogen  15 
ban  Srunfioi! af  unb  branbe  bat:  bar  wart  om  febber  ^onten^tebe  oor'^. 

Dan  dtien  be  ftk  nomebe  markgteDe  tDolbemet  Dan  6ranbebotd)^  be  hod) 
00er  29  jaren  geßoroen  was,  bat  Dele  kvi%t»  Dan  kam. 

3n  bem  1348  jare  borl^of  fi!  ein  mit  fomtüer  borften  l^utfjeunb 
rabe  unbe  f^jra!,  l^e  tt)ere  mar!grebe  SBotbemer  ban  Sranbebord^,  be  bar  20 
aber  29  jaren  geftorben  toaö  unb  begraben  to  Sorbei  ^  in  bem  ctoftere, 
alÄ  bete  lube  \pxthnf  be  bar  an  unb  ober  n)efen  l^obben.  aber  fjt  unb  be 
ome  bibeten,  aU  l^ertod^  SRoIt f  t>an  ©äffen  be  olbe ,  be  finer  ioot  badete 
unb  be  greben  t>cin  Slnel^att  unb  bif d^o))  Dtto  t>an  SKagbebord^ ,  be  bau 
ber  anberen  anloifinge  om  biftunt,  be  f^)re!en ,  ^e  toere  l^eimtüen  entoed^  25 

8.  *bar  —  ftrib'.  iDie  Stelle  ifl  »crberBt;  ber  geinter  ft^eint  in  'entt)eni<ft'  ju  liegen.  35er  @inn 
ift:  »ur  ber  aWourttiuefa|ne  ('bar  —  »or*)  fanb  ein  ÄanH)f  ftatt,  in  bem  16  bitter  be«  9Rar!= 
grafen  gefangen  würben.  12.  fegel|afti(i^  B.  15.  ®<Äo))Otoe  B.  16,  lie« 

*^ottn«leöe*,  bie  Bform  *<^onten6let)e*  etf(^cint  nidft  in  ben  Urfwnben. 


1 .  Item  (Otto  archiepiscopus)  ce- 
pit  et  obtinuit  castrum  Scapowe  ducis 
de  Saagerhusen.  Chron.  Magd.  342. 
<^^fo:^ftU,  2)orf  bei  SWcrfeburg  in  niJrb* 
It(ä^er  9lic^tung.  -  SSgl.  ö.  3)rc^^au|)t 
I,  70. 

2.  Ipse  etlamexpugnavitoppidum 
Schoninge  contra  Ottonem  ducem  de 
Brunsviga,  pro  quo  habuit  castrum 
Hotensleve.  Chron.  Magd.  342.    §ö«= 

ten^kben,  «pfavrborf,  6%  m.  mftl  to» 


3Jlagbcbttrg ,  bitj^t  an  ber  ^raunfd^toelg*' 
fehlen  ©renjc.  2)ic  Urfunbc,  burc^  meiere 
^crjog  2Äagttu6  bem  (Srjblfd^of  ba8<ö(^Io6 
^ötcn^leben  abtritt,  iftbatirtöom  I8.3)e- 
cerab.  1347.  @.  @ubenborf,^rauttfci^ft).» 
"Lüneburg.  Ur!b.  II,  131. 

3.  %n  Soröei?  ift  nid^t  gu  ben!en,  c« 
ift  Sterin  (1  Tl.  iitkU.  toon  S^euftabt- 
(gber^malbe)  gemeint.  Sodje^  ift  wcl^i 
nur  burd^  @^ulb  ber  ^Ibfd^reibtt*  in  be« 
Xejt  gfl^mmen. 


s 


Sötten.     ]  348 -1349.  203 

gegan  unb  l^ebfce  einen  beben  an  fin  bebbc  getcd^t,  uub  be  mer  üor  on 
begraben,  l^ir  af  iDorben  bete  bif^Jtofe  unb  tmifprofe  unber  beut  boöe. 
men  brachte  be(e  olber  lube  to  out ,  paptn  ttbbere  unb  leien,  be  in  matt 
gveben  SBotbemer^  J^obe  l^abben  tt)efen,  be  brageben  on,  unb  l^e  berid^tebe 

5  öele  tpartelenc:  bar  umuie  toart  bat  boft  bewegen,  men  ^pxat,  6e  l^abbe 
gan  bebebart  ate  ein  baggart  be  langen  tib  bor  fine  funbe ,  toente  i^  fine 
ntci^Me  bor  »toe  gel^at  l^abbe.  be  anberen  [eben ,  fine  man  »olben  om 
borgeben  liebten:  bar  umme  mer  l^e  toed^  gegan.  be  borften,  be  bor  beno«' 
mtt  [int,  borben  on  in  be  SKar!.  bete  ftebe  feten  on  to,  be  papiftit  gingen 
m.  80a.  om  mit  crujen  unb  bauen  ||  entegen.  marfgrebe  8obett)ic3^  tsan  ©eieren, 
be^  feifcr«  föne ,  bem  be  feifer  na  beö  marfgreben  bobe  be  ÜÄarf  gelegen 
l^abbe,  atö  bor  gefd^reben  fteit  *,  be  fatte  fif  bar  iegen  mit  borften  unb  mit 
l^ren,  be  om  l^utt^en,  unbe  mit  ben  fteben,  be  mit  om  bieben,  bar  toart 
foban  grot  frici^  in  ber  9Kar!e  unb  mannid^  ftrib,  bat  bar  ganje  bofe  af 

15  gefd^reben  finb^.  bete  ftebe  unb  teften  unbe  bor|)e  toorben  xjorl^eret  unb  g 

torbranb,  unb  tüxtz  Sorben  mit  gemalt  unb  ettile  mit  J^orretniffe  to  bem  ä 

marfgreben  ©olbemer  gebrad^t.  be  borgere  in  id^te^toetJen  fteben  borber== 
beben  fi!  unb  borbranben  fi!  unber  enanber,  unb  bat  taub  ioart  fo  bor== 
berbet  bat  manic^  minfd^e ,  broioen  unb  man^namen ,  funbe  unb  f d^anbe 

20  began  moften  bord^  or  armot,  be  anberd  loot  6i  eren  bieben  toeren.  men  Z 

loarp  be  papzn  nt  oren  lenen  unb  fattcn  anbere  bar  in.  enl^ebben  buffe  x 

ft^e  nid^t  geioef en  al^  granfenborbc  ®))anbotoc  unb  be  ©refee  ^,  maxh  > 

grebe  gobetoid^  toer  vd  ber  Söiarfe  gebrungen.  buffe  ftebe  cmootben  nue  Z 

fercn  bau  oreu  l^ren,  bem  fe  truioe  gefmoren  l^abben.  ^ 

25         S)e^  fulben  iare«  leit  btfd^oj)  Otto  to  beö  ^att>eö  brebe  unb  hc^t  up  x 

nie  to  bannenbe  feifer  8obett)ige  bau  ©eiern  unb  finen  fonc  marlgreben  ^ 

Sobeioige. 

Bt»  kotdn%t»  fönt  oan  Ißt^tatn  matt  to  kontnjge  jgdioren  j^gm  ktiftt 

f^oüftmiiS)» 

30         3n  bem  1349  Jare  fd^idebe  be  l^ertoc^  bau  ©äffen  bat  beö  loningee 
föne  bau  ©el^men  toart  geforen  jegen  feifer  Sobeioid^  bau  ©eieren. 

b.  toaxttiUnt  B*  12.  'mif  »or 'l&cren' fe^lt  J.  22.  iinbeJBr.? 

1.  2)ic  Ucbcrtragung  ber  SWar!  an  2)i:|)lomat.  ®efd^.  bc8  SWarfgrafcn  2BoI= 
fiubtolg  burd^  ben  Äaifcr  ijl  öor^^er  nir»  bcmar  IV.,  336  ff.  Unter  bcn  iBüdfiem, 
genb«  crtoä^int.  bie  barübcr  oet^rieben ,  fmb  t>te8ei^t 

2.  2)tc  gkid^jcitigcn  dJronifaUfci^cn  au(^  bie  ebb.  ®.  354  f.  ertoäl^nten  SkjOW 
9fia^ri(ä^ten  über  ben  fog.  falfd(>cn  SBolbe««  mit  p  öcrftcl^en. 

mar  finb  ^nfammengefteltt  bei  Globen,  3^  $:reuenbric;^en. 


204  *S(^ö^)^)end)rcnif. 

De^  fufeen  jateö  toäf  marfgreüe  ©otbemat:,  bc  up  [tan  xon^,  mit 
ftncn  ^ulpercn  unb  mit  bifd^op  Otten  unb  bcm  .  l^ertogen  ban  ©äffen 
ttnb  mit  anbeten ,  be  om  l^ul^jen,  bor  granfenborbe«  bar  quam  of  bor  be 
nie  loning  Sari  ban  Seimen,  unb  flogen  bar  up  or  paüa^  unb. bor ad^te* 
ben  be  ftab ,  unb  be  marfgrebe  SBoIbemer  leit  bar  betten  mit  ber  9Äarfe  5 
bcn  iungen  ^ertogen  ban  ©äffen  unb  be  ban  5lnci^alt.  fe  legen  bor  ber 
ftab  tt)oI  betr  toefen :  fe  bteif  bod^  ungelounnen ,  fe  ttjotben  fif  0!  nid^t 
umme  bon  * . 

!t)ar  na  ftarf  feifer  8obett)id^.  men  f})ra!,  l^e  l^abbe  ben  l^afe  mttx>d 
ftortet  in  ber  jad^t  ban  einen  ^>erbe.  bar  toart  fegen  foning  Sart  bau  10 
Söel^men  geforn  be  grebe  ban  ©toarjebord^  unb  toart  to  granfbort  np 
ber  aJlo^ne  in  getaten.  bar  toerc  grot  frid^  getoorben  unber  beiben  fonin* 
gen,  enl^ebbe  be  bot  bar  nid^t  ttoifd^en  ||  !omen.  be  grebe  bau  ©toar jbord^  »t.  sob. 
ftarf  to  l^anb:  men  f^jra!,  om  loorbe  borgeben,  alfo  btef  Äart  be^  !onin=^ 
geö  föne  ban  ©Climen,  15 


tPo  be  (ru|ebrobere  t)tr  to  ütogbebord)  kernen  unb  vto  fe  ptocefften  fingen 

unh  fungen  or  letfon. 

3n  buffen  futoen  jiare  bor^oben  fif  gemeine  lube  unbe  neiben  cruj 
uj)  or  cleiber  unb  up  or  ^obe  l^tnben  unb  bore  unb  ti)or^)en  fif  to  famene 
an  paxtitn  unb  nemen  ein  bute  unb  ein  lobent  an  fif  to  34  bagen  ^  unb  20 
f^>refen ,  eb  toere  gebobcn  ban  bem  l^immete  to  bonbe  bor  bat  fterbent  ber 
lube,  bat  bo  ober  mer  loa«,  be  erften  [be]  l^ir  befeen  Sorben  in  ber  ftab, 
be  toeren  ban  ^erne  ^  be  fernen  be«  bribage«  in  ben  pafd^en.  fe  legen  to 
©erge  \xp  ben  l^obe,  unb  fanben  ore  l^obettubc  in  be  ftab  to  bem  rabe  unb 
letcn  bibben  bat  fe  in  be  ftab  moften  fomen  unb  or  bute  gan.  bo  be  rat?  25 
menne  ore  brebe  feen  unb  ore  toife  i^orben,  on  bud^te,  eb  rorbe  be  <3aj)]^eit, 
unb  gingen  bor  be  bom^eren  in  bat  ca^jittel  unb  brageben ,  ef t  fe  be  lube 
in  laten  fd^otben,  eft  eb  bem  loben  ebber  ber  papi)txt  iäft  mod^te  fd^aben» 
fe  anttt)orben,  on  bud^te,  men  mod^te  fe  mol  to  taten :  eb  enioere  neiman* 
be«  fd^abe.  alfo  quemen  be  lube  in  be  ftab  ban  orlobe  ber  bomberen  unb  30 
ratmannen. 

3.  grancft>orb€  B.         20.  townt]  twcnt  AB.        22.  boj  U  AB.      'bt'  »ot  *^ir'  fe^Ct  AB. 

1.  2öa8  H§t  ba«?  @ic,  bieSBcIage*  34  bage  binne  jtn  ön  blil&cn.  gritfd^c 
rer,  »ottten  fl(^  nicä^t  naö)  anbcrcr  §üifc  (glofcner,  ©traßburgifci^c  (SlS^ronif  (öiBl. 
umt^utt,  umfe^cn?  be«  liter.   SScrcin«),    ©tuttaart  1843, 

2.  2Ber  in  bic  bruberfd^afft  tooltc,  @.  84. 

nfi  an  bic   busjc  trcttcn,   ber  mußte  3.  «pima. 


Sdn6)lh    1349. 


205 


35er  fufocn  lubc  gebere  ftunt  atfu«.  [e  gingen  mit  i>anen  an  einer 
^>roceffien,  ttt)e  nnb  ttoe  to  famene*.  fe  fjjrefen,  fe  muften  neine  örutoen 
roren.  bar  untnte  ^ett  nten  be  Drutoen  »an  on  gan.  fe  fungen  eine  toifcn, 
bc  began  atfu^  'nu  trebet  l^er  be  boten  toitten,  bte  toi  benne  be  l^eiten  l^etle: 

5  Sncifer  iö  ein  bo«  gefeüe.  toen  l^e  benn  beigäbet,  mit  l^eten  pth  ^t  on 
laöet.  bar  umme  öle  tt)i  mit  om  to  fin^  nnb  öormiben  ber  l^ellcn  ^>in.  n>c 
buffer  böte  nu  tt)i(  ^)Iegen ,  bc  fd^al  gelben  unb  tt>ebbergeoen :  fo  tt>ert 
finer  funbe  bot  unb  fin  lefte  enbe  gut.'  biffe  reie  toa^  toat  lang,  bat  btiöe 
beftan  umme  ber  forte  toißen.  »enn  fe  benn  femen  in  be  lerfen  ebber  np 

10  ben  ferfl^of  ebber  an  ein  anber  rumblefe ,  f o  togen  fe  nt  ore  clcibere  vip 
bat  nebberdeit  unb  ^engeben  bor  fi!  einen  bof,  be  ging  oan  ben  lenben 
up  be  t)ote  unb  toa^  umme  to,  alfo  bat  fe  nebben  bebecfet  toeren  unb  boben 
bem  gorbete  btot^  unb  l^abben  geifte  an  oren  l^enben  bau  bren  ftrengen 
unb  bar  an  gefnuttet  ^arbe  fnutten,  bar  »eren  crujenjiö  fd^ar^^e  nalben 
i8f.8ia.bor  II  brucfet:  bar  flogen  fe  fi!  mebe,  bat  fe  btobben.  etlife  flogen  of  mit 
finne ,  bat  fe  eb  lume  ooteben.  atfo  gingen  fe  brte  umme  beit  fert^of  unb 
beten  an  jotoeßeme  ummegange  briftunb  crujetoi^  u^3  be  erben,  toenn  fe 
i?alten  fci^olben,  f o  fang  or  mefter  *nu  ^ebet  u|)  atte  jutoe  l^enbe ,  bat  gob 
bat  grote  fterbent  toenbe.  l^eüet  up  atte  jutoe  arme ,  bat  fi!  gob  oöer  Ju 

20  öorbarme.  Srift  toart  gelabet  mit  galten:  be^  fci^uüe  tt)i  an  ein  cruge 
ijallen.'  toenn  bat  gefd^en  toa«,  fo  ftunben  fe  aber  mit  fange  u})  imb  flo» 
gen  fi!  aU  öore.  toenn  fe  uj)^oren  toolben,  fo  reip  or  meifter  *gi  funber, 
bor  bat  cruge'.  fo  toeren  id^te^toelfe,  be  oelen  btoere^  öor  ber  ^^roceffien 
nebber,  id^te^loelfe  uj>  ben  rugge,  etlife  u^)  ben  bufe,  etlife  an  be  fiben: 

25  bat  toeren  manflad^tige  unb  ebrefer  unb  rooere*.  bar  ging  benn  be  ^)ro* 
ceffien  oi>er  on  l^en  unb  flogen  be  mit  geiflen.  fo  ging  benne  or  ^ogefte 


3.  Uit  B,       te^ffen  B. 


9.  ber  f.  B. 


10.  bem  A. 


24.  ru<}gen  ß. 


1.  @u  l^ettcnt  bic  foperpen  fancn 
öan  fcmetbuc(i^ern',  rud^  ufi  glot,  un  öan 
balbeden  bie  Bcfien  bie  man  ^abcti  möchte ; 
ber  ^ettcnt  f ii  öil  U^te  1 0  ober  8  ober  6, 
un  i)i(  UlSitc  atfemanig  gctt)unben  fernen: 
bic  trug  uion  t)or,  tco  fii  in  bic  ftatc  {I. 
jlcttc)  ober  in  borfer  gicngcnt,  ufi  flur» 
mebe  oßc  gioden  jcgcn  in ,  un  gicngcnt 
ben  fönen  noc^,  ic  jmen  un  jtoen  mit 
enonber ,  un  ^>ettcnt  ottc  mcntcl  an ,  un 
l^uctclinc  ttffc  mit  roten  frühen ,  uii  fun» 
geht  jtoenc  ober  öierc  einen  Jei8  öor ,  ml 
jungent  in  bie  anbern  no(i^.  (5bb. 

2.  gtie^en  toir  (^üten  mir  unö),  mit 
itjm  (jufommen)  ju  fein,  miti^m  ju  tjer*« 
fc^ren. 


3.  @o  fii  lomcnt  an  bie  gcifc(>etftat, 
fo  jügent  fii  fid^  u^  barfuß,  un^c  in  bic 
brued^,  un  botent  fictclc  (T.  fittelc)  ober 
anberc  »ige  bud^  umbe  fid),  bie  reidS^ctent 
i)on  bem  gürtcl  unfe  uf  b«  fuge.  @bb. 
@.  85. 

4.  @o  f u  tooltent  anöol^en  ju  bugcnbc, 
fo  teitent  fii  fxäf  nibcr  an  einen  »iten 
ring,  un  toernod^  icgelid(>cr  gcfunbet 
fjettc,  bernod^  leit  er  fic^;  toa«  er  ein 
ebred^cr,  fo  leit  er  fid^  uf  ben  bud^.  fu« 
(eitcnt  fu  fid^  inmanigcrl^anbc  »i«,  nod^ 
maniger  ^anbe  funbe  bie  fü  geton  \)tU 
tent;  bobi  erfante  maniuol,  tt?elre  leie 
fünbc  ir  iegc(id>er  begangen  bette.    (Sbb. 


206 


<8<]^Öp^cu(^i'ont!. 


C 


4 


•^ 

»• 

4 


l 

V 


mcftcr  na  unb  ftod^  j[oh>clfcm  einen  ftad^  nnb  fpraf  'brobcr,  ftont  uj), 
bat  bi  gob  aöe  bine  funbe  borgebe.  ^  benn  cteifcebcn  fe  fif  aöe  unb  gingen 
vüi^pt  fcen  maxltt  bar  quenten  be  tube  unb  beben  fe  aüe  borc^  gob  to  bifci^c, 
ein  ttoe,  ein  bre  ebber  oeir,  min  ebber  mer  ate  jonjet!  berntod^te.  njenn 
f c  benn  bor  bat  l^u«  fernen,  bar  fe  laben  loeren ,  fe  beten  an  ore  !nee  unb  s 
f|)refen  or  bet.  bat  fulbe  beben  fe  bor  beut  bifd^e  bor  eten  unb  na.  bru* 
»e^namen  nioften  on  nid^t  benen  to  bifd^c.  biffe  erfte  ^jartie  toart  al  to 
l^u«  getaben,  toente  ein  tootbe  fe  bor  beut  anbern  ^ebben.  bar  na  »or^of 
fi!  be  ntetn^eit,  unb  orer  »art  fo  bete  bat  orer  to  Icflen  neintant  engerbe; 
bo  begunben  fe  to  ^jrebigen  unb  lange  brebe  to  lefenbe  unb  \pxdm,  gob  lo 
l^ebbe  be  gefanb  bau  l^inimete*.  bar  ftunt  inne,  tt)o  gob  tornid^  toere  unb 
be  toertbe  tt>oIbe  borgan  laten,  unb  mo  unfe  brutoe  äßaria  bar  oor  l^ebbe 
gebeben,  unb  be«  getil  bele;  unb  begunben  tefene  to  funbigen,  unb  tt)o 
id^tc^toeße  paptn  tt>eren  gepineget,  bar  umme  bat  men  fe  nic^t  toolbe  gan 
taten  in  id^te^metfen  fteben,  bar  eb  ben  paptn  borboben  tt)a«^  tozntc  eb  15 
n?a«  ein  erboöt.  fe  bormeten  fif  to  left,  fe  tt)otben  bofe  gefte  bau  ben  tuben 
briben,  be  bebangen  tt>eren,  unb  feben,  fe  ^bben  boben  taten  up\tan,  unb 
bat  gob  l^cbbe  or  f^jife  bomieret  rxp  bem  betbe ,  bar  fe  n)enid^  to  etenbe 
i^abben:  bit  ioa«  allcnt  getogen^  bat  borbore  mcn  febber  toot.  ||  to  teftcnsi.sib. 
began  bat  gemeine  bot!  to,  murmerenbe  jegen  ben  paptw.  bo  t?orbob  be  20 
U\(ifop  bau  SKagbebord^ ,  men  fd^olbe  fe  nid^t  mer  totaten,  toelite  l^ir  in 
ber  ftab  toeren  toot  aä)tt  rotte,  fo  bat  men  fe  borflod^  vippt  6  l^unbert,  be 
gingen  or  böte  uj>  ber  SWerfd^e  unb  uj>  ben  5Rien  SÖiarfcbe,  be  bifd^op  ^eit 
finen  oogeben,  fe  fc^olben  alle  be  i^inberen,  be  atfo  gingen  in  finen  tanbe. 
bar  umme  fametbe  fif  bat  gemeine  botf  unb  brod^ten  be  geifetbrobcre  25 
»ente  to  f)efmeftebe  be  bau  Srunftoif  unb  ban  f)itbenfem  tt)eren,unb 
ettife  fneben  be  cruje  af  unbe  teilen  ^eimetifen  enmed^,  toente  be  oan 
©runfmif  ttjcren  oienbe  I;ir  be«  bifd^o^)e«  *.  be  U\ä)op  befanbe  be  borgcre 
bi  3n«tebe,  bar  l^e  ma«  mit  ben  boml^cren,  unb  ftrafebe  fe  bar  umme  bat 
fe  bat  botf  to  taten  l^abben  an  ber  pap^ül  tat  fe  anttoorben  unb  fprefen  30 


11.  ben  AB,       vam  B.  22.  in  U  ft,  B,  23.  ben  merfd^e  B. 


1.  ^cr^i'icf  (bicBotf^oft  unfer«  ^tx^ 
rcn  3l>efu  C^rifti,  bie  öon  Ij^imel  l^erab 
lomen  ift  uf  ben  oltar  ber  guten  l^erren 
iant  ^etcrS  ju  S^crufokm,  gefd^riben  an 
eine  mannelfteinin  tafcl)  ftc^t  feinem 
ganzen  SBortlaute  nat^  bei  gvit^c  (£to» 
jener  @.  89-95. 

2.  2Ö0  e8  ben  ©eiftlid^cn  verboten 
war  fic  iju^ulaffen ,  ttJcil  ihre  Sebre  eine 


^al\6)t  toar. 

3.  Ue6cr  bie  33etrügereien  ber  ©eigel' 
brüber  f.  ebb.  @.  97. 

4.  2)er  Ärieg  gtt)if(ben(grjbif(^ofCtto 
öon  2J?agbeburg  unb  ^cr^og  2)ilagnu8  I. 
i)on  ©raunjd^meig  fättt  inba«3abr  1347. 
@.  5)ürrc,  ^raunjc^^meig  im  3Kitte(alter 
143.     Chron.  Magd.  342. 


s&ndjll.    1349.  207 

^fftxt,  toi  beben  tat  mit  rabe  juiDc^  bef en«  unb  jutoet  bom^cren  be  l^it  fittcn. ' 
atfo  lett  be  bifc^o^)  be  tatmanne  unbefttafet,  toente  fe  eb  ctoHüen  i&abben 
geban  mit  ber  boml^rcn  tabe ,  unb  men  mod^te^  ben  botgeren  nid^t  to 
leggen.  alfo  borging  bat  bolf,  toente  bete  tufc^etie  mebc  toa^.  be  brutoen 

5  begunben  of  in  id^te^toetfen  fteben  fo  to  ganbe.  l^ebbe  bat  tenf  geftan    eb 
mete  fd^ebelif  bem  (oben  n)efen  \ 

©e^  fufeen  jatc^  begnnbe  bot  bolf  (o^pen  to  ©i^matfe^.  bat  loa« 
ein  ctuj,  unb  men  febe  bat  bat  bete  tefen  fd^egen.  bat  toatt  fo  bete  oj>t)ett 
bat  fe  fi!  to  (eften  flogen  unb  motbeben  umme  bat  o))|>et*  atfo  botging 

10  be  batt. 

3n  bem  futben  jäte  al«  1349  begunnen  id^teöwetfc  megebe  unb  btu^ 
tt>en  in  bem  tanbe  to  Sufi^e  to  büßen  unb  to  banjen  unb  Jubifeten  bot 
unfet  feben  btutoen  betbe.  fe  fptefen ,  bat  betbe  f^jtefe  on  to,  unb  lepen 
r>an  5lotgotoe  to  3utetbo!  to  SSSittenbetd^.  bet  botel^eit  toete  bete  tootben: 

15  bo  botftotbe  bat  l^ettod^  9Jotef  bau  ©äffen  unb  botbob  on  fin  tanb.  bau 
biffen  fd^aten  tootben  bete  bauen  geben  in  be  fetfen,  in  toxptn  unb  in 
fteben:  anbete  loeit  i!  nid^t  btomen,  be  bat  af  quam,  eb  tootben  o!  ftebe 
in  bet  3Katf  gett>unnen  mit  bet  lift ,  bat  ttja^jenbe  tube  bat  in  gingen  at« 
geiftete  unb  l^abben  ctuje  genciet  np  ote  obetften  cteibct.  bit  botging  atle 

20  in  einem  jate.    bat  na  febe  men  bat  be  ctujctebet  l^ebben  'ooxlopme 
«f.82a.monnife  gebid^tet  || ,  be  l^abbc  be  foning  ban  Söel^men  gebtant  taten  to 
afd^en. 

©ifd^o^)  Sltbted^t  oan  ©tetnebetd^  botteit  bat  bifco|)bom  bifd^o^> 
•^etet  ban  Sutmifd^it  bot  foning  Satte  oan  ©el^men.  be  foning  fd^tef  bat  * 

25  ]^it  to  taube  unb  enbob  ben  botgeten,  fe  fd^otben  om  l^utbigeu.  be  botgete  5 

enmotben  be«  nid^t  bon ,  na  bem  mate  bat  fe  bifd^oj)  Sltbted^t  nid^t  bor^  "j 

toifet  l^abbe  nod^  bottaten.  t)t  fted^  be  btebe  bau  i\\ä)Qp  Sltbted^te,  bat  ^e  | 

be  botgete  unb  be  manfd^o))  botteit.  bo  tootben  be  boml^eten  mit  ben  I 

botgeten  ein«,  fe  entootben  bifd^o)>  ^etet  nid^t  entj)fangen  nod^  totaten,  f e 

30  enbeben  bat  einbtec^tidj^tifen.  atfo  l^abbeu  fe  of  getobet,  bo  bifd^o})  Sltbted^t 
fd^otbe  fomen:  abet  fe  enl^eitben  bat  nid^t,  at«  fe  bot  bau  ^bben.  bifd^oj)  I 

^etct  fam  to  Satbe.  be  boml^eten  teben  to  omc.  bat  teten  fe  on  to  unb 

i 

2.  »ntcfc^affet -B.  12.  vMittqen  ^.  13.  Mibe  i5.  20.  criijelrter]  eiliges 

Erobere  AB.        ^ebbcr  A.  27.  l^abben  AB.  30.  eljnt)Vfc^tinf«n  B,  c6enfo  folg. 

@eite  3.  S.  32.  ^e  ome  B. 

1.  Uebcr  bic  ©eißelfcväberfÄaftctt  f.  tä^enlieb,  1841,  @.  80  unb  609. 
göifcmami,    dknc  9Witt^ei(ungcn  II,  2.  ®t«mar!,  @tabt  in  bcr  ?r(tmarf, 

1.  ff.  unb  bie  bafelbft  angefül^rtc  2iUva*  lOV«  ^.  nörbli(^  öon  SWagbeburg. 
tur.  ^\).  Sacfernagel,  3)a§  beutfcfce  Äii-- 


208 


<S(^8^)^cn(itrom!. 


ncmcn  on  to  W^äfopt.  bo  bat  bc  borgcte  bovnemen,  fe  fanbeu  na  ben  »an 
^atte  unb  rcbcn  to  (S.atot. 

De  bif d^o^j)  mit  ben  boml^ercn  efd^ebcn  ^utbtnge :  be  borget  efd;eben 
finen  bref,  ate  fine  borbaren  geben  ^abben  nad^  otber  toonl^eit.  ^e  en* 
toolbe  be«  nic^t  geben,  be  borgere  fd^elben  mit  torn  ban  bem  bifd^o^je  nnb  & 
ban  ben  bomi^eren ,  toente  be  boml^eren  entbelen  ben  borgeren  be«  tofte«, 
bat  f e  tobet  ^bben  ben  borgeren ,  bat  fe  on  nid^t  totaten  njotben ,  f e  en-^ 
beben  bat  einbred^tid^tifen.  bar  ronrben  ed^ter  ^arbe  begefcinge,  loente  be 
U]ä)op  fine«  ))aUinm  nod^  ntc^t  ^abbe:  nnb  be  toit  l^e  be«  ntd^t  enl^ebbe, 
fo  tt)olben  fe  ntc^t  l^nlbigen.  fo  ftnnt  bat  tool  ein  jar.  i)t  natbe  fif  to  ben  lo 
borgeren  nnb  gaf  on  finen  bref .  to  teft  fanbe  l^e  ßtatoe«  ban  Si«marfe  * 
be«  lanbe«  l^obetman  nnb  mefter  3an  ban  SWartbord^  *  ben  bom^eren  np 
be  tot?en.   be  beben  bat  be  ratmanne  »otben  fomen  to  bem  bifd^o|)e  in 
be«  befen«  l^of  bor  in  be  ©nbenbord^^:  f)t  loofbe  ben  bom^eren  unb  on 
fin  ^jaßium  toifen.  be«  gingen  aä)k  ut  bem  rabe  in  be«  befen«  l^of.  bar  i& 
tt)eren  be  bom^eren  aüe  unb  toifeben  ein  ^)attium  unb  feben,  eb  toere  be« 
bifd^ejje«,  unb  l^e  febe  bat  fulben  of.  aber  be  borgere  borfumben  fif  bar 
an ,  bat  fe  ben  |)attiumbref  fif  nid^t  loifen  leiten ,  unb  toöeben  at  to  rooi 
unb  ^utbigeben  om.  ba  na  bi  einem  jar  njart  om  fin  paüium  nid^t.  alfo 
toorben  be  borger  bebrogen  || :  bar  mac^  men  fif  mer  oor  betoaren.  iftm.sih. 
itkiä)  be  borger  unb  febebe  bequemtifen  mit  on*. 

§e  borteit  bat  bifd^o})bom  bor  feifer  Sarte,  be  bar  ma«  be«  foninge« 
fon  oan  Seimen ,  unb  teit  bat  bifd^o^je  Sobenjige  ban  öabenberge  be« 
marfgreben  brober  ban  Siigen,  be  futbe  quam  ^er  unb  efd^ebe  l^ulbinge: 
be  borger  toolben  nid^t  l^ulbigen,  iDente  fin  })aüium  ^e  nid^t  en^ebbe.  bar  25 
umme  tt>orben  nod^  l^arber  bebinge  benn  to  boren.  t)t  mafebe  einen  ^of 
to  (Salbe  unb  braf  bar  ben  ^al«  entwei,  al«  men  binbet  in  ber  cronifen*: 
alfo  bleif  bat  bar  bi. 

3.  I^ulbtgen  B. 


1 .  Ueber  SfJicoIau«  öott  ©i^mard  f. 
UtttcttSBL  100. 

2.  Magister  Johannes  de  Marpurg 
finbct  [lä)  feit  1 357  in  ben  9WagbeBurgcr 
Urfunbcn  al§  Canonicus  (f.  ^ot^fcn  IV, 
29), f:|)äter  aU Thesaurarius unb  Gustos, 
jum  ktjtcn  3Kalc  begegnet  er  1381. 

3.  2)ie  ©ubenburg  ^>ing  bi«  in«  16. 
3a^r^.  hinein  unmittelbar  mit  bem 
iReuen  SWartte  jufammcn.  3)er  (g^ren«^ 
gel  ber  ©ubenburgcr  SJmbrofludlird^e 
reid(>te  big  in  ben  füblic^en  %i}t\l  toon 
)lKagbebmg  bineiu.     2)ie  2)ec^anei  lag 


U^  jur  9ieformation«icit  in  ber  ^xihtxi" 
bürg,  njie  bie«  an«  ber  (Snbe  be«  15. 
3a^rt>.  conci:|)irten,  im  ©taatg^Slrcibito  ju 
SWagbeburg  befinbüd^en  Matricula  cano- 
nicorum  eccles.  Magdeburg.  Ij^erbor* 
gcl^t.  (S«  Ijjcigt  baf elbft :  Curia  domini 
decani  est  in  suburbio  meridionali 
exeundo  veterem  civitatem  per  por- 
tam  dominorum  a  sinistris  proxime. 

4.  Uebcr  biefc  ganje  3lnge(egenbeit 
bgl.  unten  jum  3.  1371,  331.  lOSab 
nnb  bie  Einleitung. 

5.  @.  unten  V  %  1382.  ©(.  118b. 


Söuci^II.     J  372-1382.  209 

■Do  f oren  be  bom^eten  U]ä)cp  grebeti!  t)an  Sßerfebord^  unb  fanben 

orc  bteöe  an  ben  patot^,  be  borget  fanben  of  oren  bref  unb  bat  ganje 

botl  an  ben  |)att)e^  nmme  on,  bat  l^c  ben  lor  beftebigebe.  ate  ^c  beftebiget 

toa«,  f)t  quam  to  tanbe,  unb  gaf  fi!  fere  to  ber  [tab :  men  l^e  irart  to  l^ant 

5  feif  unb  ftarf  unb  toart  begraben  to  SKetfeborci^  \ 

35ar  na  foren  be  bom^ercn  ben  t>an  Qnernforbe  Sllbertum,  bat  be* 
l^agebe  ben  borgeren  tool.  be  (ad^  in  beut  i^obe  to  9tom.  ift  toa^  t)xx 
canonicum  ^.  om  tpart  be  !ore  gefant.  be  j)att)e^  teit  on  to.  ^e  quam  to 
lanbe  unb  efc^ebe  ^ulbinge.  be  borgete  iDoIben  nid^t  i^utbigen,  bar  umme 

10  bat  ]^e  nein  ^jaltium  enl^abbe.  be  bom^eren  nomeben  bifd^oj)  ^eter  unb 
[})refen,  eb  »ev  er  gefd^en  bat  men  l^ufbiget  l^ebbe  eime  bifco))e,  bat  ^e  nein 
j)attium  enl^ebbe.  bo  fam  bat  nt  bat  be  borgere  bebrogen  »eren  mit  bem 
unred^ten  ^)attium  bat  on  genjifet  mart,  aU  bor  gefd^reben  i«  ^. 

Umme  biffc  ^utbinge  matt  Dete  bifj)uteret,  unb  beboml^eren  metn^ 

15  ben,  men  mofte  om  l^ufeigen  na  inl^otbinge  be^  becretafe.  bat  toart  atfu^ 
jegen  atguetet,  bat  be  becretat  mifebe  ut,  eb  entDete  nein  etjebifd^o^) :  i)t 
en^ebbe  fin  J)aüiumme^  nid^t,  fo  entoere  ^e  o!  nein  etjebifd^oj);  unb  bott, 
»et  l^e  nein  et jebif d^o^) ,  fo  enbotft  men  om  nid^t  ^utbigen.  of  toattin 
ben  futben  bebingen  bottubet,  ton  bat  gobe^l^u^  be  btebe  i^ebbe,  bat  men 

20  neinen  tat  fetten  mofte,  me  mofte  benn  bem  bifd^o^e  ctft  anttt)otben:  bat 

umme  toet  bat  ein  telen  bat  men  om  of  ^utbigen  fd^otbe.    bat  njatt 

fu«  to  geatitmotbet,  bat  mod^te  mot  fin:  mete  bo  be  betid^tunge  bifcoj) 

SSptc^atbe^  buttogen  toatt/bo  fatte  be  pam^  in  finen  btef,  bat  be  botget 

2BI.  83a.  namate  met  einem  etjebifc^ojje  to  3Äagbebotc^  l^utbigen  fd^otben,  ||  be^ 

25  botmate  nid^t  tntoa^ :  bat  mebe  iDeten  be  anbeten  btebe  btofen.  funbet 

.  n)oIben  fe  be  l^ulbinge  ttjebbet  af  bon,  fe  tootben  on  ben  tat  antmotben  aU 
bau  olbet  unb  be  otben  btebe  l^otben*.  bat  motben  fe  bo  mebe  bot== 
fd^tedEet,  bat  fe  met  neue  tebe  bau  on  l^abben.  nutte  i^  bat  men  bit  n?eit: 
id^t  l^it  na  be^  glifen  tebe  ban  beten,  fo  mud&te  men  bat  abet  fu^  to 

30  anttDotben. 

Sinnen  biffen  bebingen  unb  bagen  toatt  ein  btef  gefant  bem  ^jatoefc 
to  9iome  na  foban  tube:  *n)ette,  i^itge  babet,  bo  be  tat  to  2)?agbebotd^ 

8.  to  fore  B.  13.  paViio  B,  17.  fin^  ?  18.  on  B. 

1.  <B,  unten  j.  3.  1382,  SSI.  119a.  5B(.  1 19a,  mo  au^brücfUci^  gcfagt  tinrb, 

2.  (Sr    crfc^cint   al6  SWagbeburger  baß  ber  $(tt)ft  Sllbred^t  ö.  Ouerfurt  6ei 
3)om^>crr  ur!unbU(J^  öon  1374  ab.  feiner  ^Intuefenl^eit  in  9lom  ba«  ^attium 

3.  Ucber  bie  Sal^l  be«  (SrjbifÄof  %U  gegeben  l^abe. 

brecht«  unb  bie  §ulbigung  ber  ^iirger  f.  4.  2)er@aife  'funber — l^olben'  iftnic^t 

ben  g(aubn?ürbigeren  ^cri^tjum  3. 1 382,      xt6)t  i)erftänbli(i^. 

@täbtf^romf<n.  VII.  14 


210  <^äf*6pptn^xonit. 

orctt  i>x\6fi>p  bobcbcn,  bo  too«  be  ftafe  alfo  arm  bat  fc  nx6)t  bulbutcn  hn^ 
bcn.  at>cr  nu  i^  bc  ftab  mtäfti^  unb  rtfc,  unb  bibben  julDe  l^iüid^ett  bat 
gi  bc  botgcrc  btoingcn  to  buöet  butc'  bc  patot^  \pxatmit  bcn  carbinalcn. 
bo  toa^  bat  ein  cotbinal,  gel^citcn  Octaöian,  bc  \pxat  *^Ugc  babcr,  i!  ben!c 
buffcr  gcfd^ic^t^  bc  btomcn  fubc  ban  SWagbebord^  ^ebbcn  buüenfontetfen  r, 
borbot  unb  fint  gcloft  unb  in  al  or  rcd^t  gefat  unb  in  be  l^ilgcn  crtftcn* 
l^cit  gcnomen :  bat  bint  mcn  in  j)att)c^  Sol^anne«  regifter\  bat  regiftcr 
tt>art  geaalt  unb  gcicfcn.  bo  bc  bobc  ein  antloorbc  cfd^ebc,  bo  \oaxt  l^e 
l^cimlifen  bortt)ifct,  unb  l^cr  Dctabian  bc  carbinat  fcbc  to  bem  boben  *bu 
*i^  bofc  mcnfd^c,  bu  tt>creft  tt)o(  locrt  bat  mcn  bif  u^)  bc  tebberen  fcttcbc,  bat  lo 

bu  rogcft  bcr  tubc  funbc,  bc  bulbot  id.  ga  ban  unfen  ogen»'  bat  n)art  ber 
ftab  ban  cimc  gubcn  bvunbc  ut  bcm  l^obc  to  9tomc  gcfc^rebcn. 


Im« 

f    • 


f* 

c 


•  « 


{ 


* 


;> 


SWagbcbord^  l^cft  ban  otbcrc  ttoc  rid^terc  gel^at,  to  toertüfcm  gcrid^tc 
bcn  bord^grcbcn  ncgcft  bcn  fcifcr:  tocntc  l^c  cnt|)f enget  bcn  ban  bau  beme 
foninge  anc  mibbcl  unb  tiet  bcn  ban  bort  an  bcn  fd^ultcten;  to  geiftüfem  is 
gerid^tc  l^cbben  bc  ban  3)?agbcbord^  bcn  bifd^o)>  ncgcft  bcm  ^jatocfc.  nu  \% 
bat  tocrtlilc  gcrid^te  to  bcm  geiftlifcn  fomcn,  alfo  bat  bc  btf(j^o^)  of  bord^^ 
grcbc  id  toorbcn»  bcd  fint  fa!e  bc  fcifcre  unb  bc  borgere,  ate  gi  l^orcn 
fd^uücn.  bc«  fd^at  mcn  toeten  bat  bat  bord^grcbcnammcd^t  i«  ban  otbcr 
ein  grot  ^crfd^o|)  gcmefcn ,  er  bat  bifd^o^jbom  i^ir  gemafct  toart.  bat  am^  20 
bad^t  unb  bc  grabcdco^)  legen  bc  feifer,  leifcr  §inrif  unb  feifer  Otto  ftn 
föne ,  tt)cntc  be  grcbcfd^o^)  l^orbc  in  or  l^erfd^op ,  er  benn  fc  to  bcm  rife 
quemen,  bo  bat  rifc  nod^  tu  tJranfcn  lad^.  aber  bo  bat  rite  to  bcn  ©äffen 
quam,  bo  fam  biffe  ftab  unb  biffc  grcbcfd^o|)  ||  to  bem  rifc.  bar  na  bo^t.sai.. 
^ir  ein  bifd^o^)bom  toart,  bo  leiben  fcc  Icifcr  be  grcbcfd^op  to  bcm  gofccd^^  25 
l^ufe,  alfo  bat  be  bifd^o^)C  bat  bord^grebenammed^t  fd^otben  lil^en  unb  bat 
gut  bat  bar  to  l^ort :  aber  bcn  ban  fd^olbc  be  bord^grcbc  an  bcm  rifc  f ofen, 
up^jc  bat  ]^e  rid^ten  mud^tc  ober  l^ant  unb  ot>cr  ^atö.  bit  fd^ad^  bar  umme, 
bat  bc  bord^grcben  bat  gobcdl^ud  fd^otben  borbcd^ten  unb  ^cljjcn  bcfd^er* 
mcn  to  tt)crntlifcr  ad^tc,  toente  be  bifc^ope  l^abbcn  in  bcn  tiben  Icbcr  bc  30 
cafcle  toenn  be  ^)laten,  unb  |)rebingben  lebcr  toenn  fc  bebingben ;  fc  gingen 
of  lebcr  to  forc  tocnn  fc  in  bc  ^crebart  togen,  fc  legen  leider  to  fla^)^ufe 
njcun  to  bclbe,  fc  Sorben  lebcr  in  bem  rebcnter  to  bifd^c  lefen  loenn  bcn 
^ue^man  \\p  bem  torne  blafen  unb  bieube  ro))en.  bar  umme  toart  be 


^(^11. 


211 


bord^gtet>e  bcm  gobc^l^ufc  to  oogebe  gefat  unb  toaö  bc^  gobe^l^ufe^  l^ogefte 
böget  gcnmit. 

9lu  l^otet,  melfe  be  botd^grebc  fint  getDefcit.  bc  ctftc,  bar  il  l^ebbc.af 
getcfcn,  be  toa^  grebc  ®ero  genant,  be  tt)a^  bi  feifer  §tnrtfe^  ttbcn.   l^e 

5  ftidf^tebe  bat  ctoftct  ®etcntobe  unb  ftatf  bi  feifer  Dtten  tiben  erflo«,  ate 
bor  gefd^rcben  i^  *.  bar  na  lenbe  feifer  Dtto  bat  gcrid^tc  unb  l^erfd^o^) 
^ertogen  §erntan  t>an  !2uneborc^^  na  om  fime  föne,  bar  na  toart  borc^* 
grebe  be  grebe  Dan  SBatbef e  bi  §eönftebe ,  bar  nu  ein  canonie  gen)orben 
i6.  be  greben  bau  SBafbefe  njeren  fo  ebbet  unb  rife  bat  be  l^ertogen  ban 

10  SSeieren  or  bod^ter  nemen.  be  erfte  nnber  ben,  be  l^tr  rid^ter  ttjart,  be  l^eit 
Sut^erb,  l^e  fjabbe  bif  föne,  Sruno  be  loart  bifd^oj)  to  SKerfebord^,  ©ifri- 
bu«  abbet  to  S3erge ,  5Ditmaru^  abbet  to  Sorbeie ,  §inrif  blef  grebe  to 
SBalbefc,  greberif  bfef  bord^grebe  to  SJiagbebord^  ®.  be  i^teberid^  nani  eine 
brutoen  be  l^eit  Siiburd^,  be  tefbe  om  einen  föne,  be  l^eit  ßonrab.  be  Sonrab 

ir»  bel^eilt  l^ir  be  l^erfd^oj)  *♦  fin  mober  Siiburd^  nam  einen  borften  ban  Reffen  *'* 
unb  tetbe  bi  om  einen  föne,  be  ^eit  3D?engefrit®.  bord^grebe  Sorb  nam 
eine  brouioen  bau  ©eieren ,  be  l^eit  SlC^eit ;  be  tetbe  om  eine  bod^ter,  be 
l^eit  SÄed^t^itt.  be  gaf  l^c  greben  !5)iterif  ban  "ißfo^if.  §ebett)id^  fin  anbere 
bod^ter  mart  ebbebifd^e  to  ^efeting'^.  be  ßonrab  teit  be  bord^grebie  fime 

20  l^atfbrober  Sßengfribe,  n^ente  l^e  an  föne  ftarf.  be  SRengefrib  l^abbe  of 

neinen  föne,  ^t  ^abbe  bre  bod^ter,  eine  ^itlebord^  be  n^art  ebbebifd^en  to 

«Br.84a.®erenrobe  || ,  unb  2!ibord^  be  toart  ebbebifd^e  to  SBatbid^,  unb  ^ebetoid^ 

bett)art  cfufenerfd^e  l^ir  in  ber  ftab  bi  funte  ^ol^anne^.  be  SWengfrib  ttjart 

erflagen  in  bem  ftribe  SSJet^je^l^otte,  unb  be  grabefd^o^  toart  greben  5Dibe^ 


1 .  UeBer aßarfgraf ®cro  f.  ob.  @.  54  f. 

2.  e«  ifi ^ermann  S5iKung  gemeint; 
f.  ob.  @.  57  f. 

3.  3n  biefen  SCngaBcn  finbcn  fid^ 
mon(3&crlcl  Unrit^tigfeitcn  unb  35crtt?e4>8=' 
Utngcn.  ?uit^ari  (Luitherus,  Luitha- 
rius),  ©rünbcr  bc§  @tiftc«  Satbed 
(ft.  986)  ^atte  brei  @ß^nc,  Mti^axi, 
Xifutmax  [Wit  öon  (Sor^e^  jl.  lüOl)  unb 
©igfrib.  i^e^tercr  ^attt  fünf^öldne :  %\}kU 
mov  («ife^of  öon  aWcrfeburg  f!.  1019), 
©igfrieb  (2lbt  öon  m.  Söcrge  Bei  3Wagbc- 
biirg  p.  1032),  S3runo  (SCbtöotiÄi.SBevge 
ft.  1049),  C^cinrid^  (SBefit?cröon2:unbcr8- 
leben),  griebrid^  praefectus  Magdebur- 
gensis,  cifler  urfunbUd^  itod^toci«barer 
S3urggrof  Don  ÜÄagbeburg.  @einc  ©6»= 
mol^Iin  l^icg  X^ictbcrga.  fegl.  über  biefe 
unb  bic  folgenben  9^amcn  Annal.  Saxo 
688,  9  ff.  unb  ®.  SB.  'o.  9iaumev,  §ifto« 


rifd^e  (Sparten  unb  @tammtafetn  p  bcn 
Regg.  Hist.  Brandenb.  Xafel  IT,  IVunb 
XVI.  3)anad^  flnb  bie  fol^enben  gcnea* 
logifd^en  dlaä}xi6)ttn  J^u  berid^tigen. 

4.  ^onrob,  jtrciter  Burggraf  Don 
SWagbeburg,  tt>ax  Dcrmä^iU  mit  ^bci^cib 
öon  ©aiern. 

5.  Sl^ietbcrga  l^atte  in  jnjeiter  @^c 
nobilem  de  proceribua  Hassorum  sive 
de  Franconia. 

6.  Ucber  aWeinfrib  f.  ob.  @.  98,  20 
Unb@.  102, 1 1  ff.,  toonad(>Ann.  Saxo  im 
Sßiberf^rud^  ju  ber  unten  folgenben  2(n» 
gobc  beri(^tet  ttjirb,  bag  er  inber@d^(ac(>t 
bei  gtard^i^eim  gefattcn  fei. 

7.  ^ecflingcn,  V^  @tunben  tüt\Üxä} 
Don<Sta6furt,  im  ^tx^0Qi\)um  Slnbalt, 
unnjcit  ber  ^reugif(|en  ©rcngc.  Uebcr 
ba«^l.  bedungen  f.  SBecfmann,  Inhalt. 
^iftoricIII,  141  ff. 

14* 


212 


<B6^'6pptn^tcmt. 


t.M4 


4 


r. 
•« 

-  • 


k. 


tif  »an  '^(ofeif.  be  !J)ibctiI  telbe  ttDC  fonc,  Sonrab  unb  ^dptxit,  uiibc 
tti)c  bod^tete.  Sringl^arb^  mm  einen  matfgvet>en  be  l^eit  Ubo,  bem  gaf  ox 
»aber  bc  gtcbefd^oj)  t>an  JUiagbebord^  unb  aüent  bat  bat  to  l^otbe,  be  telbe 
einen  föne  be  l^eit  ^intt!  unb  tn^e  bod^tere;  be  ^intif  [tarf  ane  erben, 
bo  tt)a«  bifd^o^)  ßorb  bau  Quernf otbe ,  be  bormatf  ban  feifer  Suber  'oan  5 
©äffen  bat  be  grebefd^o^)  toatt  Sord^arbe  finem  brober*.  febber  ber  tit 
^ebbe  if  bord^grebenbrebe  gefeen^  be  meren  be«  fted^te«  ban  ®c^ra^)elatüe, 

^ir  na  üorftatf  be  borc^grebefd^oj)  to  a)?agbeborc^.  be  lefte  bar  oan^ 
toart  begraben  i^ir  to  unfer  bruloen  in  bat  tif^u«.  be  l^abbe  bat  bord^gre=^ 
benambad^te  gelaten  bem  ^ertogen  ban  ©äffen*,  bem  foften  bat  be  borgere  10 
af  bi  bifd^oj)  Srife«  tiben'*  unb  geben  bat  bem  gobe«I;ufe,  atfo  batme  bat 
nid^t  fd^al  bau  bem  gobeöl^ufe  bringen,  atfo  fint  nu  beibe  gerid^te  n)ert(it 
unb  geifttif  to  famene  !omen. 

3n  ben  futoen  tiben  foften  ot  be  borgere  bat  fd^ultid^ammed^t. 

Siit  fint  be  fd^ulteten,  bc  »efen  l^ebben  febber  bat  me  be  gifte  in  ber  15 
ftab  fd^rit)en  began®. 

9?a  gobe«  gebort  1245  jar  loa«  ein  be  l^eit  5ltberid^'^.  bar  na  in  bem 
1251  jare  loa«  ein  be  l^ett  ^inri!  8ott)e  ^  be  teit  ttoe  föne:  ein  bereit 
Sltbred^t  Satoe,  unb  ein  be  l^eit  ^aUi  8ott)e*.  biffe  bingeben  beibe:  ein  fat 
ein  bing,  be  anber  bat  anber.  20 

3n  bem  1263  jare  toa«  ein  fd^uftet  be  ^eit  §inrif  oan  3)oran  ***.  in 
bem  1267  toart  f d^uftet §erman  bau  @tfer«ftor|)  ^\  na  om  fin  föne  2)ibe- 
rif  bau  Stferftor^) ,  bem  loften  be  borger  af  bat  fd^ultid^bom  na  gobe« 
gebort  1 292 :  atfo  ^ef t  eb  be  ftab  nod^  unb  fetten  to  fd^uttl^ete  toen  fe 
mitten.  25 


24.  ^if  ift  von  fpdterer  «^anb  in  A  j^injugefügt ;  »<}(.  bagegen  oben  <B.  ITC,  u>ü  vid^Kg  1294 
angegeben  ifl. 


1 .  3rmingorb  n>ar  in  erjlcr  Sl^c  mit 
aJiarlgraf  Ubo  i)Ott  @tabc  tocrmä^lt.  3^ic 
^inbcr :  ^tinxiöf,  Slbcl^ieib,  3rmiugarb. 

2.  @.  oben®.  114,  15. 

3.  SBurc^^orb  öon  Oucrfurt. 

4.  @.  bie  Urfunbe  öom  15.  @c^)tbr. 
1 269  bei  «o^fen  III,  30. 

5.  @.  oben®.  176,  9  ff. 

6.  @.  oben®.  142,6. 

7.  3bcntifd^  mit  Alvericus  praefec- 
tuB  Magdeburgensis ,  bei*  in  einer  Ui*= 
funbe  bora  7.  %pxil  1238  (Cop.  IVa 
©(.  30)  genannt  toirb  ? 

8.  (Sin  ©(j^uU^ieiß  ^einrici^  8on>c 
(?aue  ober  2'6rt>t)  begegnet  in  ben  Urfun^ 


ben  biefcr  3cit  ni6)t ,  too^il  aber  erfd^eint 
in  einer  Urfunbe  bom  25.  @e^tbr.  1248 
(8.  R.  (Srjfl.  SWagbeb.  XXXII,  3)  ein 
Heinricus  de  Calve  sculthetus  Magde- 
burgensis. 

9.  2)iefe  @ö(;ne  bon  ^einriii^  fann 
i^  nid^t  nacttoeifen. 

10.  3)er  SfJame  5)oran  ift  fci^njertid^ 
rid^tig. 

11.  @in  ^ermann  bon  (Sgger«borf 
{2V4  2ß.  fübl.  bon  2)^agbeburg/  erfd^eint 
urfunbltd^  am  26.  aj^ai  1285  (Cop. 
XXXVI,  53) ,  Hermannus  seultetus  de 
Magdeb.  n?irb  am  27.  Slpril  1281  (s, 
K.  (Srjft.  3Äagb.  XXXII,  6)  genannt. 


md)  II. 


213 


2)ar  na  fecbben  fc^ultcten  getoefeu  ein,  t>e  i^eit  ©e^nfen  ^  unb  ©nffc 
ban  |)alfce«lei?c^.  in  bcm  1358  jare  toatt  f chatte  §an^  ^erfiI^  ?)ti)en 
Dan  ^ord^  ^eft  fc^ulte  getoeft,  ßubelc  garbe^Icte  tDa«  fd^ulte  1410  jäte 
iBr.84b.n)aTt  fd^ulte  §eine  5Ronebit5*,  item  1423  toart  fd^ulte  ||  Slatoe«  S(umj):= 
5  fufcet\  1438  tt>art  fci^nöe  2llbred^t  ©erbted^te^^  1446  j[are  toatt 
fd^ulte  Srun  Sant^teije  unb  ftarf  bar  na  in  bem  55  jäte  am  guben  fri- 
bagc.  bar  na  in  bem  1 400  unb  55  jare  umme  [unte  Sartl^clomeu^  bage 
Uten  toart  to  fd^ulte  foren  Sefttan  §ugen  ^. 

3.  sRa<^  4410  i.'  feiert  cttoa«. 


1.  ?ubcfc  öott^ec^iaufcn?  @r  toax 
1332  unb  1 339  53ür9ermeifter.  Snbcffen 
gab  c«  um  bicfe  ^tit  an^  einen  Heyso 
de  Sehusen.  3m  October  1820  fanb 
fi6)  beim  Umbau  ber  ©teinbiJgen  unter 
bcr  ©trombrücfe  in  aWagbeburg  in  ber 
©runbmauer  cinSeic^enPein  mit  berSn^ 

fc^rift:  Ao.  1347  in  die  nativitat.  S. 
Mariae  obiit  Heyso  de  Sehusen.  Ao. 
1381  in  die  S.  Sebastiani  obiit  Bartol- 
dns  filius  ejus.  SJiittl&cilung  be8  $errn 
2>irector  ^rof.  Dr.  SBiggert. 


2.  e.  nutend.  221,  18. 

3.  SGBol^t  bcrfelbe,  ber  im  Ücl^nbud^c 
toon  1373  mt\)xmal^  genannt  n)irb. 

4.  (Sin  $eine  ^onebilj  toar  1410 
^üvgermeifier.  2)ic  beiben  iBorl^erge^ 
nannten  fann  id)  nid^t  nati^tDeifcn. 

5.  Alan«  Älum^)fult)cr  irar  öon 
14(»8— 1421  me^rmal«  S3ürgermeifter. 

6.  Sribred^t  ©erbrcd^t«  toar  Bürger- 
meifter  1426  unb  1429. 

7.  53eflian  $uge,  Kämmerer  1452 
unb  1455. 


> 
ü 

r 


4 


;•    • 


r 

■  • 


i. 


IV 


IIL 


1^  T)it  i«  bat  bribbe  bot  biffer  cronifen.  «i.s5b. 

c  S'ia  gobe^  gebort  ncgen  l^unbett  iax  unbe  in  bcm  68  jave  mafebe 


leifer  Otto  ^ir  bat  bifci^o|)bom  unbc  fattc  l^it  ben  ctften  cvjebifc^^o)),  be 
l^cit  Sltbreci^t.  be  toa^  getoefen  ein  monnif  to  [unte  SDiaj imine  tc  Zxm, 
fft  regctbc  13  \ax  nnb  8  mante.  5 

9ia  gobed  gebort  negen^nnbevt  unb  in  beme  82  jare  fatte  be  anber 
leifer  Otto  l^ir  einen  bifd^oj),  be  ^eit  ©ifeler.  be  l^abbe  to  boren  bifd^o^) 
getoefen  to  Sita  4  jar,  ^e  regerbe  l^ir  22  jar. 

SDar  na  in  bem  1000  nnb  4  jare  fatte  be  bribbe  feifer  Otto  ^ir 
ix\ä)op  S)agan  einen  l^itgen  man,  be  regerbe  8  jar  nnb  4  mante  nnb  10 
ad^te  bage. 

3n  bem  1000  nnb  14  Jare  !oren  be  conbenteöbrobere ,  bat  nn  bom= 
^eren  l^eiten,  oren  bomjjrobeft  SBalt^arbnm  to  Vi\ä)opz.  ben  lore  l^eitt  be 
erfte  feifer  ^inrif  (be«  leifer«)  ftebe,  nnb  leic^  om  ben  ftaf.  f)t  regerbe  8 
mante.  15 

3n  bem  fntoen  Jare  foren  be  conbente«brobere  einen,  be  l^eit  2^iberif . 
ben  toebberf))ra!  feifer  §inrif  be  erfte  nnb  fatte  finen  cappMan,  be  ^eit 
@ero,  to  U\äfopt,  ^cregerebe  10  jar  nnb  einen  mante. 

3la  ber  bort  Srifti  1 000  nnbe  24  jare  fatte  feifer  §inrif  l^tr  einen 
to  bifd^ojje,  be  ^eit  (S^nnfrib.  be  regerebe  27  jar  nnb  2  mante,  biffc  toa«  20 
nt  bem  dofter  äBnrjeborci^  genomen. 

3n  bem  1052  jare  fatte  be  bribbe  feifer  §inrif  ^ir  einen  to  bifd^o^)e, 
be  l^eit  (SngeC^art.  be  regerebe  22  jar. 

SDar  na  in  bem  1000  nnb  64  yxx  fatte  be  beirbe  feifer  §inrif  l^ir  to 
bifci^o|)e  einen,  be  l^eit  äBerner  ebber  äBiffel.  be  regerebe  24  jar.  25 

1.  m,  85a  in  nnU^äixUUn,  14.  $)ie  SBorU  'U9  feifer«'  fw^  ü^erflufflfl. 


w 


^uc^lll.  2J5 

9te  gobce^  gebort  1079  jäte  fattc  foning  üiokl  bc  mebbcr  feifer  ^in-- 
rif  ben  beirben  geforeu  toa^^l^ir  to  bifd^o^je  einen,  be  l^eit  §arttt)ici^.  be 
tegetbe  22  [ax  10  mantc  10  bage. 

3n  bem  1 1 00  unb  2  jare  toatt  ge!cten  U\äfop  ^ixnit,  bem  Dolgebe 
5  nein  toebberf^)ta!e*  ^t  btef  bifd^of)  unbe  entfjfeng  ben  ftaf  nid^t  ban  bem 
feifer:  bat  toa^  bor  ni  gefd^en.  l^e  regerebe  4  jar  nnb  8  mante. 

!Dar  na  in  bem  1 1 00  unb  7  jare  fatte  bc  befte  fetfer  §inri!  l^ir  to  bi^ 

\öfopt  einen,  bcl^eit  Äbelgotu«»  be  regerebe  11  iar  unbelben  mante  21  bagc. 

«(.8öa.        3n  bem  1100  unb  19  jare  ||  n>art  geloren  btfd^oj)  9totgeru^  umme 

10  bord^greben  SBijjred^te«  toiöen^.  biffe  ent))feng  finen  ftaf  nid^t  ban  ben 

feifere,  n)ente  be  feifer  §inrif  toa^  to  banne  ban.  ^e  regerbe  6  jar, 

©ar  na  in  bem  1100  unb  26  jar  fatte  foning  8uber  bau  ©äffen 
bifd^c^)  5Rortbred^te,  be  be  orben  to  ^remonftratie  begunt  ^abbe.  be  regerbe 
7  jar  10  maiite  20  bage. 
15         ^a  gobe^  bort  1100  unb  34  jar  loart  geforen  (Sonrab  bau  Ouern^ 
forbe/  be  of  bor  5Rortberto  geforen  toa«,  bo  mufte  fft  af taten :  nu  bofgebe  j 


foning  Suber  find  forea  unb  beftebigebc  on.  l^e  regerbc  7  jar  10  mante 
2  bage. 

3n  bem  1100  unb  42  jare  loart  geforen  greberif  be  bomfufter. 
20  foning  ßonrab  l^eitt  bat  ftebe.  l^e  regerbe  10  jar  8  mante  7  bage» 


u 


Dar  na  in  bem  1100  unb  52  iare  »art  ttoifore.   bar  umme  fatte  g 

feifer  gteberif  mit  getpalt  U\d)op  SBid^man  unb  fd^icfebc  bat  on  be  patoz^  ü 

beftebigebe.  f)t  regerbe  42  jar.  r 

§ir  na  ^ebben  be  feifer  fif  nid^t  bele  mit  bem  bifd^ojjb^ime  betooren,  3 

25  funbcr  be  |)etoefe  l^ebbeu  fif  bar  in  geftefen.  ^ 

3n  bem  1 194  jare  toart  to  bifd^o^>e  foren  be  befen  ßubolf.  be  rege==  - 

rebe  15  jare. 

9la  ber  bort  Si^rifti  1200  unb  9  jare  toart  to  bifd^ojje  geforen 
Sltbred^t  bau  ^erenberd^.  l^e  regerebe  25  jar. 
30        Dar  na  in  bem  1234  jare  toart  geforen  to  bifco^je  Säord^art,  unb 
\m^  bar  an  tioe  jar  anb  negen  mante. 

3n  bem  1238  jar  toart  U\äfop  SÖelbrant  geforn.    l^c  regerbe 
1 8  iar. 

Dar  na  1252  ipart  to  bifd^oj^e  9?uboIfuö  bau  Dingenftcbe.  l^e 
35  regerbe  7  jar. 

m  Srift  gebort  1260  jar  toart  to  U\(i)op  ^npxtäft  \>an  manmU, 
nnb  f)t  regerbe  8  jar. 


216  'Bö}'6p^n6fxcmt 

3n  bem  1268  jar  toatt  to  U\äfop  geforen  Soutab  öan  ©terneberci^, 
unb  regetbc  10  Jat. 

5Dat  na  in  bem  1200  unb  78  Jat  toatt  geforen  bifd^o^)  ©unter  üan 
@ti)alcn6erge.  l^e  gaf  bat  bifco:()bom  np  in  beut  fufcen  jare.  na  om  toaxt 
U^äfcp  SSernt  bau  ber  ©elpe  be  ein  bcntproDeft  toad,  unb  regerbe  o 
ttpe  iar. 

9fia  ber  bort  Sl^rifti  1 280  jar  toart  to  bifc^ojje  geforen  Sricuö  öan 
®ranbebord^.  l^e  regerbe  12  jar  4  mante  unb  3  bage. 

^n  bem  1 200  unb  95  iare  toart  to  bifd^o|)e  geforen  33ord^art  öan 
©lanfenbord^,  l^c  regerbe  9  jare,  lo 

S)ar  na  in  bem  1300  unb  (|  4  j[are  toart  to  bifd^ojje  geforen  f)inrif*^i.86b, 
»an  5lne]^alt.  bc  regerbe  3  jare. 

3n  bem  1 300  unb  7  jar  toart  to  bifd^o))e  geforen  Sord^arb  Dan 
@d^ra^)elati)e.  be  regerbe  19  Jar. 

sia  ber  bort  Sl^rifti  1300  unb  27  Jare  toart  'oan  bem  patot\^  to  15 
ii^äfopz  gefat  Otto  üan  Reffen,  l^e  regerebe  33  jar.       * 

5Dar  na  in  bem  1300  unb  61  jar  toart  to  bifci^o|)c  gefat  2;i^tbcrif 
t>an  aJJinben.  bat  bebe  be  ))ati)e^  bord^  be^  feifer^  bebe  toitten.  f}z  regerbe 
7  iare. 

Dar  na  in  bem  1368  jar  toart  to  bifd^o|)e  geforen  Sllbertu^  Dan  20 
©terneberd^.  l^e  regerebe  4  jar  unb  Dorleit  bat  bi[co))bom, 

3n  bem  1300  unb  72  jar  fatte  be  pam^  tegate  l^ir  U\(f)cp  ^eter. 
f)t  regerbe  9  jar.  i)t  leit  bat  bifcopbom  u|)  marfgreben  Sobeioige  Dan 
ÜWtffen. 

3n  bem  1300  unb  81  jar  loart  l^ir  to  bifd^o|)e  gefat  "oan  bem  :t)ah)e«  25 
8obeti)icu^  Dan  3Äiffen.  in  ftnem  anberen  iare  Dete  ^e  bot  to  6a(De  nppt 
bem  ratl^u^  mit  ber  txtpptn  be^  aDenbe^  bi  bem  banje.  mit  ber  tx^ppzn 
Delen  Dete  tube.  be  bifd^op  btef  fulfbribbe  bot,  aföin  beffer  cronife  Dan 
om  l^ir  na  gefd^reDen  fteit. 

9fn  bem  1 382  iare  loart  l^ir  geforen  to  bifco^jc  unb  geefd^et  Dan  30 
3)?erfebord^  bifd^o^)  gteberid^.  ^e  ftarf  in  bem  futDen  iare. 

©ar  na  in  bem  1 400  unbe  83  iare  toart  l^ir  to  bifd^oj)  geforen 
5llbred^t  Dan  Quernforbe.  l^e  regerebe  20  iar. 

Sfla  ber  bort  Sl^rifti  unfe«  leeren  1 400  unb  in  bem  3  iare  toart  ^ir 
to  bifd^o))e  geforen  greDe  ©unter  Dan  ©loarjbord^.  i)z  regerebe  bi  ein*  35 
unbDertid^  iaren. 

5Dar  na  in  bem  1400  unb  44  iar  toart  l^ir  to  bifco^)e  geforen 

22.  b<«  p.  ?  28.  Ziffer  ctonifcn  B,  31.  Sßov  'aJferfrtoirc^'  ^at  A  'in\ 


SBuci(>III.  217 

grctetid^  üan  ©ic^tinge,  unb  \va^  lüd^t  J?e(e  geteret:  aber  f)e  ^et(t  ftf 
fere  geiftlif  unb  regetbe  idoI  20  jat. 

"Ra  gobc^  bott  1400  unb  in  beut  64  jare  toaxt  l^ir  to  ctgebifd^o)) 
geefc^ct  unb  geforcn  be  U\(i)op  Sol^anne«  Dan  SRunftct,  bau  gebort  ein 
5  ^ettoc^  bau  ©eieren  unb  ^)]^aljgrabe  »an  bem  9?in. 

3n  bem  jar  1466  beö  fonabenbe^  bor  ber  crujeloefen  toart  buffeawaiu. 
bifd^o:()  to  SRagbebord^  l^erftfen  tu  gebort  h)ot  mit  ttoen  bufent  ^jerben.  be« 
anberen  bage«,  bat  tt)a«  uj)  ben  fonbad^  bocem  iocunbitati«,  fang  ^e  bea^iaiii. 
l^omiffen  in  bem  bome. 

1.  U  Bfrefcerif  B. 


C 


u 


> 
C 


I  1 

vi 


,.4 


Jia  gobe^  gebort  1350  jare  foften  be  borgere  bat  ^u^  to  9lien«(.87b. 
®atcr«lei)e\ 

3n  bem  fufeen  iarc  n)orbcn  be  bom^eren  ttDibred^tid^  unb  botbreben 
cten  belen.  be  belen  ging  to  funte  Sol^an^  in  be  fer!en  unb  !unbigebe 
aöem  bolle  bat  on  fine  bom^eten  borunred^tigen  lootben,  unb  tod^  bat  na  5 
in  ben  l^of  to  2lbtnion  bor  ben  patot^  fin  red^t  to  bel^olbenbe*  bar  toart 
bete  frigeö  ban*. 

3n  biffem  fuben  jare  erl^of  [il  ein  grot  fterben  in  biffer  ftab  to  l^ant 
®e)?t.29.na  ))ingf'ten  unb  ftunt  toente  na  funte  SKid^efö  bage  unb  ftarf  unteKid^ 
boö,  bat  men  fe  np  ben  ferS^of  nid^t  a(  graben  fonbe:  nien  ntofte  fe  aöe  lo 
bage  utboren  mit  ttoen  laren  unb  mit  einem  loagen  unb  grof  grote 
Inten  to  9iotter«tor|)  ^  bar  toaxp  men  fe  in. 


10.  Ux  t  B, 


11.  e^nen  B. 


1.  9Wit  StuSnal^me  be6  i)eriorcn  ge» 
gangenen  ÄaufBricfe«  fmb  bie  üBiigen 
auf  Sflcu^^ateröleBcn  bejüglici^en  Urfun* 
ben  unb  9let)erfe  abgebrucft  in  bem  ^ro* 
gramm  toon  <B.  Söattl^er,  De  origine 
Tosae  Magdeburgicae  commentatio, 
Magdeb.  1728,  4. 

2.  Selber  ^rt  biefc  @trcitig!eitcn 
jtoifci^cn  2)ec3^ant  Mag.  WcncVt  öon  (Sar* 
fett,  ber  in  biefer  ©tefiung  urfunbüci^  feit 
1338  erfti^eint,  unb  ben  S)om^ierren  toa-- 
ren,  gef^t  au8  bem  am  17.  mäx^  1360 
(Orig.  im  @t.-2(.  j.  Wla^t,  s.  R.  @rjfl. 
3Wagb.XIX,  34)  jtoifd^en  ben  flreitenben 
^i^arteicn  afcgefc^loffenen  ^ergleidjie  nid(it 
l^ertoor.  ^nxö^  biefe  UeBereInfunft  n)irb 
bem  3)e(i^anten  Slrnolb  eine  Beflimmte 
@ummc  ®elb  jugeMiert,  »ogcgen  er  f«^ 
»erJ|)ftid^tet,  feine  Söürbe  nieberjutegen. 
Slber  and)  bamit  fci^einen  bie  ©treitigfei* 
ten  il^r  (Snbc  noc^  nici^t  crrcidfit  ju  ^Ben, 
benn  am  3,  ^oi),  1361  ernennt  ba«5)om* 


fa^itel  @b.  3)ietri(]^  jum  (S(]^ieb«ri(i(rter 
ünb  öer^flid^tet  ftcB  feiner  ^ntfti^eibung 
na(]^ju!ommen.  @.  u.  SL  94b  unb 
96  a.  @8  »ar  üBrigenö  ni(^t  ba6  crflc 
3Ral ,  baß  jirifci^en  S)ed^ant  Slmolb  unb 
SWitgliebem  be6  S)om!ai)ite(8  ä'^i^^ßttu 
ten  auögeBrod^en  toaren.  ^u«  bem  f d(iieb«* 
rid^terhci^en  ^u8f^)rud(i  be8  9lat]^e6  i)on 
gWagbeburg,  ber  1345  erfolgte  {Oxia,  im 
^tM,  in  3Hagb.  s.  R.  @rjfl.  aSaab. 
XIX,  29),  erfcBcntoir,  baß  jtt>if(^en  ipm 
unb  einem  (SanonicuöSubtoig  bereit«  um 
biefe  B^it  SJifferenjen  entflanben  toaren, 
unb  au«  @rjbifci^of  Otto'6  SSergleic^  toon 
1347  (Orig.  ebb.  s.  eod.  R.  5Rr.  30) 
jtt?ifci^en  bem  S)ec^antcn  unb  bem  S)om' 
fa^pitel  ergiebt  fici^ ,  baß  S)e(i^ant  Slmolb 
gorberungen  an  ba«  !J)om!a^)iteI  »egen 
äurütferftattung  ber  Soften  einer  SReife 
na(b  9^om  l^atte. 

3.  Ueber  bie  Sage  i>on  9iotter8borf  f. 
oHn  (?.  3,  %nm-  1, 


■an 


S3u(i^ra.    1350. 


219 


35e«  f ufeen  iarc^  \m^  ein  romefci^  i)art ,  mente  eb  ma«  ein  \ax  ber 
gnabe,  bat  l^abbe  be  pa'i\>z^  gefat.  bat  Uptn  o!  bete  lube  l^en  umme  be^ 
ftetbenbe^  toiüen,  bc  lid^te  anbete  bat  nid^t  l^ebben  !omen*  aöe  be  bat 
quemen,  be  lofebc  me  ban  oten  funben  unb  t>an  pimHf  be  fe  üben  fd^olben 

5  bat  nmmt ,  unb  fatte  on  l^eimKfe  bute :  [unbet  atte  be  mit  bcn  gei^len 
l^abben  gan ,  be  ntoften  opmhaxt  bot  nemen ,  alfo  bat  fe  btie  ban*  funte 
^tttx^  aitax  moften  gan,  unb  be  ^)enitenciatü,  bat  i«  be  bid^tbebete,  flogen 
fe  mit  toben  uj)  oten  nafeben  tugge. 

3)?i  jammett  to  f d^ttbenbe  ban  btofniff e  unb  f d^aben,  ben  9Äagbebotd^ 

10  nam  ban  ben  ftetben.  be  toifeften  unb  bebctbeften  buffet  ftab  atmeiftid^ 
botgingen,  loente  eb  ftotben  teien  unb  )>a^)en,  olben  unb  junge,  tue  unb 
atme,  bat  ftetbent  tt)a6  l^tt  nid^t  aßeine  to  aSagbebotd^,  eb  ti)a«  ol  obet 
al  biffe  taub,  be  batboten  f))te!en  na  bet  tib  bat  ut  otem  orben  ri>cten 
ftotben  atteine  l^unbett  bufent  betunbttotnted^  bufent  beitl^unbett  unb 

15  btttted^  btobete.  l^it  bi  mad^  men  met!en  n>at  leten  ftotben  fint  in  bem 
jäte,  nu  in  einen  otben  fo  bele  btobete  ftotben.  l^it  in  bem  batboten 
ctoftete  bieben  nid^t  met  toenn  bte  btobet  tebenbid^.  i!  loa«  of  in  einen 
l^u«  fulftegebe,  bat  btef  il  fulfanbete  lebenbid^  unb  ad^te  ftotben.  il  l^otbe 
of  febbet  feggen  bat  ben  5luguftineten  toeten  be«  Jäte«  lootben  ttoelf 

20  fd^odE  btutoendeibete  to  fetcgetebe  unb  man^cteibetc. 

«(.88a.        3n  buffen  futben  jäte  loatt  ttoibtad^t  unbet  ben  fd^e|)en,  ||  bat  otet 

ein  ftod^  einen  bot.  bat  betl^of  fi!  atfu«.  ot  altatifte  bau  be«  l^ilgen  ctuie« 

altat  in  funte  ^etet«  !et!en  ftatf  in  bem  ftetbenbe.  bo  legen  fe  einbted^* 

tid^lifen  ben  altat  oten  fd^tibete,  funbet  Sltnb  ban  §atbe«Iebe^  be  bet 

25  fd^ej)en  ein  toa«,  n^olbe  be«  nid^t  bulbotben ,  toente  ^  mofce  bcn  altat 
fime  föne  l^ebben,  too  lool  bet  anbetn  neu  omc  biftunt.  unbet  be«  fo  ftatf 
be  fulbe  fd^tibet  unb  bet  fd^ejjen  bibe  binnen  bet  tib  ncgen  toefen.  bo  bat 
ftetben  ein  enbe  nam,  bo  quemen  bc  fe«  \ä)tptn  to  famene  unb  nemen  mi 


I 

I 

« 


1.  fRomi^äit  B.     9.  van]  )>nb  AB.     16.  flerven  AB.     18.  f.  tegl^cnbe  B.     26.  ^ome'  fe^lt  B. 
28.  mi]  on  AB,  aber  in  A  t>on'fP<St<ve(  *C^anb  au^geflrid^en  unb  *mi'  barfil^et  gefd^tieBen. 


1 .  Son  @.  $etcr«  Stttar  tjerflcl^c  \^ 
fo:  3)rcimal  tourbcn  jtc  jurüdgctoiefcn 
unb  mit  SRutl^enftrcii^en  gejlraft ,  t^t  jic 
für  lüürbig  bcfünben  ttjurbcit  fxd^  if^m 
lDii1Ii(^  %n  naiven. 

2.  aftitgUcbcr  bcr  gamilie  öon  $a(* 
benöIcBcn  tx\^tmm  im  13.  irnb  U. 
3a^r^.  oftmal«  inl^ol&en  (täbtif(3^cn2öür« 
ben.  @tnen  Arnoldus  de  Haldensleve 
Pnbe  i(S  al8  consul  i\\  einer  Ur!.  t)om 
7.  @ei)t  1302,  als  erflen  bevfilnf  3«- 


nungsmcifler  1312  (ö.  Scbcl&ur,  ^rd^to 
XVII,  192) ,  at«  gfiat^mann  ferner  ge* 
nannt  1315  unb  1318  (Im  Slnl&ang  bon 
$f.  B) ,  SÄat^mann  1324  (d.  2)reJ?5«u^t 
I,  56) :  e«  i|l  too^l  ber  SSater  bc«  im 
^e^te  genannten ,  ba  faum  anjuneljfmen 
ijl,  bafi  er  fa(l  50  3a^>re  l^inbur^  SWit- 
glieb  bc«  Sftatl^c«  nnb  tro^  feine«  {jol^cn 
©retfcnaltcr«  mit  ber  i^eibcnfd^aft  eine« 
ifflannc«  im  fräftigfien  Scben«atter  l^an« 
belt,  mic  ba«  gotgenbc  b^toeijl. 


220 


©c^ü^^enc^ronü. 


vi 


■■•^ 

.*# 

.  4, 

"i 
•>  *, 

, « 

A 

■    » 

V.. 


to  crem  beinctc  imb  fd^rtoere.  bo  bat  2lrnb  cd^t  bat  fe  fincni  fonc  ben 
altar  (egcn.  bo  auttijorben  be  anbeten  fci^e|)en  biüe,  l^er  ®olbefe*,  l^er 
ateiner  ^er  Sane^'^,  Sbbeting  ©ubgema^*,  Sone  i)an  Sotünge*,  nnb 
fj)telen  alfu«  *2ltnb  Jjtnnt,  gi  Motion  ti)o(  bat  §an^  9tone,  be  btffen  altar 
ntafebe,  un^  l^eft  beüoten  bat  n>i  ben  fd^oüen  tilgen  einen  atmen  fd^olete  5 
ebbet  :()aj3en ,  be  nen  len  l^ef t  unb  be^  bebotbe  bot(j^  gob,  jntoe  f on  l^ef t 
t)tobenbe  to  [nnte  Slicolatoefe*  nnb  bebatf  be^  nic^t;  gi  mögen  on  in 
gtotet  (en  fetten,  nnb  bat  roxi  toi  to  ]^elj)en  toe«  ti)i  mögen,  toi  bibben, 
btaget  mit  nn«  otoet^ein  to  einem  atmen  :()a^)en,  ben  toi  ben  aftat  tien\ 
bcö  toolbe  l^e  nid^t  bon  nnb  tod^  ®  an  ben  bifcoj)  nnb  bat  ^vAüft  nnb  tat  lo 
bat  be  altat  finem  föne  tootbe.  be«  fanbe  be  bifd^oj)  finen  fd^tibet  to  ben 
fd^epen  unb  leit  bibben  bot  2ltnbe«  föne,  be«  boteinben  fif  be  fd^ejjen  unb 
f^tefen  to  be«  bifd^o|)e«  fd^tibet  'toi  bibben  bat  gi  Sltnbe  betid^ten  bat  l^e 
mit  nn«  ein  fi :  toi  toitten  ben  attat  Ken  einem  atmen  ^)a|)en\  nnb  teilen 
mi  to  fif  unb  legen  mi  ben  attat  bot  gob.  be«  f^)taf  2ltnb,  eb  toete  fin  is 
toitte  nid^t ;  unb  toente  ^e  bet  fd^e|)en  ingefeget  l^abbe  fi!  unbettounben,  f o 
fonbe  om  be«  tel^n«  nen  betoifingc  toetben  it^  ben  bom^Jtobefte''.  be«  gin* 
gen  be  anbeten  mine  l^eten  mit  om  nnb  beben  bat  l^e  mi  intoifen  tootbe. 
bo  l^abbe  Sltnb  'Qsin  §a(be«tebe  bat  gcmalet  bat  be  bifc^o^  l^abbe  botboben, 
men  fd^olbe  mi  nid^t  intoifen  an  ben  altat.  bat  na  fam  be  bifco|)  in  be  20 
ftab.  bo  gingen  be  bif  fc^e^en  bot  on  unb  beben  on  bat  ^t  fe  umme  bat 
tel^n  entfd^eiben  tootbe,  eft  Sltnb  met  ted^te«  mod^te  toenn  fe  aüe  ebber 


18.  mi]  on  AB,  20.  mi]  on  AB. 

1.  @tatt  *®oIbcfc'  ift  o^^ne  ^tocifct 
'Oclbefc'  ju  lefen ;  'l^cr  ©clbcfe  ribbcrc' 
(dominus  Geldeko  miles)  erfci^eint  mit 
'l^cr  3ane8'  mel^rmd«  (in  Urff.  beö  ?o* 
renjfloficr«  in  bcr  9leuftabt)  um  biefe 
3eit:  10.  gcBr.  1351,  30.  mixi  1351, 
1355. 

2.  @cit  bcm  3lu«gangc  be«  1 3 .  3al^rlS>. 
erfc^cint  eincgamiUc  öon  l(>ert)orragenber 
^Stellung  in  afeagbeburg ,  beren  SWitgUe*= 
ber  in  ben  tateinifci^en  Urfunben  Johan- 

nis ,  an(^  filius  (filii)  Johannis ,  in  ben 

bcntfd^cn  unb  fogar  ben  kteinifdjicn  an« 
ber  crflen  Wte  bc8  14.  Sa^rl^.  *](>er 
(J>crn)  3<me8'  genannt  toerbcn.  Urfunb» 
Vi6i  um  1350  ifann  i(3^  nur  S^^c^ncr  l(>em 
Sane«  natä^toeijcn;  (Sone  Sä^S^u«,  bcr 
1362  jnm@d^ßffen  Beftimmt  »nrbc,  t»ar 
»ol^I  fein@o]^n.  3)a  'l^er  ^Reiner  l^er  3fl* 
neS*  (»cnn  nici^t  l^ern  3.  jn  lefen  ift)  nur 
eine  ^erfon  ijl,  fo  fel^ft  ber  Si^ame  eine« 
@(3^iJffen.  2)ic8  ift  ber  fotg.  @.  genannte 


(SbbeUng  ®crbred(it,  ber  ju  ben  fünf  ge* 
\iM  ^laBen  mu^ ,  toclc^e  bie  ^efl  ül6erleBt 
l^aben.  S)er  g(eid{>Iautenbe  SBorname  toon 
©utgemadd  l^at  irol^t  ben  3lBf(3^reiber  irre 
geführt. 

3.  @6eling  ®utgcma(^  irirb  in  ber 
%xm.  1  ertoäfnten  Urfunbe  begSorenjtt. 
i)om  30.  a^ärj  1351  genannt.  %m 
23. 3unil369  i)erma(]^te  er  bemSWarien^ 
aWagbalenenfl.  in  SWogbeburg  2  ©nfen 
in  3nöIeBen  ju  einem  ©eelgcrätl^. 

4  5tn(^  bie  gamiüe  t)on  Äortingen 
toar  eine  angefc^iene  nnb  eine  6egütcrtc. 
GEone,  ©enning  unb®obe  (53ürgermcifler 
1368  f.  u.)  crf(^einen  im  älteren  üKag« 
bcBurger  ?el^nBn(3^e  i)on  1373. 

5.  Slm  @t.  «Ricolaiflifte  auf  bcm 
Svenen  SWarftc. 

6.  2)er  @r^bif(j^of  luar  gerabe  au^cr* 
^a(B  bcr  @tabt,  f.  folg.  @. 

7 .  3um  2(rd(iibiaf onat  be«  2)omJ)ro^)* 
jte«  gel^örtc  bie  @tabt  SOf^agbcburg. 


SBud^lII.    1350. 


221 


nid^t :  toente  l^cbbcn  f e  unred^t,  f e  »ofccn  gerne  af laten ,  toenn  fe  be^  an 
«1. 88b.  getotf et  n)OTben;  l^ebben  fe  aber  red^t  i^^t  men  fe  bar  bi  leite,  bat  ||  ^alp 
on  nid^t.  be  l^ertod^inne  ban  ©äffen,  be^  bifd^o^e«  fnftcr  *,  fd^ref  to  ben 
bifc^o^)e  umme  be  faf e :  bat  i^aip  of  nid^t.  beö  gingen  be  fd^ej^en  bor  ben 
5  rab  np  batratl^u^,  nnb  mit  on  gingen  be  nien  fd^e|)en,  be  bo  a^tt  bage 
na  fnnte  SKertenö  bage  to  foren  loeren.  bat  teeren  biffe:  ®obe  ban  ®Ian^9?ct>.i9. 
ftebc^  (Seoert  |)unbertmarf  ^  §eibe  ©nbgemaf*,  ©ertolb  $RonebiJ^ 
§an«  Slfeman  ®.  biffe  otben  fd^epen  nnb  nien  beben  be  ratntanne  bat  fc 
Slrnbe  berid^teben,  bat  l^e  neinen  frid^  mafebe  toebber  red^t,  toente  fe  aßer 

10  fafe  an  ben  rab  gan  motben;  nnb  bud^te  on  bat  Slrnb  mer  red^te^  l^ebbe 
toenn  fe,  fo  »olben  fe  gerne  af  taten-  be^  toaö  ein  nnber  ben  fd^ej)en, 
©bbeling  ®erbred^t  "^  genant,  be  be^  f ntben  2lrnbe^  fnfter  bod^ter  l^abbe, 
be  tarn  mit  3lrnbe  to  reben  nmnte  be  fafe.  atfo  fe  enttoet  f))refen  bord^ 
ber  toort  loiöen,  ging  Slrnt  ban  ber  toben  nnbe  nnberging  iSbbetinge 

15  finen  ftoager  l^eimtifen  ben  toed^,  bar  ^e  fd^otbe  to  l^n^  gan,  nnb  ^ontoebe 
om  nngeioarnet  ben  bnnten  af,  atfo  l^e  fif  mit  ber  ^nt  befd^ntten  tootbe : 
bod^  ^abbe  be  fntb'e  Slrnt  np  bem  ratl^nfe  bor  ben  ratmannen  gef ed^t,  bo 
l^e  bar  af  ging,  l^e  tootbe  (äbbeting  finen  ftoager  nobe  ftan.  toente  benn 
Strnbe^  brober  ^  fd^nttete  toa«,  f o  netootoe  l^e  Sbbetinge  nid^t  rid^ten :  be« 

20  fatte  men  om  einen  anberen  rid^ter,  bar  na  be«  morgen«  bo  l^e  bor  bem 
mo«]^nfe  xxp  bem  5Wien  SJJarlebe  tootbe  dagen,  bo  tootben  om  be  bogebe  nid^t 
Tid^ten.   be  moid^eit,  be  Sbbeting  bar  af  l^abbe,  merebe  nnb  ergerbe  fine 


2.  legten  B. 


6.  aWerte«  B, 


1 .  (Süfabctl^,  .öermä^It  mit Slubolf  II. , 

2.  ®obe  öon  @(3^1onftcbt  au8  einem 
©efd^Ied^te,  ba«  im  13.  nnb  namentUd^ 
im  14.  3a^r^-  bem  9lat^c  ijerfd^iebcne 
SD^itglieber  gab ,  toax  na6)  einer  Urfnnbe 
be8  3Jiar..3«agb.*tio|ler8  t)on  1351  in 
ber  3o]^anni8^)farre  anfäffig. 

3.  erfd^eint  ebenfalls  urfnnblicf;  nm 
biefe  3^it. 

4.  ©beling  nnb  §eibe  ©utgcmoc^ 
»erben  alö  in  ber  3ol;anni«^)farrc  »ol^n^ 
l^aft  bcjeit^net  in  einer  Urfnnbe  ö.  1352. 

5.  2)ic  9ionebij  gepren  jn  ben  ättc* 
ften  gamilien  SDf^agbeburg« :  bereit«  1 255 
tt)irb  ein  SSetmonn  Sf^onebij  al§  ©d^iJffe 
genannt;  1395  ift  Sert^olb  ^Äonebij 
@(^öffe  unb  1388  »irb  ebenfaö«  ein 
S3ert^oIb  ^.,  xcci^i  ber  ©ol^n  be«  im 
Steifte  genannten,  jum  @(^öffen  getoä^It, 

6.  2)ic  ^ticmann  gcl^örcn  jn  ben 
fe{>r  wenigen  no(^  blüljienben  alten  WlaQ=' 


beburger  gamiticn.  2)er  erfle  5ttemann 
toirb  genannt  al«  SBorjlel^er  ber  ©erber«« 
innnng  in  ber  bei  ©offmann  1 ,  5ü8  ah^ 
gebrndten  Urfnnbe  toon  1281,  berfeibc 
tt>ar  9lat^mannl292.  Bäl^renb  be«  14., 
15.,  16.  unb  17.  3a]^rl(>nnbert«  gingen 
eine  große  Slnjal^l  toon  Sürgermeijiern 
an«  ber  gamilie  l}troox.  3)ie  ^il(emann 
mürben  am  9.  3«ärg  1602  öon  Ä.  9fiu= 
bolf  II.  in  ben  ^belpanb  erl^oben  nnb 
i^r  2lbel  bon  turfürft  griebri^  III.  am 
18.  mäxi  1699anertannt. 

7.  *^cr  ©beling]^  l^ern  ©l^^erbreci^* 
te«'  in  einer  Urfnnbe  toom  1.  @e:^t.  1313 
(9iiebel,  Cod.  D.  Brdb.  B,  I,  346); 
miJglid^  jebot^,  ba§  ber  im  Xe^tc  genannte 
bereit«  ber  @o^n  t)on  bicfem  ift.  2)iega* 
milie  lägt  f\6}  im  13.,  14.  unb  15. 3a^r* 
l^unbcrt«  in  2ftagbebnrg  öietfad(i  al«  l^öl^erc 
ftäbtifdfie  Slemter  belteibenb  nat^tocifcn. 

8.  ©uffc  t)on  §a(ben«leben ,  f.  oben 
<B.  213,  1. 


1 


C 


3 


•0 

s 

4j 

C 


222  @(^IH)^cnd^rottif. 

tDunbcn,  bat  fft  bat  af  [tatf  ^an  futter  unfd^ult.  bc^  mofte  Stnb  be  ftab 
turnen  unb  lad^  in  bct  ®ubcnbotd^\  bat  m  begctbe  Sltntbage«  mit 
©bbeünge«  ütunbcn :  bc6  f onbc  om  ncn  bad^  tt>ctben ,  l^e  enleite  ctft  bon 
bct  unted^tcn  iDalt,  bc  i)t  an  bem  altate  l^abbc.  bat  bebe  i)t  nnb  teit  mit 
mi  futoen  to  bem  bifd^oj)e  unb  bat  on  bat  i)t  mi  nid^t  met  l^inbeten  fd^olbe,  r> 
gebr.  5.  n>ente  l^e  mi  be^  altate^  tt)ol  gunbe.  bat  na  in  funte  Slgaten  bagc ,  bo  be 
hi^äfop  bingebe  aU  ein  botd^gtebe,  bo  toaxt  f)etman  Äoning*  to  \ä)tpzn 
gefat,  ben  be  fd^e^jen  in  (Sbbelinge«  ftcbc  gefoten  l^abben.  bo  tootbe  Sltn* 
be^  btobet  ome  l^elj^en  nt  bet  clage  unb  lete  btagcn  umme  ein  otbel,  nad^ 
bem  male  bat  Sltnb  ein  bti  fd^e^)en  toete,  eft  imonb  obet  on  otbel  oinben  lo 
mod^tc  unb  tid^ten.  bot  tt>att  gebnnben,  nad^  bem  ma(e  ffz  bat  nngetid^tc 
bau  l^abbe  an  einen  btien  fd^e))en,  ||  men  fd^olbe  obet  on  tid^ten.  be^  h)attjB(.89a. 
l^e  bat  na  botbeftet  obet  al  bat  bifd^o^jbom,  bat  1^  bat  mufte  tumen  toente 
an  finen  bob. 

t^an  lniibrad)t  ber  manfd^op  unb  be«  bifcope«^  unb  voo  be  borger  oerlorrn    ^^ 

up  bcr  ©re  jc. 

5Dat  na  in  bem  1300  unb  51  jäte  betl^of  fif  ein  fttd^  tn)ifd^en  ben 
botgeten  unb  be^  gobe^fjufe^  benfttuben.  bat  quam  a(fu«  to.  be  bifd^oj) 
»a^  on  fd^ulbid^,  bat  manben  fe  bele  umme.  to  leften  bud^te  on  bat  be 
ftab  botftenfet  loete  bau  bem  ftetbenbe,  toente  be  tifeften  unb  be  toifeften  20 
ootftotben  toeten  atoieiftid^,  beö  tenneben  je  bot  be  5Kien  @tab  unb  nemen 
bat  bat  be:^  bot.  bat  toa^  be^  fonbage^  bot  l^etemiffcn  ^.  be  botgete  ut 
bet  olben  ftab  quemen  ut  unb  jageben  na,  unb  ot  l^obetman  botfumebe  fe 
bat  an  bat  [l^e]  fe  nid^t  enfd^idtebe-  be^  blogen  be  benftlube  toente  obet 
be  Dte,  bat  bolgeben  on  be  botgete  na.  be^  toa^  ein  botget,  befat  up  25 
einen  ftatfen  ))etbc,  bat  ^  nid^t  botmod^te,  bat  teip  toente  an  be  bienbe. 
beig  moften  fef  be  bienbe  toenben.  bo  toatt  bat  botbotf  jad^aftid^  unb  toen^ 
ben  fif  an  bem  loatete  bet  Ote.  be§  n)enben  fif  be  benfttube  unb  flogen 
be^  ootbolfe^  bete  bot  unb  beugen  bet  botgete  bete,  bat  l^etben  be^  bifd^o-- 
p^^  oogebe  U  unb  beben  bat  nid^t  to.  bat  umme  fptaf  men  tt)oI  bat  eb  be  30 
bi\ci)op  mebe  beloeten  f d^olbe ;  men  \pxat  of ,  l^e  I;abbe  ben  benfttuben  bat 

5.  mi]  on  AB.        mi]  on  AB.  6.  mi]  omc  AB.  9.  wollen  B.        teijten  B. 

20.  tt)l?f€fle  B.  24.  1^«]  fcl&tt  AB.       enf(t|i(!eben  B,  ba«  er  fie  nidjt  rcd)tt  orbnetc  ab. 

1 .  SDie  @ubeubuig  ftanb  unter  ber  bcr  3o]^annisi|)farrc  mo^^n^ft  angegekn. 
^itriöbiction  bc«  (Sr;;bi)c!(>ofc«.  3.  2)te  §crrcumcffe  fanb  uilb  fiubet 

2.  @u  njlvb  In  einer  Urhtnbc  bcö  nod^  ftatt  nm  bie  ^cxt  be«  3J?auvitiu«^ 
3)Jorien-3)eagb.'t(oftcr«  ton  1352  at«  in  feftc«  (22.  <Bipt). 


mp: 


^näfin.    1351—1357.  223 

erioi)ct  bat  [e  toot  ber  ftab  bat  u^  nemcn  f(^olben.  bar  na  to  l^anb  qucmen 
bet  borget  njagcnc  mit  topxm\6)op  to  SBant^lebc.  bat  fufec  gub  bel^elt 
^cr  §an^  ban  SBant^lebe  *  in  finem  ftote  unb  nant  cb  ben  borgcrcn  nnb 
l^abbe  on  nuc  entfeci^t^  unbe  fc  aöe^  bingc«  uüä)  mercn  bor  om.  bar 

5  nmme  begnnben  be  borgerc  mit  ben  benfttuben  frigen  unb  nemen  ein  fd^ot 
in  ber  ftab,  toente  men  Dore  ü  beftein  jaren  nid^t  gefd^otet  l^abbe.  men 
nam  ban  ber  marf  oeir  |)ennige  nnb  lofeben  be  bangen  nmme  1 300  mart 
nnb  orlogeben  mit  ben  benftmannen  iool  bre  jar,  nnb  be  bifd^o^;  i)oip  on, 
aßeine  bat  be  borgere  boc^  meift  [be]  foft  brogen ;  nnb  be  ban  S3run^n)if 

10  ^nt^en  of,  bod^  frenfttfen.  be^  buttjeben  be  borgere  ein  l^n^  bor  SBantöIeije 

nnb  ein  bor  Slrfe^Iebe^  unbe  branben  SKbenl^ufen*  nnb  beben  ben  benft^ 

Inben  alfo  h)e  bat  fe  nergen  nt  mod^ten.  bo  begnnben  fe  aptxibaxt  \ptt^  •* 

>Bf.89b.fenbe,  fe  ^ebbent  t>an  beö  bifd^ojje^  n^egen  ||  angan,  be^  i!  bod^  f)opz  bat  | 

i)t  unfc^ntbid^  n^ere.    be  benftmanne  labeben  to  fif  ben  l^ertogen  ban  2 

15  (Saffen  ut  bem  nebberem  tanbe^  be  fd^olbe  fe  rebben»  be  borgere  togen  % 

nt  legen  ben  l^rtogen  ban  ©äffen  nnb  beftribben  on  in  fnnte  ßanrencin^  «ufl.  o.  | 

nad^t  bi  Ur^tebe  ®  nnb  bel^etben  bat  be(t  nnb  bengen  orer  bete,  to  leften 
bo  be  benftmanne  nene  tt)ere  mer  teuften ,  bo  berid^teben  fe  fi!  mit  ben  * 

Dan  93run6n)if ,  nnb  be  Sorben  bo  mibbetere  tteifd^en  ben  borgeren  to  • 

20  SWagbebord^  unb  ben  benftmannen,  alfo  bat  fe  ben  borgeren  o!  fd^ofoen  5 

oren  namen  toebber  bon,  be  bor  bem  frige  genomen  tea^,  imb  fd^olben  a 

bnteen  eine  ca^eßen  nnb  betoebemen  bor  ber  feie,  be  up  ber  SDre  geftagen 
Sorben. 

3n  bem  1357  jare  toart  l^ir  grot  fterbent  in  ber  ftab,  nnb  n)a6  be  a 

25  fnfe  ber  lubc  at^  bor  teefen  l^abbe  ober  feben  jaren ,  alfo  bat  ben  Inben 
brofe  toorben  unber  ben  armen  ebber  an  bem  l^alfe  ebber  booen  an  ben 
beinen.  bit  fterbent  lebe  men  ben  ioben  to,  bat  eb  ban  orer  gift  toere.  bar 
nmme  borbref  men  be  ioben,  unb  orer  toart  bele  uorbelget. 

1.  i>at  öe^]  fel&tt  AB,  ta«  oiel^e  ab.  9.  meifi  be]  bO(^  inJonfl  foft  brogen  AB,  $)ie  fcuts 

ger  muflen  be  meifie  imfofl  bragcn  al.         11.  ^rrfKeue  B.     l^vanttn  A.         18.  tütvtn  B. 
22.  buwebe  men  B.  25.  tube  be  vor  B. 

• 

1.  ^anöto.  Sattjlebeix  eift^eint  ur^^  3.    @rjlcBen,  $farrborf,   4*/^  3W. 
funbUiJ^  1351    (Cop.  V,  «(.  91,  96),  norbtocftl  öon  SKagbebuvg. 
1355  (Cop.  CV ,  »(.  50) ,  1358  (Cop.            4.   Sßten^aufcn,  «Pfanborf,   4  iK. 
LVII.  SBl.  215).  2)icfc  gamilie  ijl  ni^t  norbtoejlt.  öon  SJlagbebuvg. 
mit  ber  Syiagbcburöcr  ^ürgerfamiüe  gtei*           5.  ©lid^  II.,  ^crjog  öcn  ^ad^fen* 
cf;en  yiamtn^  ju  t)er»e(^fcln.  JauettBurg. 

2.  £)Bn?ol^l  er  il^nen  boc^  niemal«  ben  6.  Ul^röteben,  ^farrborf,  4  901.  toon 
griebcn  anfgeülnbigt  hatte.  SWagbcburg,  y*  3W.  öon  (Srjrlckn. 


C 
D 


C 


224  (B6}'6ppcn(i)xonil 

ÜPo  ht  ebbebifd^e  tan  (ßtunto^t  br  borgere  oan  ÜTagbebarH)  laben  irit  oan 
bejs  hetferd  t)ct)ertd»ter  umme  Uten  ((paterftleoen  tviUett. 

3n  bem  1358  jarc  morbcn  bc  botgere  gclaben  ban  beö  feifere^  ^obe^ 

ttd^ter:  be^  getif  Voa^  nue  bornomen  to  boten,   bit  quam  l^ir  af  to,  ate 

bor  gcfd^reben  ftcit.  bo  be  borgetc  bat  l^u«  Sflkn  ©atet^leben  !oft  ^abben,  5 

•  bo  anbcgebingbe  [e  be  ebbebifc^e  ban  ©etentobe*  unb  f))ta!,  ein  beil  be« 

^.^  ^ufe«  ging  bau  or  to  le^ne:  be«  l^abbe  fe  bod^  bi  bevtid^  jaren  in  n>ereti 

( t  nue  ge^b?  be«  tootben  or  be  borgere  ^ebben  gegeben  negentid^  marl  bord; 

*:;«  brebe«  n)ißen.  bat  ioebbetreit  or  be  bifd^o^  unb  be  be!en  ban  funte  6(a^ 


'^ 


f" 


,.   K 


h)e«%  al«  men  \pxat,  unb  meinbe,  fe  fd^otbe  be«  too(  mer  gencten.  unber  10 
rz  be«  bo  be  borgere  ortoge«  begunben  mit  ben  binftluben ,  bo  tootben  fe  ber 

•ra  ebbebifd^en  nid^t  geben,  too  tool  fe  bo  tid^te  min  l^ebbe  genomen.  bo  bat 

L-,  orloge  enbe  nam ,  bo  toart  geftem))et  bat  be  l^ertoge  ban  ©äffen  bat  bor 

^  be  ebbebifd^en,  bat  be  borgere  or  nod^  toat  beben  umme  bat  beit  be«  l^ufc«, 

bat  fe  anf^)ra!:  toer  be«  nid^t,  febe  be  l^ertod^,  fo  ^ebbe  om  be  feifer  it^  15 
boten,  l^e  fd^olbe  ber  ebbebifd^en  ^el))en,  bat  or  bat  bolgebe,  bar  fe  rcd^t 
to  ^ebbe.  be«  nemen  be  borger  brift  bat  fe  bar  up  ben!en  tootben ,  unbe 
beben  ||  ben  l^ertogen  bat  l)t  bar  to  ijxxlpt  raben,  fe  tootben  fif  mit  ber»r.9oa. 
ebbebifd^en  borgunften,  eft  fe  mod^ten.  be«  tod^  be  ^ertod^  entoed^,  unb 
1^-]  tt>axt  geftem^)et,  a(fo  bat  be  ebbebifd^e  borleit  bem  l^ertogen  be  anf^)rafe  20 

Iz  unb  tr>at  fe  an  bem  ^u«  ^abbe,  be«  fam  be  l^ertod^  bo  unb  anbebingebe 

be  borgere  unbe  bat  bat  fe  om  fin  beit  be«  l^ufe«  (eiten,  l^e  ioolbe  gut 
neiber  fin.  bit  \pxat  men,  eb  fd^ege  al  ban  be«  bifd&o))e«  rabe:  bod^  fo. 
brac^ten  be  borger  bat  an  ben  bifcoj)  unb  beben  on  bat  ^t  ben  l^ertogen 
finen  fwager  tootbe  anrid^ten,  bat  f)z  fif  an  or  ^u«  nid^t  ftefe  unb  lete  fe  25 
an  not  bebingen.  be«  mafebe  be  bifd^ej)  begebinge  mit  bem  ^ertogen,  a(fo 
bat  be  borgere  fd^olben  geben  bem  ^ertogen  l^unbert  mar!,  unb  ^e  fd^otbe 
ben  borgeren  Ken  n^at  i)t  an  bem  l^ufe  ^abbe,  unb  fd^olbe  fe  nummer  bor* 
toifen  mit  bem  l^ufe  an  anbere  leeren,  al«  be  borgere  menben,  men  fd^olbe 
be  begebinge  butteen,  unber  be«  tod^  be  l^erto^  in  be«  feifer«  l^of'unb  so 
bordagebe  be  borgere  unb  let  fe  laben  to  antn>erben  bor  be«  feifer«  ^o\>t^ 
rid^ter.  be  (abebref  ftunt  atfu« : 

Sir  ©otf,  l^crtod^  ban  35alfenberd^ ,  be«  romifd^en  feifer«  tarl« 
unb  foning  to  33el^men  l^oberid^ter,  gebeiben  ju  rabmefteren  bem  rabe 

3.  'iare'  fe^tt  A.  5.  gefofft  S.  23.  iietct  S.  29.  anderen  B. 

1.  W>t\i)üh,  Gräfin  i>on  ^ni^alt.  1364  ^ciDorgel;t,  ift  c8  bev  ^cd^ant  So-- 

2.  Söie  an«  ber  (Si-jät)limg  ^um  3.      bauueig  toon  'S.  9?ico(ai. 


wtvz- 


s 

3 


«ud^m.   135S.  225 

unb  bet  ganjcn  gcmeinl^eit  bet  ftab  to  Sßagbebotd^  ban  gertd^te^  h)cgen 
bat  gt  bcm  i^od^gebotn  borftcn  SRoboIfe  ban  ©äffen. u^3  ben  etftcn  bad^  na 
f unte  Sacobc^  bage  tof unftigen  anttüetben  bor  gerid^te  to  ber  etftcn  clage,  Suti  26. 
be  ^c  to  jn  clagenbe  l^eft:  unb  fomc  gi  nid^t,  fo  tid^te  toi  ober  ju,  ate  red^t 

5  i«.  gegeben  to  ©ulbad^  an  bem  fonabenbe  nad^  be§  If^Kgen  lifamme  bage,  suni  2. 
gefegelt  mit  be^  getic^te^  ingefegel  anno  bomini  1358. 

S)iffe  (abinge  enflod^  etft  00t  nid^t,  bod^  o|)enbarben  be  botgete  bat 
bem  bifd^ojje,  nad^  bem  male  bat  l^e  bebinge  bat  umme  l^abbe  gel^at. 
unber  be^  bolgebe  be  l^ettod^  finet  clage,  alfo  bat  be  Ijobetid^tet  fanbe  2 

10  einen  btef  alfu^  obet  be  botgete: 

2Bit  ©off,  ^ettod^  to  SSaffenbetd^,  be^  tomifd^cn  feifet^  Satle^  unb 
loning  to  ©el;mcn  l^obetid^tet ,  gebeiben  ban  getid^te^  toegcn,  ate  l^it 
gebeitt  i«,  unb  ban  unfe^  l^eten  geloalt  be^  feifetö  l^eten  ®eten  ban 
SSeieten  *  bat  f)t  unbottogelid^  unb  an  toebbettebe  anteiben  fd^al  ben  l^od^^  I 

t5  gebotn  botften  l^etn]  9ioboIf,  l^cttogen  to  ©äffen,  up  bet  tabmeftet^,  be^  s 

m,  nob.  tabc^  unb  np  bet  botgct  ||  gut  gemeintif  bet  ftab  äßagbebotd^  umme  1 0  > 

bufent  mati  futeet^  min  ebbet  met,  bat  i^  u^  at  ot  gub,  eigen  unb  tcen,  ^ 

t>atenbe  unb  tiggenbe,  befette  unb  bcfitte,  toot  l^e  be^  betoift  iö  unb  toett,  5 

toann  oc  be  befenneftet  !^et  8i^^)oIt  ut  ®eten  l^eten  SRoboIfe  l^ettogen  to 

20  ©äffen  ftat  etclaget  l^at,  atö  ted^t  iö.  l^e  fd^al  on  of  anteiben  np  bet 
meinen  botgete  unb  ftab  to  äßagbebotd^  gut  mit  bem  ted^ten  btei  bage 
unb  fe^  loefen,  benn  geit  an  fd^aben,  bo  gi  be^  nid^t,  loent  eb  om  mit  famj)^ 
bem  otbel  bot  un^  bototbelt  i^-  be^  to  otfunbe  gebe  toi  ju  buffen  btef 
botfegett  mit  be^  l^obetid^tct^  ingefegel  anno  bomini  1 358  beö  fonabenbe^  ^ 

25  na  funte  ©atti^otomeu«  bage.  3iug.25.  ^ 

ÜDiffcn  btef  btad^tc  l^et  ®ete  ban  ©eieten  ben  botgeten  unb  open= 

batbe  bat  om  geboben  toa^.  be^  anttootben  be  botgete,  men  bebe  on  un== 

ted^t,  unb  boben  l^eten  ®eten  bat  i)t  nemanbe  an  ot  gub  toifebe:  bebe 

f)t  eb  bat  enboben ,  fe  toolben  fin  gut  toebbet  utn>ifen ;  unbe  toge  imanb 

30  in  ot  gub,  fe  tootbent  toeten.  imb  bo  befanben  be  botget  be  toifeigeften 

5.  Ufammc«?  8.  bebinflefce  AB.         18.  @tatt  'beflttc'  ift  'unBcfitte'  ju  lefen :  ber  3lu8 

brucf  'bef.  unb  unbef.'  erf(3^cint  l^Äufig  in  ben  Urff.  biefer  3elt.  »nb  toanne  ot  B.  'btfcnne« 
jtcr'  ifl  fäixottliäi  ri(^tig.  bef cnniger  l^cv?  @.  ^attau«,  Gloss.  gennan.  126  s.  v.  befenniger. 
22.  fd^a  A  (am  ©nbe  ber  3eltc).  5)er  @tnn  biefer  ©teile  ift  nic^t  War:  ber  3:ert  ift  o^ne 
Bweifrf  »erberbt.  23.  in  buffem  brewe  AB.  24.  mov  funte  B.         28.  *^e'  fel^tt  B, 

1.  @cro!ö.  S3^cm  (ba«  no^  im  Sc*  einer  Uif.  i)oti  1345,  hm6)  bie  ©erjog 

rid{>oto'f(^en  greife  angefcffcnc  ©efci^led^t  9lubolf  i>on  @a(^fen  eine  @^cnfung  an 

pamntt  urfil^rüngUi]^  au«  ^iere.  2*/,  9Ji.  ba«  0.  pöljfe  bcjcugt ,  fern«:  in  einer 

filbl.  öon  aWaöbeburg)  erfd^eint  in  ben  anberenöonl358  (Cop.LVn,  58u.63). 
Urff.  biefer  3eit  öfter;  fo  alö  Senge  in 

©tdbted^rottifen.  vil.  15 


1 


5 


226 


®äf^\pptn^xe\iii. 


bcr  ftab,  bc  fil  tcd^tcö  t)ortt>uften;  be  fd^atten  bat  ober,  toat  ftqcmlffe 
l^ir  a\  tnod^te  enftan ,  unb  eft  me  mit  ted^tc  bit  td^t  toercn  mod^tc.  be« 
reiben  be,  be  fif  redete«  borftitnben ,  eb  toere  nutte  bat  men  bat  red^t  to 
^nbft  tieme  unb  boranttootbe  fif:  loente  fd^ege  be«  nid^t,  be  l^ettod^  mod^te 
[e  ]&eftt>eren  alfo  lange  bat  men  fe  botad^tebe  bot  bem  ttfe,  unb  bat  toorbe  5 
ftoetlü,  ate  in  bem  redete  [teit:  »e  jar  unb  bad^  in  be«  rüe«  ad^te  fteit,  be 
bottuft  fin  red^t  uttb  (in  gub  *. 

5Dit  o|)enbatcben  be  borgere  ober  bem  bifd^o^),  alfo  f)t  brunttife  be^ 
gebingc  l^ebbe  gemalet,  bat  fin  ftoager  be  ^ertod^  alfu«  be  borgere  bor^ 
bolgebe.  be«  bat  bebifd^oj)  be  borgere  bat  fe  en  toenid^  borbat  beben,  wentc  10 
fin  ftoager  l^abbe  foft  gebragen:  l^e  loolbe  bat  berid^ten.  be«  bebad^ten  be 
borgere  bat  me  lid^te  bete  ^)enninge  oorfrigen  mod^te;  fe  \pxdm,  fe  »olben 
bon  na  be«  bifd^o^>e«  rabe.  be«  bebingebe  bo  be  bifd^o^j  bat  be  borgere 
fd^olben  geben  anberi^alf^unbert  marf.  bo  men  bat  bulteen  fd^olbe  unb 
Dorbreben,  bo  entbete  be  l^ertod^  ber  bebinge.  bo  be  borgere  bat  fegen,  fe  15 
h)orben  to  rabe,  fe  njotben  fi!  mit  red^t  toeren  unb  »otben  bar  to  fenben, 
unb  teten  be  borgere,  be  fid^  redete«  borftunben,  bar  ober  fitten,  be  begun^ 
ben  be  tabebreoe  obertoegen  unb  to  metenbe  na  bem  redete,  unb  f ödsten 
toinfele  ||  in  bem  ©affenred^te,  be  men  bor  »or  nid^t  l^abbe  borffagen,  unb 
i)unbtn  bat  me  on  unred^te  na  ging,  be«  iat  me  §«rman  bau  Obe«bett^  20 
be  :^ir  ein  borger  »a«,  loent  l&e  fif  redete«  tt)ot  borftunt  unb  bat  lantred^t 
geregiftreret,  at«  bor  gefd^reüen  fteit*.  biffe  fatte  fi!  bar  ober,  unb  i!  loart 
om  to  ffuipe  gegeben  to  fd^ribenbe,  unb  l^e  mafebebiffen  ^>roceffum  na 
bem  redete  bem  unred^ten  toebber  to  ftanbe ,  alfo  bat  men  fd^otbe  fenben 
in  be«  feifer«  l^of  unb  bragen  umme  gemeine  orbete:  to  bem  erften  alfu«,  25 
eft  jennid^  rid^ter  möge  rid^ten  ober  befetene  lube  in  bem  taube  to  ®affen 

8.  atfe  aifo  AB,  bod^  ijl  in  B  ba«  txftt  'alfo'  au«geftri*en. 


1 .  ^ad^fcnf^iegcl  I,  38,  2  (^orne^er 
3.  2(u3g.  193). 

2.  -^ermann  i)on  OeBl^fdbe  nennt 
fiä)  aU  ^erfaffer  bcr  beiben  Bei  ©omc^cr, 
2)cr  9iid^t|lcig  Sanbrcd^tö,  SBcrttn  1857, 
@.  392—398  abgebrudten  xt^töpvoctU 
\naii\^tn  @(^riftcn  (Sautck  unb  Sßxk^ 
mi«.  '@8  erl^ellt  aber  nic^t,  iDclci^cö  ber 
ja^Ircic^cn  nnö  crl^altencn  9legiper  be8 
?anbred^t8,  f.  SÄeci^t^b.  <B,  57,  ettoa  tl^nt 
beigelegt  tocrben  möd^tc.  S)ie  unö  öor*» 
liegenbe  Slrbeit  barf  c^idtf)  bem  SRegipet 
rno^T  el^cr  bcrB^it  öor  atö  naä)  jener 
@cnbuncj  bctgemeffen ,  alfo  cttoa  in  bie 
SD^ttc  be«  14.  3af)ri  gefetzt  Serben.' 
^benba  @.  392.  Urfunbli^  ift  mir  $er- 


mann  Don  OcbiSfelbc  nitijttoorgefommett, 
nur  im  ältejlen  üKaabcburger  Scf^nbud^e 
(öon  ca.  1370)  tüirB  auf  S3I.  10  a  ein 
Hermannus  de  Ovestvelt  genannt ,  ber 
ol^nc  Stoctfet  mit  bem  obigen  tbentif^ 
ifl.  3m  Uebrigen  ifi  biefe  gamitie  ni^t 
mit  ber  abUgen  gleid^en  9'iamen«  jn  öer* 
»eci^feln.  2)cr  bei  ^omc^er  a.  a.  O.  @. 
391  genannte  Hildebrandus  de  Oues- 
uelt  (Ur!.  toom  1291  bei  ö.  ?ube»)ig, 
Rell.  Mss  V,  38)  ^at  mit  ber  üKag- 
beburger  Mrgerfamilic  biefeS  9^amen« 
rtiöft^  ju  tl^un. 

3 .  Sn  bem  SBorl^ergel^enben  finbet  fl^ 
feine  barauf  b€jügli(i^  Sf^otij. 


«ud^ni.    1358.  227 

mnn  bc  rid^tctc,  bc  ober  fe  bcn  6an  l^cft,  unbe  be  f eifere,  toenn  fjt  in  bat 
gerate  fum))t»  bat  bit  atfit^  fd^uöe  fin ,  bat  bint  nten  tDoI  befd^teben  in 
bem  btibben  bofe  in  bet  52  SR.,  bat  i^  rubrifen.  bat  fteit  gefd^tebcn  *be 
feifer  tttad^  in  aüen  Canben  ntd^t  toefen  unb  bat  ttd^ten:  bat  unrnie  t;cft 

5  ^e  in  ben  lanben  tid^tere  gefaf  \  aüet  in  bet  60  tubtüen,  bat  fteit  In 
tüelfem  getiefte  be  leifet  htmpf  etc.  *.  tcSft  ef t  imanb  ntoge  be  ©äffen  taben 
ut  bem  gettd^te,  bat  fe  inne  befeten  finb,  be  teile  be  tic^tetc  ted^te«  bem 
degetc  l^et^jen  mad^  unbe  be^  nid^t  entoegett,  biffeö  bint  men  betotfinge 
in  bem  anbeten  bofe  in  bet  25  St. '.  ed^t  eft  be  feifet  ebbet  fin  l^obetid^tet 

10  obet  ben  ©äffen  tid^ten  möge  buten  ©affenlanbe,  toente  men  nein  otbel 
obet  be  ©äffen  l^aten  fd^al  teenn  in  fafftifet  att,  bit  bint  men  in  bem 
etften  bofe  in  bet  34  8t. ,  bat  fteit  'ettet  be  tid^tet'  etc.  *  zdft  in  bem 
anbeten  bofe,  9i.  1 2,  bat  fteit  *ti)enn  fe  etften  etbaten  bat  be  fatfet'  etc.  * 
ed^t  in  bem  anbeten  bofe  in  bet  25  9t. ,  bat  fteit  'toot  be  tid^tet  nid^t 

15  tid^ten  tbif  etc.  ®  ut  biffen  teben  i^  openbate  bat  ben  botgeten  unted^t 
fd^ad^  an  bet  labinge.  o!  Sonftantinu^  be  feifet  unb  ©ifbeftet  be  patot^ 
fetteben  ,bat  ted^t,  bat  men  umme  eigene  fd^al  netgen  antmetben  loenn 
in  bem  getid^te ,  bat  eb  tit,  umm  lel^n  bot  bem  le^nl^eten :  bat  umme 
fd^olbe  be  l^ettod^  bitten  l^it  to  lanbe  etft  tid^te  fod^t  l^ebben, 

20         5Do  be  botgete  öunben  fo  bete  befd^teben^  ted^teö  bot  fif,  be^  tl  l^it 

ein  betC  l^ebbe  tott,  bo  botben  fe  to  tabe  bat  men  §etman  ban  Dbe^belb 

in  be^  feifet«  l^of  fenbe  to  botbatenbe  be«  l^ettogen  dage,  unb  eft  bc  feifet 

be  ftab  id^t  teolbe  taten  bi  ted^t  bliben.  be«  toatt  il  om  to  etm  !um^)ane 

«(.91b.  geben,  unb  toi  togen  to  ÜKeinj  an  ben  $Rin.  bat  lege  h)i  unb  teatben  be«  || 

25  feifet«,  loente  ^e  tea«  to  Sllen  unb  tootee  bat  fomen.  bo  be  U\ä)op  bau 
aWagbebotd^  bat  botnam  bat  be  botgete  ot  boben  l^abben  gefanb  an  ben 
feifet,  ^e  et^of  nie  bebinge  umme  be  fafe  unb  enbob  ben  botgeten,  l^e  l^ebbe 
Dulmad^t  bau  bem  l^ettogen  bat  fe  to  one  quemen  to  XBoImetftebe;  unb  be 
l^ettod^  betl^of  fil  of  in  be«  feifet«  l^of ,  be  U\6fop  begebingbe  mit  ben  bot^ 

30  geten,  alfo  bat  be  fftxto^^  fd^otbe  bet  ebbebifd^en  loebber  taten  ot  anf^)tafe 
unb  tt)at  fe  om  an  9iien  ®atet«Ieben  l^ebbe  taten,  unb  be  ebbebifd^e  fd^otbe 
aöent  bat  fe  ted^te«  -^ebbe  taten  ben  bifco^je  in  bat  gobe«^u«  to  3Ragbe^ 


18.  bent.  5.  21.  ttt.A,  24.  flcgeuen  5.  31.  l^cbbcn  5.  32.  3n5fte^t 

'taten'  »ot  'aUent'. 


1.  ©ad^fenfrtegcl  III,  52,  2  (^o-  4.  @a(]^fcnf:|).1, 34,3  (^ome^cr  191). 
mevcr  3.  5lu8g.  347).  5,  Ib.  II,  14,  4  ($omci?cr  238  unb 

2.  Ib.  III,  60,  2  (©omet^cr  355).  Scdartett)» 

3.  Ib.  II,  25,  2  (^omc^cr  254).  6.  Ib.  II,  25,  2  ($omei?cr  254). 

15* 


228  &äfdppeodfxcmt. 

hoxdf,  unb  be  bi\dfep  f ^olbe  be  Borger  belien ,  unte  be  ^erto«!^  f ^o(be  be 
Borger  ut  alter  cfage  bringen  bor  bem  rtfe  unbc  be^  o}ptm  brose  f^icSen 
»an  bem  fcifere :  bar  fc^folbcn  tt  Borger  mmne  geöen  bre^irabcrt  mort. 
btffe  begebmge  f aebeu  und  be  Borger  na  to  SD^etn}.  ol  f anbe  bc  Bif co})  fineu 
Bobcn  at  bar  to  fmem  fioager  ben  ^fertogcn:  xsxd  be  toorf,  bat  teufte  toi  5 
nidfU  toente  tx>\  fonben  Bt  bren  bagen  bor  ben  letfer  nue  fönten,  be^ 
bud^te  und  lool  bat  be  ^oc^  bat  fo  ^bbe  Beftalt,  bat  loi  nic^t  inlaten 
ntoften  loerben.  to  (eften  tarn  bat  fo,  bat  be  ratmanne  t>an  ^Keinj  und 
mit  ft!  iuBrod^ten ,  alfo  fe  t>i>x  ben  fei[er  gingen,  bed  ent)>feng  und  be 
fet[er  gutülen  tom  erften  unb  ^it  und  Beiben,  ^  loolbe  und  Igoren  to  10 
l^ant.  unber  bed  koart  nadf  bem  otogen  loebber  fant,  u>ent  eb  abent  n>ad, 
unb  \fc  n>ad  in  fin  l^erBerge  gan.  bo  be  l^ertod^  toebber  fomen  txxi^,  bo 
xtip  men  und  bor  ben  feifer.  bo  ^ermann  fine  Bobefc^op  »erben  f^olbc 
unbe  bed  Began,  bo  fpraf  be  feifer,  l^e  bomeme  fin  nic^it,  tt>u  toot  ^e  bod^ 
on  bor  tool  bornomen  l^abbe  to  SBittenBergc,  bar  be  futoe  §erman  bete  15 
mit  bem  feifer  l^abbe  gerebet  unb  ^  orbete  bar  baut,  bar  on  be  feifer 
umme  bragebe.  bed  Began  if  latin  to  f)>refen  to  bem  feifer  unb  1^  mit 
mef .  bo  fpraf  be  feifer  gut  bubef d^  unb  ^eit  und  to  bube  fpref en ,  toente 
fft  oornemet  toot.  bo  Bebe  toi  on  bat  l^c  und  tootbe  taten  Berid^ten  gemeiner 
orbete.  bo  f^jraf  be  l^ertod^  *^ere,  if  Bibbe  j[u  bat  gi  fe  nic^it  l^oren :  fe  fint  20 
toebfcer  meF.  bo  \pxek  toi  'unfe  l^ere  »an  3ÄagbcBord^  l^eft  jutoe  fafe  Be- 
rid^tet  mit  ben  Borgeren:  tat  id  und  entBoben;  of  toete  gi  bat  tickte  tool, 
tocntc  bed  Bifd^o^jed  Bobe  id  Bi  ju'.  bo  fpraf  l^c,  bar  af  toufte  ^e  ||  nx6)t,m.\^2^. 
unb  'l^cr  feifer,  gi  fd^utten  orer  nid^t  l^orcn:  fe  finb  tiftid^  unb  bangen  ju 
in  ben  toorben/  bed  anttoorbe  toi  'toi  fint  Boben:  toat  toi  feen  unb  l^oren  25 
unb  toat  und  toebberbart,  bat  mote  toi  na  fcggcn  ben,  be  und  l^cBBcn  ut 
gefanf ;  unb  Beben  bat  l^c  bc  ftab  to  ÜKagbeBord^  tcit  Bi  futfcm  rechte,  afd 
ben  Saffcn  toere  gegeben  bor  finer  tit.  bed  \pxd  bc  feifer,  ff^  fcrbe  fif  an 
nein  red^t,  toenn  toat  fine  borften  in  finem  l^obe  bunbcn,  bat  fd^olbc  Bti* 
öcn.  bed  f;abbe  toi  unber  enanber  bete  toeffeltoort,  unb  be  l^ertod^  bau  30 
©äffen  unfc  be  i^oberid^ter  l^ertod^  SSctf  unbe  be  bau  ©toargcBord^  beten 
mit  reben  bar  in.  to  teften  bo  toi  feen  bat  und  bc  borften  l^inberben  unb 
be  feifer  und  nid^t  gerne  l^orbc ,  bo  neme  toi  ortof  unb  meinben,  toi  toot^ 
ben  ramen  einer  anberen  tib. 

ÜDar  na  bed  anberen  baged  l^abbe  be  feifer  ein  concitium  mit  ben  35 
öorfien.  bed  ferne  toi  bar  in,  bar  be  feifer  toa^,  bo  und  be  l^ertod^  fad^, 
I;e  ftunt  vip  unb  nam  ben  feifer  bi  bem  arme  unb  trat  mit  om  af  bem 

5.  be  ttjufle  A.        10.  ]^.  »nb  6.  A,  'un6'  fif^lt  B.       13.  xmiah,  fel^tt  AB.        14.  wo  B, 
18.  mif5.  21.  fpraf^.  29.  »unbe  5.  32.  pcgen -B. 


©ud^n.    1359.  229 

toegc,  atfo  bat  toi  unfer  bobefd^o^)  nid^t  ntod^tcn  »erben,  bo  leite  tot  bat 
af,  toente  be  feifet  öot^of  ftf  unbe  tod^  entoed^.  bo  betbigebe  be  l^ettod^ 
be«  bifd^ojje^  boben  »an  3Dlagbebotd^  t>an  fif :  be  ^abbe  toot  ad^te  bage« 
anttoorbe^  gebetbet;  toat  ^e  bem  bifd^o))e  bo  entbot,  bat  toeit  l^e  toot.  be^ 
5  toge  tot  of  to  f)u^  an  enbe.  bo  be  borgere  nienben,  be  bebinge  fd^ofben 
mad^t  l^ebben ,  be  be  U\dfop  on  entl^eten  {;abbe  öot  toar  bor  bete  tnben 
umme  be  bor  fd^rebene  [afe,  bo  toorben  on  be  begebtnge  cntogen  unb  nid^t 
ge^olben.  beffc  bebinge  unb  bobefd^o^)  toeren  fd^een  in  ber  baften  na  gobeö 
gebort  1 359, 

10  jDar  na  to  ))ingften  leit  be  grebe  ban  9lejj*  be  borgere  laben  bor 
ben  feifer  ;tnb  borclagebe  fe  umme'  bat  fe  ont  [in  beberüf  erbe  nemen ,  be 
borc^grebefd^o))  to  ÜKagbebord^,  unb  be  l^abbe  be  bifd^op  mer  bene  febentid^ 
iar  ge^t  an  anfjjrafe.  unber  be«  fanbe  bifd^o^)  S^iberif  ban  SUJinben ,  be 
bar  na  ^ir  Vx\äfop  toart,  finen  bref  ben  borgeren,  bat  fe  in  be«  feiferö  ^of 

15  fenben  ttoc  ut  beut  rabe:  f)t  toolbe  on  trutoetüen  ]^el^)cn  to  oren  fafen, 

unb  fanbe  on  be«  feifer«  optmn  bref,  bat  fe  belid^  fd^olben  af  unb  to  riben 

bau  funte  ÜKarien  3KagbaIenen  bage  toente  to  funte  SWid^ct«  bagc.  be«|"^*} jy; 

fanbe  me  ttoe  rabnianne,©etfeS!oninge«'^  unbe  ©iberbeöan  beute  ®taMe*.  || 

«j.92b.bc«  toge  toi  to  ^rage.  bo  toa«  be  feifer  to  SSubi^jen*,  bar  bolgebe  toi.  at« 

20  toi  bar  fernen,  fo  l^abbe  be«  futben  bage«  be  l^ertod^  einen  claget  taten  unb 
l^abbe  be  borger  bau  ÜKagbebord^  in  be«  rife«  atiftt  bon  taten,  bo  braf  be 
feifer  u^)  unb  tod^  to  Sutmerijj,  bar  botgebe  toi  unb  quemen  bor  ben  feifer. 
bo  be  borger  nieinben,  nte  tootbe  fe  Igoren  umme  ben  l^ertogen  bau  ©äffen, 
bo  \pxd  be  feifer,  l^e  toolbe  ber  borgere  t>an  3Äagbebord^  nid^t  berid^ten 

25  taten,  toente  fe  nemen  om  unb  finem  greben  bau  JRefe  fin  bord^grebcnam- 
med^t  to  3)?agbebord^.  be«  anttoerbe  toi,  bat  bord^grebenammed^t  J^ebbe 
be  bifd^o^)  unb  bat  gobe«l^u«  to  3Äagbebord^ :  bar  borbe  on  nic^t  to  to 
anttoerbcn.  be«  \pxat  be  feifer,  fe  fd^otben  to  l^u«  teen  unb  mit  ben  bor- 
geren  unb  mit  bem  bifd^o^)c  bar  umme  f^jrefen  unb  be«  anttoerbe  geben 

30  bi  fe«  toefen. 

jDe«  toge  toi  to  ^u«.  bo  toart  toot  fed^t  ben  borgeren  l^eimetifen,  at 

4.  let;bct  B.  8.  bcijebinge  B.  9.  MCCCLIX  jare  B.  10.  2)av  na  in  ben 

innöflen  bar  na  to  t>.  AB.  16.  »etic^t  B,  18.  *mc'  fel&tt  B.  22.  tutuerife  AB, 

Uu^tnml^  a  h,  26.  anttoorben  B. 

1 .  ®raf  So^nn  öon  9lc|3  ober  öon  öon  ©ad^fen  öemtältitt.    SSgt.  bagegen 

§arbeag  luar  öcrtüanbt  mit  bem  Ouer«  @.  230,  8. 

furt^fdjien  §aufe,  baö  \t^tx  baö  Surg*  2.  SBetfc  («et^clo,  Set^mann)  tönig 

grafenamt  befeffen  ^atte.    (gr  toar  nad^  ijl  ©ürgermeijler  1350,  1353,  1365. 
@lafe^,  tember@äd^|.  ®efd^.  4.  5lup.  3.  eiegfrieb  i)om  «Statte  toar  1354 

e.  1 20  ((Sol^n,  ©tammtaff .  Sil.  57  u.  1 16)  S3ürgcrmeiiler. 
mit  Helene,  3^od^ter  ^erjog  Sflubolfö  I.  4.  53aufecn. 


230  ^'6p^m6ivcml 

bed  l^ertogcn  dage  meinbc  niäft  tpcnn  bc0  bord^grebcn  ammt^ft :  mente 
]^c  l^abbc  beut  gtcbcn  Dan  SRcfe  getobet,  bo  l^e  om  fin  bod^tet  gaf ,  be  Vu 
\^op  t>an  äJiagbebotd^  fd^otbe  om  be  gtau\ö)op  taten,  men  \pxal  of ,  be 
U\cS)op  l^ebbe  fe  vebe  getegen  ben  leeren,  nu  benn  be  ftab  opmt  btet)e  l^eft 
ban  bcme  gobc«]^u[e  unbe  öan  ben  bifd^o))en  bat  men  be  gtat^efd^op  nic^t  5 
taten  [d^ot,  bar  umme  gingen  be  l&otger  to  bem  ]&ifd^o})e  wnb  to  ben  bom- 
leeren  nnbe  Beben  bat  fe  be  bord^gteöefd^o^)  ntd^t  teiten,  nnb  t)rageben  ben 
btfc^o^),  eft  J^e  bem  greDen  öan  atefe  fime  [magere,  mente  ^  be^  bifd^ojje^ 
fnfter  bod^ter  l^abbe,  getegen  l^ebbe  bat  bord^grei)enammed^t»  be  ix^äfop 
anttoorbe,  fft  l^ebbe  eime  getegen,  be  l^ett  ban  5Wefe,  mat  l^e  ^>an  redete  om  10 
lien  fd^otbe,  be  an  crftorben.  bo  beben  be  borgere  ben  U\ct>p  unb  be  bom^ 
leeren  bat  fe  bat  bord^grebenammed^t  nid^t  bortetcn  an  oren  mitten,  toente 
fe  l^ebben  bar  grote  ))enninge  nmme  geben*     . 

Unber  be^  toart  ben  borgeren  ed^t  be«  feifer«  optnt  bref  gefant, 
bat  fe  fd^otben  betid^  in  be«  feifer«  l^of  fomen  nnb  fd^otben  aüe  tit  betid^  15 
to  nnb  af  teen,  nnb  attc  be«  rife«  nnberbanigen  fd^otben  fe  geteiben,  menn 
fe  bat  efd^eben.    bay  nmme  morben  be  borgere  to  rabe  bat  fe  ©ifribe 
ban  bem  ©tatle  nnb  mi  fanben. 

ÜDo  mi  quemen  to  ^erne,  bo  meren  bar  tnbe,  be  befatten  nn«  bar 
mit  gerid^te  nnb  brod^ten  brebe  be«  feifer«  || ,  bar  ^e  inne  bob  atten  be«  m.  93a. 
rife«  nnberbenigen,  men  fd^otbe  be«  bifd^o^)e«  man  ban  äWagbebord^  nnbe 
be  borger  ban  3Äagbebord^  an  tibe  nnb  an  gnbe  l^inberen,  nmme  bat  tmc 
borgere  ban  ^erne  in  bem  bifd^o^)bom  to  äWagbebord^  berobet  meren.  bo 
mifebe  mi  bar  iegen  be«  feifer«  o^)enen  bref,  bat  mi  fd^olben  betid^  teen 
bor  atte  tanb.  bo  mifebe  nn«  be  rid^ter  to  beibent  fit  ban  fil  nnb  \ptot  25 
bat  mi  nn«  entrid^teben  bor  bem  leifere. 

®e«  ferbe  ©ifrib  umme  nnb  reit  to  äßagbebord^,  unb  if  reit  to 
^rage  unb  fam  bor  bem  feifer.  bar  ma«  be  l^ertod^  ban  ©äffen  unb  be 
grebe  ban  9iefe  unb  anbere  borftcn  bi  om.  be«  bat  if  ben  feifer  ban  ber 
borger  megen  ban  SKagbebord^  bat  ^e  fe  bi  orem  red^t  teite,  bar  fe  fine  30 
borbaren  bi  taten  l^abben,  mente  be  l^ertod^  ban  ©äffen  borbotgebe  fe  unb 
l^eitbe  fe  an  ctagen,  atfe  l^e  on  unred^t  bebe,  bo  fjjraf  be  l^ertoc^  *]^ere,  tf 
^ebbe  fe  mit  redeten  ctagen  borbotget  in  jumeme  l^obe ,  at«  mi  jume  bor^^ 
ften  to  beitet  l^ebben ,  unbe  bibbe  bat  gi  mi  bar  bi  bel^otben'.  bo  \pxal  if 
mebber  *l^er,  be  borgere  enmorben  nue  fo  getaben,  at«  fe  ban  redete  fd^ot*  35 
ben,  unb  morben  of  to  unred^te  borad^tet  to  ©ubecjin,  atfo  gi  fe  geteibet 
l^abben  belid^  af  unb  to ,  unb  be  borger  l^abben  bar  to  fanb  to  bem  erften 

7.  9»raucfd>o))  B,        8.  grauen  Ä        22.  l^unberen  Ä        23.  t>v]  bat  AB,       27.  xttff  B. 


mäfU,    1359.  231 

male  to  ÜRetnj  wnb  toeren  f ebber  f utoen  to  ju  to  8«tmetife :  mcn  tpolbe  fe 
nuc  to  antootbe  toten  lomen.  nu  tpaö  ein  Borger  ed^ter  mit  mt  up  bem 
tocgeto  iu,  ^üente  tt)t  optm  brebe  l^ebben  mit  juö)en|!eifcrtifen  ingefegcl 
bat  be  borgcr  öelid^  fdj^oßen  in  intoen  l^of  af  unb  to  fomen.  nu  l^ebbe  gi 

5  ben  tan  ^erne  brebe  geben,  bat  men  be  borgere  bau  SÄagbcbord^  [d^at 
l^inberen  an  übe  uub  an  gube.  biffe  breöe  fint  toebber  enanber:  bar  ummc 
enioil  nen  borger  mer  iutoen  l^of  f ofen ;  funber  toan  men  fe  tabet,  ate  men 
to  redete  fd^at,  unb  bar  labet,  bar  men  fe  to  redete  laben  fd^al,  bar  fe  fo 
Detid^  fomen  mögen  at^  be  i^ertod^  mn  ©äffen,  unb  men  fe  i^pren  n)il  atfo 

10  toot  ate  men  ben  l^ertogen:  bar  toitten  be  borgere  geren  fomen  unb  fdj>ußen 
ber  ©äffen  red^t  to  l^ut^^e  nemen  unb  bem  l^ertogcn  U)oI  brefen  be  dage, 
be  ]^e  np  be  borgere  geftaft  l^eft.  l^er  feifer,  alfo  toiüen  be  borgere  biffe 
fafe  ftan  taten  to  jutoen  gnaben  up  or  xtäft\ 

2)0  bat  be  grebe  tan  SRefe  eined  anttocrbed,  eft  on  be  borger  tan 
58t.  93b.  SÄagbebord^  toofcen  laten  fomen  to  ber  bord^gretefd^o^).  bo  ||  anttoorbe 
if  atfo,  ate  beboten  loa«,  be  bord^grebefd^o))  i^orbe  be«  gobe^l^uö  to  äJiagbe^ 
bord^,  eb  bel^orbe  ben  U\^op  to  toranttoorbenbej  fonbe  l^e  mit  redete  bat 
bord^gretenammed^t  ertoerben,  toat  benne  ben  borgeren  bel^orbe  to  bonbe, 
bar  fetten  fe  fif  nid^t  toebber.  bo  \pxat  be  grebe  '^er  feifer,  gi  Igoren  tt)ot 

20  bat  be  borger  bau  Sßagbebord^  toeinid^  umme  jutoen  toilten  loiöen  bon'. 
bo  anttoorbe  if  'f)zx  feifer,  mine  leeren  be  borgere  Dan  äfiagbebord^  loiüen 
bon  aßenl,  bat  fe  mit  eifen  unb  mit  rechte  bon  mögen :  fe  loeten  tool  bat 
gi  on  anber«  nid^t  toiüen  beben',  bo  fbraf  be  grete  ^fe  loitten  m^f  jo  bord^^ 
grebe  nid^t  taten  ftn,  bat  min  teberlife  erbe  x^\  bo  anttoorbe  if,  bat  fe  on 

25  to  bord^greben  nemen,  fo  beben  fe  »ebber  red^t:  'toente  be«  l^ertogen  elber=^ 
baber  Dan  Raffen,  be  i^ir  fteit,  l^eft  be  l^erfd^o^)  Dorf  oft,  unb  be  bifd^op 
l^eft  be  in  fel^n?  unb  tperen,  unb  be  fd^e^jen  i^ebben  om  geftt)oren  unb  mo^ 
gen  on  nid^t  Dortaten  unb  ju  nemen,  eb  enfi  bat  gi  eb  mit  red^t  tertoer^^ 
Den :  mente  eb  i«  ber  ©äffen  red&t,  bat  men  nimanbe  fdj^al  ut  tt)eren  U)ifen, 

30  men  brefe  erft  be  toere  mit  red^f  \  atfu«  nam  if  orlof  unb  leit  be  fafe 
ftan  VLp  red^t. 

ÜDar  na  hat  be  bifd^o^)  be  borgere  bat  fe  loolben  fomen  to  Satte,  bar 
l^ebbe  J^e  ben  l^ertogen  torbobet:  ^e  tootbe  feen  bat  l^e  aße  fafe  gutlifen 
entrid^ten  mod^te.  bar  quemen  be  borgere.  be«  bat  be  bifco^)  bat  fe  en 

35  tomiäf  nxäft  anfeen:  fin  ftoager  i&ebbe  grote  foft  bragen,  bo  anttoorben 

10.  olfe  ben  l^ert.  m  19.  fatten  B,  32.  (Sotue  B.  33.  '|e'  »or  *aUc'  fel^tt  A. 

1.  <8a(j^fenf))icget  II,  70:  SWan  nc      in  gctücrcn  l^cDct,  imc  netocrbc  bicgctocre 
fal  niemanne  mtfen^anftme  gube,  bat  l^e     mit  redete  afgetomtnen  (gebrod^tn  Bg). 


232  ^^ppmäfxenit 

be  6orgcre  'ffzxt,  tpt  iftbitn  t>oxäf  jutocnt  totttcu  uk  oöcrfccn  unb  je  mer 
unb  mer  to  kä)t :  eb  toart  no6f  nuc  gcl^ofbcn  aflc  bcbinge,  bc  gi  in  buf fer 
fafc  gcbcbingct  fftihtn.  gi  fd^uttcn  ipcten,  ti)cr  bc  l^crtoci^  iutoc  ftoagcr  nid^t, 
]^c  fd^olbct  und  ut  beut  libe  riten,  er  toi  om  toat  gctocn  tootbcn'.  be«  f^Jto! 
be  Wfd^oj)  gar  butc ,  aüt  bing  fd^olbc  nu  to  cnbe  gan  on  t>oxtoäf ;  molbe  5 
Uten  b^d  nid^t  toben,  l^e  toolbe  bat  up  be  l^ilgen  ftoeren.  be«  toorben  aber 
bebinge  begre^>en,  atfo  bat  be  borgere  fd^otben  geben  öeirl^nnbert  marl, 
unbe  be  l^ertot^  fd^olbe  be  borgere  toifen  toebber  an  be  ebbebifd^en,  unb  be 
ebbebifd^e  fd^otbe  al  red^t  taten  bem  gobeöl^ufe  to  SWagbebord^ ,  unb  bc 
hi\äff>p  fd^ofoe  be  borgere  betien,  unbe  mcn  fd^otbc  be  borgere  nummer  10 
bortotfen  an  einen  anberen  leeren ,  unbe  be  l^crtod^  [d^otbc  bc  borger  nt 
atter  ctage  bringen  unb  |1  beö  feiferö  o^jcnen  bref  fd^iden  binnen  benanter  931.94a. 
tit.  atte  biffe  bebinge,  bat  be  [d^utten  ftcbe  bttben  unb  gcl^otbcn  toerben, 
bar  gaf  hi\äfop  Dtto  finen  o^jcnen  bref  up,  bod^  cntbeten  be  l)ercn  ber  be^ 
gebinge,  unbe  be  borgere  bel^eitben  or  ^jcnninge.  bar  na  ftarf  be  bifd^o^).  15 
bo  l^cbbc  be  l^ertod^  bat  gctt  toot  genomen  unb  teit  be  borgere  bragen,  eft 
fe  be  bebinge  tootben  l^otbcn.  bo  anttoorben  [c,  bar  moften  fe  nod^  umme 
fprcfen  mit  ber  ntetnl^eit. 

tX}o  b'tfd)op  <lDtto  flarf^  ttnb  wem  t^e  U30lmer|lebe  beDol,  unb  wo  ^t  to  graoe 

beliebige!  wart.  20 

3uii26.  3n  bem  jar  na  gobeö  gebort  1300  unb  60  bt  funte  3acobe«  bage 
toart  bifd^o^)  Dtto  !ranl  unb  fufebe  toot  bre  bernbet  jared  unb  ftarf  in 
3)iaii.bem  1361  jare  bor  funte 'iß]^iti|)^)i  3acobi  abenbe  to  SBotmerftebe.  bar 
beboren  in  ber  baften  fad^  men  bide  toenn  eind  bed  nad^teö  burige  tootten, 
at«  eft  be  lieben  erlud^tet  toere  bau  grotcm  burc:  men  fonbe  bod^  ntd^t  25 
borbaren  bat  Jennid^  bor^)  ebber  ftab  borbrant  toere.  buffe  buringe  toa« 
ben  bau  3)tagbebord^  up  bat  norben* 

f)abbe  buffe  bifd^o^)  fif  ergen  an  berfumet,  bat  beterbe  l^e  bar  mebe, 
bat  ]^e  in  finer  fufe  bed  gobed^ufed  f tot  bebof  orer  ttoelben :  bat  toeren 
Deir  boml^eren,  beir  benftmanne  unb  oeir  borgere.  biffe  teit  f)t  fif  toben  30 
in  trutoen  to  beö  gobeöl^ufed  l^ant,  bat  fe  be  beften  nergen  fd^otben  ant-^ 
toorben,  eb  entoorbe  ein  U\6)op  einbred^tid^tifen  to  getaten.  unbe  bar  toart 
grot  frid^  mebe  betoart  in  bem  tanbe. 

2)0  biffe  bifd^o^)  bot  toad,  be  borgere  teten  aße  ben  brebe  funbigen, 
be  to  finer  bigraft  tootben  !omen,  unbe  reben  om  jegen,  bo  men  on  brad^te,  35 
unb  t;ut^)en  on  ertifen  to  grabe  bringen. 

2.  be  binge  AB.       5.  fcbolbcn  ?       24.  mcc  tücnn  fT.       26.  itvaun  B.       30.  borgeren  AB. 


53ud^II.    1360—1361. 


233 


©iffc  btfd^o^)  Otto  ti)aö  ein  ti)elbtd^  unb  ein  ntcnttd^  borfte  gen^efen, 
nnb  om  tpaö  unteHid^  gett  to  bauen  ban  beftebtnge  finet  unberbi[d^o^)e 
unb  etbebe  unb  ^)robe[te,  be  l^e  ttoi  ebber  bri  ftunt  obetlebet  {;ebbe.  of  toaö 
om  gtot  gelt  to  gebatten  ban  lel^ngube,  bat  om  lo«  toatt  in  bem  ftetbenbe, 

5  bat  bor  ban  gefc^rebcn  i«,  atfo  bat  be  ban  §aße  l^abben  befd^reben  mer 

benn  ttoebufent  marf,  ber  l^e  or  l^abbe  genoten  in  bem  [terbenbe  atteine: 

bod^  l^abbe  l^e  nid^t  fo  öefe  bat  men  on  mebe  mod^te  to  grabe  bringen*. 

bar  umme  loolbe  me  om  l^ebben  l&etmttfen  begraben  unb  of  umme  ber  fafe 

iBi.94b.tt)iüen,  be  bom^eren  l^abben  bare  ||  bat  befcn  2lrnb  om  be  bigraft  borbobe: 

10  n^ente  l^e  lad^  in  grotem  frige  mit  on  unb  mit  bem  bi[d^o^)e,  ate  l^ir  na  fd^rC:, 
ben  i^  in  bem  negeften  jare.  bod^  »orbcn  to  teften  toege  fod^t,  bat  men  on 
ertifen  na  be«  gobeöl^ufeö  toonl^ett*  beging  bre  nad^t,  be  erften  to  funte 
©cbaftian,  be  anberen  to  unferbrutoen,  be  bribben  in  bembome.  bar 
toart  i)z  begraben ,  bar  nod^  ftn  betbe  fteit  an  ben  :|)itre  bi  bem  f ore  bau 

15  fteinen  gel^auioen^. 

©ar  na  ate  be  boml^eren  to  capitt^l  gingen,  bo  gingen  be  borgere 
to  on  unb  beben  fe  bogentüfen  bat  fe  anfeen  be«  lanbeö  not  unbe  bromen 
unb  bat  fe  fif  boreinben  unb  foren  einen  toifen  beberben  leeren,  be  bem 
gobe«]^ufe  unb  bem  lanbe  bequeme  unb  nutte  U)ere:  bar  loolbcn  fe  to  benen 

20  toe«  fe  mod^ten ;  unbe  bat  fe  bar  ein  ca^)ittel  to  teiben  in  be  ftab :  tt)ente 
on  toere  gefed^t,  fe  tootben  fefen  to  3Bant«kben.  be  bomi^eren  antloorben 
untoertlif en  unb  \pxtUn ,  toat  fe  fif  mit  orem  f ore  betooren  ?  fe  gingen  u^j 
or  rat^u«  nid^t  bragenbe  umme  oren  rab:  fe  loolben  tool  ca^)itteten  ane 
fe.  loe  bat  t;ebbe  gefed^t  bat  fe  to  2Bant«teben  feifen  lootben,  be  febe  un- 

25  red^t.  bar  mebe  gingen  be  borgere  bau  banne,  bod^  to  ^ant  bar  na  famebe 
fif  eine  paxtk  ber  bomi^eren  to  SBantöIebe  unb  foren  ben  marfgreben  bau 
SKiffen,  be  to  ^atberftab  ein  foren  bifd^o^)  toa«  gen^efen  toot  tein  jar*.  to 


4.  toa9  eijn  gr.  B, 


6.  be  l^e  B.       W  tfl  fc^toeiliiä^  ri(i^tig ;  «t  ? 


1 .  Tili  biefer  Sfladixi6)t  flimmt  ber 
Scfuttb  bei  Oeffnung  fcineö  ©lobeS  am 
21.  Januar  1831.  m\  ber  SBrufl  be« 
(Srjbtfc^ofg  (!anb  ein  ^eld^  mit  ^atene, 
beibeö  öon  bünncm  @U6er  unb  \6)tt>aä) 
öergolbet.  SBiggert  in  ben  SWagbeburg. 
®t]6)i6)t^^m.  1867,202. 

2.  2)ie  ^Se^räbnißfeierü^Ieitcn  ber 
geflorbenen  (Srjbtfd(>öfe  tüerben  im  'Stitnai 
ber  ^Äagbeburgcr  'S)omtixä)t  \t\}x  au8=' 
füI;rUd;  löorgefd^rieben.  m  ^eißt  (SBl. 
60  b)  unter  anbercm  barin :    Post  pri- 

mam  pulsationem  vesperarum    (cor- 
pus) portabitur  de  aula  sua  a  princi- 


pibus  et  nobilibus  et  baronibus  ad 
ecclesiam  s.  Sebastian!,  secundo  die 
post  primaiu  pulsationem  vesperarum 
corpus  portabitur  ab  eisdem  principi- 
bus  et  baronibus  ad  ecclesiam  s.  Ma- 
riae  (Ät.*U.*l2.^grauen),  tertiovero  die 
ad  ecclesiam  majorem. 

3.  Ueber  baö  2)enfmai  ^b.  Otto*« 
im  2)ome  f.  ^ranbt,  ber  2)om  ju  SWag* 
beburg,  @.  101. 

4.  gubmig,  SWarfgraf  öon  SD^eißen, 
SBift^of  toott  §alber(labt  1357—1366.  @r 
tüurbc  1381  @rjbi|d^ot  öon  SÄagbcburg. 
@.  unten  gum  3.  1381,  «(.  11 6  b. 


234  ^'ippa^xcmt 

buffem  lorc  toaö  bcn  botgcren  nid^t  fere  tcüe  unb  bcn  tanttuben,  »cntc  be 
bif^o^)  ein  iunf  man  tt>a«  Dan  grotcm  fted^te  unb  o!  bat  bt[ci^o})bom  Dan 
f)attcr[tab  atfo  borftan  l^abbe,  bat  fin  öotl  ai  to  fcre  ome  nid^t  banfcbcn, 
unb  l^cbben  un^  on  tool  getaten. 

Unter  be«  fanbe  be  fetfer  finc  brebc  ben  botgeren  unb  bat  fe  tofeen  5 
unb  bat  lanb  torftan  atö  lange ,  toent  l^e  mit  bee  patot^  tabe  unö  einen 
bifd^o^)  fdjfaffebe.   be  marfgteben  t>an  äßiffen  fanben  ben  botgeten  ore 
bteöe  unb  enboben  emftüfen  bat  fe  ore  borgere  berid^ten  fd^olben ,  be  bc 
ftotc  mebe  inne  l^ebben,  bat  men  be  ftnen  brobere  bem  bifd^o^je  t>an  ^aU 
berftab  fd^olben  anttoorben ,  ebber  l^eitben  bage  mit  ome ,  toor  umme  fe  10 
bat  taten  »olben.  an  biffe  brebe  ferben  fif  be  borger  nid^t  öele.  be  bom== 
leeren ,  be  in  bem  SBantötebefd^en  f ore  toeren ,  be  reben  umme  mit  ctlifen 
orcn  örunben,  etlifen  benftmannen  unb  efd^eben  be  ftot.  be  befen  unb  fin 
paxtk  öerboben  bat  me  on  neine  ||  ftot  fd^otbe  anttoorben:  »ente  feu)erena3i.05a. 
to  banne  unbe  mod^ten  nid^t  fefen.  be  befen  tod^  to  ^rage  an  ben  teifer  15 
unb  quam  mebber  unb  brad^te  breDe  bat  be  ^jatoe^  bord^  be«  feifer«  bebe 
tt)illen  bifd^o})  3)iberi!e,  ben  bifd^op  t>an  SKinben,  l^ebbe  bat  bifd^o:|)bome  to 
3Kagbebord^  gegeben*,  be  breDe  ta6  men  ben  borgeren  np  ber  loDcn  unb 
0!  ben  bom^eren  in  bem  ca|)tttet.  be«  befen«  toebberfaten  ferben  fif  erften 
ntd^t  bete  bar  an.  bar  na  famebe  bc  befen  be  papffüt  ber  ftab  in  ben  bom  20 
unb  funbigebe  on  bat  gob  unb  be  ftot  to  JRome  unb  be  feifer  bef orget  l^ebbe 
bit  gobe«]^u«  mit  einem  ctofcn  rtfen  bifd^o|)e,  unb  toDebe  on  fere  to  bem 
matc»  bar  na  mafebe  l^e  eine  famninge  teien  unb  ))a:|)en  to  ben  barboten 
in  bem  rebenter  unb  funbigebe  aber  be«  bifd^o))e«  tofum)}ft.   bar  telen 
\ä)axp^  Wort,  toente  oe«  boben  bifd^o^)e«  böget,  ein  ribber,  \pxaf  bor  altem  25 
öotfe  np  id^te«toetfe  bomberen,  fe-l^ebben  U\ä)op  Otten  üorfoft  unb  öor^ 
raben  unb  om  borgeöen  to  SÄerfebord^  u})  bem  bage,  ben  f)t  bar  l^abbe 
init  ben  marfgreben  Dan  SBiffen.  bit  tt)a«  in  funte  SBarien  3Äagbatenen 

3uii22.  bage.  bar  la«  men  ed^t  be«  bifd^ojje«  breDc  o^jenbare,  be  l^e  Dan  ben  ))aioefe 
unbe  Dan  bem  feifere  l^ebbe,  toente  ettife  boml^eren  l^abben  fj)rofen,  eb  toere  30 

Oct.i8.ein  gebid^te  bing.  bar  na  in  funte  8uca«  bage  fat  be  befen  bat  fent  in 

.  funte  3o]^an«  ferfen,  bat  to  bem  bome  fd^otbe  fin  gett)eft,  unb  funbigebe 

ed^t  bar,  atfe  i^e  in  bem  fenbe  nal^  jjingften  l^abbe  geban.  bo  ^c  to  ^rage 

teen  loolbe,  f)t  funbigebe  o^jenbare  bat  be  boml^eren  in  bem  banne  toeren 

unb  nid^t  fefen  mod^ten :  bar  umme  ^ebbe  be  j)atoe«  einen  bifd^oj)  gegeDen ;  35 

21.  !.  an  b.  A. 

1.  2)aö  ©c^^rcibcn  $t.  ^axU  IV.  an     bie  (gntennung  3>ietnci^8  jum  (Srjbifij^of 
ben  9!atlSi  ju  äWagbeburg,  worin  er  il^m      anieigt,  ift  gebrutft  bei  ©Olafen  IV,  10. 


«Udfflll.     1361. 


235 


unb  \pxatf  mcn  fd^otfcc  mäf  fine  tDebbetfaten  bcroben  otct  Icl^n,  bat  fe 
moftcn  tttonnife  toctben ,  unb  id^teötoelfe  in  be  toptn  ftefen  unb  bcrnen 
atfc  fettere ;  unb  bob  bat  men  oreö  officiate^  btebe  ntd^t  fd^olbe  ncmen 
botbat  mere. 

5         jDat  na  in  funte  SKertenö  abenbc  quam  bifd^o^)  S^ibetif  ban  9Rtnben9^o».io. 
to  3utetboI  unb  fanbe  borboben  ben  gtebeu  ban  SRefe  to  bcn  bom^eren 
unbe  to  ben  botgeren.  be  botgete  f^)refen,  fe  tootben  on  gerne  cnt<)fangen, 
afö  or  toon^eit  toere,  eft  l^c  on  brebe  gebe,  alfe  [in  borbaren  ban  l^ebben, 
bat  fft  fe  U  aüe  oren  redete  unb  hx  orer  bril^eit  taten  tt)olbe  unb  on  l^olben 

10  atte  ore  ^^ribtlegia,  bar  fe  bor  mebe  begnabet  teeren,  unb  ben  borgeren  üen 
>43t.9ob.ane  ||  gäbe,  ate  fe  bore  betenet  njeren.  bit  bebe  be  btfd^o^)  al  unb  quam 

be^  bribbcn  bageß  bor  funte  3lfebeben  bage  unbe  toart  l^erlifen  ent|)fan-^9iov?.i6. 
gen  ban  leien  unb  bau  paptn  unb  erft  to  ©erge,  bar  na  in  ben  bom  ge* 
bracht,  bo  l^orb  if  bat  l^erlifefte  tebeum  bat  il  ju  l^orbe,  bo  men  on  u)) 

15  bat  moöl^ufe  brad^t  l^abbe  na  loonl^eit,  bo  gingen  U  om  be  ratmanne  unb 
entpf engen  on.  bor  l^abben  fe  on  ent:|)fangen  u:()  bem  belbe  jegen  S3erge, 
afe  be  brebier  *  inne  ^olt  to  bem  bome,  ban  otber  tool^nl^eit.  bar  futoeö 
u^)  bem  moöl^u«  giugen  mine  leeren  be  fd^e))en  bor  ben  btfco^)  unb  o^en* 
Barben  om  bat,  bat  om  be^  anberen  bage«  borbe  beö  bord^greben  bing  to 

20  fittenbc^  —  bat  loa«  in  bem  ad^ten  bage  funte  äRerten«  —  unbe  f eben  9^0».  lo. 
om,  e«  toere  not  ber  ftab  unbe  bem  lanbe,  tt)ente  ber  \äftptn  n^er  biöe  bot, 
unb  be  anberen  loeren  otbe  tube,  bat  l^e  anbere  ftebigebe,  be  bem  lanbe 
redete«  ^)(egen  mod^ten :  fo  U)otben  fe  fif  rid^ten,  bat  fe  anbere  to  fif  foren, 
be  bifd^o^)  \pxcit  bat  fe  na  eten  to  ome  femen,  i)t  toolbe  on  ein  anttoorbe 


6.  bem  gr.  B, 


16.  om  B. 


crnjäl&ntc  9^itual.  Ucber  bic  @m^)fang8* 
felerlici^feiten  eine«  neu  gctüäl^ltcn  SBi= 
^of«  l^anbclt  Sl.  62  ein  befonbere«  Äa^» 
^ttet :  Modus  susceptlonis  archiepl- 
scopi  confirmati.  (Sö  l^cißtbaritt :  Archie- 
piscopus  electus  non  ascendet  aiilam 
eplscopalem  ante  confirmationem. 
Confirmatione  obtenta  in  reditu  pri- 
mo  venlt  Hallis  et  ibidem  suscipietar 
tarn  a  conventibus  quam  a  burgensi- 
bus  in  cäpitulo,  portabitur  autem  crux 
ante  episcopum.  Dein  in  monte  s. 
Johannis  {^i.  Sergej  a  conventu  ejus- 
dem  ecclesiae  suscipietur,  deinde  sus- 
cipietur  a  judeis  ante  villam  eorundem 

(über  bieSagc  be«3ubenbor}cö  f.  oben®. 
83,2(ttni.  5).  Tunc  congregati  erunt  in 
majori  ecclesia  Magdeburch  de  Omni- 


bus conventibus,  tarn  clerici  quam 
religiosiy  qui  omnes  proceasionem  una 
facientes  et  de  monasterio  exeuntes 
archiepiscopum  suscipient  in  novo 
foro  cum  resp.  etc.  3)ic  geierlid^ feiten 
beim  (Sinjugc  beö  :|)oft«lirtcn  @rjbif(ä^of« 
(gmft  im  3.  1476  f^itbert  cinSerid^t 
bciö.  2)rei?]^au^t  I,  16:j  ff. 

2.  *Unfc  ]S>ocjle  ^iä)ttxt  baj  ifl  ber 
53är%rai>c,  bic  fifeet  brii  «dt«3)ing  in 
beme  Sare ,  ein  S)ing  in  fantc  3lget(>cn 
2^agc,  baj  anber  in  fautcSo^anneg^age 
bc§  ücd^tcn,  baj  britte  in  bem  ad^tcbcn 
%aat  fcnte  SWartene«.'  SWaobeburgcr 
SBctöt^um  J)on  1261  §  7  Ui%i\ä}cppi. 
unb  @tenjel,  Urfunbcnfammlung  jur 
@efd^.  ber  @täbtc  ©d^lcfien«  unb  ber 
Oberkufife,  352. 


236 


^h^pmd)xonxi. 


geöcn.  na  ctenc  fanben  mtnc  leeren  be  \d)epm  otcr  ttoe  unb  nte!  an  ben 
bifd^o}).  bo  toi  bor  on  fernen,  f)z  \pxoi,  l^c  toolbe  mit  ben  fd^e^^en  atten 
\pxdm,  be«  borJobcbe  mi  [e  to  un«.  bat  toa^  be«  abenbe«  bi  nad^t.  bo 
fat  l^c  i\p  [iner  born^jen  mit  bem  befen  Sltnbe  unb  mit  ben  boml^ercn 
finet  paxtk  unb  mit  ben  benftluben.  bo  \pxat  l^c  to  ben  [d^e})en  *i!  toxi  5 
gerne  blngen  morne ,  aber  fd^e^jen  toil  if  nid^t  ftebtgen,  toente  if  mot  mef 
bebcnfen  unb  rab  nemcn ,  toene  if  to  f d^e^)en  mafe ,  be  minen  gobeöl^ufc 
nutte  fin  unb  bem  tanbe\  bo  anttoorben  be  fd^e^)en,  on  borbe  to  feifenbe, 
unb  ]^c  fd^olbc  be  beftebigen  be  fe  forcn.  bo  \pxd  be  bifd^o))^  l^e  lootbe 
bingen  mit  ben  be  f)t  l^ebbe;  umme  ben  forc,  be«  lootbe  f)t  erft  toifer  10 
werben,  be  borbe  omc.  be«  \pxttzn  be  \(i)tpm,  l^e  mod^tc  nid^t  bingen 
toenn  mit  buüer  banf :  tootbe  l^e  nid^t  bingen  na  redete  unb  ftebegen  be  fe 
foren,  [0  mod^ten  fe  om  nid^t  fittcn.  bar  mebc  gingen  be  fd^e^jen  bau  om, 
unb  I;c  bcgunbe  fere  ernft  to  toerben  unb  bot,  fe  fd^otben  taten  luben ,  l^e 
tootbe  bingen.  bar  beten  bete  toeffettoort  unbcr.  is 

©e«  morgen«  gingen  be  ratmannc  unb  \di)cpm  bor  ben  bifd^o^)  unb 
feben  om  tat  bat  binge  borfumet  toere,  toente  l^e  fit  nid^t  ||  betoifet  ]^ebbe*43r.t»6a. 
na  toonl^eit  be«  abeube«  bor  ber  fd^ejjen  fameren  * ;  unb  berid^teben  one 
bat  ^t  bat  pan  lete,  toent  bat  ed^t  fin  fcebingbad^  feme,  unb  bebragebe  fif 
at  toot  unber  be«,  bat  eb  nemanbe  fd^ebelife  toere  an  finen  redete,  tat  btef  20 
bo  bar  bi  beftan  u^)  fif  futben. 
9J0V.24.        J)ar  na  in  funte  Äatl^erincn  abeube  mafebe  be  bifd^o})  35iberif  ein 
\pxatt  u|)  bem  mo«]^ufe  mit  finen  unberbif c^ojjen ,  unb  bar  toa«  of  be 
bifd^oj)  bau  8ebu«^  unb  atle  pxtlakn  unb  be  ratmanne,  unb  l^e  fat  bar 
ein  rid^te  ober  ben  bau  §oengf*  unb  ben  bau  '!iRienbor:()  bom^eren  unb  25 
bob,  men  fd^otbe  ben  bau  f)onc(I  tein  jar  in  ben  ferfener  toer^)en,  umme 

11.  'mtttn'ftW^' 


1 .  3tt  einem  Stctenflüde ,  baö  u.  a. 
bie  33cflötigung  neuer  @^öffen  im  3- 
1516  bel^anbclt  unb  fl^  im  aJlcgbcbur* 
(jer@taatö=-5lrd^iöbefinbet,  f^cifjt  eö:  SBon 
alter  @ett)ol;nbeit  unb  lang  l;ergehadjiter 
Uebung,  tüenn  berS3urggraf  bingen  tüttt, 
gebübrt  feinem  grobnen  ben  vorigen  Sag 
^d^uljen  unb  <©d^öffen  ju  fünbigen,  bafe 
fein  ^err  bcr  S5urggraf  bingen  tooUt, 
unb  ber  grol^ne  fou  ;^u  bcr  S3c«:|)erjeit 
unter  ber  @(]^ö:|j]|ienfammer  eine  S3anf 
bebedcn,  unb  bann  fott  ber  ^Burggraf 
felbjl  ba(>in'tommen  bei  SageöUd^t  unb 
\i6f  borauf  jeigen ,  baß  man  ttnffe,  baß  er 
beö  anberen  iageö  bingen  ttJoUe.    SWag»' 


bcburg.  @cf*i^t8'»a.  1867,  30. 

2.  ^einri^II.    1354—65. 

3.  @in  2)omI)err  §oengt  ober  ^oned 
ifl  urfunbttc^  nii^t  na^tüeiöbar :  in  bem 
9f2amen  flcdt  o^ne  ä^^^^i^^  ^i^^  i^e^lev; 
tüol^l  aber  lommt  bi«  1361  (»äuftg  in  ben 
Urfunben  ein  Gerlacus  de  Honvels  al8 
cantor  öor,  ber  erfl  1370  atfo  nad)  fafl 
10  Salären  toieber  genannt  toirb  (Urf. 
öom  15.  Hug.  1370  im  <Bt'M.  g,  Wt.  s. 
R.  @r5(t.  L,  Bb,  1).  3lu^  ber  *toan 
^füenbori^j'  toerf(3bn)inbet  mit  bem  3.  1361 
unb  erfcl^eint  jum  erflcn  9Wat  njieber  in 
einer  Urfunbe  öon  1372  (s.  eod.  R. 
^x.  2). 


^uäfJl,    1361. 


237 


bat  l^e  be^  gobc^l^ufc^  flot  ^ebbc  mgccfd^et,  f)t  bat  gnabe  unb  \pxd,  f)t 
^ebbe  bat  geban  bau  be«  ca^jittcte  gel^cite.  bar  feten  be  boml^etcn  be^ 
ca^)itte(^  unb  ftüegen  aMe  [title,  bc  bod^  bor  ben  bomi^eren  l^abbcn  fprofen, 
fe  iDotben^  tt)ot  beftan  bor  bem  rife  unb  bor  beut  ^jatoefe  —  be  leiten  ben 

5  t>an  ^oned  ut  fif  nenten  unb  in  l^ef te  fetten  unb  bar  na  to  goubord^  ^  in 
ben  ferfcner  boren,  bo  gaf  be  n^ertt  or  Ion:  be  oor  be  toolbigefteu  teeren 
bi  ix\ii)cp  Dtten,  be  toorben  ge:|3ineget;  unb  be  i{\äfop  Otto  nid^t  feen 
ntod^te,  be  feten  U\d)op  S)iberite  an  ber  fiben  unb  l^ul^jen  orbele  binben. 
bat  tea^  befen»  9lrut  t>an  ben ,  be  tein  jär  borbreben  l^abben  toefen ,  unb 

10  fine  felfd^oj),  be  geboben  bo  ben  anberen.  alfu0  began  bifco^)  ©iberif  to 
regerenbe  in  finen  l^ogeften  tebematen  fine«  capitttl^,  ifix  fioegen  be  bor^ 
gere  ftiüe  to  untnte  tteierleie  fafe  teilten :  be  eine  fafe,  teente  be  boml^eren 
l^abben  fed^t,  fe  teofben  teol  einen  ii\äfop  fefen  an  oren  rab;  be  anbere 
fafe,  teente  be  t>an  f)onegI  on  in  bortiben  unteiBen  beteifet  l^abbe,  bo  i)z 

15  teelbid^  tea«  bi  bifco^)  Dtten. 

Dan  bifd)op  Wthcvxkt»  gebort  uttb  vto  ^t  b'ifd^op  toart  to  Ma^bchatd^. 

S3ifd^o))2^t;iberif^  tea«  [nid^t]  bau  l^obefd^er  gebort,  ein«  teantmefer« 

föne  bau  ©tenbat.  fine  elberen  fatten  on  to  ber  fd^ole.  l^e  teart  ein  gratee 

ntouni!  to  Senin.  f)t  tarn  bar  ut  unb  teart  ein  böget  hx\d)op  gobeteige« 

20  to  SSranbenbord^.  l^e  tod^  mit  finem  rabe  in  bed  ))atee«  ^of  unb  teart  ein 

U\ä)op  to  ®are))ta:  ben  titet  leit  l^e  fil  geben  bau  bem  ^)ateefe,  nppt  bat 

l^e  l^ir  to  taube  ein  teietbifd^oj)  teefen  mod^te.  bar  na  [tarf  be  U\äfop  'oan 

«t.oob.SSranbenbord^^.  bat  bifd^o^)bome  teolbc  l^e  l^ebben  ||  borteorben  in  bem 

l^obe  be«  ^)atee«.  bo  om  bat  nid^t  teerben  fonbe,  bo  bortearf  l^e  bat  bifd^o))^ 

25  bom  to  SD?inben :  bar  teolbe  me  on  of  nid^t  at  tolaten.    be«  tod^  l^e  an 

5.  in  bc  l^edjte  ff.  13.  fo  twofben  A.  15.  »etidjt  B.  17.  ni6t]  fel^U  AB, 

^ie  •^injufügung  t>on  ^ni(!^t'  ifl  not^n>enbtg.  @.  unten  S3t.  101b:  ^be  boml^eren  meinben 
n)ot,  be  hoxQtv  ^ebbent  om  to  fma^eit  geban  . . .  umme bat  l^e  van  deiner  bort  t»<i9* ;  unb 
SBt.  I03a:  *biffe  6if(i^r^)  »an  flidjter  fcort'.  —  Ober  in 'l&o»efc^er*  ftccft  ein  ©l^nonl^mum 
»on  'dein'  unb  *fli(!^t'. 


1.  SoburgV  @tabt,  A%  Wl.  öftl.  t)on 
ällagbeburg. 

2.  er^bifi^iof  3)ictri(j^  t)on  9Ragbe= 
Burg  flammte  na(b  ö.  fiebcbur«  (Strc^iö 
XI,  272  ff.)  unb3iicbctö  (SRMfd^c  gor^^ 
[jungen  XI ,  8(»,  tom.  2)  !aum  ju  bc* 
jtücifclnbcr  Stnnalfime  {f.  bagcgen  bie" 
tücnig  glaublid^e  1fla^n6)t  bei  (fbcling, 
©ef^^tc  ber  bcutfc^cnSBifd^öfell,  49  ff.) 
au0  ber  f^)5ter  in  ben  5lbcl6flaTib  überge* 


tretenen,  mit  ben  löi^mardö  nai)  tocr* 
tüanbten  aItmär!if(3^engamUie  to.  ^orti^j. 
®a9  S^ieuefle  unb  Scjte,  toaö  über  S)ie* 
tri^  gefd^rieben  ifl,  enthält  ^Riebet«  5lb- 
Ifianblung  '@ef(^|i^te  beö  fd^toßgefejfcnen 
abUgen  ©efcJ^led^teS  toon  SBiömard  big 
15Ü3»  im  1 1 .  SBb.  ber  WIM.  ^ox\iSf.  @. 
81  ff. 

3.  S3if(i^of  Subtüig  toou  ©ranbenbmg 
ftarbam28.  3mU  1347, 


238  @ii^9p^€n^toitit. 

ben  fcifer,  foning  to  ©el^ntcn.  be^  tt)art  ^t  bem  foningc  Ictfcr  Satte  bcl^e* 
gcti!  unb  teif,  dfo  bat  ome  be  foning  bat  tonb  bebofe  t)ür  to  [taube,  bat 
ftunt  i)t  atfe  bore  bat  l^e  guben  brcbe  mafebc  in  ©el&mct  totibe,  unb  fci^af^ 
febc  beut  foninge  gtotcn  bromen  an  gube,  bat  f)z  om  ut  bem  taube  toäf. 
bat  umme  botiDarf  l^c  maunigcd  utanued  l^at  in  bem  taube  binnen  12  5 
jaren.  be6  ftatf  l^it  hx^dfop  Dtto  tan  Reffen,  at«  bot  gcfd^tebeu  i«.  bo 
bottoatf  be  teifet  6i  bem  ^)att)eö  Stemen«  bat  ^t  ii^äfop  !5)ibettfe  l^it  to 
einen  etjebifd^o^)e  maf ebe  \  unb  ^e  botroatf  fiu  :|)attium  unb  fin  tegatia 
ane  foft  biff et  fetfen  unb  btad^te  bat  to  bete  tebed  getbe^ ,  atfo  bat  l^e  to 
ifant  tofebe  mit  fin«  futbe«  gelbe  [tot  unb  befteu  unb  hoxp  toot  up  ttoe  10 
bufent  matf .  l&e  eutfd^ebe  of  to  l^ant  mit  [inet  ti[t  ben  ftid^,  be  ttoi[d^eu 
befeu  9ltnbe  tt>ad  unb  ttt)ifd^en  ben  boml^eten,  be  mot  etbcn  iat  getoatt 
Ijabbe'^.  bat  na  beteube  bifd^op  35ibettl  mit  guben  toiften  unb  ane  gäbe 
be  botgete  t>an  5Diagbebotd&  atte  ot  gub;  bat  \dfaäf  xxp  bem  mo«]^u[e* 

®o  be  bifc^oip  [if  guttifen  mit  ben  botgeten  boteinet  ^abbe,  l^e  bebol  15 
on  bat  taub  unb  iat  [e  [inen  l^obctmanneu  unb  l^obettuben  ttutoetüeu 
^et|)en  to[een,  toente  l^e  tootbe  »ebbet  teen  to  bem  fei[et. 

Unbet  be«  etageben  be  boml^eten  bem  bifd^o^)e  obet  be  botgete,  bat 
f e  bem  gobc«]^u[e  oan  on  nemen  ote  btii^eit  ^  unb  butoebeu  be,  at«  be  l^eten- 
potten  *,  bat  fe  einen  totn  l^abben  geled^t  unb  l^abbeu  begunt  einen  totn  20 
bi  bet  Stbe  an  bem  SDiotteni^obe  *,  unb  [ptefeu  bat  bebe  meu  ome  to  [ma=» 
i^eit ;  tt)enn  toete  f)t  ein  botn  bot[te,  be  botgete  enbotf teil  be«  nid^t  bon, 
be«  befanbe  be  U\d)op  be  botgete  unb  botbot  on  bat  butocnt  unb  [))taf, 
buweben  [e  ben  totn,  ebbet  leiben  fe  einen  [tein  bat  metc  an :  ^e  tootbe  fe 
to  banne  bon  unbe  ben  fang  leggen  in  bet  ftab.  be  botgete  f^)tefen  toebbet  25 
unb  beben  ben  bifd^o^)  bat  l^e  on  neine  getoatt  enbebe :  fe  tootben  buioeu 
np  ot  ted^t,  toente  ot  elbeten  in  bet  ftebe  ^abben  ge^at  einen  l^ottcn 
botd^btcbe;  bat  tootben  fe  nu  einen  totn  buwen,  bat  l^e  unb  fe  bcfte  bat 

28.  'nu'fe^UA 

I .  !5)ie  (Srnennuttg  2)ietrid(>«  jum  (Srj*  3Kctro:|joUtan  bcö  größten  Xifdlt^  bcrfc^ 

bif^of  i)on  SRogbcburg  auf  S$cronftaItimg  ben  er^ob.'   9liebel  a.  a.  O.  92. 

beö  taifer«  ^ing  mitbeffen^läiten  auf  bie  2.  <S.  oben  @.  218,  5(um.  2. 

SÄail  S3ranbettbttrg  auf  baö  Snnigfle  »u«  3.  S)ie@tift9fret^€it:  betten.  X^^eilber 

fammen.     *3ur   ^Äu«fül^nmg  berfelbcn  @tabt,toe(^crni4tuuterbera3^at^epanb. 

fonnte  bcr  Äaifer  fein  beffere«  Söcrtjeug  4.  Ueber  bie  ?age  ber  ^erreni)forte  f. 

gewinnen,  al«  inbem  er  einen  inber  SWar!  oben  ®.  180,  t[nm.  1. 

gebomctt,  burcS^  »ieljä^rige  amtUd^e^^^ä:»  5.  3)ie  2feiJtteni>ogtei  kg  neben  unb 

tigfeit  in  berfelben  mit  ^erfönüd^teiten  jum  Xl^eil   l^inter  beut   ev^bifd^SfUd^en 
unbSJerlj^ättniffen  toofiüommenijertrauten,  •  $ofe,  b.  (>.  tt)o  jetjt  bie^intergebäubc  bcr 

babei  in  bi^)lomatifci^erÄ(ugl^eit  er!|)robten  neuen  ÜJiötteni)ogtei  (be«  um  1745  Qt* 

unb  bem  Äaifer  treu  ergebenen  SWann  bauten  5RebcngebSnbe«  bcr  S^JegicrUttg, 

jum  S'iaci^bavfürftcn  ber  Sfeart  «nb  jum  3)om:|)lat5 1)  liegen. 


J 


Sßtx^U.    1361.  210 

«r.97a.t)ot:h>att  loutbcit.  be^  ||  ti>6)  bc  W\(Sfop  mit  etttftcn  mobe  entocd^,  be  bot^ 
gere  tpolbcn  bort  muten :  bo  quemen  bc6  6t[d^o^)e^  tabgcbet  «nb  beben 
unb  reiben  ben  borgcren  bat  fe  ben  totn  a(fo  leten  ftan,  loente  fe  tDolben 
tDege  binben,  bat  i^  be  bifd^o^)  mit  toiüen  fc^olbe  gunnen.  be  borgete  bot 
5  geben  beö  tabe«  unb  bumeben  be^  fominet«  ntd^t  an  ben  toten,  n)oI  bat 
eb  beten  (üben  toebbet  toa^,  mente  ade  inntnge  meten  be^  obet  ein  fomen 
bat  fe  bunten  loolben,  bod^  fo  leten  [e  eb  botd^  btebe^  n^iüen. 

3Dat  na  to  funte  äRetten«  bage,  bat  ti>a«  na  gobe«  gebott  1362  jate^sKo».!! 
fam  bc  U\di)cp  ttjebbet  to  (anbe  unb  n>att  be^  to  tabe  bat  ^e  beß  botd^- 

10  gteben  binge  fitten  loofbe.  bo  began  eitt  mutmutinge  to  toetbcn  atfu^. 

3n  bet  tib  ioeten  bet  \(3^tpm  feben  geftotben  unb  tei^eben  nod^  bibe. 

U^  meinbe  be  hx\(i)op}  i)z  fc^otbc  fe  fefen  unb  fetten  toen  1^  iDotbe,  unb 

nam  be«  fafe  ut  otben  bteöen  bet  feifete,  be  f)t  baut»  be  tatmanne  meinben 

bat  fe  be  fd^e^jen  fefen  fd^olben  unb  nemen  be«  fafe  nt  bem  breite,  ben  men 

15  l^eft  u^  bat  botd^teöenammec^t.  bit  teten  be  fd^ej)en  toot  u))  fif  fomen, 
tt)o  tt)ot  fe  bat  tool  teuften ,  unb  boteinben  fif  be«  bat  fe  it  mit  famben 
mobe  botanttootben  toolben  unb  ot  ted^t  to  ^xxtpt  nemen  unb  be^otben 
bat,  eft  fe  mod^ten. 

®e«  abenbe«  at«  be  botd^tebe  bat  toa«,  be  bifd^o^)  fif  bett)i«be,  afe 

20^  be  botd^gtebe  fc^at,  bo  \pxat  ^e  to  ben  fd^^en  —  bat  teeten  be,  @beting 
©ubgentaf,  ®ebett  f)unbettmatf,  Öettott  9ionebitj  unb  $an6  Slleman  — 
*h)ene  tabe  gi  bat  n>i  to  \^ptn  mafen  ?*  unb  nomebe  beit  ^)etfonen  unb 
f^>taf  'np  be  l^ebbe  if  gebad^,  be  teil  if  fetten;  tabet,  teat  tt)i  nod^  bte 
nemen'.  bo  anttootben  om  mine  l^etert  be  fd^et)en  *l^ete,  nji  fd^oöen  fe  fefeh, 

2ä  atfe  unf e  botbaten  ^ebben  geban ;  wi  bibben  bat  gi  un«  bat  bi  bliöen 
taten,  atfo  l^eft  unfe  ted^t:  teene  tei  fefen,  ben  fd^ulte  gi  ftebegen»  be  fot 
fteit  up  unf^n  eit,  bat  teilte  tei  un«  teot  an  beteaten'  unb  teten  om  tefen, 
teo  baue  tei«  fe  to  bet  battf  gefoten  teeten  unb  gefteoten  l^abben.  bo  bat 
be  bifd^o^>  l^otbe,  bo  f^)taf  i)t  'fo.  bibbe  if  unb  rabe  bat  gl  beffe  beite  to 

3*  boten  fefen,  be  if  ju  benomet  i^ebbe'.  be  \^tptn  antteotben  *]^ete,  be  bebe 

i«  nid^t  tteibetif.  tei  bibben,  nauteet  un«  bat  umme  nid^t^  teente  jutee 

»Bi.97b.t)0rt)ate  bat  to  einen  mate  unfe  botöaten  bot  einen  ||  ^)etfon:  be«  mod^te 

nid^t  gefin ;  funbet  tatet  bat  ftan  u|)  un« :  tei  teiüen  fefen  na  unfern  ted^te, 

be  un«  gob  to  fefenbe  giff.  bat  beten  bete  teott.  to  teft  teit  unfe  l^ete  be 

35  bifö^o|)  af  unbe  \pxat  4n  gobe«  namen  bot,  atfo  gi  t>an  ted^te  fd^utten, 
bat  un«  unb  unfen  gobe«^ufe  unb  ju  nid^t  unted^t  enfd^e'  unb  nam  un« 


4.  bat  ib  B.  10.  miirinerirtfle  5.  13.  kev]  be  AS.  14.  *fe'  fel^It  S.       fot« 

ben  B.  32.  tn>e  vorvaren  AB, 


240  <Sd^ö^^cn(^roitlt. 

bi  ftfcen  an  ein  cnbe  unb  \pxat  'fit  dof  unb  tt)i^,  ju  mxt  mer  u>ebbct=' 
t>axcxi  unb  meinbc  ban  ber  ratmanne  tDegen.  bat  toufte  n)i  o!  i^or  toot. 

>Dar  na  an  ben  [ulben  abenbe,  atö  be  bifc^oj)  entt)ed^  toa^,  befanben 
be  meftete  unb  ratntanne  be  fd^epcn  unb  f^)tefen  fe  toolben  be  fd^et>en 
fefen.  bar  to  antmerben  be  fd^e))cn  'gi  leeren,  fe  boren  un«  to  fefenbe,  bat  5 
iDete  gi  unb  benfen  of  be^  tDoI  bat  unfe  boröaren,  ben  gob  gnabe,  un« 
foren'.  be  ratntanne  f^)refen,  ift  fe  be^  betüifinge  ^ebben  bat  fe  be  ratmanne 
feifen  leiten  * :  iDente  fe  l^ebben  beö  betüifinge  genoc^  [bat  fe  eb  bon  fd^o^ 
ben.  bo  \pxdtn  be  \ä)tptn  'mi  ]^o))en  be^  bat  tüi  betoifinge  l^ebben.  toi 
bibben  bat  gi  un«  bar  nid^t  uj)  cnteen,  tüente  be  tit  i«  fort:  toi  moten  un^  10 
abenbtang  nod^  boreinen  an  bem  fore :  unfe  l^ere  toil  morne  bingen'.  be 
ratmanne  f|)refen  mit  aßen  inningen  bar  umme.  be  fc^epen  \pxckn ,  fe 
toolbcn  fefen  up  or  red^t:  mod^ten  fe  be^  nid^t  bon,  fo  fd(^o(be  it  mad^t* 
lo^  fin. 

®eö  morgend  bro  borbobeben  be  ratmanne  be  otbcn  ratmanne  unb  15 
gingen  mit  one  unbe  teten  lefen  U\(i)op  (grifeö  bref  np  bat  borggrebcn^ 
ammed^t ,  unb  f anben  bo  bro  na  ben  fd^e^jen  unb  leten  on  ben  bref  0! 
lefen,    bar  fteit  inne  beffe  claufete  *be  ratmanne  unb  öif  meftere  fd^oten 
\äftpm  fefen  unb  bem  bord^greben  be  banf  befetten/    bo  \pxal  ber  ftab 
meftere  *gi  leeren,  bit  l^ore  gi  toot.    f)tiU  gi  beter  betoifinge,  be  ^ore  toi  20 
gerne/    bo  anttoorben  be  fd^e^jen  mit  befd^eibcnl^eit  *gi  ^eren,  toi  Igoren 
bat  toot,  too  bar  fteit;  aber  bar  fteit  of  na  'eb  enfi  bat  ebbe  fd^e^)enbe  nu 
fint  mit  redete  toebberbebingen  mögen '^.    be^  i^  toot  ad^tentid^  Jar  bat 
buffe  bref  gegeben  toart,  bo  ^ebben  be  \(iftpm  toebberbebinget.  bat  i^  bar 
fd^inbar  an,  bat  toi  be  toere  l^ebben.    of  fint  l^ir  nod^  toot  lubc,  ben  be«  25 
benfet  bat  be  ratmanne  fd^ej)en  fat  l^abben,  bat  fe  muften  toebber  af taten: 
unb  be  fd^e))en  foren,  ate  eb  an  un«  gefomen  toa«.    bo  f))refen  be  mefter 
unb  ratmanne  ||  'l^ebbe  gi  betoifinge  be  beter  toere  toenn  unfe  brebe,  beagi-osa. 
^orbe  toi  gerne,    bringet  jutoe  brebe  bor  be  tube/    be  fd^e})en  fprefen 
'toi  taten  gif  unfe  betoifinge  gerne  Igoren,  bar  toi  vofpt  ftan  toiüen  to  30 
buffer  tit*  unb  l^abben  biffe  toort  taten  fd^riben  in  ein  cebete  unb  teten  be 
lefen :  *unfe  borbaren  l^ebben  bat  toebber  begebinget  in  ben  tiben,  unb  be^ 
l^eilben  oren  brien  fore,  be  'oan  otbereuj)  fe  gefomen  toa«,  unb  l^ebben  ben 

7.  {Do  fprrfcn  bc  ratm.  ß.  17.  'of  fel^lt  B.  18.  fhint  B,  22.  mo  bat  fJ.*  B. 

1.  06  fie  8ctt)cifc  bafür  Ratten,  bag  2.  *(St  cn  f^  batbc  jd^e^^en  benu  fin 

bic  9lat^mämter   i^nen   bie  Sa^(  ber  bat  mögen  ttjibcrrcben  mit  redete*  ift  ber 

(Sd^öffen  geftattet Ratten;  'fe'  ift5(cc.  unb  Söortlaut  ber  Urfnnbc  i)on  1294.   9Jat^- 

'be  ratmanne'  9'iom.  mann  II,  492. 


SBue^ni.    1362—1363.  241 

lor  n?ent  an  un$  gcbrod^t,  unb  njt  ^ebbcn  ben  no6)  in  n)ercn.  n)tl  un^ 
bar  umme  tntanb  anbebingen,  ben  tpttte  n)i  bar  umme  anttt^crben,  bar  tt)i 
unb  afön)i  ban  redete  fd^uöen,  bcborbe  wi  benn  mer  betDifingc,  be  mitte  toi 
benn  borluben  taten.'  bar  öeten  bete  rebe.  to  teft  \pxat  ein,  be  on  mot 
5  gube«  gonbe  unb  ber  ftab  'gi  leeren ,  ntofte  i!  mit  ortobe  ^ir  to  reben :  if 
bin  jutoer  atter  bener,  gi  l^ebben  ein  bing  bor  gif  genomen,  bar  gi  mot 
mcbe  ttoibred^tid^  mögen  werben  unb  in  fd^aben  fomcn,  toentc  be  grotefte 
bri^eit  unb  bemifinge  biffer  ftab ,  be  gi  ^ebben  Jutüeö  red^te^,  aU  mi  bun^^ 
tet,  [teit  an  biffem  fore:  toente  feifer  Dtto  fatte  futben  be  erften  fd^ej^en 

10  unb  bat  red^t^  unb  [tebigebe  fe  mit  orbeten  in  bem  tjoöe  to  ßotne,  unb 
men  mot  nod^  atte  [d^epen  [tebigen  mit  orbeten  unb  ftoeren  taten  to  ber 
banf.  teilte  gi  bat  nu  alte  mit  red^t  fjebben  ebber  utbragen,  ber  tib 
^ebbc  gi  nid^t :  gi  fd^otben  bar  er  l^ebben  up  gebadet*  if  teotbe  raben  bat 
gi  atte  bing  nu  teten  teefen  unb  be  fc^e^)en  to  binge  gan.    mögen  bc  nid^t 

15  fin,  be  mine  teeren  be  fd^epen  geforen  ^ebben,  fo  enmod^ten  fe  beö  ol  nid^t 
fin,  bo  men  fe  fod»  tatet  und  ^tr  bar  oöer  fitten:  fotten  be  rabmanne 
mit  beteren  redbte  ^ebben  ben  fore,  if  mobe  bat  beibe,  be  otben  unb  be 
nien,  mot  af taten.'  be«  ^abbe  if  eine  cebeten  gefd^reben  ut  bem  redete 
unb  ta«  on  aüein  teo  men  be  fd^ej)en  mit  orbeten  beftebiget  unb  fetten 

20  fd^otbe  unb  fteeren  taten  to  ber  banf.  bo  fe  bat  Sorben,  bo  gaf  on  gob 
bat  fe  einbred^tiger  morben  be  eb  bornemen,  unb  teten  eb  bar  bi  btiben, 
aU  unfe  ^ere  be  bifd^o^)  of  bor  bau  l^abbe.  atfo  toart  bit  mit  guber  be^ 
fc^eibenl^eit  ^en  geted^t,  bar  grob  erbom  mod^te  bau  fomen  fin. 

tX}o  ^e  bifd)0|)  und  ht  borger  bebingben  umme  ben  torn  bi  bem  ^oUenhooe, 

.iu.98b.  3u  bem  1363  jare  toorben  begebinge  ||  l^arttifen  tloifd^en  bifd^o^) 
©tberife  unb  ben  borgeren  umme  ben  torn  bi  bem  SD?ottenl^obe.  be  bi^ 
fd^o})  ^pxat,  be  ftebe  teere  fin;  be  borgere  fprefen,  be  ftebe  teere  or:  fe  unb 
or  etberen  ^ebben  bar  ftanbe  einen  I)otten  berd^Drebe,  bar  ^tegen  be  tafen* 
[euerer  bau  otbere  u^  to  teafenbe,  teenii  e«  not  teai3,  bat  tea«  of  in  ber 
M)  tear^eit  atfo,  teente  be  nod^  tebeben,  be  be«  teot  nod^  badeten  bat  be 
bor^t>rebe  bar  ftunt,  unb  ^abben  bat  gel^ort  bau  oren  otberen  bat  ein 

13.  \>Tp  fithUn  B.  25.  Jare]  UW  ^^-  l^ertlifen  B.  '  28.  broc^iorcbe  B, 

29.  lafen feigeren  A, 

1 .  'S.  Seici^bilbre(j(>t  bei  i).  3JltH>ler,  in  toid^bilbe  rec^t  aller  crft  unb  befaßte  bie 

2)entfd^e9JcdS>t§l^ff.  juSfiaumburg,  3S :  S)er  ftat  unb  fegte  ba  fd^e:|3fen  k.  S3gl.  bie  fal* 

grojge  funing  Otte  buwetc  bi  ftabt  ;^u  SJieg^  fö^en  Ottonifc^cn  Urt!.  bei  Scuber,  Disqui- 

bebuvg.    fin  fon  ber  rote  funig  Otte  gab  sitio  planaria  9h-.  197,  3-11—343. 

at4bted)vonifen.  VII,  16 


242  @(]f>ö^^)end^roni!. 

fcruggc  l^ebbe  gan  ober  be  gtotcn  Stbe  icgen  Srafatoe  * :  bar  l^abbe  be 
betd^btebe  [tan ;  bc  btuggen  toborbc  bat  tuatet :  bo  toart  bc  bcrci^btebe 
ban  ben  borgeren  bi  ben  äRoßenl^of  gcfat.  beö  fattcn  fif  be  borgere  up 
ein  fort  antmetfce  unb  Sorben  be^  einbred^tig  bat  fe  bar  nmme  üben 
iDoIben  iDat  on  tDebberbore:  fe  tpolben  büben.  5 

1)e  begebinge  borl^oben  fif  alfo.  be  bifd^o^)  fpraf  be  borger  an  unb 
bat  unb  gebot,  fe  fd^olben  ben  torn  brefeu.  bc  borger  anttoorben  unb 
beben  bat  nten  fe  bi  redete  tete,  fe  tootben  be^  gerne  ntitom  to  redete  gan; 
btoungc  fe  bat  red^t  bar  to,  nnbe  toorbeon  be  torn  mit  red^t  af  getounnen, 
bat  tootben  fe  üben:  anber^  tootben  fe  beö  nid^t  brelen.  bar  bclen  bete  10 
mort  atfo  (ange  bat  be  bifd^o^j  fj)raf,  l^e  tt>otbe  be^  an  fd^eibe^Iube  gan. 
bat  beben  bc  borger  of.  be  bifd^op  foö  ttoene  finer  man,  bc  borgere  !oren 
tiDC  borgere.  be  U\ä)i>p  leit  fine  rebe  borluben  aU  bor  unb  \pxcd  bat  be 
borgere  0!  leiten  Igoren,  mit  loeßcm  redete  fe  om  ben  torn  unb  of  anber 
torne  unb  muren  borbe^eilben  unb  butoeben  np  finö  gobe^^ufeö  eigen.  15 
be  borgere  fprcfen  'l^cre ,  jutoer  anfj^rafc  i^  mere  toenn  to  boren,  gebet 
jutoe  anf^)rafc  ben  fd^eibe^Iuben  befd^reben ,  toi  totüen  unfe  anttoerbc  of 
befd^reben  geben/  be  bifd^o^)  \pxat,  fe  f;ebben  ioot  gebort  toat  l^e  fjjrele, 
bat  fe  bar  to  anttoorben.  bo  leiten  be  borgere  futben  bau  ftunb  an  fine 
mort  befd^riben  unb  fanben  om  be  unb  leiten  ben  lefen  be  eb  unbergin^  20 
gen,  unb  teten  bragen,  efte  bat  fin  anft)rafe  toere,  bat  l^e  be  befegelbe.  bo 
befanbe  l^e  be  njort,  aber  i^e  tootbe  ber  nid^t  befegelen.  bo  badeten  be 
borger  tool,  eb  toer  ein  borfotinge,  bat  men  toolbe  borbaren,  toor  up  fe 
flau  toolben,  unb  \pxtkn  to  ben  fc^ebe^tuben  *gi  leeren,  toetet,  toat  gi  un«^ 
f^)refenbor  ein  red^t,  bat  ||  toiöe  toi  t>an  ju  bef(^reben  unb  befegelt  ]^ebben;iPi.5)i»a. 
toiüe  gi  un^  bat  nu  geben  u^  füd^te  toort,  fo  toifle  toi  fu  toort  jegen  toort 
f eggen.'  bo  \pxtttn  be  fd^eibe^tube  'nen\  atfo  gingen  bebegebinge  enttoei 
unb  toorben  na  bete  l^arber  toenn  bor.  be  bifd^o))  ^pxd,  f)t  tootben  to 
redete  gan  bor  bem  feifer,  bor  bem  ))atoefe:  fd^otbe  eb  om  10  bufcnt  marf 
foften,  l^e  n)oIbe  ben  feifer  bar  to  bringen,  be  borgere  fjjrefen,  eb  toer  om  30 
nein  nob,  ^e  enborfte  fo  tjele  foft  bar  u^j  nid^t  bragen,  l^e  bebe  bat  mit 
einer  marf  toot.  to  left  leit  i^e  bc  borger  bragen ,  n)or  fe  c«  to  n)olbcn 
gan.  fe  anttoerben  bat  fft  beö  fine  man  bragebc,  be  toorbent  om  tool 
f eggen;  n^ann  fe  na  redete  toorben  an  gef))rofen,  fo  tootben  fe  bar  to  ant= 
toorben,  toor  unbe  toenn  fe  fd^otben.    ber  rebe  toart  bete,    to  left  f^^refen  35 

24.  to  brt  f(^.  AB,  ben  ff,       "tat  ^i  B. 

1.  3et?t  bic  attc  @iBe;  'jcgcn  (5ra!attje'  foötcl  a(8  *m  ber  9?irf;tung  auf  trafau'  ju. 


»u^III.    1363.  243 

bc«  hi\(t)opt^  bebingc^man  *f d^oße  tüi  biffem  binge  na  feinen ,  fo  raote  gi 
un^  f eggen,  tpor  gi  be^  refj^ten  tt>itlen  gan.'  be  botgere  f|)refen  bar 
umme  unb  tDotben  be«  to  rabe  bat  fe  on  [eben  in  bem  gerid^te,  bar  be 
torn  t^e,  bat  ton  in  ber  ftab  gerid^te  to  ©nbenborc^.    be  berger  ^pxdm 

5  bat  be  ii'iäfop  anl^obc,  »er  l^ctoolbe:  fe  tt)otbcn  er  red^t  te  f)\\ipt  mmtw. 
be  (cit  fe  be  bifd^e:()  bragen,  eft  fe  brcbe  ^cbben/bat  fe  be  lefen  (eten.  be 
bergere  \pxthn  'mann  wnd  bat  red^t  bar  te  bringet,  fe  nente  tt)i  te  ]^wt^>e 
njat  tei  megen/  men  bebe  unb  raafebe  l^erfe  rebe,  eft  be  bergere  jennid^ 
gelt  teotben  geben  bem  bifc^e^)e,  bat  ^e  afleite.     be  berger  \pxzUn  *nen, 

10  einen  ^>enning  nid^t' ;  funber  tt>elbc  fe  be  bifd^e^  bi  redete  taten,  ate  t)t  en 
Derbrebet  liebte,  fe  toetben  eme  befter  tebcr  benen:  fe  ^bben  be«  h€tt>u 
finge  genedj^,  toat  fe  in  erer  »ere  ^ebben ,  be«  teeren  fe  negcr  te  be:== 
^albene. 

!j)e«  fam  eb  bar  te  be«  binftbage«  ber  mitbaften  bat  aüe  bre  rebe^Mrj?. 

15  nnb  be  beften  ber  flab  unb  ber  \6)zptn  tt>elben  futoen  ber  ben  btfd^e:()  gan 
unb  en  bibben  bat  ^e  fe  bi  redete  leite,  be«  l^abbe  be  bifd^e|)  berbebet 
taten  ben  i^ertegen  ban  ©äffen ,  ben  marfgreben  bau  Öranbenberd^,  ben 
greben  bau  ©erneberc^  unb  bete  anbere  ^eren,  be  be  l^ir  njcren,  unb  bent^^ 
^eren  ^jernere  ^^retaten  mennife  unbc  paptn,  unbe  ciagebe  en  eber  be  bor-- 

20  gere  unb  ging  bau  bem  me«^ufe  in  be  greten  berufen  unb  bemiebe  fine 

'4^i.«9b.rebe  unb  ^pxal  'gi  tjerften  unb  gi  leeren,  ribberc  unb  hia<>en,  ||  ebbet  unb 

unebbel,  tei  bibben  bat  gi  ber  un«  red^t  beiben  unb  be  bergere  antt>ifen, 

bat  fe  un«  unfe«  gebe«]^ufe«  gub  nid^t  ennemen  ned^  wp  unfe  eigen  nid^t 

enbuteen';  unb  1^  tea«  fere  crnft,    be  berger  treben  te  mit  guber  mott 

25  unbe  f^)refen  'l^cre,  »iße  gi  unfe  brebe  ^eren?'  l^e  \pxat  *j[a.'  be  la«  if 
em  einen  bref,  ben  l^e  futben  l^abbe  geben  in  fine  tefumft.  bar  inne  ftunt 
bat  ift  fine  leben  bergere  ban  3Äagbeberd^  teetbe  taten  bi  aüe  erer  bri^eit 
unb  ttwu^eit  k.  be  f^>ra!  i)t,  eft  l^e  en  bat  ergen  l^ebbc  brefcn.  be  ber^ 
gere  \pxthn  'tei  engcben  jiu  be«  ned^  neue  fd^uü,  funber  tei  mafen  ju  be« 

30  anbec^tid^  unb  bibben,  ^eret  ned^  einen  bref  jutoc«  berbaren ,  tt)er  un«  be 
bi  lit.  ben  la«  if  aber  fe  lube  bat  en  atte  (übe  l;eren  tned^ten,  tt>enn  bar 
tti^a«  mer  teenn  bre^unbert  belle«  na  minem  tt>ane.  in  bem  breioe  fteit 
biffe  arttf el ,  toat  be  bergere  mit  eltf etem  »itten  bel^elben ,  bar  fe  red^t  te 
^ebben,  bar  fd^al  men  fe  bi  btiben  laten:  »ente  eb  benne  tea«  ein  fene 

35  bref  U\cop  Söerd^arbe«. 

J)e  fpraf  l^e,  be  bref  rerbe  en  nid^t,  i)z  en^ebbe  neue  mod^t.    be 
bergere  f^)relen,  l^e  i«  un«  gub  gened^  unbe  fd^al  mod^t  i^ebben.    be  iU 

2.  fpvefe  B.  4.  in  be  B.  1».  ©nb  pref.  B.  29.  be«  ni(iit  neue  B. 

16* 


lOOa. 


244  ^äfUpptnäfxomt, 

\(i)op  \pxal,  eft  fe  finc  breDe  ol  ^oten  tootben.  je  f^tcfcn  'ja',  bo  teit  l^c 
fctfcr  Otten  btcf  (cfen  unb  anber  feifcr  brebc,  too  bat  bifd^o^bom  (tid^tet 
mete  unb  be  (tab  bem  gobeöl^ufe  to  leit,  aljo  bat  bc  U\ä)opt,  be  ttd^tctc  in 
bet  ftab,  ncined  feifer^  beben  befd^atten  mod^te,  unb  bat  be  bifd^o^)  munte 
unb  tollen  l^ebben  fd^otbe ,  unb  be^  gelif  ntannid^  ftudf e,  bat  fine  borbaren  5 
bor!oft  l^abben.  bo  f^>raf  be  ix\äfop  *nu  l^ore  gi  lool  bat  be  [tab  unfe  i^, 
toi  toitten  mit  ju  öor  borften  unb  bor  ^eren  foraen ,  bor  bat  rife,  bor  ben 
patoe^,  bor  ftebe/  unb  nontebe  ber  öele  unb  gebob,  fe  fd^olben  ben  torn 
bau  ftunb  an  brefen.  be  borgere  nenten  eine  \pxah  lorttif  unb  anttoor- 
ben  ome  *bat  be  [tab  jutoe  fi,  be^  befenne  toi  nid^t.  ben  torn  cntoiüe  toi  10 
nid^t  brefen,  bat  red^t  enbtoinge  und  bar  to:  Norbert  bat  mit  redete';  unb 
färben  fif  uinme  unb  gingen  bau  bannen. 

35e  bifd^oj)  xtxp  to  fif  o^enbare  f d^riöer  unb  tugen ,  bo  be  borgere 
entoed^  toeren,  unb  l^eit  fe  bat  gefd^id^te  fd^riben  unb  borl^of  fif  unb  tod^ 
to  333otmerftebe  unb  ber  bom^cren  ein  beil  mit  ome,  toente  fe  in  ber  ftab  15 
nid^t  bliben  borften,  unb  fanbe  einen  boben  ben  ||  pzxn^xtn,  unb  bot  on 
bat  fe  be  borgere  fd^olben  manen  bat  fe  ben  torn  brefen  bi  beirtein  nad^-^ 
ten  ebber  fomen  bor  fine  rid^tere,  be  l^e  bar  to  fab  l^ebbe,  unb  geben  bed 
rebe,  toor  umme  fe  beö  nid^t  bon  tootben,  ebber  men  fd^olbe  fe  bannen 
unb  gobed  benft  borbeben  in  ber  ftab.  20 

!Dar  beben  be  borger  atfud  jegen.  fe  fanben  na  ben  oj)enbaren 
fd^riberen,  be  be  i\\6)op  geefd^ct,  unb  nemen  of  einen  anberen  notarium 
bar  Ober  unb  ber  ftab  juriften  unb  ijrageben  einen  ^)ublicum  na  bem  an= 
beren  bifunberen  unb  alle ,  ia)at  on  be  bif d^o^j  l^abbe  fd^rioen  taten ,  unbe 
manben  on  bi  fime  eibe  bat  ^e  ben  borgeren  bat  of  befd^reben  gebe,  bo  20 
fe  aße  borl^ort  toeren,  bo  enbrogen  fe  nid^t  ober  ein.  bar  teit  l^e  ber  ftab 
notarium  of  bort  ober  fd^riben.  bar  na  fanben  be  borgere  to  bed  bifd^o^ 
pt^  officiale,  be  bat  bob  l^abbe  ut  gefant,  unb  brageben  on,  toe  be  rid^ter 
toere ,  öor  bem  fe  feggen  fd^olben  be  f afe ,  toor  umme  fe  ben  torn  nid^t 
brefen  tootben.  bo  anttoorbe  ^e,  ^e  toifte  bed  nid^t,  ^e  tootbe  teen  an  ben  30 
bifd^o^  unb  be«  bragen. 

Unber  biffen  bebingen  atd  be  bifd^o^)  borbore  bat  bc  borgere  fif  to 
toere  fatten  unbe  a^^jetlacien  mafeben,  bo  bebe  i)t  ald  ein  clof  ^ere  unb 
\pxat  to  finen  bom^eren ,  be  om  bat  anl^erbet  ^abben,  unb  to  ben  benft- 
mannen  alfud  'too  l^ebbe  gi  an  gebadet?  toe  ^ebben  und  gettoeiet  mit  ben  35 
borgeren  umme  ben  torn ,  be  und  nid^t  bete  fd^aben  mad^.  fe  l;ebben  of 
:()enninge  unb  frigen  of  ))a^cn  unb  toitlen  of  fit  toeren.    toat  bo  toi  nu? 

3.  biffd)op -4-B.  9.  furtlif  ^.  10.  miUe  J9.  16.  borften  ii-B.       \an\ien  AB. 

bem  AB.  22.  fd>riueiier  A.  30.  br.  wöbe  A. 


SBud^m.    1363.  245 

fd^ote  toi  mit  on  or(oge  angri^jen?  fc  l^ebben  o!  üol!:  n)i  mögen  im^  toot 

np  !oft  tccn.    toi  toetben  nid^t  toetc  toinnenbc'   ^e  fo^  tool  bat  ber  bom=' 

leeren  rab  unb  ber  bcnftmannc  bem  gobc^l^ufe  nid^t  uk  btomelif  toaö* 

Unbct  bc^  gaf  diatoz^  SSi^matd  unb  unb  ein  Jobe  bc  l^ett  @moI,  be 

5  bem  bifd^o^)e  l^eimti!  toeten,  id^te^toelfcn  borgeren  to  Dotftanbe,  toolben  fif 
be  botgere  neigen  unb  fenben  to  bem  bifd^o^je  ttoe  ute  bem  tabe  ebber 
beir,  be  on  beben  bat  l^e  toebber  in  be  ftab  feme :  be  botgere  fd^olben  oren 
toiüen  oinben.  ben  btt  to  borftanbe  toart  gegeben,  be  btad^ten  bit  an  ben 
rab.    be  borbobeben  bar  to  ben  otben  rat  unb  be  fd^e^jen  unb  be  men  bor 

10  be  toifeften  l^eitbe.    ber  toa^  bod^  bete,  ben  bat  nid^t  bel^agebe  bat  me  to 

bem  btfd^o^)e  fenben  fd^otbe  unb  on  bibben  leite ,  toente  bat  toolf  fere  bor== 

ifüb.  a^^ö^t  ^^^/  II  w"^  nteinben,  ]^e  l^ebbe  bat  geifttife  rid^te  an  gegre^^en,  men 

tootbe  fc  ummeboren  unb  be  tib  ut  ber  l^anb  teen  unb  in  ban  unb  fd^aben 

bringen,    bod^  toeren  en  toenid^  tube,  be  reiben  bat  men  lube  bar  to 

15  fd^idtebe,  be  mit  Slatoefe  S3i^mardfe  unb  mit  @moI  bar  umme  rebeben, 
bat  fd^ad^,  unbe  toorben  btf  man  to  gefd^idfet.  bed  toart  un«  fo  bete  to 
borftanbe  geben ,  bat  toi  reiben  bat  men  fanbe  beir  man  to  SBoImerftebe 
to  bem  bifd^o^3e.  be  ent^3feng  f)t  leiflifen  to  finem  bifd^e.  unber  be^ 
fc^ad^  bat  be  ftatfned^te  bobbelben  unber  enanber,  unb  be^  bifd&oj)e^  tned^te 

20  ein  tounbebe  ber  borgere  fned^te  einen,  bo  bat  bor  bem  bifd^op  fam,  ^e 
toart  fere  bebrobet  unb  tomid^  unb  leit  atle  ftn  gefinbe  bor  fil  fomen, 
unb  moften  aüe  ftoeren  unb  bi  orem  eibe  metben,  toe  eb  geban  l^abbe.  ben 
(eit  ^e  uj)gri^3en  unb  in  ben  torn  toer^)en ,  unb  betoif ebe  too(  bat  eb  om 
(eit  toa« ,  unb  reit  ban  ftunb  an  l^ir  in  be  ftab  unb  be^  morgend  f ulben 

25  bi  bem  torn  unb  befad^  ben  unb  f|)ral  Hf  toil  futben  l^eljjen  raben  bat  gi 
be  ftab  beften,  nu  it  l^ore  bat  men  eb  mi  nid^t  to  fmal^eit  butoef ,  unb  ^eit 
bat  bc  borgere  to  om  brad^ten  be  etbcften,  be  be.^  bed^ten  bat  be  ftab  bar 
i^abbe  einen  berd^brebc,  be  eb  mit  orem  redeten  betoif  en  mod^ten  unb  toot* 
ben.     ber  l^abbe  men  nod^  too(  l^unbert.    be^  f^)refen  be  borgere  'l^ere, 

30  toi  l^ebben  orer  nod^ ,  bod^  toiße  tot  und  nid^t  l^oger  teen  taten  toenn  u^) 
f ebene ,  ate  men  eigen  tugen  f d^at  * ,  unb  toiüen  be  nemcn  nt  ben  fd^e|)en 
unb  nt  bem  rabe/  unb  brad^ten  unb  nemcn  bar  to  erbare  lube  oan  ben 
elbeften  fd^ejjcn  unb  ut  ben  fd^e^jcn  ©bbcling  ©ubgemaf*,  be  tool  26  jar 

2.  ^cr  AB,  8.  fecm  A,  12.  aeridjte  JB.  22.  metbe  B.  23.  4n  eignen  t.  B. 

33.  (Statt  'elfeefien  f(!^e))en'  ifl  »ol&i  'etbcften  borgeren'  gu  lefen. 

1.  m  ift  m^  @ad^fcnf^)ic9et  11,  @.  220,  3.   (Srtüar  tüo^n^t  m  ber  30- 
44,  3  gemeint.  l^annig^pfarrc,  tt)icba«  aus  einer  int@tabt* 

2.  (Srgel^8rtciiubctt@(i^8ffen,  xoti6)t  Strd^iöjuaRagbebnrgbcfinbüt^enUrfunbc 
bic^eft  öonl350  überlebt  IS^atten,  f.  oben  be«  2Rarien*2Kaßbalencn'Älofier«  t^on 


246 


^äfUppmö^xcnit. 


in  bcm  fd^c^enftole  f etcn  ^abbc,  ©cbcrbc  §unbcrttnatf  \  bc  u^)  bcni  Uxif^ 
btcbe  bidfc  fulbcn  gef tappen  l^abbe,  unb  8enjc  ban§>itbcnfem^  be  boftabmc^^ 
ftcr  tt)a^,  rnib  bar  tc  anbet  erbare  lube  gencd^. 

2)0  be  ix\6}op  unb  bc  boml^eren  fegen  batbe  otbcn  bebenden  tube  bar 
treben  unb  tugen  njolben,  fe  fjjrefen ,  f e  (obeben  oren  Sorben  toot,  fe  »ot 
ben  orer  cibe  nid^t ;  unb  bc  bifd^o^j  \pxat  bat  fe  bulocbcn  bcn  torn ,  too  fe 
ipolbcn,  unb  f|)raf  'l^ebbe  gi  tein  torne  bi  niincm  l^obc  [tan ,  be  fd^abcn  mt 
ntd^t,  n)cnn  tot  einbred^tid^  fin ;  l^ebbc  ipt  ol  bcrtid^  torne,  be  ffutptn  un« 
ntci^t,  tücnn  toi  ttoibred^tid^  toeren/  atfu^  toart  be  fale  mit  gubcr  ein^^ 
brad^t  ||  ^en  gcled^t. 

!j)ar  na  in  bcm  fulben  jarc  nam  bifd^oj)  35iberit  be  borger  to  rabe 
unb  to  l^uf))e  in  ftnen  bebingen,  unb  bebingebe  bat  om  ©ta^f orbe  bat  l^u« 
unb  ftab  toebber  toart  to  tofenbe  bau  ben  ban§aIbe^tcbe^  bat  toot  47  \ax 
berfat  unb  Dorf  oft  toa^  ban  beme  gobc^^ufe  bor  beir  bufent  marf ,  bar 
lofebe  ^e  eb  bor.  be^  enlonben  fine  hörbaren  nue  erbebingen,  toente  fe  15 
l^abben  ber  borgcre  f)\xipt  nid^t  ebber  rab  bar  to.  if  l^orbe  bat  bifd^o)) 
©iberif  \pxatf  l^ebbcn  om  be  borgere  nid^t  ge^otj)en  unb  raben,  un«  toere 
©taöf orbe  nid^t  getoorben  *. 

©ar  na  bor  hx\ä)op  35ibcrif  to  feifer  Äarte  bau  Seimen  unb  erbe^ 
bingebe  mit  füd^ten  toorben,  bat  bc  ganjc  marl  to  S3ranbcbord^  ^utbigebe  20 
bem  feifer  to  ber  cronen  to  ©dornen;  bat  toa^  ber  marfgrebcn  butbort: 
bc  ftebe  unb  manfd^oj)  tootben  bat  erften  ungerne  bon  *.    be^  famclbc  bc 


lUia. 


4.  beberue  B.  21.  feer  m.]  l^e  AB,  22.  @r  WU  be«  aRargtjralfenn  ^olwort,  ahtv 

bte  fiebe  vnnb  lanbtfc^afft  loottcnn  erfid^  vngertte  bran  ab. 


1352  \)tx)ooxQti)t*j  1369  toar  er  nod^  am 
Sebcn,  bcnn  in  biefcm Saläre  am  23.  Sunt 
i)crmad(ftc  er  bem  SÖZarien^SRagbalencn«« 
Ätofter  jtt)ci  ^ufen  in  Snöleben  ju  einem 
@eelgerätl^. 

1 .  ©ebl^arb  ^unbcrtmarf ,  einer  i)on 
bcn  1350  neugema^ttcn  (Sd^effcn;  f. 
oben®.  221,  7. 

2.  ?cnje  öon  §ilbc8]^cim  njar  ^©ür* 
germeifier  1359  unb  13(>3,  f.  SKagbeb. 
@ef(i^-«I.  1867,  283..  SSgi.  Söo^fcn 
IV,  15. 

3.  9^i(]^t^albcn«Ieben,  fonbcrn§ab* 
merSleben*  2)ic  Urfunbe,  burd^  xotid^t 
Otto  unb  Otto  öon  ^abmerölcben ,  §er* 
ren  ju  @geln,  ba«  !|)fanbtt)eife  befeffene 
$au«  unb  bie  @tabt  ©tagfurt  mit  attcm 
^ubel^ßr  an@rgbi[ci^of2)ictrid)  gegen  eine 
^ummc  bon  4850  'SRaxt  ^raiibenb.  ce* 
biren ,  ift  au«geftellt  am  3)onnerftag  öor 


SRifericorb.  (13.  2(^ril)  1363  unb  bcfin- 
bct  fl(j^  im  ®t.-a.  g.  aRogbcb.  s.  R. 

(Stagfurt  2.    2)a8  Chron.  Magd.   343 

giebt  bie  (5inl8fung«fumme  auf  535u 
3Rarf  unb  bie  geit,  tü%cnb  bercn  ©tag* 
fürt  berfefet  war,  auf  52  3al^r  an. 

4.  i)tx  3n^alt  ber  Urfunbc  mad^t 
biefe  ©emerfung  be«  (£^ronificn  äugerft 
glaubhaft.  2)ie  Ferren  öon  ^abmer«* 
leben  l^atten  taut  berfelbcn  bei  einer  fel^r 
bebeutenbcn  Slnjal^t  öon  aWagbeburgcr 
^Bürgern,  bereu  "^amtn  alle  aufgefüprt 
»erben,  me^r  ober  toeniger  groge  ®um^ 
mcn  geborgt ,  bercn  Sc^a^tung  ber  (5rj- 
bifd^üf  übernimmt.  S)a«  3iiPttnbefom* 
men  be«  Slüdfaufc«  öon  @tagfurt  ifl 
ol^ne  ^toti^ti  toefentUd^  ber  ©ereitn?il)lig* 
!eit  biefer  Gläubiger  ju  banfen. 

5.  2)ic3}iarf©ranbenburg  fottte  bem 
Äaifer  aU  Äönig  öon  33iJ^mctt  ^ulbigcn: 


^ 


»uc^III.    J  363— 1364. 


247 


feifer  mit  tabc  unfc^  bifd^o^>e«  ein  frcftid^  l^et  unbe  toci^  an  bc  Obere, 
alfc  brod^ten  fe  be  l^ulbinge  mit  brattje  unb  mit  guben  Sorben  to.  tt)o  eb 
ging  umme  be  l^ulbinge,  bat  bint  men  l^ir  na  \ 


tDo  be  behen  t>on  funte  JRtroloud  bt  bem  JRten  iStarhet  in  ben  nten  heller 
^  gefot  wart. 

3n  bcm  1300  unb  64 '^  iate  atö  bifd^o^)  ©iberif  lad^  to  Lettin,  in 
funte  Slbbon  unb@enne^  bage  in  ber  etne  eine^  fonbagc^  morgend  leiten  Suti  30. 
be  ratmanne  u^>grt()en  unb  bangen  ben  beten  ban  funte  9iicotauö  up  bem 
?lien  3Rarfebe  unb  teten  on  boren  np  bat  rat^u^  unb  fatten  on  in  ben 

10  nien  fetre.  bit  loaö  be  fafe.  be  be!en  toa^  ein  jurifte  unb  ein  mottoütid^ 
man  unb  ad^tebe  be  tube  in  ber  ftab  geringe,  men  teid^  om  bat  fft  bed 
fafe  l^ebbc  getocfen ,  bat  be  ebbebifd^e  bau  ©erenrobe  bem  l^ertogen  ban 
©äffen  teit  anf^3re!en  bat  fe  ^abbe  an  ©ater^lebe,  bar  umme  be  borgere 
bete  arbeibcd  l^abben,  atö  bor  fd^reben  fteit*.    of  ^abbe  be  fulbe  befen 

15  fulen  unb  Inu:(>^ele  fangen  in  fincm  l^obe.  tt)ann  unfe  borgere  to  om 
fanben  mit  ben,  be  bor  gerid^te  laben  teeren  ebber  teerf  l^ebben,  fo  begreip 
i)t  unfe  borgere  unb  ber  ftab  gefinbe  unb  fd^utoebe  0!  be  ratmanne  nid^t, 
eft  fe  fulben  bar  femen,  unb  brod^  fif  np  fine  fulen  unb  fnu^^^ele.  bo  bit 
lang  getoart  l^abbe ,  bo  fanben  be  ratmanne  to  einer  tit  to  om  unb  en^ 
loib.  6«>^cn  om,  II  Hft  bortornbe  bele  lube:  mebberbore  om  id^t,  fe  ^)nben  fin 
nid^t  betearen.  bo  enbot  l^e  on  toebber,  ald  men  febe,  bat  fe  ore  toif  be* 
ioarben,  f)t  ttjolbe  fif  fulbe^  toot  betoaren.  to  leften  i^abbe  ein  fteintoerd^te 
tiggenbe  ttoe  lifftein  bi  funte  Sticolau«  fore,  be  toolbe  i)z  bar  be^autoen. 
bat  borbot  om  be  befen.    bat  ciagebe  l^e  bem  rabe:  be  Reiten  om,  l^c 

25  fd^olbe  ben  ftein  bar  beflan.  bo  fanbe  be  befen  unb  freid^  be^  offiriated 
brebe  unb  feit  ben  man  bannen,  bo  be  ratmann  bat  bornemen ,  f e  fan* 
ben  ben  marfmefter  to  bem  befen ,  bat  l^e  to  one  queme ,  unb  loolben  on 

4.  be!e  £.  5.  tvorben  JB,  i  6.  marf  B.  20.  webbervoren  B.         22.  fuluen  B, 

27.  merfmeflet  B, 


baju  gaben  jtt)ar  btc  3Äarfgrafcn  öon 
Sranbenburg  il^rc  gi^f^iw^tnwng,  aber 
©tSbte  unb  iDlannfdt^aft  tvoUten  ba@  an» 
fängUc]^  m6)t  tl^un.  Uebcr  bie  @a(^e  ögl. 
SRicbel,  ®t\6)i6)tt  bc«  &tWtd)t9  ».  53i«- 
mar!  in  ben  3Wär!ifc^cn  gorfci^ungen  XI, 
94  ff. 

1 .  3)ie  wettere  (Srjä^lung  ber  ^nU 
bigungSangelegenl^eit  finbct  ftd^  jebod^ 
unten  ni(3^. 

2.  gfjiti^t  1364,  fonbern  1363:  bcnn 


bie  nad^l^er  crjäl^Ite  ©inlDeil^ung  beö  2)o* 
me8  fällt  na^  urfunbticiffcm  3^ii9"i6  ^^ 
Untere«  3al^r.  2(ud(f  fiel  ^bbon  unb  ken- 
nen nici^t  im  3-  1364,  fonbern  im  3. 
J3«3  auf  einen  @onntag,  loie  im  Xtp 
angegeben  ifi. 

3.  So^annc«,  2)ed()ant  öon  @.  9^i- 
colai  erfc^eint  urfunblidff  1364.  Cop. 
LVm,  «l.  57a.  S5gr.  oben  5.  3. 1358, 
@.  224,  9. 


l^ebBcu  beben  bat  l^e  nenen  Ixidif  mafebe*  bo  tootbe  ^e  to  one  nid^t  gan. 
bar  umtne  leiten  fe  on  m)grit3en  unb  boten  on  in  ot  bel^alt ,  unb  Icrbcn 
o\\  famftntobid^  tt)efen.  be  boml^eren  nnb  offictale  quemen  to  l^anb  nnb 
cfd^eben  on  toebber  ut  bem  leite,  be  botgete  tootben  on  nid^t  laten ,  fe 
entootben  bottoiffent  bat  f)t  neimanbe  met  u^)  atbeit  unb  fc^aben  btunge.  5 
bo  teggebe  men  gobe^  benft  in  bet  ftab.  be  boml^eten  fanben  an  ben  iu 
^äfop,  be  botgete  fanben  of  btebe.  be  hx^dfop  toatt  totnid^,  ate  men  febe. 
be  fetfet  totnbe  ol  unb  fptaf  *^er  W\d)op ,  i!  mit  mit  l^ete^  ctaft  iu  betten 
folcn  be  »an  3Kagbebotd^*'  be  bifd^o))  \pxcit  '^ete,  if  tt)it  mef  mit  minen 
puptn  unb  botgeten  toof  betid^ten.  be«  i^J  nid^^t  not  bat  toi  mit  biffem  lo 
l^ete  bat  l^en  teen/ 

Unbet  be«  betid^tebe  fif  be  befeu  mit  ben  botgeten,  bat  i)z  lo«  toaxt, 
unb  fatte  botgen  unb  lobebe  unb  ftoot  in  funte  3o^an«  fetfen  biffen  eit 
bat  l^e  nod^  imanb  »an  finettoegen,  gelftlif  nod^  toettül,  be  botgete  umme 
be  fa!e  nummet  bebebingen  nod^  beftoeren  tootbe  unbe  fil  nummet  öan  if> 
bem  eibe  toolbe  lofen  laten ,  unb  lobebe  unb  fatte  botgen  bat  i)t  toolbe 
Iofebtei)e  !tigen  ut  bem  l^obe  to  9tome  np  fine  foft,  bat  men  be  tofen 
fd^ofbe,  be  tan  bet  f d^id^te  to  banne  toeten ,  ebbet  ^t  loolbe  bet  ftab  20 
matf  geben. 

S)at  na  fam  be  bifco^)  to  8ott)botd^  unb  tootbe  in  be  ftab  nid^t.  bat  20 
temen  be  bom^eten  to  om  unb  dageben  umme  bat  gefd^id^te  unb  meinben 
loot,  be  lu>tget  l^ebbent  om  to  fma^eit  geban  bat  fe  ftnen  ^)telaten  beugen, 
umme  bat  be  bifd^oj)  bau  cleinet  bott  tt)a«.  be  botget  fanben  ol  bat  mx 
man  ut  beme  tabe.  be  ent^3feng  be  bifc^op  gutftfen  unb  ^otbe  ote  tebe 
unb  toa«  bod^  etnft  unb  tt)otbe  in  be  ftab  ||  ntd^t,  bat  na  tod^  ^t  to  SBot  1^^; 
metftebe.  bat  femen  t(i)t  be  botget  unb  beben  on  in  be  ftab  tiben:  fe 
toolben  fif  mit  om  tool  tid^ten ,  ^e  fcotbe  fit  nid^t  feggen  taten  bat  fe  eb 
om  to  fma^eit  geban  ^ebben,  bat  toet  fonicl^t;  fe  l^ebbenbot  finet  tib  biete 
unb  bele  cfaget  ooet  ben  beten ,  beibe  bot  ben  boml^eten  unb  öot  ben  tid^^ 
teren;  on  tonbe  nue  nid^t  toebbetbaten  umme  finen  bteoeP.  be  bifd^op  »0 
loatt  toat  famftmobiget  unb  bat  be  botgete  to  finem  bifd^e.  id^te«toe(te 
boml^eten  toeten  bat,  be  gingen  anbet«tt)ot  eten.  be  bifd^o^)  quam  bat 
na  to  Serge  u|)  bat  cloftet.  bat  quemen  papzn  unb  teien,  unb  toatt  be^ 
xiä)ttt  bat  unf e  ^eten  in  be  ftab  temen ,  unb  be  fang  toatt  toebbet  t3or^ 
lotjet :  funber  be  in  rabe  unb  babe  ^abben  tt)efen  ber  öentniffe  be«  befenei,  35 

:i.  unb  bc  officiat?  18.  to]  fe^ft  AB,  im  nh. 

1 .  Segen  bev  ^eleibigungen,  bic  bcr      itjnen  boc^^  nie  ettoa«  an^bcn  fönncn. 
:5)cd^ant  ibnen  angefügt  i)abt,  mürbe  man 


SBu^m.    1364.  249 

be  fd^olbeu  in  be  fetfen  nid^t  gan  alfo  lange  toent  ttten  fege,  tt)c  nten  bat 
bctid^ten  mod^te.  bar  na  tüorben  bele  bebtnge ,  betbe  etnfttif  unb  tim^)Kf, 
nnb  toatt  to  left  alfo  bettd^tct  bat  unfe  l^ere  ban  SWagbebord^  fofebe  be 
tatmanne  unb  meftete  ut  beme  banne  nnbebe  fncd^te,  funbet  be  eb  mit  bet 
5  ^anb  ^abben  geban. 

SHfo  benn  tot  ttb  unfe  l^ere  be  bif d^o^)  ben  bom  toolbe  toten,  fo  geben 
om  be  borget  l^unbett  matt  to  bet  bomtoigtnge  to  ^uipt,  unb  bebefen  btef 
in  unl^utben  be«  bifd^o^3e6,  fo  fange  bat  i)t  om  of  gaf  bat  om  nogebe,  atfo 
men  febe  l^unbett  gulben.    atfo  ging  bat  l^en,  alfo  bod^  bat  be  botgete 

10  moften  fenben  in  ben  ^of  to  SRom  be  fned^te  ttüe,  be  be«  befanben  bat  fe 
ben  befen  mit  bet  ^anb  l^abben  an  gegte|)en*  o!  moften  be  tatmanne  an* 
bete  fofebtebe  uppe  nie  bel^otben,  toente  be  jutiften  betootten  fif  bat  in 
unb  feben,  bei  bifco^j  en^ebbe  bet  mad^t  nid^t  to  lofenbe,  be«  njatt  tom 
teften  be  botbe  i^anbett  ^ ,  bat  be  bifd^o:()  fd^olbe  in  ben  l^of  fd^tiben  unb 

15  bibben  ben  j)atoe«  om  be  toalt  geben  to  lofenbe  be  tabmanne.  of  nemen 
be  tabmanne  to  bom  in  bat  ^  Sfatoe«  33i«matdf  unb  ®mof  be  jobe,  be  be« 
bifd^o^)e«  nefte  tatgeben  toeten,  bat  be  U^6)op,  toann  ^e  be  malt  to  lofenbe 
l^ebbe ,  ben  tatmannen  neue  bot  fd^otbe  fetten,  be  on  fmetti!  unettif  ebbet 
o|)enbate  toete:  toenn  ein  deine  atmefen  fd^otbe  men  geben,    bat  toatt 

20  tn?en  ut  bemtabe  unb  mi  bet  ftab  fd^ttbet  bottubet,  tt)at  bat  toef en  fd^otbe. 

mi.  ^^^  ^P  fanben  unfe  ||  ^ete  be  tatmanne  ünbe  meftete  oten  boben  toJRome 

mit  ben  !ned^ten  ttuen,  be  eb  geban  l^abben,  unb  be  bifd^o|)  fd^tef  unb  fanbe 

be  btebe,  at«  tt)i  be  fulben  bidbteben.  be  fned^te  quemen  toebbet  unb  btod^* 

ten  einen  tofebtef ,  bat  me  on  böte  fd^ofoe  fetten,    ben  btef  toolben  be« 

2b  bifd^o})e«  richtete  unb  Jutiften  nid^t  lool  totaten  unb  f^jtefen ,  l^e  tDet 
nid^t  fo  f)e  fd^otbe.  be  bobe,  be  in  bem  l^obe  loa«  umme  bet  tatmanne 
tofinge,  be  toatt  to  bem  etften  guttifen  genod^  ent^)fangen,  unb  ome  guben 
ttoft  gegeben  bat  men  om  be  lofebtebe geben  toolbe.  bod^  toatt  bat®  l^eim* 
lifen  ge^inbett,  bat  om  be  |)enitenciatiu«  fete  btebet  toatt,  bat  ^e  mit 

9.  'bat'  na*  'hoä)"  fe^It  B.  12.  i^jpet?  behjorteit  B,  17.  nefte]  mefter  AB,  do*  ift 
in  A  t>on  fj)äterer  ^anfe  bcr  ctjle  ®trid)  be?  *m'  Aciilf)^;  ne^lflfn  ab.  20.  ttort)  AB.  $)a« 
n>art  jtre ien  au»  bem  JKabe  »nb  bem  (Stabtfdjreiber  offenbaret  n  &.  22.  f(^ref]  breff  AB. 

29.  ttjreitet  A. 


\ .  Söofcm  fein  ^ci^rcibfel^tcr   öor*  ba«  SJcrbum.  2)er  ^iitn  fdjcint  ju  fein : 

tiegt,  fo  ntu|  ber  @inn  biefc«  2(ui^^  burd^  (£(au8  SBiömard  unb  @d(imut  toirf»» 

brude«,  ben  i6^  fonfl  nid^t  natj^tüeifen  ten  bie  9iatl^männcT  auf  ben  (SrjBifd^of 

fann ,  fein :  julc^t  öercmigte  man  fx6)  ein,  baß  ... 
bal^in.  3.  "üftämüä^  bie  (Stn^änbigung  ber 

2.  *of  —  in  bat.'  3)ie  ©tette  ift  ber-  2lbfoIution«briefc. 
berbt :  $u  '(Stott).  Söiöm.  unb  (gmor  fe^U 


250 


^^B^^en^rottif. 


gtotcr  not  U  lange  tit  himc  bcl^cilt  bat  om  tt)art  ein  brcf ,  bat  be  bt* 
[(^0^  fci^olbe  lofen  aüt,  be  in  ber  fafe  l^abben  getoef en :  funber  bi  tioen 
jatcn  fci^olben  ttoene  ber  tatinanne  ebber  nteftete  fulben  in  ben  l^of  to 
JRorne  teen.  mcn  leit  fif  lool  bunfen  bat  be  untDitte  nnb  be  l^etmetif  l^in»* 
bere  qneme  ban  id^teötoetfen  bontl^eren,  be  in  bcm  l^obe  teeren,  unb  ban  s 
einem  canonilen  to  funte  ©ebaftiane  ebber  Keimte  mit  be«  bifci^o|>c«  loeten, 
be«  xox  bod^  nid^t  toben  k. 

®ar  na  in  bem  fntoen  jare  in  bem  ^ertecftmane  *  malebe  bifco^  ©t^ 
berif  einen  groten  l^of  an  gcifttifcr  unb  merttifer  l^obifd^eit  to  toicnbe  ben 
bom,  unb  tot  borften  unb  leeren  to  5D?agbebord^  unb  hat  be  borger  bat  to 
men  be  borften  l&erlilen  ent^>fenge  inteite  unb  l^erbergebe.    bar  toart  bat 
botf  bafte  um  beloegen  in  ber  ftab,  loente  etfiten  borgeren  bud^te,  be  bi* 
fd^o^)  meinbe  bat  wp  ber  ftab  borberf ,  anberc  reiben,  men  fd^otbe  fe  in 
taten,  toente  fe  tobeben  ber  bo«^eit  nid^t:  of  fo  teeren  be  borgere  ftarl 
genod^,  fe  teotben  bore  unb  ftraten  fo  befetten  bat  fe  fif  teol  bctearcnteot*  is 
ben.    be«  teorben  fe  enbred^tid^.    be  borften  unb  leeren  unb  aüe  bot! 
teorben  in  getaten  unb  l^erlifen  ent^>fangen.    l^ir  quemen  be  marfgreben 
ban  SWiffen  mit  ftoltcr  ribberfd^o^,  be  l^eitben  ben  l^of  {egen  ben  ebbelen 
l^ertogen  JRotebe  ban  ©äffen,  be  of  mit  groter  ribberfd^o^  ^ir  tea«.    l^ir 
teeren  bete  greben,  brie  leeren  unb  ebbete  tube ,  bruteen  unb  man,  be  at  to  20 
tauge  to  nomenbe  teeren,  be  teerttife  l^oberinge  breben,  aber  be  geifttife 
l^oberie  ebber  l^ogene  tea«  erft  ||  unbc  ertif.    l^ir  teeren  be  hx\(ifop  ban  jfg; 
^itbenfem  unb  be  unberbifd^o^3e  biffe«  gobe«l^ufe«,  be  bifd^o|)  bau  ©ran* 
benbord^ ,  bau  §abetberge,  be  bifd^o})  bau  §atberftab  ^  unb  be  bifco:()  bau 
Sbron  unfe  teietbifd^o^> ,  be  abbet  bau  Söerge  unb  anbere  ebbebe,  atfo  bat  25 
1 3  bifd^o|)e  unb  ebbebe  mit  imfotcn  ^ir  to  famcne  teeren ,  unb  teieben  bit 


4.  unb  be]  t>nbe  AB. 


13.  anbete]  unb  AB. 


19.  moioütB. 


).  ^it  @intDetl^nng  ber  2)omfir^e 
fanb  am  22.  Cctobcr  ftatt  naö)  Chron. 
Magd.  344 :  et  haec  soleimitas  ecclesiae 
dedicationis  . .  .  fuit  anno  domini  1 363 
die  dominica  ante  festum  Simonis  et 
Judae;  unb  in  bcm  Slbtaßbricf  (Orig. 
im  ^iaat^Mxd).  j.  9Kagb.  s.  R.  (grjp. 
Tla^h.  XVIII,  16)  für  bic  ^mtixä^t, 
au^gcflcllt  in  die  Severi  ep.  et  conf. 
b.  i.  22.  Oct.,  ]a^t  (Sb.  S)ietri^,  baß  er 
an  bte[em  Xage  bie  Seltne  bcttjcgen  ^aht. 

2.  '$)albcrjlab'  ifl  td^tt)crli(|  richtig. 
'Öla6}   bcm  Chron.  Magd.    344    toavcn 

ficbcn  33ifÄöfe  bei  ber  ©tntüciljimig  be« 
!S)ome«  zugegen:  Huic  solennitati  in- 
terfuerunt  7  episcopi  cum   ipso   do- 


mino  archiepiscopo,  videlicet  Hildes- 
semensis,  Oltenburgensis  Q),  Havel- 
bergensis,  Brandeburgensis,  Ebronen- 
sis  et  Thaborensis.    ^tcr  toirb  fein  S5i* 

f(i^of  i)on  ^albcrjlttbt  genannt,  eben  fo 
tDcnig  in  bem  oben  crtoä^^ntcn  Slbtag* 
bricf,  ber,  toarc  ber  Sifd)of  öon  $olbcr* 
ftabt  zugegen  getoefen,  obne  ä^eifel  auc^ 
Dort  bicfem  mit  auggcflcüit  ttjorbcn  tcäre. 
Singer  @b.  ^ittti^  tocrbcn  1)kx  genannt : 
Johannes  Hildesem.,  Fredericus  Mer- 
seburgens. ,  Thydericus  Brandebur- 
gens.,  BorehardusHavelbergens.,  Jo- 
liannes  Ebronens.  et  Uualterus  de 
monte  Thabor. 


mtifUl,    1364-1365.  251 

gobe^^u^  mit  grotet  ete  unb  tperbtd^ctt.  be  U\äfcp  labcbe  botften  unb 
borftinne  alle  to  finer  tDertfd^o^)  to  btfci^e  eine«  bagee,  be«  anbeten  bage« 
triebe  l^e  mit  ^tx\dfop  bat  munftet  funte  3o]^annc«  S5a^)tiften  to  Serge 
unb  iat  bat  na  to  l^ufe  fd^e^3en  tatmanne  unb  meftete  unb  be  etbateften 

5  botgete  in  bet  ftab.  fd^ofee  men  alle  l^obetinge  unb  l^obeten  fd^tiben,  be 
bo  to  aWagbebotci^  loa«  tool  beit  bage,  eb  loete  to  lang :  men  malebe  bat 
allein  tool  ein  bof  ban. 

!De  botgete  teben  alle  nad^t  fd^itoad^te  tool  mit  bten  ^unbett  ge= 
toat)enben  mit  lud^ten  unb  btafen,  unb  betoatben  bat  nein  ungebod^  ebbet 

10  unftut  fd^ad^  unbet  ben  gcften  unb  unbet  ben  botgeten.  o!  toa«  bat  ge* 
funbiget  unb  fat  to  botn  bat  atte  be  gcfte  ot  meffete  unb  ftoetbe  in  ben 
l^etbetgen  taten  moften,  f unbet  be  botften  atteine  be  be^eüben  fe  mit  ot* 
tobe,  be  botften  fd^eibeben  mit  gtoten  tud^ten  t>an  ^inne  unb  banfeben 
ben  botgeten  otet  ete,  toente  fe  on  allen  gefant  l^abbcn  oten  toin  unb  ge* 

15  fd^enfet:  eb  entoatt  nue  gtotet  l^of  bi  unfen  bagen  to  SBiagbebotc^.  bi 
anbettl^atf  l^unbett  iaten  loa«  nue  bif(io|)  to  äWagbebotd^,  bie  ben  bom 
loien  botfte,  loo  loot  etlife  gtote  botftenfinbete  loeten:  loente  fe  btod^ten 
bat  fe  bet  foft  nic^ft  btagen  mod^ten.  biffe  bifd^o^j^an  ftid^tet  botb  btad^t 
eb  fo  to  bat  om  ge(t  ooet  kxp,  loente  l^e  eb  mit  ctof^eit  ut  bem  lanbe  tod^, 

20  bat  l^e  be  loft  l^ettifen  bebe. 

3n  bem  fulben  jäte  bat  na  ftot  unfe  l^ete  t)an  SDiagbebotd^  u^)  mit 
ben  ban  §atte  umme  bat  fd^uttenammed^t  unb  umme  bat  gub  in  bem 
!j)ate*.  bat  xoaxt  bete  begebinge  ut.  to  teften  teit  unfe  l^ete  unb  be  bau 
f)atle  atte  fafe  u^><)e  biffe  fd^e^en  unb  tatmann,  be  entfd^eiben  bat  mit 

25  tcd^te,  bat  eb  an  beibent  fibcn  be^egetif  loa«,    be  fd^cibtng  ftett  in  mtnet 

^eten  bet  fd^^>cn  bot  bat  umme  fc^tibe  if  bat  ^it  nid^t  bau. 

1*  b.  35at  na  in  bem  1 300  unb  65  jäte  teit  ||  feifet  Satt  be  loning  ban 

©e^men  bete  fd^e^>e  butoen,  al«  menfcbe,  unb  lootbe  in  ©affentanbe  baten. 

id^te«ioetfe  f^tefen,  ^eloolbe  biffe  fanb  unb  bi  namen  biffe  ftabbebloingen; 

30  anbet  lube  f))tefen,  l^e  iDotbe  ein  gemeine  Ioj)fttaten  malen  be  Stbe  nebbet 

ban  Sel^men  loente  in  be  fe :  bat  loatt  bod^  nid^t  ut ;  bod^  f o  bebeftebe 

men  biffe  ftab  fete,  unb  be  botgete  fatten  fif  baft  upj)e  tt)ete  buffet  ftab. 

35e«  futoen  jäte«  buioefce  men  ben  totn  jegen  ben  mitten  monniten 

2.  tott^dfo)^  B.  9.  9ett)aj)ft>en  A,  'mit'  \tf}U  B.  10.  ntt)n  vnfl.  B,  17.  dürfte  B. 
26.  3)ona(6  ^ot  «i  «^irnod)  Itg  ^Ptf^off  bitterld)  »ff  beme  fott  \n  beme  Jll^ume  ben  ^o^c^ 
mtffen  altar  vomatven  vnb  aU  fofllid)  mad)en  t>onn  Sl^termetneiti,  bei  oBerftt  fletn  jlft  wott 
14  fuffe  langf  t)nb  7  fug  bi(fe,  ba9  man  mÜ,  "bai  jn  ader  (Srtftenl^eit  fofltic^er  altac  ni(^t  enfe^, 
ben  bar.  —  iDiefe^JJotij  (na*  Chr.  Magd.  343)  fte^t  in  a  6  na(^  @.  253, 15.     29.  *Ianb'  fe^ft  B. 

1 .  @.  D.  2)rcl?<iau^t  I,  79. 


252 


^ö^)>en(!^rontt. 


jegcn  ber  ©ubcnbord^  u^j^jc  beut  l^ornc  \  bar  l^c  ftrit,  unb  grof  bo  bcn 
großen  ttoifc^n  ber  9lten  @tab  unb  fcer  Olben,  unb  betengebe  bo  ben  ut 
to  murenbe. 


Han  tmibrai^t  bei»  bifd^opes  unb  ber  borgere  oait  hörn  ut  to  fi^epenbe. 

3n  bcm  1 366  Jare  toart  u^jftct  tn^tf d^en  unfen  leeren  beut  bif(i^oj)c  ^ 
unb  ben  borgeren.  bat  laut  fu^  to.  be  borgere  ungerne  fegen  bat  nten 
fom  mit  fd^e^en  toed^  borbe  unb  borboben  bat  ben  borgeren  unb  ben 
geften>  unb  be  btfd^oj)  lootbe  be^  nid^t  Dorbeiben  unb  leit  be  fd^e|)e  gan. 
be«  fanben  be  borgere  unb  leiten  be  l^inberen  unb  (eiten  be  ^6}tpt  u^)brtben 
bor  ber  ftab  unb  boben  ben  geften  bat  fe  bat  !orn  ttjebber  utfd^e<>en  moften.  lo 
bat  nam  be  ix\cop  bor  brebet  unb  untoiöen ,  bat  fe  oni  fineei  gobe^l^uf e* 
red^t  unb  bri^eit  unred^t  l^ebben  geban.  bar  beten  anber  fafe  ttoifd^n,  ate 
umme  ein  l^u«.  bat  toa«  ein«  paptn  toefen ,  bat  toolbe  be  bifd^o^>  in  fin 
rec^t  teen  na  be«  pap^n  bobc.  be  borgere  ttjolben  bat  in  ber  ftab  redete 
be^otben,  bat  eb  be«  paptn  erbe  fd^olbe  btiben.  bar  toart  be  fang  umme  t5 
geted^t.  bat  ftunt  tool  ein  bernbel  jare«.  bo  !eme  toi  to  teft  to  Salbe,  bar 
femen  be  ban  ^aüe  to  unb  be«  gobe«]^uf e«  man ,  unb  toart  berid&tet  mit 
gube,  alfo  bat  be  bifd^o:()  be  borgere  oragcbe,  eft  l^e  fif  an  ber  ftab  fo  baner 
mi«  borgrepen  ^ebbe:  toat  fe  toolben  tat  f)t  bar  umme  bon  fd^otbe.  bar 
antmerben  fe  to,  fe  tootben  mit  om  umme  fo  deine  fafe  neincn  m^ftot  l^eb-  20 
ben,  fe  toolben  om  be«  looen  bat  f)t  xd)t  ber  ftab  mit  borberniffe  fd^aben 
enmod^te.  bo  \pxd  be  bifd^op  'fegge  gi  bat  bi  juloen  toaren  loorben,  if  tt>it 
ju  gerne  borlaten;  unb  tobe  gi  bat  unfen  gobe«^ufe  mit  benfte  »ebber-^ 
ftabetV.  bar  u^)  fam  ^^  toebber  in  be  ftab,  unb  alte  fd^etinge  toorben  aber 
bi  geled^t  :c.  25 

!Dar  na  nam^er  gubotf  bau  ftne«befe^  ben  borgeren  toot  u<)  ad^te  ,^4;. 

2.  betengeben  B.  21.  l£)ie  SUortc  *umme  —  n^olben  om'  ft^Ien  im  Xecte  von  A  unb 

ftnb  am  9(nnbe  nad^geiragen,  ber  aber  fo  Hart  bef(%nitten  i^,  ba^  einige  SÜorte  tf^tiU  festen, 
tf}tili  unoodflänbid  flnb.   ^ai  %tfiUn'bt  ifi  an«  B  ergänzt.  22.  mo^tt  AB, 


1.  3)ic  (Sarmditer  (»ittc  monnilc) 
toaren  um  1338  naäf  SWagbcburg  gc» 
lotntncn  unb  Ijjattcn  bic^t  an  ber  @tabt* 
mauer  (f.  $offmann  I,  255)  ilfir  Softer 
aufgebaut.  2)anad()  njürbe  ba«  (SornteU* 
tcrflojicr  £cnau  genommen  attcrbingi^ 
nici^t  ber  «>ubenburj ,  fonbern  öieimcpr 
bem  glcden  @.  ^Wid^aet  gegenüber  ge^ 
legen  ^abcn.  3cboc^  Ift  babei  in  S3ctrad^t 
ju  jicISien,  bap  mit  ber  ©ejcici^nung 
'©ubenburg*    m   Ur!unbcn    öfter    bic 


fämmtUdffen  bor  ber  ©übfeite  ber  @tabt 
gelegenen  Ortfcif^aftcn  umfaßt  »erben  fol- 
len.  2)arau«  ergicbt  fx^  and(f  bie  ?agc 
be«  im  2:ejptc  ertoä^nten  il^urme« :  e$  ifl 
ol^ne  3*^^i^l  berfelbe,  toeld^er  [xö^  nod^ 
jetjt  am  Sufammcnftog  ber  füb(ii(>en  unb 
tt)cftüci{>en  ©tabtfeite  beflnbet.  3)amit 
ftimmt  au^  ber  Sluöbrud  'np  bem 
^ornc* ;  f.  ®(offar. 

2.  3n  ben  Urfunben  ber  3a^rc  1366 
unb  1367  (f.  SRiebel,  C.  D.  Brandenb. 


«U(i(>III.    1366—1367. 


253 


^unbett  mati  an  Io|)nicnf(^o<)  unb  bteif  eb  m)  to  ©rontc\  ummc  bcn 
tt)iücn  bat  on  be^  bifd^o^e^  man  befci^cbiget  l^abben.  bar  umme  arbeibe  be 
bifcoj)  truipctifen  mit  bebingcn  jcgcn  ben  i^ertogen  ban  S3tun^ti>i!  unb 
ßunebotd^.  bcö  nam  bc  ban  Sne^befc  toare.  be  bifd^o^)  tod^  to  left  bot  be 

5  ÜDumbord^^  mit  bet  ftcbe  aWagbebord^  §albetftab  Ouebelinflebord^  unb 
3lfd^er^tcbe  ^ut|)e,  bar  ^eten  Subolfe^  ban  bem  S'ne^befe  btober  u^))3e  lad^, 
unb  tt>aö  bem  l^ufe  mit  ftorme  f o  na  fomen  bat  men  bc  muten  betengebe 
to  btefenbe.  binnen  bee^  n>att  to  Obe^betbe  ban  be^  bifd^o^e«  tatgeben 
mit  bulbotbe  bet  !oj)tube,  ben  bat  gub  gcnomen  toa^,  gebebingct,  bat  ^et 

10  Subolf  bat  gub  tocbbet  gaf  umme  tmel^unbett  matf :  bat  up  fd^olbe  unfe 
l^ete  ban  bem  ^ufe  teen.  bo  bem  bifd^o<)e  be  begebinge  gefed^t  motben,  fe 
be^ageben  om  nid^t  fete  tool,  tt)ente  men  teibe  an  bat  l^u^  fomen  toa^  unb 
be  muten  ^abbe  begunb  to  btefenbe;  bod^  fo  (eit  i)t  afteen  botd^  bet 
begebinge  iDitten,  be  fine  man  unb  be  tat  gebebinget  ^abben.  bit  fd^ad^ 

15  na  Stifti  gebott  1300  unb  67  jäte  bot  bet  baften. 

^it  na  in  funte  Steffen^  bage  bi  ©atbei  in  bem  'ooxpt  n?a^  ein  man  »ug.  2. 
befeten,  be  l^eit  ^etman  ban  ©eben  *.  be  ^eit  fine  fned^te  baten  na  fotne. 
be  fned^te  fj)tefen,  men  |)Iege  in  funte  Steffen^  bage  nein  fotn  inboten, 
^e  loatt  totnid^  unb  bmang  be  fned^te  bat  fe  utboten,  unb  fabetbe  fine 

20  ptxt  in  totnigem  mobe  unb  teib  cn  na  to  belbc.  be^  botl^of  fif  ein  toeber, 
unb  ein  bonteflad^  flod^  on  bot  unb  bat  l^ctte  ut  bem  libe,  bat  ^e  be(e  oan 
bem  petbc.  be  on  gefel;n  l^abben,  feben  bat  fo  na. 

3n  bem  iate  na  S^tifti  gebott  1367  to  funte  3o^anne^  bageS3aipti==aufl.29. 
ften  to  l^anb  na  bet  etne  *  mafebe  unfe  ix\dfop  eine  f amt)ninge  mit  bem 

25  ^ettogen  ban  SStun^mif  ^  mit  bem  U\6)op  bau  ^atbetftab,  mit  ben  botflen 
oan  Hne^alt,  mit  bem  gteben  bau  ©atbe^  unbe  be^  ii\ä)opt^  mannen  oan 
3Wetfebotd^  unb  bat  to  bete  anbetet  l^eten  man ,   be  unfe  bifc^o^j  unb 


5.  fDiimkrtf)  AB.         ftetof  l^ulve  B,  8.  D(ue<u<(b<  AB.  14.  unb  be]  onb  AB. 

15.  LXXVII  B,  'oen  finer  ^anb  be«  »oriflen  3a^r^unber«  ift  beigefttjrieben :  inuf  1367  fein. 
Iß.  'SarU  AB.  17.  JDenen  AB. 


A,  XXII,  1 71  ff.)  fommcn  jtüei  SBrübcv 
bicfcö  ^amtm  mel^rfad^  öor. 

1.  Srol^mc,  im  ^annöbcrfci^en,  hi6)t 
an  bcr  ©rcnjc  ber  Slltmarf,  i«  norbtreft^ 
Uc^ev  9lidtftung  toou  ST^agbeburg. 

2.  3)ie2)umburg,  öon  bcr  no^f'StnU 


Bcn  loorl^anbcn  finb,  lag  im  ^afclnjaibe 
beifabt. 


untoeit  ^ctcbovn  2%  iw.  öftU  öon  $a^ 


3.  2)a«  früher  jum  Slmtc  ^ox^  gc«» 
l;örigc  ^orh>crf  3)öbcn,  auf  bcffcn  ®runb 


unb  ©oben  jicfet  bic  ipcrren^>uter*(£olonic 
©nobau  liegt. 

4.  S)cr  ^Vi\a%  'na  ber  eine'  mac^t  e« 
unmiJgltciff  ^ier  an  ben  24.  3uni  ya  ben* 
fen :  e«  ift  Johannis  decollatio  gemeint. 

5.  3)a«  SBünboig  jnjifti^cn  @b.  2)ict- 
ric!^  unb  $erjog  äJiiognuS  i)on  SBraun«* 
fdtfmeig  gegen  ben^tf^of  ^on^tlbed^eim 
d.  d.  3.  3{nguft  1367  ift  abgebrudt  bei 
©ubenborf  III,  217. 


254 


^i^pptnäfxcmt 


atibere  leeren  bat  to  togen ,  unb  meti  aci^tebe  ||  be  fam^ninae  up  elben 
^unbcrt  ftritbariget.  of  ^abben  unfe  borgere  ut  bct  ftab  20  man  mit 
gtcöien  bat  to  gelegen  unfein  ^eren  beu  bifco^e.  bit  botf  toäf  mit  groter 
ifcdfMxt  in  bat  ftid^te  to  ^itbenfen*,  unb  torbingeben  unbe  tootbranben 
lerlen  unbe  fcrl^obe  unb  bor^e  mit  groter  unfture.  '  5 

®c  U^dfop  t>an  §itbenfem  bor^of  fif  ut  ber  ftab  in  be  ^u(j)c  goteö, 
»cnte  l^e  ^eitt  bor  miffen  unb  bat  gobe^  ]^ut<>e,  ate  i^e  bcn  ^ere  bo  natbc 
mit  tt>enici(^  botfeö.  bat  l^ere  toa^  umme  fd^icfet  unbe  renbe  u))  ben  bi\(S)op 
bau  ^itcenfem.  bc  bifc^oj)  bau  ^ilbenfem  be^eilt  bat  bett*,  unb  benf  bcn 
^ertogen  bau  Sbmn^xoil  unbe  ben  U\äfop  t>an  :pa(berftab  *  unb  benf  ben  10 
bifd^op  bau  SKagbeborci^  af  n>o(  up  l^unbert  ribbere  unb  fned^te.  bar  »art 
ber  borften  ein  bau  Slnel^att*  erflagen  unb  l^er  ^an«  bau  §abemer«le»e  *, 
ein  gub  ribber,  unb  be  bau  Quernforbe®,  bom^erc  to  SWagbebord^ ,  unb 
öele  anber^  boße«,  unb  bete  ribbere  unb  tnapzn  unb  borgere  btogen  en== 
njed^  unb  bormor^)en  or  toa^cn  unb  or  gerebe,  bat  be  bur  in  bem  fttd^tc  15 
noci(>  up  to  tefen.l^abben.  in  unfen  bagen  »art  in  buffen  lanben  to  ©äffen 
nue  gebort  nod^  Domomen  bat  f 0  grot  menßf  bolf  bau  geringen  ^obetoerl 
fo  borftratoet  tt>orbe. 
€ept.3.        3)tffe  ftrib  toa^  eine«  bribaged  unb  toa^  be  bribbe  bad^  in  bem  mane 
]e^)tembri,  bat  i«  in  bem  ^ertoeftmane,  unb  wart  be«  fulben  bagc«  bat  »> 
grotefte  untoeber  bau  bonre  unb  bti^cem  unb  »an  ftorme,  ate  men  i  gefeen 
^abbe.  ^ebbe  unfe  ix\6fop  getoefen  in  bem  l^ere,  ^e  ^ebbe  lid^te  ben  groten 


104  b. 


2.  ficitbare  ttgtr  £, 


1.  ^ie  Uifa^e  bed  Krieges  jlDifd^eu 
bem  (grjbif^of  2)ietri(^  toon  SWagbcburg 
unb  bem  ^d^of  ©erwarb  t)on  ^übe^ll^emi 
gtebt  bad  Chron.  Magd,  bei  iD'^etKfen 
III,  371  an:  Cum  de  quodam  Castro 
domini  episcopi  Hildensemensis  sei- 
licet  Walmede  per  residentes  in  eo  in 
quoslibet  transeuntes  per  vias  multa 
spolia  committerentur ,  nee  dominus 
Hildensemensis  requisitus  a  principi- 
bus  remedium  haberet  vel  adhiberet : 
tandem  ille  dominus  Theodericus  ar- 
ehiepiscopus  una  cum  domino  Alberto 
Hftlberstadensi  episcopo  et  duce 
Magno  de  Brunswic  consilio  inito  pro 
communi  pace  terrae  copiosum  exer- 
citum  congregaverunt  et  terram  Hil- 
densemenfiemintrayerunt.  $gt.  Silntjet 

TT      Q'J'i    ff 

'  2.  2)er  Sa^I))Iafe,  noäf  jeftt  *@treit- 
oder'  ober  '@treitmorgen*  benannt,  ifi 


1  m,  ^üäf  inon  ^ilbedl^eim  gtoif^en  ben 
2)8rfern  garmfen  (SSarmiffen)  unb  jDint- 
lar  (2)innere) .  @.  Ära^,  3)er  1S)om  ju 
$ilbc8iieim  I,  2 10. 

3.  Anno  domini  13C7  fuit  prelium 
in  dyocesi  Hildensemensi,  in  quo  do- 
minus Albertus  de  Ricmestorp  epi- 
scopus  Halberstadensis  cum  Magno 
duce  Brunsvieensi  fuerunt  capti  cum 
suis  tertio  die  Septembris,  et  multi 
ibidem  fuerunt  interfecti,  yidelicet 
Woldemarus  2C.  @dbat},  Chron.  Hai- 
berstad.  SSorr.  IV,  Slnm.  3, 

4.  Sßatbemar  I.  (üon  ber  alten 
ßerbfter  iHnic). 

5.  (Sr  mar  ber  letzte  feined  ^efci^lec^td. 
33g(.  ©erden,  Cod.  Dipl.  Brand.  IV, 
526.  8lnm. 

6.  @d  i[t  ber  ©c^oIajUcnd  S$olrab 
i»on  Ouerfurt  gemeint. 


©tt^ni.    1367.  255 

t 

f d^aben  betratet ,  »ente  l^e  f ete  f ord^öelbid^  unb  botfici^tici^  toa«  up  alle 
binf.  ^c  toa^  to  bet  tit  hrant  n>orben,  bar  um  tpa^  l^e  nid^t  bat  mebe,  too 
ipot  i^c  be^  tpitten  ^abbe  to  bonbe.  bo  om  bo  mere  bc6  fd^aben  quemcii,  ^e 
toatt  fete  bebtoöct  unb  ciagebe  fere  ber  leeren  bot  unbe  bet  guben  lube  be 

5  gef tagen  tpeten,  unb  fj)ta!  'toenne  if  bettad^te  mine  (eöen  man,  be  geban- 

gen  unb  etf tagen  finb,  fo  fan  if  ntd^t  getautt)en;  menn  if  of  fee  be  bofen 

toid^te,  be  fo  bo^tifen  gebloen  ^ebben,  fo  fan  mi  neine  atjebte  to  gube  n)et- 

\fbi  ^^"'-  ^^^  "^  ^^^  btibbenbage^  nam  bebifd^o^)  be  botgete  ||  to  ^ut^)eunb 

tod^  j)ot  §abemet^(eben  unb  loan  bat  unb  unbettoant  fif  be^,  toente  eb 

10  toa^  bem  gobe^l^ufe  lo^  tootben  öan  ^etn  §anfe^  bobe  ban  ^abemer^leöe. 

®at  na,  tt)o  franf  l^e  toa«,  tod^  ^e  to  ©tun^loif  ii)f  einen  bac^.  rar 

quemen  be  faffefc^en  borften  unb  bereu  aße.  bar  quam  of  be  bifd^o:))  Dan 

^itbenfem.  be  öorften  begunben  begebingen  tttjifd^en  ben  bifd^o^pcn  umme 

be  Dangenen  in  ber  batboten  ctofter.  binnen  be^  at^  be  leeren  bar  Joeren, 

15  loart  gefd^idet  bot  be  bifd^o^)  t^an  ^ilbenfem  tod^  to  unfern  bifd^o^)e  in  fine 
Verberge,  unb  bef toten  fif  beibe  in  eine  femmenaben.  bar  bebingebe  unfe 
^ere  atle  fine  Dangene  to^  umme  fe^  bufent  marf ,  ben  mcn  tid^te  tmetf 
bufent  mudt>te  af  gefd^attet  i^ebben.  bar  na  merebc  fif  unfe«  bifd^ope« 
franf^eit,  atfo  bat  ^e  belad^.  be«  otmobigebe  fif  be  bifc^oj)  Dan  ^itbenfem 

20  bar  to  unb  tod^  l^ir  in  be  ftab  np  unfer  borgcr  mott.  be  Detegeben  on 
^it  in,  be«  betalbe  om  unfe  bifd^o^)  bte  bufent  teite  matf.  bat  tegen  om 
unfe  botget  bufent  to  botgc,  bat  fatte  ^t  on  bat  ^u«  to  bem  gtoten  ®otte 
Dot  to  ipanbc,  unb  be  Dan  $atle  tegen  om  bufent.  ben  fd^aben  ben  unfe 
botgete  nomen  l^abben,  be  teip  tDot  nppt  Dif^unbett  matf,  bat  Dotteten  fe 

25  bem  gobe«^ufe.  bat  na  in  funtc  2lll^eiben  bage*  ftatf  bif d^o}3  !J)ibetif  fati==3)ec.i7. 
get  bed^tniffe  unb  toatt  in  funte  S^^oma«  bage  begtaDen  unb  ettifen  ge=^JDfc.2i, 
led^t  in  fin  gtaf  i^inbet  bem  i^ogen  attate  ^  bat  ^e  Deit  jat  to  Doten  i^abbe 
taten  mafen. 

®effe  bifcoj),  toente  i)t  Dotfid^tid^  tt)a«,  ^bbe  to  Dotn  tDot  ein  Jat 

30  lube  bat  to  gcfat  unb  bat  to  gefotn,  be  bat  taut  Dotftan  fd^otben  na  finem 
bobe,  unb  ^abbe  atlc  ben,  be  be«  gobe«^ufe«  Deften  inne  ^abben,  gel^eiten 
bat  fe  to  otet  ^anb  be  Deften  unb  botge  fd^ofben  l^otben,  unb  be  Dogebe 

1.  foruelbid^ -».       3.  ]&abb«n  ^.       20.  »ettgebc^.       22.  fftom^.A,        27.  UU6it  B. 
32.  @tatt  »Dogeb«'  l^at  B  'berge*. 

1.  9fia(^  einem  in  einer  ^anbft^iift  2)i8cefen  bagegen  auf  ben  16.  ober  18. 

(Ms.  2b)  ber  S3ibliotl^e!  beS  3)omgi^mna=»  2)ecember. 

ftum^   ju  ajlagbeburg   befinbUd^en   in  2.  Ueber  ba«  @rab  @b.  2)ietri(^«  f. 

3)'2agbeburg    gefci^ricbenen  (Salenbarium  SBiggert  in  ben  SÖiagbeb.  ®ef(^.  *©K, 

fättt  ber  2ag  ber  %  Stbel^eib  anf  ben  I8ö7,  207  f.    S3gL  Chron.  Magd.  346. 

17.  2)ec.  (XVI  Kai.  Jan.),  in  anberen  S3o^fen  IV,  19  ff. 


256 


@(i(>ö^)!|)cn(^;ronif. 


unb  be  heften  tnnc  ^abbcn  geöcu  be«  alle  ore  btcöc  unb  ftootcn  to  ben  ffiU 
gen.  unb  ben  l^e  be  laut  bebet,  bei*  toeren  üeftein,  beir  bom^eren,  bibe  be^ 
gobe^^ufe^  man,  bre  borget  ut  bev  ftab  SWagbebovd^  unb  bre  ut  ben  anbe- 
ren  fteben.  beffen  gaf  be  bifd^op  oj>ene  breöe  mit  finem  unb  be^  capittete 
ingefegete ,  bat  fe  be  (anb  borge  unb  ftebe  regercrt  fc^otbeu  f o  lange,  mente 
ein  nie  ^ere  feme  mit  ||  bem  patlio  befteriget,  bem  fd^olben  fe  benn  ant^ 
»erben  ^ . 


lOöb. 


tUo  ht  bomb^rrn  hexen  htn  bifd^op  oan  inerfrbori^^  avtv  br  pome«  %af  bit 

bifd^ophom  ^{bvtd)U  oan  dterneborc^.  . 

3n  bem  J300  unbe  68  Jare  to  ^ant  na  bifd^olp  !J)iberi!e«  bobe  h)eren  lo 
^tr  ^eren  be«  gobe^^ufe«  man  unb  be  borgere.  afe  fe  einbred^tici^lifen 
l;abben  gebeben  be  boml^eren  bat  fe  foren  unb  up  einen  bx^^op  bed^ten,  be 
nutte  toere ,  fo  Dorfunbigcben  be  bom^eren  bat  fe  ben  h\\äfop  öan  3ßer* 
bord^*,  be  bifd^op  !J)iberi!  begraben  ^abbe,  geef d^et  l^ebben.   biffe  tt)a« 
altem  botfe  mol  bei^ed^tif,  unb  fd^teöen  einbred^tid^Iilen  be  ftebe  mit  ben  15 
boml^eren  unb  be«  gobe«^ufe«  man  an  paxot^  Urbane  unb  beben  alle  bat 
men  ben  bifd^op  ^ir  beftebigebe.  be  bifd^op  tod^  t>an  ftunt  an  mit  ben  bre^ 
Den  tc  9?om  unb  tad^  bar  mot  ein  l^atf  jar ,  aöer  be  patoe«,  tt>o  toot  ^e  on 
gutlifen  entpfeng,  bod^  njotbe  l^e  on  nid^t  beftebigen.  be  fafc  toa^  bat  be 
feifer  öotgebe  tom  futben  male  bem  patoefe  mit  groter  ^ere«craft  up  ben  20 
^eren  Mn  aWeitan:  bi  unfer  tib  toart  nue  groter  l^er  gefamett*.  bord^ 
biffer  fafe  njitlen  gaf  be  pan)e«  bit  bifd^opbom  bem  Dan  ©terneberge* 
umme  be«  feifer«  bebe  toilten. 


1.  u]uw^S' 


5.  ingefegete  AB. 


1 .  3)ic  ^>ierauf  bcjügUdffc  Urfunbc  loom 
29.  gebr.  1367  ift  gebrudt  bei  ©crcfen, 
Cod.  Dipl.  Brand.  IV,  51 5  ff.  !J)te  be- 
treffenbc  @tctte  barau8  tautet :  . . .  baS  bie 
öo^tc  naö)  unferm  tobe  mit  ben  öcften  unb 
ftoffen  unb  mit  ircn  gulben,  bie  fie  innc 
jioben,  unb  oucj^  mit  ben  foften  ben  öorbc* 
nomeben,  bie  wir  barju  geforen  ^oben, 
ticulic!^  fotten  gclj^oifam  fin  imb  bar  mitte 
märten  unb  n^manbe  anberö,  a  I  f  o  I  a  n  9  e 
ba«  unferm  got^l^u«  ein  l^erre  t\)xi 
ercjebiffci^off  fompt,  ber  befte* 
tigt  ift  öom  ftolc  ju  9lomeunb  ba8 
palium  ISiat:  ben  fütten  unfc  capittel, 
unfe  bumbcrn,  unfe  monne,  unfc  ftete  SWei» 
beburg  unb  §oIle  unb  lanb  unb  lut^e  ju 
e^me  erqebiffd^op  unb  ju  c^me  bcren  ein^ 
brec^tiglie^en  entbfcmgen  unb  balbcn. 

2.  gricbrid;  II.  löon  §o)?m),  ber  feit 


1357  Sß\^(i)o\  i)on  üRerfeburg  toar. 

3.  Ä.  tarl  IV.  njor  im  ÜRoi  1368 
jur  Untcrftü^ug  $.  Urban«  V.  in  Sta- 
uen angelangt.  %m  1.  dlo\>.  fanb  in 
9lom  bie  Äaifertrönung  \tatt.  Äorl«  3ug 
naci^  3t(Äien  ]j>attc  audff  ben  S'o>td  bie 
mci6)t  ber35i«conti  ju  bredffen.  SBgl.^ö- 
berlin,  2)cutf(^e  9leic|«gcf(i^ic!^te  III,  7  25ff . 

4.  Albertus  erat  nobilis  de  Stern- 
berg Moraviae  regionis.  Pallium  a 
papa  Urbano  in  Italia  apud  Mantua- 
nam  civitatem  per  cardinalem  Alba- 
nensem  videlicet  fratrem  praedicti 
Urbani  papae  sibi  transmissum  sus- 
cepit.  Hie  etiam  de  episcopatu  Sweri- 
nensi  in  Saxonia  ad  episeopatum 
Luthmoschlensem  in  Bohemia  per 
Innocentium  papam  translatus.  Tan- 
dem  per  serenisdimum    Carolum  IV 


33u^IIL    1368.  257 

3n  biffem  Jäte  toa«  f^)eng  unb  buet  tib  in  ^iDoringen  unb  bi  betrt 
9iin  unb  in  Slebbertanben  U  bet  fe.  be^  bcrbe  men  l^tr  nt  ber  ftab  unb 
nt  biffem  lanbc  mit  \ii)tptn  unb  tpagene  untettic^  fern«  in  anber  tanb, 
bod^  btef  l^ir  bau  got^  gnabcn  gw^  tit.  bat  tDatbe  tt>ol  ein  l^atf  Jat  mit 
5  bem  utborcn,  bcibc  to  fd^eipe  unb  to  tanbc*  bit  lanb  ftunt  an  leeren  unb 
tt>aTt  boci^  tool  borftan  bau  ben,  bcn  eb  ix\ö)op  2)ibetif  bebolen  l^abbe  mit 
ber  borget  rabe  unb  l^utpe. 

S)ar  na  bor  l^eremiffen  femen  Widifop  9Ubred^te^  t>an  ©terneberd^ 
boben  mit  beö  pam^  breben  unb  bor!unbigebe  fine  l^erf d^o^p ,  bat  om  be 

10  pame«  bit  bif(i^ot)bom  l^abbe  gelegen,    be  bom^crcn,  be  manfd^o})  unb  be 

borgere  l^abben  to  bom  f^jrafe  gel^ab  unb  toercn  bod^  nidf^t  genjßf  cin^ 

bred^tid^  morben,  tt)ente  be  manfd^o^  unb  bom^eren  l^ebben  tool  feen  bat 

men  fi!  bar  ^ebbe  Webber  gefat,  unb  bat  men  bifco^)  Hlbred^t  nid^t  l^abbe 

loßa.  to  laten.    be  borgere  brageben  be  t)a^^eit,  eft  men  fafe  mod^te  ||  ^ebben 

15  bat  men  bat  mit  red^t  bon  mod^te.  bo  fe  be^  nid^t  an  gemifet  fonben 
merben ,  bo  bud^te  ben  borgeren  tebelifer  fin  bat  men  l^orfam  toere  bem 
redete  unb  bar  bi  tebe,  ift  eb  queme,  wenn  bat  men  fif  a^^enbarlif  n)ebber 
red^t  fette,  bar  umme  meinben  be  boml^eren,  fe.  toolben  fif  bel^egelif 
ma!en  unb  teten  biffen  bifd^o^)  to  baut  to ,  bo  fe  be  breöe  l^abben  Igoren 

20  (efen  u^3  bem  fore  to  beme  bome,  unb  ^pxzlm  to  ben  borgeren,  be  bar 
jegentporbid^  toeren  'tüi  toiflen  l^orfam  fin  ben  ftot  to  9tome,  bat  böget  ju 
of  tpol/  be  borgermefter  ®obe  ban  ßorting*  mit  ben,  be  mit  om  tt>eren, 
bef)3re{en  fif  unb  antujorben  'gi  leeren,  toi  meinen  of  to  bonbe  bat  rebetif 
i^ :  tt>i  n?iüen  bar  atjer  umme  f))refen.    gi  ^ebben  of  bilfen  bar  umme 

25  f^)rofen  unb  unfen  leeren  ben  bomt)robeft  unb  anbere  boml^eren ,  be  ^ir 
nid^t  fint,  bar  to  borbobet  unb  be  manf d^o^)  unb  bi  namen  be,  ben  bifd^o^) 
Siberif  tanb  unb  tube  bebolen  l^eft,  bat  gi  fufben  borbrebet  l^ebben  unb 
befegelt  mit  \\mt^  caj)ittete  ingefegef,  bat  men  neuen  ^eren  fd^otbe  tolaten, 
men  bebe  eb  benne  einbred^tid^lifen/    bar  na  fam  ^ertod^  9?obo(f  bau 

30  ©äffen  in  be  ftab  unb  be  bom^jrobeft  unb  be  borget  bau  §atte  unb  be 
maufd^o^).  bar  tt)art  fo  be(e  bebinget  unb  ober  fprofen,  d^  eb  t>ormate  of 
toontlif  unb  gel^ofben  toa^ ,  bat  be  nie  bifd^o^) ,  er  ^e  feme ,  f d^olbe  geben 
breoe  ben  fteben,  bi  namen  SWagbeborc^  unb  |)aUe,  bat  ^e  f e  fdj^olbe  laten 
bi  aüe  orem  rechte,  bi  aller  bril^eit.  bat  loöebe  ^ertod^  9?obo(f  üan  ©äffen, 

6.  van  ben  t\>  AB,  9.  unb  l^e  ? 

anno  1371  (sie!)  promotus  per  domi-       extitit.  Chr.  Magd.  346. 

num  Urbanum  papam  quin  tum  ad  s.  1.  Ueber^obe  tooit  Körungen  ii.  feine 

Magdeburgensem  ecclesiam  translatus      gantiüe  f  ob.  g.  3  1350,  @  220,  ^iim.4. 

©tdbtec^tonüen.  Vll.  17 


258 


<^^ö^)>en^roni!. 


mi'i>  bat  l^e  fiue  Borger  betten  fcrfbe,  toann  ^e  quemc  to  tanbe.  bat  tobebe 
be  ^ertod^  unb  gaf  be^  finen  bref  ^ .  bar  na  enbot  bc  U\äfcp  fine  t^ 
tnmp\i,  aber  bat  bortogerbc  fif,  tt?ente  ^t  legctafti^  toart  an  ben  ^>Dba8et, 
unb  nten  febe,  l^e  tDcr  bot.  bar  umntc  fanbe  men  be  fd^ribere  ban  äJiag* 
bebord^  unb  §aße  jegen  *^rage.  bor  t)unbe  m  on  tool  gefunt  bar  gaf 
l^e  unb  befegeJbe  be  breöe,  bat  ^e  be  ftcbc  U  al  orem  re^te  taten  tuotbe*, 

^cc.  3.  unb  tod^  fo  bort  l^ir  af  unb  toaxt  be^  erften  fonbage^  tnbem  abbente  l^er^^ 
Itfen  ent:t)fangen  »an  pap^n  unb  »an  leien  unb  to  (tote  brad^t.    bar  na 

5)ec.  5.  tu  funte  9Jicotau«  abenbe  quam  l^e  unber  bat  ratend,  bar  l^utbigcben  om 
be  ratmanne  unb  be  mefter  unb  be  borgere  gemeine^  be  tt)crcn  aöe  ||  Dor== 
bobet  ]xp  bem  marfet  to  lomenbe. 


tOCb. 


VOo  hi(ä)op  3lbred)t  oan  0ternbcrd)  iie  borgete  anfprait  umme  bat  dar  unb 

ttot  ftntbbogen  imxfö^tn  ber  ttten  dtab  uirii  ber  Otben  dtab  nnb  ttmme  ben 

totn  l)tnber  ben  bomgatben  fegen  ftnem  ma^t^ua* 

5Ra  gobeö  gebort  1369  jar  \pxat  U\ä)op  5ltbred^t  an  be  borger  bat  15 
fe  tDebber  red^t  gebuiuet  l^abben  np  fin^  gobeöl^ufeö  eigen  be  fiotbbogen 
ttoifd^en  ber  ^Kien  ®tab  unb  ber  Dtben  ®tab  unb  ben  torn  l^inber  ben 
bomgarben  iegen  finen  moö]^ufe^  unb  bob  on  ben  torn  brefen.  be^  toot- 
ben  be  borger  nid^t  bon  <,  mer  fe  teten  ben  torn  tt)ot  buioen  f^>eren  bed eu 
unb  reibe  maten.  be^  tod^  be  bifd^o^  tomid^  'oan  §inne  unb  bo^rdagebe  20 
fe  toor  leeren  unb  borften  unb  to  teft  bor  ben  feifer^  bar  mannigerteie  be== 
binge  unb  f^jrafe  ut  tt)orben  gemafet.  to  teft  bar  na  in  bem  auberen  jare 
quam  l^ertod^  9totef  bau  ©äffen  unb  be  bifd^^o))  i?an  SKerfebord^  bar  to, 
nnte  tt?art  to  ßatbe  berid^tet,  atfo  bat  be  borgere  legen  u))  bat  bor^)  to 
(Stote*  bem  bifd^ojje  fe^^unbert  mart^,  bat  l^e  be  borger  bi  fe^  j[eren  umme  25 


8.  t>nb  TcijtJi  B, 


13.  @ibBüflen  B. 


19.  »ot  &.? 


20.  tornii^t  B. 


1 ,  @ö  i{i  ber  $Retoer«  ^ergog  9lubolf8 
j>on@a(i^f«ii  ö0m24.  @c:^t.  1368  {(Sonn«* 
tag  mäf  @.  SWaurit.)  gemeint,  ber  bei 
Senj  527  f.  gebrucft  ift.  2)ie  betreffenbe 
^ettc  kniet:  *gortniel^r  er  foK  feinen 
ftetten  ^agbebura  nnb  ^atte  über  il^r 
xtä}t  unb  frei^cit  fol^e  briebe  Qcbm  öor^ 
fi^elt,  e^>e  er  ju  SWagbeburg  fom:|)t,  al« 
jemc  i}orfa^>ren  feliger  gebä^tniße  erjbi^ 
f(^ofj  2)iettri(j^  gctl;an  ^att, ...  aud^  fott 
er  bie  bürger  ber  @tatt  2Wagbeburg  nnb 
^aüe,  luen  er  bar  Umpt,  ol^nc  gelt  gne» 
bigli:4>  bekiben  tttitt  ibren  glitten  afö 
feine  toerfaij^ien  get^an  b^ben  . . . 


2.  35ie  SBeflätigung  ber  ^riöitcgien 
ber  0tSbte  iß^agbeburg  nnb  ^af e  erfolgte 
am  22.  ^oühx.  (am  (S.  (£&ci(tentagc). 
@.  Senj  526—529. 

3.  £)]^n«3ttKife{  berfelbeS^nrm,  nm 
bcffenttoltten  bic  3ö>iftig!eitcn  mit  &. 
2)ietrici^  entflanben  ttjaren.  2)ic  erjbi* 
f^öf(i(3^e  9lefibenj  (mo8^>u«)  lag  bici^t  bei 
ber  ä]^ö0en^ogtei ;  f.  $lan. 

4.  ©löt^e,  S)oit  3%aj?.fübU*i)on 
^Kagbeburg.  an  ber  betreff enbenUrfnnbc 
toora  1*2,  §nni  (in  nnfe«  iftxtn  ^^eiügeu 
It^fame«  atoenb«)  1370  finb  nur  500 (f.  n. 
<B.  26  J,  14}  aj^arf  angegeben.  S)ic  ^ier* 


«U^lll.     t369-J370. 


259 


btffc  Wng  itid^t  anfptefen  fd^otbe:  bar  no,  ttjolbe  l^  ebber  fine  nafcmettng 
anfptefen  be  borgere,  fc>  fd^otbe  1^  on  be  fe^l^wnbert  ntarf  to  born  loebber 
geben. 

©ar  m  in  bem  1300  unb  70  j[are  n^art  i^tr  grob  buer  tib,  atfo  bat 
5  bc  totf^et  toggen  ebber  njeiten  galt  bre  mar!. 

9n  bem  negeften  jar  bat  na  borloren  be  ban  ßrfforbe  einen  [trib 
»mr^anftebe*. 

3n  bttffem  fntben  jare  färbe  fif  be  [tab  ßwnel&ord^  ban  gebobe^  tt)egen 

beö  feifer«  ban  ber  ^tx\6}op  to  Srnnetoi!  an  be  l^ertogen  to  ©äffen. 

10  ben  l^abbe  be  feifer  be  l^rfd^o^)  to  SuneBord^  gefegen,  toent  l^e  fd^ref,  bat 

^ertod^bom  Koer  cm  to^  »orben  ban  l^ertogen  SBitl^elme^  bobe '^.    biffe 

l^ertod^  SBiC^elm  tt)a«  ein  ott  l^ere  ban  red^ter  bort  to  8unebotd&.    toente 

l^e  neinen  föne  l^abbc,  fo  lo^  ff^  STOagniim,  l^ertogen  3Ragnn^  föne  ban 

S9runött>if ,  be  om  berne  befeten  tt>a0,  nnb  borleit  l^ertogen  3lth:ed^te  ban 

15  ©äffen,  be  finet  bod^tcr  föne  tt>aö;  «nb  to  egene  red^tem  erbe  tett  be  bat 

lanb  l^ertogen  3)?agnne  ban  ©riin«n>i!;  nnb  be  ftab  to  Snnebord^  l^nlbi^ 

geben  bi  finen  lebenbe  to  born  ein  jar  bor  finem  bobe,  nnb  ^tod^ 

i*a.  3ßagnn«  gaf  fine  brebe  bem  lanbe  nnb  |[  ber  ftab  nnb  lobebe  bat  of  bem 

otben  l^rtogen,  f)t  tt?otbe  bat  lanb  nnb  tnbe  bi  redete  taten:  aber  to  I;anb 

5.  Togge  B,  7.  ^nfcebe  B.  10.  be  l^abbe  B.  14.  bo  B.  17.  ^ulbi: 

gen  AB,       §er  a^agnuS  B,  19.  unb  be? 


f 


i^cr  gehörigen  ©teßctt  (otttett:  SB^e  rat* 
manne  unb  i^nig^eömei^jlerc  bcr  Silben* 
ftab  to  SWagbcBorti^  betenncn  o^jenbare 
...  bat  nnfc  l^crc  . . .  I^cr  5(Ibrcd^t  erqe- 
bif{(^o:|[>  bej  ^ittgen  gobbe^l^^ufed  to  Tla^, 
un8  fyi\\t  gefat  to  ci^me  :|)anbc  bat  bor^ 
to  @iotc  nt^t  aller  nnt  «nb  mit  attcm 
jtö^tt  toor  \>vfH^iinbirt  in«rf  Sranb.  \i^U 
öerö  2Wagb.  gettjid^teö  . . .  b^t  ijorbenantc 
hoxp  maä)  nnfc  ^rgenante  ^>cre  cbcr  f^nc 
nafomeUnge  na  btffm  ne^ßen  tpfomen^ 
ben  fc«  jaren  toan  biffem  tage  an  to  re* 
fenbe  »eber  lofcn  öor  to^ffljjunbirt  marf 
^ranb.  t^Jtcrö,  ttwinne  to^  ttntten.  öoit* 
mer  aüen  nngunft  unb  untt)iöen,  ben 
unfe  öoic  bcnomebc  ^erre  ^cgl^cn  unS 
l^abbe  nmme  ben  torn  l^^nbcr  f^me  boi^m* 
garben  unb  ummc  b^  {ttj^bogcn,  bt?  xo\)t 
ttt>^f(3^cn  ber  alben  unbc  ber  n^en  fiab  to 
SD^agb.  gebutoet  l^ebben,  ttjil  ^  btffe  toor== 
benantcn  t^b  aöerbing^^c  gntlife  bcftan 
latcn  unb  unö  bar  umme  ntii^t  an  begc* 
bingcn :  toere  aber  bot  \}t  aber  {^ne  na- 
fometingc  na  bcffen  fe§  jaren  un8  ummc 
bit  Dorgenante  buioe  beS  toruö  unb  ber 


ftt)i?bogen  id^te«  anf^Jrefen  eber  axCotgf)t^ 
bingcn  tt)olben,  fo  fcoibcn  fi?e  to  toore  öon 
un«  bat  öorbenante  borip  to  (Stote  »eber 
lofen  toor  tj^ffljninbirt  marf . . .  Cop.  IVa 
@.  I37b. 

1.  Ueber  ben  Ärieg  bcr  @täbte  Er- 
furt, SWübll&aufeH  unb  ^Rorbl^aufen  in 
SSerbinbung  mit  einigen  Orafcn  gegen 
bie  gürften  öon  XPringen  unb  bie  Sflk^ 
berlage  ber  Erfurter  bei  ber  5Burg  ^an^ 
ftcin  (icfet  5Ruine,  im  Ärei«  ^eiUgenftabt) 
f.  3»ol^anne§  Slotl^e  ed.  b.  Silicncron, 
0.  ül9f. 

2.  SBii^ielm,  bcr  ki$tt  ^erjog  be«  al- 
ten §aufc«)i?üneburg,flarb  am  23.  ifioöbr. 
1369.  (Seine  ältefie  Xo6)itx  ©lifabet^ 
toar  in  erfler  ©If^c  öcrmä^lt  mit  Otto  öon 
@a(i^fen*2Bittenbcrg ;  il^r  ©ol^n  toar  $er» 
jog  tllbre^t  bon  ©.»»SB.  2)ie  Selel^nung 
bcr  trüber  $Rubolf  unb  SBenjel  unb  ilj>* 
reg  Steffen  ^Ibred^t,  ^crjögc  ton  @a4= 
fen'Sauenburg  mit  bem  §erjogt^um  Sü= 
neburg  burd^  ^.  Äarl  IV.  crifolgte  am 
3.  mn  J  370 ;  f  @ubenborf  IV,  5  ff. 
«nb  bie  Einleitungen  ju  8b.  III  u,  IV. 

17* 


250 


®^'6pptn^xonil. 


gtoter  not  ix  tätige  tit  fumc  Bci^cttt  bat  om  ttjart  ein  btef ,  bat  be  iu 
\dfo^  f d^olbe  lofen  aße,  be  in  bet  fafe  l^abben  gen)efen :  funbct  bi  ttoen 
jäten  fdf^otben  ttoene  bet  tatinanne  ebbet  nteftete  fufeen  in  ben  l^of  to 
SRcme  teen.  men  tett  ftf  tool  bunfen  tat  be  untoiüe  nnb  be  l^cimeß!  l^in^ 
bete  qnente  ban  id^teötoelfen  boml^eten,  be  in  bent  l^obe  n)eten,  unb  ban  5 
einem  canonifen  to  fnnte  ©ebaftiane  ebbet  tid^te  mit  be«  bifci^o^)e«  loeten, 
be«  »i  bod^  nid^t  toben  k. 

5)at  na  in  bem  f niben  jäte  in  bem  ^ettoeftmane  *  malebe  bifco^)  ©i* 
betil  einen  gtoten  l^of  an  geifttifet  unb  »etttifet  l^obifd^eit  to  n)ienbe  ben 
bom,  unb  tot  botften  unb  l^eten  to  SKagbebotd^  unb  hat  be  botget  bat  10 
men  be  botften  bettifcn  ent:()fenge  inteite  unb  l^etbctgebe.    bat  toatt  bat 
i>otf  bafte  um  benjcgen  in  bet  ftab,  toente  ettifen  botgeten  bud^te,  be  bi* 
^äfop  meinbe  bat  up  bet  ftab  botbetf ;  anbete  teiben,  men  fd^otbe  fe  in 
taten,  n)ente  fe  tobeben  bet  boöl^eit  nidf^t:  0!  fo  toeten  be  botgetc  ftat! 
genod^,  fe  »otben  böte  unb  fttaten  fo  befetten  bat  fe  fif  tt)o(  beraten  toof*  15 
ben.    be«  tootben  fe  enbted^tid^.    be  botften  unb  l^eten  unb  atle  bot! 
tt)otben  in  gelatcn  unb  l^ettüen  entpfangen.    l^it  quemcn  be  matfgteben 
bau  äWiffen  mit  ftottet  tibbetfd^o)) ,  be  l^eitben  ben  l^of  {egen  ben  ebbelen 
l^ettogen  JRotebe  ban  ©äffen,  be  of  mit  gtotet  tibbetfdf^o:()  l^it  »a«.    l^it 
n)etcn  bete  gteben,  btie  l^eten  unb  ebbete  tube ,  btuttjen  unb  man,  be  at  to  20 
tauge  to  nomenbe  »eten ,  be  »etttife  l^obetinge  bteben ,  abet  be  geifttife 
l^obetie  ebbet  l^ogene  toa«  etft  ||  unbe  ettif.    l^it  tt)eten  be  bifd^o^)  bau  ,03;. 
§itbenfem  unb  be  unbetbifd^oipe  biffe«  gobe«l^ufe«,  be  bifd^o:t)  bau  SBtan* 
benbotd^ ,  bau  §abetbctge,  be  bifd^o^)  bau  f)atbetftab  *  unb  be  bifco<)  bau 
@bton  unfe  toietbifd^oj) ,  be  abbet  bau  SSetge  unb  anbete  ebbebe ,  atf 0  bat  25 
13  bifd^o^je  unb  ebbebe  mit  imfoten  i^it  to  famene  toeten,  unb  »ieben  bit 

4.  unb  be]  vnbe  AB.  la.  anbere]  unb  AB.  19.  9lo(oue  B. 


1.  !^te  (StntDei^nna  bei*  jDomftr^e 
fanb  am  22.  Dctober  jlatt  naä)  Chron. 
Magd. 344 :  et  haec  solennitas  ecclesiae 
dedicationis  . . .  fuit  anno  domini  1363 
die  dominica  ante  festum  Simonis  et 
Judae;  itnb  in  bcm  SlMagbrief  (Orig. 
im  @täat«'?(r(i^.  j.  9Ragb.  s.  R.  @rj^. 
3Ragb.  XVIII,  16)  für  btc  3)om!ird^e, 
au^gefieÜt  in  die  Severi  ep.  et  conf. 
b.  i.  22.  Oct ,  fagt  (5b.  2)ictri*,  bag  er 
an  btefem^age  bte^eit^e  t)oK)ogen  \)aU. 

2.  '^alberflab'  ift  fd^tt)erli(|  rid^tig. 
^IJarf;  bcm  Chron.  Magd.  344  toarcn 
fieben  ^tfcböfe  bei  ber  @ints>et^ung  bed 
5)ome«  jugegcn:  Huic  solennitati  in- 
terfuerunt  7  episcopi  cum   ipso   do- 


mino  archiepiscopO)  videlicet  Hildes- 
semensis,  Oltenburgensis  Q),  Havel- 
bergensis,  Brandeburgensis,  Ebronen- 
sis  et  Thaborensis.  ^itx  icirb  fein  53i* 
J(3^of  öon  ©alberjlttbt  genannt,  eben  Jo 
ttjentg  in  bcm  oben  crtoäbnten  Slblag^ 
brief,  bcr,  tüäre  ber  93if(^of  üon  ^albcr*= 
pabt  jugegen  gett)cfen,  obne  ä^cifcl  aud^ 
ijon  biefem  mit  au«gejlettt  ttorben  njäre. 
^gcr  (Sb.  S)ietri(^  n)erben  f)kx  genannt : 
Johannes  Hildesem.,  Fredericus  Mer- 
seburgens. ,  Thydericus  Brandehur- 
gens.,  Borchardus  Havelbergens. ,  Jo* 
hannes  Ebronens.  et  Uualterus  de 
monte  Thabor. 


S^Ud^III.    1364—1365.  251 

gobe^l^u^  mit  groter  ere  unb  tt)erbid^cit.  bc  btfdf^o^)  labebc  borftcn  unb 
borfttnnc  aße  to  fincr  tDcrtfd^o^)  to  bifdf^c  eine«  bage«^  bc6  anbeten  bage« 
h)tebe  l^e  mit  l^erfd^o^)  bat  munfter  funte  3ol^anne^  S5a^)tiflen  to  S3crgc 
unb  hat  bar  na  to  l^ufe  ^äftpm  ratmanne  unb  meftere  unb  be  erbareften 

5  borgere  in  ber  ftab.  fd^otbe  men  alle  ^obertnge  unb  l^oberen  fd^riben,  be 
bo  to  9Kagbebord^  loa«  toot  beir  bage,  eb  locre  to  lang :  men  mafebe  bar 
allein  U)oI  ein  bof  bau. 

5)e  borgere  reben  atte  nad^t  fd^itoad^te  lool  mit  bren  l^unbert  ge^ 
ti)a:t)enben  mit  lud^ten  unb  btafen,  unb  bewarben  bat  nein  ungebod^  ebber 

lü  unftur  \d}a^  unber  ben  geften  unb  unber  ben  botgeren.  of  tDad  b«t  ge* 
funbiget  unb  fat  to  born  bat  alle  be  gefte  or  mcffere  unb  ftverbe  in  ben 
Verbergen  taten  moften,  funber  be  borften  aüeine  be  bel^eüben  fe  mit  or^ 
tobe,  be  borften  fd^eibeben  mit  groten  tud^ten  ban  §inne  unb  banfeben 
ben  borgcren  orer  ere,  loente  fe  on  attcn  gefant  l^abben  oren  n)in  unb  ge== 

15  fd^enlet:  eb  entoart  nue  groter  l^of  bi  unfen  bagen  to  äßagbebordf^.  bt 
anbertl^alf  l^unbert  jaren  tt>a«  nue  btfd^o))  to  3Bagbebord^,  bie  ben  bom 
tDien  borfte,  loo  »ot  etßfe  grote  öorftenfinbere  toeren:  toente  fe  brod^ten 
bat  fe  ber  foft  nidft  bragen  mod^ten.  biffe  bifdf^o^)  bau  fltd^ter  borb  brad^t 
eb  fo  to  bat  om  ge(t  ober  tei^),  loente  l^e  eb  mit  dof^cit  ut  bem  taube  todf^, 

20  bat  i)t  be  loft  l^ettifen  bebe. 

3n  bem  fulben  jare  bar  na  ftot  unfe  ^ere  tian  SDiagbebord^  up  mit 
ben  bau  f)alte  umme  bat  fd^uttenammed^t  unb  umme  bat  gub  in  bem 
©ate*.  bar  toart  bete  begebinge  ut.  to  teften  teit  unfe  l^ere  unb  be  bau 
^alle  atte  f ale  nppt  biffe  \äftpm  unb  ratmann ,  be  entfdf^eiben  bat  mit 

25  redf^te,  bat  eb  an  beibent  fiben  be^egeti!  loa«,    be  fd^eibing  ftett  in  mtner 

leeren  ber  \äftpm  bof,  bar  umme  f(^ribe  il  bar  l^ir  nid^t  bau. 

1*1;.         ®ö^  na  tu  bem  1 300  unb  65  jare  teit  ||  feifer  Sart  be  foning  bau 

©el^menbete  \6)tpt  buloen,  at^menfebe,  unb  lootbe  in  ® äff entanbe  baren. 

id^teöioetfe  f^jrefen,  l^e  lootbe  biffe  tanb  unb  bi  namen  biffe  ftab  bebioingen; 

30  anber  tube  f|)refen,  l^e  tt)otbe  ein  gemeine  !o|)ftraten  mafen  be  Stbe  nebber 

ban  SJel^men  loente  in  be  f e :  bar  loart  bodf^  nid^t  ut ;  bod^  f o  bebeftebe 

men  biffe  ftab  fere ,  unb  be  borgere  fatten  fif  baft  u|)pe  loere  buffer  ftab. 

J)e«  futben  jared  bunjebe  men  ben  torn  iegen  ben  toitkn  monnifen 

2.  tverf^o))  B.  9.  gewa^jeben  A.  'mit'  fc^lt  S.  10.  neijn  t>nfi.  B.  17.  borfte  B. 
26.  !t)ana<ib  ^at  «:  ^itna^  U^  'PIfdjcff  bitterid»  »ff  beme  fore  jn  beme  Jl^unie  ben  «go^c^ 
miffen  altar  vornatven  mib  all  fotUi(^  mad^ett  vonti  !&2etme(0ein,  ber  o^erfie  flein  jft  roott 
14  fitffe  langF  t)nb  7  fu§  bi(fe,  ba«  man  trtU,  ba«  |n  aHer  (äxifttnf^tii  foflfid)er  altar  ntd^t  tn\e\), 
ben  bar.  --  iDiefe  ^Jtotlj  (na*  Chr.  Magd.  343)  fie^t  in  a  6  naci^  @.  253, 15.     29.  *lanb'  fe^It  ß. 

1 .  @.  to.  3)rci?^iau:j)t  I,  79. 


252 


^^ö^^jend^ronif. 


jegcn  bct  @ubcn6ord^  u^)^)e  beut  i)oxnt\  bat  l^e  fteit,  unb  gtof  bo  bcn 
graben  ttDtfd^en  bcr  Sfiteti  ®tab  unb  ber  Dtben,  unb  betengebe  bo  ben  ut 
to  nturenbe. 


dan  tiotbrad)t  ^t»  bifdjoped  unb  der  borgere  Dan  itorn  ut  to  fd^epeniie. 

3n  bem  1366  jare  tt)art  u^)ftot  ttt)tfd^en  unfen  leeren  bem  bifc^ojje  s 
unb  ben  borgeren.  bat  tarn  fu6  to.  be  borgere  ungerne  fegen  bat  men 
forn  mit  fd^e^^en  tocd^  borbe  unb  »orboben  bat  ben  borgeren  unb  ben 
gefteu)  unb  be  bifd^o^)  iDoIbe  be^  nid^t  borbeiben  unb  tett  be  fd^e^)e  gan. 
be«  fanben  be  borgere  unb  leiten  be  l^inberen  unfc  leiten  be  fd^ef^e  u^)briben 
bor  ber  ftab  unb  boben  ben  geften  bat  fe  bat  forn  toebber  utfd^e^>en  moften.  lo 
bat  nam  be  bifco^)  üor  brei>e(  unb  untoitten ,  bat  fe  om  fine«i  gobeöl^ufeö 
red^t  unb  bril^eit  unred^t  l^ebben  geban.  bar  belen  anber  fafe  ttt)ifd^en,  ate 
ummeein  ^u«.  bat  tt)a«  ein«  ^)a^)en  tt)efen,  bat  tt)otbe  be  bifd^oj)  in  fin 
rec^t  teen  na  be«  ^>a|)en  bobe.  be  borgere  toolben  bat  in  ber  ftab  redete 
bel^otben,  bat  eb  be«  })a^)en  ertoe  fd^otbe  btiben.  bar  toart  be  fang  umnic  15 
geted^t.  bat  ftunt  tool  ein  bernbet  jare«.  bo  ferne  tt)i  to  teft  to  Salbe,  bar 
fernen  be  »an  f)alle  to  unb  be«  gobe«^ufe«  man ,  unb  toart  berid&tet  mit 
gube,  alfo  bat  be  bifd^oj)  be  borgere  oragebe,  eft  l^e  fif  an  ber  ftab  fo  baner 
mi«  borgre^)cn  ^ebbe :  toat  fe  toolben  tat  f)t  bar  umme  bon  fd^olbe.  bar 
anttoerben  fe  to,  fe  toolben  mit  om  umme  fo  deine  fafe  neinen  u|)ftot  l^cb-  20 
ben,  fe  toolben  om  be«  (oben  bat  ^e  id^t  ber  ftab  mit  borberniffe  fd^aben 
enmod^te.  bo  f^^raf  be  bifd^op  *fegge  gi  bat  bi  jutoen  toaren  toorben,  if  toit 
ju  gerne  oortaten ;  unb  tobe  gi  bat  unfen  gobe«]^ufe  mit  benfte  tt)ebber> 
ftaben\  bar  uj3  fom  l^e  toebber  in  be  ftab,  unb  alle  fd^eünge  toorben  aber 
bi  geted^t  :c.  25 

!iDar  na  nam  ^er  gubolf  ban  Ä'ne«befe  ^  ben  borgeren  toot  np  ad^te  ,^4; 

2.  bftengcben  B.  21.  <Die  fBottt  -umme  —  tuolben  om'  fehlen  im  Xecte  »on  Ä  unb 

fltib  am  JHatibe  nact?3eJrageti,  ber  aber  fo  fiorf  bcfd)nitt«n  i%  ba§  einige  SBorte  t^eif«  fehlen, 
tf)tiU  unvoUflänbii}  flnb.    ^a9  Bel^Ienbe  ift  an»  B  ergänzt.  22.  mod^te  AB. 


1.  3)ic  (Sarmditcr  (mitte  monnifc) 
toaren  um  1338  naö}  SWagbeburg  ge« 
fommen  nnb  ^jattcn  btc^t  an  bcr  @tabt= 
mauer  (f.  ^offmann  I,  255)  il^r  tloflcr 
aufgebaut.  3)anac^  mürbe  ba«  (S,axmtiu 
terflofier  ^enau  genommen  allerb ing« 
ni6}t  ber  «öubenbur^ ,  f onbern  toielmelpr 
bem  gletfen  @.  Miö^aü  gegenüber  ge* 
legen  f)abm.  3eboci^  ift  babei  in  SBetrad^t 
JU  jiel^cn,  bap  mit  ber  S3ejei(i^nung 
'©ubenburg'    in   Urfunbcn    öfter    bie 


fämmtli(3^en  toor  bcr  ©übfeite  bcr  @tabt 
gelegenen  Ortfd^aften  umfaßt  merben  fol- 
len.  2)arau«  ergiebt  fxö)  au^  bie  ?age 
be«  im  Xtpt  crtoSl^ntcn  Xi)ntmt^ :  e«  ift 
o\)ttt  ätoeifel  bcrfelBc,  ts>tl6)ti  fi6)  nod^i 
jetjt  am  Snfammenflog  ber  fübli(3^en  unb 
mefHt(3^en  @tabtfeitc  bcfinbet.  3)amit 
ftimmt  aud^  ber  3lu8bru(f  'np  bem 
i^orne' ;  f.  ©loffar. 

2.  3n  ben  Urfunbcn  ber  3a^re  1366 
unb  1367  (f.  SRiCber,  C.  D.  Brandenb. 


»U^III.    1366—1367. 


258 


^unbcrt  marf  an  fopmenfd^o^)  unb  brcif  cb  up  to  Sdxomt\  ummc  bcn 
loitten  bat  on  bcö  6tfci^o))e^  man  befdf^cbigct  l^abben.  bar  ummc  atbetbc  be 
b\\cop  trutocülcn  mit  bcbingcn  jegen  bcn  ^crtogcn  öan  S3tun^n>i!  unb 
Suncbordf^.  bcö  nam  bc  ban  Snc^bcfc  toarc.  bc  b\\(fft>p  tod^  to  Icft  bor  bc 
5  J)umbotd^*  mit  bcr  ftcbe  ÜWagbeboriJ^  f)albctftab  Qucbcltngcbord^  unb 
älfd^cr^Icbc  ^nbptf  bar  ^crcu  Subolfc^  ban  bcm  Änc^bctc  brobcr  nppt  ladt), 
unb  n)a«  bcm  l^ufc  mit  ftormc  fo  na  lomcn  bat  mcn  bc  murcn  bctcngcbc 
to  brctcnbc.  binnen  bce;  toart  to  Dbc^bctbc  ban  be^  bif(^o))cö  ratgcben 
mit  butbotbc  bcr  fo))Iube,  bcn  bat  gub  gcnomcn  toa^,  gcbcbingct,  bat  l^cr 

10  Subolf  bat  flub  »ebbet  gof  ummc  ttoel^unbert  marf:  bar  np  fd^olbc  unfc 
^erc  ban  bcm  ^ufc  tccn.  bo  bcm  bifci^o|)e  be  begebingc  gefedf^t  »orben,  fe 
bel^agcben  om  nid^t  fere  tt)ol,  tt)ente  mcn  reibe  an  bat  l^u^  fomcn  toa^  unb 
be  murcn  l^abbe  begunb  to  brefenbe;  todf  fo  teit  i)t  aftcen  bord^  bcr 
begebingc  »ißen,  bc  finc  man  unb  be  rat  gebebingct  ^abben.  bit  fc^adf> 

15  na  Srifti  gebort  1300  unb  67  jarc  bor  ber  baften. 

$ir  na  in  funte  ©teffen^  bage  bi  Sarbei  in  bcm  bor:t)e  toa^  ein  man  ^lu^.  2. 
befeten,  be  l^cit  f)crman  bau  Sieben  ^.  be  ^eit  fine  tned^tc  baren  na  forne. 
be  fned^tc  fprefen,  men  ^)(cgc  in  funte  ©teffenö  bage  nein  lorn  inboren, 
^e  »art  tornid^  unb  bloang  be  fned^te  bat  fe  utboren,  unb  fabelbe  fine 

20  pert  in  tornigem  mobc  unb  reib  on  na  to  bctbc.  be^  bor^of  fif  ein  loeber, 
unb  ein  bonreflad^  f(od^  on  bot  unb  bat  leerte  ut  bcm  übe,  bat  f)t  bele  ban 
bcm  ^jcrbe.  be  on  gefd;n  ^abben,  febcn  bat  fo  na. 

dn  bcm  jarc  na  ß^rifti  gebort  1367  to  funte  Sol^anne^  bage  S3at)ti==  «ug.29. 
ften  to  ^anb  na  ber  erne  *  mafebe  unfe  U\6fop  eine  fam^jninge  mit  bcm 

25  ^ertogen  ban  ®runött)if ",  mit  bcm  ix\6fop  ban  f)alberftab,  mit  bcn  borften 
oan  Slne^att,  mit  bem  grcbcn  ban  SSarbe^  unbe  be«  bifd^o))e«  mannen  bau 
aÄcrfcbord^  unb  bar  to  bele  anbercr  leeren  man ,   be  unfe  bifc^oj)  unb 


5.  ^(iinbert^  AB,         fttu  ffiiivt  B,  8.  OlueJuelbe  AB.  14.  unb  be]  t>nb  AB, 

15.  LXXVII  B,  t>oit  ritier  «^anb  be0  VDiriqcn  Sa^rl^unbert«  ifi  betgefd^rifben :  muf  1367  fein. 
\ti.  *BarU  AB,  n,  ^mtnAB. 


A,  XXII,  1 71  f|.)  fommcn  jnjci  SBrüber 
biefc«  iRamen«»  me^^rfad^  öor. 

1.  8ro]^me,  im  ^anniJöerfci^en,  bi^t 
an  bcr  Orcnjc  ber  Slftmarf,  in  norbtt>cfi* 
(ic^er  9ttd^tung  ))ou  ^agbeburg. 

2.  ^ie2)umburg,  k)on  ber  no^9tuU 


ncn  toorl^anbcn  ftnb,  U^  im  ©a!cttt)albc 

untücitt 
bcrflobt. 


untücit  ©eteboni  2 


öftU  toon^al« 


3.  2)ad  früher  gum  ^mte  ^arbt^  ge«» 
t^örige  3Jorn>erf  3)8ben,  auf  beffen  ®runb 


unb  SBobcn  jc^t  bic  $errcnlj^utcr'(£olonie 
(^nabau  liegt. 

4.  2)er  ^ufafe  'na  ber  eine'  mati^t  e« 
unmöglid^  ^ler  an  ben  24.  3unt  ju  ben^ 
ten :  e9  ifl  Joliannis  decollatio  gemeint. 

5.  !Dad  ^ünbntg  jn^ifd^en  @b.  2)tet' 
rid^  unb  $er)og  ä^^agnud  t>on  ®raun<= 
)<i)todQ  gegen  ben^ifd^of  t)on^tlbe9^eim 
d.  d.  3.  Slugufl  1367  ift  abgebrurft  bei 
©ubenborf  III,  217. 


254 


^d^^eitci^ronit. 


önbcrc  l&etcn  bat  to  togcn ,  unb  tuen  ad^tebc  ||  bc  fam))nin3c  u^  ctoen 
^unbctt  [Iritbatigcr.  of  ^abbcn  unfe  borgete  ut  bet  ftab  20  man  mit 
gtebicn  bar  to  gelegen  unfern  leeren  ben  bifco})c.  bit  bolf  tod^  mit  gtotet 
^odf^barb  in  bat  ftici^te  to  §itbenfen\  unb  t>orbingeben  unbe  borbtanben 
ferfen  unbe  fctfl^obe  unb  bot^^e  mit  gtoter  unfture.  '  5 

35e  bifci^ot?  bau  f)itbenfem  borl^of  fif  ut  ber  ftab  in  be  ^ufpe  gote«, 
»ente  ^e  l^ciCt  bor  mtffen  unb  bat  gofce«  l^ut^je,  ate  l^e  ben  l^ete  bo  natbe 
mit  n)enid(^  boöed.  bat  i^ere  toa^  umme  fc^idet  unbe  renbe  u^)  ben  bifd^o^) 
bau  ^iftenfem.  bc  bifc^o^j  bau  §i(fcenfcm  be^eilt  bat  beIt^  unb  benf  ben 
^ettogen  bau  ©tun^tt)if  unbe  ben  bifd^o^j  ban  ^alberftab  ^  unb  benf  ben  10 
bifc^op  t>an  SKagbebord^  af  n>ot  up  l^unbert  tibbete  unb  fnedj^te.  bat  loatt 
ber  botftcn  ein  ban  Slnel^alt*  etftagen  unb  l^et  f)and  t>an  f)aberaet^lebe  *, 
ein  gub  tibber,  unb  be  ban  Quetnfotbe",  bom^ete  to  SÄagbebotd^,  unb 
bete  anbete  boffe«,  unb  bete  tibbete  unb  fnapen  unb  botgete  btogen  en^ 
tütäf  unb  bottootpen  ot  toapen  unb  ot  getebe,  bat  be  but  in  bcm  fttd^tc  15 
nod^  up  to  (efen.l^abben.  in  unfen  bagen  lüatt  in  buffen  tanben  to  ©äffen 
nm  ge^ott  nod^  botnomen  bat  fo  gtot  menti!  bot!  ban  getingen  ^obetoetl 
fo  botfttatoet  tt)otbe. 
eept.a.        3Diffc  fttib  tt)a^  eine«  btibage«  unb  toa^  be  btibbe  bad^  in  bem  mane 
feptembti,  bat  i«  in  bem  l^ettoeftmane,  unb  \oaxt  be«  futoen  bage«  bat  20 
gtotefte  unn>ebet  bau  bonte  unb  btijem  unb  Dan  ftotme,  ate  men  i  gefecn 
^abbe.  ^ebbe  unfe  bifd^op  getoefen  in  bcm  l^ete,  f)t  ^ebbe  lichte  ben  gtotcn 


104  b. 


2.  ^citbare  xi%n  B. 


1.  ^ie  Utfa^e  bed  Krieges  ^tDifcJben 
bcm  (grjblfd^of  2)ietri(i^  toon  SRagbcburg 
unb  bem  ^d^of  (Serlj^arb  k)on  ^ilbe^l^elm 
giebt  ba9  Chron.  Magd,  bei  SD>{en(fen 
III,  371  an:  Cum  de  quodam  castro 
domini  episcopi  Hildensemensis  sci- 
licet  Walmede  per  residentes  in  eo  in 
quoslibet  transeuntes  per  vias  multa 
spolia  committerentur ,  nee  dominus 
Hildensemensis  requisitus  a  principi- 
bus  remedium  haberet  vel  adbiberet : 
tandem  ille  dominus  Theodericus  ar- 
ehiepiscopus  una  cum  domino  Alberto 
Hftlberstadensi  episcopo  et  duce 
Magno  deBrunswic  consilio  inito  pro 
communi  pace  terrae  copiosum  exer- 
citum  congregaverunt  et  terram  Hil- 
densemensemintraverunt.  $g(.  Sün^et 
II,  333  ff. 

2.  3)er  SBal^IpIa^,  no(i^  jc^t  *@trcit- 
adcf  ober  '@treitmorgcn*  benannt,  ifl 


1  M.  öftU(i^  t)on  ^tlbe^l^eim  )tt>tfd^en  ben 
2)8rfertt  garmfcn  (Sarmiffcn)  unb2)int- 
lar  {5)intlere) .  @.  Ära^,  l>tx  a)om  ju 
^übe^^eiml,  '2)0. 

3.  Anno  domini  13C7  fuit  prelium 
in  dyocesi  Hildensemensi,  in  quo  do- 
minus Albertus  de  Bicmestorp  epi- 
scopus  Halberstadensis  cum  Magno 
duce  Brunsvicensi  fuerunt  capti  cum 
suis  tertio  die  Septembris,  et  multi 
ibidem  fuerunt  interfecti,  videlicet 
Woldemarus  2C.  @(&a^,  Chron.  Hal- 
berstad.  SSorr.  IV,  %xm.  3. 

4.  ©albcmar  I.  (öon  ber  «iten 
gerbfier  IHnie). 

5.  @r  mar  ber  le^te  feinet  <ief(i(^Iec^tö. 
8gr.  ©erden.  Cod.  Dipl.  Brand.  IV, 
526.  3lnm. 

6.  @d  tfl  ber  @(i^o(afticud  SSolrab 
)oon  Ouerfurt  gemeint. 


«r. 


möfin.  1367.  255 

f djiaben  beratet ,  toentc  l^e  f ctc  f otci^t>elbici^  unb  Dotfici^tici^  toa^  np  atte 
bin!.  i)t  toa«  to  bet  tit  fran!  toorbcn,  bat  um  h>a«  ^c  niäft  bar  mm,  tt)o 
tt)o(  l^c  beö  tt)ittcn  ^abbe  to  bonbe.  bo  om  bo  mcte  bc^  fij^abcn  quemcii,  ^c 
toart  fetc  bcbtoöet  unb  dagebc  fete  ber  leeren  bot  unbc  bcr  guben  lube  be 

5  gcf tagen  teeren,  unb  f^)ral  'teenne  if  betraci^te  mine  (eöen  man ,  be  gci^an^ 
gen  unb  erf lagen  finb,  fo  lan  it  nid^t  geraumen;  toenu  it  ol  fee  be  bofen 
teic^te,  be  fo  boöttten  gei>toen  i^ebben,  fo  !an  mi  neine  arjebie  to  gnbe  toer- 
io5a.  ^^^'-  ^<^^  ^^  ^^^  bribben  bage^  nam  be  btfd^o^)  be  borgere  ||  to  ]^ut^>e  unb 
tod^  öor  ^abemer«tet>en  unb  »an  bat  unb  unbcrwant  fit  be^,  toente  eb 

10  tea«  beut  gobe^l^ufe  to^  »orben  Dan  l^ern  §anfe^  bobe  bau  f)abenier^leoe. 

!J)ar  na,  too  hranf  l^e  »ad,  tod^  fft  to  S3run«tt)if  np  einen  bac^.  rar 

quemen  be  faffefc^en  borften  unb  beren  alle,  bar  quam  ot  be  bifc^oj)  r>an 

^ilbenfem.  be  borften  begunben  begebingen  tn?ifd^en  ben  bifc^o^pen  umme 

be  t>angenen  in  ber  barboten  dofter.  binnen  beö  ate  be  leeren  bar  »eren, 

15  loart  gefd^idet  bot  be  bifc^o^)  bau  ^ilbenfem  tod^  to  unfern  bifd^o<>e  in  fine 
l^erberge,  unb  bef loten  fif  bcibe  in  eine  femmenaben.  bar  bebingebe  unfe 
l^ere  alle  fine  t>angene  to^  umme  fed  bufent  mar! ,  ben  men  (id^^tc  ttt)elf 
bufent  mud^te  af  gefdf^attet  i^ebben.  bar  na  merebc  fif  unfc^  bifd^oj)e^ 
franf^it,  atfo  bat  ^e  bctad^.  be«  otmobigebc  fi!  be  bifd^o^)  Dan  ^itbenfem 

20  bar  to  unb  tod^  l^ir  in  be  ftab  u)f  unfer  borger  loort.  be  belegeben  on 
^ir  in.  beö  bctatbe  om  unfe  bifd^oj)  bre  bufent  reite  marf.  bar  legen  om 
unfe  borger  bufent  to  borge,  bar  fatte  l^e  on  bat  ^u«  to  bem  groten  ®oIte 
Dor  to  ^)anbe,  unb  be  ban  |)aße  legen  om  bufent.  ben  fd^aben  ben  unje 
borgere  nomen  ^abben,  be  letp  n)ot  up)ft  »if^unbert  marl,  bat  borletcn  fe 

25  bem  gobe^l^ufe.  bar  na  in  funte  Slll^eiben  bage*  ftarf  bifd^oj)  S)iberil  fali^5>ec.i7. 
ger  bedf^tniffe  unb  toart  in  funte  2^^oma«  bagc  begraben  unb  erlifcn  ge^2)ff.2i. 
led^t  in  ftn  graf  i^inber  bem  ^ogen  altare^  bat  l^e  beir  jar  to  Doren  ^abbc 
taten  mafen. 

S)effe  bifcop ,  tt)ente  ^e  Dorfid^tid^  loa« ,  ^abbe  to  born  tt)ol  ein  jar 

30  lube  bar  to  gefat  unb  bar  to  getorn,  be  bat  lant  borftan  fd^olben  na  finem 
bobe,  unb  ^abbe  alte  ben,  be  be«  gobe«^ufe«  beften  inne  ^abben,  gefeiten 
bat  fe  to  orer  i^anb  be  beften  unb  borge  fd^olben  l^olben,  unb  be  bogebe 

1.  foruelbtc^^.       3.  labten  A       20.  vtUqtU  A.       22.  ^e  om  b.  A.        27.  UUitft  B. 
32.  @tatt  *»Oflebe*  Ifat  B  'bcrge\ 

1.  9f2a^  einem  in  einer  ^anbfci^vift  ©löccfen  bagegen  auf  ben  16.  ober  18. 

(Ms.  26)  bcr  SibUot^>cf  beö  3)orag^mna«'  2)ccembcr. 

flum«   ju  SWagbcburg   bcfinbUd^cn   in  2.  Ueber  ba8  @rab  (5b.  2)ictric^f«  f. 

SWagbeburg   gcfii^riebencn  (Saknbarium  Siggcrt  in  ben  $Wagbeb.  ©e^.  =©tt. 

fättt  ber  Sag  ber  ^.  2lbel^eib  auf  ben  1867,  207  f.    SJgl.  Cbron.  Magd.  346. 

17.  3)cc.  (XVI  Kai.  Jan.),  in  anbcren  SSoi^fen  IV,  19  ff. 


256 


^(if'6ppm6}xonit. 


unb  be  tieften  innc  ^abbcn  geilen  bc^  aße  ore  btebe  uub  ftootcn  to  bcn  ^U 
gen.  unb  ben  ^t  be  taut  bebol,  bev  tperen  ijeftcin,  ijetr  boml^eten,  i?it>e  be^ 
gobe^l^ufe^  man,  bre  borget  ut  bev  ftab  3Äagbebotd^  nnb  bte  ut  ben  anbe^ 
ren  ftcben.  beffen  gaf  be  U\d)0)>  opene  brebe  mit  finemnnb  bc^  captttete 
ingefegele ,  bat  fe  be  tanb  borge  nnb  [tebe  regercrt  fd^olbeu  fo  lange,  h>ente 
ein  nie  ^ere  feme  mit  ||  bem  paüio  befteoiget,  bem  fd^olben  fe  benn  ant* 
tt)erben  ^ . 


5 

JBl. 
105b. 


tUo  be  liomt)fren  keren  ^tn  btfdiop  oan  MtxMoxd))  aoer  \>t  pames  gaf  Mt 

btfd)opbom  3lbred)te  Dan  dternrbord).  . 

3n  bem  1300  unbe  68  jare  to  ^ant  na  bifd^op  ©iberüe^  bobe  tt)eren  lo 
^ir  ^eren  be^  gobe^^nfe^  man  unb  be  borgere.  ate  fe  etnbred^ttcj^Iüen 
t;abben  gebeben  be  boml^eren  bat  fe  foren  unb  np  einen  bifd^op  bed^ten,  be 
nutte  toere ,  fo  ijorfunbigeben  be  bom^eren  bat  fe  ben  bifd^op  ban  3Ker^ 
bord^^,  be  bifd^op  5Diberif  begraben  ^abbe,  geefd^et  l^ebben.   biffe  )oa« 
allem  botte  tool  bel^ed^Iif,  unb  fi^reben  einbred^tid^Uten  be  ftebe  mit  ben  15 
boml^eren  unb  be^  gobe^^nfei^  man  an  patt)e^  Urbane  imb  beben  aüe  bat 
men  ben  bifd^op  l^ir  beftebigebe.  be  bifd^op  tod^  ban  ftunt  an  mit  ben  bre^ 
t)en  to  9tom  unb  laä)  bat  ttjol  ein  ^alf  jar ,  aber  be  patt)e^,  tt?o  n)o(  l^e  on 
gutlifen  entpfeng,  bod^  toolbe  ^e  on  nid^t  beftebigen.  be  fafe  »ae^  bat  be 
feifer  J)otgebe  tom  futben  male  bem  patoefe  mit  groter  l^ete^ctaft  up  ben  2» 
l^cten  ban  3)?eilan:  bi  unfet  tib  r\>axt  nue  gtotet  l^et  gefamett*.  botdf^ 
biffet  fafe  toillen  gaf  be  patt)e^  bit  bifd^opbom  bem  ban  ©tetnebetge* 
umme  be^  feifet^  bebe  toillen. 


1.  U]ftf^ltAB, 


5.  ingefege«  AB, 


1 .  !I)ic  l^icraitf  BejügU(3^c  Urfunbe  i)om 
29.  gebr.  1367  ift  gebrudt  bei  (Seiden, 
Cod.  Dipl.  Brand.  IV,  51 5  ff.  SDie  be- 
trcffenbe  Stelle  baraiiö  lautet :  . . .  ba«  ble 
üo^tc  nad}  unferm  tobe  mit  ben  öeften  «nb 
f (offen  «nb  mit  iren  gulben,  bie  pe  inne 
^aben,  unb  ou(i)  mit  ben  foften  ben  ijorbc* 
nomeben,  bie  xoix  barju  geforen  l^aben, 
treutitiff  fotten  gel^orfam  fin  imb  bar  mitte 
»orten  unb  ni?manbe  anber«,  a  l  f  o  I  a  n  g  e 
ba«  unferm  got81^u8  ein  Ijjerrc  c^n 
ercjebiffd^o'ff  fompt,  ber  befte'= 
tigt  ift  i)om  ftolc  ju  9lome  unb  ba8 
paliurn  ^at:  ben  füllen  unfe  capittel, 
unfe  bum^ern,  unfe  manne,  uufe  ftete  3Jlei» 
beburg  unb  ^alle  unb  lanb  unb  lut^e  ju 
e^me  erqebiffc^op  unb  ju  c^me  bereu  ein^ 
bred^tiglic^en  entpfangen  unb  balben. 

2.  griebrid;  II.  (öon^ot^m),  ber  feit 


1 357  SBifd^of  bon  üWerfeburg  u>ar. 

3.  Ä.  tarl  IV.  toor  im  SRai  1368 
jur  Unterftüfeug  $.  Urban«  V.  in  ^ta- 
licn  angelangt.  Slm  1.  9loi).  fanb  in 
9lom  bie  Äaifertrönung  ftatt.  Äarl8  3ug 
nad^  StcÄien  Ijjatte  aud^  ben  3^^^  bie 
9JU(i^t  berSSi^conti  ju  bred^en.  Sgl.  ©ä- 
berlin,  2)cutf  d(^e  9ici(^«gefd^ici^te  III,  7  25f|. 

4.  Albertus  erat  nobilis  de  Stern- 
berg Moraviae  regionis.  Pallium  a 
papa  Urbano  in  Italia  apud  Mantua- 
nam  civitatem  per  cardinalem  Alba- 
nensem  videlicet  fratrem  praedicti 
Urbani  papae  sibi  transmissum  sus- 
cepit.  Hie  etiam  de  episcopatu  Sweri- 
nensi  in  Saxonia  ad  episcopatum 
Luthmoschlensem  in  Bohemia  per 
Innocentium  papam  translatus.  Tan- 
dem  per   serenissimum    Carolum  IV 


«ud^III.    1368.  257 

3n  btffem  {orc  toa^  f^jcng  unb  buct  tib  in  35oringen  unb  U  bcm 
Siin  unb  in  5Webbcrtanben  U  ber  fe.  bc«  borbc  men  l^ir  ut  bcr  ftab  unb 
ut  biffem  tanbe  mit  f(i^c|)en  unb  tvagenc  untetlic^  forn-  in  anber  tanb, 
boci^  btef  l^ir  bau  got«  gnabcn  gub  tit.  bot  tt)atbe  ipol  ein  l^atf  jat  mit 
5  bem  utboren ,  beibc  to  fd^e^je  unb  to  tanbe*  bit  tanb  [tunt  an  leeren  unb 
tt>att  bod^  tt>ot  botftan  ban  bcn,  ben  eb  bifd^o^)  S)iberif  beboten  l^abbc  mit 
ber  borget  rabe  unb  l^ut^je. 

!J)ar  na  bor  l^eremiffen  femen  bifd^oj)  Sltbred^te«  bau  ©terneberd^ 
boben  mit  be^  pam^  breben  unb  borf unbigebc  fine  ^tx\ä)op ,  bat  om  be 

10  poxoz^  bit  bifd^o))bom  l^abbe  gelegen,    be  bom^eren,  be  manfd^o:t)  unb  be 

borgere  l^abben  to  Dom  f^>ra!e  gel^ab  unb  tt>eren  bod^  nid^t  genjli!  etn^ 

bred^tid^  toorben,  toente  be  manfd^o:t)  unb  boml^eren  l^ebben  tt)o(  feen  bat 

men  fif  bar  ^ebbe  Webber  gefat,  unb  bat  men  bifco:t)  9übred^t  nid^t  ^abbe 

imi.  to  taten,    be  borgere  brageben  be  pap^txif  eft  men  fafe  mod^te  ||  l^ebben 

15  bat  men  bat  mit  red^t  bon  mod^te.  bo  fe  be^  nid^t  an  getoifet  fonben 
tt)erben ,  bo  bud^te  ben  borgeren  rebelifer  fin  bat  men  l^orfam  toere  bem 
redete  unb  bar  bi  lebe,  ift  eb  queme,  toenn  bat  men  fi!  a^jenbartif  »ebber 
red^t  fette,  bar  umme  meinben  be  boml^eren,  fe  ttjolben  fif  bel^egetif 
maten  unb  feten  biffen  bifd^o^)  to  l&ant  to ,  bo  fe  be  brebe  l^abben  Igoren 

20  tefen  \xp  bem  fore  to  beme  bome,  unb  f^refen  to  ben  borgeren,  be  bar 
iegenloorbid^  toeren  'xox  ttjißen  ^orfam  fin  ben  ftot  to  9iome,  bat  böget  ju 
ot  tt)oI.'  be  borgermefter  ®obe  ban  ßorting*  mit  ben,  be  mit  om  teeren, 
befjjreten  fif  unb  anttt?orben  'gi  leeren,  tDt  meinen  of  to  bonbe  bat  rebetit 
i^:  n)t  ioiüen  bar  aoer  umme  f|)refen.    gi  ^ebben  of  bilfen  bar  umme 

25  f})rofen  unb  unfen  leeren  ben  bom:()robeft  unb  anbere  boml^eren ,  be  l^ir 
nid^t  fint,  bar  to  borbobet  unb  be  manfd^o:t)  unb  U  namen  be,  ben  bifd^oj) 
IDiberif  (anb  unb  tube  beboten  l^eft,  bat  gi  fulben  »orbrebet  l^ebben  unb 
befegett  mit  lutDe«  ca^)ittel^  ingefeget,  bat  men  neuen  leeren  fd^otbe  tolaten, 
men  bebe  eb  benne  einbred^tid^tifen.'    bar  na  fam  j^ertod^  9ioboIf  bau 

30  ©äffen  in  be  ftab  unb  be  bontjjrobeft  unb  be  borger  »an  §aüe  unb  be 
maufd^oj).  bar  loart  f o  bele  bebinget  unb  ober  fprofen,  al^  eb  bormate  of 
hjonttif  unb  gel^otben  tt)a^,  bat  be  nie  bifd^o|),  er  ^e  feme,  fd^olbe  geilen 
breite  ben  fteben,  bi  namen  ÜWagbebord^  unb  §aüe,  bat  ^e  fe  fd^olbe  laten 
bi  cXiz  orem  rechte,  bi  aller  bril^eit.  bat  loi)ebe  ^ertoc^  ätoboff  bau  ®affen, 

6.  «aH  ben  eb  AB.  9.  unb  ^e? 

anno  1371  (sie!)  promotus  per  domi-       extitit.  Chr.  Magd.  346. 

num  Urbanum  papam  quintum  ad  s.  1.  Uebeti^obe  t)on  ^orltitgen  u.  feine 

Magdeburgensem  ecclesiam  translatus       gamiüe  f  ob.  g.  3  1 350,  @  220,  ^nni.4. 

©tdbted^ronifen.  Vll.  17 


258  ^'6pptnäfxomt 

mit>  bat  l^e  fiue  Borger  betten  fcrfbe,  toann  l^c  queme  to  tanbe.  bat  tobebc 
be  ^ertod^  unb  gaf  be^  finen  bref  \  bar  na  cnbot  bc  bifd^^s  fine  to^ 
IunH)[*,  aber  bat  öortogerbc  fif,  tt?ente  l^e  legetaftid^  toart  an  ben  ^scÄiaget, 
unb  nten  febe,  f)t  totx  bot.  bar  umnte  fanbe  men  be  fd^ribere  ban  äJiog^ 
bebord^  unb  §aßc  jegen  *^rage.  bor  t)unbe  n>e  on  torf  gefunt.  bar  gaf  5 
l^e  unb  befegetbe  be  breöe,  bat  ^c  be  ftcbc  bt  al  orem  re^te  taten  toofee*, 

<Dcc.  3.  unb  tod^  fo  bort  l^ir  af  unb  n)art  be^  erften  fonbag«^  in  bem  abbente  1^- 
Itfen  ent|)fangen  »an  pap^n  unb  »an  leien  unb  to  ftote  brad^t.    bar  na 

5)ec.  5.  in  funte  9Jicotau«  abenbe  quam  l^e  unber  bat  rat^u^.  bor  l^utbtgeben  tm 
be  ratmanne  unb  be  mefter  unb  bc  borgere  gemeine^  be  tt)crcn  alle  ||  »or^  ,^J;, 
bobet  up  bem  marfet  to  fomenbe. 


IX)o  btfdjop  3(bred)t  oan  0tetnbcrd)  be  borgete  anfprait  umme  bat  bor  unb 

fioe  ftotb bogen  imifö^tn  ber  Itten  fSitatf  untf  ber  ^Ihtn  0tab  nnb  nmme  ben 

totn  l)tnber  ben  bomgat^en  fegen  ftitem  ttt0dt>itj(* 

5Ra  gobe«  gebort  1369  jar  \pxat  U\ä)op  5ltbred^t  an  be  borger  bat  15 
fe  tt)ebber  red^t  gebuiuet  l^abbeu  np  fin^  gobe^l^ufe^  eigen  be  ftoibbogen 
ttoifd^en  ber  9Wen  ®tab  unb  ber  Dlben  ®tab  unb  ben  torn  l^inbcr  ben 
bomgarben  iegen  finen  moöl^ufe^  unb  bob  on  ben  torn  brefen.  beö  tPot=^ 
ben  be  borger  nid^t  bon «  mer  fe  (eten  ben  torn  n)o(  butt)en  f^ren  bedfeu 
unb  reibe  mafen.  be^  tod^  be  bifd^o:t)  tornid^  bau  §inne  unb  bordagebe  20 
fe  bor  leeren  unb  borften  unb  to  left  bor  ben  feifer^  bar  mannigerteie  be- 
binge  unb  f^rale  ut  Sorben  gema!et*  to  teft  bar  na  in  bem  auberen  jare 
quam  l^ertod^  9totef  bau  ©äffen  unb  be  bifdtfoj)  bon  SKerfebord^  bar  to, 
unte  n?art  to  ßatbe  berid^tet,  alfo  bat  be  borgere  fegen  up  bat  bor^)  to 
(Stote*  bem  bifd^o)>e  fe^^unbert  marf^,  bat  l^e  be  borger  bi  feö  jieren  umme  25 

8.  t>nb  U\)in  B.  13.  ©ibBogen  B,  19.  \>o\  6.?  20.  torntc^t  B. 

1.  @ö  ift  ber  $Retoer8  ^ergog  9lubolf8  2.  35ie  SBeflätigunq  ber  ^ritoifcgien 

iDon@a(i^fen  toom  24.  ®tpi.  1368  (©onn-  ba-<^tfibte  ißfiogbcburg  »nb  $aie  erfolgte 

tag  natiff  @.  SWaurit.)  gemeint,  ber  bei  am  22.  gfiotobr.  (am  @,  (EäcUientagc) . 

Senj  527  f.  gebrncft  ip.    2)ie  betreffenbe  @.  Senj  526— 529. 
^tette  lautet:  *gortmel^r  er  foK  feinen  3.  £)]^n«3n?cife{  berfclkS^urra,  um 

ftettcn  äJ^agbeburg  unb  ^atte  über  il^ir  .  bcffenttsllten  bie  3^tftigteiten  mit  (§b. 

xt^it  unb  frei^cit  fot^e  brieije  geben  üor^  2)ictrici^  entflanben  ttjaren.    2)te  erjbi* 

figelt,  e^e  er  ju  SWagbeburg  iom:|)t,  al«  fd^öfli(3^e  9lefibenj  {moS^n«)  lag  bici^t  bei 

feine  toorfal;ren  feligcr  gebä^tniße  erjbi^  ber  SDfiööenöogtei ;  f.  ^la«. 
fci^off  2)iettri(j^  getl^an  b^tt, . ..  anc^  fott  4.  ©löt^e,  3)orf,  3%2)l.fübU(btoon 

er  bie  bürger  ber  @tatt  SWagbeburg  unb  ^Kagbeburg.  an  ber  betreffenben  Urfunbc 

^aße,  n>en  er  bar  Uxttpi,  o^jne  gelt  gne«  toora  1*2.  Snni  (in  unfe«  ^ren  ^«iligctt 

biglk^  beleiben  mitt  i^ren  guttun"  a\%  It?fame«  avjcnb«)  1370  fmb  nur  500 (f. u. 

feine  toerfai^ten  getrau  baben  ...  @.  26J,  14)  SJiarf  angegeben.  S)ie  bier* 


mi-t 


.T-f---. 


«  ■  la  ^i*««  HiMfl 


^^•V^ 


«U^IIL     t369-J370. 


259 


10 


15 


1Ü7a. 


biffc  Wng  itid^t  anfptefen  fd^otbc:  bat  no,  ttjolbe  l^  ebbet  fine  nafcmeting 
anfptefen  bc  botgete,  fc>  fd^otbe  1^  on  be  fe^l^wnbett  ntatf  to  i)otn  loebbet 
geben. 

©at  tia  in  beut  1300  unb  70  jiate  n^att  l^tt  gtob  buet  tib,  atfo  bat 
bc  tt)tf:()et  toggen  ebbet  njetten  galt  bte  ntot!. 

3n  bem  negeften  jat  bat  na  bottoten  be  ban  ßtffotbe  einen  [ttib 
i^ot^anftebe*. 

3n  bttff em  fntben  jäte  fatbe  fif  be  ftab  ßnnel&otd^  ban  gebobe^  tt)egen 
bed  feifet«  ban  bet  f)tx\6}op  to  Stnnetoif  an  be  l^ettogen  to  ©äffen, 
ben  ^abbe  be  feifet  be  J^tfd^o^)  to  Snnebotd^  gefegen,  n>ent  l^e  fd^tef,  bat 
^ettod^bom  Koet  cm  lo«  »otben  ban  l^ettogen  SBill^elnie^  bobe'^.  biffe 
l^ettod^  SBili^etnt  toa^  ein  oft  l^ete  ban  ted^tet  bott  to  gnnebot*.  toente 
l^e  neinen  föne  l^abbc,  fo  lo^  ^e  SKagniint,  l^ettogen  3Ragnu^  föne  ban 
S3tun^tt>if ,  be  om  bctne  befeten  toae,  nnb  botleit  l^ettogen  Wm6)k  ban 
©äffen,  be  finet  bod^tet  föne  tt>aö ;  «nb  to  egene  ted^tem  etbe  tett  bc  bat 
tanb  l^ettogen  SBJagnne  ban  ©tnn«n>if ;  nnb  be  ftab  to  8nneBotd^  ^niou 
geben  bi  finen  Icbcnbe  to  botn  ein  jat  bot  finent  bobe,  nnb  ^tod^ 
äWagnn«  gaf  fine  Btebe  bent  lanbe  nnb  |[  bet  ftab  nnb  lobebe  bat  of  bem 
otben  l^ttogen,  f)z  njotbc  bat  fonb  nnb  Inbe  bi  ted^te  (aten:  abet  to  l^anb 


5.  rogge  B.  7.  ^nfcebc  B,  10.  be  ^abbe  B. 

QtnAB,       ^er  (D2agnud  ^.  19.  unb  be? 


14.  bo  B. 


17.  ^urbi= 


l^cr  ge^örigm  ©teöctt  tantcti:  2Bi?e  rat* 
monne  intb  ^nnigl^e^ntet^flere  ber  ^Ibett* 
ftab  to  SWagbebovc^  betennen  oi^nhaxt 
...  bat  tinfe  l^crc . . .  ^jcr  Wixtdft  crcjc«= 
bi{f(^o:)>  be^  Eiligen  gobbeSl^ufed  to  Tlaq):>. 
und  ](^fft  gefat  to  e^me  panht  bat  bor^ 
to  ©lote  m^t  aüet  nnt  imb  mit  attcm 
red^c  tor  toijfj^^itnbirt  matt  53ranb.  \i^U 
ücr«  3ßagb.  gcttjid^te«  . . .  b^t  t)orbenantc 
hoxp  ma^  Mnfc  ^rgcnante  l^ere  cber  f^ne 
nafomcHngc  nc  biffm  nc^^en  tpfotticit«' 
ben  fe«  javen  öan  biffem  tage  an  to  re* 
fenbe  »ebcr  lofen  lyor  ö^ffl^unbirt  maxt 
S3ranb,  t^teerö,  twinne  li>^  ttnttcn.  tooit* 
mer  aüen  ungunjt  unb  unioiKen,  ben 
unfc  öoic  bcnomebc  ^crrc  t?eg]^en  unS 
l^abbc  ummc  ben  torn  l^^nbev  f^mc  bo^m* 
garben  unb  untntc  b^  ftt)^bogcn,  b^  xo\^t 
ttt)Vf(3^cn  ber  albcn  unbc  ber  n^en  fiab  to 
SWagb.  gcbumet  l^ebben,  teil  ^  biffe  i)or=' 
bcnanten  t^b  aöerbing^^e  gutUfe  beftan 
latcn  unb  un8  bar  untme  nrt^t  an  bcgc* 
bingen :  tDere  atjer  bat  \}t  aber  f^ne  na- 
fometingc  na  bcffen  fe«  jaren  un«  utnnte 
bit  Dorgenante  butüc  M  tornö  unb  ber 


fip^bogen  ic^^te«  anf^Jrefen  eber  anbeg](>e^ 
bingen  njolben,  fo  fcoJbcn  fi?e  to  toore  öon 
und  bat  toorbcnante  borip  to  (Slote  »eber 
lofen  toor  tj^ffljninbirt  utarf . . .  Cop.  IVa 
@.  I37b. 

1.  Uebcr  ben  ^icg  ber  @täbtc  (Sr^ 
fürt,  aWttbll^aufen  unb  !Rorbl^aufen  in 
$erbtnbung  mit  einigen  trafen  gegen 
bic  gürflcn  öon  Xl^üringen  unb  bie  Sflk^ 
berlage  ber  Erfurter  bei  ber  5Burg  ^an«* 
ftein  (le^t  ^uine,  im  ^ii9  ^eiltgenftabt) 
f.  3»ol^anne§  9lot]^e  ed.  b.  Siliencron, 
0.  ül9f. 

2.  SBiUielm,  ber  ki^tt  $erjog  be«  al- 
ten §anfe«!i?üneburg,flarb  am  23.  S^otobr. 
1369.  (Seine  Sltefte  Zo^ttx  ©lifabct^ 
toax  in  erfler  @]f^c  toermä^lt  mit  Otto  toon 
@aci^fen*2Bittenbcrg ;  il^r  @ol^n  tcar  $cr* 
jog  ^Ibrec^t  t)on  «S.^'SSß.  2)ie  S3elcl^nung 
bet  S3rüber  $Rubolf  unb  Sßcnjel  unb  ilj>* 
rc0  Steffen  5llbred^t,  ^erjögc  öon  @a4- 
fen-Sauenburg  mit  bem  §erjogt^um  Sii== 
neburg  hux6}  Ä.  Äar(  IV.  erfolgte  am 
3.  TOrg  J370;  f  @ubenborf  IV,  5  ff. 
unb  bic  Einleitungen  ju  S3b.  III  u.  IV. 

17* 


260  @(^ö|)^uci^ioiüf. 

na  l^cttogen  SBtl^ctmeö  bebe  Bcfd^attebe  l^c  bc  ftab  to  Sunebord^  Hun 
xtäft  tool  u:t)  fe^  Dufent  (obige  mar!,  bar  na  to  l^anb  molbc  ^c  ed^tmerban 
ben  borgeren  ^ebben.  binnen  be«  fanbe  feifer  Äart  fine  brebc,  tt)o  bat 
fanb  to  Sunebord^  ^crtogen  äBit^elme  unrnie  unf;orfam  toere  af  gebettet  bi 
finen  tcbenbe ,  nnb  of  »er  bat  l^ertoc^bom  nu  an  bat  ri!  geftorben  erf lo«,  ^ 
bat  ^ebbe  ^e  bem  ^ertogen  'oan  ©äffen  gelegen,  —  unb  enbob  bi  beö  rüe^ 
l^ulben  ben  fteben  nnb  ben  tuben  in  bem  tanbe  to  Snnebord^,  bat  fe  ben 
l^ertogen  ban  ©äffen  fd^otben  to  leeren  l^ebben  nnb  nemen  biffe  brebe*. 
nnb  bat  unrechte  geneit ,  bat  l^ertoc^  SD^agnu^  genommen  l^abbe ,  imoöf 
be  borgere  to  Suneborc^  nnb  anber  Inbe,  bat  fe  borteiten  l^ertogen  lo 
3Wagnn^  ban  Srun^mif  nnb  nemen  l^ertogen  Sllbred^t  unb  l^ertogen 
2Benjtan)en  ban  ©äffen. 

3n  bem  futoen  jare  at«  1371  brefen  be  borger  ban  Snnebord^  bat 
t;nd  to  i'unebord^  nnb  flogen  bot  toat  fe  bar  n<)  itgttpm  nnb  tobrefen 
bat  monnifectofter  unb  tt)ifeben  bemonnife  mit  bem^ittigbom  in  be  ftab*.  i*» 
f;ir  ipart  orloge  grob  ban  in  bem  tanbe.    bie  ^eren  togen  mit  l^cre^  craft 
in  bat  lant  unb  tegen  to  betbe.  to  teft  toart  ein  brebe  np  genomen  toente 
q?ot).ii.to  funte  aWcrten^  bad^,  be  loart  borioiffet  in  breben  unb  mit  borgen, 
ben  brebe  ^eitoen  l^ertogen  2)?agnu^  tube  ban  Srun^n)if  nic^t  tt>ot,  tt>ente 
fe  beugen  be^  l^ertogen  benere  Mxi  ©äffen  bi  ©d^eningen,  at«  fe  meinben  20 
bat  fe  belid^  tt)eren  umme  be^  gemafeben  brebe^  n)itten.    ot  beben  fe  nod^ 
ein  anber:  fe  fameben  ^eimtiten  botf  raer  wenn  np  feftein  l^unbert  ge^ 
n)a^)ent.    bar  tt)eren  mebe  I;eren  grcben  unb  ribbere  unb  fned^te,  ber  ein 
beit  futben  bor  ben  brebe  getobet  l^abben.  biffe  ftegen  in  be  ftab  to  8une* 
oct.  21.  feord^  in  ber  etben  bufent  megebe  bage  in  ber  bageringe  unb  tootben  be  25 
borger  unb  be  ftab  borberbet  l^ebben ,  funber  gob  ^a\p  ben  borgeren ,  bat 
fe  ber  tube  toot  tnje^unbert  bot  f togen  unb  wot  beir^unbert  beugen '. 

3n  biffem  jarc  toa^  bete  ftribe^  unb  untrutoe  in  ben  tauben  unb 
bete  roberie  at  umme. 

3n  biffem  futben  jare  *  borteit  bifd^o^)  5ltbrec^t  t>an  ® terneberd^  bat  30 
bifd^o))bom  ||  to  SDIagbebord^ ,  n>ente  ^e  ^etbe  biffe  borgere  unb  be  bau  ^*J^j^ 
spalte  bor  nid^t  unb  of  anber  bott  in  bem  taube:  bar  ummel^eifben  fe  one 

M.  i^ere  B,       brtue  A,  13.  to  ffü9  A,  16.  grot  orloge  B,  17.  to  t>cfe  A, 

18.  mit  in.  B.  30.  @tcrnebord>  A, 

1.  @.  bic  Urfmibcn  Ä.  tar(«  IV.      tung  LXXXIV. 

öom  3.  unb  8.  "SMx^  bei  ©ubcnbovf  IV,  4.  3)ie  meine« Siffcn«  Ic^tc  boniSb. 

7  ff  ^Ibrcci^t  audgeflettte  Urfunbe  ifl  bativt 

2.  Sgl. 2)etntar  ed  ©rautoff  I,  294  »om  22.  3(ugufi  1371.  Drig.  im  @t.-«. 
mib  «nm.  %.  aWagb.  s  R  erjft.  iWagbeb.  XVIII, 

3.  S5gi  baju  ©ubmborf  IV,  (Sinlei*  18. 


>m 


SBU^III.     1371. 


261 


tpcbbcr  bot  nid^l.  I^e  fonbc  btt  lanb  nid^t  tool  borftan :  l^c  tODtbe  btt  bot! 
tcgcrcn  na  fincr  be^cmtfd^er  arb,  be^  molbcn  fe  mä)t  (tbcn.  to  gobe^ 
benftc  unb  to  ptpzl\(S)zit  toa^  l^c  bcquemdif  geiiod^,  to  tocrtttfen  btngcn  in 
bct  matc ,  mntt  ix  fincn  btcn  jarcn  tootben  in  beme  ftid^tc  to  äßagbc- 

5  bord^  mer  tocnn  btc  bufent  l^obc  iouftc  unb  borp  be  bat  to  l^orbcn,  an  an^ 
beten  fd^abcn.  l^e  botteit  bem  feifet  of  be  l^etfd^o^)  obet  bat  lanb  to  8u== 
ficj  to  bet  ctone  to  Seimen  t)ot  fe^  bufent  ntat!*.  be^  geben  be  bom=* 
^eten  bolge.  of  botleite  ^t  unb  botfof t  unb  botfat  id^te^loetle  beften  be« 
gobe^l^ufe«,  ate  be  boml^eten  na  bem  mate  befd^teben  geben  ben  Botgeten, 

10  unb  metnben,  fe  lüolbent  bem  feifet  funbigen  bau  gel^eite«  tDegen  hx\(i)op 
^etet«.  Ift  l^abbe  botfat  Sangebu  bot  400  matf ,  SBettin  bot  fe«]^unbett 
matf,  Sitelebe  bot  200  matf,  ©tibotd^*  bot  300  matf,  8uba«^  bat  botj) 
t)ot  100,  ben  i^of  Stuffott)  bot  300,  SBetelebe*  bot  fe^l^unbctt  unb  20 
matf,  ®Iote**  bot  bifl^unbett  matf;  bot  ein  beit  be«  ^ufe«  2Bant«teben 

15  nam  l^e  2000,  ed^t  1000  fd^od  gtofd^en  t>ox  ®d^ta|)etatoe.  ut  ^atte 
ti)att  om  up  bufent  matf,  bau  bem  botne  ^etetoebbet  ixp  bem  ®oIte  300 
matf.  Sllbcnl^ufen  botted^  l^e  unb  ©atfemunbe*.  bat  to  botbe  l^e  ent^ed^ 
btt  l^iüigbom:  funte  SJiautiriu«  binget,  ein  beit  ban  funte  ®ebaftian« 
^obebe,  funte  ^^ili^)^)u«  atm  be«  a^)oftet«,  funte  gelicitati«  l^obeb,  funte 

20  aSictoti«  l^obebe«  ein  ftudte  l^iüigbome«  bau  funte  ©teff an,  ein  gutben  ctujc 
bau  riatem  golbc,  bat  inne  Iva«  ban  bem  ctuje  imfe«  l^eten,  bat  to  Satbe 
nid^t  botbetnen  fonbe ,  bo  bat  ^u«  bat  Dotbtanbe  bi  be«  f utben  bifd^o^)e« 
tiben.  ed^t  nam  l^e  to^aüe  ut  bem  9iien  SBetfe'^  einen  ganj  ebbeten 
ftein  ban  gobe«  ctuje«  l^otte  unb  eine  gube  imfeten  to  beme  bome  unbe 

25  fanbatia  unb  bete  jitl^eit,  bat  men  fete  but  ad^tebe*. 

3.  9Ja(^  *binflen'  fc(jt  B  l^tngu  'wo«  ^t\        11.  Sag^e^ü  AB.        16.  hotmUtt  »ebbet  AB. 


1 .  @.  ^offmaim  I,  282,  ^nm.  2. 

2.  Ucbcr  Sangenbogcn  J.  ob.  <B.  128, 
«nm.  9.  Slfelebcn,  @tabt,  im  2Kan«feI- 
bct  @ccfre:i«,  9leg.*©c5.  SD^crfcbwrg,  un= 
tctii  bcr  an^fattif^cn  ©rcnjc;  griebcburg 
f.  ob.  @.  142,  anm.  3. 

3.  gübar«  fficbar«],  2)orf,  9%  3«. 
norbl.  toon  SKagbeburg  nntoeit  ber  @lbe. 
2)cr  ^fanbbricf  @b.  aibrecä^t«  für  $.  'o. 
?Rebi9«borf  (sie!)  d.  d.  11.  ^tpt  1370 
fle^t  in  Cop.  XXXV,  «l.  32. 

4.  2)ie  3)grfcr  Ärüffau  unb  2öcI«Ie- 
ben  5  m,  «ftl.  u.  2  m.  fübl.  t)Ott  3Rag:- 
bcburg. 

5.  @.  oben  @.  258,  STnm.  4. 

fi.  2lltcn^>aufcn,  2)orf,  4  2R.  uorb*» 
»cpi.    t)Ott  SD^agbeburg;    @djmünbc, 


2)orf,  im  2Wan«f eiber  <Seefrci«,  9lcg.*33ej. 
aWcrfcburg. 

7.  tlojter  ober  toielme^r  @tift  9leu- 
toer!  bei  ©atte,  jtüif^en  bcr  ©tabtmawcr 
unb  bem  @^toffe  ®icbi(i^enttcin  auf 
einem  gelfen  an  ber  ^aalt. 

8.  Ipse  etiam  devotione  est  ductus 
multas  notabiles  reliquias  de  ecclesia 
Magdeburgensi  in  Bohemiam  trans- 
duxit,  inter  quas  fuerunt  caput  S.  Fe- 
licitatis  martyris,  dimidium  corporis 
B.  Victorini  episcopi  martyris,  par- 
tem  brachii  S.  Philippi  apostoli,  par- 
tem  brachii  S.  Stephani  protomartyris 
et  partem  vel  totum  vexillum  S.  Mau- 
ritii  patroni  nostri  et  multas  alias  re- 
liquias,   quarum  nomina  nunc   scri« 


262  @(^ö))^5Cttci&roniL 

2iug.i5.        3n  buffem  futücn  iare  totfd^en  unfet  örutoen  bage  frubtoünge  unb 
@c»)t.  8.  unfer  brutDen  tateren  o))eubarbe  fit  ein  geift  in  bet  3lm  @tab  bi  bcm 
tie  in  9iciner^  ®öfaxtoWn  *  l&obc.  bc  breif  grob  unftutc  io  bcd  abcnbe^, 
tuenn  eb  began  to  bcfd^cmcrcn,  ||  toente .  an  bc  mibnac^t  unb  ti>axp  unb  losk. 
ftormebe  fere  groflifcn.    bat  gingen  bete  tube,  :t)a^)en  unbe  feien ,  bebat  5 
l^orben  unbe  fegen,  aber  ben  geift  fad^  neimant.    fci^olbe  i!  bat  alle  fd^ri^^ 
ben,  bat  if  fuIfDefteinbe  bar  bornam  in  einer  nad^t,  bat  toorbe  befe  to 
lang:  bod^  to  feft  \pxat  cb  unö  to  unb  febe,  eb  toere  §an6  ©c^artomen 
fefe,  be  00er  bren  iaren  i>orbrunfen  loaö  in  berOre,  unb  begerbe  bat  nten 
om  atmofen  nal^  gebe  unb  fefemiffen  (efe,  unb  bat  ban  benanten  )>refteren  10 
genanten  tak  miffen  unb  oigilien,  unb  febe  of  toat  bebe«  unb  atmefen  om 
€e^t.8.reibe  na  ge[d(;ein  toeren.    unb  in  unfer  brutoen  nad^t  ber  (ateren  nam 
bc  geift  orlof . 

!Dat  bifd^o))  Sltbred^t  bau  6terneberd^  lid^t  meift  beiood^  bat  l^e  be« 
bifco))bome«  l^ir  öorteid^,  bar  ^atp  bit  fere  to:  ^er  2lnne  ban  §)eimbord^*  15 
ein  ritter  toa«  ber  ftab  oient  toorben  bord^  be«  bifd^o)>e«  fd^ulbe.    mit 
bem  borbrod^  ^c  fif  unb  feit  on  in  be  ftab  fomen  np  be«  bom)>robefte« 
l^of.    bat  fd^ad^  in  ben  l^eremiffen*  bo  be  borger  bornemen  bat  l^er  3lnnc 
bar  toa«  tomen  an  or  bulbort ,  bo  fameben  f e  fif ,  unb  aüe  ootf  k\p  to 
mit  imbefd^eibenl^eit  unb  beugen  l^er  Sinnen  up  beme  5Kien  3Rar!ebe,  bar  20 
be  ii'iäfop  Jegenioerbid^  ftunt.    l^ir  umme  oerl^of  fif  hi\äfop  Sllbred^t  bau 
ftunt  ut  ber  ftab  unb  quam  nid^t  mer  tt>ebbcr  unb  i>orbutebe  bat  ii\<Sfop^ 
bom  Sßagbcbord^  umme  bat  bifd^o^>bom8iutmifc^ot,  bat  l^e  to  i)orn  l^bbc 
ge^at.  bar  na  to  loinad^ten  quemen  be«  feifer«  unb  be«  :t)an)e«  brebe  unb 
ii^dfop  3llbred^te«  brebe,  bat  i^e  be«  erjebifd^o^jbome«  l^bbe  borteigen,  unb  2ä 
bat  bifd^oj)  ^etro  be  bor  to  öiutmifd^ot  loefen  l^afcbe,  ber  ferten  to  SDiag^^ 
bebord^  borfeen  toere.    be«  toart  bat  bo(f  fere  belegen,  be  bar  fengub 
l^abben  unb  bifd^op  Sllbred^te  geftooren  ^abben,  unb  meinben,  l^e  fd^olbe 
erft  to  taube  fomen  unb  fe  muntttfen  bortaten  unb  bortoifenr  be«  njotbe 
]^e  ntd^t  bon»    to  teft  fam  eb  bar  to  bat  be  feifer  fine  op^nt  brebe  fanbc,  30 
bat  borften  imbe  leeren  bor  ein  red^t  I;abben  gef))rofen»    na  bem  matc  bc 
pam^  be  bifc^o^jc  l^ebbe  umme  gefat,  fo  toer  eb  red^t  bat  fe  ore  ten  ban 

1.  fnibn}Vnge  ^i?.  li).  nty^l  U.  f(Bat  hii^ep  B.  lü.  ^bee' fcl^lt  J. 

bere  erubescimus  propter  malitiam  et  ^rd^ib  XVII,  264  f. 
infidelitatcm  thcsaurarii  et  aliquorum  2.  3ß    an    ben     braun{(^tDCtgf(i^n 

praelatorum  et  canonicorum  Magde-  @tabtl^au^tmann  Slnno  b.  ^cimbiirg  $u 

bürg,  ecclesiae  K.  Chron.  Magd.  3i7.  bcnfcn?    @.  ®ärre,   ^raunfdjfttJcig  im 

I.  Sicincc  e^^artau  fiubet  [i6)  uv-  ajl^l.,  @.  157. 
lunblid^  1385  unb  1386,  f.  ö.  gebcbur, 


Sud^III.    1372. 


263 


bem  etjcbtfci^j)  ^etto  fd^olbcn  cnt^fangen,  m6^  bcra  mate  om  be  feifer 

i(äb.  (ine  tcgaiia  l^ebbc  gelegen,    be^  leiten  ||  m  be  begebe  to  unb  antmetben 

om  be  ftote,  unb  be  bom^eren  teben  to  ßatee  unb  beben  om  ^x\am,  too 

ttwt  fe  mit  ben  fcotgeten  l^bben  ober  rebet,  fe  tootben  bat  nid^t  an  bon,  fe 

5  unb  be  borget  unb  be  ntanfd^op  Deben  bat  einbtec^tid^tüen.  bo  bleben  be 
t>an  äßagbebotci^  unb  ban  ^oUe  be^  eind  bat  fe  om  ni^t  enl^ulbigeben  fo 
lange,  u>ent  l^e  [in  jxißium  l^abbe.  met  fe  geben  bat  obet  umme  be«  tan^ 
be«  loiüen,  bat  ^e  tod^  to  SÄagbebotd^,  unb  teben  om  enj^en  al«  toontli! 
id.  bat  itidfaäf  cati^bta  ^etti  in  bet  baften.  be«  fonbage«  bot  J>iujften|H?<a*9^' 

10  fanbe  U\(Sfop  ^etet  na  bem  tabe^  bat  fe  to  om  quemen  in  be«  befen«  i^of 
to  bem  bome.  bat  gingen  otet  ad^te  l^en,  unb  bat  toeten  be  boml^eten. 
bat  kotfebe  men  on  bat  ^Uium,  unb  feben  bat  bat  be  ))atoe«  bem  bif(i^o))e 
l^bbe  gefant.    bat  uj)  l^utbigeben  om  be  botgete. 

3n  bem  jäte  1372  loa«  be  etjebifcij^o^)  ^etet  to  $abemet«(ebe  unb 

15  unfe  botgete  mit  om.  bat  quemen  be«  ftid^te«  man  ^an  ^itbenfem 
be«  nad^te«  unb  be(en  bat  in  mit  gtotem  ^omube  unbe  meinben  to  ban^ 
gene  be  botgete  bau  äßagbebotd^  unb  anbet  lube.  buffe  quemen  uj)  unb 
gtej>en  to  toete  unbe  bteben  fe  »ebbet  ut  unb  bolgeben  on  toente  bot 
Sto^3j>enftebe.    bat  beugen  fo  otet  bete  in  ben  n^enben  ane  n^ete. 

20  S)e«  anbeten  bage«  bat  na  ftribbe  §eife  bau  ©tenbotbe,  be«  gobe«-= 
^iufe«  l^obetman,  unb  bet  ftab  benet  oan  9Äagbebot(j^  einen  i^tben  fttib 
bi  ®eta*  unb  beugen  of  bele  gube«  botfe«.  ban  biffen  bangen  loatt  bi^ 
fdffoj)  ^etet  gtotgeft. 

S)iffe«  Jäte«  fofte  bifdj^o))  ^etet  be  ffote  ttoe  al«  ©d^onebefe*  unb 

25  3Battt«teb€'.  

f&i  biffen  bingen  be  gefd^een  fin  mad^  men  tofomene  bing  ))toben. 
l^it  umme  l^bbe  it  ut  biffen  langen  teben  ber  ftab  to  btomen  umme  to 
famene  bottottet  biffe  na  fd^tebene  ftude ,  ut)))e  bat  me  fd^abe  unb  fofte 
betoate  *. 


if).  cnl^ulbigen  B» 
21.  @tornt)orbc  B. 


13.  dladi  ^flcfant"  f)aUn  ab:  ifi  bo(^  ein  falf(^  ^aUtum  gcwrfen. 


1 .  Ucbcr  bicfc  ge^^bc  finbct  ft^  fonft 
ni(i^t«.  3lu«  bem  3öfammcn]S>attge  gclfit 
n\6jt  \)ttoox,  gegen  tocn  (§Ubce^cim  ?)  jte 
gerichtet  n>av  %n  @era  in  S^ilnngen  tfl 
}(i^tt>ecü(j^  5tt  benten,  )}teUeic^t  {ie<ft  in 
bem  Sflamm  ein  ge^^tcr. 

2.  2)ie  Uiiunbe  ©untrer«  iperrn  toon 
Sarb^  über  ben  Verlauf  ber  @labt  <Sd^$« 
nebed  an  (Jrjbifd^of  $ctcr  öon  SWagbe* 


bürg  für  1900  Wlaxt  «ranbenburgifci^cn 
@itbcrö 3Wagbeburgif(^en ®ctt)i(!^teS  d.d. 
1.  2(ng.  1372  ifl  gcbvudt  bei  ©erden 

Cod.  Dipl.  Brandenb.  IV,  527  f. 

3.  ;^er  barauf  bejilgtid^e  Kaufbrief, 
d.  d.  17.  awarj  1373,  befmbet  ^d)  im 
Original  im  @t.=3l.  ju  SWagbeb.  b.  R. 
Söanjteben  8. 

4.  S3gl.  bie  (Einleitung. 


264 


^^Ö^^end^ronif. 


9?a  gobcö  gebort  1300  unb  in  bcm  51  jatc  befd^efcigcben  be  benft^ 
manne  unfe  borgere.    be«  betbunben  fif  «nfe  botgcte  mit  bcn  fteben 
®o«Ier  Srunötoif  Quebelingebotd^  ^alberftab  §etm[tebc5lfd^ct«tebe  unb 
^atte  * ;  unb  bo  l^ebben  be  benfttube  ben  fd^aben  gerne  toebberleget.    be« 
reben  be  etbeften,  be  meift  in  ber  ||  toerlbe  bebaren  »eren,  bat  nicn  ,^*; 
bat  neme:  toente  fe  l^ebben  bor  tool  borbaren,  toat  fij^aben  un6  un^ 
gemale«  ber  [tab  ober  gan  tt)a«.    bo  bu^te  id^te«n)eßen ,  be  fo  tool  nid^t 
oorbaren  tt)eren,  fe  mod^ten  be  benfttube  tt)o(  borbruden  unbe  frenfen, 
unb  betengeben  mit  on  to  Irigen  mit  ber  ftebe  i)\\tpz.    ol  ^alp  on  unfc  • 
^ere  bifd^oj)  Otto  bau  Reffen  unb  fine  man  mit  ben  fteben,  unb  bororlb^  lo 
geoen  grot  gelt,  bat  men  ad^tebe  tt)oI  up  beftein  bufent  marf,  an  anberen 
fd^aben  be  unfen  borgeren  fd^ad^  buten  unb  binnen,    bar  to  tt)orben  unfc 
borgere  gegangen  unb  bot  geftagen  up  ber  SDre.    to  teften  bo  men  trige« 
mobe  toaxt,  bo  nemen  unfe  borgere  30  mar!  unb  bcir  l^obe  taube«  —  be 
tt)eren  of  bi  30  marfen  toert  —  to  beteringe  ber  boben^.     ben  borgeren  is 
toeren  to  boren  lool  200  marf  toorben  bor  oren  fd^aben,  er  be  frid^  be^ 
tenget  n^art^. 


U)o  lie  Ütarke  an  bat  koningrihe  to  6emen  kam. 

ÜDar  na  in  bem  1300  unb  73  jare  be!red^tebe  foningSarl  banSBc^*  20 
men  be  marfe  to  Sranbcbord^,  atfo  bat  l^e  mit  getbe  xoan,  bo  l^e  ber  mit 
l^erefd^itbe  nid^t  tt)innen  fonbe.  l^e  gaf  marfgreben  SDtten,  be  fin  bod&ter  * 
l^abbe ,  fe«  borge  in  einem  anberen  lanbe,  ber  f)t  nau  notorft  ban  l^abbe, 
unb  bar  to  gaf  ^e  on  tt)enid^  gelbe«,  alfo  bat  men  \pxat,  bat  gra«  ebber 
n)ifd^en  in  ber  SäKarfe  ti?ere  nid^t  borgulben^.  be«  fam  foning  SJarl,  be  25 
of  romif d^  foning  tt)a« ,  in  be  3Dlarf e  unb  leit  fif  mit  finen  fönen  SBenj^ 
(attjen  Sol^anni  unb  ©igcmunbe  lanb  unb  (übe  l^utbigen  unb  ftt)eren  to 
ber  cronen  to  S3el^men®,  unb  tt)ebberbutoebe  bat  ftot  bor  5lngermunbe^ 


3.  *^alf»erft.  ^etmft.'  feljlt  B,         12.  ben  unfe  AB,        14.  be]  be«  AB,  bie  b. 
bercm  A.       bat  ^t  B,  28.  '»or'  fe^It  B. 


23.  ans 


1.  3)a«  Origittat  ber  Urfunbc  über 
ba«  55ünbni6  SWagbcburg«  mit  ^etmftebt 
toont  24.  3um  1351,  auf  3  3a]^r  abgc- 
Ic^loffctt,  befinbct  fi(]^  m  @tabt=2lrd^ito 
ju  ©elmpcbt ;  bic  Url.  über  ba«  SBünb- 
ttiß  9Jlagbeburg8  mit  ^alberftabt,  Oueb* 
littburg  unb  ^fd^erSleben  im  @tabt*2(r^ 
(i^it)  ju  ^alberjtabt. 

2.  b.  ](>.  ju  @eelenmeffcn. 

3.  SSgl.  oben  e.  222  f. 


4.  Slnna. 

5.  2)ic  betreff enbc  Urfunbc  (öom 
18.  2(ugufl  1373)  ift  gcbrudt  bei  9ltebcl, 
Cod.  D.  Brand.  B,  III,  lü. 

6.  2)ic  anmcfenbeit  t.  Äarte  IV.  in 
ber  iWarf  fäHt,  tt)ie  au«  ben  Urfunbcn 
bcröorgebt,  in  ben  ?(ugup. 

7.  Stangermünbe;  f.  $elüel,  $t.  Äarl 
IV.,  II,  869.  'angermüttbc*  für  '%m' 
germünbe*  fommt  jutreilcn  i)or;   (togl. 


SBuc^TII.     1351.   1373-1374. 


265 


1 09b. 


unb  atbcibc  fcre  bar  ummc  bat  i)t  beteten  btebe  mod^te  mafen  in  ben 
knben. 

3n  biffent  iaxttoaxt  of  l^ertod^  SKagnu«  i)anS3rnn«tt)t!  bot  geflogen, 
bar  na  to  l^anb  toaxt  tax  ummc  gebebinget,  bat  l^ertod^  Slbred^t  ban 

5  Saffen  fd^otbe  ncmcn  l^cttogen  SWagnu«  n)cbett)en*.  bat  gefd^ad^to  l^anb 
in  bem  anbeten  jäte  bat  na.  bat  ntebe  tootben  lo^  be  to  Sunebotd^  ge^ 
bangen  tt)eten,  unb  l^ettogen  Sltbtec^te  ^ulbigebe  bat  gunebotget  lanb, 
be  to  botn  l^ettogen  äWagno  bi  ftan  l^abben.  ^ettod^  Slbted^t  nam  l^et^ 
togen  SKagnu«  ||  finbet  mit  bet  btutoen  in  fine  botmunbefd^o^). 

3n  biffem  futben  iaxz  buh^ebe  men  be  mole  benebben  bet  btuggen, 

10  bat  olbinge«  o!  bot  ein  mole  ftan  l^abbe  *.  bat  ed^elbe  f etc  bifd^o^j  *^etet, 
100  n)oJ(  i)Z  be«  mit  ted^t  ntd^t  botbeben  mod^te. 

35at  na  in  funte  SÄetten«  abenbe  be«  fufcen  laxt^  to6)  Suffe35u«,9i'ür.j'». 
be«  gobe«]^ufe«  l^obetman,  in  bat  btun«ipifefd^e  lant  unb  tobebe  bat  unb 
btanbe  ctlile  bot^jc,  umme  bat  be  ban  SBenben  bit  gobe«]^u«  tobeben,  bc 

15  bo  3cteffem^  inne  l^abben,  bat  fe  biffe«  ftid^te«  mottbetnet  wppz  l^ufeben 
unb  l^egeben.  biffe  fameninge  ioa«  ben  S3tun«toifefd^en  botbobet,  bat  be 
ban  3Dlagbebotd^  in  ot  lanb  toolben  fomen ,  unbe  l^abben  fil  bat  entcgen 
famelt  unbe  toolben  fe  befttiben,  unb  botl^eilbcn  fe  in  ttoen  enben  unb 
togen  u^>  fe.    be«  toanbe  fil  Söffe  35u«  mit  ben  finen  mit  n^ißen  unb  be^ 

20  fttibbe  fe  unb  beng  i^ettogen  @tnfte  ban  SBtun«tt)i!  toot  mit  60  tibbeten 
unbe  Ined^ten  unbe  be  tileften  botget  ban  S3tun«totf .  bat  na  na  ^afd^en 
fernen  l^it  to  SÄagbebotd^  be  tatlubc  ban  S3tun«tt)i!  unb  bebingben  mit 
l^ul^je  unfet  l^eten  mit  bem  bifd^o^je,  alfo  lange  bat  fe  om  bottoiffeben  unb 
ob  bat  na  geoen  beit  bufent  matf  bot  be  gebangen  *. 


25 


tDo  be  rab  »an  6ntn9nitk  enlt^ooet  matt. 


3n  bem  1374  jat  fd^ad^  bat  gefd^id^t  toS3tun«tt)if  beittein  nad^t  na 


11.  fpnbc  Bff.  12.  *md)t*  fe^lt  A,         17.  \>nH  or  I.  B. 

fle^enbe  ^ob'  fommt  mit  an  biefer  ©tetU  'oot. 


24.  *oc?'  !t)a«  im  Xerte 


ob.  @.  158,  13  unbSlnm.)  f.  gibidit, 
bic  ^Territorien  ber  Tlaxt  SSranbenBurg 

IV,  265;  ©erden,  Cod.  Dipl.  Brand. 

V,  69 ;  togl.  baju  V).  igebebur,  5(rd^ito  I, 
352. 

1 .  äßagnu«  Blieb  im  treffen  hd  2e* 
»ejic  am  25.  3uU  1373.  @cine  Sitttpc 
^at^arina,  XoÖ)ttv  SBalbemar«  I.  tocn 
^nl^alt ,  )i>tmaiitt  fiä}  mit  $er}og  %U 
bred^t  toon  @ac^fcn. 


2.  33gl.  oben  @.  164,4.  2)iefe9JliH>rc 
(bie  'StaÜ^^miüflt,  bie  bi«  auf  unferc  %a^t 
beftanb)  lag  untoeit  ber  gegentoartigen, 
neu  gebauten  ^räde  über  bic  @tromelbc. 

3.  3erjl>eim  gloifc^en  £)f^er«feben 
unb  SBolfcnbüttcl  im  ^aunfd^toeig'jc^ien. 

4.  SSgl.  @ubenborf  IV,  Einleitung 
CLVI.  2)ürrcl57.  Urf unbe  über  bie 
«Biil^ne  bed  ^tatl^cd  gu  ^raunf^toeig  mit 
(Sb.  ^eter  öom  25.  5(^)ril  1374  im  @t.* 


266 


»Sdjiö^^nd^renif. 


*^^r.  le.^af^n,  bat  be  raetnl^ett  ))eitg  be  tatmanne  unb  leiten  be  entl^obeben  im 
nen  ber  ftab  xippt  bem  marfebe  unb  borbrebcn  orer  ein  beit  mit  oten 
miben  nnb  finbercn  unb  nemcn  or  gub.  bar  ummc  toorbcn  fe  ut  ber 
l^enfe  geled^t,  utib  on  ftunb  [o  bete  frigeö  unber  ogen  bat  bar  ban  bc  ftab 
fcre  nebberbeüid(^  toart  \  5 

3iitn29.  3n  biffem  jare  to  funte  $eter  unb  $atDet^  bage  l^eiti  loning  Sati 
finen  ^of  toSiangermunbe*  mit  ben  borften,  getftlif  unb  tocrtßf^  unb  ma^ 
feben  einen  meinen  (antbrebe ,  toot  bod^  be  in  ber  mate  gel^otben  toart. 
unbe  unfe  l^te  be  ix^dfop  l^eitt  be  feorgcr  \>an  §aüe  in  clage  bor  bem  fei- 
fer,  ummc  bat  fe  finen  fd^utten  in  ber  ftab  bortoifet  l^bben  unb  finen  10 
toln  unb  geleibe,  unb  umme  bat  be  inningen  fi!  futocn  ric^te^  unbern)un== 
nen  l^abben  unb  umme  anber  ftude^.  be  6orgere  t>an  ÜÄagbebord^  6ro(i^^ 
ten  11  bc  bau  §aüe  bor  ben  feifer,  bat  fe  fif  tool  mod^ten  l^ebben  borant^  „^^ 
toorbet,  l^ebben  fe  loolb, 

3tt  bcffem  fufben  jare  to  SEangermunbc  fat  bc  faifcr  np  bem  mar==^  15 
febe  in  finer  majeftat  unb  bclenbc  bar  bed  marfgrebcn  brobcr  ban  SWiffen, 
be  bifd^o))  to  ©abenberge*  l^abbe  getoefen,  bat  banlel^n  unb  regatia  be^ 
bifd^oj>bomce  to  Sßeinje,  toente  be  patot^  ©regoriu«  l^abbc  om  bat  bi- 
fd^ot)bome  to  ÜÄeinje  gegeben,  aoer  bc  r>an  9'iaffame^  ben  be  boml^rrcn 
^bben  gef oren,  be  fat  in  ber  toere,  unb  entoolben  buffen  bau  Sabenberge  20 
nidjft  tolaten.    bar  umme  toart  ttoibrad^t  bar  bau. 

3n  bem  1300  unb  75  jarc  brad^te  bifd^oj>  *^Jeter  be  borgcr  t>an 
5)aße  itt  beö  rife«  ad^tc*.  bat  mod^tcn  be  bau  |)aüc  na  ©äffen  redete 
toot  l^ebben  getoert,  l^ebben  fe  to  anttoorbe  fomen.    be  mar!grebc  ban 


m. 


5.  *fcrc*  feiert  B, 


6.  $an)rfc  B. 


13.  '^eWen'  fe^lt  B, 


2(.  5U  äßagbcburg  s.  R.  (SrjP.  SWagb. 
XII,  55.  ^cqog  gvnft  t)on  SraunfcJ^tDcig 
i^al^ltc  ein  igöfcgclb  \>on  400  3Raif  «ran- 
bcnb.  Oiig.  Urf.  öom  21.  äßärj  1374 
im  <Bt.'%  j.  aÄagbeb.  s.  R.  erjfl.  2«agb. 
L,  A,  a,  9. 

1.  Ucljcr  ben  ^ufftanb  in  SBraun* 
(^»eig  toom  3-  1375  f.  in  @täbted^ro= 
nitcn  ©.  VI.  bie  «cilagc  4  toon  ^änfcl- 
mann,  ©.  313—412. 

2.  2)ic  2lnttjcfcn^cit  Ä.  ^arl8  IV.  in 
Xangcrmünbe  um  bicfe  ^tit  crgicbt  jid^ 
au«  ben  Urfunben.  9(m  VJ.  3uni  beftä* 
tigt  er  bie  (Svbt)eveinigung  ber  ^axt  mit 
ber  Äronc  »ö^men  (9«iebel  B,  III,  a2), 
am  4.3uU  i|l  er  in  äicfar  (Ib.  A,  VIII, 
308),  am  5.  toieberum  in  ^ngermünbe 
(Ib.B,m,47).  330l.^el5el,  Äarav.,880. 


3.  @.  @.  267,  Inm.  2. 

4.  ?nbtt)ig  SWarfaraf  toon  SDleißcn, 
ber  t>on  1357-66  Sif(]^of  \>on  ^Ibcr^ 
jlabt,  bann  bi«  1373  toon  33ambcrg  toar. 
1381  tourbc  er  ^rjbifd^of  toon  SÖcagbc- 
bürg;  togl.  ob.  <B,  20S  unb  unten  S3(. 
117a. 

5.  «bolf  I.,  ®raf  öon  Sfla^au. 

6.  $g(.  b.  2)rd^]^u))t  I,  86.  bereit« 
am  24.  Sug.  1374  beauftiagt  $t.  Staxi 
IV.  ben  «ifiof  ju  9f2auraburg  bie  Bür- 
ger t>on  ^aUt  )um  ©elj^orfam  gegen  (Sx^- 
bifd^of  ^eter  aufjuforbcm,  unb  ttjenn  ftc 
biefer  tlufforberung  ntd^t  na^tSmen, 
i!^ncn  alle  ©tragen  ju  »erlegen;  f.  ficn^, 
53 1 .  2öann  bie  5^t«crflarung  erfolgte, 
ifl  ntci^t  befannt. 


SÖUCi^III.     1374—1375. 


267 


10 


15 


äWiffen  mit  (inen  brcbcr  beu  6tf^o:pe,  be  to  SÄcinjc  fd^olbe  fin,  unb  fin 
anbereu  btobete  * ,  ijordageben  be  i?an  Srffotbe  of  to  ber  adfk,  bc  feu^ 
ben  to  ^rage  unb  boranttt)orbeu  fef.  bit  toatt  fuö  gecubet,  bat  be  tyan 
^alte  {eiteu  fif  afbcbiugeu  bef tel^alfbufent  fd^ocf  ctujegtofd^en,  be  febifd^op 
^eter  geben*. 

3n  buffem  Jarc  togcn  be  marfgreben  txm  Sßiffeu  mit  groter  mad^t 
unbe  bete  leeren  unb  borften  bot  ßtfforbe  unb  fegen  bat  teug  toenn  fee 
toefen.  to  teft  quam  be  fcifer  mit  bem  foning  bon  SSe^men  unb  mit  an* 
beten  bel^mifd^en  ^eten  bem  matfgteben  to  l^ult)e  mit  attet  mad^t  bot  be 
ftab  unb  botl^erben  taub  unb  lube  unb  btefen  fetfen  unb  btenben  bot^>et, 
abet  bc  ftab  tounnen  fe  nic^t^.  bat  l^et  btaf  np  unbe  leten  be  ftab,  alfe 
bet  matfgtcben  bobet  to  botn  geban  l^abbe  obet  bettici^  jäten ,  bo  1^  o! 
bat  bot  tad^*. 

3n  buffem  futben  ian  toa^  gtot  ftctbent  l^it  in  bet  ftab  unb  a( 
umme  unb  ftunt  to  äRagbebotd^  toot  anbetl^If  jat,  bat  men  to  funte  3o== 
l^aufe  nid^t  gtaben  fonbe  mp  ben  fetfi^of ,  funbet  men  mafebe  gtote  fuCen 


2.  b<n  bifd)tf)>e  t^nb  fin  anbcren  brobcre  bc  to  md^n^c  [(^olbcti  fvn  AB, 
12.  alfe  bc  marfgr.  Aß. 


7.  i&vtfetU  AB. 


1 .  2)ie  kibcn  S3rüber  ?ubn>ig8  fmb 
griebri^  bcr  Strenge  unb  S3aU^afar. 
S)ie  Umflcttung  ber  SGßortc  im  Xtpf  ge* 
gen  bie  §ff .  ift  notl^töenbig,  ba  nur  einer 
bcr  53rüber,  nämUc^  ?ubi»ig  bem  gcifl« 
liäftn  (Stanbe  angel^örte  unb  nur  auf 
t](>n  bie  Sejeic^nung  *bif^o^*  )ßa^t. 

2.  ^urd^  bed  ^dfer^  $aui>tmann  in 
ber  Maxt,  ^axiQ  t>cn  ^otbud  ($an$  Ij^ere 
cju  ®ot^eI)U«),  tarn  am  16.  2(ug.  1375 
(m  bcmc  nci^jicn  bonerjlagc  na(§  unfcr 
\)roun)en  tage  aJfum|)tioniö)  ein  SSergleldj 
jtt>if^cn  ©rjbif^of  $eter  unb  ber  @tabt 
$attc  ju  <Stanbe :  be«  erflcn  umme  ben 
fti^ulteicjen,  ba«  bie  bürgere  öon  ^atte 
fine  ^uten  frunbc  füllen  fin  unb  ^n  ne* 
men  m  bie  ftab,  unb  er  fal  ))orbae  ritzten 
in  ber  flat  cju  ^aUe,  al«  er  k>cn  albere 
h\}  unfrer  obgenanten  ^errin  öon  SKeibB. 
t)orfaren  unb  oud^  ^  flauer  cjiit  Ijfot  ge* 
richtet ;  unb  n>ad  bie  tnuungemetftere  unb 
bie  innungen  öon  albcr  gerid(>tet  l^aben, 
ba«  füllen  fle  nod^  rid^ten.  outi^  baten 
n)ir  gctebinget  umB  ben  grefen,  ba«  un* 
fer  ^erre  öonSWagb.  ^e^bcnrid^  tjon^Ser^ 
iin  obir  e^nen  anbern  fc^e  cju  c^nem 
grefen  unb  on  belej^ene  mit  f^ner  ^flid)t, 
a(«  ifi  (sie !)  ttjontli^in  ift,  mib  bem  bie 
öon  $attc  cjtoen  obir  br^  i^re  bürgere 


unßm  l^erren  öon  SWeibbr.  abefcrifft  ore 
l(»antt>e{ien  obir  ben  c^oln  t^eiftgilt  mit 
ber  |lab  gu  ^aUe  ingefeglen  fu&en  fen« 
ben,  fo  fal  unfer  ^erre  t)on  SKagbebr. 
beme  grcöen  Ij^eijen,  baj  l^er  na^  reblid^cr 
betoifunge  ber  abefcrifft  ben  qoln  fuUe 
nomen  alfo  lange  ba«  unfer  \)at  toon 
äJ^eibburg  tome  fegen  @e6itenfle)^n ,  fo 
füllen  bie  bon  $aue  ben  redeten  brieff 
ci^iegen  bie  abefcrifft  t)or  unßm  leeren 

t)on  SDilcibbr.  unb  flnen  rat  tragen 

oud^  Baben  n^ir  getebinget,  ba«  bie  bur^ 
gere  t)an§affe  öon  ^ntt  obir  öierqen  tage 
futd^  ^re  unb  t)x  bürgere  brietje  na  un* 
fern  tebi^ngen  obir  bie  \)ierte]^albtu* 
f  ent  f^oä  3J2^fner  groffd^cn  unßm  ^>er» 
reu  t>on  ÜJleibbnrg  . . .  enttoertcn  futten 
c^u  ®ebid^infte^ne.  fo  fat  er  fu  benne 
ane  öorcjoti^  unb  l^inberniffe  tajjen  unb 
lofen  uj  ben  banne.  Orig.  im@t.*fC.  ju 
ajlagb.  s.  R.  (grjfl.  3Äagb.  XXII,  12. 
2)ie  3luf^cbung  ber  %d)t  erfolgte  am 
29.  2Cug.  beffctben  3al(fre«;  f.  Scnj,  533. 
^g(.  Chron.  Magd.  347. 

3.  S$ql.  3o^.  9?ot^e  625—629. 

4.  griebrid^  ber  (Irnfl^afte.  Ucbcr 
bie  53e(agerung  Erfurt«  burd^  i^n  im  3. 
1335  f.  3o^.  9iot^c  569. 


58  t. 
llÜb. 


268  ©^ö^^ctK^romf. 

to  bcm  l^tlgcn  gctftc,  to  unfer  i)ruh)en,  to  funte  *^atüetc,  to  ben  barboten, 
to  futite  Suguftinc  unb  to  funte  3Karicn  9Äagbötencn ,  bar  nten  fc  in 
toaxp  iinbc  begrof. 

®ar  na  in  bem  1 300  unb  in  bem  76  Jarc  umme  toinaiä^tcn  utcn 
toart  ein  np\tot  tnjifci^en  bifcoj)  *^eter  unb  ben  borgcren  ||  to  50iagbebord^, 
atfo  bat  be  bifd^o^)  tod^  ut  ber  ftab  unbtoolbe  bar  nid^t  ti)cbber  in,  funber 
^e  laci^  untntetang  to  ©d^onebefe,  to  ßatee,  to  SBant^tebe  nnbe  in  anberen 
finen  fteben,  toor  i«  ont  tuftebc,  unb  l^abbe  be  borgerc  in  clage  unb  be^ 
njifebe  on  untoillen,  toor  l^e  mod^te,  atfo  bat  be  borgere  groten  fd^aben 
nemen,  be  mit  fo^ntefd^o^j  bor  be  lanb  ntoften  baren,    bar  unber  tt)art  lo 
bat  taub  of  fere  borberbet  ban  roberen  lantfafen  unb  mortbernercn,  be 
bat  lanb  borberbeben  unb  borbingeben  toente  bor  be  [tab.    bat  fam  bar 
ban  to.    fe  brah)eben  ben  buren  in  bem  tanbe:  iDoIben  fe  nid^t  bingen,  fe 
n)otben  mortbernen.    be  bifd^o^>  toa^  aber  ber  borgere  o^jenbarc  bient 
nid^t,  funber  toat  l^e  om  l^eimtifen  tobriben  fcnbe,  bat  bebe  Ijt  buHenfome*  is 
tuen,    be«  berbrot  ben  borgeren  fere,  unb  l^abben  fif  bar  np  gefat  bat  fe 
bc«  nid^t  ttbcn  n)otben ,  n^ente  on  n^ere  teber  getoefen  bat  be  bifcoj>  or 
o^jenbare  bient  l^ebbe  getoefen ;  unb  fanben  na  ben  borgeren  in  ber  5Rien 
®tab,  bat  fc  fernen  uppt  be  tooen,  unb  brageben  fe,  eft  ein  frid^  n)orbe 
tmifd^en  bem  bifd^o|>e,  tt)e«  fe  fif  to  on  fd^otben  berfeen.    fe  antmer^  20 
ben ,  fe  mochten  bat  futbe«  tt)ot  treten  bat  fe  tt)ebber  be  Otben  ®tab  nid^t 
n)efen  fonben,  fe  tootben  bi  om  btiben  unb  tiben  ard^  unb  gub.    bod^  ging 
bat  atfo  l^en  bat  bar  nen  ortoge  ttt>ifd^en  enquam,  funber  be  bifd^o^  ^eitt 
fce  borgere  ut  ber  Dtben  ®tab  in  ctage  bor  borften  unb  bor  leeren  unb 
er^of  fif  atmeiftid^  ^ir  mcbe.    be  officiat  be«  l^obe«  to  SWagbebord^  un^  25 
bermant  fif  be«  geifttifen  rid^te«.    be  fafen,  be  be  bom^jrobeft,  be  ard^i^ 
biafen  i«,  piaä}  to  rid^tenbe,  be  lootbe  tft  of  ^ebben  unb  richten ;  unbc  fin 
gerid^tc  toart  groter  benn  be«  bom^jrobefte«  unb  begunbc  be  borgere  fere 
to  beftt)erenbe  mit  finem  gcrid^te.    be«  ttjotben  be  borgere  nid^t  gerne 
tiben,  unb  be  ratmanne  fenben  na  bem  officiate  np  be  toben,  bo  ^e  quam  30 
bor  ben  rab ,  bo  fpraf  be  borgermefter  '^er  officiat,  gi  ben^eren  ju  mit  fu* 
toen  gerid^te  in  unfe  borgere  unb  bef loeren  be ,  be  bod^  jutoertbe  ptegen 
antttjerben  unb  to  redete  ftan  bor  bem  ard^ibiafen.  mod^te  gi  bat  bor  un* 
fen  tüitlen  taten ,  bat  ti?ere  un«  toot  to  banfe.    tt)ebberbore  ju  boben  bat 
id^tDan  ettifen  unfen  borgeren,  be  gi  borunred^ten  unb  befmeren,  bor  35 
ben  fonbe  ||  toi  ju  nid^t  bemareu.'    mit  bem  ging  be  officiat  entt^ed^  unb  ®|; 
brad^te  bat  bor  ben  bife^op.    bat  Dornam  be  bifd^o^)  atfo  bat  be  borger 

5.  'Vetren  B.     2u.  mit)  )ve^  AB,      23.  bat  bat  B,     2».  unb  fft  Beg.?     '62,  W  ^u  tilgen? 


«ud^III.    1376. 


2^ 


ou  t>otbrcDen  l^ebben,  unb  bc  bif(3^o^)  (eibc  bat  gcrid(^t  to  Salbe,  i^it  6egan 
fi!  be  ttt)ibrad^t  aüercrftcu  af ,  ido  tool  bat  bar  no^  mannigcrfeie  fafc 
tpercii,  bc  be  b\\dfDp  i^abbe  tt)ebber  be  botger,  «ab  nam  to  ]^ulj)e  tt)at  f)t 
muij^te.    bc  borgeve  l^abben  of  bele  fafe  tDebbet  beu  bi\ä)i>p,  to  boru  bat 

5  ]^e  beit  botgeten  unb  borgetinncn  entbotbe  ore«  gubed  unb  bi  namen  up 
bem  ®o(te.  l^e  gaf  ben  bau  bem  ©oCte  nie  brebc  boben  finet  borbaren 
brebe  unb  beftoerbe  bat  bornegut  ntebe.  atfo  bat  fterben  toaö  borgan, 
bat  bar  bor  [d^reüen  fteit  \  \pxttm  bc  bam  ®o(te,  [e  ^ebben  nein  gcfinbc, 
unbeiounnen  ber^3a|>en  gub  unb  anbercr  lube,  aocr  unferborgergub  leiten 

10  fe  bar  ute  mit  12  pamuxif  bc  fe  toufte  leben,  unbe  n)oIben  orcr  nid^t  n)in' 
neu*:  bat  unfen  borgeren  fd^abebe  n)ot  bi  tiDcn  l^unbert  marfen.  biffer 
ftu(f e  toa^  t>tk ,  bar  be  hi\dfop  mit  ben  borgeren  umme  lorofebe  tt)ente  in 
bat  77  jar  njcnte  na  ^jafd^en. 

3la  gobe^  gebort  1300  unb  76^  jare  a^tt  bage  na  pafd^en,  bo  Iam^Ävr.21 

15  feifer  Äarl  to  langermunbe  unb  feit  tt)ien  finc  capeüen  u^)  bem  l^u^*. 
to  ber  ca)>eöen  toiinge  quam  be  bifd^o^  t>an  SDiagbebord^  unb  fin  ebbebe 
unb  ^retaten  unbe  anbcre  bifd^ope  unb  bek  ^cren. 

S)e^  fulben  bage«  to  beme  etene  [tunt  be  bifd^op  bau  SDtagbebord^ 
up  mang  alten  oorften  unb  ^eren  unb  ctagebe  bem  feifer  00er  bc  borger 

20  mn  SDiagbebord^,  bat  fe  om  unb  finem  gobe«]^u|e  beben  grote  gen^alt,  unb 
njolbe  tft  on  bar  nid^t  ober  rid^ten,  fe  borborften  om  fin  gobe^^u«  al  to 
malen,  bar  beten  bete  rcbe  ttt)ifd(^en,  bar  mcn  nid(ft  toared  bau  fd^riben 
mod^te.  funber  be  borger  ujorben  to  rate  bat  fe  fif  borantnjorben  toot- 
ben ,  unb  f anben  bar  Raufen  bau  Sbenbor)>e  ben  borgermcfter  unb  an^ 

25  bere  ut  bem  rabe,  alö  on  gub  bud^te,  unb  ben  fd^riber  mebe,  unb  boren  be 

Sfoe  nebber  unb  (egen  bed  nad^tc«  to  toater  an  einen  toerbere  mit  ben 

beneren.    mit  bc«  fam  ein  bref  an  ben  rab,  bat  fe  be  bifd(^o^  bordaget 

^ebbc,  unb  fe  fd(^o(ben  f omen  to  bem  anttoerbe,  unb  be  breif  ^citt  atfo : 

Äart  bau  got«  gnaben,  romifd^er  foning,  to  aüen  tiben  mcrer  be« 


2.  faf<n  B. 


5.  enttxrbe  AS^ 


24.  ^atif  e  S. 


1.  ®.  267. 

2.  25cr  @mn  bicfcr  ©teile  ifl  mir 
ni^t  gaitj  tiav:  einige«  ijl  t)ieÄcid^t  toev- 
berbt.  2)cr  93erfaf[er  fdffeint  fageit  ju 
tooUtn,  bag  bie  t>on  «Saljc  fi(ä^  ber  ^fan* 
neu  ber  @etftUc^feit  bemä(!^tigten  unb 
bie  ^Saljgetoinnung  ju  i^rem  Sortt^eit 
toeiter  betrieben,  bagcgen  bie  Pfannen, 
tt)c(d^c  SWagbeburgild^en  bürgern  gcl^ör* 
tcn.  jerpiJrteu  (mufte  (eben),  »orou«  ben 


ilHagbeburgern  grogev  @^ben  ertoud^d. 

3.  ^Sietmelfir  1377  :  in  biefem  3a$re 
tDar  ^an9  0.  (Sbenborf  Sürgermciftet ;  f. 
9«agbeb.  ®ef(j^.*«a.  18()7,  284. 

4.  Ucber  bieÄa^cHe  auf  bem@(J^lofle 
ju  2^angerraünbe,  loelc^e  ber  Jungfrau 
3Jiaria  gcloeibt  toar  (f.  Ur!.  \)on  1509  im 
@t.-3l.  j.  äJlagbeb.  s.  R.  S^angermünbe 
2],  f.  ^oblni<mn»  @ef(i(fid(>tc  ber  ©tabt 
Xangermünbe  1829,®.  43. 


270  ^^(^ppen^rmii. 

tifce  |[  uttb  f oning  to  ©cl^nieTi ,  ttm  bctgermeflerc  m'b  tob  'm  pab  to  ®/^ 
2ßagbebotc^  unfen  imb  bcö  titc^  teDen  gettutt)en.  un6  l^t  oer  grient 
bc  cttoerbigc  $ctet  bifco^  to  SDJogbeborci^  bat  gi  om  in  finc^  gobe^l^ufe« 
bttl^it  unb  tc(]^tc  gcgtrpen  liebten  unb  gi  om  rcc^^tc*  bar  ummc  njeigctt. 
bar  «mme  kgerc  toi  unb  bunfet  un^  crnftlifcn  geraben  fin  bat  gi  to  un^  & 
fcnben  cttilc  ut  bem  rabc  np  ben  negeften  binjrbaci^.  fo  toiöc  nri  oerfolen, 
eft  tt>i  iu  gwtütcn  lonncn  berid^ten,    gegeben  to  JCangcrmunbe  jc. 

Sllfo  femen  «nfc  ratmanne  bar  oor  ben  leifer  , . . .  nteinbcn  fc  to 
anaben.  olfe  fe  ut  ber  l^berge  gingen  wp  ben  «larfet,  bo  quam  on  be 
feifer  l^aftigen  jegen  u^  ben  marfet^  alfo  bat  om  lutting  gut  imant  ^an  10 
manf(^o|>  oofgebe,  funbcr  ein  be  brod^t  om  fin  telbene  ptxt  na.  bo  toa^ 
bar  rebe  bt  unfer  ftob  l^ooctman,  l^er  8ubcr  oan  älben^teoen  *,  unb 
ä)Zon>e  mn  daiot^f  be  be«  iaref  bor  ftabmefter  l^bbc  tt>efen.  be  ^tif^>en 
bem  feifer  np  bat  ^ert  unb  l^itben  om  ben  ftegereij).  bo  fpra!  be  !eifer 
'loot  fint  be  borger?'  bel^obetman  f}>ra!  'fe  fint  ein  beil  inberi^rberge.'  15 
'fenbet  nad^  on  unb  fegget  on  bat  fe  un«  ootgen  Jiegen  ©rome :  bat  l^ebbe 
n)i  rebe  inne' ,  toente  l^e  l^abbe  bat  gebebinget  umme  ^jenninge  unb  tt)o{be 
bat  1^^  ent^jfangen.  bar  na  febe  ber  l^obetman  ^l^r  feifer,  tot  fint  to 
mater  fomen  unb  i^bben  l^ir  neine  ^>crbe/  bo  f^yraf  be  feifer  *fenbet  bar 
na:  bat  id  Uli  tt)o(  to  banfe.'  atfn«  fd^teoen  fe  l^inber  fil  an  ore  fum|>ane  20 
ut  bem  röbe,  batfe  on  oerbige  unb  orifd^  n^epener  fenben  to  ^jerbe  bau 
ftrnife  an.  unb  ein  fd^utte  fam  mit  bem  brebe  f^jabe  l^ir  in  be  ftab,  bat 
Uten  be  iuwgcn  tned^te  unb  borgerfinber  bi  nad^t  oorboben  moften.  fe 
morben  reibe  ein  mid^I  bei!  unb  reben  to  83ord^  to  unb  to  Sered^oto  unb 
quemen  l^rlifen  to  5Eangcrmunbe  up  be  oere  unb  l^abben  mit  fif  ber  ftab  25 
f^)ele(ube ,  bo  fe  ooettwren.  bat  fad^  be  f eiferinne  nt  einem  benftere  \^Qn 
bem  l^ufe  unb  tjornam  bat  bat  eb  be  9)]ag(beburgefd^en  teeren,  bo  enbob 
on  be  leiferinne  toebber  bat  be  feifer  toebber  queme  t^an  ©rome. 

Stte  be  feifer  bor  STangermuttbe  bot  no.  voa«,  reben  om  be  borger 
mot  getoaj}ent  enjegen.    bo  reit  §an$  bau  Sbenborp  unb  ^er  Subolf  ^an  30 
Sltoen^teben  unfer  ftab  l^obetmon  bem  ||  feifer  jegcn  ut  bem  f^npm  toent  ^*^j^ 
an  finen  teagen  unb  fj}refcn  *^ere,  l^er  feifer,  ^ir  fint  jutoe  beiner  be  bor^ 
ger  oan  3W«gbebord^^  be  l^ebben  {»  gerne  gebolget,    nu  feen  fe  toot  bat  gi 
teebber  feren.'   be  feifer  fpraf  *eb  ^ebbe  mi  (ef  getoefen,  unb  i«  un«  teol 

S.  IDie  «&ff.  iitvitin  bii  2Mt  nk^  an.  9.  to  io  A,  ^nteinbeit  f.  t.  gn.'  fel^tt  a  b. 

1.  ?ubolfI.(fett)irberau(i^@.2f7,19  h-örf,  (Sfc]äiitä)t'o.m\>tn9khm  I,  329ff. 

genannt)  ö.  ^Ältjcnölckn  evf(?^eint  in  Ur=^  2.  Wlon>t  (Sortl^olomäu«)  t>an6attoc 

funben  toon  1360-1400.    Ucber  ifyn  f.  «fttgerweipci- 1376;  f.  gKagbeb.  ®efc^.- 

bic  au«fü!?vüd^cn  9?ac^ri(i^ten  bei  So^l-  33Ö.  1867,  ^.  284. 


8u(J^III.    1376. 


271 


to  bonfe.'  fo  fctcn  unfe  botger  ben  feifct  öot  l^en  tecn  in  bat  bot,  unb 
hx\öfo}ß  ^etcr  öon  SDiagbebord^  tt>a^  ncc^  bar  l^inbcnc  unb  l^abbe  mcnid^ 
öoßeö^  unb  unfet  borget  ffu^t  tx>a^  i>ete  groter.  unb  aU  fin  bing  unb  ber 
bwger  ftnnt  in  unömntfd^|),  fo  brod^te  ftf  Hfd^oj?  $etcr,  bod^  leiten  on 

r>  be  borget  bor  ^en  teen ,  unb  ^e  neid^  on  nid^t  unb  ftod^  fin  l^obet  nebber 
wnb  tod^  ol  in  be  ftab.  unfe  borgere  tt)cren  bc  tcften  nnb  quemen  in  or 
i^rberge  unb  beben  jil  ut ,  unb  bat  bel^agebe  ben  genteinen  luben  nter 
ntate  tt>oL 

©eö  anberen  bage^,  ate  be  fonbad^  bebagebe,  todff  bat  öotf  toebber 

10  to  l^u^^  unb  bc  borgermcftcr  mit  ben  be  «te  bem  rabe  toeren  bieben  bar, 
be  bar  botanttoerben  fd^olben  be  fafe  bor  bem  leifer^  bat  be  bifd^o^  ben 
borgeren  umme  tof^ral.  bod(^  fonben  fe  be  fafe  nid^t  entrid^ten  tn)ifd^n 
bem  tx\6fopt  unb  on,  mer  ben  borgeren  toart  ein  utfd^rift  bet  fafe  be«  bu 
\copt^ ;  bet  ottifele  unb  ftudte  toeten  toot  bettic^.    be  co^rien  btod^ten  fe 

15  to  f)m,  unb  fd^beben  )^n  bem  feifet,.  alfo  bat  fe  fif  unbet  enanbet  bot=^ 
med^tigeben,  toenn  bot  l^e  tobid^  toete,  fo  toolbe  l^e  abet  na  on  fenben. 

Unbet  beß  fd^tcfebe  be  feifet  eine  l^etebott  unb  tod^  bot  ^tifee^* 
unb  leit  be  botgetc  bibben  umme  botf ,  be  be  of  tdgen  bot  bat  flot,  be« 
fanben  be  tatmanne  in  be  l^ctebatt  bet  ftab  benctc  unb  l^eten  Subolfe  ban 

■io  Sttoenölebe  ben  ^obetman  unbe  20  gube  fd^utten  in  bat  l^ete.  bat  l^abbe 
be  ftab  ote  buffen  böte,  be«  tad^  be  feifet  ttt)ene  bage  bot  *ißti^e«  unb 
ftotmebe:  bc«  btibben  bage«  le<)en  fe  ban  bem  I;u«  unb  btanben  bat  l^u« 
futben  in  bem  mibbagc,  bat  bat  nid^t  enblef  tocnn  be  n>al,  [bau  e«  ttKit 
ein  l^oljctn  gebe»  »üb  bod^  fel^t  feft  t>an  toaffet.]  unb  be  l^ettod^  ban  Su* 

25  nebotd^,  l^cttod^  äilbted^t  bau  ©äffen,  butt)ebe  bat  toebbet'  unbe  blcf  to 
bem  lanbe  8unebotd^  gel^ott.  [batnad^  jogen  ftc  bot  SDanncnbetge  *]  unb 
lac^  bat  bot  bcit  bage  mit  ben  bau  SlÄagbebotd^  unb  mit  ben  ban  Subefe 
unb  mit  etlifen  feftcben  ^  mente  bclc  f on^jfnbe  bat  af  gefttoif et  unbe  l^eto* 
bet  ti)otben.    bat  ^u«  unb  ftab  tootbcn  abet  nid^t  gemunnen ,  funbet  be 


14.  articute  ß»      ber  Ci>)>.  AS,  tic  co)}cien  ab.         16.  ^e  on  atier  AB,  fo  folt  et  aber  ab, 
^8.  bat  be  B.       23.  26.  IDie  cingeflainmerten  @tc((c»,  toi t(^t  in  AB  fe^ti ti,  fiiib  aud  a  b  ergänzt. 


1.  !$)ie  Sage  )n>it  $i%d  tarnt  i(i} 
ni6)t  genau  kfttmmen.  @$  fd^emt  au 
bcr  altmär!ifd^«'braunf^clg*f d^ctt  ©rcnje 
gclegm  gu  falben. 

2.  Ueber^bie  Sage  toon  !S)aimenbag 
l  ob.  @.  1 52,  ^nm.  1 . 

3.  3n  bcme  fult>eii  iarc  bo  icä^  be 
feifer  Äarolu^  unbe  mit  em  be  faffcfc^u 
]S>eien  unbe  be  ()etcn  öan  Subef'e  toov2)an^ 


uenbergc.  be  t^an  Rubele  brodfrten  bar 
t>€lc  gube«  votfco:)««  mebc,  bar  (t!  begene 
fere  i^ore  m'U(^tel(en^  be  bat  f(ot  tnnc  $ab« 
bm,  atfo  bat  fe  mit  be^ebtngen  i^an  fif 
antn>orben ;  unbe  toart  ben  ^ereu  l^erto^ 
gl^en  ^entftoe  unbe  b^rtogl^en  alberte 
^an  ©äffen  be§  rifeö  mar[(i(^atlcn.  2)et* 
max  I,  307. 


272 


<B6f'6p\>mäfxomt. 


ctbcbitigcbc  bat  mit  gelbe:  ||  bat  t»att  of  bem  ^ertogen  ban  8uuebord(^  \   «^^j^ 
biffe  ^mt^axt  f^icfebe  bc  feifer  bem  i^ertogen  bau  ©äffen  to  gubc  uub 

9)Jai  lo.borijff  fibe.  bre  bagc  bor  unfe«  l^er^n  l^cmmeteatt  bta!  bat  l^er  up,  mtb 
togen  alle  to  ^u^.  bat  botterben  bc  botgctc  mit  !ofte  unb  mit  fd^aben  tpot 
20  unb  1 00  mar!. 

%o  ^ant  bar  na  na  })infften  fanben  be  Borger  aber  ore  fum|)ane  ut 
bem  rabe  to  Siangermunbe  umme  or  fafe  an  ben  feifer  unb  ^abben  man^ 
nigerleie  bebinge  mit  bem  feif d^ope  unb  cnf onbeu  nid^t  enben :  »ente  toat 
beö  ai)cnbe^  gebebinget  toart,  be^  toofbe  bifd^o^)  ^etcr  be^  morgend  uid^t 
ftebe  l^olben.  bat  bornam  be  feifer  unb  6en)ur  fif  bar  mebe,  too  l^e  fe  lo 
f c^ebebe  mit  bruntfd^oj> ;  unb  ^abbe  be«  nad^te«  bar  np  gebadet  bat  I;e  fe 
enttoe  fette,  unb  leit  bat  ein«  morgen«  up  einen  bref  fetten  unb  gaf  onbat 
to  borftanbc ,  a(f o  bat  or  beiber  fafe  fd(^otbe  bre  jar  ftan  in  bruntfd^o^) : 
unber  bc«  fd^otbe  tot  bar  tnjifd^en  bcbingcn,  bat  n)eren  be  t>an  SWan^beft 
unb  be  »an  ©arbel  »an  be«  bifd^oj}e«  n)egen,  unb  ^eine  2lleman  nnb  $cr==  15 
man  (Striaen«*  bau  ber  Borger  n)egen:  fonben  be  fif  md)t  öoreinen, 
fo  fd^otbe  me  be  fafe  toebber  bor  bat  rife  bringen*,    al«  be  fdj^eibinge 

3imii5.gefd^en  n)a«  bor  funte  35ite«  bage,  atfe  be  borgerc  loolbcn  orlof  nemcu 
Dan  bem  feifere,  bo  f^jraf  ^e  ^if  teil  to  Ju  fomen  to  SKagbeborc^  bet 
bingftage.'  20 

35e«  fulben  jare«,  a(«  in  bem  1300  unb  77  jare,  nid^t  fang  na 
pingften  ein«  bingftage«  fam  feifer  Äarl  unb  foning  to  ©Climen  bau 
Xangermunbe  to  3Dlagbebord^  mit  deinen  botfe ,  unb  men  f anbe  on  ben 
l^obetman  mit  ber  borgere  finberen  unb  borger  enjegen,  toot  geioa|>ent  ein 
mid^el  beit,  tt)ente  legen  3n«lebe,  unb  l^eilben  bar  tuten  bem  toege  tt>o(  25 
mit  anberi^atf  l^unbert  gtebien.  bar  na  togen  be  ratmanne  unbe  fd^c))en 
unbe  of  anbere  unfe  borgere  in  oren  beften  cteiberen  ungcttKUJcnt  jegen 
ben  feifer  np  big  fit  3n«tebc,  unb  be  ratmanne  treten  to  Dote  af  unbe  ent* 


16.  f.  fe  fif  tt.  eqntn  B, 
27.  9tat^äne  Ä, 


21.  LXXVI  AB, 


24.  finbcre  AB, 


27.  cfeiberr  AB. 


1.  2)ic  betreff cnbc  Urfunbe  d.  d. 
5.  SD^iai  1377  ijt  gebrucft  bei  ©ubenborf 
V,  105. 

2.  ^cine  ?llcmann  ijl  ©ürgermcijlcr 
1363,  1366, 1369, 1376, 1383  unb  1385. 
UrfunbU^  tommt  ei- 1363  »or:  f.  «oi?* 
fcn  IV,  15.  S(tt(^  bie  gamUie  (St^riacu« 
((Siriacud,  (Stiiacud)  ge^i^rte  }u  ben  aU 
ten  iOtagbebttvgif^en  Sefd(fle(^tern.  @tn 
53nm  (5.  wirb  afö  (gc^öffc  genannt  1255 
m  1258 ;  ^ermann  (5.  ifl  @^öffe  1375, 
im  ältejlen  SKagbebuvger  !?e^nbu(j^  t>on 


1373  ©l.  19b  tt)irb  er  ebcnfaü«  aufgc' 
fü^irt: 

3.  t.  tarte  IV.  SSerglei^  gtt>if(i(fcn 
bem  (Srjbifd^of  $eter  unb  bem  9lat^>e  t)on 
SDiagbeburg,  d.  d.  (gonnabenb  »or  @. 
S5eit«tage  (13.  3unt)  1377  (»o^l  er^>al« 
tened  Original  mit  gutem  (Riegel  im 
@taat«-«rc^.  %.  SWagb.  s.  R.  @rjp. 
3Kagb.  XXII,  13)  ijt  gebrucft  bei  ?cuber, 
Disquisicio  planaria  stapulae  saxoui- 
cae  No.  345. 


«lld^ni.    1377.  273 

^3f engen  ben  fetfer,    l^e  ^ctt  fc  »ebbet  u^jfitten.     nien  brachte  on  to  bem 

ftofenfcor  in  unb  lubbe  om  jegen  mit  allen  cloden ,  unb  nten  entpfeng  on 

mit  ctujcn  unb  mit  banen ,  mit  bet  papm  :()rocef ficn  unb  monnife  be  in 

uzi  ber  ftab  nieten,    be  feifer  fteid^  to  t)ote  af  ^ir  bor  ben  ||  btoien*  in  bet 

öjtab  imb  fuffebe  np  hat  l^illigbom,  bat  btod^  be  oiitt  »an  SBetge  unb  be 
|)tooeft  t>an  unfet  i?rutoen  in  ^jontificalibu^.  ^t  fat  locbbet  np  bat  )>ett. 
men  botbe  on  ben  ©teibenSBed^  bot  toeute  to  bem  bome.  be  93tebe  SBec^ 
toa^  ml  lube  unb  alle  bone  oul  np  ben  Ijufen. 

!J)o  ^e  t)ot  ben  bom  fam,  bat  loa^  unfe  ^ete  ban  SÄagbebotd^,  bi- 

10  ^ä)op  ^etet,  beteit  in  |>ontificalibu^  mit  fime  ftaDe.  l^e  ent|>feng  ben  fei* 
fet  unb  teibebe  on  to  bet  totnbot  in.  be  pap^tit  fungen  om  tebeum  unb 
mit  ben  otgelen,  unb  men  fatt  on  mibben  in  ben  bome,  bo  bat  lof  ut 
n)a^,  bo  hxaäft  me  on  np  bat  mo^^uö.  alfo  gingen  be  tatmanne  n^ebbet 
t)an  beme  mo^^ufc  unb  femen  up  be  toben,    fe  ^abben  fif  tebe  getid^tet 

15  u^3|)e  ^Jtefent  unb  uj}^3e  gäbe,  be  fe  om  [d^enfen  toolben,  be^  gingen  fe 
be^  futoen  at)enbe^  toebbet  to  bem  fetfet.  alfo  öunben  fe  on  boben  up 
bem  mo^l^ufe,  unb  i^abbe  fif  tebe  fat  to  bet  tafelen  unb  n^olbe  eten.  alfo 
fd^enfeben  fe  om  einen  Dotgulben  fo|3  buten  unb  binnen,  be  l^abbe  gefoftet 
1 5  matf  fulbet^,  unb  ein  gulben  ftucf e,  bat  f oftebe  8  matf .  bat  to  eteben 

20  fe  on  mit  ein  Dobet  toin^  unb  mit  i)cftici^  )a>x^pü  l^abeten.  finem  fenjclet 
getcn  fc  ein  gulbene  i)ingetlin  bau  8  matfen,  finem  ^oüetidfftet  ein  bin^ 
getlin  bau  4  matfen,  toente  fe  l^abben  on  öufte  benft  geban  in  be^  feifet^ 
UfOH.  bem  bifd^o}>e  fd^enfebe  men  ein  bobet  toin^  unb  1 0  tt)i^^)el  ^ai^eten, 
tt)ente  l^e  n^a^  in  tloen  jäten  in  bet  ftab  nid^t  getoefen. 

25  5Deö  anbeten  bage^  t)ot  be  feifet  up  ben  matfet  unb  leit  fif  t)oten 
unbet  be  lot)en  t)ot  be  ttep:()en,  atö  men  up  be  loben  geit:  met  ^t  entoolbe 
t>m  beme  tt)agen  nid^t,  funbet  l^e  ciagebe  bat  om  be  bene  toe  beben ,  toente 
^e  l^abbe  be  ^jobagete  an  ben  t)oten.  be  tatmanne  ^ebben  getne  feen  bat 
]^e  u|)  be  loDen  fomen  l^ebbe,  toente  fe  fif  tool  bat  u^3  getid^tet  l^ebben.  be 

30  fd^e^jen  unb  be  anbeten  etlifen  lube  unb  botgete  toeten  mib  unb  bi  ben 

tatmannen,  bod^  quam  be  feifet  up  be  lotsen  nid^t.  fe  fd^enfeben  om  loin, 

unb  men  gaf  om  electuatium  ut  bet  abbetefen,  unb  ^abben  bat  to  ge^^ 

fd^idfet  be  iungen  fned^te,  be  botgetfinbet,  in  otem  beften  getoanbe,  mit 

ifab.  futoeten  gotbelen  tool  ||  gejitet.    alfo  bot  be  feifet  toebbet  t)an  ftunt  up 

6.  bo  ^>r.  A.  6.  ^jontificiatiBu«  B,  etenfo  3- 10.  8.  Utitn  B,  21.  e^n 

i)inflert^ng]^  AB. 

1.  2)ie  ciflc  auf  bev  SßePfcite  gek«      tröfcut|ioic  au§. 
gene  Oucrftroße  be^  S3vciten  SÖßcgeS  \)om 

igtÄbtcAvonifen.  VII.  18 


274  ^äi'6\f^nä^xmit 

bat  mo^^u^.  bc0  bontebagc^  morgen  gub  ttb  bor  bc  feifer  locbbcr  tc 
\(fyzpt  to  S^angcrmttnbe  be  @tec  ncbber  unb  tx>a^  f)ix  to  9Ragbc6or^  nid^ 
leng  tt>cnn  ttoe  nad^t.  ate  l^e  in  bat  fd^c^  quam ,  ti)eten  be  Borgermeftere 
U  ome.    ben  banfebe  be  feifer  fere  bat  fe  on  erüfen  ent^)fangen  l^bben. 

35c^  futoen  Jare^  bar  na  in  ber  l^remiffen  quam  be  leiferinne  l^ir  ^5 
in  be  ftab  3Dlagbebord^ ,  aU  fe  ut  beme  finberbebbe  fomen  toa«.    men 
entpfeng  fe  mit  crujen  unb  bauen  unb  mit  ber  paptn  ^)roceffien  gclüer 
tt)i^  ate  ben  leifer,  unb  üorbe  fe  ben  ©reben  3Bed^  bor  up  einem  toagene 
mente  to  bem  bome»    bifd^o}>  ^eter  nam  fe  bau  bem  toagene  unb  leibe  fe 
in  ben  bom ,  unb  fungen  or  te  beum  laubamu^  u^3  ben  orgelen  mit  bet  10 
papifzxt    bo  tebeum  ntt  \oa^,  brad^te  men  fe  u:|3  bat  mo^l^u^.    be  Borger 
lernen  u))  be  loben  unb  bereiben  fif  np  bat  ^refent,  bat  fe  or  geben,  atfud 
gingen  be  borgermeftere  unb  ratmanne  ein  beit  unb  geben  ber  leiferiun« 
eine  borgulbene  fannen,  be  foftebe  8  marf.    ed^t  geben  fe  or  tU)e  giitbene 
ftudEe  unb  geben  orer  bod^ter  ein  balbefen  unb  orem  föne  ein  ...  bed  15 
maö  be  fciferinne  be  l^eremiffen  l^ir  unb  efd^ebe  l^itligbom  f^jabe  6i  abenbc 
unb  tt)oIbe  bat  befeen  unb  ol  ^ißigbom  liebten,    be«  enboben  or  be  bom»* 
leeren  bat  men  bi  abenbe  nid^t  en|)(ege  to  openen  be  fiften  unb  be  fd^rin: 
funber  loolbc  fe  fil  ent^olben  ttjente  an  ben  anberen  bad^,  bat  fd^otbe  or 
toot  befd^een,    of  n>o(be  fe  bifd^o^j  ^eter  100  mar!  afborgen,  aber  be  bi^  20 
fd^op  tt)o(be  or  nid^t  li^n.  fu«  tod^  be  fciferinne  toebber  to  S^angermunbe 
bau  torne  unb  unmobe, 
mo^yA\.        2)ar  na  nid^t  lange  bor  funte  SÄerten«  bage  entrudebe  be  feifer  bem 
(anbe  bat  l^u«  to  3llben^fen,  bor  bem  taube  gelt  ftunb,  bat  bod^  in  tan« 
ger  tib  ntd^t  l^ebbe  getoft  tt)orben;  unbe  bat  ftot  teibe  ^t  to  ber  3Rarte\  25 

1.  ^gut  ttb*  fel^U  B.  11.  vnb  man  fang  Xt  IDeum  laubamud  vnb  fc^lug  bte  Orgeln.  S>ars 
mdi  hxaititt  ..,ab,  15.  9}a(^  *ein*  i^ücfe  in  AB.  a b  ^aUn  ^bem  jungen  SRarggrafen  ati(^ 
ein  gülben  <Stä(fe.  18.  o^ene  A,  o)ptnn  B,  22.  92a(^  ^orne  unb  unmobe'  l^oiben  ah: 
3>e<  ecjien  aftentd  tote  fie  l^iel^er  !ame,  machten  bie  jungen  ecnflaBeln  il^r  }u  etilen  einen 
abentan^  auf  bem  mod^aufe.  bo  bie  Bürgerinnen  bar  !amen  mit  fofUid^en  ftetbem  unb  fitbern 
gurtetn,  fa^e  fle  bie  feiferin  faft  al^n.  bie  bantjl^ern  gingen  jud^tigtic^  vor  bie  !etferin  unb  baten 
umb  ir^e  j[ungfran)en,  bag  fie  mit  i^ne  tanj.en  mo<!^ten.  fle  f^raci^,  tr^e  jungframcn  tt>crcn 
baju  nt(^t  gecleibet,  bad  fie  mit  i^ne  tanken  mod^ten :  bau  bie  burgerinnen  toaren  gecteibet 
ivie  feiferinnen,  i^re  jungfraiven  fönten  fi(!^  i^ne  ni(!^t  oergTeiii^en,  unb  alfo  banj^ete  man 
aUeine  mit  ben  burgerinnen  unb  lourben  ber  !etferinnen  fungfraroen  nid^t  te^iter  genoti^. 
24.  bat]  Dar  AB. 

1.  Slltcnl^aufcn,  2)orf,  4  Säi.  ttjcjll.  ^jafccn  bem  Ificrcn  Äarle  romifd^en  fci= 

i)on  SJiagbcburg.  2)ie  Abtretung  gcfcJ^a^)  fer  . . .  unfer  flo§  gcu  Olben  ©aufcn,  ba« 

i^u  2:oncjcrmilnbe  am  3.  9iioö.  {bc8  ne*  xo\^t  \)on  bem  gobc«^>aufc  jcu  SWagbcburg 

l^cften  binflagcö  na  atle  gobc«  i^ifiigen  jcu  Ic^jnc  geljiat  l^abcn  . . .  umbc  fcd^«^ 

bage)    1377  :  Sir  SÖßenfelatü  . . .  unb  punbcrt  f(]^o(!$rager  groffen  . . .  t).  S^laU' 

^Ibrcc^t  .  . .  l^eijoge  JU  «Sad^fcn  unb  IHl^  nicr,  Cod.  Diplom.  Brandenb.  contln. 

nenborg  befcnneu,  baö  mir  ...  öcrfauft  I,  1 4 . 


öuci^IIL    1377—1378.  275 

3n  bem  1 300  unb  78  jiare  in  beut  trintct  matt  ttoifd^ef  unb  untt)i(^ 
Icn  ttoifd^en  U\ä)op  ^eter  bau  SKagtebord^  unb  finen  boml^etcn.  bat 
quam  bat  ban  to,  bat  bc  fulbe  W\6)op  l^abbe  latcn  gtt^jen  niefter  San  ban 
if/i.  3Kattbord^  S  ben  l^e  lange  gcbangen  ||  ^eilt  to  ©ebefenftein  in  bem  torne, 
unb  befc^attebe  on  i\p  ^unbert  marf,  unb  tüolbe  of  anbete  boml^eten  ban^ 
gen,  be  bau  btod^ten  ipefen  Dan  bem  5Wien  SKatfebe  in  be  [tab,  unbe  bot= 
ften  in  bet  ©ubenbotc^  nod^  nppt  bem  9lien  3Katfebe  nid^t  n^onen.  abet 
bebotgeten)o(ben  bat  nid^t  ftaben  bat  fe  bebifd^o^j  fd^olbe  beugen  taten  in 

10  bet  ftab be  bifco^)  mit  ben  boml^eten  umme  im  botj}ete  Söete^ 

(cbe  ^  unb  Otbenftebe ,  be  on  be  bifc^op  nemen  tt)o(be.  bat  bebingeben  be 
botgete  bafte  ttoifd^en ,  abet  fe  enfonben  otet  nid^t  enttid^ten;  unbe  be 
boml^eten  fj)tefen  bem  bifd^ope  tüebbet  to  umme  tn^eunbbettid^  bufcnt 
matf,  be  l^e  ut  bem  taube  gebott  l^abbe  benante^  getbe«,  be  fe  om  betefen* 

15  ben  boben  alte  fine  tente  unb  gutbe  bau  bem  bifd^oj}bome.     be^  futben 
iateö  in  bet  baften  in  bet  bttbben  n>efen  tod^  be  bifc^o^  to  9iome  jegen  14-20. 
be  boml^eten,  unb  be  boml^eten  fanben  jegen  on  in  ben  l^of  to  9iome. 

ÜDat  na  be«  bontebage« .  in  ben  ^jingften  togen  be  ^tignifeete  l^ct  Suni  3. 
Äetften  ©ojet,  StaU)eö  9toI  beö  bau  3Befetingebotd^  man,  al«  fe  fif  ge== 

20  f amett  l^abben  to  gfif em  beite ,  unb  tounnen  ® anbotoe  bat  l^u«  unb  ftab 
taganbe«  in  einet  ftunb  ane  toete.  bat  mafebe ,  be  bifd^o^)  l^abbe  einen 
böget  bat  gefant,  be  l^eit  2llbtec^t  bau  ©anbotoe.  be  l^abbe  nemanbe  np 
bem  l^ufe,  tt>ente  l^e  gaf  beme  bifd(^ope  beö  jiate«  40matf,  bat  l^e  bat  böget 
mofte  fin,  unb  l^abbe  bat  mebet  at«  einen  meietl^of :  tt?ente  be  bifd^oj)  toa« 

25  bet  foft  alfo  ^tt  batike  nene  foft  tiben  mod^te,  unbe  ftod^  gtot  gett  to 
famene,  bat  l^e  ut  bem  taube  botbe.  0!  \pxat  men  bat  ©anboioe  botloten 
tootbe  bau  botl^engniffe  be«  bifd^opeö ,  ttjente  loning  Satt  l^abbe  be  matfe 
to  Stanbenbotd^  gc!oft  finen  finbeten ,  unb  ©anboto  l^abbe  otbinge«  to 
bet  3Dlat!e  gel^ott.    bat  umme  meinbc  men  toot  bat  be  feifet  unb  be  bi^^ 

30  \äfOp  bat  mit  enanbet  geftempet  l^ebben,  loente  be  futben  tube  togen  in  bet 

futben  teife  bott  bot  ^tatt)  unb  tounnen  bat  ane  ftotm :  abet  bat  toatt  at 

botbtant,  bat  bat  nemanb  fonbe  u:()t)e  btiben.  unb  at«  men  febe,  fo  fd^ad^ 

bat  0!  bau  bottetniffe,  bat  bat  toa«  ein  np  bem  l^ufe,  be  bat  but  anteibe, 

iHb.  *><>  b^  bienbe  bat  to  togen,  unb  bit  toa«  at  ||  mogeti!  bat  eb  bau  botl^eng* 

6.  3»ar!6or^  B»  10.  fiiidc  AB,  ol^nc  angebeutet  ju  fein.  18.  ^rignitiic?  AB. 

1 .  Magister  Johannes  de  Marpurg      rtu§  bid  138 1 . 
tx\(i}dxit  in  ben  Urff.  al«  (£anonicu8  feit  2.  3ßeMebcn,  ^fairborf,  2  3ß.  fübü 

1356,  \päitx  M  (£upoö  unb  %\)t\ama^      ton  äKagbebuvg. 

18* 


276  ^6)'6pptn6fxomt. 

niffe  be^  btf(^o|)e^  fc^ad^.  bc  feifct  l^abbc  ben  hVidfop  ban  SJiagbebotd^ 
gef at,'  unb  bc  ^obbe  om  geftpotcn  na  [inem  toitlen  to  tt)efen,  ate  bcö  be 
feifer  fulbcn  befanbe ,  unb  ^ebbe  bem  feifer  o:()enbattiIcn  ntd^t  gcbogct  bat 
l;e  be^  gobeöl^ufe^  flot  tütä)  genonten  l^ebbe:  bar  untntc  moften  fc  eb  mit 
foban  üftcn  to  bringen,  bat  fe  befd^oningc  l^ebben  to  beibcnt  fiben.  unbe  5 
be  ntarfgrebe  nam  bar  na  in  beibe  ©anbotre  unb  ^latf>,  unb  febe,  i)t 
l^ebbe  fe  ben  "ȧrigni^eren  af  gefoft  unb  umme  einer  toebbetebe  ebber  n^eb^ 
berftrafinge  beö  quaben  geloben. 

(gr  be  U\^op  utebem  taube- toc^  jegen  9iome,  befanbe  l^e  fine  borgere 
to  SKagbebord^  atfe  ben  rab  unb  febe  on ,  be  !eif er  ftrebebe  fere  na  brebe  10 
unb  na  be^  gobeöl^ufe«  borgen  unb  flöten,  nemelifen  SBotmerftebe  ®an* 
batt)e  unb  Serid^ott) ,  unb  bat  bar  umme  ore^  rabe^  unb  ^nlpz,  tt?o  fe  bi 
om  bontüotben.  bo  reiben  fe  omalfuö  '^ere,  boteinet  ju  erften  mit  }un)en 
bom^eren  unbe  mit  ben  ^an  §atte  —  mit  ben  ^e  in  frige  toa^  *  — -  unb 
gelbet  juttjen  mannen  unb  berbeget  fe  to  unb  fteüet  gif  to  ber  loete  unb  15 
be^olbet  juloe  forn  in  bem  (anbe  —  tt>t\xk  l^e  nam  gett  unb  leit  bat  forn 
nt  bem  taube  fc^e^en  in  ber  bienbe  lanb  —  fo  mitte  toi  Ju  gerne  l^et^^en 
mit  alte  beme  bat  n)i  bermogen,  bat  gi  ju  unred^ter  toatt  ertocren.    unb 
toann  loi  unb  gi  unb  bat  taub  atfo  ein  fin,  fo  toitte  toi  mit  gobe^  ]^ul|3e  be 
flote  toot  be^olben.'   be  rab  bel^agebe  om  lool,  aber  ^e  bebe  bar  nid^t  na  20 
unb  tod^  atfo  ut  bem  taube,  unb  be«  toorben  ot  be  ftote  berlorn,  at«  boben 
fd^reben  fteit. 

3)at  na  in  bem  futben  jare  ber^of  fif  aber  ein  fampninge,  bat  be 
^ertod^  t>an  ÜWefetenbord^  tod^  mit  ben  ^rigni^jeren  unb  mit  grotem  bolfe, 
bat  bar  to  reit,  in  bat  taub  ober  ber  (äfbe,  unbe  branben  be  bor|)ere  25 
Sern)e(ife  ©iberife  unbe  ®ertt)ifd^^  unb  botbingben  unber  ttegen  tt>at  fe 
fouben,  unb  loolben  getogen  l^ebben  tDente  u:|3  bc  SIbe  unb  toolben  ^a- 
fatt)e  l^ebben  borbrant.  be«  teeren  ttoe  ^obetmannc  erjebifd(^o))  ^eter«,  bc 
togen  to  fif  greben  ©iberif  bau  SBerningerobe,  unb  atfe  mcn  fprift  tt)ebber 
unb  bort  in  ben  tauben ,  nemeting  in  be«  bau  SKefelingebord^  taube,  bat  30 
be  futbc  crjebifd^o|)*ij5eter  II  mit  ben  futben  finen^obetluben  an  bragen^abbe  ^f^^; 
bat  fe  bc  borgere  fd^otben  borraben,  bat  fc  ut  quemen  unb  toorben  fo  ber== 
nebber  flagen:  be«  boc^  gob  nid^t  entt)otbc  bat  fe  be  bo«^eit  bulbrengen 

2.  \}nt>  ^abt>e  AB,  16.  U^oi  (am  (Snbc  bet  ßtiU)  A. 


fc^of ^.^ ^ ,^  ,,.„,..  -  .., ,,  ^..  ., 

um  jttjift^euj  beibeu  neue  ^trcitigfeiten      norböftUd^er  ^iid^tung  ^on  SWagbebuvg. 


m 


!M»R9WÄ'r*^Wi'- . 


m6)lU.    1378. 


277 


fd^otbcn,  tuente  be  bovgcve  tveren  ut  gefönten  mit  tt^agenen  nnb  mit  j}ev^ 
ben  Ober  be  ©tue,  nnb  n)otben  borbobet  bat  fe  to  Sdoxäf  in  be  ftab  !omen 
fd^olben.  atfo  bornemen  fe  nnbet  itjegcn  bat  on  be  btenbe  bejegenben, 
unb  n)a^  »nnbertifen  geftaft  np  bem  belbe.    be  ban  SBetntngerobe  itjatt 

5  btn(j^ttg  mit  ben  finen  nnb  be^  gobe^l^nfe^  mannen  be  U  om  toeren ,  unb 
rnmeben  be  ftebe ,  bat  fe  ber  botgete  l^obetman  l^abbe  l^eiten  l^olben  unb 
bau  bennen  nid^t  riben ,  eb  »?ere  bat  l^e  on  bat  enbobe  bi  einen  befanben 
boben  ebbet  fulben  muntlif  l^eite.  unb  itjete  bat  gefd^en  bat  fe  atfu^  ge- 
toatbet  l^cbben,  bat  l^ebbe  gtoten  btomen  btad^t,  trente  bet  borget  l^obet^* 

10  man  btad^te  on  bet  bienbe  tennete  mit  einet  jiaci^t.  be  mod^ten  fe  atte 
gebangen  l^ebbc^,  l^ebben  fe  geban,  aU  bet  botget  l^obetman  bau  on 
efc^ebe,  bo  tt)otben  be  botget,  be  obet  ®be  togen,  alle  bfud^tid^  unb  que^ 
men  in  bat  toxp  to  Stafotoe  unb  nemen  bod^  neuen  fd^aben;  unb  aüe  be 
botgete  be  nod^  in  bet  ftab  nieten,  be  togcn  nt,  nebet  bi  neibeten,  unb 

15  tüotben  ben  anbeten  be  ut  »?eten  to  l^ut^je  fomen.  bat  fegen  be  bienbe 
bat  ein  mid^el  gtot  bot!  ut  gef omen  toaö ,  unb  buftogen  ni^t  unb  togen 
toebbct  blud^tid^  ut  bem  taube,  n^ente  fe  l^abben  bat  bat  ttoe  fote  in  einem 
gtopm  gefofet  meten  \  unb  btod^ten  fei  o!  bot  bottetniffe.  be^  nieten  to 
©otd^  bele  l^obettube  inne,  be  moften  bat  nid^t  ut,  unb  be  botgete  bau 

20  ©otd^  tt)o(bcn  ben  Dienben  botgetogen  l^ebben  in  bem  botbe  to  ©uttute. 

be^  moften  fe  bot  ben  l^obettuben  nid^t^     be  bienbe  nieten  atfo  mobe, 

unb  l^abben  ot  roaptnt  af  geled^t,  tt)entc  eb  toa^  gat  l^eit  iDebet,  atfo  bat 

fcftid^  ge»?a))ent  f c  atte  l^ebben  gefd^inbet  unb  gtoten  btomen  genomen  *. 

©innen  biffet  tit  n>a^  be  bifc^o^j  to  9?ome  unb  teit  be  boml^eten 

25  taben.  abet  bat  ttjatt  nebbet  geffagen,  bat  bat  nid^t  ut  entcatt,  toente  be 
bifd^op  mod^te  neue  fofte  btagen,  unb  U)a^  in  atten  finen  bingen  fo  unftebe 


6.  ^(ibbcn  AB, 


12.  efctiebe]  fcfteibe  AB, 


1.  '^toti  ^c^iaxttn  in  einem  2^opfe 
lo^cn'  ifl  too^I  fprid^tt)örtti(^c  SÄcbenßart. 

2.  3n  Surg  toaren  t>ielc  (erjftiftifci^e) 
^au^tleutc,  bic  bie  @tabt  aber  n^t  toer* 
laffcn  burften,  trogegen  bic  53ürger  öon 
©urg  ben  gcinben  gern  juöor  gctommcn 
unb  i^ncn  ben  Uebergang  bei  ©tittcr 
(*AaK.  öftt.  t)onSöurg)  berlcgt  ptten: 
aber  ba«  lonnten  ftc  ber  $au|)tlcute  we- 
gen nic^t  toagen. 

3.  2)cr  gelbjug  ber  ^Wellenburger 
unb  ^regni^cr  gegen  @B.  ^eter  t)on9Jiag* 
bcburg  »irb  in  einer  Urfunbe  tjom  28. 
Dct.  1378  crttjä^nt,  trorin  ber  (erjjHfti* 
\6ft)  Hauptmann  SKcinefe  öon  ©^ier* 
jlebt  ertiSrt,  bag  ber  @rjbif(]^of  il^n  unb 


17.  t)orÄ 

alle  feine  Wiener  'gen^Iic]^  unb  att  ge^ 
rid^itet  i}at  aUtn  fd^aben  folt  unb  fofte,  bic 
i(i)  unb  bie  ni^ne  an  bemfelben  frigc  ge* 
nonten  unb  getragen  l^abe  qu  Sorä, 
cju  ber  ^ard^am,  qu  §abmer^letoen  unb 
uft  allen  fteten  biffe  f^t  unb  gen  fit  ber 
mW  . . .  SRiebel,  C.  D.  B.  B,  III,  68. 
Slugerbent  in  einer  jttjciten  bon  6.  3^ai 
1381,  ttjorin  SOfieinefc  bon  @(!^ierftcbt  Be«» 
jeugt,  baß  i^>m  (Sb.  $cter  'ban  be8  frige« 
megene  Weber  ben  öan  SKefelenbord^,  bo 
ome  ©anbüiüc  unb  $lottJc  abe  getounnen 
tt)orben/  no6)  500  SWarf  Sranbenburg. 
©Über  fd^ulbig  fei.  Orig.  im  @t.*2(.  m 
gjjagbeb.  s.  R.  <S^iJnebecf  3, 


278  2>(if^\ipmä)vcml. 

unb  untvtg  bat  fif  md)  fiuen  teben  unb  bonbe  iietmant  gettci^ten  tonbe, 
unb  ^et(t  II  beget  neine  tDarl^ett,  n)ente  l^e  toad  alfo  tDanfetmobid^  bot  l^e  nL. 
fine  ti)orb  n)anbe(be  alfo  btabe^  aU  fif  ein  man  nntnte  feten  mod^te,  unb 
malebe  nen  to  ja  unb  ja  to  nen^  unb  tod^enbe  fine  mott  gar  be(e,  bat  om 
be  lube  atfo  gram  tDorben  bat  on  neimant  :|)rifebe,  unbe  laä)  a(fud  lauten  5 
lanbed,  f 0  lange  bat  l^er  SReinile  bau  ©d^irftebe  ©anboto  mit  (iften  )9eb^ 
ber  tt)an,  unb  b^e  on  *  groten  fd^aben,  aber  be  marlgrebe  toa«  nid^t  6in=* 
nen  tanbe«. 

3n  buff em  f utoen  iare  *  ftarf  be  potot^  ©regoriu«  be  elfte  na  bem 
namen,  be  be  !er!en  negen  iar  geregcret  l^bbe.    bo  toart  gelorn  UrBa^  10 
nu«  be  fefte^  t>ati  ber  SRomer  gebtoange,  ate  xtHn  \)fxat,  toeute  be  pttx>t\t 
l^abben  bor  manntd^  jar  ben  l^of  gel^ab  to  9lbinion.  bar  umme  toolben  be 
Siomere,  be  patoe«  fd^otbc  toonen  unb  finen  ftol  l^ebben  to  9?ome.    be 
4:arbinale  foren  bod^  Urbanum  einbred^tid^Iüen  unb  beben  om  redete  er^ 
toerbid^eit  unb  l^eitben  on  bor  einen  pa'eot^  n)oI  beir  mantib,  unb  ift  nam  15 
ein  geft>refe  mit  ben  carbinaten  unb  febe,  bat  befe  tt)anbeC&areö  binge6 
toere  in  ber  criften^eit  nemeli!  in  bem  l^obe  to9tome,  bat  be  l^od^bart  unb 
girid^it  ber  carbinale  alfo  grob  tt>a«  bat  eb  ber  criftenl^eit  unbred^lil  tt>a^ 
unb  ben  ftole  to  9?ome  obele  ftunt ;  unb  l^ebbe  fe  gerne  gel^olben  to  got^ 
lifen  bingen  unb  to  otmobid^eit.  bat  toa«  ben  carbtnalen  toebber  unb  ma*  20 
feben  ein  l^eimeli!  condlium  unber  fil  unb  f eben  bem  patot\e ,  fe  »olben 
teen  in  bat  geberd^te^  umme  ber  l^itte  toxtim,  atö  men  ^(ad^  in  biebu^  ba^ 
cationum,  bat  i«  be^  fommer«  in  ber  l^eiten  tib  bdt  men  l^eitet  be  l^unbe* 
bage.   alfo  fe  togen,  bo  bortobeben  fe  to  fif  toen  fe  mod^ten,  unb  foren 
jegen  Urbanum  SRot>crtum  ben  bifcoj)  ©ebemein*,  ein  carbinal  to  ben  25 
ttoelf  apo^tokn,  unb  fd^reben  liftige  brebe  to  ben  carbinalen  be  bi  Urbano 
bieben ,  uub  lubeben  alfu«  to  iott)elf em  ptx\oxtt  bef unberen  *f omet  bau 
ftunb  an ,  toe  toiUen  ju  to  ^jatoefe  fefen ,  unb  borbernet  ben  bref,  toenn  gi 
on  erft  gelefen  l^bben.'   bar  togen  fe  bete  carbinale  mebe  to  fif,  be  ber 
l^erfd^o})  girid^  ti)eren,  tool  bat  fe  mit  Urbano  l^eifben,  unb  foren  bod^  nei^^  so 
manbe  loenn  SRojjertum,  ben  nomeben  fe  patot^  Elemen«.    be  l^abbe  bele 

18.  (SarntbaU^.  2S.  \tDU)p.  JB, 

1.  2)en  äJlärlifd^en.  ^^onbi  im  9lea^olttantfd^en^  ba  bU  ^5nU 

2.  ©rcgor  XI.  flarfe  am  27.  SÄärj  gin  3ol)anna  öon  ^tapd  mit  i^mn  in 
1378.  @itü)erßSnbnig  tt>ar.  « 

3.  Urban  VI. ,  öart^olomäu«  öon  5.  2)ic  mi\)l  bc«  Sarbinal  leibtet 
^rtgnano,  ^rjbifd^of  bau  ^axi,  tDurbe  t)ott  ®enf  ('©ebemein^  ifl  bie  n>ofil  bont 
am  9.  l^ril  enoa^U.  Wb\6fmhtt  corrum^irte  latiniftrte  goon) 

4.  Sucrjl  begaben  fi6)  bie  unjutvic*  fanb  am  20.  ©e^t.  ju  gonbi  jlatt. 
fcencn  Sarbinälc  nad^  Slnagni,  bann  nad^ 


8tt(3^III.    1378—1379. 


279 


obl^rcntcn,  'tat  x^  be  om  bttegen,  kibc  in  SBaltanbe  unb  in  granfrife, 
,?;/•  ttnb  bc  foning  ||  ban  «nfltanb  unb  bc  foninfl  ban  6eci(icn,  unb  tarn  n^ 
bc  (gngdbotd^  binnen  SRomc  unb  tt)aö  bat  nppt  mit  ben  carbinalcn  be 
om  bttegen.  bc  SRomer  tounnen  be  Sngetbotd^  unb  boben  bele  tube ,  be 
5  mit  pa'm^  Sternen^  bar  voppt  teeren,  aber  Siemens  tarn  mit  finen  carbi^ 
naien  toed^  unb  togen  to  Slbion  *  unb  nemen  mit  fif  aße  regifter  be^  pa^ 
patt^.  patot^  Urbanu«  fanbe  ut  in  aüe  lanb  fine  legaten,  bel^alben  be  be 
(Siemens  tol^angeben,  unb  tcit  pa\ot^  Siemens  mit  finen  carbinaten  bor^ 
bannen  unb  aüe  be  om  tol^angeben,  unb  feit  aße  be  bannen  be  an  Sfemen^ 

lü  tobeben,  bat  fufee  bebe  Sfemen^  »ebber  Urbano  in  ben  tauben,  bar  men 
fin  bob  l^orbe,  aber  feifer  S'art  be  beirbe  unb  aüe  9ltmanien,  bat  i^  aüe 
butfd^e  taub,  l^eitben  Urbanum  bor  ben  redeten  patoz^^. 

$Dar  na  in  bem  1300  unb  79^  iar  an  funte  Slnbreaö  abenbe  ftarf$not).29. 
Äarotu«  be  feifer  unb  foning  t>an  ©el^men.    be  l^abbe  3Ben|tatoen  finen 

15  ctbeften  föne  taten  ix  finen  tebenbe  to  romifd^en  foninge  feifen.  bar 
ttcmen  be  forborftcn  gett  bor,  bat  fe  bat  beben*,  be  futbe  SBenfelau«,  at^ 
men  rebe,  breif  t>ete  tounber«  in  fime  taube  to  Jöemen.  l^e  tobebe  fine 
fttfter  marfgrcben  greberife  bau  5Diiff en  föne ,  unb  befatten  bat  tofte  bi 
10  bufent  marfen.    be^  tofte«  toart  foning  SBSen^tato  nebberbeüid^  unb 

20  entod^  om  fine  fuftere  unb  gaf  fe  bem  baftarbe  bau  ßngetant ,  be  fif  be« 
fontngrtfe«  toSngetanb  to  unred^te  unbertounben  l^abbeunb  berbreben  be 
bar  redete  erben  to  bem  rife  teeren  *.  buffe  foning  SBenfetatee  brad^te 
ben  foning  bau  ßngettfnt  t>an  })atee«  SIemen« ,  bat  1^  patee«  Urbano  bi^ 
bete»    bat  fam  bar  t>an  to.    be  foning  bau  granfrife  teotbe  bat  romifd^e 

25  rife  teebber  bringen  to  ber  crone  to  granfrife,  at«  eb  in  bortiben  tea«  ge=^ 
teefen,  unb  bar  umme  tad^  l^e  of  bi  ßtemenfe  bem  |)ateefe.  of  teit  be  fo^ 
ning  bau  ßecitien ,  be  Sfemenfe  bem  teebber})ateef e  biftenbid^  tea«,  ^inbe- 
ren  unb  fd^inben  unb  ftroben  unb  morben  be  ienen,  be  bau  bubefc^en  tan* 


1.  3m  mal  1379;  f.  @(3^rM^,  Äir* 
e^cngefdSfid^te  XXXI,  250. 

2.  *Ä.  Äarl  IV.  tootttc  ioon  einem 
jtoeiten  ^a^fic  ni^tö  toiffcn,  unb  »urbc, 
unaufgeforbcrt,  bic  treuejic  unb  tljätigftc 
etü^e  Urban«  VI.»  «ßakdi?,  @e|d^.  toon 
BiJfiraenm,  1,@.  8. 

3.  mäft  1379,  fonbcnt  1378,  töolj^l 
nur  geißlet  bc«  Slbfd^rcibcr«. 

4.  Cui  {^axt  IV.)  successit  filius 
8UU8  Wenceslaus,  quem  eo  Tivente  in 
r^gem  Bomanorum  et  Bohemlae  fecit 
eligi  promittendo  cuilibet  electoriun 
centum  millia  florenorum,  quae  cum 
postea  Bolyere  non  potuit,  regalia  eis 


pro  his  impignoravit,  videlicet  thelo- 
nia  et  vectigalia.  Chron.  Magd.  348. 
5.  ^.  äßenjcr«  @(i^h>e|icr  Stnna 
ipurbe  fd^on  öon  i^rcm  S5ater  il.  Äarl  IV. 
im  3. 1373  ntit  gricbri^  (bem  (Btxtitha- 
baren),  bem@o^neSWar!gr.  griebridj  bc« 
Strengen,  unter  3uftc3^ernng  einer  SDiitgif  t 
toon  1 0,000  @d^ocf  ^ragcrwofd^en,  »er* 
lobt.  Obtoo^I  au(^  St.  SBenjcl  ben  SSer« 
trag  beftätigt  Ijiatte,  ging  bie  S3erIobung 
bennocj^  toiebcr  jurüd  unb  Slnna  s>cr» 
ntäf^lte  fid^  im  3- 1381  mitt.  9?id^crbn. 
bon  (Snglanb.  @.  ^om,  Seben  grieb* 
ric^'«  bee  (Streitbaren  @.  80  f .  unb  bie  Urf . 
«arr«  IV.  im  SCn^ang  647. 


280 


«^d^!|>end^i'onff. 


bcn  unb  cf  öan  anbeten  tanben  teeren  up  big  fit  9iome,  alfe  pdtQximmt 
unb  papzn  be  umme  [ale  teißen  to  9iome  togen,  v^pp^  bat  me  on  ni^t  cn* 
[od^te  unb  ncne  bitigfltnge  fregc,  toentc  fe  l^abbcn  ftebe  ummetang  {Rome, 
bar  fe  bat  ut  bon  leiten  V  be«  ||  enfonbc  pam^  Urbanu«  nid^t  fturen. 
bar  na  quam  ein,  be  l^ett  Sarotu«  be  pau^,  be  toa«  be«  foninge«  »an 
Ungeren  [in  maäf.  be  ^atp  Urbano  unb  tt)an  ber  foninginnen  Dan 
3l|)uleen  af  al  or  lanb  unb  beug  f e  unb  bebe  fe  in  ein  clofter ,  unb  f)ttto^ 
gen  Dtten  t>an  S3run«tt)ig,  be  fe  to  ber  c  genomen  l^abbe,  l^eitt  Hft  gc^ 
bangen  ^. 


331. 
II  6b. 


tPo  bifd)op  ptltt  bat  bifd)opbom  to  Ülagbcburg  oorbutebe  ben  mordgreoeti  lo 

Cobeioige  oan  ÜltfTcn* 

9?a  gobe«  gebort  1 300  unb  in  bem  80  jare  afe  bif d^o<>  ^eter  nod^ 
tt)a«  buten  lanbe«  unb  tod^  mit  bem  loninge  banSel^men,  be  to  romifd^en 
foninge  ge!oren  loa«,  toebber  unb  bort,  binnen  be«  quam  be  carbinat  bau 
funte  örafeben  to  9?ome.  be  l^eit  Ritten«,  be  bifd^o})  bau  9tabenne,  unb  15 
toa«  be«  fted^te«  t^an  ^aboto  *  unb  lad^  to  ?rage,  to  Slurenberge  unb  bar 
in  bem  lanbe  unb  tod^  of  mit  bem  futoen  foninge  »ebber  unb  bort^  unb 
bebe  bele  gracien  t>an  pam^  Urban«  loegen.  be  bebingebe  mit  bifc^^oj) 
^etere  bau  SDkgbebord^ ,  bat  l^e  bat  bifd^o})bom  npkit  gobetoige  bem 
marlgreben  bau  Söliffen,  ben  be  patoz^  ©regoriu«  be  elfte  bat  bifd^opbom  20 
to  Söleinj  borfeen  l^abbe,  unb  bar  u^)  bat  bifd^o|)bom  to  ©abenberge  bor* 
leit,  bar  f)t  bod^  nid^t  tofomen  fonbe,  bar  umme  bat  fi!  bat  capxM  to 


3.  unb  f^t  ? 


17.  bem  lanben  JB. 


1.  2)amit  man  il^n  (^.  Urban)  ni(]^t 
anf[u(^tc  unb  er  feine  2(n^>ängcr  Bc!ämc, 
bcnn  fie  (feine  ©egner)  ^^attcn  rings  um 
'Stom  @täbte  in  SBeft^j,  bon  »0  anö  (bar 
ut)  fle  ba«  (nämlid^  bie  SBerauBnng  jc. 
bcrjenigen,.  »ctd&e  jii  ^.  Urban  jicl^en 
tDottten)  t^^nn  üegen. 

2-  Äarlöon2)nra350,  aus  bem  §anfe 
Slnjon,  genannt  della  pace,  ber  grieb* 
fertige,  »ar  Dom  ^önig  Jünbtoig  öon  Un«« 
gam,  an  beffen  $ofe  er  lebte,  auf  2(uf^ 
forberung  be«  ^a^fte«  Urban  VI.  jur 
SBertreibung  ber  ÄiJnigin  3o^anna,  bie 
bem  ®tQtnp(kp^  (Slemenö  VII.  anl^ing, 
in«  Sanb  gefommen  unb  bemächtigte  fi^ 
be«  S^^rone«. 

3.  Otto  bon  SBraunfd^tt)eig, ,  ©emal^t 
ber  Königin  S'J^tma  I.,  loeld^e  toi  bon 


2)urajjo  nacJ^ljer  umbringen  Ueg  (1382); 
f.  ?eo,  ®ef(^.  ber  ital.  Staaten  IV,  686  f. 

4.  3nr  SSßa^rung  feiner  Sntereffen 
an  t.  ©enger«  $ofe  fanbte  Urban  VI. 
im  2)ec.  1378  ben  neu  ernannten  (Sar»» 
binat  pteu«,  au«  bem  $aufe  ber  ©rafen 
bon^rata,  (Srjbifd^of  bon9labenna.  $a* 
tad^m,  1,14. 

5.  3m  Sannar  foKte  ein  9leid^«tag 
in  äiJümberg  abgehalten  tberben,  ju  bem 
^ä)  aber  nur  einige  giirflen  cinfanbcn. 
2(nf  ber  Sfteifc  nadj  S^cürnberg  bcolcitetc 
SBenjet  ber  Äarbinal  ^-ßileu«;  f»  ^eljcl, 
Ä.  aBenje«ku«  I,  74.  (gbcnfo  befinbet 
ft(]^  ber  Carbinat  in  feiner  ®cfettf(]^aft  auf 
ber  9leife  nat^^  2)eutfd^tanb  be«  3a]^re« 
barauf  im  gebmar  unb  ben  folgcnbcn 
aWonaten;  f.  ^cl  a.  a,  0.  l,  93  f. 


SBudSflll.    1380-1381.  281 

äßcinje  papiftit  mm\dfop  unb  ftebc  Doretnet  ^abben  bat  [c  bi  orcr  fovc 
bttDctt,  utib  !orcn  to  erjcbtfd^o^je  grcücn  2lbotfc  tan  9?aff ott>c ,  ben  fe  tfoäf 
bcl^cübcn  tocbbet  ben  |)atDC^. 

35e  begcbinge  untnte  U\ä)op  ^etcr  unb  bifd^c})  Sobctoigc  bct  maxV 
5  greDcn  btobcr  bau  ÜÄtffen  gingen  alfu«  to.  be  Icntng  ban  ©e^mcn 
f onbe  ncnen  Fortgang  l^ebben  to  bem  romifd^cn  rifc,  bc  totfe  bifd^o^>  5lbotf 
to  ÜÄeinjc  unbcftcbtget  toaö  Dan  })atocö  Urbano ,  itnb  pam^  Urbanuö 
örod^tebc  fif  bat  l^c  fi!  bebe  toSRu^jerto  bem  toebber})att)efe,  ben  feßfemen« 
nomeben,    [o  toete  ganj  ©ermanten  ban  pavot^  Urbano  getteben:  bat 

10  ti)ete  om  al  to  malen  fd^ebettf  getoefen.  bar  umme  fd^tdebe  "ißiüen«  be 
carbinale  nnb  tegate  bt  bem  pam\t  bat  ix\äfop  Sobetoid^  mart  ^>atriard^a 
to  Slntl^^od^ien,  unb  gaf  om  bat  bifd^o})bom  to  SWagbebotd;  in  commenbam 
nnb  lofebe  on  ban  bem  crjebifd^ojjbom  to  SReinj  nnb  fatte  bifd^o})  "?ßeter 
to  ix\(S)opt  to  Dlmucj  bat  bo  lo^  xoa^\ 
U7a.  ®^ff^  <)ermntacio,  bat  i^  be  ||  nmmebntinge  unb  oberfettinge  mit 
ben  bifc^o})en,  fc^ad^  in  bem  1300  unb  81  jare  in  bem  meimane*,  unb 
loart  bod^  l^ir  in  bem  tanbe  nid^t  genjlif  ojjenbar ,  lool  bat  bar  be  lube 
büße  \pxok  umme  l^abben :  funber  bar  na  in  bem  brafmane  fanbe  U\ci)op 
8obett)id^  fine  boben  unb  brebe  bem  ca^jittelc  to  Sölagbebotd^,  to  ber  man* 

20  fd^o})  unb  ben  fteben ,  bat  om  bc  ^jatoe^  bat  erjebif^o^>bom  beboten  unb 
gegeben  l^ebbe  bor  to  ftanbe.  binnen  beö  quam  bifcop  ^eter  toebber  unb 
febe,  men  fd^otbe  fif  nic^t  bar  an  feren :  i)z  toere  U\ä}op  unbe  toufte  ban 
ben  bebingen  nid^t,  unb  appzUtrit  bar  legen,  aber  bat  tt)a«  to  mafen 
tuf d^erie  bat  bc  U\6}op  bar  mebe  breif :  funber  l^e  f am^be  grot  gut  unb 

25  Dorbe  bat  bc  mite  ut  bem  tanbe.  unb  atfe  bifd^oj)  Sobemid^  ouftc  bofgebe 
mit  boben  unb  brcben ,  unb  optniaxt  toart  bat  l^e  borftenber  to  SKagbe^ 
bord^  toaö  gefat  bau  bem  })att)efc,  togen  bat  ca^ittet  manfd^o^)  unb  be  ftebc 
Sölagbeborc^  unb  ^aße  to  iipiil  to  ben  mar!greben  ban  3Jiiffen  unb  bege^ 
bingben,  bat  ber  ftab  to  SWagbeburd^  toorben  brebe  bau  bifd^oj)  Sobetoico, 

30  bat  ^e  fe  tt)oIbe  taten  bi  orer  bri^eit  toonl^eit  unb  redete,  atö  fine  borbaren 
l^ebben  gegeben:  a(fo  fd^otbe  l^e  of  be  aubcren  ftebe  unbe  manfd^ob  taten 
bi  ijri^eit  njon^eit  unb  redete,  unb  be  to  born  brebe  ban  ben  anberen  bi^ 
\(i)opzn  l^ebben,  ben  fd^olbc  l^e  o!  futfe  breüe  geben,  bar  u})  »art  gcbe=^ 
binget  bat  men  on  fd^olbe  tolaten  unb  loontlifen  eut^jfancjcu. 

2.  'Äffoire  AB.         7.  »an  ÜW.  B.         26.  in  b.  (.  A,         2«.  'unb*  ror  'o^cnt.'  fcl^lt  AB. 
27.  be]  fc^(t  AB.  31.  ben  anb.  fleben  AB, 

1.  S^gt.  .^äbcrlin,  2)cutf^e  9leie^-      tcn  Urhinbc  toont  6.  3Äal  1381  »trb  $€- 
gcf^.  IV,  85  f.  tcr  no(]^  al«  regiercnber  ^rjbiftj^of  gc- 

2.  3n  bct  ^.  277,  %rm.  3  crmäl^n*     nannt. 


282 


^d^ö^^cnc^ronil. 


3n  btffcm  futocn  iure,  er  buffe  bcbhige  ge|d^ccn,  be«  manbagcö  ate 
funte  Suca^bad^  *  mad ,  togen  be  Botgere  Dan  S)2agbebotc^  bor  bat  ^M  to 
J^totflingc*  unb  tDunncn  bat  bc^  morgend  mit  bcm  erftcn  ftotmc  gar 
mcnlifcn»  aber  bar  teeren  mcbc  bore  bc  l^crtogen  ban  imthexäf,  bc 
borgere  ban  iBrundtotf  unb  anbere  be^  gobe^l^ufed  man  to  3)tagbe6or<^.  5 
bc  quemcn  aber  bar  nue  to,  [unber  ate  bat  flot  reibe  getounnen  toa«,  unb 
branben  bat  [tot  unb  brefen  ber  murcn  ein  beil  unb  togen  toebber  bar 
ban.  bc«  toart  on  to  loctcnbe  bat  l^ertod^  Otte  ban  ©run^toil  bat  flot 
toebbcr  fcutocn  toolbc.  bo  togen  be  borgere  ban  SÄagbebord^  unb  be  bor* 
gere  bau  ©run«tt)if  tocbbcr  bar  bore,  unb  bre!en  be  torn  unb  murcn  but  10 


mu 


tcn  in  bc  grunb,  unb  buüeben  ben  graben  mit  fteinen  unb  mit  bcm  ||  l^agen  ^i 

be  bar  umme  ftunb. 

35c  borgere  ban  SWagbeburg  l^abben  bed  jarc«  bcfe  reifen  getogcn, 

ttoie«  in  ben  ^afcntoinM  bor  S3abor|> '  unb  up  bc  ban  3Kbcn«Iebcn ,  bc 

in  bcm  toerbere  to  Eatoe*  bcfetcn  locren,  unb  foci^tcn  ore  bienbe  gar  is 

abcnturlid^  unb  brcjjcn  fe. 

3n  bem  fulbcn  iarc  be«  fonbage«  na  funte  Saurenciu«  bage  unb  bc« 
2iug.to.teinbctt  bage«  be«  mane«  3lugufti*  quam  bifd^o^)  gobetoid^  to  SKagbebord^ 

in*  jegen  ben  tocren  be  Borgere  ut  gercben,  ncmelifen  be  rat,  unb  ent|)fcn=^ 

gen  on  gar  l^crlilen.  l^e  quam  of  mit  beten  borften,  fo  bat  fe  l^abbcn  tool  20 

bufcnt  pttt>. 
9fo».ii.        ^^x  na  be«  futben  iarc«  bi  funte  3Jierten«  bage  beugen  be«  bifd^o* 

)3e«  l^obcttubc  unb  bc  borgere  grcben  ßonrab  Mn  SBerningerobe  toot  futf^^ 

brittigefte  unb  tounnen  on  af  71  fabetbe  |)erbe,  unbc  grebc  $Diberif  bau 

Serningerobe  cntquam  in  ben  graben  to  S3rudtofd^er«tcbe  ®  unb  bar  in  25 

bat  ftot  to  l^nt. 
9iot).io.        2)ar  na  be«  futben  iarc«  an  funte  äRerten«  abenbe  l^erbarbe  U\öfi>p 

Sobetoid^  mit  ben  borgeren  ban  SDta^bebord^  unb  ban^atle,  unb  togen  bor 

10.  ben  A, 


1.  (58  fann,  ba  bic  SScrl^anbtungcn 
jn)if(3^en  bcm  ernannten  (SrjMWof  ^ub^» 
»10  unb  ben@täbtctt  in  ben  Sunt  fallen, 
nur  bie  translatio  Luc.  b.l^.  ber  9.  Wlai 
gemeint  fein,  toit  aud^  bereit«  2)ürre  170, 
3lnm.  7  angenommen  l^at,  aber  ber 
9.  ^ai  ftet  ntd^t  auf  einen  WlontaQ, 
fonbern  2)onncr8tag. 

2.  XtDtcflingen,  V,  @tunbc  h>cfni(^ 
üon  ^(^t^öntngen ;  f.  Raffel  unb  ^ege  a. 
a.  D.  n,  125. 

3.  (Sd  ifi  ^arborf,  1  @tunbe  fübl. 


bon  Debt«felbc  im  ©raunft^^tDcig'fcä^cn, 
gemeint;  f.  $affel  unb  ©egc  II,  99  f. 

4.  (Salbe  a.  b.  äRUbe  in  ber^ltmart, 
9V4  m.  nörbl.  öon  aRagbcburg.  $gl. 
Sot^lbrüdl,  303. 

5.  2)ie  dtt6}nunQ  flimmt  nit^t  ganj 
genau:  ber  <Sonntag  naä)  Saurentiud 
»arber  11.  Slug. 

6.  DfcJ^ereicku ,  @tabt,  A%  Wl. 
tt>efW.  s>on  SWagbeburg;  ©rud^oWer«Ic- 
ben  genannt,  »eil  ed  an  einem  erß  tu 
neuerer  3eit  troden  getegten  ^xutff  liegt. 


©tt^III.    1381. 


283 


*^ii}>ftcr))  *  unb  tounnen  ben  baften  l^of  unb  be  toffetfen,  be  bat  mne  legen, 
unb  togcn  bort  i»t  ben  gobc^rtbbeifl^of  to  8angeIbc^  ben  ^bben  be  bau 
SBcrningctDbe  bemannet.  Wnnai  be«  qttöm  gtebe  üDibert!  ban  ffierninge^^ 
rcbe  uiÄ>  gaf  ftf  in  be#  btfd^^^e«  gnobe  unb  bebtngebe  mit  Wf(^o<)  8obett)ige 
5  atfo  bete  bat  gret»  SDUtob  mit  ben  ftiten  ti>ö  :tt>a«rt.  bat  bot  geben  be  gteben 
beitl^unbett  mati  unb  bottegen  ^üct  anf}>ra!e  an  'pa^jftot^  «nfc  entfengen 
Setningetobe  be  l^etfci^op  ban  ont  to  lel^  amb  ftooten  unb  borbtebeben 
bem  iViäfopt  unb  beut  gobe^i^ufe  ttu^  ta  n^efeu  unb  fd^oCbeu  ote  bienbe 
nuuimet  n)etben,  funb^  fe  fd^olben  bem  btfd^ojje  unb  gobeöl^ufe  to  SKag^ 

10  bebotd^  be^ul))üf  (in  iegen  aüeett>cme  mit  oteu  flöten  unb  mit  übe  unb 
gube'.  l^it  ban  botl^of  fil  be  bifd^o})  in  finen  mube  unb  meinbe  to  btoin^^ 
genbe  aüe  be  umme  on  befeten  toeten ,  nemelif  be  .^otttenbet ,  toente  i)z 
^abbe  fif  botbunben  mit  bem  bij'd^ot>e  bau  ^albetftab  unb  mit  ben  f)zx^ 
togen  bau  Sunebotd^  unb  btengebe  be  borgete  ban  $aße  unb  ban  ÜWag=^ 

15  bebotd^  fete  mit  motben  bat  fe  om  fd^olben  l^ufbigen:  abet  fe  toolben  cm 

118a.  ^W  l^ulbigen,  umme  bat  l^e  nid^t  etjebifci^o|)  toa^,  unb  loetben  fif  ||  bat 

mebe  unb  f|)te!en,  toenn  l&e  ftn  ))aüium  l^abbe  bau  bem  patx>^\z  unb  etje^ 

bifd^op  tt)etc,  fo  tt)otben  fe  om  getne  l^ulbigen.    of  ^atben  be  bau  SDJag* 

bebotd^  bot  mit  om  ut  gebebinget,  toeten  fe  om  ate  eime  botften  bet 

20  l^ulbinge  |)tici^tid& ,  fo  fd^olben  fe  om  l^utbigen ,  unb  beune  fd^olbc  i)t  fc 
bau  ftunt  an  belehnen  anc  gäbe  unb  an  ti)ebbetf})tate*.  be«  nemen  fe 
fine  btebe,  bod^  toa^  be  U\dfOp  gat  totnid^,  bat  umme  bat  fe  om  nid^t 
l^utbigen  tt)otben.  unb  men  \pxat  lool ,  u>ete  bat  fe  fit  mit  bet  l^utbiuvje 
ootjatet  l^ebben  unb  ot  gut  nid^t  ^ebben  ent^>fangen  binnen  jat  unb  bage, 

25  fft  tt)o(bc  fif  oteö  fengube«  liebten  unbettt)unben  bor  fiu  lebbigebe  gut, 
unb  fttcbebe  fete  bat  na  bat  i)t  be  ftab  to  SWagbebotd^  getne  l^abbe  geften^^ 
fet,  abet  be  botget  bau  SKagbebotd^  unbe  be  ban  ^afle  l^eitben  bafte  unb 
tt)olben  nid^t  l^ulbigen,  tt)ente  fe  befotgeben  fif,  bat  fe  beben  toebbet  ben 
ftol  to  SRome,  noc^  Mn  ii\ä)op  ©otd^etbe«  bobe®.  of  befotgeben  fe  fif 
bat  eb  on  an  oten  l^antbeften  unb  btil^eit  mod^te  fd^ebetif  fin ,  toente  men 

8.  0.  n.  »egen  B.         10.  jegm«  A,        25.  lebt^^  £.        26.  S)i(  SBorte  ^gerne  |ebbc  — 
aRagbebor«^'  fel^len  B. 


1.  ^a^borf  an  ber  ®rcnjc  beö 
Siaunf^toeig'fc^en  unb  ^alberfl&bt^ft^n; 
f.  Raffet  unb  SBcgc  II,  82  f. 

2.  3)o(^  »oW  Mängeln,  ®orf,  1  SW. 
nörbJ.  Don  Sernigcrobc.  Slnber«  ^a([el 
n.  ©egc  II,  73,  xt>cm6)  c8?angclcl&cn  im 
(S(m  n>Sre. 

3.  2)ic  bctreffenbc  Urfunbc  öom  24. 
9^0^.  1381  i{l  abgebrudt  bei  b.  ^tt)* 


^an^t  I,  87  unb  ©erden,  C.  D.  Brand. 

III,  130  (f. 

4.  (gb.  2ubn)ig'«  9?ctocr«  Dom  25. 
3un  1381  bic  aWagbeburger  to\)nt  ®clb 
unb  o^nc  ®abc*  ju  btlti^mn  ifi  gcbrndt 
bei  eenj  536. 

5.  ^t6^  bott  (gb.  »urc^barb«  Zctt 
ber  klaren  fte  in  ^eforgnig  gegen  ben 
xJimi\6fm  ^\xl^  ftd^  ju  Dergel^^en. 


284  v£d^B^^cn(^iontf. 

tuuftc  bor  Dan  iietnen  Dorfteubereu  iücl;t,  iüeule  fc  l^abben  al  crjebifd^opc 
gel^ab,  unb  ben  ^ulbigcben  fe,  tt)cnn  fc  ore  paüia  ban  bem  ^atoefe  l^abben 
'  unb  nid^t  et.  o!  meinbcn  fe,  bc«  mod^te  mer  fd^ccn,  bat  be  patoz^  bat 
btfd^o))bom  gebe  einen  catbinale  ebber  einen  anberen,  be  nnntmer  in  bat 
(anb  queme  unb  boc^  be  gulbe  unb  rente  u})nente,  bat  bem  lanbe  to  gro^  5 
ten  fd^aben  mod^te  fomen. 

U)o  bifd)op  €ohtmxö)  tan  Mifftn  bob  oel  to  Cabc  np  bem  ratt)ttd  mit  ber 

treppen. 

%if>t.n.        ÜDar  na  in  bem  1300  unb  82  Jare  in  bem  baftelabenbe  l^abbe  iu 
fd^oj)  8obett)ic^  einen  groten  l^of  to  6a(be.    bar  n?eren  be(e  borften  unb  10 
leeren  unb  ribberfd^o^)  mit  oren  brutoen  unb  juncfruiben,  unb  be  btfd^o^) 
I;abbe  uk  U)inö  unb  \px\t,  unb  geberbe  l^erlüen  unb  toa^  ^ogelic^f  unb 
brolid^  unb  bangebe  fulben  bor  mit  ben  bruiben.    be«  manbageö  in  bem 
baftelabenbe  be^  abenbe^  tool  in  ber  bribben  ftunbe  ber  nad^t,  ate  be 
leeren  unb  brumen  bangeben  np  bem  ratl^ufe  to  Salbe,  toart  eine  buringe  isn 
benebbeu  in  bem  ratl^ufe  bau  einem  bebbeftto  in  einer  luttefen  lameren 
unb  branbe  bord^  be  boninge.  beö  toorben  be  lube  gelDar  up  bem  ratl^ufe, 
unb  ein  ||  ion^elf  l^ebbe  gerne  af  getoefen,  unb  bar  n^art  foü!  gefd^rid^te  ifgi. 
unb  iammer  ban  brutoen  unbe  mannen  bat  eb  unf})ref fif  iba^ ,  f 0  bat  ein 
na  bem  anberen  jagebe  na  ber  tttpptn ;  unj»  bifd^o^)  8oben?id^  frtang  bau  20 
bem  bau  je  unb  tt)oIbe  bem  boße  fturen,  bat  fe  nid^t  brungen.    atfo  quam 
i)z  fulben  mebe  u})  be  tvzpptn :  bar  toaö  f olig  brang  bat  neimant  l^inber^ 
toert  ebber  bortbert  !omen  f onbe  nppz  ber  tttppm ,  unb  be  bom ,  bar  be 
txtppt  an  geheftet  tt)a«,  bra!  bau  ber  fn?ere  ber  lube,  unb  be  tttppt  \io6) 
nebber.    bar  belen  toot  300  lube  mebe  nebber,  unb  be  bifd^of  blef  fulf^  25 
bribbe  manf  on  bot  unb  neimant  mer,  unb  bar  ibart  foban  gefc^rid^te  bat 
be  lube,  be  u|)j)e  bem  ratbufe  iberen,  borften  unb  ^eren  unb  ettife  brutoen, 
to  ben  benfteren  ut .  .  . ,  unb  belen  ein  bei!  bein  unb  arm  entroei ,  aber 
men  bornam  nid^t  bat  bar  imanb  mer  bob  blebe  funber  be  bifd^o^)  fulf^ 
bribbe.    bar  toa«  grot  jammer  bau  roj)en  unb  fd^rienbe  *o  m  mine«  30 
jungen  tibeö' ,  ettife  *o  tbe  bat  i!  jue  geboren  toart' ;  unb  bar  fd^ad^  nein 
fd^abe  an  bure ,  unb  bar  branbe  natbe  eine«  f d^e^jete  bobem  breit  ut  ber 
boninge;  unb  bar  l^ebbe  neimanb  not  gel^ab,  l;ebben  fe  nppt  bem  l^ufe 
bieben:  bat  bur  bat  bar  toa«  lonbe  neuen  fd^aben  l^ebben  geban\     alfuö 

28.  Bc^tt  ein  SBort  in  AB,  etwa  ^oelcn'  ober  ^f^runstn'  i  pm  ftnfitv  auffielen  9nb  6rA(l)cn 
eines  teiU  b.  t>.  a.  ab,  31.  nü  B. 

l.  Ucbcr  ben  %ch  (Sb.  Subn^ig«  bgt.  3o^,  ^ot^c  632, 


«ud^III.    1382. 


285 


toaö  U\6)op  8obch)id^  titelt  (eng  i)orftenbet  be«  ftid^te^  to  äKagbebord^ 
tDcunt)au  be^  uegeften  foubage^  m  Saurencii  in  bem  1400  nnb  81  jare9iug.ii. 
tpente  be^  bingftage«  in  bem  baftetabenbe  in  bem  iare  bar  na,  bat  n)a^5cbr.i7. 
1300unb82. 

5  ©iffe  ii\di)op  tt>axt  i)ix  bot  in  be  ftab  gebort ;  bcn  grof  men  in  bem 
nien  bom  \  toente  ban  bifd^oj)  ©iberif  ban  SRinben  toart  bufje  bom  er*= 
ftcn  gett)iet,  nnb  toart  fo  erfifen  nid^t  began,  ate  men  anbere  bifd^ojje  to 
borne  l^abbe  began.  l^e  nja«  fere  gebrod^tet  nnb  mnc^te  bem  lanbe  gar 
gnbcn  brebe  l^ebben  gemafet:  aber  ben  fteben  aWagbebord^  nnb  §aße  n^ere 

10  (;e  gar  \toax  gen>orben,  njente  l^e  toaö  ein  bunbid^  l^crc  nnb  ban  groter 

borb  nnb  brunben.    eb  toaö  o!  ben  fteben  berntoen  bat  fe  on  ent^jfangen 

^abben  nnb  to  gelaten  l^abbcn ,  bar  umme  bat  ^e  nein  erjebifd^o^)  entüa^ 

ut.  wnb  fin  j)aUinm  nid^t  enl^abbe.  biffe  rebe  mad^  men  mer!en  gerne  unbe  || 

bel^olben,  eft  be^  getif  mer  fd^ege,  bat  men  fee,  n)ene  me  ent^jfange  nnb 

15  totate  bor  einen  leeren:  njcnte  be  borger  ban 3Kagbebord^  leeren  alfo  fere 
bar  mebc  began  bat  fe  nid^t  teuften,  too  fe  om  tt)oIben  bon  ''^,  be  anberen 
ftebe  nnb  manfd^o<3  l&abben  bor  gub  tib  gcl^ulbiget. 

5De«  f ulben  jare^  atö  bifd^oj)  8oben>id^  bot  tea« ,  to  ^ant  bar  na  bei^ 
erften  fonabenbe«  in  ber  baften  gingen  be  boml^eren  to  rabe  unb  to  !oTe,«etr.22. 

20  nnb  Sorben  ein  bat  fe  teotben  efd^en  hi\d)op  gteberif  ban  SWerfebord^  ^ 
unb  fe  bebolen  om  lanb  unb  (übe  unb  toifeben  on  wp  bat  mo^^u«  ate 
einen  leeren  unb  (eiten  om  be  ftote  ober  at  bat  lanb  innemen ,  nnb  be 
ftebe  l^nlbigeben  on  bel^alben  3Kagbebord^  unb  ^aße. 

3n  bem  fufoen  jare  bar  na  in  unfer  bruioen  l^cmmetbavt  abenbe  bor*9iufl.i4. 

•25  ^oben  fil  unfe  borgere  einbred^tid^lic^  nnb  fregen  mit  gemalt  unb  of  ein 
beil  mit  begebingen  unb  mit  ^^enningen  ate  400  marf  bat  f(ot  Singeren 
bau  leeren  ©eberbe  ban  Äto^c*,  be  bo'rmatö  unfe  borgere  berobet  Ijabbe 
unb  be^  gobe^l^ufeö  bient  toa^,    bar  na  bebingebe  bi\äfop  greberit  be 


1.  9^ac3^  bem  Chron.  Magd.  349 
tvurbe  er  nic^>t  im  S)omc,  fonbern  in  ber 
beim  erjbifc^>öflic^>en  ^akft  (jctjt  l^inter 
bem  9iegierung««$au^)tgcbäube)  bepnb^ 
Ü(i)tn  Sa^ette  @.  Öangül^^ji  begraben. 

2.  2)er  @inn  biefer  @teKe  ifl  to6) 
»ol^l :  bic  Bürger  toon  äJiagbcburg  »arcn 
bamit  (nämlic^;  mit  ber  (Smennung  Sub* 
tpia«  xum@rjbif(^of)  fo  fel^r  überrum^)clt, 
ba§  fte  nid^t  ret^t  tDugten,  ti)ie  fie  fvif 
i^m  gegenüber  öerl^dten  fottten. 

3.  griebricJ^  II  (öom^o^m)  toarSBi* 
fc^of  i)on  SJJcrfebnrg  feit  1357.  bereit« 
in  einer  am  1.  aJiärj  1382  (an  bem  fiin* 


nabunbe  nac^  3n)>ocak>it}  au^geftellten 
Urfnnbc  (Drig.  im  ^t,«*?!.  g.  üJiagb.  s. 
R.  @(^önebect  5)  ^eißt  er  'greberi^  bi== 
fd^off  qu  äRcrfeburg,  Dorftel^er  nnb  geei» 
\6)tt  cjn  erqebiffd^ofe  be«  l^etligin  ftifte« 
qu3Weibebnrg.'  —  33(j(.  über  il;n Chron. 
Epp.  Merseburgg.  .bei  Ö.  !Üubch)ig,  Rell. 
Mss.  IV,  426  ff. 

4.  Ingern,2)orfunb9Jittergut,43W. 
nörbl.  toon  äJiagbebnrg.  2)amal«  geljiörte 
Fingern ®ebl(iarb  to.^HöenSleben,  bcran^ 
I)äufig  ®.  to.  Älöfeen  genannt  tt?irb.  9Sgl. 
2)anneil,  2)a«  &t\6)U6)t  ber  ö.  b.  ^d)\u 
ienburg,  ©atstTJcbel  1847,  I,  429. 


266 


^Upptxtdfxomt 


borget  an  ummc  bat  futt)e  ftot  ängcrcn,  bat  utnmc  bat  bat  fufoc  f(ot  bc* 
gebc^^ufc^  leen  tt>a^.  of  ntembe  l^c  bci(  to  Ijebbenbe  an  bon  [tote,  bat 
ummc  bat  ^c  futöen  mit  jtnen  mannen  fif  botl^eben  l^be  bot  bat  ftot  to 
teenbe  mit  ben  borgcten*. 

iijo».  9.        Zo  ifant  bot  na  in  bcm  futoen  jixtebc«  fenbage^  to  nad^tc  bot  funte  5 
STOetten^  abcnbe  fd^ein  cm  cometa,  bcn  man  mot  beittetn  nacfyt  facfy,  bo 
futbc«  loatt  btfd^o})  gtcbetif  ban  SRctfebetc^  ftamf  wnb  ftatf  to  SMetfe^^ 
bot^,  bot  toatt  1^  begtoben. 

35at  na  in  bem  futoen  jate  ate  1382  fotcn  be  boml^eten  einbtcd^* 
tid^Hfen  ^en  Älbted^te  batt  Qnetnfotbe'  to  ctjebifclo^jc  to  SÄagbebotd^,  to 
be  to  9?ome  ttra^  umme  bat  bifd^o|)bom  to  SDierfebotd^.  be  fote  bel^agebe 
bem  boße  nnb  bemganjcn  lanbe  »o(,  locntc  l^c  be«  lanbedad^temel  tonfte 
unb  f)xx  bebtunbet  njae.  ben  fote  fonben  be  bombeten  to  Wome  to<  bem 
patoefe ' :  be  ^abbe  fi!  fntben  be  ^nrobtficn  bet  fetfen  to  3D?agbebutg  aöeine 
bel^otben,  at«  l^e  fii^tef,  bod^  fo  ^tobibetbe  1^  SHbetto  bat  bifil^o^jbome  to  15 
3Äagbebotd^  an  gtot  atbett  unb  fofte  unbe  conptmetebe  on  »nb  gaf  om  ||  ^fj; 

»fbr.  2.  fin  ^)a{Iium  bau  ftunb  an.    bat  fc^od^  umme  unfet  btutoen  bage  to  Iid^*= 

9ipru  3.  miff cn  in  bcm  83  jate.  bat  na  tod^  l^e  Dan  SJome  unb  quam  be«  btibage« 
in  bet  anbeten  tt)e!en  na  pafd^n  to  Quetnfotbe.  bat  na  to  l^nt  tod^  ^c 
in  bit  bifd^o|)bom  to  SWagbebotd^  unb  nam  l^ulbinge  Mn  ben  fteben  in  20 

3inü29.bem  lanbe  »ebbet  unb  bctt  bat  na  in  funte  ^Ux^  unb  $a»ete  bage 
tt>att  ailbettu«  ban  Quetnf otbe  bot  einen  etjebifd^o^)  to  SKagbebord^ . . ., 
unb  tt)att  l^etlifen  in  gebort  unb  enüpfangen  t>an  ben  borgeten,  aife  toont* 

3uii  3.  tif  i«.    be«  btibage«  bat  xm  l^IWigefcen  om  be  tab  unb  be  botgete  ge^ 
meine  n\^pt  bem  matfebc.    bat  fd^d^  to  ma(€  einbtec^tid^Ufen  an  »ebbct^  25 
\pxattf  »cnte  be  hibe  in  bemc  lanbe  »eten  fin  bto.  ol  fo  began  l^e  mit  ben 
botgcten  to  SWagbebotd^  unb  to^aße  btuntfifen  nnb  njol  obet  ein  btagen. 

5.  tt))}na(^ten  S.  9.  mlrrriü  S,  bo(^  ber  l€|te  @tri(^  ifl  von  neuerer  ^ni,  22.  %t^U 
ein  SBort,  ol^ne  9(nbeutung  ber  Sfi(ff.  23.  ^arna(^  am  U(^i  $.  onb  %  xtyatt  er  vor  einen 
dtl^h,  alliier  ^crgefurer  vnb  cntfan^en  ab. 


1.  @mc©mtt>cifung  auf  blefc  dxtotv 
bung  Singern«  burd^  bic  @tabt  SDiagbc*' 
bürg  finbct  fx<i)  in  bcr  folgcnbe  «Seite 
2(nm.  ertt>ä^^ntctt  Urfunbc  toom  25.  3uU 
1384  '. . .  bat  flot  Slngcrn  bat  totft  (bcr 
d^atl^)  i^n  getiben  bc)  ermerbigen  ^n  gobe 
i)abcr8  unb  l^errcn  ^>crn  greberifeö  crce» 
biffco^c«  to  MaQMox6)  ft^ne«  öorfam 
toon  f^nc«  gobbc^^ufcö  unb  bcr  Pab  »i^en* 
ben  mi?b  grotemc  arbci^bc  nnb  gar  fojilüc 
bartrefftiget  ^>abben  nnb  bar  na  ge^efliget 
unb  gebun>et . . .' 


2.  aibrcc^t  to.  Cucrfurt  »ar  (Sono«» 
nicud  be«  ^rjflift«  nnb  ^H^^uranu«  be« 
®.  ®angol^$ljlift«. 

3.  . .  .  eundem  dominum  Alber- 
tum  adhuc  in  curia  romana  existen- 
tem et  pro  ecclesla  Marseburg,  labo- 
rantem  concordlter  nemine  discre- 
pante  In  archiepiscopnm  elegerunt  et 
decretum  electionis  per  suos  certos 
fideles  nuntios  in  urbe  romana  eidem 
praesentari  fecerunt.  Chron.  Magd. 
350. 


^ucä^lll.    1382-1384. 


287 


[3m  jat  I384in  bcrfaftcn  l^abbenbtc  iuben  einen  l^off  juSBetffenfete 
unbfta^en  unb  tornirten  ba.  bo  ber  l^off  jerginge,  bo  tourben  bie  ftemb^ 
ben  juben  auf  irl^r  ^eimfart  »erl^olten  bon  ßtato^  bon  Zxott  unb  f  der 
bon  Srofic!  unb  nl^men  il^ne  gro^  gut.  —  3m  felben  jare  toaxt  aiiä)  ba^ 
5  iubenbotf  bor  ber  ftabtSÖiagbb.  au^e^jud^t  unb  ge|)Iuttbert,  unb  bie  juben 
mürben  flud^tig.  biö  gefd^al^e  umb  be«  fterfcen«  toiüen,  ba^  bie  jeit  gu* 
bor  getoefen  mar.  ba^  legte  man  beij  iuben  gu  ba«  fte  be«  urfad^  fein 
folten.  e«  mart  ein  gro«  gutt  ba  genl^omcn  bon  be«  bifd^obe«  mannen, 
barnad^  über  ein  jar  langten  bie  juben  bei  bem  bifd^obe  an,  bo«  fie  mod^^ 

10  ten  baö  iubenborff  miber  bemoneu.  barumb  gaben  fie  bem  Hfd^be  100 
unb  ben  bürgeren  ju  3Äagbb.  500marf  ab.] 

2:0  ^aub  bar  na  in  bem  83  jare  f^^ra!  bifd^o^  ällbred^t  bat  flot  to 
Ingercn  an  unb  (in  red^t  an  beme  ©olte.  bar  morben  bete  rebe  umme 
tmifd^en  unfen  borgeren  unb  ome,  mente  be  borgerel^ebbent  gerne  ban  om 

15  to  le^ne  entj)fangen.  bo  be«  netne  tt>i«  fd^en  fonbe,  fo  bereiben  fil  unfe 
borgere  mit  ber  mittigeften  rabe  unb  betrad^teben ,  f d^olben  fe  umme  bat 
\li>t  frigen  mit  orem  ^eren,  fo  moften  fe  grote  foft  bon  unb  arbeit  l^ebben 
unb  abenturen,  cft  bat  red^t  af  ebber  to  broge.  bc«  begunben  fe  bor  fil 
nemen  bruntlif e  bebingc  ben  ^eren  to  leue  unb  ber  ftab  to  bromen ,  alf 0 

20  bat  be  l^ere  gaf  ben  borgeren  negenl^unbert  marf ,  unb  al  u^)ftet  frid^ 
unb  red^t  mart  alfo  l^ene  gelec^^t,  unb  be  borgere  leiten  bem  bifd^o))e  unb 
bem  gobe«^ufe  bat  flot.  bat  fd^ad^  in  bem  1384  jar  bi  fuute  ^eter«  bage  «wg. » 
in  ber  erne.    ber  negenl^unbert  marf  gaf  ^e  ober  300  reibe  unb  fatte 
ober  32  marf  gelbe«  to  ©roten  Otter«leben  bor  400  marf  unb  np  ÜDobe^ 

25  lege  200,  bar  fe  bor  400  unb  4  marf  an  l^abben,  alfo  bat  ben  borgeren 
5Dobelege  ftunt  4  unb  negen  l^unbert  marf.  to  ^ant  bar  na  in  bem  ful* 
ben  iare  bebaut  be  bifd^o^)  bat  l^e  »an  Singeren  fleinen  bromen  ^abbe. 


15.  bo  6er.  £. 


18.  event^uren  ß. 


24.  tn<)elbe«?  e.  'i(nm. 


1 .  2)ic  no(^  ungebrudtc  Sertiag^ur* 
futtbc  bc8  ÜWagbcburger  "Stati^ti  mit  bem 
©rjbif^of  %\bxtäft  jtc^t  in  bem  im  S3eni«' 
burger  Slrd^itoe  kfinbücS^en  So^iatbu^ 
«l.  166.  @ie  ift  auögePetIt  @.  Sacobi 
(25.  Suli)  1'384.  2)ic  oben  angegebene 
Äauffumime  twn  90«)  Tlaxt  (^anben* 
bürg.  Silber«,  ÜÄagbeburg.  ®elpi(^tö), 
'om  bcnen  300  baar  be^a^^lt  n>evbeu  fo^ 
Ictt,  jlhnmt  mit  ber  ber  Urfunbe.  Sa« 
bie  anberen  ©ummen  betrifft,  fo  giebt 
bie  Urfunbe  barüber  golgenbes :  *. . .  bar 
tuböb  be  (ber  ßr^bijd^of)  im§  tn?ei^un== 
birt  mar!  gelebt  unb  gegeben  u>ßpt  bat 


bor^  to  bog^en  2)obeIege  bat  mie  ^n  i)or*= 
get^ben  toon  f^me  öorfam  erqebifd^o^e 
^^Jetere  l^abben  . . .  to  n)eber!o:t>c  »or  to^er*= 
^unbirt  marf,  alfo  bat  njie  bat  bor^  nu 
^n  l^alben  flutten  f>ox  feS^unbiit  mar! 
. . .  tjort  mer  l^at  l;ie  (berSrjb.)  un^  öor* 
genanten  Borgern  bor  bi?er^>unbirt  mar! 
^ek^t  unb  betoifet  ttoo  unb  britti^  mar! 
ingeibeS  to  bore  an  bor^e  nnb  an  belbe 
unb  an  aUir  tobel^orunge  bej  bor^e«  to 
©roten  Otterölebe,  bie  en  bie  gebur  bej 
fnibcn  bor^J«  gctoen  fci^nüen  np  fnntc9Ki« 
^clö  ba^  ...  ade  jar^  k. 


288 


^6fii\^pm6fxonit 


3n  fccnt  futoen  jar  be^  fonimer«  toa^  l^ir  grot  ftcrüent* 
5Ra  bcr  bort  ßrifti  1300  unb  in  bem  84  iare  toorben  be  leeren  unb 
Dorften  ^ir  in  ©affentanbc  to  rabc  bat  fe  of  fatten  einen  lantbrebe,  unb 
leiten  ben  bcftebigen  ||  ban  loninfl  SBen(ätati)c,  be  to  romifd^en  loninge  ge^ 
foren  toa^,  unb  nemen  be«  orfafc  Dan  bem  fantDrebe,  ben  foniug  Äarl  5 
ben  leeren  bi  bem  9ttne  botmate  borbtebet  I;abbe  *.  biffcn  ©äffen  laut* 
i)rebe  froren  be  ^etcn  unb  ote  man  unb  i^te^toelfe  ftebe.  to  bem  Dtebe 
befd^atten  be  leeren  clofter  borper  unb  atme  lube  in  beme  (anbe  jc.  ,  unbe 
te  borgete  Mn  ä){agbeboTd^  koorben  mannigerlei  toi^  mit  (iften  unb  mit 
bratoe  geef d^et,  bat  fe  ben  lantbrebe  fc^^otben  toben  unb  fmcrcn,  aber  fe  10 
njolben  be^  nid^t  bon,  umme  ben  toiüen  bat  on  bud^tc  bat  oele  ftudte  in 
bem  lantbrebe  toeten  toebbet  bat  gemeine  ©affenred^t  unb  of  loebber  ber 
ftab  ted^t*.  be«  loart  gefd^idtet  bat  be  borget  bau  SKagbcbord^  toorben 
gclaben  to  ©öftere*  bor  ben  lantrid^ter  unb  borrtd^tet  u})200marl,  toente 
fe  tt)eren  mit  bem  bifd^o|)c  gen)efen  np  be«  gobe^l^ufe«  oienbc.  bo  fe  ben  15 
bifd^o^)  beben  bat  l^c  fe  be«  tjorbebingebe,  bo  f<)raf  be  bifd^o}),  fe  moften 
ben  lantbrebe  ftoeren :  anber«  fonben  fe  uene  toi«  to  ber  anttt>evbe  fomen. 
to  left  bo  fc  nid^t  ftoeren  toolben  ben  lantbrebe,  bo  fanben  fe  200  marf  to 
®o«iere  bi  einem  jpreftere,  be  bo  ber  fd^e))en  fc^riber  tt)a«  in  bem  85  jare : 
be  brad^te  bat  bod^  mit  ]^u()>e  unb  rabe  ber  borgere  oan  ®o«(er  in  eine  20 


12()a. 


1 .  3luf  bicfcn  ?anbfricben  ftä^eint  [xö^ 
bae  $r[t>t(eg  ^.  Senkel«  für  ^h.mhxt6)t 
^.  äRagbeburg  t>om  @onnab.  nac^  <B, 
fckx  unb  «ßaut  1 385  (Cop.  II,  fol.  9S 
im  ^t.'%.  j.  iWagb.)  ju  Bcjic^cn  'baß 
er  eilten  erbaren  bibcrman  ju  lanbritä^tcr 
tt^fen  unbt  fejcn  möge  u6  feinem  lanbe, 
ber  gan^e  crafft  unbt  mac^t  \)abt  aUt  \a6)t 
%\i  rt(^ten  )}i)n  unfern  unb  bcd  reici^«  n>e« 
gen  nad^  begriffe  unbt  gen>on^eit  be@ 
tanbfricbe«  ju  SBeftfaJen,  unbt  aü6)  ben* 
felben  lanbfrteben  ^aben  fol  alg  er  audf^ 
ben  gereit  gef(^n)oren  ^at.  unbt  biefe 
gnabe  fat  teeren  biß  an  unfcr  tribcrm* 
fen.*  —  2)er  im  Xzi^tt  crn)S^>nte  Janb«» 
trieben  St.  Äarl8  IV.  würbe  am  2.  gebr. 
1368  jugranffurt  bcrfünbet;  f.  ^äbedin, 
2).  'Stt^(i)^t\ä).  III,  722  f. 

2.  (S@  iji  n>obl  ber@a(j^fenf^iegel  unb 
ba9  !Bet(^bi(bre(i|;t  gemeint,  ^gl.  au(^ 
SWagbeburger  gragen  ed.  ©e^renb,  S3er* 
Mn  1865,  I,  1,  10:  '. ..  toebir  ba6  ge* 
mei^nc  befd^rcbene  rctä^t  . .  .*  unb  @tcn* 
bater  Urt^eil«bu(^  an«  bem  14.  3al&rl^. 
ed.  ©el^renb,  SBcrtin  1868,  @.  67:  'bic 
begriffe  gemeine«  gefc^riebencS  ^^ec^t  ^a^ 
ben  in  bicfer  3cit  feine  gang  fd^arf  abgc* 


grSnjte  ©ebeutung;  jcbcnfaüö  ge^>8rt  ba* 
bin  bo«iWagbcburgerSÖcid;bilbrcd^t,  aber 
au(^  atte  fonftigen  9{ec^t«fät|e,  bie  ibre 
Geltung  t)on  einer  b^bcren^uctorität  at« 
öon  bcr  bloßen  ©tabtobrigteit  ableiten.* 
@.  «(.  184a.  SSicÜei(^t  battc  man  %xt, 
105  be«  SWagbcb.  2Bei(^bilbrec^>t«  (ed. 
2)aniel«,  ©crlinl853,  @.51)  im  «Sinne: 
'2)te  n>ite  bie  borgere  to  ^egebebur(!t^ 
rcc^>te  bebinge  falben  unb  pf  toor  irme 
bereu  ben  bifci^o^je  unb  ben  bur^areben 
unb  ben  fd^nttbeiten  to  redete  irbieben 
nacb  ber  flat  redete,  fo  ne  mad^  ut 
ber  flat  redete  fte  niemaut  brin* 
gen  in  en  onber  geridbte. 

3.  .aJlittiDod^  nad^  Wm^  unb  3a- 
cobi  1384  ertbcilt  t.  5ßenje(  ben  bür- 
gern i)on  ®o«lar  ba«  $rii)ileg  (Cop.  CIV, 
9Jo.  2S0  im  @t.*2(.  j.  aWagb.)  *bat  fc 
mit  fambt  beme  erteurbigen  bifd^o^  to 
$ilbe«bctm  bon  unfcr  toegcn  einen  laut* 
rid^tcr  fefen  unb  fetten  mögen,  be  u^  un« 
fen  unb  be«  rite«  paUa^  to  @oß(ar  aHe 
fade,  be  ben  lanbtfrcben  anroren,  ridjftcn 
fdbattc  unbt  möge  bon  unfer  unbt  be« 
ri(fc«tt)egen.*  •  . 


«U^m.    1384—1387.  289 

Dortogeringe  bat  l^c  bat  flclt  nid^t  utgaf ,  funber  l^e  Icibc  bat  bt  ben  tat  to 
(Softer  to  ^)almcn,  ate  om  bebolen  ti)a«.    aber  bar  na  to  funtc  3acobc«a»)ni3. 
bage  l^atbe  be  futoc  ^Jtcfter  bat  gett  tocbbcr  bau  ©ortete  l^tt  unfen  borge*  Suti  25. 
ren,  unb  be  tabinge  toart  nebber  geflagen,  fo  bat  unfe  borgere  beö  getbe^ 

6  nid^t  engeben. 

35or  buffer  tabinge  in  bent  1385  jaxt  toorben  be  marlefd^en  lanb 
unb  (übe  bienbe  biffe«  gobeöl^ufe«  to  SDiagbebord^.  bo  toöf  U\ä)op  "äU 
bred^t  in  be  9?ien  SOiarfe  unb  butt)ebe  ben  toal  to  SDWlatoe*  in  ber  §abet 
to  einer  beften.  be«  fterfebe  fil  bat  marlefd^c  boH,  unb  toolben  ben  U\cop 

10  bar  af  briben.    bo  fanbc  be  bifd^o})  ummc  ffntpt  ^ir  to  ben  borgeren  to 

SKagbebord^ :  be  fanben  om  fo  bele  boßeö  to  toagene  unb  to  |)erbe  bat  l^e 

•    bat  fCot  bulbrad^te,  unb  mafebe  bat  an  ber  merlefd^en  banl.    bo  be  hu 

iöfop  fuße  ffni^z  baut  an  ben  borgeren  to  3Jiagbebord^ ,  bo  f^^raf  ^t,  f 0=* 

baue«  benfte«  unb  ^\üpz  toolbe  l^e  nummer  borgeten :  bod^  badete  l^e  ber 

15  trutoe  nid^t  lange.  || 

ifob.         3n  bem  1 300  unb  86  jare  tod^  be  bifd^o^>  mit  ben  borgeren  bor 

Sdxxhtot^,  tt)ente  bar  fd^ad^  bem  lanbe  fd^abe  bau.    bar  ftormebe  men 

bore ,  alfo  bat  fe  bat  f(ot  geben  mit  toili[en>  unb  be  ban  Suberi^  be  bat 

inne  l^abben  bebingeben  fübat  bifd^o^)  SHbred^t  om  geben  fd^oIbe300marI: 

20  bar  bor  rumeben  fe  bat  ^u«,  unb  bat  toart  an  geftefen  unb  borbranb  bau 
ftunb  an  unb  gebrolen. 

33ar  na  in  bem  1300  unb  87  jiarequam  ein  rodete  in  btffe  tanb,  too 
foning  Sßenfetatoe  ban  Jöel^men,  be  romifd&e  loning  toa«,  l^ebbc  ben  lant*^ 
brebetoebber  gero})en,  ben  fin  baber  be  feifer  gemalet  l^abbe;  be  toart  un* 

25  gtüege^oCben,  barummetoa«  be«  not  bat  l^e  toebber  ro^jen  toart:  loente  be 

^eren  in  biffem  lanbe  nemen  bau  bem  ^)toge  einen  berbing  ben  lantbrebe 

to  ifnipz.    bo  fe  arme  tube  alfu«  befd^attet  l^abbcn,  bo  tt)a«  be  brebe  ut*. 

[3m  iar  1387  l^abbe  b.  Sltbert  einen  tomir  in  ber  ftabt  SSord^.  e« 

toaren  ba  biet  ritter  l^ern  unb  fned^te,  unb  mad^tcn  bar  eine  gefetfd^aft, 

30  etlid^e  trugen  gulben,  ettid^e  fitbern  Ieo})arben,  unb  l^atten  fid^  untereinanbcr 
berbunben,  ba«  feiner  ben  anbem  au«  ber  gefelfd^aft  rennen  folte,  aud^ 
ba«  einer  bem  anbern  l^elfen  unb  folgen  folte,  —  3n  biefem  jar  Ratten 

17.  [(fabelt  S.  19.  on?  23.  ))nbe  l^ebbe  AS,  'unbc*  ftffXtah. 

« 

1.  miott>,  2)orfttnb9litter9Ut,22W.      V6ttt  bamate  ben  ö.  Süberife.    @.  Ä. 
norböjlt.  öon  Oent^tn.  tarl«  IV.  ganbbud^  ber  SWarf  ©ranbcn- 

2.  (g«  i%  »ic  bereit«  9lat^mann  II,      bürg  ed.  gibtcin,  @.  35  unb  243. 

436  ffat,  ®it!au  \a  bcrfle^en.   «itfau,  3.  %m  19.  a^lärj  auf  bem  ^dö^Ua^t 

^Rittergut  a.  b.  @lfec  in  ber  Iltmarf  l^art     ju  SBürjburg ;  f.  ©oberlm,  SD.  9lci^8ge- 
an  ber  ©renjc  be«  SWagbeburgif^en,  ge«»     ]äfi^tt  IV,  1 24, 

Ctabtc^roniffii.  VII.  19 


290  @d^3»)^cn(^ronif. 

bie  öon  aßagbb.  ben  [d^ufecnl^of.  baju  famcn  bie  üon  ©tunfd^toig  ^aU 
berftabt  Ouebcttutg  SBfandcnburg  ?lfd^rf(j^Iebe  §aßc  Satte  ©alfe  unb 
fd^off en  um6  bie  juugfrato,  baögefd^abe  auf  bcmSÄatfd^,  unb  bie  iungfrato 
tpart  einem  bon  Slfd^erfd^teben  gegeben.  —  Sluc^f  s<>g  ber  bifd^of  bor 
©Icfeoh)*  auf  bie  bon  SRod^oto.  er  gen^an  aud^  bie  ftabt  ©orfefe'"^.  —  & 
3n  biefem  iare  u>ar  aufrl^ur  gu  ?ube(f,  aber  ber  rabt  ipart  ber  aufrl^urcr 
med^tigl  unb  erfd^Iug  irl^er  biete  unb  etttdf>e  lieö  er  auf  reber  fefeen  *.  — 
3n  biefem  iare  iDart  aud^  graf  S)ittrici^  bon  SBernigrobe  auf  einem  fe^^ 
lic^^en  unb  fidlem  tag^,  ben  er  jtotfc^en  SSJernigrobe  unbSIanfenburg  mit 
b.  9l{bert  unb  ben  grafen  bon  3Jegenftein  l^iett,  gel^engt.  ba^  fam  atfo  lo 
ju,  bau  er  tt>(ir  berlanbtf riebet  bon  n>eftb^efifdf>en  i^tppm,  bann  er  fein 
lebentage  biet  untreu?  ge<>(egt  unb  begangen  l^atte*/  —  3m  iar  1388  am 
tage  3o^nni^  unb  ^auti  faö  b,  Sttbred^t  fein  erfteö  burgrafenbingf  unb 
beftetigte  ju  fd^e})j)en  ^eine  Sltman,  Site  bon  Slmforbe,  ^an^  8t()j)etbe«, 
6one  Sonig,  ©artet  SRonneloi^,  Otto  ^afeborn,  §anö  bon  ber  Seine  °.  15 
3m  jar  1 389  toart  b.  Sllbred^t  ber  l^er^ogen  bon  ©ad^fen  feinbt  unb  ge^ 
toan  bie  ftabt  Slfen.  barinne  tourben  biet  l^nblungen  gel^alten  unb  ber 
bifc^of  mufte  bem  l^erfeogen  geben  2000  mard,  ba«  er  feiner  anf^jrad^  ah 
ft^nbe.  a.  b.] 

3n  bem  1300  unb  90  jare  begunnen  iferne  ^jenninge  fd^erbe  unb  20 
l^ettinge  ban  mannigerteie  munte  genge  tt)erben  in  buffer  ftab,  unb  be 
3»agbeburgefd^en  ^)enningeunbS3run«tt>igfd^en  borgingen,  bo  teit  ÜWag^ 
bebord^  fo  grote  nob  bau  toeringe  »egen  bat  be  tube  nue  fo  grote  nob  ge^ 
leben  i^abben  bau  ber  tib  bat  SWagbebordjf  gebun)et  toart.  be  munte  ma^ 
febe  loe  bar  toolbe,  bar  toart  nemanbe  umme  gebart,  be  tube  mxtn  of  25 
bro  bat  fe  ber  quaben  munte  befomen  lonben.  bo  ftogen  be  bau  Si^xtot^i 
unb  be  bau  ^atberftab  })ennige,  be  nam  men  l^ir  in  ber  ftab:  bo  borging 
be  quabe  munte. 

"Dax  na  in  bem  1 300  unb  94  j[are  na  ^ingften  fatten  fif  be  be^e* 
mifd^en  leeren  toebber  oren  eigenen  ^eren  ben  loning  bon  ©el^men,  be  of  30 
romifd^  foning  toaö.    bat  quam  bau  futfen  fafen  to  bat  l^e  fe  borunred^te 
an  beten  falen,  unb  l^abbe  fe  ut  finem  rabe  gcfat  unb  i^abbe  to  fif  getogen 

25.  geferigtoft.  26.  btUnntn  AB,  htUmm  Rab.  31.  vnrec^tc  ■&. 

1 .  @«  ifi  *®oI(50to*  gu  Icfcn.  ©olgo»,  4.  Sgl.  2)ctmar  ed.  ©lautoff  1, 337. 
2  Wt.  fübl.  öon  SBranbenburg  a.  b.  ^a-      Chron.  pict.  390. 

öd,  gel^öitc  bamalö  bcit  9Jo(^oh)6.  5.  2)icfc  @tcKe  tjl  an^  bem  Stn^^ange 

2.  ®örj!e^  i\%  3R.  ijftl.  i>on  2Rag-  gu  ©f.  B  entnommen,  »cld^er  ein  SBci* 
beburg.  getd^niß  ber  @c^>öffcn  toom  3.  1225  ab 

3.  SBgt.  Cliron.  pict.  bei  Seibnig,  entl^ält. 
SS.  Rer.  Brunsvic.  III,  389. 


«U^m.    1388-1394. 


291 


»t. 


anbcr  ammed^ttubc  be  in  fimc  l^obe  Jücren,  bc  bar  na  ntd^t  geboten  toexm, 
bebe  ftatf ned^te  f d^intf effele  nnb  f of enfttec^te  gemefen  l^abben ;  unb  toat  be 
foning  ben  bel^emifd^en  leeren  afbraf  ban  gube,  bat  kibc  f)t  biffen  to.  bat 
untme  ntaleben  be  bel^mifd^en  leeren  unb  marfgrcDe  3o[t  t>an  SKeteren  fin 
5  toebbere  einen  l^eimttlen  rab^  nnb  badeten  eine  n^ife,  tt)o  fe  ben  foning 
2ia.  btod^tid^  mafeben ,  nnb  bat  l^e  fe  ix  redete  ||  leite  unb  of  !onid^ti!e  tud^t 
l^eilbe,  toente  l^e  ^abbe  bot  öele  tounbetö  gebtei)en  unb  l^abbe  Beibe  geiftlife 
unb  tt>cttlile  gefo^j^jet  laten  unb  in  pdt  gebtaben  unDototbelt  unb  uuDot^^ 
ttounnen  unb  l^abbe  gtote  meinfd^o})  mit  bem  l^enget,  ben  })Iad^  \)t  Dabbete 

10  to  leiten,  be«  njotben  fe  to  tabe  bat  fe  ben  foning  to  tud^t  unb  to 
bogentlifen  bingen  ^olben  toolben,  ate  fe  f})te!en,  unb  quemen  cnblifen  to 
bem  foninge,  ein  l^ete  bot  unb  be  anbet  na,  nppt  bat  l^uö  to  ben  bedet  ^ 

•  ban  ^tage  t>tix  mite,  unb  befatten  ben  foning,  bat  ^z  t>an  on  nid^t  fomen 
fonbe ;  unb  bct  l^eten  toatt  alf o  ^k  bat  f e  tool  feöl^unbett  gtebien  l^abben, 

15  unb  l^eiten  on  u^jfitten,  l^e  fd^olbe  mit  on  tiben.  be«  borfd^tal  be  foning 
unb  quam  bau  fif  fulben ,  unb  öotben  on  up  be  botd^  to  ^tage  up  fin 
paüa^  unb  f})tefen  *^it  l^et  juloe  Dabet  be  feifet  gef eten ,  l^it  f d^ol  gi  o! 
fitten  unb  f oninglife  tncfyt  l^otben ,  unb  toi  toiüen  jutoe  ^ofgefinbe  fin  unb 
in  benen',  unb  leiten  on  tebbid^  unb  Dti  gan,  to  tiben  eten  unb  to  tiben 

20  ffa|3en  gan  unb  u})ftan.  bit  botnam  l^ettod^  Sol^ann  ban  ©otlitj  fin 
btobet  bat  be  foning  alfu«  bel^otben  unbe  bebtoungen  h)a«.  be  ijetbobebe 
bete  öotften  nnb  l^eten,  unb  l^bben  eine  gtote  fam})ninge  in  ©el^metlanbe, 
bat  men  bat  l^ete  telbe  u<)  ad^te  bufent  glebien ,  unb  toolbe  ben  loning 
tebben.    bo  be  bel^mifd^  l^eten  bit  i)otnemen  bat  be  fan^juinge  tt)a« 

25  bo  botben  fe  ben  foning  bau  bet  botd^  to  ^tage  unb  btad^ten  on  up  bet 
ban  Äofcnbotge  flot.  to  l^anb  bat  na  tt>att  bat  ttoifd^en  bebinget  bat  be 
foning  to«  toatt  '♦ 


1.  bar  be  bar  A, 


6.  fonindlifen  S» 


9.  bnn )).  A,  be  B. 


17.  fd&ul  S, 


1 .  ?ln  bcr  @J|)i^e  ber  SDfitgöcrgnügten 
bc8  biJ]^ntif(^en  5lbcl«  fianb  ber  burti^ 
9Jc^tl^ttui  unb  53iibting  fld^  an^idd}" 
nenbe  fürjienmäßtgc  $en:  $crart(3^  bon 
9iofcnBcrg.  2)lc92am€n  ber  anberen  böl^* 
mifti^en(Sbeneute  f.  bet^akcf)^,  ©efc^tc^te 
bott  «ö^men,  Hl,  1,  @.  70.  t.  @lg- 
muttb,  9Worfgraf  Sojl,  ^jog  W>xtqt 
toon  Oejlcrrci^  unb  SWarfgraf  SBUl^elm 
öon  üReißen  fd^Ioffen  am  18.  2)cc.  1393 
jn  3naim  ein  @d^ut3*  uub  Xmfe^'öünb« 
niß,  ba8  na(^  beut  @ingejlänbni6  bcrSBc^^ 
tl^eiUaten  gegen  Sendet  gerietet  toar. 
Ib.  @.  71. 


2.  'to  ben  bete'  entjiellt  an^  Bett- 
lern (SBeKern,  ^Bettel^em,  S3etttcm,  Men- 
dici),  Uim.  Betraf;  f.  ©äberlin,  2). 
^ti^^c](i^.  IV,  gjorrebe  (@.  9  f.) ;  '^a^ 
ladt}  0.  a.  O.  @.  74.  S)er  SSorfaK  faiib 
ober  ntc^t  in  SBettlern  fctbjl,  fonbcm  anf 
bem  Sege  öon  bort  na6}  $rag  in  ber 
m\^t  bon  «craun  patt. 

3.  2lm  20. 3nnt  erf(!^ten3ol^ann  bon 
(SörUfe  mit  einem  ^cere  bor  $rag;  in 
bcr  ^a6ft  auf  ben  22.  jtoangen  bie  ^a^ 
rone  ben  Äönig  Söcngei  mit  tljincn  ben 
^rabfc^in  ju  üerlaffen,  unb  fül^rten  i^n 
in  bie  bem  $erm  b.  ^ofenberg  gel^ßrige 

19* 


2Ö2 


<B6ft^pmdfxomt- 


jDec.2.  5De«  fufccn  Jate^  ein«  mtbtoelcn«  in  bcm  aböcnte  toart  Watenatt) 
gett)unncn;  bat  »an  nnfc  l^cre  ban  SKagbcbotd^  U\6)op  Wbxtö)t  ban 
Quernfotbc  unb  grebc  ©cflcmunt  ban  3lne:^a(t:  bar  tocten  unfc  boTgerc 
nid^tuiebc*. 

^tr  na  in  bem  abt>cntc  toorbcn  unfc  leeren  be  fdj^c^jen  in  bcr  Dtben 
®tab  gelaben  bor  bat  rife.  bat  quam  alfuö  to.  ein  Borger  ban  Sdax^ 
it\f,  $an«  2:^nt^)nc  genant,  bordagebe  finen  leeren  ban  S3arbe^,  greben 
©unter,  in  be«  foninge«  l^obe  unb  brad^te  on  in  be  ad^te,  alfo  bat  be« 
foninge«  l^oberid^ter  Bob  borften  unb  leeren,  ribberen  unb  fteben,  bat  wen 
ben  fulben  §an«  fd^otbe  geteiben  unb  toifen  in  be«  bau  SSarBc^  unb  finer  lo 


JBf. 


lube  gut,    be«  quam  be  ||  futbe  §an«  Z\fmpm  f)\x  in  be  ftab  to  2)Jagbe*=  jf ,' 
bord^  unb  anebenl  mit  ben  broneboben ,  bat  i«  mit  be«  fd^ulteten  bogebc, 
einen  be«  t>an  SSarbe^  unberfaten  unb  fine  |)crbe  unb  toagcne.    be«  be^  * 
fd^ebebe  je  ber  ftab  fd^ulte  an  beibent  fiben  in  ein  gel^cget  bing.  be«  toart 
^an^Zt)mpnz  afrinnid^  unb  quam  to  binge  nid^t  to  borbernbc finc  clage:  15 
mer  l^e  tod^  in  be«  foninge«  l^of  to  ^rage  unb  bordagebe  be  \6)tpm  biffer 
ftab,  bat  fe  om  redete«  l^ebben  geweigert  unb  be«  foninge«  60b  nid^t  f)oU 
ben  toolben.    bar  umme  (abebe  be«  loninge«  l^oberid^ter,  be  ban  ®})an* 
l^eim,  be  f d^ejjen  bau  SDiagbebord^  in  be«  foninge«  l^of  to  red^ter  antmerbe. 
be«  toorben  unfe  borgere  to  rabe,  at«  JRotef  bau  bem  Seüerc  unb  SBalter  20 
bau  33ord^,  be  to  ber  tib  borgermeftere  toercn  ^,  mit  rabe  unb  bulbort  ber 
ratmanne  unb  innige«meftere  unbe  unfer  Borger  gemeine,  unbe  fcnben 
unfer  ftab  juriften  unb  §inrife  bau  SRone'  unfen  Borger  to  ^rage  in  be« 
foninge«  l^of  to  boranttoorben  be  fd^e^jen  unb  ber  ftab  red^t,  alfo  bernc 
bat  be  ftab  to  SKagbeBord^  or  redfft  Bel^elt,  unb  2:i^m})nen  dage  unb  be«  25 
l^oberi'd^ter«  labingetoort  af  geban.  be«  fanbebe«  foninge«  l^oberid^ter  ber 
ftab  to  2RagbeBord^  finen  optmn  Bref. 


12.  f^ttl^tetcn  A, 


20.  SBoltcr  B, 


23.  dioutB. 


SÖurg  ^tibenic  bei  %dboT,  öon  ba  mäf 
Äruma,  bem  $au^>tfi^e  Slofenberg«;  unb 
Sittfang  3>uU  nad)  Dt^tndd)  auf  bie  S3urg 
SCßilbkrg.  Sngolgcmtt  i^^m  angefnüH* 
tcr  Unter^janblungen  fcljirte  er  öon  ba  am 
1.  Slugu^  gurüd,  unb  am  25.  ^uguji 
^tt^pxaö)  er  ju  ^ife!  in  einer  Urfunbc, 
]^infi^tU(^  ber  .qetoilnf(!f;ten  9Jeformen 
ba^ienige  ju  genehmigen,  toa^  4  ober  6 
t5on  i^m  gemeinfAaftUd^  mit  ben  ©aro* 
nen  p  »ä^knbe  ©d^ieböriÄter  auöfagen 
toürben.  ^atadt?  a.  a.  D.  @.  77—82. 

i .  Item  anno  quo  supra  XCIV  in 
nocte  sanctae  Barbarae  (4.  2)ec.)  do- 


minus Albertus  archiepiscopus  cepit 
oppidum  Hathenow,  incolas  expulit 
in  maximis  frigoribus,  ubi  plures  mu- 
lieres  in  campo  oborsae  sunt  et  mise- 
rabiliter  in  partu  perierunt,  et  omnia 
bona  eonim  in  praedam  dedit  et  op- 
pidum ad  duos  et  ultra  annos  posse- 
dit.  Chron.  Magd.  351.  «Oüfen  IV, 
65  f. 

2.  @.  SDZagbeb.  @ef^.-«n.  1867, 
@.  286. 

3.  SS)oc3^  »0^)1  berfetbe,  bcr  unten  ©1. 
129b  '^inrif  toan  ben  9lonen*  genannt 
tt?irb. 


55tt^III.    1394-1395.  293 

35ott  ttter  fo  toeven  bcr  ftab  Boben  blttid^  bat  an  to  öatenbe,  in  tozU 
Ict  tt)tfc  be  tube,  bc  in  bc^  lontnge^  l^of  gctaben  »orbcn,  ftl  öoranttootben 
mo(ä^ten.  be«  toorbcn  fe  unbcrtoifet  ban  bc«  l^obettd^tct«  fd^ttöctcn,  cft 
ein  tttetnl^ctt  ebber  anbet  tube,  be  getaben  »otben,  fif  boranttootben  ntod^^ 
5  ten,  be  futoen  ntd^t  fönten  toolben  no(ä^  enntod^ten,  be  fd^otben  gan  bot 
einen  ix\äfop  ebbet  einen  gectonben  aVbtt  nnb  bot  tloe  etbate  bubefd^e 
tibbete  nnb  einen  |)nblicnnt  notatinm  bat  Bi  nnb  fetten  bot  biffen  l^eten 
einen  |)tocntatot  ot  fa!e  to  botl^egenbe  bot  bent  tife,  nnb  nten  fd^at  ben 
^tocntatoti  bnlmad^t  geben  bot  biffen  l^eten  nnb  bibben  biffe  l^eten  be« 

10  to  tngen,  nnb  bat  fe  be«  ot  befenntniffe  nnb  ot  ingefeget  bat  to  geben 
»itlen :  bat  f d^at  be  J^nbücn«  benn  J^nbliceten,  bat  i«  o|)cnbettif en  f d^tiben, 
nnb  ein  infttnntent  bat  oi>tx  nta!en.  mit  bem  infttnntent  nnb  mit  bet 
tngen  tngefegel  nnb  bteben  fd^al  men  ben  <)tocntatet  fenben  in  be«  feifet« 
l^of .  toenn  benn  be  |)tocntatot  in  be«  feifet«  ebbet  foninge«  l^of  Umpt, 
1^28.  f*>  w^^  II  ^^  ^<>t  einen  anbeten  pxocnxatox  bott  fetten  nnb  fefen ,  be  bem 
l^obe  botge  nnb  anttoetbe  in  finet  ftebe,  eft  ^t  bem  l^obe  fntben  nid^t  bot^ 
gen  mad^. 

3Sott  met  lootben  be  fntben  nnfe  boben  angetid^tet,  »etet  bat  bc 
foning  ebbet  fin  l^obetid^tct  imanbe  gcBobc  in  pnem  btcbc,  bat  men  loene 

20  geteiben  ebbet  toifcn  fd^olbc  in  eine«  anbeten  gnt,  bat  fd^olbe  l^ebod^  etbot* 
beten  mit  ted^tet  ctage  na  be«  tanbe«  ebbet  bet  ftab  ted^te,  bat  fft  bat  gnb 
an  benge.  of  fo  enbotfte  neimant  ban  fin«  l^eten  loegen  l^oget  fd^ntbinge 
liben  loenn  alfo  bete  l^e  ftnem  l^eten  ^tid^tid^  be«  iate«  tt)ete  to  bonbe. 
bit  gefd^efte  i«  bat  nmme  gefd^teben ,  bat  nnfe  naf omelinge  fif  bat  na 

25  tid^ten  nnb  befte  met  botfid^tid^  fin:  loente  toett  ein  meinl^eit  gelaben  in 
be«  foninge«  l^of ,  fomen  fe  bat,  fo  moten  fe  bem  l^obe  böigen  atfo  tange 
loent  bat  bat  l^obettd^te  toett,  attein  bat  be  tib  bet  ftebe  nntoiffe  fin  nnb 
nid^t  botfnnbiget  toetben  to  botne.  bat  teipe  np  gtote  foft,  be  bat  af^ 
featben  fd^olbe:  öotfnmet  men  bat  getid^te  nnb  himpt  in  be  ad^t,  fo  to})t 

30  bat  n<)  gtote  froetniffe  nnb  fofte,  al«  ben  ban  ©ttagebntd^  gcfd^ad^,  be 
40  bnfent  gntbcn  geben  moften,  tootben  fe  nt  bet  ad^te  fin  * . 

5Ra  bnffet  fntben  fd^id^t  in  bem  1395  Jäte  na  nnfet  btntoen  bage 
tid^tmcffen  be  toite  bat  nnfe  boben  bot  benomet  to  ^tage  toeten ,  toatt  «ebr.  2. 

1.  )>i)irt)arettbe  B.  2.  be  tube  in  AB,  bie  Icute  fo  ab,         4.  be]  fc^It  AB.  6.  fi(f| 

^u  ueranttt)ürten  a b.      f^otbe  B.         8.  bor  bem  Siti^t  sufuren  ab,         21.  ervorben  B. 

1.  @.  ben  Mt^  bcr  @tabt  ^trag-  Burg  mußte,  at«  ber  ^rieg  im  3.  1393 

Bttrg  gegen  ben  ©ifd^of  griebrtc]^  toon  ein  (Snbe  na^>m,  32000  ©ulben  an  Ä. 

©lanfen^eim  au«  Äönigöl^ofcn*«  (£^>ronil  SBenjcl  lai^Un,  um  au«  ber  %6ft  m  !om- 

in  ^äfilttf^  3(u«9.  @.  754—766.  ©trag»  men. 


294 


@(^ö:^!|)en(^rünif. 


unfe  l^ete  U\ä)op  2l(6red^t  t>an  Quctnfotbc  beS  romtf(j^en  foninge«  len-^ 
jelcr*  unb  unbetiDant  fi!  gtotee  gcfd^efteö  t>an  beiS  foningcö  tocgcn.  bc 
tpile  toart  bat  gobe^^uö  to  SÄagbebotd^  ot)et  be  Sfce  unb  o!  in  bcrSJotbc 
fere  l&efd^ebtget, 

3n  buffem  futoen  Jäte  [tptt)en  öetc  lubc  unb  bt  namen  unteßijfc  tin^  5 
ber.    bat  [tctt)cnt  l^abbe  getoart  tool  betr  jar,  bat  be  lube  in  buffct  ftab 
an  unbetlat  [torben.    in  biffen  beir  iarcn  toa^  fttengc  tib  an  !orn,  an 
f^>ifc ,  an  l^ctinge  unb  an  aüerteic  Io})mef coj) :  bat  malcbe  ein  grot  Itx^, 
be  bar  tüae  ttoifd^en  ben  ttt)en  foningen  ©enemarlen  unb  ©toeben*. 
€c^t.  1.        3n  bem  fulben  iate  bat  na  t)an  funte  Sgibien  bage  an  toente  an  ben  to 
futoen  bad^  ober  tin  \ax  teibe  unfe  l^itge  babet  be  })ati)e^  Sonifaciu«  bc 
negenbe  be  tomif d^en  bart  to  SWagbebord^ ,  bat  men  l^eit  bat  gnabentife 
iar.    bat  toa^  alfo  buüenfomen  ||  atö  bat  gulbene  iax  to  SRome,  unb  l&ir  ifJb, 
tt>A^  aflat  ban  aüen  funben  ben,  be  eb  bortoerben  fonben.    unb  bit  aflate 
loaö  geted^t  l^ir  to  fofenbe  ban  Jjeftid^  mUen  al  mmz  bit  gobeöl^uö,  unb  15 
be  pa\u^  l^abbe  beir  l^obetlerfen  befd^eiben  l^ir  in  be'ftab,  be  me  begon 
fd^olbe,  alfe  ben  bome  unb  funte  Sol^anneö  toSSerge,  funte  S^kx  unb 
^atoet  in  ber  3lm  @tab  unb  to  ben  5luguftineren ,  tax  ban  bete  grot 
op^tx  quam:  be^  nam  be  ^>aioeö  be  l^elfte  unb  be  anber  l^etfte  to  bem 
buioe  ber  fulben  l^obetferfen-    bit  fuloe  jar  ber  gnabe  l^abbe  U\ä)f>p  %U  2» 
bred^t  ban  Quernforbe  ertoorben  ban  bem  ^>aü)efe  be  toile  l^e  fenjeler  toa^ 
beiS  roniifd^en  foningen,  unb  i)z  toa«  nid^t  l^ir  to  lanbe,  funber  |^c  toa«  in 
groter  bobefd^oji  ban  beiS  romifd^en  foningeö  loegen  an  ben  foning  ban, 
granfrifen,  unb  men  febe,  eb  toere  umme  be  beric^tinge  be^  tpebberjjatoeiS 
to  Slbinion;  unb  bprto(^rf  0!  einen  bref,  toe  bor  .bat  rife  gelaben  tp.orbe  25 
t)an  finen  luben,  bc  mod^ten  bor  om  erfiten  anttoorberi. 

3n  buffem  futben  jarc  nam  be  marlgrcbc  ban  SÄiffcn  in  be  Dtben 
unb  9lien  5IKarfc  *♦    bar  na  nid^t  lange  quemen  in  be  5Wien  unb  Olben 

2.  9iac!^  *fon.  tocg.*  l^a^cn  abi  »nb  litS  f!(^  tocrf<!^l(fen  an  »en  lonig  toon  5ran(frei(^  wegen 
bed  ivtber^abfld  ju  Sloion.  ber  gab  il^me  ft^one  clenobten  unb  unter  anberm  brad^te  er  «on 
$ari6  einen  tl^eurbaren  fetben  ^orl^ang,  ber  foflet  1400  gulben,  ben  ^ing  man  uBer  ben  (^or 
im  t^umb  ju  fWagbb.  in  ben  groffen  l^ol^en  geiten.  A.  ab  feften  l^ingu  '»on  ben  SWerfern'. 
9.  f.  »an  2).?  20.  bc  Ui^op  B.  24.  be«  ber.  AB. 


1 .  3ti  einer  bei  ^aladt^,  (Sft\6).  S)on 
SiJ^mett,  III,  1,  @.  86,  «Änm,  99  er- 
toä^ntett  Urfunbe  d.  d.  13.  Steril  1395 
toixh  unter  ber  ^di^i  i>cr  bamaügctt  ge* 
l^eimett  mti)t  Ä.  SBenset«  (Srjbifd^of  2(1- 
ht^t  S)oti23Jagbeburg  al§  fönigt.  Oberft* 
lattjler  aufgeführt.  SSgl.  Urf.  SBengelS 
Dom  13.  mal  1395  bei  ^etjel,  St..  SBen- 
ce^Iau«  I.,  Urfuubenbud^  ^Jio.  CXV,  @. 


144 :    Albertus   Magdeburgensis  Ar- 
chiepisc.  Cancell. 

2.  Ärieg  ber  Königin  2)^argaret^ietoott 
3)änemar!  gegen  W>xt6)t  bon  B6ftothtn, 
totl6)a  feit  1389  begonnen,  crjl  im  3. 
1395  ju  ^nbe  ging,  ^a^xaomt,  ®t\6f. 
S)on  SDänemar!  III,  64  ff. 

3.  to  2.  2H)rU  1395  jelgt  SKarfgraf 
3obp  ber  ^iitterfd^aft  unb  ben  ©tänben- 


8ud)in.    1395. 


295 


SKatfc  bc  matlgtei>e  Soft  i>an  aKererett*  .  /. ,  unb  bcfd^atteben  aüc  Ux^ 
gctc  tnben  fteben,  bc  bat  fengut  öan  benmartgrebcn  l^bben,  unb  be  [tcbc 
mcbc,  unb  tcgen  unf|)teftif  gut  bot  ut  uitb  togcn  »ebbet  in  SWeteren  in 
ot  tant  nnb  feiten  bc  SÄatle  in  !tige  nnb  in  otfoge  nnb  Befd^etmeben 
5  otct  nici^t,  öte  fe  bat  lanb  befd^ttet  l^bben  unb  bat  gett  tütä)  ^bben. 
3n  bem  futoen  jäte  ate  1395  toatt  l^ettod^  8iotef  ban  ©äffen  bient 
bifd^o})  aittted^te«  ban  Oitetnfotbe  unfce  be^  gobe^l^ufe^  to  ÜWagbebotd^. 
bat  wnmc  tod^  bc  banäBotbetge^  bom^^tobeff  to  S0iagbebotd^/  be^  gobe^^ 
l^ufeiS  man  unb  be  ftcbc  3Ragbebotd^  unb  §aKe  vtp  on  unb  botbingeben 

10  unb  botl^tbcn  om  fin  kijb ,  »ente  bc  ix\(t)op  toa^  be  ti)ife  nid^t  to  l^u^- 
bat  abet  quemen  fc  to  fttite,  unb  be  l^cttod^  bau  ©offen  bcl^eift  bat  beft» 
bat  tt)otben  gebangen  bet  Botgete  en  bcit  bau  SWagbebotd^  unb  bau  §üKe 
iinb  bc«  gobe^l^ttfe«  man,  unb  be  bem  gobe^l^ufe  na  geteben  tocten  bet 
biod^  ein  mid^el  bcil  to  Sutetbotf  in,  unbe  be  bau  aOlagbebord^  utib  be  bau 

15  $aöt  fttibbcn  mit  on.    biffen  gebangen  tpotben  getoft:  bat  fofte  bet  ftab 

i?3a.  22  l^unbctt  bc^emifd^e  ||  fd^odE.    U\6)op  5lttted^t  bebingebe  finen  bom^ 

})tobeft  unb  fincman  lo«,  abet  bet  botgctc  banSÄagbcBotd^  unb  ban^attc 

bet  toatt  botgctten  in  bet  betid^tinge,  unb  moften  gcbcu  bat  geft.    fb 

tootben  fe  botl^eget,  »ente  bc  bifd^o})  l^abbc  bem  iungen  l^cttogen  SÖBenfe* 

20  taiocn  bat  bif<:o:()bom  entl^eten  na  finem  bobe^:  vippz  ben  trofttootbert  be« 


♦l2.  be  b.  AB. 


16.  bc  btngebe  AB. 


20.  sugefaflt  ab. 


bcr  Itttmarf  blc  UcBcrtragung  bcr  Sttt» 
unb  Sf^cumacf  an  9Kar!gcaf  Sill^eim  toon 
äßcigcn  an;  Sltebel,  C.  D.  Brandb.  A, 
XV,  186.  35gt.  «Ui^&^iols,  @t\6f.  bcr 
(Ji^wcmaxd  Sranbenburg  II,  547  ff. 
SWarfgraf  SQBill^elni«  SCntoefenl^cit  in  ber 
^arl  erl^ellt  au9  ben  tion  tl^m  gu  ^ran« 
benburg  am  25.  3unt,  ju  2^angermünbe 
am  1 7.  @c^)t.  nnb  jn  Berlin  om  25. 9fio« 
tocmbcr  auSgejlcöten  Urfunben. 

1.  (ge  fij^eint  ^ier  et»aS  ju  feilten: 
bcr  $toal  'quemen*  fann  unmögtitä^  mit 
bem  @ing.  *bc  morfgrctoe  3op'  bcrbun* 
ben  »erben,  nur  (&)uectii)a  n>ic  *bc  rat, 
bc  ^a^>]^it*  foiüic  ba«  ^^ron.  inbef.  *men* 
^aben  ba«  SJcrbnm  im  Plural.  S^iad^  ben 
bi«  je^t  befannten  Urfunben  ju  urtl^eilen 
iflSobfl  t>or  1398  nid^t  na^  ber  maxi 
gefommen. 

2.  HenricTis  Nobilis  de  "Werbexg 
crfiJ^cint  urfunbUcä^  feit  1394  al«  2)om' 
)ßvo\>^.  5lm  21 .  3uli  1395  toat  er  sjon 
(5b.  Sllbrcd^t  'ju  feinem  unb  bc8  Oottee* 
l^anfeö  5tmtmann*  ernannt  toerbcn  (Gop.= 
XXXIII,  m  30b), 


3.  Eodem  anno  circa  festum  Si- 
monis et  Judae  [28.  Dct.]  Eudolphus 
dux  Saxoniae  in  bello  prostrayit  ar- 
chiepiscopum  Albertum,  Henticum  de 
Werberga  praepositum  et  alios  multos 
captivavit,  a  civibus  captis  ultra  qua- 
tuor  millia  extorsit.  Et  dominus  Al- 
bertus cum  duce  tractavit  pro  re- 
demptione  aliorum  captivorum:  in  vim 
concordiae  fratrem  suum  Wenceslaum 
in  coadjutorem  cum  consensu  capituli 
ad  ecclesiam  eligere  promisit,  qui  anno 
sequenti  Pragae  obiit.    Chron.  Magd. 

351.  2)0«  Original  bcr  Urf.  über  ben 
gricbcn8f(3(>lu6  (s.  R.  (Srjfl.  SWagb.  XII, 
73)  sjomaKontag  natä^Äotl^.  (27.  gioö.) 
1396  bcftätigt  btefe  ^aäfxiSft :  Sir  9tu* 
bolff . . .  unb  n)ir  W.hn^i  \, .  ju  @ad^* 
fen  tinb  ?unemburg  l^erqog  ...  befen* 
neu  ...  ba«  tüir  angefej>en  l^aben  jtoei^ 
trad^t  f^etunge  unb  ewigen  frieg  be^ber 
lanbc,  be0  gotöl^ufe«  ju  ^agbeburg  unb 
unfer«  taube«  ju@a(3^fen.  ben  ju  bred^en 
unb  ganqUd^en  ](>^njutegen,  fo  l&at  ... 
%\Ut6)t  erqbif^off  ju  SWagbeburg  . , . 


296 


®^iippm6fxmit 


gobc^l^ufc^  man  lo«,  unbc  unfc  borgctcl^cilben  bcn  fufeen  ttid)  bat  ganje 
lax  ober  unb  l^abbcn  ftcbeö  tool  l^unbert  gctt)a))cnt,  tocnn  fc  reifen  toolben, 
tt)ente  be  rat  l^abbe  gefat  bat  unfe  borgere  gemeinlifen  moften  ptxhz  ^dU 
beti;  bebat  Dormod^ten,  unb  beben  bem  l^ertogen ,  na  be«  bat  fe  ftrtbet 
l^abben ,  in  fincm  tanbe  groten  f d^aben  unb  nialeben  om  bat  gerid^tc  to  5 
SÖeltfe,  to  9ientil  unb  to  SRabenftein  *  al  toofte  unb  f d^oten  to  SRabenftein 
Dur  in  bat  flot,  bat  eb  at  to  malen  borbranbc  mit  t>tff  unb  luben,  bat  bar 
nid^t  enbtef  toenn  be  bloten  nturen,  unb  befd^ermeben  bat  obcretoefc^e 
lanb,  bat  be  l^ertod^  nid^t  nter  toenn  ein«  bar  in  f od^te. 

3n  buffem  futoen  Jar  gaf  bifd^of  Sllbreji^t  {Ratenautoe  ber  üWarfe  10 
toebber,  bat  toolbe  be  romifd^e  f oning  ban  Sel^men  loebber  l^ebben ,  toente 
unfc  l^ere  be  bifd^oj)  in  ben  tiben  fin  fenjeter  loa«  *. 

3n  bem  jare  na  ber  bort  Sl^rifti  1 397  loart  be«  loninge«  rab  ban 
©el^nten  erf lagen  vippt  bem  l^ufe  to  Äariftein,  bar  umme  bat  fe  bem  ro* 
mifd^en  loninge  »ebberreiben  bat  f)t  to  granffort  jegen  ben  lorforften  vüf  u 
ben  bac^  nid^t  enquam,  al«  men  febe*. 

3n  biffcm  fufeen  Jaretoa«  eingrot  ftrib  inS3ulgarieu<)))ebe2:urfen- 
be  triften  bortorcn,  unb  orer  toart  gef lagen  tool  60  bufent  ribber  unb 
fned^te,  unb  be  l^ertod^  ban  ©urgunbien  unb  be  bord^grabe  t^an  SJuren^^ 
berd^  unb  anbere  leeren  Sorben  gebangen ,  unb  be  loning  ban  Ungeren  20 
lam  fulfbefteinbe  to  ßonftantino})olen  in  unb  blod^  an  ben  grefefc^en  fei- 
fer,  fo  bat  l^e  ungebangen  bleif  *. 
swai25.        3ta  gobe«  gebort  1000  unb  400  jar  an  funte  Urbanu«  bage  toeren 


4.  naäi  biefem  Streit  ab. 


10.  bemarfeXS* 


s 


u  eignem  etotgen  toorflenber  unb  ntetel^ul'» 
crc  be«  gots^ufc«  ju  9Kagbcburg,  num- 
mer  )u  untfe^cen  . . .  em  Senqlato  l^er« 
qogcn  ju  <Baä)]tn  tc.  unfcrcn  Uebcn  bro* 
ber  genommen  unb  enttJfangen,  n^mmet 
unb  cnt^)fclict  2c,' 

1.  «elitj,  ettoa  2%  m.  fübU(]^  bon 
«ßotebam,  9iicmegl,  @täbt(]^en  im  Ar. 
3au(]^*©eljig;  SRabcnflein,  @nt  unb 
SSortocrf  untocit  Scljig,  ^t^.-^t^.  $ot8* 
bam. 

2.  »gl.  bteUrIunbe2«arrgraf3objl8 
toom  1.  Ttai  1396,  tüorin  btcfer  mit  bem 
(gb.  Sltbrc^t  bon  SWagbcburg  berabrebet, 
baß  i^>m  "Stat^mcto  perausgegeben  toer* 
bcn  fottc  (boruf  ju  fat  un8  ber  borgenante 
biff^off  9lateno»  toon  fhtnb  an  toorber 
ontiDerben  unbc  ingeben) ;  bei  9iiebel,  C. 
D.  Brandb.  B,  III,  131  f. 


3.  Ueber  bie  @rmorbmtg  ber  9l&tl^e 
t.  SBenjet«  in  Äarlflein  am  11.  3nni  f. 
«Patodt?  a.  a.  O.  @.  101  f.  ^eljel,  Ä. 
Sencedlaud  342  f. 

4.  iS»  ifl  bie  ^^iaäft  bei  9^ico))oli8 
gemeint,  bie  jeboÄ  nic^^t  1397,  fonbem 
bereit«  1396  (28.  ©e^t.)  flatt  fanb.  S5gt. 
@täbte»(£l^ronilen  I,  49,  SCnm.  5  nnb 
@.  50,  anm.  1.  an  ber  ^ä}la6ft  bet^ei- 
ligten  fi^  bie  Burggrafen  äol^ann  m. 
unb  gnebrid^  VI.  *0b  Sobann,  ob  grieb- 
rid^  ber  ©nragraf  toon  Sfülmberg  »ar, 
bem  ^Dnig  (Stgmunb  e«  gu  berbanfen 
batte,  nid^t  an  jenem  Za^t  ummtommen 
ober  bem  furd^tbaren  Baiajet  ebenfaQ«  in 
bie  $&nbe  in  fallen,  ifl  in  glei(!^)eitiaen 
©erid^tcn  nid^t  gefagt.'  «iebel,  ©efiö^, 
be«  pxtn^.  Äönig«^>aufc«  I,  374, 


^ud^IIL     1397-HpO, 


297 


be  lorf otftcn  unb  bc«  ttfc^  borften  gctogen  to  ^anht>xt  *  ummc  be«  f o^ 

rc«  tDtttcn  eine«  Ictfcr«,  »entc  ntcn  l^abbc  tt)oI  Bi  21  jatcn  nencn  feifct 

gd^ab,  unb  lontng  SBenjIatt)e  ban-  ©cl^tttcn,  bc  bar  tontifc^  lontng  ^bbc 

im.  a^^^f^^  f^i>t^^t  P«^  babcr^  bobe  Äarte«  be«  !etfct«,  bc  1|  toa«  unb  quam 

5  bar  m^U  ummc  bc«  »itten  bleif  be  forc  na. 

?ttfo  nu  be  leeren  ebber  aftogen,  fo  toeren  buffe  ix  cnanbcr,  alfc  bc 
l^ertod^  ban  ©äffen,  l^rtod^  greberil  ban  ©run^toil  unb  grcbc  ©egemunb 
ban  äncl^aft,  be  Sorben  borraben  unb  Jjorl^olbcn  in  bc«  ii\äfopt^  lanbc 
toaÄctnjc  unb  in  gubem  gcictbc  ummc  gcti)or})cn  unb  gcbangen  niäft  bcre 

to  t)an  SSri^tar  in  ben  Reffen,  bar  »art  l^crtod^  greberif  bau  S3run«tpif 
bot  geflagcn,  be  ein  lobeöf  brome  borfte  toa«.  be«  l^crtogen  bob  bedagebc 
bat  ganje  tanb  ummc  finer  bromid^eit  »iKcn,  toente  l^c  »a«,  be  bat  tanb 
unb  Hftx^äfop  ban  Srun«tt)if  toebber  u^  gcbcrbigct  l^abbe,  bat  fcre  bernebber 
toa«  gclomcn,  unb  l^cilt  bat  in  guben  brebe*.    grebc  ©egemunb  bau 

15  änel^att  quam  futfbribbe  fume  cniDcd^  unb  fam  an  ben  lantgrebcn  ban 
Dortngen  to  3fenafe.  l^crtod^  JRotcf  ban  ©äffen  mit  finen  mannen  unb 
grcbcn  ©egemunbe«  manne  toorben  gebangen,  unb  on  loart  bete  gefmibe« 
genomen  an  fulbcr  unb  an  golbe  unb  an  cteiberen  unb  of  an  fulbcrcn  ge* 
bete,  bat  grote«  fd^attc«  tt)ert  toa«.    bat  beben  be«  bifd^o^c«  l^obettube 

20  j)an  STOcinxe  unb  bc  fine  am})ttube  ttjcrcn ,  be  grebc  ban  SBalbede  bc  un^^ 
truioe  unb  fine  l^uljjerc ,  unbe  men  f^raf  ot)enberfifcn ,  bc  Vx\6)op  ban 
aÄeinje  l^ebbe  bat  mebe  getoeten ,  toente  be  ban  Salbedc  l^abbc  be«  bi^ 
fd^o})c«  fufter  ban  aÄcinjc '. 

2;o  l^anb  bar  na  inbem  fulbcn  jaretounfer  bruu>enbage  Iruttoiingc«ufl.t5. 

26  quemen  ober  bc  forforften  to  ^opt  to  graniborbe  unb  entfatten  ban  bem 
romifd^en  rife  SBcnfetaen.ben  fontng  ban  ©dornen  unb  borbeilben  om  bat 
rife  ummc  fafe,  bar  men  einen  feifcr  ebber  einen  romtfd^cn  loning  ummc 
affetten  mad),  unb  lorenbar  to  romifd^en  foninge  l^crtogcn  SRu^jrcd^tc  ben 
|)aüanbe«grcben  an  bem  9iin*.    bc  tod^  ban  ftunb  an  unb  belad^  ^mh 


7.  ©emunt  5. 


19.  l^ouetube  Ä, 


20,  »nb  f^tif  AB.       'be*  rcr  *uiitr.*  ftf}U  S. 


1 .  3)cr  9lc^«tag  in  granffurt  baucrte 
»om  26.  mal  Si«  5.  3uni.  SSgt.  ©Sflcr, 
Ä.  ^npxt^fi  160  ff. 

2.  Erat  autem  praedictus  Frede- 
ricus  dux  princeps  pacis,  verboverax, 
hominib]is  affabilis  et  dulcis.  Herrn. 
Comeri  Chron.  bei  @ccarb,  Corp.  Hi- 
stor.  med.  aeyi  II,  1 182. 

3.  SSgt.  @täbtc-(£(|ronifctt  I,  @.  50 
Ultb51,  ^nm.  2.  Johannisjbatomi  Ca- 


tal.   archiepp.  Mogunt.   Bei  Wltndtn, 
ni,  542.  ©Sflcr,  Ä.  mpxt^t  164. 

4.  3)ie  Stbfefeung  Ä\  SBenjel«  fanb 
am  20.2luguft— niti^t  ju  granrfurt  fon- 
bem  —  ju  Sal^nflein  jlatt.  @.  @täbte* 
Cl^ronücn  I,  51  unb  ?lnmerluttgcn.  2)ic 
SBal^I  9tit|)rc(i^t§  erfolgte  %aQ^  barauf. 
Ib.  @.  52.  Ueber  bie  SKotibirung  ber 
2lbfe|3ung  Ä.  SenjeW  f.  m\ftct^  ^ct 


298 


@d(föi)^end;ionif. 


ee^)t.io.i)ott  an  bem  Drtbagc  na  nnfer  ütutoen  bage  fcet  iaitxm^  nnb  teit  aßen 
i)ot[tcn  gciftlifcn  nnb  tt)ettltfen  botfnnbtgen  finen  lor  unbc  gebot  in  finen 
breDe  bat  fe  fd^otben  lernen  unbe  entj)fangen  or  lel^n. 

3n  buffem  fnfeen  iate  [tatf  btfd^o})  Stnft  öan  ^aftetftab  be«  fled^ 
te^  Dan  ^onftetn  *.    l^e  l^eit  Stnft  nnb  toa^  ernft  nnb  l^abbe  be  bat  U  5 
bcm  nanien,  tüente  be  fntoe  U\ä)op  nnb  l^ertod^  grebettl  ban  ©tnn^toif 
be  toeren  ||  l^attltfe  bie^be  nnbct  enanber,  nnb  U\äft>p  @tnft  toebbetftnnt  * j; 
om  ntenlifen,  mer  fe  ftotben  beibe  ein«  Jäte«,    l^ettod^  gtebettl  toatt  gc? 
f lagen ,  ate  bot  gef d^teijen  i« ,  nnb  be  bif d^o^  [tatf  to  äBegelebe  *  vOf  bem 
l^nfe  nnb  bfeif  lange  nnbegraben,  »ente  l^e  toa«  in  einem  ftoaten  banne  10 
be«  t^atoe«,  bat  l^e  toart  ijcrftetnet  bor  ben  fetfen  *.    l^e  toa«  finen  man*= 
nen  nnb  fteben  ein  ted^t  t^ranne  nnb  'n>a«  nnfnfd^,  fnnberlid^  toa«  l^e 
biffer  ftab  gnnftid^,  nnb  l^eilt  bat  tool  mit  on^. 

3n  bnffem  fntben  iare  lootben  beibe  ftebe  ban  ©tanbebonci^  be«,  go«? 
be«]^nfe«  nnb  ber  ftab  to  SDlagbeboTd^  bienbe,  nnb  be«  gobe«]^nfe«  mm  n 
tonnnen  on  af  be«  fntben  jate«  lool  bre  fttibe»    ber  gebangen  loart  of 
bete  trntoelo«^* 

S)ar  na  in  bem  1 400  nnb  1  iare  begnnnen  U\^op  Sübred^t ,  bc 
boml^eren  nnb  be  |)aj)]^eit  gemeine  np  to  nemen  eine  niett)evinge  nnb  teten 
|)ennige  flan  to  ©d^onebefe,  be  in  bem  tanbe  gan  fc^olben:  men  toolbe  20 
ai)er  orer  nid^t  nemen  nnb  fatten  8  grofd^en  nnb  ttoe  fd^od  öor  be  marf. 
tt)e  on  ttnfe  fd^olbe  geten,  be  mofte  on  fo  belc  geben  bor  be  marle  in  ber 
ftab  nnb  bar  enbnten,  nnb  btonngen  be  Inbe  bar  to  mit  grotcm  banne, 
tt)ente  men  l^abbe  geilen  toent  an  be  tib  t>an  olber  tn)ier  grofd^en  min 
njenn  ein  fd^odE  bor  be  marf.   biffer  berbrot  ber  meinl^eit  fere*   bar  toart  2s 


9.  gefti&r.  flc^t  B, 


13.  tt)Ob  A, 


1.  S)arnad^  30^  fhn^  ^ppvtä)  für 
granlenfürt  unb  tag  toor  ber  pat  \t^ 
too6)tn  unb  bre^  tag  gancj.  barnad^  jod^ 
er  in  bi  flat  ann  eritag  i)or@^mon^0  unb 
3ube  (Dct.  26)  ...  Ib.  52,  25  —  27. 
$(i|KerJ78. 

2.  Ueber  i^n  ögl.  Scntj,  @tift§-$i« 
florie  toon  ^alberjjtabt,  242—245.  5S)cr 
m^  altern  (S^roniften  bei  2(bel,  (£^>roni! 
be«  gürftent^ume  ^alberjiabt  365  ange* 
gebene  !£übe8toc;  S.  Nicol.  Episc.  (6. 
3)ecbr.)  fd^eint  rid^tig  p  fein:  benn  ur* 
funblit^  lommt  er  nod^  am  25.  S^oö. 
(Orig.==Urf.  im  @t..2l.  j.  Wl.  s.  R.  @t, 
§alberftabt,  P,  @ie(^en|of  87),  unb  am 
23,  gebr.  1401  f(]^reibt5p.Sonifaciu«IX. 
an  ba?  ^omcaj>itel  ju  ^alberflabt,  baß 


9luboIf  b.  %a.^alt  bic  ^robifion  ju  bem 
bortigcn  33i«t]j>um  erlj^aücn  l^abc  (s.  R. 
@t.  Jpalberfiabt  IV,  15). 

3.  SBegelebcn,  @tabt,  1 9Ä.  öftl.  »on 
^alberflabt. 

4.  2>a6  feine  Seid^e  —  unbeflattet  bor 
ber  Äird^c  —  ju  @tein  toarb  (?).  Senfe  a. 
a.  O.  ®.  245  (unb  anbere^alberfläbtif(]^c 
(S^roniflen)  berid^ten :  SBeil  er  im  ©annc 
geftorben  tüar,  fo  burfte  man  i^n  nid^t 
begraben,  barüber  er  in  einem  bleiern 
©arge  mit  4  Letten  an  ba«  @eö?ölbe  ber 
Äird^cn  7  3a^r  l^angen  biicb. 

5.  'biffer  ftab'  b.  1^.  älZagbebilrg ;  *mit 
on*  mit  ben  S3ürgern  toon  ä'iagbeburg. 

6.  «Bgl,  ba^u  SBoJ^fen  IV,  71  f. 


SButi^IlI.     1400—1401,  299 

ein  gefptele  umme  fteinafet  u|)  bct  loDcn,  unbc  be  tatmanne  «nb  inwugeö^ 
weftctc  tootbcn  be^  ti>  tabe  bat  nten  bcu  bom^eten  fcggen  f^ojfce,  ü^olbeiic 
f e  beti  banne  unbe  be  fiDctniffe  nid^^t  af bon  uub  be  Unit  nemen ,  al?  men 
fe  lange  tib  genomen  nnb  gegeben  ]^abbe>  fo  fcnben.  fe  be  ^a|)]^eit  olfo  tool 

5  nid^t  botbebingen  unb  l&efji^ennen,  ate  men  fc  ban  l^abbe  toente  an  be  tib. 
bit  toart  bcm  bden  t^m  biem  beme  *  U  abenbe  feci^t  ban  otet  beten,  alfj) 
lam  bat  g^tod^te  uitber  be  paptUf  unbe  be  bom^eten  borl^oben  \xt  ii  nac^t 
unb  togen  ti>  SSJantdtebe  unb  nemen  bat  l^ügebom  mebe,  unb  be  boml^eren 
enfecbcn  ben  anbeten  coKegien,  fe  fd^&en  of  uttcen.    bat  fd^d^.    be 

10  canonilen  )dan  funtt  @e6a[ttan  unb  t>an  f unte  S'^icolau^  unb  ban  ben  cal^ 

ifib.  bunen*  togen  ut,  unb  be  fetfen  to  funtt  ©ebaftiani  9?icolau«  unbe  ||  be- 

catjeüe  unbet  bcm  i^oöl^uf  e  ftunben  iwfte  unb  toeten  geboten,  unb  be  })a))i* 

l^cit  tegcn  in  ben  bot|)eten  umme  be  [tab,.  toot  fe  l^tktgen  !onben,  unb 

bieben  Buten  bet  ftab  ban  bet  baften  to  ö>ente  betJitetn  nad^t  bot  i^ete^ 

15  mijfen*  vmrm  biffie  fafe  n>att  be  tab  mit  tomifd^n  HtHu  to  (gtffotbe 
gelaben*  bat  beten  bebingie  ttoifd^en  on  .unb  bet  ftab ,  bat  eb  Betid^tct 
toatt  toSanljte^e,  unb  n>otben  bat  mit  bmt.Mfd^o)>e  ein  umme  be  mmit 
unb  umme  ben  ))enning;  bat  men  to  3Ragbebotd^  ))ennige  [(an  fd^olbe: 
tDente  men  ]^ä>be  in  ad^tein  taten  neine  )>enntnge  gef(agen.    atfo  quemen 

20  fe  tocbbet  in  be  ftab  unb  btod^tea  bat  l^ifligbom  loebbet  mebe.  be  pap^üt 
l^ebben  gctne  feen  bat  be  botgetc  bat  l^ittigbom  l^bben  in  gel^a&t  unbe 
bat  jßgen  teben,,  unb  bat  fe  be-  :|)a})]^it  mit  gtoten  eteu  l^ebben  zntp^an^ 
gen.  be^  tooÜ>en  be  boi;gete  nidj^t  bon,  U)entc  fc  mcinben,  fc  l^ebben  bat 
^ittigbom  l^eimüfen  ut  bet  ftab  gebtad^t  an  ot  toitfd^o^),  fe  »otben  bat  of 

25  tool  o})enbatUfen  toebbet  btingen.  to  l^anb  toatt  gefunbiget  unbet  bet 
loben  bau  bet  ftab  toegen  —  bat  fat  mebe  iegentoetbid^  ein  boml^cte  — 
bat  men  |)ennigc  mafen  fd^olbe ,  bet  f d^olbe^  40  f d^ißinge  eine  mat!  toegen 
unbe  32  fd^iüinge  eine  mati  gelben. 

3n  biffem  futben  i(|te  botl^obcn  ftl  be  l^ettogen  ban  ©tun^toil  unt^e 

30  gunebotd^,  l^ettod^  §intit  unb  l^ttod^  ®etnt,  mit  einem  gtoten  l^ete  u))<)e 
ben  bifd^o^)  ban  S)?einie  unb  uppt  ben  ban  SBaltede  in  funte  SKatgteten 
bagc,  be  oten  btobet  ^ettogen  ijtebetüc  etftagen  l^abben  mit  finem  bolfc  ^  Swii  ^2, 
unb  toolben  ben  getotofen  l^ebben:  abet  fe  enfd^affeben  nid^t*. 

33.  gctürcfcn  Ä 

1.  3)ombc(^attt  ivac  1401  bi«  gegen  bon  @rjbif(]^of  $ietcr  grüubeten  ®aiiQoU 
(Snbc  be«  3a]^rö  Sol^ann  ö.  (S^utm,  ü^m  ^l^ijiifteS,  bie  QUi6)  barauf  im^ejctc  il^rcr 
folgte  Sol^ajirt  i>.  Slebelin.  Sage  »egcn  'niiber  bcm  mogl^ufe*  genannt 

2.  2)er  bolfet^ümiitä^e  Slu^brucf  —  toirb. 

mii  in  i^r  bie (Singctoeibe  ber(SrabiWßfe  3.  (g.  oben  <S.  297. 

beigelegt  tputben  -  für  bie  ^aptüt  bce  4.  Ueber  ben  tefultattofcn  ^iegj?|ug 


300 


&ifdppcwSfxenit 


Dar  na  in  beut  fitlDen  |are  btod^  marfgreDe  äBtC^bn  txm  SDKffen 
attt  beut  nie  Um  tonntge  9Itt|ntd^te  ))aUattbe^re)>en  ott  eitt  l^ereDorb,  be 
\ifefbt  gan  np  ben  oä)en  toittifd^tt  toning  SBen^Iatoen  )E>an  Sel^itteit,  be 
tKtn  bent  t%  entfot  tDod  uittme  ütnerleie  fofe  toiUen;  be  eine  toa^  bot  ^e 
bot  tue  geiijlitot  an  an^pxdt  botlaten  fd^otbe  ttnb  ban  ft!  antlDerben  5 
^äfotbt  toat  to  bem  tife  l^orbe,  unb  mottgreben  ^iVfüaM  \(ät  txxi»  bit 
bat  loning  SBen|(ati>e  l^obbe  ben  mottgteben  bot  30  bufent  gnlben  btot 
toninge  ban&igelonbe  .  •  •,  bet  lonbe  l^e  loning  äBen^Iatoe  nid^t  af  bot^ 
ntanen:  alfo  Dat))ßc^teben  fe  ftl  ein  benanbeten  »  to  ^I)>en  nf)  ben  loning \  ,f;. 

De  ntatigtebe  (obebe  bem  nien  tomifd^en  !oninge  to  )>otenbe  unb  to  10 
bolgenbe  mit  ad)tt  ^nnbett  glet>ien ,  unb  be  fnbe  f oning  ^vapxtäft  loolbe 
lomen  mit  buQet  mad^t.    be  matfgtebe  tod^  in  ^el^emen  unb  laäf  unrnie 
Stug{jr  Uten  mit  ben  finen^.  be  nie  loning  9tnifXt6ft  tarn  toente  6i  Sgta 
unb  tod^  nid^t  bott',  funbet  l^e  toanbe  fit  legen  9htten6etge  umme  anbete 
gefd^efted  toiOen  be^  tite^:  ober  mattgte^e  äBill^Im  ban  W^zn  bkif  in  15 
©el^men  Bi  bten  toefen  unb  tobebe  unb  botl^be.    to  leften  feiten  flf  be 
bel^emifd^en  ^eten  to  om  beiigen  unb  f^telen  mit  ben  motfgteben  unb 
beben  on  bot  fft  fif  an  otem  tanbe  unb  toben  nid^t  J)otgtej)e,  ebbet  fe  »ofc 
ben  bot  n)eten;  unb  loolbe  fft  u^  ben  foning  otlogen,  bat  mod^te  fft  bon, 
bat  toolben  fe  on  nid^t  ane  l^inbeten :  koente  be  manfd^o)>  bau  ^l^men  20 
totttn  bem  !oninge  nid^t  l^oft;  n)ot  umme  bat  toa^,  be^  id  ein  bei(  f)\x 
bot  gefd^tet)en.  a(fo  buttodl^  fft  unb  (egetbe  fif  Dot  $tage  unbet  be  f>ox6f, 
unb  be  matigtebe  bau  SÄeteten*  unb  be  bel^emifd^n  l^eten  fegen  up  bet 

8.  (Si  mttfi  ehvo«  antfgcfatten  fein. 


bcr  $crjögc  ©cinrid^  unb  8cnil^arb  bon 
t3ramif(]^ö)cig'»  Lüneburg  unb  i]^rc6  53ru« 
bcrö  (SrjbiWof  Otto'«  bon  SBrcmcn  gegen 
ben  Äurfürflcn  3o^flnn  »on  SWainj  f. 
^fiberlin,  SJeutfd^c  Sicic^^gefc]^.  IV,  31 3  f . 
1 .  SJiarfgraf  SBU^elm  ber  ?leltere  tt>ar 
ber  SSetter  bon  SK.  griebrid^  bem  @treit* 
baren,  mit  bem  er  ben  3»$  gegen  Senjcl 
untcrnal^m.  Sgl.  über  biefcn  Ärieg  bcr 
SWarfgrafcn  in  S38]^men  ©om,  «eben 
gricbrid^g  be«  Streitbaren,  @.  458  f. 
$etjel,  ^E^^l  442  ff.  'SWarggrabe  mu 
l^elm  bon  Süi^ffen  fürte  mit  om  ferner 
Brubir  ff one  marf graben  greberid^en  unbe 
fernen  bruber  SÖil^elmen  l^erren  ^n  bem 
Oftirlanbe  unbe  lantgrabcn  grcbcrid^cn 
em  S3aft^affar«  ffon  tantgraöen  J?n  2)o* 
n^ngen  unbe  öil  guter  ritter  unbe  fned^tc 
uff  2)oringen  uff  bem  Dflirianbe  unbe 
»ff  SW^ffen.  unbe  bte  lagtn  bor  ^^rage  ^n 


bem  t^iirgarten  toot  feö^ö  teod^in.'  Sof^. 
«ottje  650. 

2.  ^3rü|  unb  Suna  untren  in  bem 
(S^ebertrage  bon  1373  (f.  2lnm.  5  ju  @. 
279)  bem  aßarfgrafen  b.  2Ret6cn  ai« 
^fanbfd&aften  für  bie  SJiitgift  bcr  STnna 
ausgefegt,  unb  Ä.  Senjet  l^attc  nod^  im 
3.  1397  bie  Uebergabc  öon  <Bäf\o^  ©rftc 
binnen  furjcr  3cit  bcrl^cißcn,  fd^eint  aber 
fein  SBort  nid^t  gcl^aUcn  }u  l^aben.  @. 
bie  Url.  bon  1397  bei  ©om  a.  a.  0. 699. 

3.  3tem  in  bcrfctbcn  jarjat  (1401) 
nad^  fant  aWargretcn  tag  (13.  3utt)  nam 
im  funig  Stu^red^t  ein  pg  gen  ^l^cim, 
ben  tet  fein  fun  l^erqog  Subtoig  mit  loil 
boldfd  unb  fam  gen  ^torbad^ ;  ba  fcrt  er 
loibcr  unb  für  Ifiic  auf  unb  abe.  ©täbte* 
(S^>ronifen  I,  365  unb  3(nm.  7. 

4.  3ofi,  bcr  fd^on  am  16.  3uni  mit 
ben^Warfgrafen  bonSReißenSj^erabrebung 


m 


©U(^1IL    1401. 


301 


125b 


anbcr  fit  ^ragc  t)or  ber  ftab,  unb  bc  botgcrc  t>an  ^tagc  f^jifebcn  betbc 
l^erc*  btt  l^abbc  bcn  tubcn  tounbctUI,  »o  btt  tolotncn  tnod^te  bat  fc  bc 
fj)ifeben ,  be  otc^  leeren  lattb  botbetbeben.  btt  \6faäf  ^x  umme  bat  bc 
lomng  beftc  hat  bar  to  btoungen  toorbc,  bat  l^e  Jin  lanb  bct  befd^etuiebe, 
5  tt)enn  i^c  bebe:-  tocnte  l^c  fat  ftiüc  unb  fett  fiti  lanb  mit  tinflcm  boße  bot^ 
tetcn«  of  togcn  ctüfe  bel^emifd^c  leeren  to  om  tritt  gretcn  brod^ten  unb 
feben  out  mit  ganjcm  cmftc,  l^c  fd^olbc  affeggcn  aüc  f(ä^clinge,  be  i^e  i^ebbc 
mit  anbeten  botften ,  unb  f d^olbe  finem  lanbe  btebe  fd^irfen ,  ate  bat  lanb 
in  tauget  tib  in  gubem  btebe  gefetten  l^ebbe:  fe  loolbcn  mit  om  unbot* 

10  betbet  fin;  unb  btoungen  on  bat  l^e  bat  ftoeten  mofte.  atfo  toatt  bet 
i^eten  toitfe  gebebinget,  bat  fe  bot  ^tage  u^)btefcn  unb  togen  toed^*, 

©innen  biffet  tib  tad^  be  nie  loning  to  5Rutenbetge*;  unb  ate  be 
bau  3Reitan  ijotnemen  bat  l^e  tootbe  to  9iome  teen  umme  be  ctone  be« 
tife«,  be  banSÄeitan'  fd^idfebe  to  boten  gat  l^eimeßlen  bi  on  einen  etlüen 

15  man,  einen  meftet  in  bet  atjebie,  ben  loning  diiüfxtäft  tebe  fef  f regen 
l^abbe  unb  lobebe  om  loot.  alfo  toatt  men  be«  ||  geioat  bat  ein  bobe  baten 
to  om  quam  ut  gombatbien,  be«  bau  SReifan  bobe,  unb  batl^abben  be« 
foninge«  tab  banfen  to  unb.l^eitben  ben  boben  wp,  et  l^e  to  bem  atjebe 
quam,    alfo  baut  men  be  btebe  bi  bem  boben,  bat  be  etfte  bem  tomifd^en 

20  foninge  botgeben  fd^olbe.  be  atft  tt)att  gegte^)en,  bo  botfafebe  i^e.  bo 
tt)otben  om  be«  bau  SReilan  btef  getoifet,  bat  i)t  nid^t  Io!en  fonbe,  be« 
belaube  be  atft  bat  be  bau  SWeitan  om  bte  bufent  gulben  gelobet  l^abben, 
bat  l^e  om  botgeben  fd^otbe,  unb  be  botgift  toolbe  l^e  om  to  gebtad^t  l^b* 
ben  in  einet  l^antttoefen,  bat  fil  be  foning  mebe  btoget  fd^olbe  l^ebbcn, 

25  unbe  be  atfte  toatt  to  ?Rutenbetd^  gebtant  *. 

'  35at  na  btaf  np  be  loning  mit  bem  bifd^o^)e  bau  SWeinj  unb  bau 
Jtete  unb  mit  oefen  l^eten  unb  ootften  bau  bubefd^en  tauben  unb  tootbe 
teen  legen  9tome  ummebe  ctonenbe«  tife«.  be  ftebe  inSombatbien  fanben 
om  bete  golbe«  to  ]^etftute^  unb  tod^obet  bat  bubefd^e  gebetgete  unb  quam 


1.  tefl.  A, 


13.  i^t^n  B, 


21.  treu«  ß. 


Über  bic  t>ou  il^nctt  in  S3ö^inen  }(a  tna* 
^enbeniSrolbentngen  getrDffen  l^atte.  $a» 
\a<tq  a.  a.  O.  @.  130. 

1.  Ucber  bcn  atn  12.S(ug.  ju^tanbc 
gcfotnmcnen  SJcrtrag  f.  $eijcl  o.  a.  O. 
446  ff. 

2.  S)ie  (l[^ronotogte  flimmt  ni(^t  ge^ 
nau.  Äu^rcd^t«  SCufentl^alt  in  Sßüvnbcrg 
iD%tc  t)om  2.  gebr.  bi«  24.  awärj.  (g. 
@täbtc-(£^roni!cn  I,  53,  3(nm.  1 .  S)er 
^ergiftung9))erfu(]^  ^t\M^  übrigen«  ni(^t 


in  9lürnberg,  fonbem  in  <^ul}bad^  avx 
20.  Steril,  Ib.  54,  %xm,  3. 

3.  ^o^ann  ©aleaj^o  $i«coHti. 

4.  S5gL  baju  @täbtc>(£l^ronifett  I, 
54,  12-22  unb  365,  10—14.  3n  crjlc- 
rer  ©teile  lüirb  ber  Strjt,  xotX^tt  Ä.  Sht* 
)px^i  vergiften  follte,  SD^^eifler  ^ermann 
genannt :  für  feine  ^l^at  toären  i^m 
;^0,060  ©ulben  unb  ein  S3i8t^um  \)er* 
f^rod^en.  ^öfler,  Ä.  9lu^rcd^t  @.  211. 

5.  9{ad^  Utman  Stromer  (etäbte« 


302 


&i}f$ißptnäfxomt. 


bor  bat  lanb  to  ©etne*  «nbc  toaxt  SBtilfcn^  bcr  ftöb  tu  ßotnfcatbien  mcä)^ 
ttd^.  bat  ia^  f)t  tnne  toebbet  ben  l^cttogcn  öan  SWettan,  beut  ^e  gram 
ma6  mtmi«  ber  fd^id^tc  njttten  bat  l^e  om  nwibe  toten  borgcDen  i^cbkn, 
unb  of  wmwe  beni^iücn.bat  ^e  lange  mebber  ber  Pgen  ferfen  getoeft 
l^abbe,  unb  bat  ^  be^  xiM  ftebe  gett>uttnen  unb  borbetft  ^abbe.  be  ban  5 
SÄeilan  flod^  om  af  bete  ribberc  unb  fned^te  *.  be  fontng  tod^  ban  S3rifen 
unb  tod^  to  ^batoe,  bar  tad^  l^e  ben  »iuter  ober,  unb  be  bifd^ope  togen 
tt)ebber  to  lanbe*. 

3n  biffem  fufeen  iare,  ate  1401  gaf  unfc  l^ilge  baber  be  patot^  Söo> 
ntfactu^  be  negebe  »efe  romifd^er  bart  in  finen  breben,  funberltfen  clofte^^  10 
ren  unb  lerlen  in  beut  tanbe  to  ©äffen ,  alfe  l^e  be  romifd^en  af  täte  to 
born  gegeben  l^abbe  in  be  ftid^te  »ebber  unbe  bort  to  ^rage,  to  aWiffcn,  to 
SlÄagbebord^ ,  to  Sotne  unb  anber^  tt)or.  be  patoz^  mm  bat  o})j>er  l^atf, 
bat  in  ben  fti(^ten  bet. 

5Dar  na  loart  l^ir  ti>  SRagbebord^  ein  gnabe  geben  bau  om,  bat  men  15 
atte  iar  in  ber  l^erentiffen  en)id^ttfen  binben  fd^otbe  unb  l^ebben  eine  ro:= 
mtfd^e  bart,  be*  ^ir  to  ber  tib  l^er  fönten  unb  or  op}>er  bringen*  be^  getil 
l^eft  ^t  gegeben  to  ||  f)abenier6lebe,  fcem  cfoftere  to  §itbe^tebe,  beut  cloftcr  *!;. 
to  bcr  3lrnbe^  fee,  to  bem  bome  to  ©run^toil^  to  Söefeteut  ^  to  einer  ca!|>et^ 
tcn  bor  ber  ftab  unb  in  öeten  anberen  fteben»  20 

a)?dr3i2.       3n  buffem  fulbeu  jiare.toa^  bete  regen«,  unb  regenbe  bau  funtc  ®re* 
©evt.n.goriu«  in  ber  baften  an  bil  na  aüe  bage  loente  to  funte  Samberte«  bage 
bor  ber  ^eremtffeti,    bat  ftro  u>a«  fong  unb  l^abbe  nid^t  öete  forne«.  be« 
awaii.iointerforne«  borbro«  bete  na  funte  SSBatburgen  bage. 

3n  buffem  futben  iare  teit  l^er  §wrif  ban  SBerberge  be  bom!|>robeft  25 


5.  »b«r  fcl&ft  B. 
»aften'  fe^lt  B» 


18.  fBot  Ho  J^aUmttiV  ftfjlit  wo|(  *bcm  clofttr'. 


22.  'inbct 


(J^ronÜcn  I,  55,  bgl.  ^alad^  a.  a.  O. 
136)  ix^kit  er  ®db  öon  glorenj:  aljo 
l^et  er  famung  ju  ^\t>Q^pnxQ  unb  lag  bo 
bei? . . .  tagen  unb  toaj  bo  märten  na6) 
gelt,  baj  f(i|olten  im  gforencjcr  gefant 
$aben ;  bic  motten  faln  geU  ^r  au«  fen* 
ben,  er  Um  banne  in  meliff  lattt.  —  3)a§ 
Genauere  l^ierübcr  giebt  ^öjler,  ^.  8flu* 
\^x^t  @.  247  f. 

1.  SScrona. 

2.  gs&clf(i^  95rijett  ober  ©reScia. 

3.  2)ic  Saebedage  Ä.  SRu^re^t«  Bei 
S5re«cia  erfolgte  am  2I.  Octofeer.  SSgl. 
@täbte-(5^ronifen  I,  55. 

4.  *5lu«  be«  Urfunben  erglebt  fl^, 


baß  ^wpxt^t  (gnbc  Dct.  in  S^rieut,  %x* 
fang  'iflo'o.  in  ^o^jen,  am  21.  S^ioto.  mie* 
ber  tn  ^abua  unb  am  11.  2)ecbr.  in  Sc* 
nebig  mar.'  Ib  5lnm.  5.  ©er  @rjbifd^of 
t>on  ^6ln,  her  i^n  nad^  Italien  begleitet 
l^atte,  toerlieg  i^n  bereit«  toor  SBreScia. 

5.  3)iefer  9lelatitofa(j  ifl  auf  *men*  gu 
bejicl^tt. 

6.  .^abmeröleben,  e]j>cmal«©cnebicti* 
ner*SRonnenf (öfter,  4  ÜÄeilen  fübmcflli(3^; 
^iUerSleben,  $enebictiner*>9J2Bnd^«tlofler 
2%  2».  novböjll.;  5lrenbfec  in  ber  «It- 
marf,  9^onncnlloftcr,  14%aR.nörbt.  bon 
aWagbcburg.  ©elelcm  bieficid^t©ofcln  bei 
®ifl^om. 


^ud^III.    1401.  303 

bcn  t>an  Slobenfcc  unb  bcn  txm  ©Knbenbcrgc  *  i)orbcbeu  bat  f e  ber  bor= 
getc  bel^  nid^t  fd^olbcn  liegen  uube  bat  latcn  to  bctioetbc  gan;  unb  bat 
fc^ad^  ummc  ^atc6  tötßcn  unb  h)a^  in  ber  tib,  atö  bc|)a^l^ett  Ute  to)a«  unb 
ut  buffer  ftab  gctogcn  toetcn.  o!  bcbebtngcbe  bc  fulbe  bont()roi)cft  an  bc 
5  [tab  unbe  f<)raf  an  be  t>txt  bor  bet  Dlben  ©tob,  bc  l^ebbe  ber  ban  ^a* 
fott)e  )i>an  o&ere  gctoefcn,  unb  be  borgere  l^ebben  fe  on  genonten.  bar 
anttperben  to  be  t^an  bc^  rabed  n^egen  bar  gefant  u>eren  u<>  ben  i^of  to 
Söergc,  be  berc  l^ebbe  ber  bau  S0iagbebord^  ut  berDtben@tab  getoefen  feb* 
ber  ber  tib  bat  leifer  Dtto  be  ftab  gcftid^tet  l^ebbe  unb  er  ^afotoe  geftici^* 

10  tet  toart'^,  bit  na  anberl^alf^unbert  iar  bore,  unb  ol  er  SWagbebord^  ein 
bifd^o))bontett)art,  unb  bebauÄrafoioe  l^abben  bebere  to  tinfe  bau  beut  rabe 
gel^at,  ben  fe  atte  jiare  bem  rabe  bar  ban  geben  ntoften  alfo  lange  bat  fe  or 
fulben  brufen  toolbcn :  unb  ber  lube  lebebe  nod^  bele,  be  ben  ttn^  bar  bau 
geben  l^abben. 

15  Df  \)fxat  l^e  an  be  »eibe,  be  bar  i^  ober  ber  Stoe  ban  ben  bife  to 
l^afott)e  an  toente  an  bat  Sibertfefd^e  j^olt  toente  an  be  ^a^)enborper 
marfe^,  be  toere  ber  bau  Srafatoe.  bar  toart  to  geanttoerbet,  be  toetbe 
l^ebbe  !etf er  Otto  geled^t  to  ber  ftab ,  unb  borfenbe  on  toattx  unb  loeibe : 
atfe  toor  men  nie  ftebe  unbe  bor})er  fttd^tet,  bar  leit  men  to  loater  unb 

20  metbe.  toente  feifer  Otto  lonbc  on  neine  toetbe  geben  bor  ber  ftab,  unime 

bat  eb  to  malen  ad  er  voa^  loente  an  be  ftab : '  f  o  gaf  i^e  on  be  toeibe  ober 

ber  Stbe,  unb  be  toeibe  iö  ber  ftab  to  SDiagbebord^  bil  na  anberl^alfl^un^ 

im.  fc^tt  iar  geipefen  er  Srafoto  geftid^tet  toart,  unb  l^ebben  be  ||  in  loeren 

gel^ab  loente  l^er  an  jennigerleie  anfjjrafe,  unb  l^ebben  ber  toeibe  ben  bau 

25  Srafatoe  ntebe  gegunb  bor  funberliler  gunft  loiüen.  be  loil  fe  unfcr  bor^ 
ger  !oie  laufen  unb  liegen  bitten,  bat  fe  np  be  toeibe  gan :  f o  wogen  fe  ber 
mit  unfem  toitten  toot  mebe  brufen.  of  toere  bat  toittif  unb  optri^axt  bat 
unfer  ftab  foie  mit  btoten  toerben  ober  bort,  toenn  be  @lbe  grot  i^,  unb 
toerben  bar  u^>  be  toeibe  breben :  unb  toann  be  Sfbe  luttif  toere,  f o  leit  me 

30  be  foie  oberftoemmen.  toere  be  toeibe  be«  bom|)robefte«  ebber  ber  ban 
Srafatoe  getoefen,  be«  ^ebben  fe  nid^t  geftabet.  o!  toart  bar  funberlifen 
to  geanttoerbet,  be  ban  S0iagbebord^  l^ebben  bar  gerid^te:  toat  bar  unge^ 

8.  *^efcbe'  fe^tt  AB,  12.  bat  bat  Ä,  24.  ber  ».  St.  B. 

1.  ©tc  Dörfer  9iot]^enfcc  unb  ®Un*  3.  ^n^amt  ber ^iH);t)Cttborfer gelb* 
benbcrg  («gen  %  9R.  6ej.  2  äft.  hörW.  marf  ift  itod^  bi«  jcfet  erhalten.  3)er  Ort 
toon  ÜÄagbcburg.  fetbjl;  üflUd^  t)on  äxatan  gelegen,  tt)irb 

2.  Ueber  bic  ©cfetjung  ^afau«  na(S)  Bereit«  in  ben  Urfunben  (Sb.  Sid^mann« 
bottänbif(3^en  Sichte  f.  ob.  jum  3.  1164,  (1152—1192)  aU  Söüflung  bejeid^net. 
@.  119. 


304  ^äf'6pptnäfxi>nil 

ttd^tcö  Vippt  fd^ege,  bat  »toftc  mcn  ctagcn  unb  t^tcn  in  unfct  ftab,  iDcnte 
ber  ban  Äralotoc  gctid^tc  ging  butcn  bcn  bifen  nid^t,  unbc  be  bau  Ära^ 
foioc  xiäjUn  futoen  otniäft  bat  ungcttd^te,  bat  u})  ber  botgcr  tocibe  fd^uet. 
alfo  fd^ciben  bc  unfen  bar  ban  unb  l^efcben  or  toribc  unb  öcre  in  redeten 
gctoeren  bel^olben  toentc  l^er.  5 

DI  bebingcbe  l^e  bc  ftab  an  ban  ber  bifd^ere  toegen  umme  be  bronen 
nad^t ,  bat  t^  bat  be  btfd^erc  in  l^ilgen  nad^ten  *  bifd^en  moften,  be  })tegcn 
om  bor  bore  teffe  unb  tinfe  to  geben,  bar  loart  to  geanttoerbet,  tt)e  »often 
ban  ben  Monen  nad^ten  nid^t,  toe  enl^ebben  ben  öifd^eren  nid^t  borboben, 
ol  entoere  neimanb  in  bem  rabe,  bem  bar  Witßf  »e^  ban  »ere.  bat  6Ief  to 
of  bar  bi,  unb  biffe  bebinge  bieben  ^tan  vop  fif  fulbcn  unb  bteben  of  attc 
ungefd^iben. 

3n  buffem  fufcen  jare  erl^o^en  be  i)orftcn  unb  leeren  nie  fd^attinge, 
atfo  bat  fe  al  or  [tebe  unb  or  armen  tube  in  ben  lanben  uj)  ben  tegeben 
<)enninge  fd^atteben.    be^  toad  ein  anl^cber  be  einogebe  marfgreoe  3GBit  15 
l^elm  ijan  3JKffen,  be  of  ein  anl^eber  tt>ad  ber  quaben  crnjegrofd^eu;  bar  äße 
biffe  taub  ntebe  gelbe«  unb  gube«  berobet  »orben.    bar  na  nant  be  l^er* 
tod^  öan  ©äffen  be  fd^attinge  oan  finen  armen  luben,  bar  na  be  ban 
änel^alt  aBe  bre,  ban  Sjerioift,  i)an  Äoten  unb  oan  Söernebord^.    bar  na 
l^abbe  unfe  l^ere  i)an  STOagbebord^  bifd^o))  Sllbred^t  bau  Quemforbe  bat  of  20 
betenget  to  efd^enbe:  bat  buCging  nid^t  bo  ber  tib.    bar  na  nid^t  lange 
nam  ^e  bat  in  bem  gerid^te  to  ©eoefenftein  || ,  bar  na  ober  al  bat  taub  jfy;. 
funber  in  ber  borger  gube.    be  boml^eren  geben  bat  ober  tegen  or  eigene 
brebe  unb  of  lid^te  umme  ore«  ^jroftte«  »iüen. 

fl)Mi:gi2.        3ta  gobe«  gebort  1402  jare,  ate  equenojrium  toa«,  umme  funte  ®re*  25 
goriu«  bage  uten,  fad^  men  ein  cometen  f deinen,  be  tt)ad  grot  in  bem  m^ 
ftcn  unb  toart  gefeen  to  i^anbe«  na  ber  funnen  unbergang.  be  funne  loa« 
bo  in  ariete  in  bem  teifen,  bat  i«  in  bem  loeber.    buffe  cometa  l^abbe  bete 

g»Ärj26.ftraIen  u^ioart  ate  ein  beffeme.    na  pa\ä)^n  toaxt  f)t  ^x  to  taube  gefeen 
unb  of  up  bem  mere  oor  ber  funnen  u})gange  in  bem  often,  30 

3n  biffem  iarc  loart  grot  frid^  üoifd^en  foning  SÖenfetatoe  bau  Sdt^ 
men  unbe  bem  foninge  oan  Ungeren,  be  fin  brober  loa«,  biffe  foning 
bau  Ungeren  toart  geforn  bau  ben  bel^emifd^en  leeren  to  bormunber  ber 
cronen ,  bar  umme  bat  bat  lanb  to  SSel^emen  bete  unbrebe«  l^obbe,  be«  er 
nid^t  enioa«.  unber  be«  beug  be  foning  ban  Ungeren  ben  bel^emifd^en  35 
foning  finen  brober,  bar  umme  bat  f)t  finen  fd^at  of  l^ebbcn  loolbe,  bo  fft 

1.  \>.\f.  bie  ^aäft  toon  ber  Stgilic  ber  ^>o]^en  gcjic  ium  gejie  felbp. 


«U(ä^m.    1402. 


305 


öotmunber  »orbcn  tt)a^  * ;  unb  be  f oning  Dan  Ungcren  beng  o!  $toco))ten 
bcn  marfgteöen  i)an  2Kercten  fincn  ijcbbeten*  unb  öorbc  on  mebe  inUn^^ 
gcrcn  gefmebet  np  einem  toagenc.  bat  na  na  totnad&ten  tt)ol  bre  loefen 
to6f  be  fontng  »an  Ungeren  mit  ijelen  JCutfen  bot  9tefen6ot(^,  bat  l^abbe 

6  matfgteDe  SBill^etm  gefoft  toebbet  be^  loninge^  i)an  ©el^men  tottten*, 
tt)ente  eb  'oan  om  to  (el^ne  gin!,  unb  be  fontng  toofbe^  ome  ntd^t  Ken :  bat 
toatt  betid^tet., 

3n  buffem  fufeen  jäte  bcdtjttbage«  na  be^^itgen  ctuje^  bage  in  bem®n)t.i4. 
l^ettoefte  beti^of  fif  ein  gtot  Jammet  in  buffet  ftab  unb  ein  gtot  tloibtad^t, 

10  bat  »otl^of  fif  t)an  ben  betfenf legeten  unb  ben  fmeben,  be  teten  to  ftotme 
luben  to  funte  3acob  unb  fam|)ben  fif.  bat  lei|)  bat  gemeine  i)olf  to,  unb 
be  9iienftebet  quemen  bat  to  mit  einet  gtoten  fd^ate  unbet  einet  bannen 
ten  to  bet  f)ogen  Rotten  in.  bat  toatben  otet  be  becfenfleget  unb  fmebe, 
be  fe  in  getaben  unb  J^etiget  l^abben  unb  on  fd^otben  to  ^vdbpt  fomen  mit 

15  loa^jen  unb  fd^ote.     bar  quemen  to  Difd^ete  unbe  fd^ejjlube  unbet  bem 

oi>zXf  unb  quemen  bot  bet  fnofen^autoet  gilbel^u«  *  unb  efd^eben  f e  bot  af 

i?7b.  unb  f))tefen  ||  't)oIget  un«,  ate  gi  un^  geIot)et  l^ebben/  fe  togen  mit  gteff* 

ßfem  gebete  unb  in  gtotem  Dtei)ele  u|)  ben  matfet.    bat  quemen  to  be 

fd^omefet  unb  fotfenete  unb  gingen  mit  gtinnnigem  mobe  to  bet  »effele* 

20  unb  ]^autt)eben  bat  an  mit  ejren  unb  l^atoen  u|)  be  fmeben  unb  be  munte^ 
fameten ,  unb  nemen  bat  ut  toat  bat  t>an  toetfe  tnne  tt)a«  unb  bau  gelbe 
unb  i>an  getebe.  bo  bat  al  ut  ge|)ud^et  ioaö,  bo  botben  fe  bat  ftto  to  unb 
btanben  fe  in  be  gtunt.  bit  fam  to  umme  bet  munteloitten,  bat  men  ptn^ 
ninge  l^abbe  geflagen,  bet  gaf  men  bte  Dot  einen  gtofd^en  tom  etften.  bet 

25  mafeben  be  toeffelet  öot  bat  etfte  al  to  i)ele  unbe  met  toenne  men  bet  be* 
botfte,  alfo  bat  be  lubefif  nid^t  mit  ^>ennigen  toolben  betaten  taten  funbet 
mit  gtofd^en.  bat  umme  tootben  be  ))enninge  ungeneme,  bod^  toeten  fe 
gub,  unbe  be  matftoid^t  bel^eilt  feigen  tot,  afö  bat  gefat  loa«,  unb  bet  pzn^ 
ninge  nam  men  bo  öeite  ^ox  einen  gtofd^en.    be^  tootben  Stintenbet  unb 

30  Söeftfelinge  geroat  bat  be  ^)enninge  alfo  gut  loeten ,  unb  nemen  bet  pm^ 

4.  diofenb.  B,      14.  i^oVot  AB,      20.  «nb  munte!.  B.      22.  )a>üxpm  B.       30.  entoar  B. 


1.  2)ic®cfanflenna^meSöenxeI«bur(]^ 
©igmunb  gcjd^a^  am  6.  ÜJiärj  1402  im 
^iJuigg^ofc  t>er  Slltftabt  ?5rag,  f.  $alacf^ 
a.  a.  O.  141;  beö  ©d^aljee  SÖßenjcIö  ht^ 
mäd^tigtc  fi^  ©igmunb  gu  ÄoUin  ^n* 
fang  J403;f.  cbenba  @.  149  f. 

2.  3(m  3.  3um,  f.  ?5a(a(f^  144. 

3.  @^(o6  ^Ricfcnbiirg ,  tl.  Offe^g 
anb  @tabt  3)uy  (untücit  i>ott  S^e^Ii^)  in 
SBöl^mcn  Ijiattc  S3öfe  toon  S'liefmbmg  bem 

(Stdttcc^ronifcn.  VII. 


SWarfgr.  Sil^clm  bem  (Sinäugigen  toon 
ÜJicißen  im  3.  1398  auf  SQBiberfauf  über^» 
laffen,  f.  ■©orn,  ®efc^.  gricbrid^«  be« 
(Streitbaren  232  SRt>it,  378  $Rote. 

4.  !S)a6  ^no(!^en]^auer'®ilbe]^aud  tag 
bi«  1631  in  ber  Änod^enl^aucruferfirage 
ni(i^t  tt?eit  öom  3ol|>attni8!trd^bofe ;  f. 
3Ragbeb.  ©efc^id^tS-SBU.  1867,  @.  124. 

5.  S)er  erjbif(j(iöfti^e  SWünge  lag  auf 
bem  3lUen  «Warftc. 

20 


306  ^ä^B)(i)pmä}Xoml 

ntnge  fcio  bt«  bot  einen  grofd^en,  unb  tDorbcn  botboret,  atfo  botittd^tehe» 
etlife  tube.  nnfet  [tab  muntc  unb  ^ienntg?  unb  gonben  un«  f>jlbeni  bftß 
bäte  ntd^t  btt  looiS  bc  fa!e,  bat  bc  fant})mnge  ber  afgunftiflm  btcöefon. 
liibe  ban  to  qwam. 

ÜDo  be  toeffct  gebtant  loa«,  bo  latbe  bat  gcntetuc  bott  ban  ben  beitt  5 
benomebcn,  gUben  ebbet  inntngen  jegen  be  loben  u^)  ben  bif d^matfet  ^ ,  batr 
be  tat  nppt  toa«,  unb  begunben  to  [totmenbe  an  be  Ioi)en  unb  fci^otem 
bat  up.    bo  ftunben-  bat  tioe  botgetmeftct,  ^an^  |)ibbe  unb  ^rebetif 
3Stn(fe,  in  ben  benftet^n  unb  f^itelen  ban  boijen  ^et  nebbet  unb  beben  bat 
f^  [jtiüe  tt)eten  unb  l^otben.    bo  f|)tefen  fe  bau  bet  [tab  toegen  '(ebien  10 
btunbe>  tDiioiUen.bon.aßent  bat  gi  lotßen:  toeö  gt  nid^t  üben  tnißcn,  Witr 
toxtk  toi'  getne  afbonunb  na  iutoean  -tahe  l^otben'.    bo  toctcn  ntci^t  bele. 
bet  tabmanne  unb  bet  nteftete  u^^^je  bet  looen  nod^.  bet  l^unbettnian^  unb 
otet  ein  beit  toeten  l^eimülcn  ban  on  gegan  ijan  bem  t^be  af[e  be  a^^ofto* 
leaoan  unfern  l^ten.S^fuSj^tifto,  unb  fulben- toeten  betbele  lomen  banns 
bet  toben  mang  bat  gemeine  boll  \i\^t  benmatfet  unbtootben  ote  l^ul^erep. 
unbe  etltle,  be  in  ben  tabe  toeten,  l^abben  otet  inninge  bauten  in  htn.f)m^ 
feen:  mo  be  ote  ||  eibe  betoatben,  bat  toeit  gob  altetbeft.    bo  tei(j  bat  ge?  if«; 
meine  opB  an  ben  tab,  fe  fci^olben  fif  gebangen  geben,    bo  fjjtefen.fey 
loolbeuffe  fe  betoaten  bat  on.nein  leit  gefd^e^?,,  fc  toolbenfif  geben  in.ou'i« 
genabe.    bit  lofte  loöeben  fe.  ben  botgetmefteteu;.  bem  tabe  unbe  bcn»btD^ 
mm  tuben,.be  bi  beme  tabe  nod^  gebleben  toeten^  bet,  boc^  nid^t  bele  tt)ai8* 
Saxnpt  ein  btattogef,  be  be^  ganjen  boße«  ein  i^obetmontoa«;  fjon«: 
©ioatte,,  ^auÄ  SBoItet^  be  bedtenf legete  nppt  bat  getofte  o^jenben  fe  be 
lo;oen  unb.  ttebeu  l^it.  afi  jegen  bat  oolf,  bo  fe  be  tablube  fegen,  b»  U)oIbett  25 
fe  fe  nodj^.bot  ftan,  unb  be.fegeoeleget  i^abben.,  be  funben  fe  fumetebbrn. 
bat  fe  nid^t  etflagen  tootben.;    bo  lootben  fe  bei8:  to  tabe  bat  fe  molben? 
bat  nie  ^u^:  etftotmen,  bar  be  loantfnibet^  nppt  toeten^  unb  bort>e«i  bar 
unbet  einen, toag^Uy  bat  mofben  unb.  fd^wf feien. ui);))e  toeten,  unb,  toofben 
feiafbetnen,  unb  beben. bxid^,  neine  toete  bat  ban;  unb  begunben  mit  ejen  30 
to  ^toenbe  an  ben  toantl^of  l^inben  unb  böte  unb  tt>olben  on  genomen 
i^ebben  toant  unb  gelt  unb  ioat  fe  in  oten  gabeme  l^ebben  bunben.    be^ 
gelif  fd^ad^  ben  ftemeten,,  ben  tineloai^fiiibetn,  be  loeten  u|i  oten  gitbe^^ 
laufen. unb  loeten  in  bet  bofen  fd^ate  nid^t.   bo  bit  biffe  bte  inninge  fegen 

1.  2)cr,pafei)ovber^au^>tfiont  bc^  2.  S)ag  ©emanbf^ncibcr-iSiibetau^ 

QitmM(di)i}(ai\$&,  alfo  jc^t  ber 0(a^  ixou  lagiSdfe  be« Stilen 9Kar!tc6  u.  ber^artfttaße 

f d^en  ber  ^aviptmaäfc  uni>  bem  ©ngange  (ietjt  5l(te  ^lavti  1 4) :  bat  9i^ge  ^u«  np  bem 

iux  ^pk^tihxüdt.  marcfte  iegen  b«n  leerte  ($aul»^Ä(.  31). 


53ud^iir.   1402.  307 

hat  fc  OT  gut  meinten  nrib  otf  t>TuiWI|ti^o|)  ni^t,  bo  getreu  fe  fif  gegangen 
m  or  gnctbC;'  wnb  Mt  tt)Ä^  twat  iingci)eHi<i^  beite,  bat  fe  bat  to  bebtDang, 
atfi>  ntarfetl^olen  bifd^c  unbc  btf4Io))et?  unb  bcr  geltfen.  alfu«  in  buffcr 
toife  bH)üngen  fe  dl  anbete  inninge,  be  mit  ben  totfeneten,  mit  ben  fna* 

5  fcn]^cmn)eten ,  mit  ben  fd^omafeten'  unb  mit  ben  fmeben  nid^t  ge))Iid^tet 
l^bben,  be  biffc^  jarntttet^  anl^dbete  nnb  anbtegete  ttjeten»  bo  fe  bet  an* 
beten  inninge  med^id^  n>eten ,  be  nemen  fe  mebe  in  ot  fd^ate,  toot  bat  fe 
bat  nngerne  beben',  nnb  togen  u^j  ben  ®reben  SäJed^  unb  l^autoen  etüfet 
lübc  l^obe  u^;  bat  fe  fi!  gtote«  gnbeiS  imte  botmoben,  atfo  to  bem  ®ulben 

io'9tinge\  nnb  nemen  gtot  gut  bat  ut  an  getoanbe,  an  !o|)mefd^ot>  unbe  an 

tebem  getbe,  bat  bet  bau  ©tun^totf  unb  bet  bau  Sipcjf  toa^  —  bat  tt)oI 

np  ttt)e  bufent  matf  kxp,  bat  be  ftab  to  äRagbeBotd^  no-thit  gtotem  fd^a* 

im.  bett  moften  getben  —  unb  fteilen  bitt  an-  in  bat  ||  futoel^u^,  bat  eb  betnen 

tt>att;  bat  lefd^eben  be  neibete,  be  in  bet  fd^ate  mebe  gingen,  n^)^3e  bat  ot 

15  j^ufe  nid^t  mebe  botbtenben*  biffet  l^be  tt>eten  ttoe,  be  unfet  borget  toe* 
xatif  be  ge^)Ud^t  motben. 

Site  bit  gefd^cen  tt)a^ ,  fo  fnm^t  ein  man!  be  fd^ate  to^jcn  unb  fptaf, 
bat  toeten  toot  tt^e^unbett  ttja^enbet  tube  in  ben  SRoffettl^f  gefomen ,  be 
tt>oIben  ben  tifen  to  ^ulpt  fomen.    be«  togett  fe  u^  ben  5Rien  SÖiatfet 

20  unb  bunben  be«  nid^t  atfo  bat  bat  iemiige  mapenbe  tube  meten  in  geIo== 
men.  in  be«  tootben  fe  anbed^tid^,  bat  be  ^jennige  unb  munte  np  gelomen 
tt>etcn  t^ebbet  bat  toet  bet  t^|)en  fd^uft,  unbe  fielen  an  tme  l^obe  bi  funte 
^atoefe  unb  botbtanben  be  unb  ))ud^ebcn  ut  toat  bat  inne  tt>a«,  bit  ge* 
fd^d^  a(  in  bet  nad^t,  alfe  be  fonabent  bebagebe.    be  boml^ten  unb  be 

25  :|>a:^en  ban  ben  anbeten  coßegien ,  be  btod^teben  bat  ßf  unb  tootben  bot* 
blud^tid^  unb  quemen  bot  ben  ajiotlenl^of  entoed^  unb  leiten  ot  gub  l^fnbet 
fi!,  Jbente  be  ftab  tt>c^  to  gef loten  unb  bet  totne  l^abben  biffe  lootbenet 
aöe  mad^t,  unb  |)ud^eben  toot  tn)intid^  l^obe  bi  bem  9?ien  SUiatlebe.  fe 
toflogen  be  böte  unb  benftete  unb  nemen  unf^)telti!  gub  bat  ut  an  baten* 

30  bet  l^abe,  bat  btod^  ein  jotoetf  n>ot  l^e  tootbe,  unb  fd^emeben  fil  bet  obelbat 
ntd^t:-fe  brogen  bat  oi>enbate  unb  np  gtoten  tom^  eft  fe  tool  ban  ^cbben. 
nu  mad^  men  ^oten>  tba«  bat  nid^t  botttoibelt  toetf .  bo  tteben  fe  toebbet 
ban  bem  9lien  üßatfebe  unb  quemen  toebbet  np  ben  Dlben  äWatfet  unb 
leiten  uttteieten^  fee  bi  bet  meinl^eit  njolfce  btiben,  be  fd^olbe  lomen  np 

35  ben  matfet.  bod^  bieben  bete  gubet  tube  to  l;u«  unb  botloogen  fi!  be« 
bobe«,  bat  fe  bod^  bi  libe  unb  bi  gube  leiten  gebeben,    bo  et!anten  fe  to 

10.  mi  6(!^toterff<  ^11«  }u  t.  g.  r.  a  b.       25.  'be'  fcl^lt  B.      2S.  atter  AB,      36.  erfattben  ? 

1.  3^tjt«mte2öcgl50. 

20* 


308  <Bö)öpptnä>xoxixl 

Icften  bat  fc  oDelc  gcbati  l^abbcn  an  bcm  tabc,  an  unfcn  botgetcn  unb  an 
ber  papiftit ,  bat  grot  teit  Dan  fomen  ipotbe  biffer  ftab.  be6  toorben  fe 
to  rabc  bat  fe  ben  rat,  be  ipantfnibcre,  be  crcmetc  nnb  tinetpantfniberc  bar 
to  btpungen  bat  fe  cn  toJjen  moften,  tt)at  bar  gefd^en  tpere,  bat  wen  be^ 
nid^t  tt>refen  tpotbe,  unb  be  fd^abe  be  bar  gefd^een  tt>ere,  bat  fe  ben  al  to  5 
male  tpoiben  l^el})en  büen  unb  be^  6enemen ,  eft  fe  bar  umme  bebebinget 
tDotben.    bat  moften  fe  aöe  loöcn  ||  unb  borbwen  bor  allen  inningen.  .fj;. 

^ar  na  tporben  fe  to  rabe  bat  fe  ben  jegentoerbigen  rab  tootben  af* 
fetten,  ate  fe  beben,  ft>ente  fe  i^abben  be  ftottete  to  ber  toben  unb  l^abben 
be  toten  inne,  be  bewarben  ein  beil  ber  forfentoerd^ten  unb  ber  fntebe  to  10 
ber  tootbener  ^anb.     bit  fd^adfi.    be  rab  toart  af  gefat ,  unb  foren  nie 
rattube,  ttoe  ut  ber  meinl^eit,  at«  9toIebe  t>an  bemSetre  —  be  bod^  to  ber 
tib  buten  ber  ftab  tpa^  unb  t>an  »rodeten  toegen  biffer  getumme^  getDeten 
tt>a^ ,  unb  forn  on  anberioeibe  in  ben  rab ,  at^  eb  om  bod^  nid^t  l^ebbe  ge= 
bort  in  bem  rabe  na  olber  toonl^eit  to  toefenbe  er  »enn  umute  bat  bribte  15 
jar  *  —  unb  §inrif  Dan  SBinninge  to  borgermeftere.    Dortmer  bo  be  nie 
rab  gefat  toa^,  bo  enl^abbe  be  rab  nein  büße  madf^t  to  bonbe  unb  to  ta^ 
tenbe,  funber  be  tootbener  l^abben  tube  geforn  buten  bem  rabe,  mib  ber 
rabe  fe  alle  bing  ^nbetben  unb  l^anbeln  f df^olben ,  unb  be  ^unbertman 
loeren  bar  buten  befd^eiben.    bo  mofte  be  nie  rab  einen  bref  mafen  mit  20 
aüer  inninge  ingefegel  Dorfegelt,  bat  men  ttoier  grofd^en  min  toenne  ein 
fc^od  fd^olbe  geten  to  tinfe  binnen  ber  ftab  bor  be  mar!  ein  borger  bem 
anberen,  alfe  tauge  bat  be  jjenninge  eine  ftebid^eit  unb  ein  ftanb  ^ebben. 
bit  tt)a^  unfer  ftab  ein  bo^  gefette,    buffe^  gefettet  toorben  be  Dorften 
unb  leeren  getoar  l^ir  ummetang,  unb  be  ftebe,  )oan  ben  unfe  borgere  gutte  25 
^bben  unb  öorbretet,  be  tootben  ber  erften  gefette  unb  getofte  xoeringe 
nidfit  i^olben  unb  rid^ten  fif  na  bem  leften  gefette  ber  ftab  unb  boben  un* 
fen  borgeren  ben  toebberfo^)  orer  gutbe  unb  lootben  on  geten  of  ttoier 
grofd^en  min  to  tinfe  toenn  ein  fc^odE  i)or  te  mar! ,  loot  bat  orer  ein  beit   . 
breDe  l^abben  oberfflranbeburgefd^  gelt  unb  ein  beil  ber  SDiagbeburgefd^en  30 
geringe,  unbbe  ^eren  unb  ftebe  befet^n  bar  mebe  jegen  unfe  borgere.l^art- 
lifen  unb  get)en  on  nod^  gett  ebber  tin^.    bit  brad^te  bem  rabe  t>an  ber 
gutte  tt>egen,  be  be  rab  l^abbe,  groten  fd^aben,  toente  einem  benere  ebber 
folbener,  bem  fe  bi  ber  otben  loeringe  bif  tot  geöen,  bem  moften  fe  bo  ein 

33.  ben  be  r.  B, 

1.  @.  bic  Urf.  Don  1330  bei  ^off*  f5nc  nod^  ttoc^  hxbttx  pcn,  urtbe  mctt 
mann  1,  247 :  S^ortme^jr  fci^ottcn  nnber  fd^aü  ncincn  man  c^r  aU  umme  bat 
bvigen  tn)Mff  vatmanncn  nid(>t  taber  unbe     breite  ia^r  to  bem  ratftocl  emcl^tcn. 


SBU(^TTT.     1402.  309 

fd^ocE  grofd^cn  gct)en.     atfo  fonbc  ft!  biffc  ftab  mit  otcn  renten  ntc^t  be^ 

!29b.  flött.    bar  quam  t)an  up  bat  mcn  mofte  fd^oten  ||  ber  [lab  to  orer  tctingc 

to  ffutpz ,  be«  mcn  bor  ntd^t  beborftc,  be  h)tle  bat  h)t  gube  marl  l^abben. 

Zo  t)an\>  f)\x  na  ctagcbe  Btfd^o^)  3llbred^t  t)an  Quernforbc  unb  pn 

5  ca^5tttct  bcfunbcreti  ftoarfifen  unbe  l^eftltfen  ot)er  bc  Borgcrc  fccn  borftcn 
leeren  in  bif fcn  tanbcn  unb  ben  ftcbcn  ummc  eine  oöelbat ,  be  be  borger 
an  om,  an  finer  toeffcl  unb  bril^eit  unb  an  finen  papen  geban  l^ebben 
toebber  ere  unb  red^t  unb  iDcbber  or  eibe.  bat  clagent  toarbe  U)oI  ein 
l^alf  jiar.    bete  leeren  ftebe  unb  anber  gube  lube  unb  tjrunbe  ber  ftab  l^eb* 

10  ben  fif  gerne  bar  inne  toaren,  bat  mcn  biffe  ctage  gebrofen  l^cbbe  unb  be* 
rtd^tet,  funber  biffe  pla^xm^tx  iDcrben  bat  unb  tpolben  neue  berid^tingc 
l^ebbcn,  toente  bc  bifd^o^)  l^abbc  toot  üorluben  taten  batmen  om  finc  tt)cf* 
fclc  toebber  gebutoet  l^cbbc  unb  finc  muntc  geioerbtget  unb  finen  papzn  bat 
or  tDCbbcr  geben,  fe  teeren  be^  tool  af  gefomen  mit  ringem  gelbe,    bo  bat 

16  be  bifd^o^)  unbe  bat  capxttd  bornam  bat  bc  borgere  on  ürebelilen  borgin* 
gen  unb  neuer  berid^tinge  begerben,  bo  teart  be  rab  unb  unfe  borgere  gc* 
tabcn  to  ^ilbenfem  bor  ben  bont|)roöcft ,  ben  fe  ummc  ber  getoalt  toiüen, 
be  on  gefd^een  toa^,  to  einem  rid^tere  bcl^olben  l^abbcn. 

9lt6  unfer  ftab  juriften  unb  be  ^)rocuratorc^  to  ^n^  njotben ,  be  toi 

20  bor  gerid^te  gefanb  l^abben ,  be  feit  l^er  ßubotf  i)an  SBcrbergc ,  unfe^  bom* 
pxot>t\U^  to  aKagbebord^  brober,  borl^olben  bi  §elmftebe  unb  bcng  fe. 
bar  quam  cd^t  grob  borfumeniffe  bau.  bc  ian  ging  oüer  un^,  be  fang 
toart  gcfegct  ober  at  bre  ftebe  * :  mcn  grof  bc  tube  boücn  l^orf am.  be 
U\(i)op  lob  und  bor  ben  lanbbrebe  unbe  bemoiebe  und  bar  of  mebe  in 

25  toertlifer  ad^t.  tt)i  f anben  bar  be  unf en ,  alf e  ^inrif e  ban  SBinningc 
unfer  ftab  mcfter,  unfen  l^obctman  unb  §inrife  ban  ben  SRonen^,  be 
und  boranttoerben  fd(^otbcn.  be  tDoIben  be  ban  bem  @otte  nid^t  feiben 
nod^  bar  in  öeligen,  toente  bar  tt)ad  bed  lantbrebed  gerid^te  gefed^t,  bar 
tt)i  bor  gclaben  toeren.    bo  tporben  be  unfen  atfo  bidfc  getoarnet  ban 

30  leeren  unb  ban  brunben,  quemen  fe  bor  bat  lantrid^te,  fe  fonben  be 
toppt  nid^t  be^olben,  unb  reben  blud^tinged  '  tpcbber  ut  bem  ®oIte. 
bo  ctagcbe  be  l^crc  np  und  borgere  unb  ftoor  u^)\>e  finen  fnien  ||  bor 
bem  lantrid^ter  bat  tpi  om  unb  finen  paipzn  l^ebben  fd^aben  geban  mer 
ebber  min  ald  up  bertid^  bufent  marf.    bat  geft  toart  u^)  und  borgere 

4.  ctagben  B.     '».  Ctuertnf.*  fcl&Tt  B,       10.  betoown  ff,       11.  beriefet  A.       20.  bf n  AB. 
23.  gelcflcrt  AB,  bod^  in  B  »on  fpäterer  <$anb  bed  ^t'  audgcOtit^en.  25.  bar]  vor  AB, 

ba^tn  fambten  »tr  a,  loir  fanbtenn  t>or  b,         34.  mer  ebber  mer  AB,  me^r  ober  tventger  A. 

1,  Stttjiabt,  ^Reuflabt  «nb  @ubcn-  2.  @.  <^.  292,  STnm.  3  vnb  <B. 

bürg.  318, 3, 


13Ua. 


310  (^(J^ö!|)^cn^ronif. 

j)otbet(ct.  bit  feten  be  borgetc  ai  ober,  bc  U\^i>p  l^abbc  taten  borfeeben 
bat  men  m^  nid^t  toboren  fd^olbe  nod^  fotn  «bbet  mel  ebber  iDetfertetc 
bat  tt>ere.  bo  iputinen  be  rab  befttd^  mit  glebten,  unb  uitfe  jfeerftere  loften 
!orn  in  ber  ®orbe,  unbe  ut  biffer  ftob  boren  unbcrtoilen  20  teagene  ebber 
30,  unb  be  ffoutman  mit  ben  beneren  be  beleihen  fc,  a^fiO  bo^t  ^\x  !orn^  .5 
genod^  in  quam,  men  lofte  aber  febebel^afoen  fiepet  loeite^  bor  ein  fciM 
crujegrofd^en  unb  geben  buer  genod^.  bo  men  eb  on  afboren  tootbe,  bo 
leibe  bc  U\ä)op  lube  to  333oImirftebe  unb  to  Söantötebe,  be  bat  toeren 
fd^olben.  ben  entfebe  bo  be  rab,  ipe  unfen  fcorgere«  l^inberbe  be  lobart 
unb  be  bar  ober  betreben  toorbcn,  ber  bienbe  tt)otben  fe  fin.  bo  tüolben  lo 
Je  *  nid^t  gerne  ut  unb  meinben  bat  ^inberen,  toor  fe  fonlDen^  me  entoolbe 
of  unfe  borgere  in  ben  bifteben  mere  laufen  ebber  j^gen,  unb  h)orein 
aWagbeburgefd^  man  quam,  bar  mofte  men  ftt)igen  in  ben  ferfen.  to  k]kn 
ging  be  bifd^o\>  bar  mebe  umme,  bo  fe  neine^  banne«  ad^ten  n>otben,  bat 
men  fe  fd^lbe  bortantfrebet  l^ebben,  unb  men  fd^f>tbe  fe  biorbeitet  l^ebben  i5 
na  ber  loon^cit  be«  tt)eftt>a{ifd^en  tantfrebe«  al«  erlo«  red^to«,  unb  bat 
men  fe  fd^olbe  berobet  i^ebbeu  ore«  übe«  unb  gube«  [atfobat  fe]  aö^rmegen 
moften  unbelid^  fin.  bo  fe  bat  botben  bat  men  fe  bar  mebe  btt)ingen 
mod^te,  bo  tt)orben  fe  anber«  rabe«  unb  begerben  rid^tinge.  bo  eb  quam 
jegen  ben  baftetabenbe,  bo  tt)a«  grebe  ©unter  t>an  ©toarjebord^  bi  unfen  20 
^eren  bau  SWagbebord^  \xp  bem  ©olte,  toente  l^e  lad^  an  bem  |)obagre,  unb 
fin  capittd  iacif  to  ($albp.  bo  entbot  grebe  ©unter  bau  ©toarjbord^  ber 
ftab  grot  finen  benft,  tt)otbe  be  rab  bat  l^e  ttoifd^en  unfen  leeren  unbe  ber 
ftab  arbeiten  fd^otbe,  bat  fe  ftjE  unbcriange«  berid^teben,  bar  tootbe  i^e  ein 
gub  boger  to  fin.  \>at  toa«  bem  rafce  >9ot  to  banfe,  unb  fd^reben  an  ben  25 
)oan  ©njarjbord^,  bat  i&e  toolbe  to  pn  fomen  to  äRagbebprd^»  botge^ 
fd^ad^*  fe  beben  on  bat  l^e  toolbe  ein  gub  boger  fin  ttoifd^en  unfern  l&eren 
unb  ber  ftab,  bat  ||  toolben  fe  gerne  borbenen.  alfo  unbertoant  fit  be«  be 
j)an  ©toarjebord^  unb  nam  greben  §anfe  bau  Quernforb^'^  bar  to,  be 
be«  bifd^ojje«  brober  tt)a« ,  unb  berid^teben  sfüz  fd^elinge  unb  ttoibrad^t  30 
mit  bem  ^eren  unb  ber  ftab  in  biffer  n?i«,  bat  men  be  toeffete  koebber  in^ 

I.  of  Mi  ge(t  tDUi'beu  bte  6urgec  uerorteUet  a,  ^ai  getbt  warbt  \)f  x>n9  hütc^tit  \)üütiltt  b. 
3.  <jteue\?en  B.  lt.  men  njotte  AB^  17.  a(fo  bat  fe]  fel^tt  AB,  alfo  ba«  fle  aUents 

^atben  muften  t^nftcf^er  fein  a,  aQerrcegen  muften  fit  9.  f.  6.  \fi.  tvplb^  B.         29.  H] 

fe^It  4B,  ber  \>.  @d)tüarfeb.  a,  @raf  ©unter  t>on  @.  6. 

1.  2)ie  frjftiftifc^en  Sßannfd^aftcn  in  a^ojlcl«)  J403  tjl  9tamtn^  bc«  festeren 
Solmirftcbt  uub  3BanjIeB«tt.  al&gcfci^iloffen  bur^  'bie  cbctn  gratoc  ^n* 

2.  2)er  SSergteid^  jtöifc^en  @tabt  unb  t^erc  ^on  @h)avc^burg  l^crrc  qu  ©un* 
(Sqblid^of  öom  26.  gebr.  (am  j^antagc  bev^l^uß,  ^nö  tmtv  l^erre  cju  0tt)em* 
neft  naä)  fenb  SD^atljjiej  tage  beS  ^eiligen  fforbc  jc.^ 


t30b. 


53u(^ni.    1402. 


:^n 


Wen  fd^olbc  unb  bc  muute  n^etbigen,  ate  bor  gebebtnget  \s>a^,  unb  men 
fti^ölbe  bcm  leeren  geben  umme  ben  ^on  unb  ben  fd^äben  ttoe  büfent  fd^od 
crujegtefd^n  unb'bat  bi)tT)'to  SDobefegetoebber,  bat  ber  ftab  bifl^unbert 
49tanbe6ttrgefci^e  matf 'ftunt,  te  wer  tj)ennel5  ^unbert  an  gtöfci^en  ftunb 

5  unb  36  mar!  getbe«,  bat  to  bat  fceftab  an  Ottet'^feben  l^äbbe  bor  400 
marl*  be  hm^trtn  Umn  bor  enbuten,  tt>entebe  l^eitben  or  bint'al 
ton  unb  mögen  orbtng  garl^^,  wente  or  fd^abe  be  ti)a«  grt)t.  'bo  btt 
mit  bem  leeren  gefonet  tt>a^ ,  bo  erebcn  urtfe 'leeren  ben  bau  <Stt)arje6or(i^ 
mit  einem  tetbene  ^)erbe,  bat  lofte  mit  bem  tuge  unb  mitbem  fabele  bef tid^ 

10  fd^od  grofd^en,  unb  geben  grebe  §anfe  be'^  Bifd^o^)e6  trober  einen  ftdlten 
l^ngft,  bc  lofte  tool  40  fd^od  grofd^cn. 

Sltfe  biffe  fcerid^tinge  gef^een  )m^  —  be  ttjoirt  büttogen  in  be^  belfen^ 
l^obe*'  in  ber  ®ubenbord^,  bar  toa^  be  bif(3^o^)'inne  —  bar  na  be^  tttibe*awdr326. 
reu  bage^  unfer  leben  brutoen  in  ber  baften  bo  "ttjart  greben  '®nntet?^ 

15 'föne  be  bonn>rObeft  ban  SUieinj  geloren  to  einem  botftenbdr  tei8  göbe^l^u- 
'fc^  to  SWagbeBord^",  nnbe  om  toorben  be  ffote  unbe  6orge  geanttt?etbet 
funber  ®ebefenftein,  bat  Wfd^o\>  Sltbred^t  buten  befd^etben 'l^abbe  mit  bcm 
gerid^te ,  unbe  be  fulbe  bom^)robeft  ban  3D?einxc ,  be  ol  l^er  ®ufnter  l^eit, 
tcart  l^ir  boml^ere,  unb  be  btfd^o^>  entl^cit  om  bat  btfd^opt^omua  ftrtte  bobc 

20  unb  'toötbc  eb  om  np  gelatcn  l^cbfcen  W  finem  tebenbe.  unber  be§  ftatf  bi^ 

fd^o<)  SHbred^t  bom  Qucrnforbe  be6  binöbage«  bor  be«  i^itgen  Iifamme«3unii2, 

bagc.    atfo  teart  grebe  ©unter  bau  ©toarjbord^  tta  finem  bobe  ^h  to 

5!Wagbebord^  to  bifc^ojje  gctoren.  bit  fd^ad^  atin  bem  1400  unb  2  jare*. 

Site  mt  be  brteringe  mit  U\ä}op  fllbred^te  bultogen  tpa«  mit  ben 


5.  CCC  A,  CCCC  -Sa;  f.  ^Rin.  I. 
^0(6  b,  8.  torfonet  B, 


7.  bie  f}itUm  i^c  bing  gar  l^o<^  a,  fle  ^.  ^f^xtn  fdiaUn 


1 .  2>ic  tm  £eptc  eiiräl^nien  ©teUcii 
bc«  S3crg(eid^e«  i)om  26.  gebr.  1403  laiu 
tcn  naäf  bem  im  <Bt-%  ju  Tl.  bepnbU* 
d^cn  Original  (C^rjfi.  iWagb.  XXII,  18) : 
*(£5um  irftctt  futten  unb  woltten  toir  öor^ 
genau  rab  unb  borgcre  unfern  irgeuan 
5crn  unb  f^nem  g^tiö^uß  f^ne  toe^jfelc 

unb  muntien  mibbcrbumen  tajen 

95otb  wer  fft  getl^ebinget,  böj  tt>ir  bcm 
egeii  ungtrt  l^crn  öot  bi^  fd^iiä^t  unb  getoatt, 
i^  <m  ^m  unb  oti  ben  fi?nett  -gcf^cn  iß, 
fnÄen  wir  imb  ttwtteti  tun  e^rt  gtfcJ^cugft, 
al?fo  baj  ttnr  ba«  bt)tff  ©  o  g  e  n  bobcköeu, 
baj  brtß«  l^trtt  öorfarn  un«  urtb  bet  (tab 
gcfacjt  ^^ottcn  unb  :|)^>ottbt«  jiunb  bem 
genau  ungtn  i)tvn  unb  f^nem  goti«l^uß 
»ibbcr  leb  ig  unb  W  aebett  ürtb  cuq 
icmq  unb  bricqig  mar!  0elbee  an  bem 


•börffc  c^'u  grftgen  Ottcr«lcben,  bie  oud^ 
ber  ftab  toorfacjt  h>aren,  fuKcn  n)ir  unb 
njollcu  oud^  unfem  l^ern  »ibber  lebig  unb 
lo«  geben  unb  bie  bricöc,  b^  uff  beiberftet 
bar  ober  gcgebn  fin,  tijibber  entwerten, 
out^  füllen  wir  unfern  irg<n  l^ern  geben 
^ctoe^  tufenb  fci^of  cruqgroffd^en,  alj  in 
ber  ftab  cju  aJieibeburg  genge  unb  gebe 
ftnb...*  Sgl.  @.  287,  %nm.  1. 

2.  Ucber  bie  Sage  berSed^anei  f.  oben 
e.  208,  2(nm.  3. 

3.  *2Btt  (^unt^er  . . .  mitl^elfer  bc« 
jtiftiö  ju  ÜWeibeburg  unb  bom^robi'fl  ju 
SyjentjC  nennt  er  f^  in  einer  am  10. 3uni 
1403  au^gejtefltcn  Urfunbe.  $Riebcl,  Cod. 
D.  Brand.  B,  III,  l61.  %l.  b.  2)re)?- 
]^au^)t  I.  96. 

4.  W<3^t  1402,  fonbwt  1403. 


312 


<B^'6pptn<ifxomt 


10 


borgcrcn,  bo  unbcvtüunbcn  fif  bc  fufcen  leeren  t)an  ©tpatibord^  unb  grcöc 
§and  j)ot  genant  ber  fd^clinge  ||  of  ttütfd^en  bcn  botgcrcn  unb  bcn  bom* 
^ercn,  unb  bc  borget  t)ettgeben  be  boml^eTen  to  lomenbe  in  be  ©uben^ 
ioxä),  unb  aüe  ttt>ibrad^t  unb  fd^ettnge  ttoifd^en  ber  ftab  unb  bcn  bom^c^ 
Ten  toete  bo  tt)cl  bertd^tet  toorben  ban  oreö  fd^aben  toegen:  bo  erl^of  bc 
t><m  333erbetgc  be  bonn>rot)eft  ober  np  ban  niend  be  bcbingc  toebber  ummc 
ber  ftab  bete  unb  untnte  be  treibe  ober  ber  Stoe ,  unb  anf<)tafe  be  wp  bat 
nie  unb  brang  be  ftab  atfo  fere  bar  mebe  bat  toibem  capittti  brebcmoften 
ai?ai  1.  geben  bat  toi  out  bar  to  anttoerben  toolben  nppt  funte  äBoIburgcn  bad^. 
alfo  tt)art  bat  o!  berid^tet  mit  ben  bontl^eren  in  beut  j)a(utaöenbc*. 

>Do  fanben  be  boml^eren  unb  be  rab  or  boben  to  ^itbenfem  an  ben 
bom^)robeft  umnte  ben  fang,  be  toart  un«  toebber,  bat  mcn  to  pa^dftn 
fang,  unb  be  tube  nemengobe«  tid^ant:  funbermen  ginguntmen  l^of  nid^t, 
toente  be  ferli^ote  toeren  cnttoebemet  unb  entloiet  mit  i)orbannen  luben, 
unb  mcntt)iebc  bat  btefd^  u^)^)e  bem  marfebc  unb  unbcrbcr  lo.ben  in  funte  15 
3o:^anne^  ^)arre.  ummc  biffe  toiunge  ber  ferf^obe  mofte  be  ftab  funber^^ 
tuen  geben  bem  toietbifd^o^)e  toot  60  fd^odE  crujegrofd^en.  biffc  berid^^* 
tingc  mit  ber  pap^tit  !ofte  ber  ftab  unf^)reflif  gett.  men  gaf  ben  leeren 
'oan  funte  ©ebaftianc ,  t)an  funte  Slicotatoef e  unb  bau  ben  calbunen  1 5 
l^unbert  fd^odf  grof d^en  bor  oren  f d^aben ,  unb  men  feit  einen  pfeifen  0!  20 
toebber  nemen  loat  fin  toad  uj)  ber  loben ,  toente  bed  gerobeben  unb  ge* 
ftofen  gube^  toad  befe  u<)  ber  Ioi)cn  toebber  gebrad^t  bau  gcbobe«  tocgen, 
bat  bi  bem  l^atfe  geboben  m^  toebber  to  bringenbe.  men  gaf  of  bufent 
fd^odf  grofd^en  bor  ben  braut  unb  öor  ben  fd^aben ,  be  on  gefd^een  toad  in 
oren  l^obenan  benfteren,  an  boren,  an  ftotcn,  an  l^ef }>en  unb  an  ^afen.  l^ir  25 
fcal  men  roren  ben  fcaben .  .  . 


131a. 


Ut  ber  berid^tinge  bfeben  nod^  beibe  papcn  unb  feieur  bc  buten  ber  ,f /; 


6.  be  be  bedinge  AB,  15.  Unf(ar;  (Snttoeber  fel^It  ein  @a|}  nadi  ^(uben'  ober  ber  Sel^fer 

Ucgt  in  SIef(^\  26.  S)er  9ief!  biefer  @^alte,  ettva  15  Beilen  au«ma(^enb,  tfl  unbeftbrie« 

ben  in  ^ ;  au(^  B  beutet  bie  Bü(f e  burdb  einen  größeren  Btoift^enraum  an.  IDie  Ueberff.  ergdns 
Jen  bie  Sude  ebenfalU  nic^t.       ^oren? 


I.  2)te  bcjüglid^cn  ©tcttcn  ber  im 
^c;:tc  ermähnten  Urfunbc  (Orig.  im@t.* 
a.  5.  Wla^h.  s.  R.  erjjl.  3Raqb.  XXn, 
16)  fmb  bicfe:  'Oud^  umb  bie  öcrc  ^ctoif»' 
feigen  Ärafo»  unb  ber  ftab  ju  SJ^eibeburg 
\a\  un6  l^erre  ber  ttium^robift  unb  toir 
fctjcn  uff  unßtt  gnebigen  leeren  »on  Wltu 
bcburg  unb  pn  co^ittel  fruntüd^e  t^ebingc 
ju  toorfud^cn  naö)  unfcr  beiber  fiet  toigcn 
unb  Witten  jh>iffci^en  ^ir  unb  fenb2}lici^el§ 


tag  nejl  !omen  . . .  Slbir  umb  bie  SWerf^, 
bie  )9on  gelben  ber  tl^umijjrobifUen  iß  loj^ 
getoorben,  bar  bt?  fal  un6  ^tvxt  ber  t^>om- 
^robijl  unbe  toir  bringen  aU  lm\ö;^op 
jctoiffci^en  ^ir  unb  fenb  SBalburgen  tag 
nejl  lernen  . . .  ?lber  umb  be  wcibc  ju 
Sftobenfee,  »elci^er  unfer  bürgere  ber  gc-- 
brufen  xoii  uj  ber  albcn  |iab  ju  SWeibe* 
barg,  ber  fal  baj  tlf^un  mit  unß«  bem  bc« 
tl^um^jrobipe«  bitten. 


33ue^III.     1402—1403.  313 

flab  »on^aftid^  tt>eren,  alfc  greüe^an«  t)an  Quetnforbe  unb  be  öönSScIt^ 
l^cm,  be  ot  gelb  unb  or  gub  to  ^ubcn  geban  l^abbcn,  bat  fe  ntcbe  öcttoteti. 
ber  tottten  mofte  men  bebingcn  bif unbeten :  ber  tootben  bc  boml^eren  in 
or  bebinge  ntd^t  teen.    buffe  fd^abe  Uip  u|)^)e  grot  gelt,    l^it  fd^al  bc 

5  fd^abe  ftan 

§tr  umme  feet  gi  leben  olben  toifen  botgere  bat  nten  foßl  bing  nter 
betoare,  bat  fd^aben  ban  fernen  mad^  biffet  ftab,  nnb  benfet  bar  to  bat  gi 
eine  rebefife  gube  poütcien  nnb  regeringe  bor  ju  nenten,  bat  men  beut 
meinen  bolfe  finen  toiüen  ai  to  fere  nid^t  enlate,  aU  men  ban  l^eft*    men 

10  ^ebbe  fe  in  guber  l^oube  unb  in  btoange,  toente  ttoifd^en  ben  rifen  unb  ben 
armen  i^  ein  olt  ^at  getoefen :  toente  be  armen  ^aten  aüe  be  bar  tüat 
bebben  unb  fint  bereiber  ben  riten  to  fd^abenbe  toenn  be  rifen  ben  armen» 
bar  umme  i«  btoanf  nutte,  toor  men  gube  |)otticien  unb  gub  regiment 
i^olben  fd^al  in  einer  ftab.    bat  leren  ju  ber  ^xopi)ttzn  rimen  u|)|)e  ber 

15  loüen,  be  fint  bar  to  einer  bed^tniffe  fd^reben.  manf  ben  rimen  tubet  ein 
a(fu«  'if  rabe  Ju  funber  toanf,  brod^tet  gob  unb  l^otbet  bar  bi  btoanf/ 

Sfla  gobeö  gebort  1 403  jare  na  SBatburgi^  quam  be  rab  unb  fanben  awai  i. 
an  ben  bom^)robeft  anbcrtoeibe  unb  cntboben  om,  fe  toolben  in  finen  fd^u{=^ 
ben  nid&t  fin  umme  be  bere  unb  umme  be  toeibe  ober  ber  @fee,  loente 
ma.  funte  SBatburgcn  ||  bad^  toere  fomen,  aU  fe  borbrebet  l^ebben  om  np)ft  beawaii. 
tit  bar  to  to  anttoorbcn.  bar  quam  to  grcbe  ©unter  bau  @»?argbord^ 
be^  bifd^o^)ee  baber,  unb  toart  atfu«  berid^tet  bat  be  ftab  or  bere  bel^eilt 
up  ber  S(be  unb  or  toeibe  bar  oi)er  unb  bat  men  ben  bau  Ärafott)e  ber 
tbeibe  mebe  gunne  to  brufenbc,  ate  men  bau  olber  geban  ^ebbe,  na  bem 

25  male  bat  bat  bel^,  bat  to  Srafatoe  nt  ging,  be  meifte  beit  ber  borger  toere : 
bat  bteif  bar  bi, 

3n  buffem  futoen  jare  na  pa\äftn  tt>a^  be  tib  f})enge  bau  fornc,  bat 
men  J)if  fd^e^>el  »eite«  fofte  bor  eine  marf. 

üDar  na  in  ben  fulben  tiben  toorben  bele  be^  gobe^^ufe«  man  ge:^ 

30  Dangen  ober  ber  fabele  bau  ben  bau  Sranbenbord^,  be  ber  ftab  unb  be« 
lanbe«  bicnbe  teeren,  bo  toart  Suffe  ban  5llben«leben  bor  2lrfe«lebe  * 
erflagen. 

1.  ©reue  £.  2.  in  (jur  b)  ^oetwatnng  a 6.  4.  Slad)  'grot  gett'  ^at  B:  *^or  ^an« 

^Sr.  5.  Sßteberum  größere  Sütfe  in  Ä  unb  B,  bte  vjon  ben  an^ncu  <§ff.  aucfi  niä^t  awi^ 

qefuttt  toirb.  6.  '(eüen*  fe^U  B,  10.  ^obe  bnb  bw.  B.  27.  tl^euer  St\taf\ 

1.  Ucber  biefcn  33uffc  ö.  S(Ii)cn«lcben  rid^«  VI.  au*  bem  $aufe  Svjflcbcn  (Sit* 

f.  nof^lbxM,  (BtWt^t  i).  mumtUxi  I,  tmtu)  fei,  beftätigt  ber  äufat}  *^an'  (fo 

405—408.    S)ic  bafclbft  au^t\pxo6)tnt  ift  ebne  S'^d^ti  ftatt  'bor'  ju  lefcn)  '2lr* 

^crmut^jung,  bag  er  ber  <^o^n  $ein-  fe^let^c',  teitn  ba^  S^reffcn  jtoifcj^cn  ben 


314 


@^9))^n^tcntf. 


3n  buffem  fufeen  jare  ftarf  U^dfop  3lt6red^t  »an  Quernfotbe  an 
funtc  ©atiia^n  bage,  bat  toad  be^  btnftaged  tw)r  Uttfe6  ^eren  tüammc^ 
3unii2.'bia9c.  l^e  tegerbe  20  jäte  unb  l^cUt  bat  gutüfcn  mit  bcn  borgere«,  bat 
f)t  mit  ben  borgeren  nid^t  bete  u^)ftote^  cn^abbe  gcl^b  tocnte  ^n  bc  tib, 
bat  leibet  be  murmetei  l^ir  in  be  ftob  fci^ad^,  bar  l^ir  negeft  ^or  bon  ge^  5 
fd^teben  i6 ,  bar  f)t  mcbe  borgtettet  toart.  f)t  l^abbe  biffe  totfe  an  fif ,  l^e 
ging  Irige^  umme  tt)cr  i^e  mod^te,  bat  bifd^tafen  l^ctlt  l^e  tort:  ^  eniooCbe 
ncne  grote  !oft  bragen.  bar  umme  l^abbc  bit  lanb  bete  anebed^lnge  t>m 
'  tobe  unb  ban  fcranbe,  unb  toe  bi  om  xoai  berlo^  ebber  Vorgebe  n>at,  \>^i 
galt  1^  ungerne.  ^  fn)or  bide ,  l^e  tootbe  n)oI  gelben  unb  betaten ,  aber  10 
]^e  enbebe  be«  nid^t:  1^  btef  unfen  borgeren  grot  fd^ulbid^»  bele  btutoen 
toeten  mit  om  bef^)toIen  be  teile  i^e  gefunt  ti)a«.  l^e  mafebe  ein  fd^on 
teftament  *  unb  feit  einen  gtoten  gutben  felf  mafen  to  bem  b<)me  unb  ftatf 
to  ®ebefenftein  unbe  leit  fif  l^it  in  ben  bom  begtaiöen*»  ^t  6rad|te  in 
Wt  gobe^l^u«  be  ftab  Slfen'  SWofeten*  ©otjif"  unb  butucbc  SS^totue®  15 
tt)ebbet,  bat  to  botn  gebtofen  toa«  geteefen,  unb  SKbenl^ufen  loebbet^, 
58erten0tebe^  »ebbet  unb  ängeten  *. 

4.  'toLi  %t  n. )».  )>)>f}otte«  l^abbe  %t  gel^at  B,         5.  murlemei  AB,  ber  anfrißt  a,  lermenn  *. 
13.  iJlac^  ^to  b,  b.'  ^at  a  'unb  dn  fUbern  aJiariottilbt  anbert^atb  eilen  langf. 


Slkgbeburgifii^cn  ®tift«öafaßctt  unb  bem 
93ranben6urgiTci^en  SJ^arf^afl  Henning 
SDflanteufel  fanb  bei  Kremmen,  einem  an 
bev  (©trage  i)on^raubettbmg  nad^^ipan* 
bau  Ue^enben  S)orfe,  ftatt  unb  ^uffe 
hjurbe  in  bemfelben  gefangen  unb,  tro^* 
bem  er  ?öfegelb  bot,  bennoc!^  öon  ben 
@iegern  getobtet.  2)ie  bei  SCngeluS  tljjeil* 
toeije  erhaltene  (S^ronif  be«  (Sugetbert 
SujlertDife,  »elcä^e  bic  genaujten  9^a(^* 
rid^ten  über  biefe  @reigniffe  cntpit,  fefet 
bengclbäug  ber  aJlagbeburger  in  ba«§ö* 
toettanb  in  ben  9loi)ember  1402.  ®.  9tie» 
W,  Cod.  D.  Brand.  D,  2S  f. 

1.  @.  ö.  2)re^^au^t  I,  91—93. 

2.  Uebcr  baS  SBegrabntg  @b.  «Ib^ 
reci^t«  im  nörbüci^enÄreujarmebe02)om8, 
(otüie  fein  @tanbbilb  unb  !0eic3^enftein  f. 
SQBiggert  in  ben  iWagbeb.  ®efcbid^t«*5Btt. 
1867,  @.  207. 

3.  %m  26.  ajjärj  (be«  fritage«  ncl^ifl 
toor  bem  funtage  in  ber  toaflen  ktare)  13^9 
ücrfaufen  bie  ^erjögc  i?on  @ad^fen  ^Ru* 
bDif,  ^Ibred^t  unb  SBenjel  bem  (Srjbifc^of 
^llbrec^t  für  2000  ^c^od  ©rofc^en  %xtu 
berger  aJlünje  ba«  ©ci^log  ®loru^  unb 
bie  vgtabt  wen.  Drig.  im  (^t.  «•^.  j. 
SWagbeb.  s.  R.  ^fen  34. 


4.  2)er  öou  @b.  tllbreÄt  1390  ge- 
fliftete  3Ke6altar  (über  feine  Sage  f.  2öig^ 
gert  a.  a.  O.)  tt)ar  begabt  mit  ©ci^^log 
unb@tabt9JlMern  unb  bem  2)orfe  ®el^r- 
ben.  @.  ö.  2)re9l^auJ|>t  I,  91. 

5.  m^U,  gleden,  6%  3R.  öpl.  öon 
SKagbeburg.  SBgl.  bie  Sfiotij  toon  «6  %rm 
3.  1387. 

6.  '2Bir  gritcje  unb  Sltbred^t  gebru- 
berc  unb  greucjfe  ire  Vettere,  alle  gebeiffen 
bonme  SBerber ,  befennen  ...  ba«  ... 
5llbreci^t . . .  erqbifd^off . . .  ju  3Kcibburg 
. . .  i)ott  un«  . . .  ju  ftme  flo«  Wiato,  bat 
er  »Ott  nutoe  gcbu»et  \i<ii,  funbcrü(]^en 
M  geloufft  aUe  guter,  bie  Wir  ...  ju 
SKilom  3Uge^)abt  l(>aben  »or  ^unbert  marg 
$Dleibeburgfci^er  tDerungc.'  Urf.  i)om 
3.  ^Jioöbr.  (am  fontage  nat!^  atte  goti««' 
^eiligen  tage)  1387  in  Cop.  LVII,  SBl. 
205b  im  @t.-3l.  j.  SD^agb. 

7.  SSgl.  bie  Urfunbe  toom  Oct.  1390 
bei  9li£bet,  Cod.  D.  Brand.  B,  III, 
J09. 

8.  (©rog^')  SBartcnaleben,  %3«.  öft^- 
Ue^  toon  .^elmflcbt,  sy^  3R.  bon  3Kagbc= 
bürg. 

9.  Uebcr  ^^ngem  f.  ob.  «t.  1 19b. 


9ucf;in.    I403-J404. 


3t5 


3n  bem  fu(t)ew  jäte  bc«  anbeten  bage«  na  funteSc^^anne«  iba^ften '  3uni25. 
\oaxt  geforcn  l^et  ©nnter  t)an  '^yoaxiUxä)  be  bomprc^t  iKin  Wetiii«, 
ifat.  «nb  ^öt  labbe  Wfc^ep  2ll6tc(^  i»m  ]\  Qneritfcrhi  K  fincm  (rt>e«be  «fifo 
gefd^tfet  bat  ^e  ^n  in  einet  fraitffyett  tt)  ^ tnem  tjorftenber  fo«  unb  bebe 
5  om  td^te^eöfer  jlote  tn  unb  fc^ebc  om  ^r  in  bemt^ente  Wnbetj>totjenbe. 
alfo  h>art  l^e  geforen.  bc  fufee  gelorne  ^ere  ban  ©toarjfcotd^  faube  ben 
becan  ^t  ban  bem  bente  to  SÄagbrifrotc^  unb  ben  befcn  bau  ©rffotbe  in 
ben  ]|0f  to  Werne  an  ben  |)atoc«  ©omfoctu^  ben  negenben  umme  be  coiu 
firmaclen  unb  nwme  fln  ^)afltnm^.    be  cenfinnaw  ging  bott,  unb  be 

10  befen  quam  to  Öucie  t>ex  totnaci^ten  to  (anbe  unb  fetad^te  om  be  confltma*  a)ec.  13. 
cten  unb  fin  ^)atßnm.    bat  na  in  bet  quatettemj)et  ^ox  toinaiä^ten  nam5)e(.i9. 
^  ftne  otblne^  unb  fine  tontige  o«n  eime  Hfd^o^e,  be  hxi«  ^t  »tetbifd^}) 
to  bet  tib  unbl^eit  tpi^ifopu^  ©d^utatenft«'.  ^be«  fonabenbe«  in  bet!Ce(.22. 
ftttben  quatettcm^«  toart  ^  fubMa!en ,  bat  t«  e^lftctcr ,  be«  negeften 

15  mibbett>e!en«  *  bat  m  n>att  ^e  bialen,  bat  t«  cn>attgefiet',  nnb  i>ott  an  bed 
l^ilgen*  ßetfteö  bage  toart  ^  to  ^^reftet  getoiet.  btffe  »tingc  nam  l^e  to 
bem  9?ien  SBetfe  bot  ^aüe  mib  teit  bc  lonttube  Mwme  $att«  Ute  l^utbtgen. 
betau  ^aüe  l^ulbtgeben  nid^t  to  l^anb,  «te  1^  bat  on  anmi^enbe  toa«: 
fe  f|)tefen,  bc  »an  SSlagbebotd^  fd^ofcen  mit  bet  l^uCbinge  botgan. 

20  3n  bet  fulocn  tib  alf«  bifd^o^^  ©unter  in  bem  ^obe  to  9tomc  confit* 
metet  toatt,  bo  loatt  l^ettod^  iin^xt^t  be  pa(igtai>e  to  tomifd^em  foningc 
geconfltmetet,  unb  be  fote  toatt  beftebiget,  ben  be  fotfotften  geban  l^ab* 
ben,  bo  foning  SBenjtaH)  ban  Äe^men  af  gefat  toatt  ban  bem  tifc.  1^ 
!am  futoen  te  9?ome  nici^t,  be  confitmacio  ttjatt  om  gefant,  unb  f)t  Mef 

25  ungectonet*, 

12.  mnh  AB,  16.  maäi  %  l».  g/  ^«it  a  *  t  ^IDa  er  loo(  fiithtn  dar  l^rtefcr  i)«i»tf(R 

»Dar,  tonte  bod}  niemanbt  fa^fn  ba<  er  i^ne  |€tt  Uf^nSfht  ffaUtn,  dr  trug  au(<}  Uinc platten 
fein  ^ar  nar  flctbfrau«.  18.  an  on  ntobenbe  AB, 


1.  ^^  2)atum  tt^t  m^  ber  im 
<St.*21.  j.  iWagb.  8.  R.  (Srjft.  ÜWagb.  V, 
3  attfBcma^rtc  @ib  ©untrer«. 

2.  «cptigt  mirb  bicfc  iRad^rid^t  bur* 
bic  im  <S<.»«.  g.  2».  s.  B.  <än%  aRog- 
bcB.  IV,  ^  bcfljibU(|c  Duittung  f»em» 
rici^«,  Äarbinat«  unbtämmcrcr«  be«Ä'ar* 
binalö^(2[oflcgium  toom  26.  Oct.  1403  für 
ben  crtoä^ltcn  (Sb.  ©untrer  über  636 
@nib.  K.  töcgcn  feine«  servitü  commu- 
nis unb  63  ®nlb.  jc.  njegen  bc8  setvitü 
minuti,  toe^e  ferne  ^Ibgeorbnetcn,  So- 
lenn toön  ffttMin,  $)ombc(5ant  uiSKag»» 
bebnrfl  (ilber  i?>n  f.  SWagbeb.  O^cf^.^^tr. 
186S,  e.  11  f.),  nnb  9tic0lau«  b.  Cfiberf, 


^e(!(ant  bet  9K«riettCtt4t  m  fSirfurt,  itt 
bie  ^Smmem  ba«  ^aibtnal^iEcttegU  be« 
}a]()lt  l^aben. 

3.  ^eintttj^,  episcopus  Scutarensis, 

flettt  tetft^bene  flbfaßbriefe  «m  unter 
eb.  m^t  138  J,  1394  (?eucffem,  Antt. 
Oandwii.  »27),  14A0,  1403. 

4.  SBenn  bev  (£(;ioiiift  toirfü^  'mib* 
bctoefen«'  gcft^ricbcn  \)at,  fo  j!immt  bic 
fRedjwung  niti^t ;  ber  SWittwoci^  toilrbe  ber 
26.!J)e€.  fein,  itninogli*  fann  atfo  Oiiin- 
t^er  bana^  jU  Jßcil^nad^ten  jum  ^rleflcr 
gemacht  fein.  Siefleid^  ifi  'manbaged'  ju 
lefert. 

5.  «m  r.October  1403  5iett?.53o* 


316  ©(j^ß^^en^ronit 

35ar  na  in  bcnt  1400  unb  4  jarc  tt)a^  ein  grot  ftcti)cnt  l^ir  in  biffer 
ftab  tmb  of  ober  aüc  biffe  lanb.  bc  lubc  tootben  fnobtfd^  nnb  fogcfd^ 
unb  i^ofteben  fere ,  f o  bat  bete  tubc  ftirf eben  ban  qnalftete  nnb  i>an  nn* 
blebe,  bat  toatt  ben  luben  fo  cübbete  in  bcm  tibe,  bat  fe  bat  nid^t  nt^^ 
toer^jen  f onben :  atf o  moftcn  bete  tubc  bar  ban  ffetbcn ,  befunberen  bete  s 
otber  lube. 

3n  buffem  fulben  iate  na  pa\ä)m  aU  be  »an  @h>atjbotci^  confirme^ 
ret  mad  ban  bem  ^amefe  unb  fin  ))alltum  l^ir  to  tanbe  lomen  n>a^ ,  n>ol 
bat  be  bifd^oj)  be6  nid^t  nted^tid^  tt)a«,  toente  men  ||  \pxatf  eb  toete  borgt*  ^t. 
fetet  unb  borborget,  bat  me  bem  futben  ii^dS^op  ©unter  bat  ^)aüiunt  ntd^t  lo 
anttoerben  fd^otbe,  l^e  enbetatbe  erften  bem  J)atoefe  Dan  be^  <)atliumme^ 
toegen  unb  ol  ban  fin^  borbaren  U\äfop  ^Ätbred^te^  \6}ntbt  loegen  12  bu=^ 
fcnt  gulben*, 

3n  bed  fernen  to  bem  rabe  np  be  toben  i^er  grebcrif  toan  S3eicrcn* 
unb  ttoe  anber  beberbe  man  in  rabc^  toifc  unb  umme  ber  ftab  beftc  toit^  n 
ten  unbe  f|)refen,  bat  on  toot  buchte  nutte  fin  unb  mx  tt)ot  bor  bc  ftab 
bat  fc  bcm  btf c^o|)c  l^utbtgebcn ,  at^  bc  anberen  ftebe  unb  bat  ganjc  taub 
rcbe  gcban  l^cbbcti,  unb  l^eitbcn  fif  to  bem  leeren  unb  bortoiftcn  fi!  bat  mit 
om,  toenn  fc  nod^  geban  l^ebben :  toente  fe  toöebcn  be6  toot ,  bat  be  l^ere 
bat  tt>ot  ^ei&c  na  rabe ;  unb  gcöcn  ben  borgeren  be^  toot  fine  brebe ,  bat  20 
]^c  fc  taten  »otbc  bt  attc  orem  redete  unb  otber  toonl^cit  [unb]  wil^ctbcn, 
at«  fine  »orbaren  geban  l^ebben.    bar  ttjart  bau  be^  rabe^  toegen  to  ant^ 
toerbet,  toenn  fe  be^  leeren  brebc  fegen,  fine  confirmacicn  unb  fin  |)attium 
fegen  unb  [l^e]  gctoict  toerc  to  einem  bifd^ojjc  —  locntc  to  ber  tib  toa«  l^e 
to  bifd^o^jc  nid^t  getötet,  funber  pxt\itx  toa^  l^c  —  *unbtoennc  l^e  ein  but*  25 
lommen  bifd(^o|)  i«:  fo  cnl^olbc  toi  om  bar  nid^t  in,  fo  borbere  l^c  un« 
bretjc  gebe,  lif  atfe  fine  öorbaren  gcban  l^cbben\ 

3n  bem  jarc  1400  unb  in  bcmöjarc  ftarf  }>atoe«  Sonif aciu^  beIX, 
bc  bc  gutben  Jarc  in  bc  taub  gefanb  l^abbc  unb  bc  U\ä)op  ©unter  to  crje=^ 
bifd^o^3c  geconfirmeret  i^abbe.    be  carbinate  forcn  brabe  einen  anberen,  30 
bc  tDart  3nnoccnciu6  genant '. 

2.  fd}nobtf(l&  totib  fogtfi^  (föHf^  h)  ab,  4.  vnviobe  B,  bo  »art?  ^el^c  t>nb  ^axt  ab. 
18.  vetfietDtffetenaft.  21.  olben  ^.  nnii]  ftf^U  AB,  23.  'fegen' fel^U  ^.  24.  l^e] 
fel^lt  AB,  »nb  er  ah.  29.  ^abben  B, 

ntfactu«  ba«  öffcntUc^c  (Sonftflortum,  in  reit  S^iamen«  bc«  (Srjbifd^ofS  SÜbrcci^t  ben 
»elc^cm  er  btc  SBabl  9lu:|)rcci^t«  betraf«  SJcrgleid^  jtoifc^en  @rjjiift  uub  @tabt  ab- 
tigte, SBenjcl  at«  rBmifc^en  tiJnig  ber»-  fci^ilo^.  @.  ob.  @.  311,  2tnm.  1. 
tüarf.  @.  Softer,  t.  SÄupred^t  @.  294  f.  '6,  Sonifacmö  IX.  ftarb  am  1.  Cct. 
J .  3>cr ©f.  ffdt  ben yia^\a^  bergeffen.  1404  —  nid^t  1 405  —  unb annoccnj  VII, 
2.  gricbrici^  b*  ^^txn,  ber  mit  anbe*  »urbe  am  17.  Oct.  gctoä^lt. 


»tt(i^III.    1405.  317 

!5)ar  na  in  buffem  fufccn  jäte  i^or  aßet  laugen  bagc  togcn  be  leeren  ^o^- 1- 
i>an  ©njarjbotd^  .unb  be  ban  SKan^belt,  .be  bau  Quernforbe,  be^  U\di)c^ 
pt^  mm  t>an  äWcrfebord^  upp^  greben  Sernbe  *  ban  Slne^alt  leeren  to 
Sb^xmhoxdf,  »ol  400,  mit  glebten  unb  tootben  5Rien6ot(i^  *  erftegen  l^ebbeti 
5  bi  nadft  be  lubc  bat  binnen  qnemen  up  unb  tpctben  be^  getoar  bat  fc 
tebberen  to  gebracht  i^abben  unb  fd^otcn  mit  einer  buffen.  be  bor=* 
fd^redebe  fe,  bat  fe  17  tebberen  ftan  leiten,  unb  togen  bor  ban.  bo  fe 
bor  9üenborc^  nid^t  enfd^affcben ,  bo  togen  fe  bor  be^  futoen  leeren  lanb 
im.  wtt^  borl^erben  bat  unb  borbranben  be  bor}>ere.  ||  bomart  lutting  gut  6or=^ 

10  binget  unb  togen  bort  u|)  bifd^o^)5RoIcbe  bau  f)alber[tab^  be  greben  Sern* 
bc^  Grober  toa^.  alfo  toart  bif^o^)  ©unter  bau  SDZagbebord^  of  bee  bi=* 
fc^o^)e«  bient  ban  ^atberftab  unb  ber  t>an  Slnel^att  unb  ifoip  ber  beiber 
^eren  taub  borl^eren  unb  borbernen.  bit  quam  to  umme  ttoierteie  fafe 
toitten,  aU  men  febe.    be  eine  fale  tt>a«  ein  olb  fd^rut,  ben  ^abbe  bifd^o|) 

15  ©untere  baber,  grebe  ©unter  bau  ©toarjeibord^,  to  greben  ©ernbe  t>an 
Slnel^alt ,  ben  l^e  i^bbe  gebrad^t  in  be^  rifee  ad^t,  umme  bat  l^e  on  geban^ 
gen  l^abbe,  be  anber  fafe  tt)a«,  bat  biffe  bor  genante  ^eren  fere  gerodet 
morben  bau  be«  ix\ä)opt^  bau  §alberftab  unb  bau  greben  öernbe«  f(o^ 
ten,  atfe  bau  S3atf enftein ,  bau  bem  ©teieüngberge  *.    bor  buffe«  robe« 

20  toiüen  borbunben  fif  be  bifd^o^)  bau  §atberftab  unb  l^ertod^  9?oIef  bau 
©äffen  unb  bre  leeren  bau  3lne]^alt  unb  be  grebe  ban  Sgeten. 

!Do  biffe  beibe  to  gegan  tocren  mit  ix\dfop  ©untere,  bo  ^mm  i^e  l^ir 
in  be  ftab  unb  efd^ebe  be  l^utbinge  bon  ben  borgeren.  be  borgere  toolbcn 
erft  feen  be  brebe  finer  confirmaden  unb  fin  |)allium  unb  efd^ebcn  fiue 

26  brebe  on  to  gebenbe ,  bat  ^e  unfe  borgere  tootbe  taten  bi  otber  tooni^eit 
red^tid^eit  unbe  bri^eit  tif  an  beme  tube,  at«  fine  borbaren  bau  l^abben* 
bit  tobebe  be  bifd^o^)  bem  rabe  to  bonbe.  atd  bit  gcbebinget  toa«,  bo 
tt)orben  be  brebe  ber  confirmacien  getefen;  unb  be  bat  ^^aüium  befeen 
fd^otben,  bar  toorben  to  gefd^icfet  t>an  be«  rabe«  ioegen  ©obe  ©tu^jing  be 

30  borgermefter**,  §inrif  ©roning  ratman,  ut  ber  meinl^eit  §an«  ^arjcfto 
ber  cremer  mefter^  Sone  bau  2ltbcn«tebe  t>an  ben  lorf eueren,  §e^er®tod(^ 

9.  ^o]  b«  AB.       tuttinal^ut  A,  17.  1^.  fc  ger.  B. 

1.  «crn^arb  V.  (+  1410)  au«  ber      fet^aUm^arj,  füböftl.  öou  S3aacnftcbt ; 
alten  ©ernburger  Sinle.  ©tedlcnberg,  jcfet  9iutnc,  1  Wl.  fübtoeftl. 

2.  (3Äön(i^en*)  5iRienbuig  a.  b.  <BciaU,     »on  Oueblinburg. 

—  SJgl.  «edmann,  ^n^ait.  ©ift.V,  98.  5.    ©obe   ©lutting,    «ürgcrmeiftei- 

3.  ^\ii>olp\^  II.,  gürft  ton  %nialt,      1404,  f.  3Jiagbcburger  ®t\6),^m.  18b7, 
toar  ©iWof  toon  ^»atberftabt  öon  1399—      287. 

1406.  6.  ein  $an«  ©arrftro^  ift  Soifte^jer 

4.  S)er  galfenfteiu,  ^^if>^  im  <BiU     be«  (SUfabet^^  ((äertiauben^)  ^of)>ttal«  in 


ai» 


)>ait  ben  (xiomoef en;  $(«#  SMbt  *  )9Qir  ben  fd^omofexteni  $and  Sodftebe 
)>an  ber  biDfetil^aim^et)  »egm,  Suber  |)af^6otne  tnm<  ben  gottflegeYett,  ber 
[tob  jHrifte  unb  \jifritex  ^tnrit  boir  ben*  dt'^eu^,  unb  bor  maß  c!  bt  be 
obetfte  fd^¥it»T  beti  )»a«ir  ^aiU.  bat  )>a(ittim>  n>at:t  ut  ber  gerkoetameten 
t^:  bem  bmne  gänragen  batr  ttoeiv  boml^tien  mtb  %tlt^  u^  ben  altot  l^tn« 
ber  btfd^o))  S^d^Tib€6  gtofie..  bdt!  n^o^  bed  btf{i^cq>e^f  tabet  bi.  be  brebe 
tODXben  twx^g^Üf  bot.l^rnnd  rnib  be.  bau  ^t(e  Wofte  toten  bt  otber  loon« 
1^  red^tid^ett  nmb  ||rm:ti^t^  oi^  men  bat  UK>t  bhit  in  ben  fntoen  blieben 
n>o  \>t  laben'*,  be  brebe  »wten-  bent  rabe  geowhDevbet  up}j^t  ber  toben, 
nnbe  ber  boir^^atfe  f d^tm^eir.  nam^  ^  fiS  finer  l^ren  bref:  toente  be  rab  10 
ban SOSagbebei^  i^abbe  mitbem  btftd^o^bet-boti'^atle  red^td^tt  Ut  orent 
gef<i|efter  genjlifen  ut  gebebingety  hat  [0  nid^  Bt  entoä:e»,  toente  be  rob 
ban  äi^gbeboTii^  n>olbe  or  iri^t  laUn.>  bat  quam. bar  ban«  to.  be  ban 
^aUe  n)o(ben>b»»  bifd^^o^eniti^ti  l^lbtgcn^.  be  ban  ättagbebord^  l^ebben  erften 
ge^nlb^.  be^'  enbebem  bod^  be  onberen  ftebe  ht'  bent  tanbe  nidf^:  be  15 
tDorben  ober  tcgen,  batif^  bair  ettfteir. j^ulbigebeni  one  mb  buffer  ftab,  bar 
fena^nenenibriomen  aue  nemeir.  be  bau  ^olle  l^etfben  i^rbe  mit  und, 
n>o  ferrfe  umme  be  l^uümtgß  gebrunQetti  iborben:  mente  be  ix\dfop  ftfunt 
fet^bat^no^  bat  l^e  und  un^  be  bfm-^afie  gerne  gefil^etbett-^ebbe. 

^\\dfop:  (Smntn  feit!  fif  nid^  inboren»  int  biffe  ftab  mit-  foftelid^eit,  20 
mit  leeren  unb  b^rften  ^  atö  bor  bam  anberen-  bifd^^  ein  n^on^it  mäd 
getoefcwi    1^  Wart  ntd|(ti  befttngena«  bembome,  funber»  bo  ift  ge!oten 
xmtt',  bo  twxvt  i/ti  baui  ftunb  an  tefungen.    bat  1^  fii  bor  ber  l^nlbiuge 
xvo^t  intsoren«  leit:,  bot  leit  fft  nmme  bat,«  bat J^e  nene  grote  fofte  bon 
twr^e' umme  bed' inborenbf 0!  toitten ,.  nnb'om  nogebe  bar  an  bat  fft  rebe  25 
i^r  enbiuneni  mod^ 
SRO».  5.        SDed  ntiMoetetid  xtw  afier  l^ilgtn'bnge  qnam'biffl^op  #nntet  mit.  finem 
tMbere  bam  ®n>arj6ord^>  n^  ben^9Ken  Spartet,  atö  men  om  i^nlbigen 


134a. 


6:  i>ii6itpeH6i,  B*         7.  Mi#^efe4)>*  B,  II.  bevt  <$»  AB»  l<t.  iCi%ta'B, 


ber  3Cltftobt  U38;  Ortö.'Utt.   s.  R. 
«Uft.  Söiagbeb.  43. 

1.  ^anööcder  cvfd^cint  ht  einer  Urf. 
öon  1391  (8.  R.  tl.  U.  ?.  grauen  in 
50kgb.  6)*. 

2;  @1  et/,  ©w  3ö9i  «1HI1»  2. 

3.  2)te  ^eftättgnng'  b^t  $iHi»li«S[ktr'' 
ber  WltfföM^3»agbtWtt)rg  burd^  ®b.  @ön» 
t^er  gefc^fftf' am>  5. 9lei&^.  14^4)(9ERinmiM^i 
nac^  aller  @otte«l>eiligen  2^age),  f.  Cop. 
XVn.  1-721:  «!P  mnWffX  . . .  kjtu- 
gen,  bafrwir  f9e^(b)f  Sfttger^i^^ii'-^g' 


beb.)  laffen  foHen  unb  töoüen  Be^  tlf^rcn 
re(i^t  fre^lj^ett  unbt  beV  i^rer  n^o^nl^eit,  bie 
fic  i)on  alter  gel(>abt  <>abcn  big  an  blefen 
tag'  K.  SSon  bemfelben  Xage  bic  Ur!. 
(Orig/  im  ®t.-^.  j.  SF^agb;  si  R.  $Kitte 
10)  betreff«  ^atte:  *©4r  Öunt^^r  . . .  - 
betmnm  . . .  »mtnc  un|e  üe^tn  getni^ 
xom  b^  f^t|>^^,  bi^  rdtmmme,  bi^  in*- 
ntif^geiifetfWvc  imb  butgerlif^  gem^ne  ber 
ftot *  qii^  ^lle  un9  ^tl^lbtgiet  ^abin ,  f o 
n>ollcn  tt>ir  fv  •  •  •  utit  irem  gute  belel^nen 
ane  gelb  unb  9m  gabt.' 


«U(]^III.    1405.  31^ 

fci^otbe,  unb  ^abbe  nenc  btombc  leeren  U  fif,  funber  be  rab  fanbc  om  legen 
ber  ftab  l^obetman  mit  bcn  beneten  bor  bat  mo^^ud,  be  on  beleibeii  tpentc 
VLp.  benmiarfet,  unb  Mef  bel^otben  u^)  bem  bifd^matfcbc  to  ptxht  utib  fat 
bar.  na  af.    atö  be  rab  ora  enbob  bat  fe  ban  ber  toben  lomen  »otbeii,  bo 

5  brad^t  me  on  unber  be  loben  np  be  ban!  ad^ter  bem  bif(i^mar!ebe,  bar 

toeren  t&pptbt  unb  banftalen  geted^t.  men  l^abbe  burbtng  gelnb,  unb  unfe 

borgere  gemeinttfen  ban  bobed  toegen  uppt  bem  marlebe  moften  fin  to  ber. 

l^utbingc.    be  rab  quam  bau  ber  loben  unb  treben  bi  ben  bifd^marfet 

uL  mm  ben  ^eren,  unb  be  bifc^o^  färbe  ftf  loebber  to  bem  ||  rabemart  unb 

to  legen  bat  botf  np  ben  marlebe.  bo  rei^>  ber  ftab  fned^t  to  bem  botfe  bat 
fe  ftitte  teeren,  bo  ^pxd  be  l^ere  be  bifd^o^)  %H  gi  un«  l^utbigea  unb 
loben  trutoe  unb  l^olt  to  fin  ?'  bar  \pxoi  be  rab  *ja^  to.  bo  l^eit  be  bo»^ 
geumefter  be  borgere  aüe  u:|)]^oIben  unb  ftoeren  alfu^  'bat  gi  leeren  ®u«^ 
terie  erjebifd^o))  to  3)?agbebord^  unb  finem  gobe^l^ufe  trutoe  unb  l^olt  mit*= 

15  len  fin,  ate  be  man  oren  ^eren  bord^  red^t  fin  fd^utten,  alfe  beberbe  (übe, 
bott  ju  gob  f 0  ]^etj)C  unb  be  l^iüegen ;  ben  eibftebcre  bringet  be  bifd^oj) 
fufecn  mit  fiF.  bo  be  eib  unb  l^ulbinge  fd^en  toaö,  bo  febe  be  borger* 
mefter,  be  bat  toort  ^eilt,  bau  ber  ftab  toegen  to  bem  bifd^o^)e  *^re,  affo 
tobe  gi  un^  of  trutoe  unb  l^ott  to  fin'.    bat  (obebe  i)t  in  tn>ier  borgcr^ 

20  mefter  l^anb  to  ber  ftab  i^anb.  bo  btad^t  men  on  u^)  be  toben,  unb  men 
^bbe  ein  gutben  ftudEe  to  eime  ruggetafen  gel^enget  unber  funte  aWauri^ 
ciu«  i^en,  bar  be  borgermefter  |)tcgen  to  fittenbe,  unb  geben  om  regat  unb 
confect  ut  ber  ajjotefen  unb  fd^enfeben  om  toin. 

!J)o  biffe  l^utbinge  fd^een  xoaö,  bo  btt>ang  l^c  be  borgermefter  fere  to 

25  ^anb  bar  na,  bat  toi  ben  ^eren^  ber  bient  ^t  toorben  toa^,  umme  finen 
teilten  entfeggen  teotben,  alfe  bem  bifd^o^^e  t^an  §atberftab ,  bem  l^togen 
bau  ©äffen  unb  atfen  bren  bau  Slnel^att.  biffe  ^abben  fif  atte  teebber 
ben  bifd^o^)  gefat  unb  borbunben  to  frige.  biffe  ^eren  beben  bem  gob^=^ 
I^ufe  groten  unborteintüen  fd^aben  in  ber  Sorbe,  ober  ber  ®be  an  robe, 

30  au  branbe,  m  borbingniffe.  bat  teart  om  ein  antteert  to  gegeben,  bat 
tei  ban  ber  leeren  beibe  nid^t  enteuften:  funber  bo  l^e  fo  grote  !rige  teotbe 
angan>  bo-l^ebbe  l^e  bat  of  bitfcn  mit  orem  rabe  an  gegan  unb  ftn  taub 
bat  beftatt  unb  fine  ftot  bat  bemannet,  unb  of  teart  em  to  antteorbe, 
mod^tt  i)t  frtge^  ummegan,  bat  bud^te  on  gub  fin:  teente  eb  teeren  bertife 

35  frigid,  ber  leeren  teeren  to  bete  unb  teereu  neibere.  be  i^ere  f^>rat,  l^e 
mod^te  b»e^  frtge^  ntd^t  umme  gan,  ^e  teotbe  erft  ben  bunt  brefeu,  ben  fe 
legen  on  gemafet  ^bben,  unb  ^ebbe  nu  borften  unb  ^eren  to  ^ut^)e,  atfe 

3.  bat  m.  AB,         27.  bcn  AB,  bveien  ab.         29.  «Wac^  i.  b.  ©.'  fiabtn  a  b  i  'au«  ögel«, 
S^oltfnfkin  ))iib  ©tehUitftbarc^/ 


320 


@(^8^)^)en^voni!. 


bcn  marfgtcDcn  i^an  ÜÄiffen  unb  ben  tantgreben  Dan  >Doringcn,  ber  l^c 
öit  namat«  to  ftnem  frige  niäft  fftihtn  !onbe:  bcr  ||  enl^al^)  om  ncvgcn  ifl;. 
nein,  bat  tt)t  öornemcn.    l^c  efc^cbc  Dan  ben  torgcrcn  bat  tt>i  om  l^citbcn 
^unbcrt  getvajjent  to  finte  frige  up  unfen  fd^aben  unb  m)  finen  bromen. 
bc«  lootben  unfe  botgerc  nic^t  bon,  fnnbet  fc  feben  ont,  fe  »olbcn  om  30  5 
gctoo^jent  l^otbeu  np  unfen  bromen  unb  np  unfen  fd^aben,  unb  t\>at  tot 
botbingeben  mit  ben  unfen  in  bct  bienbe  tanbe ,  be  bingniffc  fd^olbc  unfe 
toefen ,  unb  unfe  ^ere  f d^olbe  be  ftebe  ^otben ,  unb  tii>at  unfe  l^cre  ol  mit 
ben  finen  botbtngbe  bat  tootbe  toi  ot  mit  om  ftebe  ^otben,  unb  ti^at  toi  to 
]^o^)e  —  be  finen  unb  be  unfen  —  borbingben  bat  fd^otbe  toi  beiten  na  10 
mantat  ber  toa|)enfcen  tube.    bit  toolbe  be  bifd^o^>  ben  borgeren  nic^t  to== 
geben,  unbe  be  borget  toofben  be  toite  oE  ben  ^eren  nid^t  entfeggen,  fe  toot 
ben  bat  borbel  erft  bau  bem  bifci^o|)e  l^ebben,  biffe  bebinge  l^angeben  eine 
toite,  bat  be  bifd^op  ben  borgeren  fin  jatoort  bar  to  nid^t  geben  toolbe, 
unb  bat  (anb  toart  be  toile  fere  an  getaftet.     bo  toart  be  bifd^o^)  to  rabe  15 
bat  l^e  bat  atfo  I;otben  tootbe  ben  frid^  ut  unb  tootbe  fil  mit  ben  leeren 
nid^t  fönen  ane  be  borgere :  be^  gaf  be  bifd^o^)  ben  borgeren  finen  o^)enen 
bref  befegett  *.    bo  toorben  unfe  borgere  gefc^idfet  unb  regeret  in  ben  in* 
ningen  bat  fe  pzxu  moften  l^olben,  unb  toorben  atfo  berbid^  to  |)erbe  bat 
fe  afle  tib ,  toan  be«  not  toa« ,  nt  biffer  ftab  berbigeben  boben  anberl^alf^  20 
^unbert  mit  gtebien ,  unb  toorben  bo  to  ^anb  bienbe  ber  bor  genanten 
^eren  unb  entfeben  umme  unfe«  ^eren  toitten  'om  SKagbebord^.    be  ban 
Sgeten  toa«  unfe«  ^eren  oient  getoorben  unb  bebe  fif  bau  bem  gobe«]^ufe 
to  Sröagbebord^  unb  l^eilt  ben  bunt  mit  bem  bifd^o))e  bau  §atberftab  unb 
mit  ben  ban  Slnel^att,  unb  be  r>an  Sgeten  teit  be  bienbe  bor  (Sgeten  teen  25 
in  be  ©orbe.  bar  fd^ad^  bem  tanbe  grot  fd^abe  ban. 

[3m  f elben  jal^re  1 405  toarb  ba«  tanbt  jur  ^Dal^me  bem  ftiff t  erteb^ 
biget  unnb  ftarb  to§ ,  e«  foftet  bod^  aber  bem  ftiff te  met  unb  toott  in  bie 
2000  bol^emifd^e  fd^odE,  el^r  ber  bifd^off  ba«  tanbt  bonn  be«  bonn  ber 
^al^me  fd^toeftern  unb  mennern,  fo  e«  inne  ^attenn,  befommen  lonten*  b.  so 


1.  @in  barauf  BejügUiJ^er  Vertrag 
jtt)if(ä^cn  bem  ^rjbifci^of  unb  bcr  Sllfflabt 
äRagbeburg  ifi  ni^t  erlj^aUen,  n>olS>I  aber 
giebt  CÄ  eine  Urf.  (Cop.  LI,  80)  be«  SÄa- 
t^e«  ivi  ©alle  öom  25.  9ioö.  (Äat^ar.- 
%a^t)  1404,  »oburc^  fid^  bicöürgcr  bem 
(gr^bl^äjof  toerJ|)f(ici^ten ,  bag  fic  '^m  ... 
c}U  i)ttlfe  »otCen  entfagen  unb  i)ienbe  tocr" 
bm  be«  biff(3^öff«  ton  ©albirjlat,  bcr  l&er^' 
qogin  toon  @  adi\in,  ber  furftcn  i)on  2tn* 
balt  unb  atter  ij^vcr  Reifere  in  bißir  »ige, 
alfo  l^ir  nadf  flet  gef(i^riten.    tt>ere  ba« 


ungcr  Ij^erre  cr^enant  fio«  abtrdlcte  ge^ 
tounne,  bar  toir  ablr  b^  un^n  mete  qu 
t)clbe  »cr^n,  bcr  frame  folbc  uußm  l^crrcn 
unb  f^me  got^l^ufc  qn  nut^c  fommeu. 
tt>a«  abir  an  geiöangencn,  an  ^^crbcn,  an 
reifeger  ^abe,  an  bingni^c  unb  an  J)ti^e* 
namc  framen  queme,  bar  au  folbe  man 
un«  un^n  teil  gebin  nad^  manqat  gen^a« 
ptnkx  tute.'  a)er  SSertrag  mit  SÄagbc* 
bürg  ttjirb  tt>o<>i  im  SScfentliti^cn  ebenfo 
gelautet  l^aben. 

2.  %m  16,  St^jrii  (Orüttctt  2)ouncr' 


8u(i^in.    1406. 


321 


3m  [etbcn  jarc  im  fommer  toax  i)\x  gro^  ^)eftilenfe,  unb  it\ö)af)t  oft 
ba^  ein«  tage«  l^unbett  |)etf cnen  ftovbcn  in  ber  gantäcn  ftabt ;  furtä  jubcr 
tuar  ein  comet  geftanbeti.  ab,] 

!l)a'r  na  in  bem  1400  unb  6  jate  iDorben  be  borgere  üan  3)?agbe:* 

5  bord^  btent  greben  ©egemunbe«  ^  finberen  bau  3lne^att  unb  ber  borget 

bau  ßjertoeft  umutc  1 2  ^unbert  fd^aj),  20  !oie  unb  umnte  ttoe  f(^og  unb 

untme  13  ptxht,  be  or  babcr  unfen  borgeren  genomen  l^abbe  binnen  r>üu 

i?5b.  ^eit  Ober  ber  Stbe  ||  in  benbor^eren,  bar  fe  unfe  borgere  in  fettingen 

unb  of  np  oren  l^oben  ^abben ,  in  beut  futben  Irige,  ben  l^e  mit  bem  bi^^ 

10  \cSfopt  i^abbe,  alfe  l^e  ber  ftab  btent  to  SÄagbebord^  nod^  nid^t  entoa«;  unb 
ftavf  alfo  in  bem  fufcen  jare,  bat  unfen  borgeren  be  fd^abe  nid^t  tDebber* 
ted^t  entoart,  of  n)orben  f e  ber  Mn  ßjermeft  funberüle  bienbe ,  bat  fe 
unfen  borgeren  or  rente  borbc^eitben  toente  in  bat  fefte  jar  unb  geben 
nemanbe  nid^t  unb  l^eitben  ore  brebe  obele  unb  untruioetifen ,  be  fe  bor=^ 

15  fegelt  l^abben,  an  tinfen  unb  an  l^obetgelbe:  bar  umme  toeren  be  borgere 
fere  to  ben  bienben  gcneget,  bat  fe  be  oren  trutuelifen  borbebingen  too^ 
ben.  in  be  treibe  quam  mebe  greöe  Sltbred^t  bau  Slnel^alt,  be«  futben 
greoen  ©egemunbe«  brober,  be  bar  l^ere  toa«  ober  bat  tanb  to  Soten.  be 
toart  bormunbere  ber  futuen  fine«  brober«  finbere  unb  unbertoant  fil  be« 

20  ganjen  lanbe«  to  SjertDeft  ^.  be  borgere  t>an  Sjertoeft  ^bben  funbertilen 
biffer  ftab  unb  ben  borgeren  to  2D?agbebord^  l^onliten  unb  fjjeilifen  ge* 
f^)roIen  unb  \px^kr\ ,  ore  toif  teeren  mcnßfer  mit  oren  teodfen  toenn  be 
borger  t^an  SÄagbebord^  mit  oren  ftoerben,  unb  lof  loere  bure  toefen  to 

16.  tobe  B.       toben)ei»(? 


[tag)  1405  ftcttt  ©igiömmib  to.  ©c^öU' 
bcrg,  ^crr  ju  ^inimitf(ä^au,  einen  Sfte«' 
öerä  ans  tuegcn  be«  SSertrageS,  toclc^en 
©Untrer,  @raf  toon  ©(^»arjburg,  ^err 
JU  5lmftabt  mib  @onbcr«]^aufen ,  unb 
$emrici^  to.  2Öerberge,2)om^)ro^)ft  iu3)iag'= 
bebnrg,  jttoifd^en  ©üntl^er,  @rjbif^of  toon 
3Hagbeburg,  unb  i^m  (bem  Sluöftetter) 
Sflamcn«  feiner  ©l^egattin  äRargaret^e,  be«' 
rcn  @ci|^ttocfter  ^nna,  SWargaretl^e  ber 
@(^tt)eflertO(^ter  be«  @bktt  31.  to.  Salb- 
burg, unb  (Slfcn  ber  ©d^toeflerto^ter  be« 
@blen  ^einetc  SBirfen,  al«  ©rben  bc«(Sb* 
Icu  ^an«  ^errn  jur  2)a]^me  gefc^loflcn 
(»aben,  unb  töeld^em  jufolge  @b.  ©üntl^cr 
ibncn  in  beftimmten  Terminen  4500 
@d^o^  bö^m.  ®rof(^cn  auSjal^len,  bage* 
gen  aber  ben  öefi^  be«  $au[e«,  ber  @tabt 
unb  ganjen  ^errfd^aft  2)a]^mc  erl>aUen 
fofi.    Orig.   im  @t.-5l.  j.äß.  s.  R. 

etd)>te<^ronifcn.  VII. 


®a^me  3,  gebrudt  M  @r^arb,  Ucberlie» 
ferungcn  jur  toaterlänbifd^en  @efd(>i^tc 
III,  126  ff.  Hie  (Guntherus)  etiain  ca- 
strum  et  dominium  Bhame  licet  erat 
de  fundo  ecclesiae  per  mortem  Ultimi 
domini  de  Bhame,  qui  tunc  erat,  ad 
eum  devolutum  fuisset,  tamen  super- 
sistentibus  filiabus  data  pecunia  in 
bona  quantitate  ad  easdem  maritan- 
das,  castrum  et  dominium  cum  atti- 
nentiis  suis  ad  ecclesiam  Magdeburg, 
incorporari  fecit.  Chr.  Magd.  351. 

1.  ©igmunb  I.  ßerbfl)  flarb  1405; 
feine  @8(;nc:  Söalbemar  IV.,  @eorg  I., 
(Sigmunb  II.  unb  mbrecj^t  V.  gür  fte 
übcrna^jm  bie  SBormunbfd^aft  i^r  Ol^cim 
Ilbreci^it  III.  toon  Äöt^eu. 

2.  3Sg(.  $eter  «ed er«  3erbfter  (£^ro* 
nif  ed.  Äinbf(^^er,  SDeffau  1858,  @.  10. 


21 


:  oaften,  bat  ^bten  te  borgere  on  toltebet  in  oreii  gatbeii. 
n  3Magbe6urgefd^en  to  ^one  bar  umme,  bat  fe  bcn  con 
n  »ortrige,  ben  fe  mit  bem  bifc^ope  jobben,  nit^t  v^  06= 
mb  raeinben  bat  be  ttorgete  Dan  SKagbeborc^  jcgen  fe  üoT' 
ijit  «mme  toaxt  bev  fiorgete  miit  befte  ferer  getetjet  jegen  5 
ßjerweft,  unb  ridHen  fif  np  mxt  unb  fatten  unbet  fif, 
lert  marficert  giibe«  ^ebbe ,  be  fi^olbe  to  minfteii  ein  pett 
marfen  iinb  tan  tiretf^unbert  märten  tite  i>erbe,  »at  ^ 
flt  fc^olbe  ^e  Borff^cten ;  iinb  be  borgete  morben  rnflii^ 
at  fe  toöen  ati^te  i&unbert  i>erbe  Berbic^  ^abben,  unb  togen  10 
;ee  na  ben  12  bagen  in  bat  Sierwifter  lanb  mit  400  ge= 
11  ©merroinlef  U  Sjerteeft  unb  pot^rben  uub  boitiron= 
geben  Dele  boi|>ete  unb  breoen  »ete  öe^eS  ut  bem  (anbe. 
11  fe  bat  ce&  bor  SjerlDift.  bar  renben  be  borgere  Dan  ,^^ 
■r  Sjerweft  unb  beugen  etlife  bürgere  Bau  SjeriBeft  ut  bem  15 
e  cre  behiere. 

*arbe^  Öabbe  fif  Bprbunben  mit  ben  bürgeren  bau  SWagbe' 
guber  (übe  ber  §oItIenber,  be  umme  ber  ftab  ibiden  bau 
r  Stn^ntbfi^en  ^eren  Bienbe  inorben,  ber  tele  h>aö,  bebe 
ib  to  Wagbefcorc^  Bienbe  ivefen  ^abben,  be  bo  ber  ftab....  20 
[ige  togen  fe  ober  in  ben  ©meriDtntet  unb  ipolben  bullen 
Jmertbiufel,  unb  be  9)ut^  bat  raater  njaS  grot^  bot  men 
1  (onbe;  bar  leten  be  borger  ban  ÜRagbetcri^  eine  brugge 
en  einer  ^aloen  nacl>t  unb  togen  ober  unb  borberffeu  bot 

25 

fulBcn  iore  bes  binöbages  in  ber  Beirben  toefen  na  ^a^ 
june  gefeen  on  bem  mtbboge,  bat  fe  ^abbe  umme  oren  eir= 
1  cirtel  in  eineö  regenbogenö  »ife  mitmannigerleie  Borlbe, 
)en  ))(ec^t  to  ^ebbeu. 

in  bem  futeen  jare  an  funte  3o^au6  bage  tc  mibbenfom=  so 
)  ®unter  mit  ben  borgeren  ban  ailagbebcri^  in  bat  lonb 
iceu  3lI6rci$te  »on  Slne^iolt  —  be  bit  gobcäfju«  untruwe^ 

tu.  ff).  AB,  \imuat.  .'>.  |.  tcx  8.  G.  gtnUil  AS,  gttniilah, 

■  paW  frnin»H  wutlitnjB  *,   in  »  ift  tie  Süiff  fciir*  ^unH«  «nsrttuW. 


icWintel,  (in  Sanbfiri^  2.  3)ic  Sutfet  entfpiingl  im  flaW' 

\ättn  B'itfl  unb  ^o^'      lif^fn,  fle^t  bei  3"'''fl  »oifcci  mit  «gießt 
1  Bti  tlinbncr  ®.  32!»     fi*  ^^^  geafnüber  in  bie  eibc . 


8u^in.   1406.  323 

lifen  rotebe  unbc  bcfd^ebigebc  io  in  gubcm  t>tebe,  atfe  bc  l^ere  tneinbe  [inet 
i^did^  fin  *  —  imb  t)orl^erben  bat  tanb  to  gvunbc  unb  Srefcn  bete  ^ot)e 
luib  betc^btebe  bar  inne  unb  belad^  be  ftab  Soten  mit  ben  borgeren  ban 
SO? agbebord^ ,  be  l^bben  bribbel^alf^unbert  geti)aj>ent  ban  ber  ftab  tt)egcn 

5  be  to  |)etbe  toeten.  an  bem  btibben  bage  bat  na  ate  Äoten  belegen  toa^ 
fanbe  be  rab  ban  3Äagbebotd^  ben  borgeren  na  be  Stbe  np  to  toatzxt  in 
f d^ejjcn  »ente  to  9io[ebotd^  ^  anberl^alf  buf ent  man  geioaj)enbeö  tjolle^, 
bat  bottttbe  tt)eten,  be  l^atbc  mcn  ut  bem  l^ete  mit  n)agene»  bo  fe  affeten, 
togen  fe  in  einen  i^u})en  mit  otem  toa<3ene  nnbe  mit  up  gerieften  gtebien 

10  na  bem  l^ere  mit  btiem  mobe.    bat  toaxt  bat  l^ere  fete  mebe  geftetfet, 

ttjente  bem  l^ere  toatt  fere  gebraumet  bat  be  l^ertod^  t)an  ©offen  unb  be 

marfgtebe  ban  SÄiffen  fe  afbtiben  n)oIben.  be  »an  §atte  teeren  bar  mebe 

i?6b.  ^ore,  be  l^abben  fume  bar  feftid^  mit  gtebien  unb  i^abben  of  neue  ||  bottube. 

an  bem  bribben  bage  ftormeben  fe  unbe  ioor})en  mit  fteinbuffen  inbe  ftab. 

15  3n  be«  quemen  bem  bifd^o^je  bete  brebe  ban  ben  borften  t)an  ©äffen 
unbe  iDan  SÄiffen,  unb  beben  ben  bifd^o)>  bat  be  aftoge  unb  brefe  b(\t  i^ere: 
fe  teeren  greben  Sltbred^ted  med^tid^  to  redete,  bat  liebem  bifd^ojje  unb  ben 
borgeren  to  SKagbebord^  fd^otbe  bon,  be«  f)t  on  )3tid^tid^  teere,  unb  teot^ 
ben  be«  einen  bad^  u^jnemen  to  SWerfebord^ ,  bar  fe  tofomen  fd^otben. 

20  atfo  tet  fil  be  bifd^o^)  bar  tof^jrefen  unb  braf  bat  l^ere,  teo  teot  b"at  eb 
be  borgere  ungerne  beben,  unb  ober  bre  bage  bar  na  teart  be  bad^ 
to  SRerfebord^.  bar  teorben  ettife  ut  bem  rabe  to  gefant  ban  9Kag=^ 
bebord^.  bar  teeren  be  borften  ban  ©äffen,  ban  2Wiffen,  be  U^öfop 
ban  iKiIberftab,  gret>e  SJernt  ban  2lne^att,  bc  banSarbe^,  be  ban 

25  2ßan«üett,  be  ban  SJegenftein  unb  anbere  leeren,  unb  be  leeren  mit  enan^ 
ber  t>orgonben  bem  bifd^o^je  unb  ben  borgeren  ban  3Kagbebord&:  bat 
f^orbe  men  teot  in  atten  bebingen  bat  fe  ben  U\äfop  unb  ben  borgeren 
nid^t  teot  meinben ,  unb  teolbeu  f e  mit  oren  liften  unb  bebingen  ummc* 
Doren,  liebten  fe  bat  teilten  borfeen.    to  leften  bebingeben  be  ^eren  eine 

30  fonc  tteifd^en  bem  bifd^ojje  unb  greben  9ltbred^te  bau  Slnel^att.  bar  teor^ 
ben  be  borger  mebe  in  getogen,  unb  be  föne  tobeben  be  U\äfop  unb  be 
borgere  greben  ätbrcd^t  unb  grebe  2ltbred^t  teebber  mit  l^anbe  unb  mit 
munbe.  in  ben  bebingen  teart  mebe  begre|)en  bat  be«  bifd^o})e«  unb  ber 
borgere  gebangen ,  be  fe  greben  ätbrec^te  af  gebangen  l^abben ,  fd^olben 

35  i)eir  teefen  bac^  l^ebben  unb  teebber  fit  to  beibent  fiben^  unbe  fe  fd^otben 

26.  miJgtinneten  a  6.     33.  'b«c'  fel^ft  B,     34.  »wb  alfo  l^intoibet  mirter  njeite  foUcn  fle  )c.  a  b. 

1.  m^  ber  (gv^bif e^of  (be  ^ere)  glaubte      @aa(c,  4  bcj.  \%  3R.  fübi.  i).  SÖiagb. 
i)or  il^m  f^cr  fein  ju  fiJnnen.  3.  2)ic@telilc  ift  unUar ;  ent».  fel^len 

2.  @ro6-  unb  ÄkiU'Slofenbiirg  a,  b.      Sorte  ober  b.  geiler  Ucgt  in  'tt)cbber  fit'. 

2t* 


324 


^dflippmäfxcmt 


i:na. 


ore  fd^u&e  binnen  be^  an  beibent  fiben,  be  fe  unber  enanbcr  l^abben,  be* 
fd^reben  fenben  to  Sjotbefe  ^ ,  nnb  be  l^ertog  'oaxi  ©äffen  nnb  ntatfgrebe 
Sißtt^etm  t)on  SWiffen  fd^otben  fe  bar  ober  entfd^eiben,  unb  grebe  W>xtäft 
fd^otbe  tonten  jegen  be  borget  ban  SÄagbebord^  np  einen  bad^  to  3efir  in 
bat  bor^,  bat  bi  Slienbor^ '^  tit,  unb  fd^ofbe  ntebe  bringen  fine  borgere  atfe  5 
»an  Sjertoeft  ^oten  unb  ©effatoe,  be  fd^olben  benn  ben  borgeren  bau 
SWagbebord^  bar  bon  u})^e  beut  bage,  be^  fe  on  ^lid^tid^  tt)eren.  nppz  be 
bebinge  tDart  ein  brebe  gelobet  an  beibent  fiben  bat  fe  tjrebe  l^otben  fd^ot 
ben,  unb  be  brebe  fd^otbe  \>an  ftunb  ntebe  anftan.  bar  in  f^jraf  ||  grebe 
3llbred^t,  be  brebe  fd^otbe  ^aften  ntit  ben,  be  mit  om  bar  toeren  unb  be  eb  10 
mnften,  unb  nid^t  mit  ben  beeb  nid^t  ennjuften:  funber  mit  ben  be  eb 
nic^t  entDuften,  fd^olbe  be  brebe-anftan  be^manbageö  afö  be  funne  unber^ 
gan  tDere,  atö  be  brebe  beö  fonbage^  gebebinget  toa^,  biffen  brebe  bor^ 
lengebe  grebe  9ltbred^t  mit  groter  borfate  unb  mit  groter  untrutDe  unb 
bo^l^eit,  ttjente  I;el^abbe  an  gebragen  mit  ben  finen,  be  toile  bat  be  leeren  15 
nippt  \jpm  bage  tt)eren ,  bat  fe  ttoier  toegen  roöen  tootben  in  bem  ftid^te  to 
3)?agbebord&.  biffe  l^anbetinge  ))robebcn  be  bifd^o^)  unb  be  borgere  njot 
unb  (eten  bi  nad;t  i>an  2)2erfebord^  bat  (anb  l^ir  bortoarnen,  bat  fe  tofeen. 
be  boben  quemen  nue  fo  brabe  to  SH^agbebord^  unb  an  be  l^otjetlube  be^ 

Ianbe6 grebe  Säernt  nemen  mit  tujen  l^o^jen  at  an  funte  Ctrife^  20 

3un4.  bage.  ein  ijupt  raube  bor  ©ot^gnaben  bor  Salüe,  be  anber  ]^uj)e  t>or 
^refter  unb  bor  ^ed^atoe^,  unb  nemen  bar  bat  be]&.  be  l^ere  bau  SBen^ 
ben  nt  bem  lanbe  to  SBenben  be  tad^  to  Safoe ,  be  nja^  mit  bem  bifd^oj)e 
bor  Soten  gebotget,  be  tod^  mit  bem  bifd^oj)e  bor  Salbe  unb  fd^inbebe  be 
i)ienbe  mente  bor  Soten,  unb  bar  tt)orben  toot  36  guber  l^obetlube  geoan^  25 
ben.  be  ^obetman  bau  3Äagbebord^  mit  ben  finen  iadS)  to  ©ummere* 
i)an  ber  ftab  tt)egen;  unb  be^  bifd^ope^  l^obetman  togen  ben  na,  be  bor 
^ed^ott)  bat  bel^  genomen  l^abben,  u^  beSlbe^'  bi  bem  bor|3e  bat  of  ^oten® 

19.  Uli  §0  vro  tffo  SW.  B.  20.  aU  graf  ©ernbl  flc^  mit  jroen  Raufen  im  flift  feigen  üd 

om  taqt  3Jöalrict«6.     ■      28.  bat  tjel^]  fel^tt  AB,  ba«  »iel^e  ab. 


1.  SörBig. 

2.  3)ie  iüQt  biefer  Reiben  Oitfd^aften 
fann  i^  mit  ^x^txi)dt  nidfit  nadf^toeifen. 
(Sg  i(l  tt)o^I  an  eine  Ortfd^aft  unmeit  bev 
^nbaltif(^en  ^renjc  p  bcnfen.  (Sine  Se^ 
fer  Tlaxt  toirb  bei  Sinbner  <2>.  SoO  al« 
jmifcf^en  graßborf  unb  Oualenborf  gc== 
legen  ernannt,  bamit  ftimmt  aber  nic^t 
bie  ^rtüäl^nung  toon  Sfiienbor))  im  2^c^te ; 
eine  anbeve  3ejer  3Jiar!  mirb  ebenba  @. 
139  bei  Sf^ienburg  (ift  ftatt  ^5J?ienbor))  - 
^f^ienbord^'  ju  Icfen  ?)  genannt. 


3.  ^lofter  ©otteSgnabcn  a.  b.  @aale, 
mu  gegenüber  4%  Sffl.  fübl.,  bie  5)ör^' 
fer^^Jrefter  nnb  ftä)an  %  3);,  füblid;  be^. 
%  ÜÄ.  füböftl.  i)on  ÜJlagbeb. 

4.  Sommern,  @tabt,  27,  Tl.  füb- 
öftl.  öon  SKagbeburg. 

5 .  2)ic  (S^lc  entfpringt  in  ber  @d^ft)ei- 
ni^er  gorft,  gebt  über  JOoburg,  9Wö(fern, 
^e^lit?,  Sommern  i\a6)  ^ieberitj  unb 
münbet  alöbann  in  bie  @lbc, 

6.  mu  n.9fien-ti5tben,  ^ti  tt)üfte2)ßr- 
fer  a.  b.@Me  ijmifcijen  ^e^lii^  u.@ommern . 


«uci^III.    1406—1407. 


325 


l^ett,  unb  ftrtbben  mit  on  unb  flogen  gube  mpzmx  bot  in  piakn  bet 
bi^nbe  unb  bengcn  orer  tt?ot  50»  ber  l^obcttube  be  be  borget  l^abben,  ber 
btef  nein  bot  tt)enn  ein  einid^  man.  biffen  fege  gaf  on  gob  fd^inbarüfen, 
tDente  be  bienbe  tt)mn  öete  ftarter  tt)enne  be  borget,  unb  bc  gtote  i)npt  ut 
5  bet  ftab  fd^olbe  nod^  totomen  ai^  me  fttibet  ^abbe.  aU  fo  betlo^  gtebe 
Sllbted^t  bon  Slnel^att  ttot  fttibe  eine^  bage^  —  be  teife  ^e  belfd^tifcn  bin- 
nen btebe  an  gebtagen  ^abbe  —  alfo  bat  be  ban  Salbe  ban  biffem  fttibe 
uj)  bet  Stbe  nid^t  entt)uften,  unb  biffe  n)ebbet  ban  otem  fttibe:  alfo  txap 
unttun?e  oten  eigenen  l^eten. 

10         SSot  biffet  fd^id^t  in  bem  futben  jäte  an  funteSSiteö  bage  in  bet  ent==3unii5. 

pfenginge  bc^  nten  mane^  ma^  eclipfi^  ^it  to  lanbe,  bat  i^  ein  botbufte^ 

im.  tinge  bet  funne,  fo  bat  bet  funnen  \d)\n  \\  botging  bot  )>timetib  bage^, 

unb  iDatt  fo  buftet  bat  fif  be  tube  nid^t  befennen  fonben.    be  lube,  be  be^ 

nid^t  et  gefeen  ^abben,  menben  bat  be  tüetlbe  betgan  tpolbe.    bat  na  an 

15  funte  ^atljetinen  bage  tt)att  ein  ttjanbelinge  be^  mane^.  9?oo.25. 

!Dat  na  an  aßet  gobe^l^itgenbage  ebbet  bat  bi  ftotf  be  t)an)e«3nno''  ^Jo».  i. 
ccnciu^  to  9tome,  unb  ^it  to  lunbe  ftotben  bete  bifd^o)>e  unb  ^eten,  ate  be 
bifd^o^)  ban  |)albetftab,  be  bifd^o^)  bau  Stemen,  be  ban  3Setben,  be  ban 
äWetfebotd^  unb  bebifc^o^)  bau  ©tanbenbotd^,  be  lantgtebe  banSotingen 

20  nnb  matfgtebe  SBill^elm  ban  3)?iffen  fin  btobet*.     bem  ^ettogen  bau 
.  ©äffen*  ging  ein  totn  nebbet  in  funte  9lntt;oniuef  nad^t  ixp  finem  flöte  toSan.n. 
bet  ©tüibenife^.  bat  bebele  fin  elbefte  föne*  unbet  unb  etlife  anbet  finet 
benet  unb  bieben  bot.    buffe  bbt  gefd^tebene  treten  be  meifte  beil  iDeten 
bifc^oj)  ®untet  gut  gemefen  in  bem  fulben  jate. 

25  35at  na  in  bem  1 400  unb  7  jäte  btanbe  bifd^op  ®untet  be  molen 
bot  SeffoiDe  u})pe  gteben  Sllbted^t,  be  om  nutfam  tt)a^,  bat  i)z  bele  gene* 
te^  af  l^abbe,  unb  borbtanbe  njat  bot  be  ftab  tpae  tpente  bot  be  muten, 
unb  tobtefen  be  btuggen  obet  be  SWilbe  *.    t^e  teit  om  nemen  fine  bloten 

2.  «nto  fc^tugen  bcn  feinb«  gute  toe^^cnet  abe  in  plattn  ab,  3.  bc  bl.  A.  'on  qob' 

ff^lt  B,  »on  neuerer  ^atib  *flDt>'  l^injugefügt.  4.  »icnbcn  B.  H.  5)iefen  ?lb[a^ 

^aben  ab  naä)  'ein  comet  geftanbcn',  ®.  321,  3. 


1.  ^a^ft  Snnoccttj  VII.,  f  6.  dlco, 
1406,  gftubolf  IL,  gürft  au  'än\)a\t,  «U 
fd^of  öon  ©albcrftabt  j-  28.  gf^oi).  1406, 
Otto  II.,  ^erjog  to.  SBraunfd^tt>cig4*üne»^ 
bürg,  (Sr5bif(!f>üf  to.  Bremen  f  30  3uni 
1406,  tonrab  III.,  Sifd^Df  to.  SBerbcn  f 
2.  3an.  1407,  Otto  ®raf  to.  ^ol^nftein, 
33ifc^of  to.  3Herfeburg  f  6.  2)ec.  1407, 
.^einiici^,  ©.  to.  ^ranbcnb.  t  in  ber  2. 
^älftc  bc«  3.  1406,  «alt^afar,  tobguaf 


to.  2;]^üringcu  -f  19.  Wiai  1406,  mu 
\)dm  I.  ber  (Sinäugige,  2Kar!graf  toon 
3«eigcnf  10.  gebr.  ^407. 

2.  ^ubolf  III.  (1388—1419). 

3.  @dj>ttoeinife,  @tabt,  an  ber  ft^jlDar* 
Jen  elfter,  4  Wl,  ijfll.  toon  Sittenberg. 

4 .  33ielmel^r  feine  bciben  @ö^ne  3Ben* 
je(  unb  @iegmunb. 

5.  2)tc  äyiulbe,  nod^  jie^t  im  3)Zunbe 
be«  Sßolfc«  bic  9}lilbe. 


326 


^^'6pptn^toniV 


nppt  bet  terc  to  35effotü.  fe  6tanben  be  molen  to  Jord^cn  \  bat  greben 
Sltbred^tc  unb  (inem  lanbc  eine  nutte  mole  iDa^.  in  biffer  fc^td^t  it>eten 
bc  botgete  ban  aWaöbebotd^  atteiit  mebe. 

gebt.  11.  5Düt  na  in  beut  [utoen  Jare  bee  etften  bribageö  in  ber  baften  togen 
be  botgcre  t)an  SÄagbebotc^  bifunbeten  mit  ben  oren  bor  SjertT>e[t  unb  5 
t>eten  in  be  borftab  to  äncfun  *  unb  oorbranben  be  unb  tteben  beibe  lo! 
unb  fol  in  ben  l^otoen,  bar  untme  bat  [e  to  tjoren  f<)ei  bat  np  ge[})roIen 
l^abben,  ate  bor  gcfd^reüen  i«.  U\ä)op  ©unter  l^abbe  bor  beö  of  fortüten 
gett)unnen  in  beut  tanbe  toSoten  tme  oafte  l^obeADr^num  unbe3Bor^3t?if^» 
be  bemanbe  l^e  unb  toerbe  greüen  Sllbred^te,  bat  men  ben  bau  Sloten  unb  10 
t>an  35effatoe  nid^t  toüorcn  enfonbe.  biffe  l^obe  ioorben  greben  SUbrec^te 
toebber,  aU  be  Irid^  gefonet  toart. 

a)iai29.  3n  biffem  futocn  }are  be^  fonbageiS  na  unfe«  leeren  tid^amme^  bage 
toart  biffc  oor  gefd^reoene  frtd^  berid^tet  unb  gefonet  tp  ßabe,  atfo  bat  be 
ftebeßjertoift^otl^en  unbe'Deffome  ||  unfer  Borger  willen  maleben;  umme 
ore  oorfetene  ttnfr,  be  fe  an  oren  rabl^uf^n  l^abben,  unb  umme  be  SDJagbe^ 
burgef(^en  unb  SJranbeburgefd^en  tt)ermge,  bar  fe  ober  fd^Iafttd^  toeren, 
toorben  fe  boreinet,  ot  toart  gebcbinget  bat  grebe  Sltbred^t  unfen  borgeren 
ore  tel^ngubere  toebber  fd^otbe  t)otgen  taten ,  beö  fe  betoifinge  unb  brebe 
^ebben.  umme  biffe  fel^ngubcre  reben  unfe  borgere  to  bage  to  Sjertoeft  20 
jegen  greben  SClbred^tc  unb  meinben  bat  l^e  bat  ^olben  fd^olbe,  bar  up  bc 
föne  gemafet  tt)a^ :  bed  borf atebe  l^e  unb  enl^eilt  beö  ntd^t,  bo  be  frid^  ge*  ^ 
fönet  toart  *. 

3n  bem  frtge  l^abben  be  borgere  t)ele  guber  gebangenen ,  be  greoen 
2l(6red^te  af  gegrejjen  toeren  unb  ben  borgeren  bau  Sjertoeft,  be  bt  breu  25 
bufent  fd^odCen  crujegrofd^en  to  fd^attinge  toot  gegeben  l^ebben :  be  toorbeii 
on  af  gebebinget  ban  unfern  l^ren  ban  äWagbebord^  unb  finen  reben,  unb 


138a. 


2.  moTen  B, 


13.  'bage' fe]&tt  A 


1.  (g«  ifl  olf^nc  3ttjeife(  'Zoxt^tn'  ju 
(efeit,  ietjt  gölten,  2)orf,  I  @t  fübl.  toon 
2)effau,  a.  b.  iWuIbe. 

2.  5(n!u^)n,ttorbtocfiüd;  gelegene  SSor* 
ftabt  toott  ^txb%  bercn  ^ettjoljiner  fid^  feit 
uralten  Seiten  i)om  ©emilfebau  nälSiren. 

3.  2)ic  SJ)örfcr  Siinum  unb  SBörbsig 
liegen  im  Slnl^altifdfien,  %  9K.  norbiocjil. 
bej.  V«  Tl.  fübtüeftl.  bon  Äöt^ien. 

4.  3m  Sßagbeburgcr  ®taaU>Wc6}i'o 
finbct  fi6}  ber  griebcn«öcrtrag  jti)ifd(>en 
(Sb.  ©üntber  unb  bem  gürpen  mhxtä)t 
t).  ^nl^alt  nid^t  tocr,  aber  im  Cop.  XLV, 


^l.  21  fielet  eine  @ti!|)ulation  toom  7.  Tlai 
(«öonnab.  na^  ascens.  dorn.)  1407,  t)on 
Slbgeorbncten  beiber  X'f)tiit  auögcjleUt, 
ttjeld^e  bie  ©runbjüac  §nm  grieben^fd^lnffc 
entbält,  2)onadp  joden  bie  beibcrfeitigcn 
(befangenen  ^.ei  gegeben  werben,  ^Ibreci^t 
to.  ^Än^alt  foll  an  &.  ©üntl^er  3000  ^^od 
Ärcmgrcfd^en  bejal^len  unb  @^log  unb 
SB5eic$bilb  Äoölvig  an  baö  (gr^ftift  2)^agbe= 
bürg  abtreten  unb  e«  öon  il^m  tuieberum 
ju?e]^en  em))fangen,  bagegen  fott  ber  @rj»= 
bifd^of  bie  ^i>fe  Xrinum  unb  SBörbsig  an 
gürft  %ibuä}t  abtreten. 


^U^Ul.    1407—1409.  327 

get)cn  ome  be  kbbid^  unb  toö ,  bc  fc  fiüerüfen  trotteten ,  bat  mebe  bat  fe 
gtote  fofte  in  bem  frige  ge^ab  ^abben,  unb  bat  gelt  tpet  ein  gnbe  tüebber^ 
.  ftabingc  gemeft;  unb  bar  umme  lobebe  mi  be  bifd^oj),  l^e  tt)oIbe  on  be  ban^ 
gen  tüot  erftaben  unb  toolbe  mafen  eine  gube  mattoeringe,  be  bot  fe  unb 
5  üot  tanb  unb  tube  liefen  fd^olbe:  bat  tt)att  ei^t  nic^t  ut,  atfu«  tootbcn 
[e  obet  bebtogen.  bit  mod^t  nten  tpot  betoatt  l^ebbcn,  i^ebbe  men  be  ban^ 
gen  bi  tiben  bot  be  föne  befd^attet» 

3n  bem  1400  unb  8  jatc  loa^  ein  fott  tointet,  be^  gelif  in  bettid^ 
jäten  nic^t  getoefen  l^abbe.    be  botl^of  fif  bi  funte  äRetten^  bage  unbs^o^.n- 
10  matbe  loente  an  funte  ^atbefe  bad^  bot  lid^tmeffen.  3«n-25. 

®at  na  to  l^anb  in  bem  fulben  jäte  toatt  buet  tit  an  lotne.  bat 
fam  bat  bau,  bo  be  toeit  unb  lotn  ti))e  toaö  in  bet  etnetib,  bo  quemen 
gvote  toinbe  unb  flogen  bat  fotn  fete  ut,  unb  bat  na  quam  bete  tegen^, 
bat  bat  fotn  up  bem  l^alme  uttooö,  bat  bot  bem  tt>inbe  bteben  toa«. 
15  3n  ben  tiben  ftunb  be  piamk  ©atutnu«  in  bem  cnbe  be«  teifenö 
aU  in  ben  bifc^en. 

3Sott  in  bem  jäte  bat  na  tuotben  bete  mufe  in  bem  betbe,  in  adete 

unb  in  l^otte  unb  beben  in  buffen  lanben  unb  of  in  anbeten  lanben  gto=^ 

ifsb.  ^^^  f<J;aben  an  bet  tointetfat  unb  bteten  bat  fotn  ||  an  ben  iootteten  up, 

20  bat  np  ben  adet  gtote  pkijt  tt>otben,  be  fa(  tt)eten*    bat  fam  nod^  gtotet 

buet  tib  na  ioenn  be«  jate«  to  botn.    bo  foft  men  to  3)?agbebotd^  3 

fd^et>et  n)eitc«  bot  ein  fd^od  ctujegtofd^cn  unb  ntd^t  bele  mete  toggcn. 

3fn  bem  1400  unb  in  bem  9  jate  an  bet  etften  nad^t  SSattl^otomet  >^i«9.24. 
tt)a«  ein  ettbebinge  to  SRagbebotd^  in  bet  ftab  unb  umme  be  ftab  uttt)en== 

25  bid^,    be  ettbebinge  quam  mit  einen  gtoten  ftotme  unb  anftote  * 

bau  fioete«  tt)egen  fd&ubbet.  bc  i^u«  bebeben,  be  benftet  cfe(3etben,  unb  in 
bet  S3otbe  ettifetn^egen  beten  be  l^onte  ban  ben  batfen,  unb  fd^abebe  on 
nid^t, 

3fn  buffem  jate  bottoten  be«  gobe«]^ufe«  man  unbe  be  botget  einen 
30  fttib  bot  ®^etit  * :  be  tootben  atmeiftif  gebangen ,  be  geben  to  fd^attinge 
toot  18  l^unbett  be^emifd^c  fd^og  gtofd^en. 

25.  ^itv  finb  oerfi^tetcnc  SBottt  audgefadcn^  ol^ne  bap  bte  Sücfc  in  ben  »^ff.  t«qcid)net  tvävc. 
ab  tvQän^miai^ifiUn'bt:  ^bt6  fattie  mit  einem  gropem  ftucme  t)nb  anflog,  gteic^  man  fid^ 
ein  pfecbt  von  [(^»eifel  rotQtn  fc^uttet . .  /  30.  Biefer  a  b, 

\ .  '^Jla^  Engelbert  2öufter»itj  (bei  batt),  ©ifd^off  ju  ^lanbcnburg,  mit  2)ie- 

^Riebet,  Cod.  D.  Brand.  D,  (©.  32)  faßt  bcridbeu  toon  Ouiljato  unb  aubcrcu  au8 

biefc  gelobe  jtoifd^cn  ben  2Äagbeburgcin  ber  Tlaxd  untcrflanben"  im  3Kagbel>urgi* 

unb  %anbcnburgcrn  in  b.  3-  1408:  ftJ^en  Sanbc  ju  firciffen.  Unb  al8  inen  bic 

2)e6  9Rontag«  nad^  @.41rfu(en  tag  [22.  äßagbebmgifc^en  mit  einem  flaicfcn  $ecv 

Octob.]  \)at  \i6)  $err  Henning  bon  ^rc-  bei;  bem  2)orff  ©(^nitfe,  nal^e  bt?  3  ^  c  f  e  r 


328 


€$(^0^^en%ottif. 


3n  buffcm  fufeen  jäte  beben  be  tatmanne  unb  tnntnge^nteftete  biffer 
ftab  ttoel^unbert  fine  maxt  fufeetö  bifd^op  ©untere  unb  bem  captttet  to 
3Kagbebord^  nppt  be  munte  unb  foften  af  bcn  einen  flad^  ))enntnge,  ben 
men  u^  be  ))afd^en  piaii)  to  flaenbe,  ben  bifd^op  SBid^nian  otoer  tvotn  ffun^ 
bert  taten  unbe  tcng  uj)  gebtad^t  l^abbe ,  bat  men  ffix  to  3)Zagbebotd^  tn 
bet  ftab  ttt)ie«  ^jenrflnge  ftod^S  ate  be  ®affenft)eigcl  uttt)ifet*,  bat  men 
nue  nid^t  tDenn  ein«  penninge  ftaen  fc^at  be«  jäte« ,  be  toxk  bat  be  f(ad^ 
ntd^t  mebbet  af  getofet  toett :  n)ente  be  ttt)ietlete  ffad^  bebe  >unfen  borgeten 
gtoten  fd^aben,  bat  be  t)enmng  fo  btaben  olt  njatt  in  einem  l^ateen  jäte, 
biffe«  toa«  not'**. 

'Dar- na  in  bem  1400  unb  10  \ciXt  bot  ))ingften  ftotben  beibe,  patot^ 
2lüejanbet  unb  be  tcmifd^e  !ontng  JRu^jted^t  Dan  |)eibelbetd^ ,  be  ^jattan^ 
be«gtei)e  an  bem  9iine  toa«  gen)efcn  *.  be  catbinatc  f oten  einen  3oban=^ 
nem  to  ^abott)e  unb  nid^t  to  JRome  botd^  r>xc6fttn  bet  9tomete*. 

9.  dla^  ^^a(D.  {.'  ^aben  abi  'vnb  bie  mun^e  foUe  bei  einem  fd^fage  unb  tver^unge  bleiben. 
ba0  tüatt  alfo  verbrieuet/ 


10 


[äiefar,  @tabt,  Ö'/*  SW.  öfW.  toon  aRag* 
bcburg,  ©Ucnecfc  ■/«  Wl.  norb^cftl.  toon 
3te[arl  Begegnet  imb  ba  feinbUd^  unb 
ernftti(^  miteinanbcr  gejlritten,  ^>aBen 
cnblic^  bieSRagbcBurgiftj^cn  benSßärdcm 
ben  ^flucfen  jugett)anbt  «nb  bie  fluti^t  ge* 
nommcn.  2)ainal8  jinb  ber  SWagbebur* 
gijc^fen  in  bie  l^unbcrt  gefangen  unb  anff 
ba«  \6}Ufi  S'^i^ix  gebraut  toorbcn. 

1.  @.  ob.  @.  118. 

2  S5gl.  @a(]^fenf^iegel  II,  26,  1: 
Henninge  fal  men  Hernien  al|e  nie  (zerren 
tontet ;  bap  bie  @Ioffe :  !S)it  id  ie^en  bt 
gelDonfieit,  »en  me  ijerniet  fi  alre  lax  in 
ber  marfe  en«,  unbe  in  beme  bifco)jboni 
tu  Sßegebeburg  ttoie«. 

3.  3)er  S5ertrag  (Sb.  ©untrer«  mit 
ber  ®tabt  tt>egcn  ber  3Wünje  ift  öom 
Hl.  ?(ug.  (am  fribage  na  funte  S3avt^o* 
tomcu«  bage  be«  ^i.  a»).)  1408  (md^tl409, 
tt?ie  imXe^tc  fle^it).  2)er9lat]j)  ju  SWagbe* 
bürg  bcfennt,  baß  Sb.  (Süntl^er  mit  bem 
2)omfa^itel  *. . .  alfo  men  to  beffer  tijt 
n^ge  pmt^n^t  flau  fd^olbe  imb  be  toor^oge 
np  m  lS>alf  lot . . .  e^n  getoorben  i«,  bat 
be  be  l^ogunge  be«  l^alben  lobe«  to  buffer 
tijt  tt)il  beftan  laten,  unb  \)t  unbe  ji?n 
ca^^ittel  toitten  (aten  fkn  birbe^alöen 
toirbtng]^  f»?ne«  ftlber«,  alfo  bat  fe«unb«' 
birtic^  fd(>ittinge  Henninge  e^ne  mar!  tot- 
am,  ber  fe«  fd^iüinge  to  ftegeMatte  unb 
lone  blttoctt,  unb  toirtit]^  f^iuinge  ct^ne 
mar!  gelben  fci^olen  . . .  unbe  forber  um 


flenbicl^eit  ber  Henninge  unb  to  buarcnbe 
(fo)  biflege  unb  t^nfal  fci^ai  me  laten  ful" 
ber  bernen  to  beme  teilten,  alfo  bat  ct?ne 
tfUfe  mar!  fc^al  bel^olben  tet^nbe(>alf  lot 
f^ne«  futöer«,  bat  fjj^olen  n^ermarfe  fm 
unbe  be  toetemartc  flotten  gelben  glif 
bcn  bertt(i^  fti^ittinf  Henningen  . . .  unb 
be  toeremarle  fti^al  men  teufen  mi?t  ber 
ftab  to  9Kagb.  teufen,  alfo  ^nan  albere  ge» 
»onlil  i«,  unbe  bat  fc^al  unße  l^ere . . . 
l^alben  . . .  beffe  ncgefifolgenben  öir  jar 
. . .  iboci^  fd^al  unge  ^ere  . . .  alle  jar  t^e* 
gen  bcremiffen  unb  toclfc  tijt  binnen  bef^ 
fer  tijt  ptnnixiQt  bro!  iDcrbcn,  :(>enntn^c 
flau  laten  op  ben  fulben  ^tmptl  unbe  m 
ber  fulben  »itte  unb  »erbe,  alfo  bat  ber 
nt?ge  ^ennt?ng  beme  albcn  unbe  bie  albe 

beme  n^gen  glif  gelben  fti^otten 

unb  töen  alfo  iflile«  jarc«  ct?ne  notborft 
ptnmmt  geflagen  flu,  fo  fc^al  unge  ge» 
nante  pcre  ben  ftem!|)cl  bt?  flauen  bom^e* 
ren  unbe  ca^tttel  leggen  laten.  l^ir  umme 
bebbe  toc  genante  rabmann  . . .  ungem 
. . .  ^eren  unb  ft?nem  gobe«^ufe  . . .  gele- 
gen tmel^unbert  f^ne  mar!  ful^ 
ber«  9Kagb.  ttjid^te«,  be  unfe  genante 
^>ere  ...  an  ben  top  ber  fierf(3^a^)  to  ber 
2)a^me  geferb  l^eft . . . .'  Cop.  XXXni, 
153  unb  lft6. 

4.  %  3llejanber  V.  fiarb  ben  a.üKai 
1410,  ^Mpxt(i}t  am  18.  a«ai  1410,  f. 
$8fler,  9lu^re(i^tlS.  466. 

5.  SBalt^afar  b.  (£offa  »urbe  unter 


»ud^ra.    1409-1411. 


329 


!Dat  na  in  bcm  bage  aöct  at)oftc(e  toä)  be  fontng  ban  Ärafatoe,  olsuaib. 
geißelten  bc  foning  üan  ^otcn,  mit  einem  unf^JteHifem  ungetelben  bolte  in 
bat  lanb  to  ^tufeen,  ate  l^e  bod^  ctiften  tDa^  »orben,  an  finem  namen  . 
ma.  gel^eiten  Saget*,    bar  borbe  l^e  in  mit  fif  SBijtotbe  fincn  btober  ben  || 
5  foning  ban  8ittolt)en^,  ben  foning  ban  Xartatien,  unb  fttibbcn  an  bem 
bage  aßet  apoftolen^.  bar  tt)orben  nebber  geftagen  be  meftere  be«  orben^Sutiis. 
unb  be  finen  ban  bem  orben  unb  anbere  ore  manfd^op  borgerc  unb  lant^ 
feten,  ate  men  febe  l^unbert  unb  britted^  bufent,  unb  be  foning  ban  Ära^ 
falDe  Belac^  nod^ten«  bat  lanb  unb.  tpan  bar  inne^borge  unb  [tebe,  alfe  bat 

10  be  orbe  ban  ^rn^en  nid^t  mer  bel^eilbe  bau  fteben  unb  ban  borgen  mennc 
äWarienborci^  unb  bar  to  im  anber  ftote,  be  bel^eitben  fe  mit  aller  not. 
men  f^raf  of  bat  bet;  l^eiben  ot  toot  alfo  bete  geftorben  njeren  in  bem  ^ere 
unb  mebe  in  bem  ftribe  ate  ber  ^rufecn  unb  orer  lube,  tüente  be«  l^etben- 
fd^en  beite«  unb  gemeine«  bolfe«  toa«  fo  bete  bat  l^unbert  bufent  bot  gc== 

15  f tagen  ebber  geftorben  bar  in  orem  ^ere  nid^t  enfet  toeren. .  to  biffem 
[tribe  unbe  bfotftortinge  fat  ©enfetaioe  be  foning  ban  SSe^men,  be  romifd^ 
foning  getoeft  tt)a«  unb  bau  bem  rifc  entfat  toart ,  ftiUe  to  unb  f)alp  be« 
nid^t  feren,  ate  be  foningrife  beibe  al«  ^ofen  unb  Sel^men  bi  einanber 
tiggen ,  bar  i)t  ferc  umme  berbad^t  ioart  ban  anberen  borften  unber  bcm 

20  romifd^en  rife.  bat  ^er  fad^  in  bem  taube  to  ^rufeen  toot  tein  toefen,  fo 
fange  bat  be  erne  borgan  toa«:  bar  na  ferbe  l^e*  to  taube. 

S)ar  na  in  ber  erften  toefen  in  ber  baften  quemen  be  mcre  l^ir  to 
tanbe  bat  be  frid^  ttoifc^en  ben  orben  bau  'ißrufeen  unb  bem  foninge  t>au 
^olen  berid^t  toere,  alfo  bat  bp  leeren  bau  ^rufeen  bem  foninge  bau  ^o^ 

25  len  fd^olben  geben  l^unbert  bufent  be^mifd^e  fd^odf ,  unb  l;e  fd^olbc  on  aUe 
or  afgebangenen  lebbid^  unb  fo«  geben  unb  fd^otbe  on  or  ftebe  unb  flöte 
of  toebber  geben,  ben  ^e  on  af  getounnen  l^abbe :  bar  u^)  fd^otben  fe  einen 
brebe  ^olben  be  toile  be  mefter  unb  foning  lebeben,  of  fd^olben  be  leeren 
bau  ^rufeen  bem  foning  tt)ebber  geben  bat.fe  om  af  geiounnen  l^abben***. 

30         3)ar  na  in  bem  1400  unb  11  jare  an  funte  ©ebaftiane«  bage^  ftarf  3tan.  20. 


7.  'flnen'  ift  \&itotv{i^  ric^tifl. 


10.  bf^eiltofn  B, 


bcm  Sflamtn  Sofiann  XXin.  juSBoiogna 
—  ni(^>t  ju  $abtta,  toic  int  Xtpt  ftc^t  — 
jum  ^a»)ftc  gewählt.  Bii)xM\)  XXXI, 
375, 

1.  Sfabi^ilauö  V.  3^aglctto,  Äönig 
öcn  ^ofcn. 

2.  mto[t>,  (^rogfürjt  0.  Sit^aucn. 

3.  Uckr  bie  <Scf>Iad^t  bei  Xanntiu 
berg  f.  Sol^ami  '0.  ^ofi(gc  bei  $irfci^, 
T6ppitt  nnb  ^trelj^lfe,  Scriptt.   Rer. 


Pruss.  III,  314  ff.    35oigt,  ^t\äf.  öon 
^leugen  VII,  85  ff. 

4.  3)er  tönig  toon  ^olen.  2)ic  Be- 
lagerung SD^avienburg«  bauerte  8  Sod^en, 
bi«  jum  15.  @e^>t.  ;  SS.  Her.  Pruss. 
III,  322 

^.  325  unb  %nm.  3. 

6.  3Jiar!graf  3übft  ftarb  nic^t  am  20., 
fonffem  am  17.  Sanuar  (in  die  S.  An- 


330 


®^'6pptnäfxoml. 


matigrebc  Soft  to  SIKctcrcn  unb  to  Söxanbthotä).  biffe  matfgrebe  3oft 
tt)aö  feifct  Äarte  t>an  ©el^men  brobet«  föne,  bc«  futoen  fetfer  fiavte 
föne  ©tgentunb,  be  fontng  to  Ungcren  toa^^  teit  bem  ||  Softe  be  matfe  to  1395. 
33ranbenbord^  u})  *  unb  ftatf  an  lenerben.  alfo  toatt  be  Olbe  SKar!e 
bent  gobe^l^ufe  to  3Kagbefcord{)  t>an  len^ted^te  tebbid^  unb  to«,  fonbe  fe  W  5 
\(i)op  ©unter  ban  ©toatjbprd^  anber«  befted^ttget  i^cbben  *.  buffe  maxh 
greDe  Soft  loa«  fortlilen  bot  finem  bobe  to  romtfd^n  foninge  gelorn  ban 
etKfen  fotforften^  unb  be  anbeten  fotfotften  foten  jegen  on  ©tgemunbe 
ben  foning  bari  Ungeten*  unb  an  bem  beftunt  be  lote  na  be«  matfgteben 
Softe«  bobe»  10 

9iüt?.ii.  Sn  btffem  iate  na  funte  SKetten«  bage  leten  be  matfgteben  ban 
aWiffen  attc  ot  joben  u})gti)3en,  be  fe  in  oten  lanben  ^abben,  unb  nemen 
on  t)ete  gelbe«  unb  gube«,  bat  unf^>tef fif  .toa«  ^,  bit  Dotnam  bifd^o^ 
®untet  unb  jn^olbe  be  jioben  in  bem  iobenböt))e  of  u))gti^)en  taten,  be« 
tootben  be  botgete  nid^t  ftaben,  umme  ben  toilten  bat  fe  be  joben  in  be- 15 
fd^etm  genomen  l^abben,  unb  of  bat  umme  bat  unfen  botgeten  ote  ^anbe 
nid^t  af  engingen :  atf 0  bod^  umme  totebe«  n^illen  geben  be  joben  bem  bi* 
fd^ope  fe«]^untett  gutben,  bat  mebe  bleuen  fe  ungeöangen. 

!Dat  na  in  bem  fufcen  laxt  quam  ein  fettet  to  ©tetttn,  be  ^abbe 
i)ete  etbomc«  unb  t)ele  ftucEe  bi  fif,  be  n)ebbet  ben  ctiften  toben  toeten,  l^e  20 
\pxatf  ift  mxt  gobe«  föne  o:(3enbat(tfen.  to  bem  quam  ein  mefter  bet 
I;i(gen  fc^tift,  be  of  bet  fettet  meftet  tt)a«,  ein  Dorl^otet.  l^e  fonbe  ben 
man  nid^t  befeten  bau  bem  ungetoöen.  ^e  f^Jtaf,  l^e  tt)ete  {o  gobe«  föne, 
bo  l^e  t>an  bem  ungeloben  m^t  taten  toqtbe,  be  meiftet  ^eit  on  betnen 


2.  U\}^txi  B. 


tonii),  f.  «pakdt?  III,  1,  261  unb  blie- 
bet, B^'&u  Saläre  ait«  bcr  @cf^.  bei*  ?(l^ti* 
{)erren  bc«  ^reuß.  «töuigöl^aufc«  @.  324, 
9^otc  21. 

1.  %m  22.  3Rai  1388  ijcr^fänbet  t. 
(gigmunb  bcu  9Jiai!cjrafen  3obft  unb 
^Jßiocüil)  i)on  SWäl&ren  bie  2Rarf  Sranbcn* 
t)ur(5  für  565,263  ©ulben.  @.  Giebel, 
Cod.  D.  Brand.  B,  III,  97,  lüO. 

2.  @.  ob.  @.  121,  6.  ^gl.  Ucbcr 
ben  !2c]^n«auftrag  bcr  3(Itenmar!  S3ran^ 
benburg  an  ba«  (Srjftift  äWagbcburg  im 
3.  1196  ton  $^.  3B.  ©erden,  in  bcffen 
a^eimifc^ten  Slbl^anblgg.  au8  bem  i^e^n«» 
redete  k.  dritter  %^{.  Sei:(>5ig  1781, 
^.  77  ff.  ö.  Sancijotte,  ®ef(^.  ber  i8U== 
bung  be«  ^renß.  @toate«  269  ff. 

i5.  (^ad^fcn,  ^ö^^men,  ^ranben'ßurg 


(bejfen  SBalj^lftimme  3obji  fclbfl  bean- 
f^rnd^te),  SKainj  unb  Äöln.  @.  Giebel, 
Bel^tt  Salffre  16.  2)ic  2öa^>l  fanb  am 
l.  Octobcr  flatt.  (Sknba  «nb  %\6iU^, 
®efd^.  t.  eigmunbö  I.,  292. 

4 .  2)er  ^Burggraf  griebrici^  VI.  löon 
9lürnberg,  SBct^ottmäd^tigter  Ä.  @ig- 
mnnbs  als  torfürfien  öon^raubenbur^, 
ber  ^^Jfaljgraf  öom  ^H^ein  unb  ber  (Srjbi* 
f(§of  bon  Syrier.  2)ie  SBalf^t  gef<^>flf^  «m 
20.  ee^t.  @.  9liebcl  a.  a.  O.  15  unb 
If(j^ba*  I,  282  ff. 

5.  ^iJarf;  §orn,  @ef(^.  griebrid^ö  be« 
(Streitbaren  <S.  392  fanb  bie  SJerfolgung 
ber  3nben  bnrt^  bie  3Äarfgrafen  grieb^ 
ric^,  Sill^elm  unb  griebrid;  im  3.  Uli 
flatt. 


©u(!^m.   1411.  331 

taten,  be  fetter  fj)tat  *tf  bin  gobe^  föne,  tt  tm  nid^t  bernen.'  man  be^ 
teibebe  eine  !o<)en  unb  [tote  on  bar  in.  bo  \pxat  be  mefter  to  bem  fettete 
'f^jtilftu  nod^  bat  bu  gebe«  föne  fift?'  l^e  f<)taf,  l^e  toetet.  be  meiftet 
lett  u<)^o(ben  bat  l^itge  facrament  unb  f^>raf  *btt  t«  be  toaxt  %obt^  föne, 

5  ben  men  f)ix  u))I;ei>et.  atfo  toartifen  moteftu  bernen/  bo  febe  mcn  mx 
an  unbe  üorbranbe  on  genxtifen  to  afd^en.  atfo  fterfebe  gob  ben  criften 
getooen  toebbet  beö  bnbet^  ctaft. 

3n  beut  futoen  jare  at^  1411  afö  ntatfgreDe  3oft  gcftort^en  toaö,  bo 
fanbe  be  foning  öan  Ungeten  ©tgi^munbu^,  geforn  tontifci^  fontng,  fine 
ifoi  tobefd^oj)  an  be  ftebc  bet  otben  matfe  unb  nien  to  ||  ©tanbenbord^  unb 
^efd^eibe  fe  to  fönten  np  ben  fonbad^  mibi^aften  to  bem  ©ertin  to  ]^oten®iärä22. 
fine  meininge  unb  miflen ;  unb  nppe  ben  gnanten  f oubad^  ttjeren  to  bem 
33ettin  l^ev  Sol^an  SEBatbato,  pxou^t  bat  fufoe« ,  unb  ^et  3S?ent  t>an  3te^ 
botd^  *  i)an  be«  f oninge^  loegcn  unb  Dtageben  bat  be  tebc  bet  ftcbe ,  fint 

15  btm  mate  bat  matfgtebe  3oft  Dotftotben  toete  unb  be  foning  ein  ted^t 
gebotn  ctf^etcn)ete  bet  lanbe,  eft  fe  ome  bctl^etfd^o^bcfentltfunbbiftent^ 
lif  tt>eten.  bat  loatt  geanttt)etbet  oan  ben  teben,  ja  fe  tt^eten.  bo  toatt 
ben  fteben  unb  bet  manfd^op  \xm  be«  foninge«  Joegen  befd^eiben  bat  fe 
nppc  funte  SSJalbutgen  bage  negeft  oolgcnbe  fd^otben  fomen  in  Ungeten  max  i. 

20  unb  bem  foninge  l^utbiiige  bon.  bo  fanben  be  ftebe  gcmeinlifen  bat  I;en 
be  oten  ute  ben  teben,  funbet  t>an  bet  manfd^oj)  ut  bem  taube  tod^  nei^ 
manb  bat  n>enn  be  ebbete  Sa^pax  ®an«  oan  ^ottift,  unb  beben  bat 
bem  foninge  l^utbinge  toan  bet  taube  toegen  unb  toeten  bi  bem 'foninge 
t)an  funte  SBatbutgen  bage  fo  tauge  bat  fe  etften  umme  funte  3acobe«aJi«ii- 

25  bage  mebbet  to  taube  quemen,  unb  etageben  bat  bem  foninge  bet  taube  Suu  25. 
miffeftaube  unb  nototf t ,  unb  nemetifen  cfageben  fe  ot>et  be  oan  QuifeoU)e 
unb  ettife  anbete  manf d^op  unb  tantfeten  unb  ote  l^ut^jere ,  be  ben  tauben 
ooettegen  toeten  mit  ftoten  at  umme,  be  fe  unbet  fif  gebtofen  l^abben,  bat 
Dan  fe  be  taub  gtob  befd^ebigeben  unbe  be  mit  anbeten  l^eten  unb  tauben 

30  ummetang  betegen  to  btejjtifen  ftigen  betoogen ,  unb  beben  ben  foning  bat 
l^e  bat  bot  taben  tt)otbe,  bat  fotif  unftut  ftid^  unb  fd^abe  l^n  geled^t  unb 
beioatt  mod^te  tt)etben.  bo  to^ebe  be  foning  ben  teben  bet  ftebe  —  fint 
bem  mate  bat  l^e  f utoen  in  be  t^nb  nid^t  fonbe  fomen ,  toeute  l^e  toete  to 
tomifd^en  foninge  gefoten :  bat  umme  bat  tife  to  Dutbotenbe  unb  ein== 

35  btad;t  bet  l^ifgen  fetfen  to  ootioetbenbe  i)t  atbeiben  tootbe  —  fo  n^otbe  i)t 

2.  licrcVbe  e^ncn  B.      3.  fon  bijl  B.       1.  iß  ct)n  tt>.  B,      8.  ftoivcn  B.  ■    10.  tobciifd?.  B. 
14.  toc  r.  A,  ben  r.  B.         16.  beficnlid)  B.         20.  j&utöüjl^fn  b.  B.         24.  UBolburvjc  B, 

1.  Uekr  SBeub  i).  (Silenburg  f.  9licbcl  a.  a.  O.  56. 


332 


^öf'6pptn^xomt. 


on  einen  leeren,  be  on  ^ulpüt  fd^otbe  tDefen,  in  be  tanb  fenben ;  unb  beno^ 
mebe  bat  bcn  ^od^gefcorn  borften  unb  ^even ,  leeren  J^veberife  borc^ö^eöcn 
to  5RutenbeTd^,  be^  be  rebc  gar  ferc  erbran>et  iveren,  unb  toaö  on  ein  gub 
tübotfid^t.  atfo  fd^etben  fe  guttuen  t>an  bem  foningc  ||  unb  quenten  brc= 
lifen  tDebber  to  lanbe ' .  5 

3n  bem  fufoen  jäte  in  bem  meimane  tt)ovben  bienbe  leeren  ©untere 
etjebif(i^o^)e  to  SDiagbebord^  unb  fin«  gobe^l^ufe«  l^ere  §inttf  ©raub  unb 
ßotb  ban  ©loid^efbe  ban  ber  ^atjebord;^.    bar  na  in  funte  3acobc6 
3uU24.  abcnbe  raube  Sorb  bau  ®U)ici^eIbe  bor  §ateborne*  unb  nam  bar  öor  be 
loie.    be«  jagebe  na  be  ebbete  ßonrab  Mxi  ^abemer^lcbc,  l^ere  to  Sgeten,  10 
mit  Otten  l^ern  \?uboIfe«  föne  ban  ©erberge.    be  futbe  Dtto  toart  er^ 
flagen  in  ber  jac^t  t>or  ÜDernebord^*,    bar  »an  fo  toorben  be  ^eren  be^ 
tt>ogen  bau  be«  lantbrebe«  tt)egen^  at«  l^ere  ©unter  erjebifd^^o))  to  SWagbe^ 
bord^,  ^er  Sllbred^t  bau  ©emingerobe  bifd^o))  to  ^alberftab  *  unb  l^ertod^ 
SSernt  bau  83run«tt)il,^  mit  ben  fteben  (Softer  äRagbebord^  f)alberftab  15 
S3run«tt>i!  unb  mit  anberen  fteben  unb  mannen,  unb  i/utpzn  unb  togen 
bor  be  ^arjebord^,  bar  be  bau  ®tt)id^elbe  ben  leeren  unb  tauben  groten 
ef<?t.i4.fd^aben  bau  beben,  unbe  tegen  bar  bor  »an  be«  ^itgen  cruje«  bagc  in  beme 
Oct.  9.  ^eru?eft  iDente  to  funte  X)^onifiu«  bage,  unb  butoeben  bvir  bor  eine  borc^, 
be  men  nante  be  ©turbord^.    bo  be  bau  ©toid^clbe  bornemen  ber  leeren  20 
unb  ftebe  ernft  unb  torn,  fe  bebingben  na  einer  föne,  unb  mart  fu«  gebe^ 
binget  bat  fe  ben  bau  ffierberge  beteren  unb  finer  feten  to  trofte  eine  ca^ 
ptUm  np  ber  ftebe,  bar  l^e  geffagen  toart,  butoen  fd^otben  unb  ber  ^eren  unb 
ftebe  bienbe  nid^t  mer  tDerben  tt)otben.  ^ir  umme  togen  be  ^eren  unb  ftebe 
bar  bau ,  a^er  be  ^tnxioxäf  ,feten  fe  mit  mannen  unb  fpife  toot  bebeftet.  25 

3n  bem  jare  1412  al«  be  bau  ©wid^elbc  fotfer  orfeibe  unbe  tofte« 
to  rugge  treben  unb  ber  nic^t  en^etben  —  funber  fe  renben  bor  ©o^tcr 


391. 
140b. 


y.  ©».  ^er  ^.  if.        'be'  fe^lt  B. 


1.  SBgl.  ^Riebet  a.  a.  O.  27  f.  unb 
329  f.  &c  Urfunbc  t)om  8.  3ua  1411, 
i)m6)  totiöjt  @lgm«nb  bem  ^Burggrafen 
grlcbrid^  bie  i^anbcSregicrung  in  ber  ^laxt 
übertrug,  ifi  gebrudt  bei  Stiebet,  Cod.D. 
Brand.*  B,  III,  178  ff.  93gl.  ^cterSöerfer 
@.  20.  $cter  §afftife  bei.9liebel,  Cod. 
D.  Brand.  D,  @.  49. 

2.  2)ie  ^ebrüber  Ajeinvid),  SBranb 
unb  (Surb  »on  ©d^tüid^elt  toaren  1407 
toon  ®raf  §einrid^  ju  3Bcrnigerobc  mit 
ber  ^or^burg  belcput ;  f.  3)eIiuS,  Untere 
^u(!^ungen  über  bie  ©ejc^^ic^te  ber  ^arj- 
bürg,  1826,  e.  184  ff.  unb  @.  28  be« 


Urfunbenanbange«. 

3.  ^afebom  bei  @geln,  4V,  m.  füb- 
iveftl.  öon  äßagbeburg. 

4.  2)erenbiug  1%  Tl.  m\iliä}  öon 
.t)albcrftabt. 

5.  Sllbret^t  IV. ,  ©raf  \>cn  3Berni= 
gerobe,  tcax  ^ifd^of  tjon  §alber|tabt 
Mll-1419. 

6.  mm.  mä)  m\mc'.  (9.  Hprii; 
1410  F)atte  @b.  ©untrer  mit  ben  «ifd^ö- 
fen  t)on  §dberftabt,  SKerfeburg,  ^ilbe«* 
^eim  unb  9J?inbcn,  fottJie  ben  ^erjögcn 
öon  53raunf(^»eig  einen  i'anbfriebcn  ab* 
gef^roffen.  Cop.  LVU,  SBl.  127b. 


SBU^IIL    1411—1412. 


333 


unb  nemcn  bar  be  foic  unb  fd^inbeben  u^^^e  ber  ftraten  —  bo  togcn  bc 
Dotften  unb  leeren  mit  ben  gnanten  fteben  tücbbet  üor  be  ^atjcbord^  bc^ 
mibtoefen^  na  ben  etften  fonbage  in  ber  Mafien,  unb  betegeben  be  Bord^g<br.i7. 
mit  butter  mad^t  unb  butpeben  np  bem  berge  gar  na  bi  ber  ^arjebord^, 
5  be  fe  nomeben  3lItoua  \  unb  fd^ideben  bar  bi  grote  buffen  unb  ftormeben 
bar  mebe  to  ber  bord^  unb  tofd^oten  be  muren  unb  torne  to  ber  erben ; 
,*!•.  unb  at«  be  ban  ®h)ic^etbc  bornemeti  bat  fc  ber  botc^  ntc^t  tebben  ||  fon= 
ben,  iDente  fe  enl^abben^  mit  nemanbe,  bo  begebingeben  fe  fif  mit  oren  ge^ 
rebe  unb  tuge  mibe  mit  ben  be  mit  on  bar  uppt  toeren  bar  ban,  unb  ant^ 

10  tt)erben  ben  leeren  be  borc^  in  ber  futeen  ttb  be^  binftageö  na  mibbaften*. 

[3m  jar  1412  wart  ju  §atfe  $an«  ^eberfd^tebc  gebrant.  ba^  hxti- 

babon  ju  ba6  er  l^inter  bem  rabe  unb  ber  ftabt  l^er  toar  unb  lie«  fid^  toU 

ber  irl^en  miüen  mit  bem  grafenambt  tjom  b.  bon  9)kgbeburg  beliel^en. 

ber  untDiü,  ber  bon  feinem  tobe  f;erfam  jtoifd^en  ben  b.  unb  ber  ftabt 

15  ^atte,  tüart  i)errid^tet  im  jar  1414,  unb  fie  muften  bem  bifd^oije  geben 
13000  gutben,  unb  foftete  ber  ftabt  aud^  tt)olt  4000  gutben,  bie  fie  ber== 
red^teten.  *  ab.] 

5Dar  na  in  bem  füllen  jare  umme  funte^ol^an^  bage  to  mibbenfom^3uiii24. 
mer*  quam  be  l^od^geborne  borfte  greberid^  bord^grcDe  to  Slurenberd^, 

20  ben  ©igiömunbu^  be  foning  Dan  Ungeren  romtfd^  foning  geforen  ben 
tauben  ber  ÜJiarfe  getobet  l^abbe  to  fenbenbe,  unb  l^ertod^  SRoIef  bau  ®af^ 
fen  brad^t  on  to  ®ranbenbord^  in  be  ftab.  bar  ^ufbigeben  om  be  beibe 
ftebe  Sranbebord^  to  finen  ))enningen,  bc  om  np  be  tanb  tjorfd^reben  ttje^ 
reu,  beö  be  bord^grebe  mit  foninglifen  breben  bar  fd^one  orfunbe  bebe^ 


1.  2)ie  mau  Hltona  nannte.  2)iefcr 
Sicktiöfatj  gei^t  auf  baö  ju  *bun)cbcn'  ju 
crg^Uj^enbe  Objcct. 

2.  Ueber  bic  bcibcnS3cIagerungen  ber 
^arjburg  'oqI  2)eUu8  a.  a.  O.  ®.  191  ff. 
^a^  ben  bafelbfl  toorgcbra(^>ten  ©rünben 
— -  am  4.  Oct.  1412  f(!f>itc§en  ber  @r;;bi^ 
fd^of  ©ünt^ier,  «if^^of  5llbrcd^t  öon  ^aU 
berftabt,  ^erjog  8ern^>arb  u.  f.  tt).  ein 
^ünbniß,  trouac^  fie  ft(!f>  t)er:|)f(icj^ten 
geinbe  ber  b.  @(j^nji(^>elt  ju  bleit)en,  no^ 
iDätjrenb  ber  jc^igen  gc^be  mit 
i^ncn  in  nntcr](>anblung  ju  treten;  unb 
am  24.  Oct.  beffelben  Satire«  fteüt  $er- 
jog  53ern]()arb  eine  Urfunbe  au«,  tooburd) 
er  ben  ^Äat^j  ju  53raunf(^tt)eig  erfuc^t,  bie 
Jpari^burg  einzunehmen,  fobalb  ibm  bie* 
jelbe  in  ©cmäg^eit  früherer  33erabrebun- 
gen  übergeben  tDÜrbe  (2)eliu«  202)  —  ift 
e«  ttjabrft6^inli(j^ ,  bag  bie  erfte  ^eiage^ 
rung  ber  ^ar,:^burg  nicbt  HU,  [onbem 


erp  1412  unb  bic  jnjeite  1413  pattfanb. 

3.  Ueber  ^an«  to.  ^eberöteben  f.  t. 
^xtr)i)anpt  I,  99  ff.  3)er  SSertrog  Sb. 
OüntberS  mit  ber  ®tabt  ^aUt  (Ib.  1 02) 
tocgen  be«  erfd^lagenen  ©alggrafcn  ift 
i)om  2.  Octüber  1414. 

4.  31m  21.  ober  22.  3uni,  f.  Sftiebel 
337;  an  le^tcrem  2^age  nimmt  griebriti^ 
bereit«  eine  Selel^nung  in  S3ranben« 
bürg  toor. 

5.  '. , .  mir  öerf^jrec^cn  unb  gertbcn 
mit  biefem  brief ...  an  bem  öorgenanten 
marggraftum  i^n  Sranbemburg  im  unb 
fmen  erben  ju  geben  unb  ju  beqalen 
bunbert  tufcnb  guter  roter  ungrifcber  gut'* 
ben  . . .'  Urf.  @igmunb«  öom  ^.  äuU 
1  1 1 1  bei  ^Riebet  Cod.  D.  Brand.  B,  HI, 
1  SO  unb  beffelben  9^otification  toom  1 1 . 
3uli  an  bie  @tönbe  ber  3Jiarf  bie  (SiU' 
fe^ung  be«  Burggrafen  griebrici^  al«  SSer* 
toefer  ber  3Äar!  bctr  ,  ebenba  <B.  182. 


334 


@(]^ö^)^cn^ronif. 


afe  einen  oterften  öorftcnbet  ber  matfc  to  ©tanbenbord^,  bat  na  i^ut 
btgebcn  ont  be  ftebe  gemetnlifen ,  f nnber  be  med^tigcften  manne  ber  lanbe, 
nemelife  be  banOutfeott)  gentein,  SSäid^atb  ban  9?oci^oto,  be  ban  f)otjenboT|) 
unb  bele  anbete  *  nieten  bar  toebbet  unb  ^eilben  ben  I;eten  bot  nxöft,  unb 
be  l^te  tt>aö  lange  tib  ot  tant  ban  Siutenbetd^^  nnb  fe  meinben  fntoen  be  5 
tanb  to  bn)ingenbe ,  atö  fe  be«  lange  getoonb  tt>cten  getoeft.  fe  l^ebben 
bem  ^eten  0!  tt)ol  fo  bete  inbate  gemafet  bat  om  be«  to  teften  borbroten 
^ebbe,  »et  ^e  getbed  tabe«  unb  btunbe  nid^t  f 0  botfid^tid^  unb  f 0  med^tic^ 
getoefen:  abet  be  J^ete  n)a«  Hof  unb  nant  in  finen  tab  ben  etloetbigen 
unb  geifttifcn  l^ten  l^etcn  ^intife  ®tid^  abbet  to  Cenin,  be  toa«  bei^enbe.  10 
ift  betooc^  mit  liften  unime  be«  beften  mißen  bete  bet  manfd^o^,  bat  fe  fif 
to  bem  l^etcn  geben  unb  fif  na  om  tid^ten ,  bat  febbet  atle  to  otcm  beften 
unb  tt)cigetften  gefatt  ttnitt^. 

SSott  in  buffem  fulben  jate  unb  in  ben  iaten  bat  na  at«  1413  unb 
in  bem  14  jiate  beftelbe  botc^gtebe  gtebetic^  bete  bage  to  SWagbebotd^  ^  to  15 
ßjettoift,  to  S33ittenbetd^  unb  in  mannigen  anbeten  fteben  binnen  unb 
buten  bet  3Watfe  mib  beten  üotften  unb  l^eten  in  biffen  tauben  befeten, 
mit  ben  ^  fif  atlen  btuntlif  botbtod^  unb  alfo  gubcn  bteben  fd^idebe  in 
ben  tauben  unb  tn)ifd^en  bet  ^abete  unb  bet  @tben,  at«  ie  febbet  Satt«  be« 


12.  aUent? 


16.  anb.  mann/B. 


1 .  *2)c  fultoc  {@igmunb)  fantc  in  bc 
9Rav!c  ben  bortä^gvaöcit  tan  IfloxtaUxäf, 
genant  boic^fgreöcgrcberif,  unbe  gaff  bcme 
beibc  9Kar!cn,  be  albe  unbe  nie,  in  tu  re* 
ghen  «nbc  toor  tu  ttjcfen  toor  eine  fummc 
gelbt«,  alfe  uor  l^unbcrt  bnfenb  ungcrfd^e 
gntbenc  . . .  Unbe  fo  \}t  in  bc  SCfcartcn 
t^in  n)olbe^  fo  befvnnbe  Ij^e  ft!  t}or  bat  irfle 
meb  beme  ^od^äeborn  Ferren  Slubolffe 
^ertogen  tu  ^a^fen  in  ber  ftab  SS^ittent^ 
ber^,  bar  toijebe  ^crtoge  3lubolff  flne 
bo^ter  bor(3^grci)en^anfcn,  bc«  genanten 
bord^graöcngreberüe«  föne,  unbe  be  nam 
ben  ^ertogen  in  flne  ]^uH)e.  Stern  fo  ber 
genante  hoxdfc^ta'ot  grebcrirf  in  be  TlaxU 
qtoam  meb  be9  romifc^en  fontnge«  reben 
tt>en  to  beme  Berlin,  bar  tt)urben  toorbo* 
bet  aUe  flebe  nt  beiben  iDlarfen,  manf(]^o^ 
unbe  :|)relaten.  fo  be  bar  to  fam^)ene  tt>c^ 
ren,  fo  miefeben  be«  romifci^en  foningeö 
rebe,  t^u  ber  t^b  meb  futter  maci^t  an  ft 
gefanb,  alle,  be  in  beiben  SWarfen  befeten 
tt>crcn,  an  ben  genanten  borc^grcben  gre* 
bcrife.  unbe  atte  bc  flebe  in  ben  beiben 
SWarfen  beben  bama,  nnbe  of  i^n>ctte 
manffd5)a^,  bcme  genanten  ^em  grcberife 


l^utbinge,  utgcf loten  be  i^an  Onlti^oxo 
unbe  be  \>an  ^o^gom  meb  oren  bikgge^ 
ren*  $cter  53e(fcr«  ^txi)j^a  (Sl^roni!  ed. 
Äinbf^cr  @.  20. 

2.  9liebei,  3e?>n  SalSirc  @.  79  unb 
342. 

3.  '3tcm  barna^  f  0  ber  genante  marg- 
greöc  greberi!  be  tan  Otuittjo»  to  neiner 
pulbinge  abber  gubltfer  mtcfe  bringen 
funbe,  erbad^te  ber  genante  marggrebe 
greberif  eine  toiefe  meb  beme  ^>crtogcn 
^ubolfe  txin  ©äffen  unbe  fugeben  ore 
rebe  bi  beme  bifftj^o))  i^an  'SRaolbthoxdf 
hi\](ifop  ©untrer  unbe  hi  beme  rabe  bau 
9Wagbeborc^  unbe  bi  unfeme  Ferren  gra* 
öeu  Sllbreci^te.  be  fulben  borfugeben  unbe 
bef:|)reten  einen  frunblifen  ba(^  unbe  be*» 
rameben  bc«  bagcötoSKagbebord^.*  $ctcr 
SBeder,  3erbper  S^ron.  21.  2)er  SScrtrag 
be«  Burggrafen  griebric^  mit  @b.  ®iin^ 
t^ier  d.  d.  Wittenberg  19.  @e^t.  1412, 
tooburt]^  er  [i^  toeripfKici^tet,  für  bie  näd;- 
ften  iitüci  3ar;re  ?anb  unb  2eutc  gu  bc^ 
\äfi\^m,  ift  gebrucft  bei  Seiebcl  Cod.  D. 
Brand.  B,  III,  2(K)  f .  95gl  bliebet,  ßebn 
Sa^rc  98. 


«ud^III.    1412-14t4. 


aas 


f eifert  unb  fontng  to  Sdtifmzn  tibcn  gett)eft  toa^:  fimbct  bc  Dan  Ouifeoti), 
Hib.  ©ici^att  i)an  SRod^h)  unb  »ete  anbeve  bteben  ||  bem  leeren  n>ebbcr  unbe 
f^relen,  Sa^pax  ®an^  »an  "^utlift  be  H)ete  on  matfgtebc  nod^;  unb  be 
fuftje  ®anö  tt>aö  ein  l^obctnmn  ber  Olben  SÄarfc  unb  Dutbotbc  öde  un^ 
5  t)oge,  be  be  gnanten  uni^orfamen  bem  leeren  unb  tanbc  bettjifeben,  atfo 
tauge  bat  ^an^  r>an  9teberen ,  to  ber  tib  be^  6ifd^o})e«  t)ogt  i>an  Stanbe^^ 
Uxä),  ben  futoen  Sa^pax  ®an«  Dcng  unb  t)otbc  on  to  ©^gejet^  bar  l^e 
tauge  tib  gegangen  unb  tt)oI  ben?art  tt)a^*.  atfu^  toorben  bc  unl^orfamen 
unb  futfl^ercn  oreö  leeren,  bar  fe  fif  to  gett>ort>en  ^abben^  berot>et.    o! 

10  ttjeigerbe  be  futJ>c  manfd^o))  bem  6ord^gret)en  l^utbinge  unb  tofunge  ber 

,  [tote,  bc  fe  tnnc  l^abben,  n)oI  bat  ^Tan^  bau  Dui^otoe  om  ©aremunt*  to 
tofene  toftabe.  be  borci^gret>e  unb  anbere  üorften  unb  leeren  l^ebben  fif 
tt)ot  befeggen  taten  4inb  l^cbben  genomen  ber  manfci^o^)  benft  unb  meren 
ore  gnebigen  leeren  gett>eft,  aber  ber  manfd^o^)  roa^  bar  ntd^t  umme  unb 

15  f|>re!en,  bat  ein  ganj  jar  5Kurenberger  rcgenbe,  nod^  tt)oIben  fe  be  ftote 
nemetifen  "^tah?e  bor  fe  ttjot  bcl^otben,  be«  fc  febber  mit  oren  groten  \6)a^  ' 
ben  tpot  gett)ar  toorbcn. 

©ar  na  in  bem  futtjen  iare  at«  1400  unb  14,  bo  fif  be  bor  gnante 
manfc^o^)  nergen  an  enterben,  n)o  ttjot  bat  be  borci^grcöe  unb  anbere  l^rcn 

20  fad^tmobige  unb  tim<3tife  bebinge  jegen  fe  borben ,  atfo  quemen  be  leeren, 
at«  bifd^o})  ©unter  uub  l^erto^  JRobotf  t)an  ©äffen  unb  bord^grebe  ^e* 
berif,  be«  fonbage«  t)or  unfer  i)ruh?en  bage  tid^tmeffen  to  6jerh>eft  to  fa^3an.28. 
mene  unb  n>e«  fe  fif  bar  t)orbrogen,  be«  tt)art  be  gefc^id^t  to  i^anb  bar  na  ein 
getuc^niffe:  n^ente  be«  mtttoefen«  na  unfer  brutoen  bage  bor  genant  tod^sebr.?. 

25  ^ertod^  5Rotef  bau  ©äffen  i)or  be  ®otfeatt>e,  be  äßid^art  t>an  9fod^att)e  inne 
^abbe,  unb  ftormebe  bar  to  unb  fxeid^  fe  an  bem  bribben  bage',  l^er 
©unter  ergebifd^o^)  to  SKagbebord^  imb  be  borger  bar  futt)e«  togen  mit 
mad^t  Dor^tatt?e,  bord^greije  greberif  bor  grifafe*  unb  SJatl^enatDe,  be  l^e 

5.  wigel^orfaTi  -B.       bem  (.  B.  18.  XIIl  J5. 


J.  @.  9?icbet,  3c^n  Saläre  143  unb 

357. 

2.  ©aarmunb  a.  b.  9^utK  1%  3)^. 
fübi.  toon  ^ot«bam. 

3.  9licbc(,  Sel^n  3a^re  153.  'Ob- 
gkid^  yix^i  bo«  ^tantnt^au«,  n>eld^c8 
i)ie(me^iv  in  bem  ?lltmärfifd)cn  3)orfc 
S^odfiau  ju  fu(^cn  ift,;bUbctc  bic  S3iug 
(Soljotü  mit  nmfaffcuben,  in  bcv  3«ud;^ 
belegenen  ©ütern  bo(]j>  feit  etn>a  i^njei 
3a^>v^nnbevten  baö  §au^tkt>n  ber  ga^ 
miiic  i>on  5Ro^on>,  bie  ibrc  ^eröorragenbe 


®tcttung  in  bev  3Marl  ni(](>t  »eniöer  bei" 
gejligfeit  biefer  nal^c  ber  ?anbe«grettjc 
gelegenen,  toon  ber  ^-(Jlane  unb  bem  ^a== 
i)el  brutale  gcfdj^ü^ten  S3urg,  al«  bem  Um»» 
fange  ber  nutzbaren  3ubef;örungen  ber* 
felben  ju  toerbanfen  ^^attc.'  SSgl.  ebb.  359. 
4.  '3tem  fo  be  t^b  qtoam,  alfo  fl!  be 
genanten  ij^erren  i)orbrag€tt  ^abbcn,  fo 
toc]^  unfe  berre  toorgenant,  biffd^o^  ®un* 
tber  'ii^'^  SO^agbcboic^,  mcb  ben  fmen  t>or 
^(antt>c,  bar  $an€i  tan  Otuitfeon?  n^^je 
tt)a«,  be  ^ertoge  öan  @affen  f;ertoge  9itt* 


336 


^6f'6ppin(i)xonit 


mit  bet  l^aft  frctd^,  gttfal  mit  maä)t,  9iatl^enatt)c  mit  totttcn,    bc  borgcre 
öan  Sutcrtof  unb  be  wt  ber  ebbebie  tot  Ij^nnen  togen  bor  Suten  unb 
bcftctbcn  alfo  be  ftote  at  umme*.    bo  be  botd^grebe  SRat^enatt)  unb  gri^ 
fad^  in  genomen  unb  beftelt  ^abbe,  bo  tod^  l^c  bi  ben  btfc^o^),  unb  (eiben 
fif  bot  ^tatoe  unb  fi^oten  bat  to  mit  gtotcn  boffen  unbe  tolDotpen  ||  be  uL. 
muten,  be  Mn  tcigetfteinen  al«  bid e  gebutoet  toa^  bat  me  mit  einen  tt)agen 
tumeßten  bat  nj)  fonbe  baten. 
%thr.  25.        <j)^Y  ix^  ^e^  etften  f onbage6  in  bet  baften  be«  nad^te«  n>o(be  $an« 
Dan  Quifeanje  turnen  unb  fif  mit  finen  btobet  Henning  bau  Ciui<jan>c 
tt>ed^  mafen,  unb  n)eten  fomen  ban  bem  flöte  ^lame  unb  legen  in  bem  lo 
tote,  unb  ^anä  l^abbe  befteüet  bat  men  om  finen  ^engeft  fd^otbe  na  btin* 
gen  bat  i)t  ladf,  unb  bat  gef d^ad(^.    afe  ^an«  bem  l^engefte  na  bem  tom 
gtcip  in  bem  tote  bat  l^e  lad^ ,  atf o  fd^utoebe  be  l^engft  unb  tudfebe  ben 
fop  ut  unb  entteip  om.  bit  fad^  be  fd^ulte  bau  ®mebeftot:|)  *  unb  (eip  bat- 
to  unb  'oant  bat  ^anfc  unb  nam  om  tafd^en  unb  temen  unb  brad^te  ben  is 
l^eten  bat  tt>atteifen.    alfu«  toatt  §an«  unb  fin  btobet  ^enning  bau 
Qui^oU)  unb  öubefe  ©toalbe  fin  fned^t  be  om  ben  l^engft  btad^t  gebangen, 
tt)ente  fe  tt)eten  botleit  u)3  bet  f)abeten  in  bem  gebtufebe  unb  u<)  aßen 
njegen,  bat  fe  t>an  benne  nid^t  fomen  fonben*.    alfo  mofte  ^an«  bau 
Qui^otD  be«  manbage«  bat  na  ben  l^eten  "tßlatoe  antn)etben  unb  mofte  20 
be«  bifd^oj^e«  gebangen  bliücn,  unb  bele  gubet  lube,  be  l^e  bem  gobe«]^ufe 
af  gcijangen  ^abbe,  mofte  l;e  lo«  geben*:  abet  ÜDibetif  bau  Qui^att)  fin 
btobet  l^abbe  be  btebe ,  bar  inne  be  om  gtote  fummen  gelbe«  befd^attet 
i^abben  ^.   fu«  fregen  bc  beten  be  bot  genanten  flöten  binnen  bten  tt)efen 
an  gtoten  ftotm  unb  fd^aben,  unb  be  botd^gte^e  tod^  of -bot  S3uet  unb  25 
toaxt  om  geantttjerbet,  bo  fe  l^otben,  be  bat  u<)  tt)eten,  bat  ^latüe  gett)un'= 
neu  tt)a«  ®. 


22.  '^e'  fc^rt  A, 

bolff  öov  bc  ©olfom,  bar  Stc3(>garb  'oan 
9?o(igott)  up  toa^,  bc  marggvcbc  gi"cbcrif 
t)anSöranbcmbord^  bc  kftaltc  grtjicf  unbc 
S3u^fott)  unbc  lippt  Srifjicf  wa8  t\)ü  bev 
ti?b2)ibcndtoaTiOuitfeoto.^  ^  53c(fcr23. 

J .  Ucbcr  bic  Belagerung  bc«  «Sd^lof»' 
fe«  SBcuHictt  (an  ber  ^ut^jc,  2  Wl.  fübl. 
öon  ^otöbam)  f.  9licbd  I50,  159  f.  unb 
360.  g3gl  unten  3.  25. 

2.  eci^mi^borf,  2  3R.  »cftl.  mim^^ 
t^enon?,  9 '/,  m.  t)on  äRagbeb. 

a.  ettoa«  abtt)ci(^>c^b  ftettt  bic  ®c= 
fangcnna^mc  $an«  t).  Oui^on>'«  unb 
bic  Ucbcrgabe  $(auc'«  bar  $etcv  Bcdfcr 
e.  23  f.  unb  $affti^  bei  9liebel  Cod.  D. 


Brand.  D,  @.  54.  S5gt.  augcrbcm  noc^ 
Sngdbert  SBuftcrwifc  ebb.  @.  41. 

4.  *§icrburd^  n^arb  ©cbcl^arb  bon 
^lote  unb  ^ißctcr  kci^t  ber  gcfcngnü«  ent-« 
lebigt.'  engclb.  SSuflcmji^  a.  a.  O. 

5.  @«  finb  bic  3Scrf(]^rcibungen  öou 
JOöfcgctbcrn  gemeint,  miö^a.  $an«  bon 
Ouil^ott)  bem  ^ßcter  koi^t,  ©cbjiarb  bon 
^^(ot^o  unb  anberen  in  feine  ©cfangen- 
\6fa\t  gcratl^cncn  3Wagbeburgijd(>en  ^a> 
joÜcn  abgcnötl^igt  l^attc.  SRiebcl,  3^^^^ 
3a]^rc  158,  @.  @.  338,  2S. 

«.  *Söic  nun  biff @offinu«^reberlatt), 
^äuiptman  bc«  fci^loffc«  ©cutcn,  gefcljcn, 
ba«  ^latocn  gen?onnen  unnb  3oban  »>on 


S3ud^m.    1414.  1413. 


337 


I42b. 


15 


3n  bcnt  Jarc  t>oT  buffem  ate  in  bent  1413  Jare  bc^  bonrebagc^  öor 
fmitc  ©ebaftian^  bage  nant  gtebe  2llbre(^t  bau  2lne]^alt  in  I)orncbord^3«n.iö- 
bat  ^e  dixpxtäfit  ban  ©d^itftebe  üot  ttoe  bufent  gntben  aftoftc ' ;  unb  alf o 
bort  be^  fonbage^  bar  na  toäf  i)t  mit  ben  borgeren  ban  Sjcwcft  bor  be3an.22. 
^unbcluft ,  bat  be  SBalbi^en  u^  eueren ,  be  of  mit  ncimanbc  Dtuntfd^op 
^cilben ;  unb  bc§  manbage^  bat  na  toä)  be«  ^ettogcn  ban  ©äffen  unb  be« 
bord^gteben  bolf  bat  to  unb  be  bati  SWagbebotd^  n)eten  of  ut  gefönten, 
aBmen  toSBtttenbetd^  bataf  gefd^ciben  toa«.  fu«  matt  fcc^unbetuft  gte^ 
ten  Sllbted^te  ane  gtot  atbeit  geanttoetbet,  njente  bet  SBatoifeen  toa^  bat 
nein  np,  unb  bat  f(ot  tua«  ||  unbefotget  mit  foften  unb  toeten^. 

Df  getoan  be  botc^gtebe  be«  iatc«  in  ben  ofteten  bat  f(ot  5rtebbin^5(»)r.23. 
mit  ftotm  unb  mad^t,  bat  be  bau  SÄattife  inne  ^abben,  be  ben  lanben  bet 
2)?atfc  unb  ben  Ztüa)^  gat  bofe  neibete  nieten,  unb  be  füllen  bau  äWaltitj 
^abben  bifc^o^  ®untet  ban  SWagbebotd^  geanttoerbet  ben  bam  unb  betd^:* 
btcbe  to  S^ute*,  bat  men  ben  Zzltato  ban  tobebe.  bit  gefd^ad^,  et  be 
botd^gtebe  ^it  to  (anbe  quam  unb  bebifd^o^  mit  ben  lanben  in  beiben  fat, 


8.  mtUnhttQf}t  B- 


9.  bar  SB.  A,  U  SQU.  B. 


13.  15.  %tiavi>  AB,  Seaaw  ab. 


Dui^att)  gefangen  ttjerc,  ^t  er  balbc  ba« 
fd^Ioff  ^Beuten  ^errn  ^t>^an  i)on  2:orgato 
unb  $aul  SWö^iing,  ju  ber  jeit  ^f'dupu 
man  ju  ^rebin,  auffgcgcben,  t)0(i)  avi6) 
alfo  baff  er  nnb  bie  feinen  fre^  baton  jie* 
tftn  ntöci^tcn.  @.  SBufHertt?!^  bei  SJiebel, 
Cod.  D.  Brand.  D,  @.  41.  SSgl.  9lie- 
bei,  3^^u  3a^re  160. 

1.  %l.  ^$  8e(fer  19.  2)ornbnrg, 
(an^alttfd^)  öftücj^  \)on  ©(^önebecf,  un^ 
tt?eit  ber  (Slbe  an  bem  Sinfel,  votiäfm 
bie  alte  (Slbe,  bie  f^  bier  i)on  bent  je^i- 
gen  ©tronte  fc^eibet,  mit  ber  (Slbe 
bilbet. 

2.  'ül^  ^eter  Werfer  23  n^ar  bie  Un- 
ternebmnng  gegen  ^unbeluft  (etma  220^^. 
nörbl.  öon  2)effau,  f.  i^inbner,  (Sefc^^.  u. 
^efc^reibnng  ü.  2lnlS>alt,  <S.  447)  auf  bem 
Xageju  S^reuenbrie^en  (t^u  ber  53riefjcne) 
mit  (Sb.  ®üntlS>er,  SBurggvaf  griebrid^ 
unb  ^erjog  Stubolf  ö.  @a(^>fen  in  ber 
SBeife  öerabrebet,  *bat  unfe  ^erre  grat)e 
^Ibred^t  fc^Dlbe  meb  finen  bulleren  ftu- 
ren  be  SBaltoifee  unbe  f^olbe  be  ©unbe^ 
lufft  beftetten,  unbe  teeret  fafe,  bat  unfe 
^erre  gratoe  ^ibret^t  be  ^unbetufft  nicä^t 
beftetten  mud^te,  fo  fd^iolben  be  anbeten 
\)itxta  omc  meb  oren  f^uiptxm  biftan.* 
2)ie  ©inna^me  i)on  ^unbeluft  faßt  nad^ 

i^tdfeteci^ronifen.  VII. 


^^^.  SBeder  24  in  ba«  3.  1414  toor  ^Juri* 
ftcat.  SWariä.  'Unfe  l^erre  graöe  %iixi(ift 
tc6}  öor  bat  flot  ^unbelufft  meb  finen 
bürgeren  'oan  Sjertoefl  unb  (ac^>  bartoor 
einen  baci^  unbe  eine  nac^t.  fo  i^t  bart^u 
flormcbc,  geten  -ft  bat  flot.' 

3.  Ueber  bie  Belagerung  bon  2:reb* 
bin  (ettoa  5  m.  fübl.  bon  Beilin)  f.  Stie- 
bet, Se^in  3a^re  121  ff.  unb  354  f.  ^aff- 
tit5  bei  Stiebet,  Cod.  D.  Brand.  D,  52 : 
^err  griberidf^  ijiat  erftlid^  ba«  fd^to[f  S^rcb* 
bin  umbiegt,  miäfti  ju  ber  jcit  inne 
l;attcn  gri^c,  ^einrid^  unb  ^anß,  ge* 
brüber,  ^err(£^riftoffet  öon  SWalti^  fö^ne, 
üjeld^ei'  ba«  toorgcnante  fd^loff  inne  ^atit 
befomen  bon  l^errn  Sol^an  bon  S^orgato 
al«  bon  einem  ^eu^tman,  ber  bie  \}mpU 
manfd^afft  Brietjen  für  300  fd^od  be^mi- 
]6}tx  grofd^cn  in  bcrfa^ung  genomen,  mit 
toerfdf^reibung  folc^f«  teibber  ju  geben,  »en 
folc^e  fumma  il^me  erlegt  unb  bejalt 
toürbe.  aber  fie  ^aben  ftd^  auf  bieOuitjo* 
teen  beriaffen,  auf  barbietung  fold^e«  gel» 
beö  ba«  ^au«  nid^t  obtreten  motten,  ber* 
tüegcn  lS>at  fte  öiel  gemelter  fürfl  umbiegt 
unb  innerl^alb  jmei  tagen  ba«  fd^ioff  ge- 
wonnen. 

4.  2^^^ro»,  unterhalb  @aarmunb. 


22 


338  ©d^ö^^cnc^ronit. 

unb  bc  bifd^o^  bereit  ben  baut  unb  bcn  betd^Dtebe  fo  inne,  totntt  bat  be 
t>ax[  ÜJialtitj  öan  S^tebbin  gcbrungen  tporben. 

Suniu.  üDeö  futoeu  jarc^  bar  na  Dor  ^ingften  togeu  be  ftcbe  bcö  lanbe^  to 
Sufife  mit  oren  ^oDctlubcn  l^etn  SSetfen  unb  §anö  Dan  ^oüenlä  J)or  bat 
f(ot  SSinftertpatbe  *  unb  (cgen  bat  fo  lange  tjor  bat  fe  bat  in  bem  f ommer  5 
0!  genjunnen,  unb  öotbreijen  be  ban  ©orenfef,  be  bat  inne  l^abben,  ut  bem 
laiibe.  alfu^  toorben  in  forten  ttben  unb  jaren  ber  roJ^ere  lantfafen  unb 
tofffote  uk  gefturet  unbe  geiDunnen.  bit  mod^te  tt)o(  ein  funbetfe 
fd^idunge  t)an  ber  gnabe  gobe^  toefen,  U)ente  ttjere  ben  roDeren  nid^t  ge^ 
[turet,  be  taub  meren  in  forten  mit  enanber  Dorn^aftet,  unbe  tpere  mi^lif  10 
gen)e[en ,  bat  fomtüe  ftebe  unb  med^tige  borge  Dor  on  ^ebben  mögen  be== 
fitten. 

2l(^  nu  $tah)e  getounnen  ma^  unb  §an^  loan  Qui^oto  get^angen, 

3t^r.i5.bar  na  be^  erften  fonbage^  na  j)afd^en  quam  §an^  öan  Quifeaft)  bifd^o:p 
©untere  in  to  ßatoe,  bar  ijt  lange  tib  be^olben  unb  in  ben  torn  geted^t  15 
toart*.    üDiberif  t>an  Qui^atoe  fin  brober  mofte  be  Sßarfe  rumen  unb 
entl^eilt  fi!  bi  bem  l^ertogen  i?an  Stettin  unb  3D?efetenbord^,  bi  bem  l^erto^ 
gen  Dan  SBenben  unb  anber^toor  loor  l^e  !onbe.     i^e  mortbranbe  in  bem 
futoen  iare  be  ftab  9?oiDen  unb  ^abbe  ut  gefd^idet  mer  fum^)anie,  be  be 
ftebe  fd^olben  gemortbernet  ^ebben  unb  ber  toavt  to  ©ranbenbord^  tn>e  20 
gegrepen^.    be  befanbcn  al  to  l^anb  unb  \pxtkn  bat  §anfeö  toif  Dan 
Qui^att)  unbe  ©otjle  "»pirbafe*,  be  ber  Qui^an)en  gefinbe  tt)a^  gemefen 
unb  nielilen  be^  bifd^o^e^  Doget  Dan  ©ranbenborc^'  to  ©^gejer  voorben 
toaö,  ^abben  fe  ut  gefant.    f;tr  umme  fo  borfte  be  Dvun>e  in  ber  SWarfe 
nic^t  bttDen  ||  ebber  fomen,  alfe  quam  fe  to  SRagbebord^,  unb  aU  or  bat  ^f^;^ 
gerodete  ber  oDetbat  Dolgebe  —  h)o{  bat  fe  bat  mit  toorben  fere  ftrafebe 
unb  tt^ebberftunt  —  fo  tt>art  geDoget  bot  fe  to  DJlagbebord^  nid^t  böDen 
mod^te.    be  Drutoe  Dormarf  of .  bi  ©iberif  Dan  Qni^on)  bat  fe  ber  breDc 
med^tid^  tt)art  be  ©iberif  ^abbe,  bar  inne  be^  gobe^^ufe^  manne,  be  fe 
geDangen  l^abben,  bef d^attet  ^abben ,  unb  anttrerbe  be  bem  bifd^o^e  Dan  30 
SRagbebord^  u^pe  gnaben  unb  (oDen:  tt)ente  be  bifd^o|)e  gefed^t  ^bbe, 

6.  ©orenfe  B.         7.  (antfafe  B.         10.  »üWuuftet  2?.  17.  'Dem'  fe^lt  B.        21.  tc= 

fenben  B.         2.{.  oetrorbcn  J?.         24.  borjftc  B.         2«.  flenid)tc  t>c  5.         31.  fcifcbop  B, 

1 .  gmftcito.,Är.?U(fau,9e.:*SB.granff.  3. 2)ie«raiibftittungbev@tabt9?auen 

2.  *alto  bat  ftot  gigeoen  n?a«,  fo  Bc-  (3*/,  m.  ubtoftt.  ö.^crliu)  buv<^ 2)ictrid& 
mannebe  bat  unfe  ^erre  tan  3)^agbebord(>  ö.  Oui^otD  fällt  auf  ben  "21. 3lug.  1414. 
nnbe  furben^anfe  i>anCimt<5ctt)  tn  Saite  'B.  9ltebcl,  ^tt^n  3a^>re  254  unb  382. 
unbe  tciben  bcn  bar  in  ben  torn  up  beute  4.  @ö^  t.  $rcbiJ&l.  'B.  ^itM,  3e^n 
flöte,  bar  la(]^  ^e  fo  lange  in,  bat  ©an--  3a^re  360,  3Cnm.  24  unb  bcffen  Cod. 
bom  getounnen  ttart.'  ^,  Sßccfer  24.  D.  Brand.  B,  III,  301  f. 


öuci^m.    1414. 


339 


091. 
U3b. 


$anfe  'oan  Quifeotoe  fcnfcc  nenc  gnabe  mebfcetJjaten,  ^e  ^cbbe  benne  be 
t>rebe  uub  be  gebangene  ganj  Ic«. 

3n  bem  1400  unb  14  jare  u|)^c  aöer  l^tlgenbage*  l^abbe  t)atoc^  <»o».  i. 
3o^anne«  be  XXIII  unb  f ontng  ©egemunt  ban  Ungereu,  be  f orttiFen  bat 
5  j>ore  to  romifd^en  lonitige  geloren  toa^^,  to  fcimene  geto^jen  ein  gemeine 
concilium  to  Softenife  botd^  eininge  rottlen  ber  l^ilgen  ctiftene  !er!en  r  ^^ 
lange  tib  in  erbom  bi  38  jaren  an  bem  ^atoe^bome  getoeft  toa^,  tt)ente  to 
ber  tib  bre  ^etoef e  toeten,  ate®regoriu^  beXn,  ©enebictu^  beXIII.  uno 
3o]^anne^  be  XXTII.  to  biffem  condlio  quemen  beteborften  unb  leeren,  geift== 
10  ßf  unb  merttil,  ut  ber  gangen  criften^eit,  fb  bat  bar  6oben  ad^tein  bufent 
DoHe^  nieten  binnen  ber  [tab  toÄoftenifebe  befci^rebentoeren^  unb  l^abben 
bod^  alle  genod^  etenbe^  unb  brinfen^,  ben  ^jerben  bober  unb  atle^  be6  fe 
beborften. 

3n  ber  fulben  tib  in  bem  bage  ber  beir  gecronben  merteter  toart  sio».  s. 
15  foning  ©egemunb  to  5lfen  ober  9tin  gecronet  mit  finer  erften  cronen  bau 
bem  erjebifd^ot)e  pan  Sotne  mit  finer  elifen  Serbinnen  bruloen  ©arKiren, 
graben  §erman^  bau  Sjljte  bod^ter*.  be^  anberen  bage^  bord^  be6  lo^ 
belifen  feftea  loiüen  toart  gett)ifet  to  3[fen  bat  toerbige  l^ifgebom  unfer 
leben  brutt>en  l^immebe,  bar  fe  ßriftum  unber  to  ber  loerlbe  gebragen  i^ef t, 
2ü  unb  3of e^je^  ^of en ,  bar  ßljriftu^  in  gettjunben  toart ,  bo  l^e  geboren  »a^, 
unb  anber  bele  ^ilgebomeö.  bar  jegentoarbid^  toeren  bele  borften  erjebi^ 
fd^o^je  t)retaten  unb  unteüid^  anber  bolf. 

3n  buffem  fulben  jare  in  funte  Sat^erinen  nad^t  geberbe  wutoe9?o».  24. 
3lfebebe*  marfgrebinne  to  S3ranbebord^  unb  borti^grebinne  to  5Kurenberge 
to  5Eangermunbe  einen  iungen  leeren  be  ||  Sllbred^t®  gel^eten  toart.    of 
^abbe  f e  be^  iare«  bar  bor  to  S^angermunbe  einen  jungen  ^eren ,  be  gre=» 
berif  ^  na  fine^  baberö  namen  gebeten  toa«. 

3n  bem  anberen  jare  bar  na,  at«  bat  jar  an  ftunt  1400  unb  15,  in 
be^  tilgen  Serfte^  nad^t  quam  foning  ©igemunb  bi  nad^t  mit  ber  !onin*  S)ec  24. 


1.  $a^ft  3o]^aun  XXIII.  trof  om 
29.jjOct.  in  (Sonpanj  ein;  bie  (Srßffnung 
be«  (Soncil«,  md^c  am  1 .  9?üto.  ftatt  flu- 
ben  fotttc,  gefd^a^  \>m6)  i^n  erft  am  5., 
tioeil  bie  ^ai^i  ber  angefommencn  SBifd^öfc 
unb  klebte  xix^t  groß  genug  tt)ar.  5lf^* 
ha6},  Ä.  @igmunb  II,  14. 

2.  UeBer  bie  erjjte  Sßa^I  @igmunb« 
jum  ri)mif(]^en  töni^  f.  oben  @.  330, 
bie  itoeite,  cinjiimmigc,  erfolgte  am  21. 
3nU  IUI;  f.  ^f(^MI.  306  f. 

3.  '2)ie  3o^l  ber  ©eifkUd^en  mit  i\)- 
rer  2)ienerf(]^aft  l^at  nad^  aut^enttf^cn 


S^lac^riiä^tctt  nitä^t  18000  ^crfonen  über- 
fd^ritten\  fCfd^bad^  II,  41, 

4.  Ucber  bie  Ärönung  @igmunb« 
unb  feiner  ©emaljjUn  Barbara,  ©räfin 
tjon  (Hut),  burc^  ^rjbif^of  2)ietrid^  tjon 
Äöln  f.  %^6)Uöf  I,  410  f. 

5.  (gUfabet^,  ©ema^lin  griebrid^« 
VI.,  Burggrafen  J>on  S^ürnberg,  toax  bie 
Xoc^ter  ^crjog  griebrici^e  öon  Saicm" 

6.  3)er  festere  turf .  ^ibredfit  %äfim, 

7.  Äurfärftgriebri(!^n.,gcb.9.gfJou. 
1413. 

22* 


340 


@^ö^^3cti$ronit. 


ginne  ^m  5lfen  to  Softenife.  bat  öant  l^e  ben  })att)cö  3oI;anne^  XXIIT. 
ben  l^e  J)or  einen  redeten  ^attje«  ^ei(t.  in  bet  fufeen  naä)t  Ici^  be  foning 
to  be^  l^itgen  fierfte«  miffen  bat  ebangetinm  'e^iit  ebictnm  a  cefare 
Slngufto'  nnb  l^abbe  ein  bar  [tt)ett  in  ber  ^ant  to  betoifenbe  bat  ^e  be 
ebangeüa  ß^rifti  fd^olbe  borbod^ten  nnb  befd^ermen  mit  bem  fmerbe  al^  5 
ein  böget  ber  l^ilgen  criften^eit  * . 

gwata29.  3n  bem  fniben  jare  an  bem  ftiüen  bribage  nad^t  borl^of  fif  \>aw>t^ 
3o^anne^'bi  nad^t  ban  toftenife  ^eimelifen  in  eine^  fadhnanne^  n?ife^ 
mit  l)\il)fit  t;ertogen  greberife«  ban  Dfterrife^,  bem  be  fntoe  \>am^  3o^ 
^anne^  80  bnfent  bncaten  gelobet  i^abbe,  bat  i)t  om  entoed^  ]^nl|)e,  tvente  k» 
om  fere  bernmen  tt>a^  bat  ^e  in  bnbefd^e  (anb  fo  t)erne  t?an  9tom  getogen 
\v>a^ ,  nnb  brod^tebe ,  men  toorbe  om  ban  bem  )>att)e«bome  fetten  nmme 
finer  boö^eit  tpißen.  bar  nmme  tod^  f)t  l^eimlücn  entoed^  nnb  reit  bor 
einen  fd^ntten  tpente  to  Srifaf  nnb  tt)o(be  fn^  i)ort  n?ente  in  ©nrgunbien 
^ebben  getogen  nnb  bort  in  äBadanbe*:  bod^  \va^  bat  conciKnm  to  Softem  15 
ni^  fo  med^tid^  mit  bem  romifd^en  foninge  bat  fe  ^ertogen  ^^reberife^,  be 
om  loolbe  tued^  ge]^nt|)en  l^ebben,  ftebe  nnb  f tote  beteiben,  nnb  btvnngen  on 
bar  to  bat  l^e  paw^  Sol^anne^  mofte  toebber  to  toftenitj  bringen ,  nnb  be 
f nlbe  l^ertodl^  i^teberi!  nam  bar  groten  f d^aben  aber  an  fime  (anbe  *. 

3an.  22.  3n  bem  fnben  iare  be^  manbage^  na  fnnte  3D?arceUn^  ®  bage  n^art  20 
bat  ^ilge  conciüum  to  Äoftenife  ein,  bat  fe  nmme  eininge  mitten  ber  l^ifgen 
ferfen  nnb  to  borftorenbe  ben  erbom,  be  lange  tib  an  bem  jjatoe^bom  ge^ 
ttjeft  tt>a^ ,  in  jegentoarbid^eit  be^  romifd^en  foninge^  carbinalen  ^atriar^^ 
d^en  nnb  anteren  ^eren  nnb  üorften  —  bat  fe  bord^  manniger  l^anbe  bo^^ 
^eit,  be  patoc^  3o]^anne^  begangen  l^abbe  an  ber  I;ilgen  romifd^en  ferfen,  2 
be  fe  om  in  befd^rebenen  artifetn  tjorlefen  ||  nnb  be  n^arl^eit  bar  an  betn-  ,^4 


a. 


1 .  SBgt.  %ma6)  II,  36  f. 

2.  2)ic  gluckt  fanb  ni(^t  om  29.,  fon- 
bevn  am  20.  TOrj  ftatt.  *^ap^  3o^ann 
flo^  auf  entern  f^kd(>ten  @aul  in  ber 
^(eibung  eine«  ©tattfucc^te«  . . .  @r  \t>ax 
rait  einer  SCrmbruft  beipaffnet  [^e  reit  toor 
einen  fd(>utten  f.  n.]  nnb  öor  i^m  l^er  ritt 
ein  f leiner  Änabe.'  2lf(^bad?  U,  62  f. 

3.  Ueber  bic  ©teUung  ^erjog  grieb^ 
ri(^8  öon  Oeftreic^j  j^um  $a:^fte  nnb  jn 
Ä.  ©igmunb  f.  ^fc^bad^  II,  59  f. 

4.  3o^ann  tüar  juerft  nac^  ®d;aff^ 
Raufen,  bann  xia6)  greiburg  im  33rei«^ 
gau,  bon  ba  mö^  fereifad^  geflogen,  bon 
njo  au«  \i)xt  bic  JBeute  be«  $erjog«  bou 
SBurgunb  nad)  3lbignon  bringen  foUten. 
^f^baci^  II,  86. 

5.  Ueber  bie  $)emütbignng  §erjog 


griebridt>8  b.  Oefterreic^  burd^  Ä,  ®ig= 
munb  f.  ^\6}ha6)  II,  78  ff-  griebri* 
mußte  bei  ber  3lu«f öljjnung  mit<Sigmunb 
biefem  berf^red^en,  ^a|)(lt  3o{)ann  gurüd^ 
ju[ü(;ren.  $crjog  griebrid^  hmö^tt  'ii)n 
mit  anberen  i)om  (Soncil  baju  Slbgeorb* 
ncten  am  17.  Wlai  in  bie  ^d\)t  Son- 
ftanj'«,  ua6)  SJabolf^i^eü ,  suriid.  Ib. 
@.  90. 

6.  äWarccttinu«  (2.  Suni)?  2)ie  ^b^ 
(c^ung  ^.  3oi;ann«  XXIII.  erfolgte  am 
25.  SÖlai,  bie  ^erülnbiguug  berfelbcn 
4  2^age  f^jäter.  3"8i«i<^  f^ßte  ba«  (joncil 
ben  ^efd^^Iuß,  baß  oei  einer  neuen  ^ap^U 
x\>a\)\  lieber  er  nod^  feine  ©cgner,  (§re* 
gor  XII.  (^ilngelo  Sorrario)  unb  ^ene* 
biet  XII.  ($etru«  b.^nna),  in  S5orj(!^(ag 
fommen  bürften.  5(fc^ba(^  II,  90  f. 


114b. 


«ud^m.    1414.  341 

geben ,  fatten  mit  redeten  erbeten  pat\>z^  Sol^anne^  af  ban  beme  pawt^^ 
bome,  unb  gebot  bat  men  in  totunftigen  tiben  pawt^  3ol^anne^,  ©altl^a^ 
far  be  ßoffa  Dor  gefeiten,  unb  \>att>t^  ©tegorium,  bor  gel;eiten  Slngetu^ 
be  Sorario ,  unb  Senebictum ,  ^etru^  be  8una  bor  gefeiten ,  nid^t  mer 

5  )3ett)efe  nomen  noc^  ^orfam  to  finbe  nod^  in  etDigen  ttben  to  ^jetoefen  fel^ 
fen  unb  utbortDelen  fc^otbe.  tue  bar  n^ebber  bebe,  l^e  tt?ere  feifer  foning 
ebber  in  toetter  U)erbid^eit  ebber  [tat  ijt  gefat  U)ere ,  ben  fd^otbe  nten  ^oU 
ben  bor  einen  gunnere  be^  erbomeö  unb  on  borbotgen  mit  bute  be^  emi- 
gen  olofeig  unb  anberer  ^ine,  be  bar  et)en  to  xotxzn. 

lü  Zo  ber  tib  ftunt  be  ^ilge  criftenl^eit  ane  patt>t^  tpol  ttoe  j[ar>  uub  bat 
conciltum  regerebe  in  be^  ^)att)e«  ftebe,  bar  umme  moften  bete  bifci^oj3== 
bome  unbe  ebbebien  in  ber  criftenl^ett  bliben  an  borftenber ,  be  nid^t  f on- 
ben  beftebiget  werben,  bar  umme  bat  nein  pam^toa^,  aU  bat  bifc^o^jbom 
to  "ißo^na  Sari^bord^  *  unb  ©ranbenbord^ ,  loente  in  ber  tib  ftarf  be  bi=^ 

\h  \(i)op  bau  Sranbenborc^  ^er  Henning  bau  ©reibatoe*.    bat  ca^jittet 

loren  einbred^tid^lif  utt  orer  ferfen  einen  erüfen  man ,  l^ern  5WtcoIau^ 

©ord^ftor^  genant,  be  ein  ferner  in  ber  nien  [tab  Sranbenbord^  \oa^, 

-  be  [utbe  ^ere  5Kicolau^  fonbe  fine  beftebinge  unb  biforge  nid^t  frigen, 

toente  on  t;ere  Sol^anne«  bau  .SBalbotpe  mit  be^  marfgrebeu  rabe  unb 

20  i)nlpt  U)ebber  \va^  unb  f d;icEebe  bt  ^)an)^^  3o^anne« ,  bo  ^t  bau  toft^ 
nt^  ^eimtifen  getogen  ma^,  bat  ^e  om  bat  bifd^o^)bom  to  S3ranbenbord^ 
gaf  nic^t  unber  finen  bullen  funber  unber  be«  bicecancellariu«  ingefegel. 
np  be  [ulben  brebe  leit  bat  ca)>ittel  to  Sranbebord^  leeren  Sol^an  bau 
SalbaU)  to  trebber  oren  eigenen  geforn  ut  orer  ferfen  unb  anttoerben  om 

25  bat  flot  to  @^ejer  in,  bar  be  fulbe  btfc^op  3o]^an  bele  l^eimelifer  roberie 
toftabe  in  bem  taube  be«  gobe«^u«  to  3Dtagbeburd^. 

S)ar  na  al«  ^atpe«  So^anne«  af  ge[at  \m^,  al«  bor  gefd^reben  i«,  bo 
U)art  ift  gebangen  bau  bem  romifd^en  fojiinge  ©igemunbe  uub  toart  ^er=^ 
togen  ^obeioige  )3allanbe«greben  bau  bem  SJine  geanttverbet  tobetDarenbe^ 
bat  ^t  nic^t  mer  med^  toge  unb  ||  groter  erbom  mafebe,  irente  i)t  tt)a«  bau 
art  ein  bo[e  minfd^e,  »an  'JJea^Joli«  geborn,  unfufc^  girid^  unb  anberer 
unboget  bot. 

« 

11.  confilium -ß.        19.  l^c  3.  ^.        21.  bifcfjo^  5.        27.  gcfet -ß.        32.  ünbügent  5. 


1.  Bai^bmt}?  Xc^tc«  nid^t  flar  l^eröor,  bie  lefete  ur* 

2.  Henning  ö.  33reboh)  toax  ^Jßi\6)0\  tnnt>iiä)t  @r»ä^nung  Henning«  ö.  ^ue^ 
öon  SBraubenburg  feit  1 107  (f,  9liebel,  boiü  fällt  auf  ben  8.  3ua  1413  (ebb. 
Cod.  D.  Brand.  A,  VIII,  81);  toam  ^.  389). 

er  gcftorben  ift,  ge^t  au«  ben  Seiten  be«  3.  $g(.  5lfc^bac^  II,  92. 


342  ®4(!(n>tn(6renif. 

T.  3n  buffem  fulben  yart  be«  fonboge«  no  funte  Olrite«  böge '  tuort  tu 
Softenife  in  iegeiHDarbic^eit  te8  ganjen  concttiuraiiie«  mcfter  So^anneö 
§uf[o  BOT  ^rage  in  fetterie,  te  ijt  in  Seimen  wnb  aHereten  gejJtebiaet 
lottcunnen  unbe  wart  mit  einer  crone,  mit  ficarten  buöelen  ge< 
;p  finen  ^obebe  be6  fiifcen  bageS  bor  ber  ftab  gebtant.  berc=  s 
ming  (eit  be  afc^  werpen  in  bat  matcr,  up  bat  fe  be  iBe^men 
■  ^ilgebom  TOecö  nemen. 

bem  futten  jare  toc^  marfgrebe  grcberiE  ban  iSriinbenborc^  ban 
unb  quam  in  (unte  SiicaS  bage  to  tem  Serlin  in  be  SDiotte  unb 
ontng  Segennnibee  unb  tontng  Jßen^lawe«  brece  ban  ©e^men  lo 
1  mannen  iinb  fteben  bet  raarfe  to  Sranbenboti^^.  in  biffen 
oni  gefi^reben  tot  toiiitig  ©egentunb  ban  Ungeten  mit  bulbcib 
■ö  fins  btober ,  foniiig  SarlS  (one ,  borc^  mannigeö  benfteö  unb 
be  be  bor  gnaiite  bcrc^grepe  grebetit  an  on  unb  teu  oren  began^ 
getan  Vbbe',  geben  be  marte  tc  33ranbenbcr(^  mit  bem  lote  is 
mib  fo  ban  unberfc^eibe,  weret  bat  toning  ©egemunb  to  Unge= 
foning  SBen^talre  »on  SÖe^men  an  erben  manägefled^te  »orftor» 
(^olbe  bori^grabe  greberit  unb  fine  erten  be  matte  ,to  33ranben= 
litten  tc  ewigen  tiben.  H>cr  aber  bat  fe  erben  gewunnen,  be  ber 
■recener  marfe  toebber  to  ^ebbenbe  feegereben,  fo  fc^olben  be  fe  lo 
:borc()gtebengreberi!e  ebbet  bau  (inen  erben  bor  betr^unbett  bn= 
^r  ungerfdien  gulben,  unb  i^eren,  mannen  unb  ftebe  fdiolben  bet 
ni^t  log  fin,  eb  toere  benne  bat  borc^greben  greberife  unb  finen 
lefte  penninge  ban  ben  beir^unbert  bufent  gulben  iborbe  bot  unb 

uppe  be  brebe  loart  bori^greben  greberite  ban  ^urenberg  ein  25 
je  geban  ban  ^eten  mannen  unt  fteben".     alfus  quam  be  bor 
greberif  6i  be  inarte  to  iBronbenbotc^. 

i.n.^.       ll.iifrtmJ.       13.  itcUTt  B.       14.  n.  willtnt       IS.  mib]  int  .JB. 

t^t  am  1.  3u(i,  fonbem  am  6.,  fleite  et«  . . .  b«  Benfelan),  (ung  iU 

jn,  121.  SSebsm.   unter  UtUr  ttufc«,  cbtt  (e?n 

ifl  öot  ÜÖem  bte  Uitunbe  wom  cr6en  immne»  s^\kä)tt  bie  öctgcnante 

J4I5  gemeint,  buti  bie  S.  3ßavrf(  mit  lam^t  ber  Iure  . . .  toim  ttm 

bem  Surggtafen  gricfcticb  bie  ilägcnanten  gcibrirfi  Eber  jlnen  erfien  tri» 

intenburg  mil  ber  Sur  Üter-  b«  f^en  »ollen,  to8  btnne  mir  otir. .', 

ndt  6ei  fflietel.  Cod.  D  Bmnd.  iin(e  erfctn  . . .  biefelben  aJIarcfe  mit  fampt 

5.  226  ff,  ber  ture  ...  Don  in  wibei  touffen  mögen 

.  iinb  nemti<^(ii  fein  TOidig  nul;  umb  oievfiunb  bmibert  taiifenb  bungri- 

iE  binffe,  bie  er  uns  langt  jitc  fibe  gulben,  jue  »elic^er  jeile  im  jare  un8 

la  unb  unnorbrofftnlit^  getan  unferm  bruber  unb  foli*en  unfern  erben 

Jen  tut  unb  furfea«  tun  fol  unb  bnS  fuget'  je.  Ib,  @.  228 ;  «iebel,  Beftn 

«iebel,  a.  a.  O.  ®.  227.  Sab«  @.  2IS  ff, 
.  bo*  mit  foli^em  nnterfi^egbt  5.  SSgl.  Miebel,  3e^n  3a&re  ®.  260. 

t  ober  unfer  erben  mannefl  ge- 


*  '  V*.*»'" — 


33«^  m.    1415—1416.  343 

3n  biffem  futoen  jare  toa^  to  aWagbcbord^  ein  gtot  fterbcnt  unb  in 
U5a.  cittbcrcn  tatiben,  unb  bo  ftatf  grebe  ||  ©unter  bau  ©marjbord^ ,  unfc« 
i^eren  babcr  ban  3Äagbeborci^,  in  funte  3lüejiu^  bage.  Suun. 

üDar  na  in  bem  1400  unb  16  jarc  be^  fonabcnbc«  in  bcr  crujc^a)M{2o.. 
5  tt)c!en  toart  to  Softem^  mefter  Qferonimu^  i?an  'ißrage,  be  ein  iunger 
toa^  mefter  §uffe«,  gebraut,  bc  of  fine  fetterie  ^abbe  ^e())en  fterfen  unb 
leren. 

3n  bem  futoen  jare  be«  bribage«  bor  ^ingften  mart  Sa^^ar  ®an«  3uni  5. 
bau  "ißotleft  bau  leeren  So^an  bau  SBalbatoe,  be  bifd^o|)  to  S3ranbenbord^ 

10  xoa^,  lo«  ut  finer  bengniffe  gelaten,  bar  i)t  boben  tvoz  jar  inne  gefeten 
^abbe  u^|)e  beut  ftote  to  Sj^gejer.  bor  ber  bengniffe  mofte  l^e  Senjen, 
bat  om  |)anbe«  ftunt  bor  15  l^unbert  bel^entifd^e  f^od  grofci^en,  marfgre^ 
ben  greberüe  bau  ©ranbenbord^  toebber  loö  taten  \  bo  biffe  fulbe  Saö* 
pax  ®an«  (o«  toa«  ut  ber  bengniffe,  aU  be  marfgrebe  bau  ©ranbenbord^ 

15  toebber  to  bem  concifio  to  Softenilä  getogen  toa«^,  bar  na  be«  fonbage« 
na  unfer  leben  brutoen  bage  fruttoiunge  voan  be  futbe  (Ea«^)ar  ®an«  mit  5iug.22. 
]^ut^)e  unb  rabe  I;ern  öalt^afar«  leeren  bau  SBenben  be  ftab  unb  ftot  to 
©anbatoe,  tat  to  ber  tit  §inrif  bau  3fenbord^  inne  l^abbe.    bo  bat  unfe 
i^ere  bau  5IWagbebord^  bornam  —  be  toa«  bo  franf  unb  l^abbe  be  febre«  — 

20  bod^  bor  l^e  to  toatere  unb  feit  be  finen  to  taube  riben  unb  beteibe  toebfcer 
bat  ftot  to  ©anbatoe  mit  bren  bufent  geU)a|)enbett,  unbe  fd^oten  buer  in 
be  ftab  unb  borbranben  fe  atmeiftid^.  bod^  toerben  fif  be  bienbe  unb 
tt)unbeben  be  unfen  f o  f ere  bat  f e  be«  f tote«  nid^t  f onnen  getoinnen ,  unbe 
togen  toebber  af  in  funte  9?ufi  bage^.    in  biffcr  ^erebart  borterben  unfe «ug. 27. 

25  borgere  unfen  ^eren  bau  äßagbebord^  na  boben  ttt)e  bufent  gutben.  umme 
be«  teilten  bat  bem  gobe«]^ufe  to  SWagbebord^  fu«  ©anbotoe  af  geteunnen 
teart  in  guben  trugen ,  f 0  gaf  unfe  l^ere  bau  SOtagbebord^  §anfen  bau 
Ouifeatoe  ut  finer  bengniffe  to«  unb  beIigebe!Diberi!e  banOuitsatoe  finen 
brober  to  fif  unbe  nam  fe  in  fine  l^utpe  toebber  be  5!Ker!efd^en,  toente  men 

30  febe,  bo  be  ®an«  bau  ^otteft  gebangen  toart  unb  ^an«  banQuifeaio,  af« 
i)or  gefd^reijen  fteit,  bat  nein  to«  tt>erben  fc^olbe,  be  leeren*  l^ebben  fif 
benn  an  beibent  fiben  boreinet  umme  be  ftote  unbe  umme  be  gebangen,  be 
fe  ben  Ouifeatoen  af  gebangen  ^abben 


5 


19.  bat  feter«  B.          25.  t>n§e  1^.  B.  27.  .§anfc  B.          29.  »nb  toebber  B, 

1.  ^.  WitUl  3c^n  3al^rc  267  unb  3.  Ueber  bic  Belagerung  <Sanbau'« 
389,  »0  bie  tiBtl^igen  «etücigjietten  au«  burd^  (Sb.  ©untrer  f.  Üliebei,  @ef(^.  be« 
ben  Urfunben  beigebracht  flnb.  ^reuß.  Ä8nig«^aufe«  II,  334, 

2,  3tm  18.  Oct.  1416  beftnbet  fld^  4,  mmüö^  ber  3Rar!grof  -unb  ber 
griebrid^  bereit«  iPicber  in  (Sonflanj ;  f.  (Srjbifdfiof. 

S»tcbcl,  3e^>n  Saläre  @.  396.  5.  ^Lbaju^eiebeta.  a.O.II,335f. 


344 


@^8))^cn(^rontf. 


Bt)pt,29.        3n  biffcm  jare  in  funte  9)?td^aete  nad^t  flatf  bc  ebbetc  l^cte  Sorb  ®^^ 
bau  $abemer«Iet)c ,  l^ere  to^ßgclen,  anc  erben  man^gefled^te.     bo  quam 
ggefen  an  greben  S3ord^arbe  bau  ©atbei,  alfe  fe  fif  mit  bulbott  ber  ^tx^ 
togcn  to  ©äffen,  bar  (Sgelen  bau  to  tene  geit,  gebrobcrt  unb  gefamclt 
^abben.  bod^  tett  i)t  na  einebod^ter  unbe  eine  bruhjen,  leeren  öro^en  bai^  5 
Quernforbe  fufter,  ben  toart  ttue  bufent  bel^emtfd^er  fd^od  grbfd^en  bor 
bat  f(ot.   be  tt>ebett)e  naut  l^inben  na  graoen  9Ubred^te  Dan  Slnel^att.  btffe 
ttDe  bufent  fd^od  grofd^en  gaf  bit  gobe^^u^  to  SRagbebord^  ut :  fo  fretd^ 
unfe  l^ere  bau  S)?agbebord^  (ggeten  in  bor  bat  gelt  unb  borbrod^  fif  mit 
ben  bau  Sarbei,  bat  l^e  Sgeten  ganj  med^tid^  toart,  mnk  ^t  bebe  om  10 
SBant^Ieben  toebber  in  bor  ©geten,  bar  tod^  be  bau  S3arbet  np  * . 

%thxAi.        3n  funte  3SaIenttne^  bage  ftarf  S)iberif  banCluifean?  to^erbefe  unb^ 
teit  fi!  to  äJiarienborne^  begraben,- 

3uni7.        T)t^  fulben  Jare^'tn  bem  ^tngften  l^abben  be  barboten  brobere  eine 
erlife  ^roceffien  unb  ein  capittele  unb  gingen  to  bem  bome  unb  fungen  15 
bar  te  beum  mib  boben  beir^unbert  monnüen ,  unb  bar  umme  ging  bon 
bat  blicfen  unb  fafmien  af ,  bat  bor  in  langer  tib  to  SWagbebord^  getoeft 
tt)a«  be«  mibtt)efen«  in  ben  |)ingften» 

3uni  15.  3n  buffem  fulben  jare  umme  funte  SSite«  bage  fred^  bat  gobe^^u«  to 
äWagbebord^  ©anbaute  tt)ebber,  mente  be  romifd^e  foning  l^abbe  unfen  20  . 
leeren  t>an  SKagbebord^  borbobet  to  fomenbe  to  bem  coricilio  to  Softenife 
in  finer  eigenen  |)erfonen.  be«  tod^  unfe  öere  bar  nic^t  l^ene,  funber  ^c 
beforgebc  fif  bat  f)t  infinem  afitjefenbe  groten  fd^aben  an  lanbe  unb  luben 
nemen  mod^te.  bod^  fanbe  ^t  to  bem  concitio  ^ern  Sol^an  9?ebefin  bom^ 
befen,  mefter  3o]^an  Ä'^ri^,  ?ubo(be  bau  SBerberge  unb  Reifen  bau  25 
©teinborbe^.    be  fd^ideben  bat  bi  bem  romifd^en  foninge  unb  marfgre* 


1.  2)ic  auf  bic  ©iiücrbung  ©gcln« 
hmd)  (SB.  ©üntl^cr  bejüglid^cn  Urlunben 
fielen  Cop.  XLV,  331.  47b  ff.  %m  31. 
3an.  1417  terfefet  SBurd^arb,  @raf  ju 
SOflütilingcn  unb  |)eir  gu  ^arb^,  ©d^lcß 
unb  @tobt  @c;eln,  ba8  i>on  Äurb  ö.  $ab* 
merglefecn  feinem  lieben  O^eim  an  i\)n 
gefommen  ift,  bem  (5b.  ©üntl^ei"  toon 
SWagbeburg  für  2000  ^ö)od  guter  bö^*» 
mifd^er  ©rofd^en.  Unter  bemfetben  3)a* 
tum  »crfauft  ®raf  SBurc^arb  @(^Io6 
unb  @tabt  (Sgeln  an  (Sb.  ©untrer  für 
6000  ^6)od  bö^mift^cr  ©rofd^en  unb 
foüen  baöcn  bie  bereit«  geliehenen  2000 
abgezogen  trerben  öorbeba(tü(^  ber  3n* 
ftimmung  ber  ^erjöge  Stubolf  unb  %U 
brecht  i>on^a6)^m.  ^on  bemfelben  2^agc 
ift  enbüc^  (gb.  ©untrer«  @c^ablo«brief 


für  ba?  2)omfa:^itet  tucgen  feine«  ju  ber 
Seja^ilung  be6  ^aufgelbe«  an  ben  tra- 
fen öcn  33arb^  für  (Sgeln  gegebenen  Son* 
fenfe«.  ^Bereit«  am  29.  Januar  ftetitigb. 
©untrer  eine  Ur!unbe  au«,  tm6)  bie  er 
ft(!^  jur  •S3ejal>{ung  öon  UXiO  ©c^ccf 
bö^m.  @r.  öer^flid^tet  *an  b^  eblen  fra^ 
n?en  @Ifen,  icjunt  lüeteujen  graben  S^ur^ 
be«  öon  $abmer«leben,  gote«  feiigen  fre- 
it? idfieu  «hofften  ore  totster  unb  an  ben 
eblen  beren  ^rocjen  leeren  ju  Ciuern* 
forbe.' 

2.  .t)arb!c,  %  m.  fübl.  öon  §elm- 
ftebt  an  ber  ^raunf(](>n3ieig'fc^cn  (Sreni^c ; 
9}iarienborn  *$  50i.  baöon  in  öfUid^er 
SJid^tung. 

3.  9^n  bem  ^u  Äonftan^  am  W^gfl«* 
abenbe   (29.  3Äai)   1417  jtoifd(>eit'  &. 


Söüd^III.    1417. 


345 


i8(. 
146a. 


tjcn  grcbctife  i)an  ©ranbenbord^  bat  ntcn  bcm  gobe^l^ufe  ban  SIKagbc^ 
ioxä)  ©anbotüc  niebbev  fd^olbe  anttDetben,  iDente  bat  on  in  gubcn  txnmn 
unbe  geloben  af  gett)unnen  ti)a«;  unb  bat  tt^erf  brad^t  l^ertod^  äftred^t  bau 
©äffen  to  tanbe,  be  antttjerbe  unfern  leeren  ^an  SRagbebovd^  bifd^o^j  ®uu^ 

5  ter  ®anbatt?e  tDebbet  in ,  unb  l^e  bebet  bat  Dort  di\pxtä)tz  bau  ©c^irftebe 
bau  finer  Ujcgen  to  t?otftanb'e.  || 

3n  buffeiu  futben  jare  at^  1417an  funteSSJJerten^bage  bau fd^t(ftngc9?Dto.29. 
tt)egengobe^  in  bem  concilio  to  Softeni<j  tDotben  boteinet  be  carbinate  t>ot' 
mibbetft  bem  l^tlgen  geifte  bat  fe  einljcbet  bet  criftenl^eit  u>ebbermafenu>ot> 

lü  ben,  unb  foten  nt  orer  fd^are  einbred^tid^Iiten  to  ^amefe  l^ern  Dbbo  »an 
6o(um|)nia\  ut  9tome  geboren,  einen  erlifen  gottifen  ^eren.  be  futbe 
Obbo  matt  bar  na  to  I^anbe^  to  Softenife  gefronet  unb  ]öatDe«  äWartinn« 
be  befte  gefeiten,  bo  tt^an  erften  be  l^ttge  romtfd^e  fer!e  einen  butmed^^ 
ttgen  pat\>t^,  ai^  fe  to  born  in  bertid^  jaren  nue  gel^at  babbe.  biffe  paVi>t^ 

15  3D?artinu«  bebe  Sol^anne«  gnabe,  be  objr  tU)en  jaren  to  öorn  bau  beme 
^)atoe^bome  gefat  \va^,  unbe  nam  on  n)ebber  to  einen  carbinate*.  bar 
na^  ftarf  3p^anue^  to  55tc>rens  unb  barft  u^  a(e  3uba«^,  be  unfen  leeren 
i)orreit. 

T)ar  na  in  bem  futben  jiare  quemen  l^ir  toäWagbebord^  be  Sinteren, 

20  be  3w^ner  genant,  fioarte  ei^life  lube,  beibe  man  unb  t^rumen  luit  bele 
f inberen ,  be  borbreben  teeren  ut  orem  lanbe  unb  toanbcrben  alfu6  ad^ter 
unb  bifter  in  alle  taub,  beten  tuben  eifebe  unb  grut^ebe  bor  on,  be  fe  an^     , 
fegen  bat  fe  miftalt  tt)eren,  unb  bieben  l^ir  to  Sßagbebord^  tDot  beirteiu 
nad^t  unb  banjeben  u|3^)e  bem  bifd^marfebe  ein  bem  auberen  n^  ben  fd;u( 


1.  t^o  a».  B.         5.  9lti^>rc*te  B.         9.  gelten  B.  13.  UtUn  B.  14.  I^afcbcii  B. 


©üntljjer  öon  9Jlagbefeurg  unb  äRarfgraf 
gricbric^  öon  S3ranbcnbitrg  abgcf(j^loffc= 
iien  (Somi^romig  fgebntdt  bei  to.  9?aii< 
nter,  Cod.  D.  Brand,  contin.  I,  (>7  ff. 
Orig.  in  ^t-M.  j.  Wl.  s.  R.  @rgft. 
a^agb.  XII,  83b),  tvcm^  bie  junfti^en 
bctben  fd^tocbcnbcn  Errungen  auf  einem 
ZaQt  in  äerbjt  burc^  ©erjog  ^tubolf  toon 
@a(^>fen  unb  ben  trafen  ^eindd;  toon 
©d^toarjburg  entfci^ieben  Serben  fcflcn, 
tt)irb  ^anbau'«  nic^t  au«biü(f(id?  er= 
iüä^nt.  (Sine  Urfnnbe,  burc^  n^eld^«  ber 
(Srjbif(^of  tüieber  in  ben  ^efi^  toon 
@anbau  gcfonimen  ift,  beftnbet  fic^  njcber 
im  Original  no^  in  Slbf^rift  im  Wlaa^ 
beb.  et.=^5(.  5rber  im  3.  1420  befteUt 
@b.  ©untrer  §enning  to.  Ätarf>t  jum 
5lmtmann    ber    oc^löffer   ^^^latbo    unb 


^anbau  (Cop.  XLV,  Sßi.  70).  2(1« 
33ürgen  für  ben  Srijbiff^of  njerben  in  ber 
Urf.  tocm  29.  ^ai  1417  genannt  §ein- 
ric^  @raf  tocn  ©c^itoarjburg  'mit  bem 
eblen  Subolff  tjerren  ju  ^Berberg  unb  bem 
erttoirbigen  unb  erfamen  l^ern  S^J^anfen 
toon  9tebe!in  ted^anb  unb  lf>ern  3o^an 
lijri^  fd^ulmeifter  unb  tum^erren  be« 
ftiffte«  ju  2)iagbburg,  §e^fen  toom  @te^n- 
forb  unb  2((bred^tn  -^^arraj.' 

1 .  Otto  to.  (Solonna ;  über  i^n  unb 
feine  Sa^)I  f.  Slfd^bad?  II,  299  f. 

2.  '^ap^t  maxün  V.,  in  beffen  ®e-< 
itoatt  er  fici^  frein)tUig  begab,  mad;te  i^n 
^um  Sarbinalbifc^of  toon  gra«cati. 

:j.  3ol;annXXIII.  ftarb  am  22.  'Jtc- 
toember  1419. 


346  ®i^iip(Knc^ri>nif. 

beten  itnb  ^abben  ȟiititetlit  gebete  uor  unfen  ^eten  up  ber  loten. 

mife  ^eren  fc^enteben   du  ein  »at  Sfieibetotgeft^  6eir«  unb  ein  vint 

unb  bxot. 
16.        3n  bem  14(lll  unb  18  jäte  beä  mantagcö  in  ben  pingften'  »ctor» 
laröeö  SRattinuS  unb  ©tgiömunb««  be  romift^e  foiting  fcen  feeten  s 
rften,  be  in  bent  concilic  to  Äofteni^  uerfamelt  tueren  unbe  bar 
jar  gelegen  ^abben,  bat  ioloeif  meiste  webbet  in  fin  ^eimobe  teen, 
paroee  tci$  bo  iccnte  to  ©ebeniit'  unb  tod}  fc  oort  wente  to  5'"= 
Dar  be  ^of  eine  wile  to  bev  tib  n>a6;  unb  be  toninfl  tod)  Wente  to 
&ord^  unb  Bort  to  SKegenabort^,  to  ^ßaffam,  to  SßJene  nnb  fo  bort  lo 
@6ori$  in  Ungereu'.     affo  »orging  bat  gemeine  concifium  to 

1  ben  tiben  niorbeii  unfe  ^eren  nnb  uufe  borgere  (ete  tiefraeret  unb 
mit  be8  foningee  ^obcgettc^te  »an  einem,  genant  ||  Sßjillelen  ®olt=  y% 
tb  anbeten  tuben,  be  fe  bat  ^en  gelaben  ^abben  nnb  toartteibe  ge-  th 
boc^  loerben  fe  ftf  unb  fjiiben  Bot  gerid>te  oren  finbicum  metfter 
■ec^t  SBufterwi^  Ban  ®taiibeii£»ori^^,  be  bem  ^obe  öolgebc  to  aTe=  ■ 
1^  in  Meieren,  in  Ungeren,  in  te  ©lefien,  in  ©e^men  nnb  fe  Bor^ 
lebe,  fo  bat  ot  webbctfaten  nii$t  grct  jegen  on  behredjten  fonbe, 
!  ungerecht  toefcn.  "  i« 

ar  na  in  bem  fuluen  jare  gaf  paioeS  SRartinu«  bem  rcmifc(>en  to' 
pigtSmunbo  eine  gnabe  umme  i'iner  gtoten  tetinge  toitlen,  be  6e  to 
ä  in  bem  concilio  boBen  bre  tat  gebragen  ^abbe,  oCet  be  pap^eit  in 
n  lanben,  bat  (e  tem  foninge  geoen  fi^olben  ben  teinben  penninge 
(ene.  beffet  gnate  Borbetcr  Worten  gefat  ^ere  3o^ann  etiebi=  2^ 
5Rtge  unb  ®eorgiuö  tiift(>op  to  ^affotoe,  be  fcc6  foningeö  eancelev 
nb  ^ere  3o^ann  ban  SBatbotoe  bifc^op  to  iBranbebotc^,  be  bar 

■1 1.  i-  Mt  B.  1«.  ni<nl(  (D  aar.  S.  18.  tot  an  inj  orten  B.  27.  titttn  AB. 

k  Utiit  «Si^ung  be«  Eoneilä  bie  »en  bem  3>i>rfe  Sujlernii^  bei  $laue 

iK  am  22.  9fprii  jiott,  om  10.  ben  91nmtn  trag,  trat  in  ben  geijllii^en 

liegen  ^af^  unb  Saifev  <S.en'  @tanb  nnb  etlangte  bie  snagi^erivürbe. 

äfbaä}  II,  H65  unb  369.  außer  an  biefrr  ©teile  tcirb  er  no^  im 

enf.  3.  1420.  !91.  ISOb  ermä^nl,  reo  er  al« 

aü}  ben  Slegefien  unb  bem  Sti"  auäfB^nenter  iGennittlei;   jmifi^en  bem 

©igmunbe  bei  Sfi^bo^  II,  ©.  Surfüc^en  gritbritO  I-  unb  bem  SBefign: 

jflr  berfelte  am  26.  Suni  I4IS  M  ig*Ioffee  ai»eneie6en  9tamen8  btt 

bürg,  am  25.  Dd.  tu  Segen«-  @tabt  Smtigbeburg  auftrot.     Sr  ip  btr 

t  II.  3)ecbr.  in  ^offau,  im  3i'  Serfoiler  eine*  Söette«  über  bie  Sreig- 

19  in  SBieu,  om  T,  gebmav  in  niffe  [einer  3eit.  Sarliber  fpWit  über  bie 

1-  3eit  feines  Zeiei  (.  Mitbd,  Cod.  D. 

ngelbreititäBupetmilä  ge^ürle  (i=  Hrand,  D,  @.  XVI  f. 
bmbutgiftfetnSiltgtrfamilie  an, 


S3u(i^III.    1418—1419. 


347 


ftocrßfen  bc  papm  umme  bcn  tetnben  Henninge  befd^atteten  utib  ettife  mit 
banne  to  geDcnbe  btünngen  * . 

3n  buffem  fnlDen  jäte  t>a\\  fd^icKnge  tDcgen  bce^  romtfd^en  fontnge« 
gaf  marfgtebe  greberif  J)an  S9ranbebord^  fine  elbeften  bod^ter  (Sltfabct^ 
5  ^ettogcn  gobemtge  Dan  beut  SBtige,  fo  atö  bat  to  ^ofteni^c  gebcbtnget 
n?a^  '^^ 

3Dar  na  in  bem  1400  nnb  19  jar  in  funtc  ^ati)efö  bagc  be«  crften^an-io. 
einfebcte  Del  ein  grot  fne  unb  fniebe  n)or  bre  bage  umme,  fo  bat  be  (übe 
mit  grotem  arbeite  moften  be  t^ege  ftige  in  ben  [traten  l^ebben. 
10         3n  biffem  jare  to  ^>ingften  n)art  ein  nie  rolant  gebutoet^,  a(fe3uni4. 
SiBerner  SSurl^ate  «nb  gubefe  Dan  bem  Äetre  borgermeiftere  toeren  *. 

3n  buffer  fulDen  tib  in  ber  l^itgen  breDotbid^eit  bage  ftarf  ^ertod^3unin. 
SRoIef  Dan  ©äffen  unb  lit  in  ben  barDotenctofter  begroDen  to  SBittenberd^. 
biffe  l^ere  leit  neine  föne  funber  eine  bod^ter,  be  l^abbe  Ije  to  Doren  bord;^ 
15  greDen  §anfe,  mar!greDen  greberite^  to  iBranbenbord;  föne,  to  ber  e  Dor^ 
trutoen  taten,  aU  bat  of  fontng  ©igemunt  gef d^idet  i^abbe*. 

3n  buffem  fulDen  lare  toa^  o!  ein  f olt  f ommer ,  fo  bat  bat  foren  er^ 
ften  umme  funte  Sacobe^  bage  ri^je  toart ,  unb  be  toin  fonbe  be^  jave^  Swu  25. 
ifiL  ^«^^  Drofte^  toißen  nid^t  xip  toerben,  toente  ||  eb  began  to  fnien,  er  ^e 
20  began  rtp  to  toerben. 

3n  biffem  iare  be^  mibloefensJ  Dor  unfer  Drutijen  bage  toorttoiunge  ^tug.  9. 
-    ftarf  f oning  SBenljIatoe  Dan  Seimen,  bes(  romif d^en  foninge^  brober,  unb 

10.  get>.  tton  l&ol^  ab.  11.  2)ana(!&  ffohtn  ab:  ^^arnaäj  jm  jor  1419  ijl  tt  t>on  fteiiKvn 

flebatoet,  »nb  ifl  gu  itiffen  ba«  fccr  3lotaiibt  ifl  genjefcn  ein  ®d&»rc|ifrfc^n  ic«  feifer«  (SaroU 
magni  vnb  ein  gtaf  von  S(auto  avL6  %xandvtidi,  ein  gen}a(tigrt.!riegdfurft;  fiat  bem  (Sarolo 
vieT  Q3tctorien  einbracht  onb  erobert,  le^Iicb  iß  «r  in  pireneis  montibus  jm  jar  796  in  eine^ 
f(^{a(^t  Mieben  ani  mattideit  vnb  burf^.  biefer  9{o(anbt,  na(^bem  ber  FeiferJlaro(nd9Ragnud, 
feiner  inutter  bruber,  bie  ^ad^fen  jum  @^rifien  glauben  gebra(^t  v^no  il^ne  ir^e  gewon^etten 
redite  vnb  frei^etten  Ut6,  ^att  aui  bt\if)ti  beffelben  Feifern  bie  «Siebte  biefer  (anbe  mit  ben  ge:: 
rieten  »nb  freil^eiten,  h>ie  fit  bie  »orl^er  gelobt,  beliel^en  t>nb  fie  eingen>iefen.  be«l^alb  fein 
i^me  foldi  bilbniffen  önb  @tatuae  an  fielen  orten  ouf  bie  mercfte  »nb  an  bie  SiRat«  »nb  ges 
ri<l^te^eufer  naäi  gefeftt  »orben,  at«  ein  jei^en  feiferlid^er  frei^eit,  njie  ban  |le  nocfj  l^eutig« 
tage«  t)or  ein  jeicfjen  ber  libertet  »nb  freil^eit  gehalten  »»erben. 


t.  2)ic33er!ünbtgungbcr^utte,bur(]^ 
tüctd^c  ber  ^o!^(l  Ä.  «Sigmunb  für  ein 
Sal^r  einen  ^^^iiten  ert^eilte  Don  ben 
gciftli^en  Gütern  in  2)eutf(j&lanb,  fanb 
tofang  Wlai  141b  ftatt.  @.  3lf(^ba*  II, 
368unb2lmn.  10. 

2.  @(ifabet^,  geb.  1402,  gej!.  1449, 
iDurbc  bem  ©erjog  lünbtüig  öon  Siegnitj 
unb  ©ricg  am  9.  ^^ril  1418  öertoBt  nnb 
om  13.  Sanuav  1420  öermä^It.  stiebet, 
®ef(^.  b.  ^reng.  t8nlg«l^anfc8  II,  596. 


3.  2)er  ^ilolanb  ftanb  auf  bftn  alten 
SJJarfte  nörblid^  öon  ber  i^tatue  Äaifcr 
Otto*«.  3nt  ^a^vt  1 459  hjurbe  er  mie* 
berum  neu  unb  jttjar  au«  @tein  gebaut. 
@.  unten  ^i.  170b. 

4.  @.  a«a^beb.  @ef(^.^SBa.  1867, 
e>   2S9. 

5.  ^erjog  9lubolf'«  III.  öon  'Bad)^ 
fen^SBittenkrgXod^terSöarbara  toax  öer- 
mä^U  mit  3o^>ann  bem  3llcä^l?miften, 
@o^n  griebric^'«  I.  Don  Söranbenburg. 


348 


^^'6ppmä)xi>mt 


tDart  lo  Sonluge^fattu  bem  ctoftcr  bcaraDen*.  biffe  foning,  aU  men 
febe,  mit  ber  toninginne  lüaö  ein  gniiner  ber  fcttetie,  be  meifter  ^uffo 
•  imb  3eroniiiiu«  gejjtebtget  l;abben  oter  alle  be^emifd^e  knb  unb  SJfe^ere^ 
tcn,  mente  f;e  of  beö  toftabe  bat  bat  erlife  ftubium  to  ^vage,  bat  [in  baber 
mit  grotem  atbeibe  bar  ge6rad(;t  l^abbc,  botftort  toart  to  born  tocl  tein  5 
[ax,  unb  tuart  to  9xpqf  geled^t  *. 

9la  beef  fufcen  !oning  Senjtairen  bobc,  al^  bat  rife  to  Semen  quam 
an  toning  ©egemunb  finen  brober,  bo  began  ganj  ut  to  brefen  unb  np 
to  [tanbe  be  fam|)ninge  ber  fetterie,  genant  be  |)uffiten ,  unb  begunnen  be 
o^jenbare  to  ))rebigen  binnen  ^rage  unb  in  anberen  be^cmifc^en  fteben.  10 
0!  begunnen  be  be^eniifd^en  fettere  to  ^rage  bo  erften  ferfen  doftere  unb 
gobe^^ufe  to  brefen  unb  üorbernen  unb  gobe^benft  ianunerlifen  borftoren 
unb  bobeben  ^reftere  unb  monnife  unb  nemen  clofteriuncfrutüen  ut  ben 
dofteren  unb  geben  on  man  to  ber  e.     to  bem  erften  brefen  fe  bat  erlife 
ctofter  ber  ßartl^ufer  unb  borbranben  bat  to  grunbe  unb  breben  be  car^  15 
t^ufer  xit,  be  nam  to  fif  be  abhtt  t^an  ©ebeti^e  bi  bem  berge  to  Butten,  be 
fe  umme  gobe«  untlen  mit  finen  aünofen  f^)ifebe*,    bar  na  brefen  fe  bat 
(oioelife  ctofter,  genant  Srunotüe*  bi  ^rage  funte  Senebictuö  orben,  bat 
be  l^ifge  l^ere  funte  3llbred^t  bau  fin^  baber^  erbe  gobe  to  toDe  gebutoet 
^abbe,  unb  be  ^itge  ^ere  funte  ©unter  lac^  bar  inne  begraben,  be  ein  20 
lantgrebe  to  f)effen  ^abte  gemefen  unb  fif  bar  in  bat  clofter  al^  ein  con^ 
berfe  l^abbe  gegeben,  bar  (;e  ein  fjjringborn  gobe  af  gebeben  unb  mit  finer 
eigenen  ^anb  gemuret  l^abbe.    bar  na  brefen  fe  to  grunbe  be  fd^onen 
ferfen  to  @trat;o  an  ber  muren  to  "^rage  beeJ  orbenö  premenftratenfium, 
alfo  ^ir  to  äÄagbebord^  to  unfer  leDen  bruU)en  fint ,  unb  breiten  be  leeren  25 
•bar  ut  unb  nemen  on  a(  or  gub.    bar  na  brefen  fe  be^  erjebifd^ojje^  l^of 
mit  ber  foftlifen  cajjeüen  unb  mit  ben  clofter  to  funte  Sl;oma^  in  ber 
olben  ftab  to  ||  ^rage,  bar  te  auguftinermonnife  inne  monben.    ot  brefen  I 
fe  unfer  leben  brun)en  ferfen  bi  ber  bruggen ,  bar  be  leeren  bau  funte  3o^ 
•^ane^  baptiften  orben  inne  tüonben,  unb  tax  na  anber  bete  ferfen,  alfe  bat  30 
binnen  ^rage  unb  in  anberen  fteben  feiter  tDot  betoietif  i^.     of  flogen  fe 


«f. 

47h. 


•foniiifl'  HW  B. 


t3.  tctjcn  B. 


ID.  «aber  B. 


21 .  xca%  gen?.  B 


1 .  Senjcl  flaib  nicbt  am  0.  fcnbcrn 
am  lö.lHuaufl.  ®.  ^alac!^  III,  f,  121 ; 
öiclleic^t  \\i  ftatt  'tjcr'  'na'  iju  lefeu. 
lieber  fein  iöegräbniß  im  Ä'lcfter  Äcnif^^ 
faal  f.  ebb.  ^'.  42a. 

2  @g  ift  bei  5(b,^ug  bei  bcutf(^en 
^tubenten  au^  ^^Jrag  nnb  bie  ©lünbun.q 
bei  Uniijerfität  !t?ei^)jig  gemeint. 


a.  lieber  bieScrftörung  be«Äait]^äu=' 
ferflcfter«  auf  bem<^mic^cnj  unb  bieSlu^ 
na^me  ber  bertriebenen^D^önc^e  buri^  ben 
2lbt  t^cn  ^eble^  bei  Äuttenbcrg  [.  "ipa-- 
larfp  III,  2,  49  f.  SBgL.pöfler,  ®et*ic^^ 
fd^reiber  ber  ^uffitifc^en  SBcnjcgung  in 
iÖötjmen  I,  ö34. 

4.  Älofter  33raunau. 


SBud^IIL    1419.  349 

be  belbe  eiittoei  unb  aßen  gematben  bilbeu  ftcfen  fe  be  ogeti  iit  unb  ttjor* 
pen  [e  to  fd^anben  fmal^cit  unb  to  l^one,  bat  fe  na  gemafct  teeren,  mit 
pofe  unb  bredc,  unb  begunben  bcle«  anbete  unboge«,  bat  alle  nid^t  nutte  . 
i^  to  fd^ribenbe  um  fUd^ter  lube  tDiüen,  be  fil  bar  ane  ergeren  mod^ten, 

5  Sinnen  biffer  tib  *  quam  be  romifd^e  fontng  ©egemunb  to  SSre^tato 
ut  Ungeren  mit  ber  foninginne  unbe  borbobebe  bar  to  fif  bele  bube[d^er 
üorften  geifttif  unb  mertlit,  ban  on  tab  to  nemenbe,  too  l^e  be  fetterie,  be 
x\p  geftan  \t>a^  in  Sehnten,  borftoren  mod^te,  afel^ebem  I;i{gen  concilio  to 
Softeni^  gelobet  unb  geftooren  ^bbe.     in  buffev  fulben  ftab  SJte^lan) 

10  fernen  to  om  matfgrebe  J^teberif  to  ötanbenbord^ ,  l^ettoc^  "älixtäft  ban 
©äffen ,  ^ettod^  §intif  unb  ^evtod^  §an«  bau  ©eieren ,  be  oberfte  mar^ 
fd^alf  be^  b'ubefc^en  orben^  Mn  ^tujen  ^  Otto  be  erjebifd^o^  bau  ^Erere, 
be  bifd^o^  loan  ^affato,  9tum))o(t  unb  ^inrit  I;ertogen  to  (Slogotoe,  ^er< 
tod^  ^an^  ban  ©agan,  l^ertod;  äßen^ätatt?  bau  ßr offen,  greberif  unbe 

15  SBif^etm  marfgreben  ban  3D?iffen,  ©unter  erjebifd^oj)  to  a)iagbebord^, 
33ernb  martgrebe  bau  5Jaben,  l^ertod^  *iperft)mf o  oan  5lrot)|)o(o  ^  l^ertod^ 
§an^  bau  ber  goben*^  Slnbrea^  U\d)op  to  "ißoöna,  l^ertod^  ßobetoid^  bau 
bem  23r^ge,  be  bifd^o^j  ban  Srafan)e,  (;ertod^§an«  bau  Söartenberge, 
grabe  8obett>ic^  bau  ^JJotingen*'*  beö  foninge^  ^oberid^ter,  grabe  Sonrab 

20  bau  äBin^berg,  grabe  ^inrif  ban  ©tDarjbord^  unb  bete  änberc  leeren 
borften  graben  ribbere  unb  fned^te,  ot  bete  erUfer  fenbeboben  ut  be^  rife^ 
fteben  ban  bem  9f?ine.  of  ^abbe  ^atoe^  3)?artinu^  bar  gefant  einen  Iega= 
ten  gernanbum  bifd^o^)  to  8uceum  ®  ut  ^if]öanien,  be  brachte  mit  fif  Sar^ 
t^oiomeum  be  Sa^^ra  erjebifd^o|)  bau  9)?ei(an,  l^ern  3aco^  i>an  ßam^jlo 

25  ii^op  bau  ®|)o(ett;,  meftere  unb  boctore^  in  ber  i^itgen  fd^rift,  be  n)ebber 
be  fetterie  )>rebigen  fd^otben. 
i?8a.         3n  bem  bufent  beir^unbert  ||  unb  tn>intic^  iare  al^  be  romifd^e  to- 

ning  to  Sre^fame  tt)a^,  be«^  fonbage^  na  bem  aäfttn  bage  ber  ^itgen  bren^an.ia. 
foninge  fat  be  gnante  foning  in  finer  majeftat  unb  belenbe  ben  erjebt' 

30  fd^o^  üan  Jrere*^  unb  ^ertogen  Sltbred^te  bau  ©äffen  mit  oren  bante^nen, 

11.  i^am  ^agen  A.  10.  5:voVVon)V  23.  ^.  \)an  (uccii  B.  24.  üKet)(a  AB. 

29.  Foninflen  AB.       ^bc'  fe^lt  B. 

1.  vgigmunb  trifft  am  5.  Sanuar  -I.  Jüauban  in  ber  O.^l'aufiö? 
1420  in  ^re^lau  ein;  ögl.  ^Ifd^bad;  III,  5.  l^ubu>ig  öon  £)ettim]en. 

37  f. ;  faiadt)  III,  2,  ^9  ff.  (i.  (g«  ift  ber  :|3ä^ftlidSK  '^ti^at  8ift^of 

2.  2)er  Orbensimarfc^aU  ü)iartin  ^ou      gerbinaub  ijon  i^ucca  gejneint;  ^fd(>ba(^ 
berÄeninate;  f.  5^oigt,  (Sejd;.  ^^euBen«      III,  37. 

yil,  365.  7.  Otto  (j.  ob.  3.  14  auö  bem  gräf- 

3.  \|3ijem^^Iat)  l.  ^erj.  i).  Xro^3:|)au,      lid^en  ^aufe  3i^9e»^<iitt-    ^Ifc^bac^  lll, 
f.  ^opl  W-  geneatog.  %tia^  243.  43. 


350 


@c^iJ:|)!|)cttd^ronit. 


itnb  in  ben  fufcen  bagc  bc^  aöcnbe^  in  iegcntoarbid^ctt  öelcn  öorftcn  unb 
j>orftinne  nemelüen  ber  romifd^en  foninginne  ixaiS)te  be  foning  l^ettogen 
SUbred^t  t>an  ©äffen  to  bcbbc  be  l^od^geborne  iuncbroutoen  Dffefen ,  (;cr* 
togen  Scnrobe«  bod^tet  t>a\\  ber  Oflen  in  ber  ©tefien ,  be  cm  be  foning 
gefriet  l^abbe  mit  rabe  be«  bifd^o^e«  to  S3reglan?e,  ber  brut  brober  \  be«  & 
anberen  bage«  toa^  grote  ^oJoeringe  mit  banjen  unb  torneien  bord^  ber 
brut  ere  tDillen. 

awärj  2.  3n  bem  futoen  pire  be«  anberen  f onai^enbe«  in  ber  J^aften  belenbe 
foning  ©egemnnt  l^ertogen  ©it^elm  txin  8nnebord^  unb  l^ertogen  Dtten 
t)an  ©run«n)if  mit  oren  »anlehnen,  unb  bar  loart  gebebinget  i^ormibbetft  lo 
fd^idinge  be«  romifd^en  foninge«,  bat  l^ertod^  SBitl^etm  ban  Sunebord^ 
fd^olbe  nemen  marJgreben  ^eberite«  Dan  ©ranbenbord^  bod^ter  ßecüien 
to  einem  eßf en  tDii>e,  unb  ^ertod^  ijreberif  bau  33run«toif,  l^ertogen  ©ern- 
be«  föne ,  f d^olbe  nemen  fine  anberen  bod^ter  ÜWagbalenen  to  loiüe :  at« 

3uni3o.bat  in  bem  fultjen  iare  be«  fonbage«  na  funte  Sol^anne«  ba|>tiften  bage  15 
t)uüenbrad^t  toart,  bo  be  eriperbige  l^ere  Otto  9tor,  bifd^o^  to  ^ai)e(berge, 
uppt  bem  flote  to  !£angermunbe  be  t>or  genanten  borften  unb  Juncfrutpen 
to  ber  e  to  famene  t)ortrutt)ebe*. 

gebr.  26.  3n  bem  futben  jare  be«  manbage«  na  bem  anberen  fonbage  in  ber 
t)aften  *  (eit  foning  ©egemunt  to  SSre^taU)  25  borgeren  ut  inningen  unb  20 
ber  meinl^eit  be  fo^))>e  nppt  bem  marfebe  af^autoen,  bar  umme  bat  in  bem 
anberen  iare  bar  beuoren  be  meinl^eit  einen  groten  uptop  unb  rumor  in 
ber  ftab  gemafet  ^abben  unb  feöen  erlife  lube  ut  bem  rabe  gar  unmenfd^- 
lifen  idopptt  unb  to  bem  bobe  gebrad^t  ^abben.  bit  gerid^te  mofte  be 
foning  bar  umme  bon  umme  clage  loiüen  ber  erltfen  tDebet^en ,  ber  or  25 
manne  in  guben  trugen  Jammerlifen  af  gemorbet  tt)eren ,  unb  of  bat  fif 
be  mein^eit  bar  bi  bebec^ten  unb  örod^teben ,  fo  bat  fe  ben  rab  i)ort  mer 
nid^t  oijerleipen  ||  bord^  oren  motmiüen.  ^fJb. 

awärjis.        !Dar  na  in  bem  futoen  jare  be«  manbage«  na  funte  ©ertruben  bage 


4.  0(fnc?        n.  tomB. 
Ux  \)mnQtn  »nb  be  m.  B. 


K..  'iWor'  fcl^a  B.        17.  'bc'  fe^lt  B.        20.  toig^m  B. 
25.  ber  on  m.  B. 


^rnber,  feierte  in  S3re«lau  feine  33ennä^== 
lung  mit  Offega,  Xod^ttx  ^erjog  Äon^ 
rab«  toon  Och.  3)er  55mber  ber  8raut, 
^onrab,  toax  SBifti^of  toon  S8re«Iau. 

2.  S)ic  eigentliche  ^oc^jeit  fanb  tt)e* 
gen  be«  jugcnblid^en  älter«  ber  ©räutc 
erft  f:^äter  ftatt:  bie^erjog  Sil^elnt«  öon 
Sraunfc^toeig  mit  Säcitie  erft  im  3nni 
1423  (f.  9Jiebe(,  ®ef^,  be«  i^rcug.  m^ 


nig«^aufe«  II,  368  unb  597 ;  Cod.  D. 
Brand.  D,  45),  bie  ^erjog  gi^iebri(3^« 
mit  SD^iagbalene  erft  1430  (9liebel,  Cod. 
D.  Brand.  D,  61). 

3,  mad)  ^\^ha^  II,  46,  ber  5lnm. 
35  bie  ^ier  einf^lagcnbc  ^re§lauer  !?ite= 
ratnr  citirt,  fanb  tbic  ^inrid^tung  am 
6.  ajlärj  ftatt;  anä)  foHen  bana^  23, 
nid^t  25  Bürger  ^^ingerid^et  fein. 


«U^III.    1419. 


351 


Dottüan  l^tr  to  3Äagbebord^  mcftet  ^eter  Stumetant  ut  ber  pxzHitx  orben 
einen  fettet  bot  aüen  Inben  np^e  beut  5Rien  9Wat!ebe  in  iegentoatbic^eit 
unfe^  tjeten  ban  SWagbebotd^.  be  fettet  tt>a^  gel^eiten  ^acop  Stemct, 
botbid^  Dan  SSotben,  nnb  maö  ein  biafen,  bod^  ^abbe  l^e  finen  batt  nnb 

5  fin  ^at  taten  toaffen  nnbotfneben  n^ente  n\^pt  be  fd^ntbeten.  biffe  fettet 
^abbe  a\  to  umnogeUfe  fettette,  bet  gelif  nne  et  gel^ott  toa^ ,  meifte  f)t  lo* 
t)ebc  nid^t  an  be  ^itgen  btebatbtd^ett  ebbet  bat  gob  geboten  n^ete  gectujiget 
«nb  geteben  ^abbe  nnb  of  ntd^t  an  2Äatten  ebbet  an  ennid^  gefette  ban 
bet  l^ilgen  cttftenl^eit  lobebe  ^e  nic^te^ntd^te^:  fnnbet  f)t  febe,  l^e  toete 

10  gobe^  föne,  be  gob  mete  3acobe^  u^  paixxax^nx  3faafeö  föne,  nnb  be 
ttjete  gectnjiget  nnb  geftotben  bot  be^  minfd^en  gefted^te.  biffe  fettet 
bptd^  be«  gtoten  etbonte«  ioißen  n^att  t;e  nppt  bet  3J?etfd^e  n^  einet  l^ott 
gebtontV 

3n  biffem  fntben  jäte  be«  manbage«  na  palmm  ftatf  to  öetge  be^ipriu. 

15  ebbete  gtabe  S3otd^att  ban  33atbei,  be  teit  nid^t  toenn  einen  fönen  btiet 
tat  oft ,  gtabe  ®nntet  genant ,  ben  ^e  ^abbe  getelt  »an  gteüen  3ntgen 
fuftet  ban  Ine^aft.  nmme  be«  finbe«  öotmunbefd^o^)  toa«  gtot  tn?ibtad^t, 
toente  gtebe  3ntgen  ban  Slnel^att  ...  bat  fint  botmnnberen ,  toente  eb 
toete  finet  fnftet  föne,  unbe  ot  l^abbe  gtebe  Sotc^att  om  be  Dotmnnbe* 

20  \^op  in  fime  bobebebbe  beboten ;  nnb  nnfe  l^ete  ban  3Wagbebotd^  meinbe 
be  botmnnbefd^o^)  be«  finbe«  to  l^ebbenbe  an  aüe  ben  gnbeten,  be  eb  »an 
bem  gobe«]^ufe  to  SKagbebotd^  to  (ene  l^abbe,  alfe  om  bat  ban  te^t  ge== 
botbe :  nnb  bat  nmme  tod^  ^e  bot  bat  flot  to  2öant«Ieben ,  bat  gtebe 
3ntge  inne  l^abbe  ban  be«  finbe«  toegen,  bat  gteben  ©otd^etbe  be«  finbe« 

25  Dabet  ban  nnfeml^eten  »an  5JBagbebotd^  botSgeten  om  geantioetbet  toa«. 
bo  gtebe  3ntgen  ban  2lnel;alt  fad;  bat  nnfe  l^ete  unb  nnfe  botgete  bot 
bat  flot  S5Jant«{ebe  mit  ganjet  mad^t  qnemen ,  gtebe  Sntge  bei  an  bege* 
binge,  alf o  bat  ^e  bat  f tot  mofte  tnmen ,  nnb  nnfe  l;ete  ban  SÄagbebotd^ 
nam  bat  in  bem  finbe  to  gnbe  atfe  fin  botmnnbet^. 

9.nid)te«m*t?    J8.  (B^  ^tW  ba«a?cvbmii,  tUn^o  in  ah:  'ban  grafSurge  »on^lnl^aU,  n>eirK. 


1 .  SfJufuö  (Bei®rautoff,  (£^i'ont!S)et' 
mar«  11,  508)  unb  Äorner  (Bei  @ccarb, 

Corp.  hist.  med.   aevi  II,   1238)   ncn=^ 

ncn  i^n  'SBrcmev',  ba«  Chron.  Magd. 
3.>:i  'S^iremer'.  S)er  auSfu^did^fte  «e- 
xi(i)t  über  bie  JBel^ren  biefcö  2)?anue«  bei 
@ccarb  a.  a.  O. 

2.  2)a6  urf^iünglid^  boii  ®raj  S3uv- 
c^arb  öou  ©arb^  fein  'Bö^voaQtx  ®eorg 
bon  Sln^att,  ober  bielme^^r  er  unb  feine 
^übcr3i>^nne§unb@igmunb  juSSor* 


milnbern  befümmt  trareu,  bepötigt  bie 
Ur!.  bom  9.  3t:^ril  (am  binjtage  in  ben 
of!er]j)cilgen  tagen)  1420  (Orlg.  im  @t.= 
?l.  i  3Jiagb.  s.  R.  ©raffd^.  Söarb^,  II. 
D,  J ) :  SSir  3»6rge,  3o^anne«  unbe  @i* 
gemuub  gebrubere  .  . .  furftcn  jcu  %n^ 
i^alb  .  .  befenneu  . . .  fo  al«  un«  bcr 
Sbelcr  (Sratje  39crc^arb  ^erre  jcu  ©arbi? 
feUger  unßr  liebr  ficagcr  bab  ußertoe^eh 
. .  .  jcu  redeten  bormunbetn  graben  ®fin* 
ti)txii  fiene«  fon«  k.  . . .    2)ie  Urfunbe 


352 


Bdtfi\ipm(i^xon\t 


3n  bet  fufocn  tib  *  tvan  ||  marfgrebe  grebctif  ban  ötanbeutcrd^  ^^^-^ 
*    S'ettcrangermunbe,  beibe  ftab  unb  ffot,  unb  l^ettod^  Safemat  ban  Stettin 
unb  bifc^oj)  aWagnu^  ban  Samten  mit  Ijniipz  eine^  bannetl^cren ,  gefeiten 
SoTbebuf  ut  '^olen'^,  quenien  be«  morgen^  to  bem  bore  bt  bem  flöte  in 
be  julben  ftab,  bat  nod^  ber  ^eren  ban  Stettin  üoget  inne  ^abbe,  unb  5 
tDolben  ben  marfgreben  ban  ©ranbenbotd^  ipebbet  ut  ber  ftab  flan.   bar 
bor^of  fif  ein  ftrib  in  ber  ftab,  unb  gob  gaf  bem  marfgreben  be  fege,  bat 
^e  ben  ^ertogen  unb  ben  h\\(i)op  mit  mac^t  mebber  ut  breif  bar  fe  in  fo^ 
men  meren ,  unb  flod^  on  af  beben  feftid^  gema^jent  unb  beng  orer  tt?o( 
ttoe^unbert.    of  nam  l^e  on  boöen  beir^unbert  gefabelbe  ^erbe.    bar  btef  lo 
^er  'Deitlef  t>m  Sn>erin  unb  tjer  ^eter  Zxwmpt  ribber  bob.    bord^  ber 
iegeüad^t  toiüen  flod^  to  ber  tib  marfgrebe  grebertf  bomübbelft  ^eren 
®unjel  t>a\\  ©erten^Ieben  to  ribbere  Raffen  t>ax\  ©rebom ,  ^JÖernbe  mn 
ber  ©d^ulenborci^,  Sld^im  ban  ^rebatoe,  9)Jat^iefe  ban  Ued^teni^agen,  ^n^ 
bolbeban3lfcen^Ieben  tponaftid^  to  Salbe  in  berSKifc^e^  buffe  bieben  atJe  15 
ribbere  unb  f;eilben  fif  in  ribberlifem  getualbe. 
'«»jri(9.        3u  buffem  fulben  jare  be^binftage«  in  ben|)afc^en  borl^of  fif  foning 
Segemunb  ^an  93re|lan)  unb  n>o(be  teen  jegen  be  fetter  to  ^rage  unb 
tod^  tDente  to  Stt)^benife  *.    bar  famelbe  i^t  grot  bolf  unb  lad^  bar  bre 
liefen,    bar  na  tod^  l^e  to  (Sermer**^  unb  bort  ober  ben  be^mifc^en  toolt  20 
toente  to  ©re^je^.    bar  fad^  (;e,  n)o  be  ferfen  unb  ctoftere  gebrofen  unbe 


.'».  be  \).  B.       ^abben  B. 


n.  J)iami>e-ß. 


Über  SBonikbcu  öom  30.  3anuar  142o 
(Cop.  XLV,  m,  73b}  evgäujit  ben  Xejct: 
2Bir  @unt^)er  . . .  bcfenncu  . . .  fo  M 
wir  bcni  .  :  giaöeii  55orc^arbc  öon  53aib^ 
fcüg«  toor  qiten  , . ,  ungr  floß  unb  ftat 
SSaiicäkbn  . . .  bor  4000  fc^og  bcmiffer 
grofJ3,  bic  tt»ir  im  öou  be^  floffeö  njcgen 
Sgeln,  alö  mir  baj  toou  im  gu  ungm  go^ 
teö^ufe  brachten,  fc^^ulbig  maren,  qu 
e^me  |)^anbe  gefaqt  unb  ingeantwcrt  l>a- 
ben,  biefclbe  jbfantf(i(;ult  bc§  icjuutgen. 
un6«  floffe«  Söancjleben  unb  oud;  bic 
Si^uW  ber  4000  fd^ogfe  bcmiffer  grofß 
xid&i  beffelbcn  graben  Sord^arbc«  tobe  uff 
ben  ebeln  grauen  ©untrer  bon  ^arb^ 
fincn  unmunbigcn  fon  fomcn  unb  ge- 
faücn  fin,  alfo  l^aben  mir  nn«  nu  mit .  -. . 
3ürgcn,  So^an  nnb  (Sigmunbc  brubern 
furflen  cju  ?ln^alt . . .  alfo  geeignet  unb 
vertragen,  baö  mir  . . ,  ba8  genante  flo§ 
unb  ftat  Sancjlcbcn  . . .  bicj  cju  fincn 
munbigen  javcn,  nenielic^  ba^  er  1 2  jar 
alt  merbe,  qu  einer  öormunbe)d;afft . . . 


inne  ^aben  . . .  unb  im  bann,  wenn  er 
cjmelfl  jar  alt  murbc,  bie  genanten  4000 
f^og  guter  bcmiffer  groffcn  gutlid^en  be^ 
cijalcn  füllen  k. 

1 .  Ueber  bie  fd^kunige  m\dU\)x  m^y 
griebrid^«  -  am  5.  Wix^  mar  er  nod^  in 
©rc«lau,  am  10.  bereit«  inSeeSfom  unb 
am  25.  ^attc  er  bereitet  bie  «Stabt  Singer^ 
münbc  eingenommen  —  unb  bie  @robe^ 
rung  ber  @tabt  unb  be«  ^c^iloffe«  ?[n= 
gcrmünbc  f.  9licbcl,  ®efci^.  be«  ^reug. 
Äönig^baufc«  II,  300  ff.  (Sngelbrc(|t 
SBuftermi^  bei  SRicbcl,  Cod.  D.' Brand. 
D,  44  f.  unb  ^afftife  ebba  @.  57  f. 

2.  m  ift  ber  ^3olnifd)e  (Storoft  ^eter 
Sorbeburg  au«  Somft  gemeint. 

3.  (Salbe  a.  b.  aj^ilbe. 

4.  ©cbmeibnife,  mo  er  bereit«  am  1 7 
i^^rit  eine  Urfunbe  au«ftettt 

5.  3aromir  a.  b.(S.  ?  2%  m.  nbl. ». 
Äöniggrä^.  3ft  bcmgcmäfj  umjufteüen : 
'toc^i  ^e  b.  b.  m.  t.  ©crmer  u,  b,  m.  t,  ®.  ?' 

ü    töniggrä^,  mo  er  am  10. 9Wai  ifl. 


33U(3^III.    1420.  353 

loorftoret  teeren,  bat  tad^  l^e  liegen  bage  unb  fatte  ben  bel^mifd^en  rab  . 
af  unb  mafebe  einen  bubefd^en  rab,  utib  be  (egate  l^orbe  bar  bid^t  unb  fatte 
ben  (üben  böte  unb  ]^o))ebe,  l^c  l^ebbe  eb  bar  tDoI  beftaü,  unbc  todi)  bort 
teente  nppt  ben  berd^  to  Äutten.  bar  baut  l^e  nod^  gube  criften  ober  al. 
6  bar  \a(i)  fce  foning  menntgcn  erlifen  pxtiatm  paptu  unb  borgere,  be  ut 
?ßrage  i>an  bem  oren  borbreben  teeren,  muften  grot  arntot  Üben ,  bod^ 
teeren  fe  aüe  get^rateet  [incr  tofunt^)ft.  bem  genanten  fcninge  gingen 
boJ)cn  bufent  berd^gefeüen  jegen  in  einer  :|)rocef fien ,  be  ben  foning  teer^ 
bid^ltten  ent|)fengen  unb  unbebteungen  utf|)refen ,  fe  teolben  mit  bem  fo* 
149b.  tiinge  bord^  be«  criften  gelot^en  tetßen  in  ben  ||  bot  gan.  in  ber  fufben 
ftab  bleif  be  foning  be  ^}ingften  ober  unb  befanbe  binnen  be«  mer  i)o(fe«,®?ai26. 
teente  i^e  t^roc^tebe,  l^e  teere  ben  ^regeren  ni^t  ftarf  genod^,  teu  teol  l^e 
bo^  boben  20  bufent  bolfe«  bi  fif  ftabbe. 

35ar  na  in  funte  ^eter«  unb  ^ateetö  bage  beteibe  foning  ®egemunt3«ni  29. 

15  ^rage  mit  bren  t)mn\  marfgrebe  greberif  unb  SBitl^etm  i)an  aÄiffen, 
grcberif  lantgrebe  to  ÜDortngcn  brod^ten  18  bufent  bolfe«,  l^ertod^  211* 
bred^t  bau  ©fterrif ,  bem  be«  foninge«  bo^ter  getobet  tea«,  brad^te  feöbu^ 
fent  botfe«  bar  to.  anbere  leeren  unb  borften  brod^ten  unteüif  i)otf, 
teente  teel^ebbe  mögen  teßen  alle  bat  boß  bat  i)or  ^rage  tea«,  f)t  l^ebbe  an 

20  tteiijel  boben  l^unbert  bufent  uterteelbc«  J)otfe«  bunben'^,  be  aüe  gerne 
umme  be«  criften  geloben  teilten  bereit  teeren  or  btot  to  borgeiten,  l^eb^ 
ben  fe  bon  moft.  fe  l^ebben  to  ber  tit  ber  fetterie  teot  gefturet,  teente  be 
Sel^men  borften  bo  ni^t  ut  ber  ftab  to  ^rage  teen :  funber  fe  l^abben  bi 
ber  ftab  an  ber  3ÄuIte  einen  bcrd^,  ben  l^eiten  fe  2:^abor^,  bar  gingen  fe 

25  u})  unb  bebeben  ben  bubet  an.    bat  moibe  ben  bubefd^en  borften  bat  fe 
bat  anfeen  fd^otben,  unb  teolben  ben  berd^  S^l^abor  borftören  be«  fonba^ 
ge«  nafunte  SÖiarien  äßagbalenen  bage*.  bar  btef  §inrif  ban  3fenbord^,  3ua28. 
ber  marfgrei)en  bau  SKiffen  l^obetman,  ot^er  bot  mit  anberen  guberl^an- 
ben  mannen  bi  febentigen  be  ein  beit  an  ftudfen  gel^ateen  unb  gebraut 

30  teorben  bau  ben  fetteren  up  bem  fulben  berge,  bit  borreit  ein  bel^mifd^ 
l^ere,  be  ben  bubefd^en  borften  tobebe,  l^e  teotbe  fe  nppz  ben  berd^  2^^abor 
teot  bringen,  bat  fe  f d^otben  groten  bromen  nemen.    bit  gefd^i^te  fad^  be 

6.  flroten  B.        10.  in  U  f.  B.        13.  m  flf  fe^U  B,         18.  \jollif  A.        22.  1^.  fe  eb? 
26.  oorfluren  B, 

1.  SSgt.  fa\ad\^  HI,  2, 125.  (mtg  ^Jatatf^^«  III,  2,  119,  ber  mäf  an» 

2.  Ucber  bic  ©vöge  be«  SBelagerung«^  beten  OueKen  m6f  ben  Ztxmin  ber  Se^ 
l^eere«  f.  ^dadö  a.  a.  O.  @.  123.  Lagerung  unb  (Sntfefeung  %af>ox9    auf 

3.  Ueber  bie  ©rünbung  ber  <Stabt  SWitte^uni,  bejüglic^  ben  30.  3uni  aii" 
%aUv  f.  ^alacfv  «•  «•  O,  S.  83  ff.  giebt. 

4.  W))fodö)tnt  baioon  ifi  bie  2)arjle(^ 

etät)te%oni(en.  Vli.  23 


354 


^c^cp^en(^ronif. 


foning  aC  an  unb  tDart  bod^  nid^t  Betoegen  emftßfen  jegcn  bc  fettete  to 
ftrebenbe ,  futibercn  l^e  l^ebbe  eb  gerne  mit  bem  bcften  t)orti>unnen ,  unb 
t)rod^tebe  bat  botberf  bet  lube  unb  bet  toöetüen  [tab  ^rage  unb  Sel&met* 
lanb,  finö  baber  etoe,  unb  öorbot  ben  ^eren  bat  f e  nttt  boff en  ntd^t  f c^cten 
moften  unb  ^eift  tele  l^eimeJtfe  bebinge  mit  ben  bel^mifd^en  leeren  %  f^  5 
lange  bat  fe  bem  foninge  reiben  bat  l^e  ben  bubefd^en  ijorften  mit  crem 
'  öolfe  leit  njeci^teen:  fe  tootben  om  ^rage  trutt>elifen  unbe  med^tid^lifen 
anttoerben  unb  om  l^ulbigen  unb  on  to  einem  leeren  ent^fangen;  ||  unb  1*5;. 

Suu  28.  fronben  on  in  funte  ^anti^afeonen  bage  uifpt  ber  bord^  to^rage  to  einem 
be^mifd^en  foninge*.    u})^)e  bat  getofte  unb  guben  »an  teit  be  foning  bot  10 
l^er  togan  unb  gaf  ben  leeren,  be  bar  to  gef  amelt  toeren,  orlof  mebber  l^eim 
to  teenbe.    alfuö  toging  be  ^eret^art  be  bod^  gar  l^etlif  \oa^ ,  »ente  ti)e 
gebangen  toart  an  beibent  fiben ,  bar  ttja^  nein  tofinge  mer  ttjenn  be  un^^ 
minfd^tifc  bitter  bot.    in  bem  futoen  l^ere  legen  boten  ttoel^unbert  fetter 
bot  in  ftucfen  tol^autt^en  unb  unborbranb,  bar  grot  [tauf  bau  toa^,  roente  15 
be  bobcn  fetter  legen  gefenget  fo  be  ftoin.    of  tt>a^  grot  [tauf  tan  boben 
^)erben,  tan  gebrofbe  unbe  anberem  afe.  of  ma«  bar  bete  gettjormte^,  alfe 
grote  bromefen  unb  grobe  bieigen,  bar  be  lube  grot  not  t^m  l^abben, 
toente  bat  toeber  tt>a^  »arm ,  unb  gub  gemaf  tt)a«  bar  bure  ^,    in  buffer 
i^eretart  i^abben  unfe  ^eren  tein  glebien,  ber  feffe  unfem  leeren  tan  SWag*  20 
bebord^  to  benfte  ftunben,  be  l^e  tort  bem  marfgreten  tan  9Jiiffen  gelegen 
i^abbe,  unb  teir  l^abben  fe  l^ertogen  3ltbred^te  ban  ©äffen  gelegen  na  to 
riben, 

«ufl.  1.         Sllfe  nu  be  leeren  m  funte  ||  $eter^  bage  in  ber  erne*  toed^  getogen 
n)eren,  tan  ftunt  an  togen  be  tan  ^rage  ut  ber  ftab  unb  torftorben  bat  25 
fd^one  clofter  Äoninge^fale®  unb  brefen  bat  to  grunbe,  unb  tt)at  fe  tan 
mqnnifen  tonben  be  brenben  fe  unbe  tounnen  bat  flot  Sifd^egerabe  mit 
beme  bome  unb  brefen  be  ferfen  to  ber  erben  unb  unberwunben  fif  alter 

»j('o».  I.  boml^eren  guber  unb  ftribben  bar  na  in  alter  l^ilgen  bage  mit  bem  fo- 
ninge®  unb  flogen  om  af  ttol  tifl^unbert  tolfe«.    bar  bieten  feftein  be*  30 


5.  mod^ten  B. 


7.  rautDcIifen  A, 


12.  ^crlif  B, 


1.  2)ie  SSertianblungen  @ignmnb8 
mit  ben  ^^mvx  begannen  nad^  bem 
@iege  ber  ^uffiten  am  ^iiloi^tx^t  (14. 
3uU).  @.  "^Ciiadi:!  a.  a.  O.  @.  134  ff. 

2.  2)ie  Krönung  fanb  bnrc^  bcn^ra^ 
ger  @rjbif(i^ef  Äonrab  in  ber  ©omfird^e 
5U  ®.  SSeit  j!att. 

3.  ttud^  anbereCuellen  Berichten  ton 
ber  nnerträgUd^en  SWcnge  i)on  Snfeften 
nnb  Unöejiefer  in  bem  $cere  be«  Äönigö. 


@.  ^akcf^  a.  a.  O.  @.  143  nnb  Inm. 
114. 

4.  SRci6!i  '^a\<xd\i  a.  a.  O.  e.  148 
fanb  ber  2lnfbru(^  beS  Äönig«  einen  ^ag 
f^jäter  ftatt. 

5.  S)ie  ^ne^lünbcrnng  be«  Ätojtcr« 
^önigfat  bnr<^  bie  2^aboritcn  gef^a^  om 
10.  31ngup.  @.  ^alacf^  151. 

6.  Ueber  bie  @^(ad^t  beim  SBi^f^e- 
^rab  f.  "^(xUdlf^  159  ff. 


^Ud^m.    1420-1421. 


355 


l^cmtfd^e  leeren  bot,  be  nod^^bem  foningc  bttcgen*.  atfu^  toaxt  bc  foning 
in  guben  getoöen  bebrogen,  unb  toa«  ncn  tüunber,  tt>entc  be  ©el^mcti  ban 
att  bofc  \tf)aih  fin,  unbbe  bcm  atmcd^tigen  gobc  [incnl^ifgen  loben  fcrefen, 
bat  be  of  beme  romifci^en  foningc  ben  loten  nid^t  en^eilben. 

5        3n  bnff em  f ntoen  iare  be^  binftage^  Dor  nnfer  leben  btntt)en  bage  et^t  s. 

bet  lateten  iaö)  matfgrebcgrebetif  ban  ©ranbenbord^  mit  ]^nt^)e.  l^ertogen 

©tll^etnt^  Dan  ßnnebord^  bor  Sltoen^teije,  bat  bo  f>eife  ban  ©teini^otbe^ 

innc  l^abbe,  unb  iaä)  bar  tor  t)if  bage  mit  einem  gtoten  ^ere,  tomtz  ^t 

ifüb.  fwnberüfe  t>eibe  ||  mit^ifen  ^abbe,  ber  umme  bat  l^e  ftrufbebe  unb  robere 

10  l^egebe,  be  bar  ban  be  3D?ar!e  befd^ebigeben.  beö  quam  $etfe  bi  nad^t  bor 
unfe  leeren  uppt  ber  tooen  unb  brad^te  mit  fi!  l^ern  €onrabe  t>axi  %!ßtx^ 
berge  unb  hat  bat  men  red^t  Dor  on  beiben  tt)oIbe:  unfe  leeren  fd^olben 
ftncr  »utmed^tic^  fin,  ttjat  fe  om  l^eitcn.  be«  fanben  unfe  leeren  (Snget 
bertum  SBuftertoitj  oren  finbicum  mit  einer  crebencien  to  bem  marlgreben 

15  in  bat  l^ere,  unb  toart  fo  gefd^idet  bat  unfe  leeren  reben  mit  f>eifen  unb 
ftnen  J^nmben,  ate  l^ern  Sorbe  oan  SBerberge,  ©ebert  ban  ^lote,  §inril 
ban  SCtoendleueU;.  to  bem  marfgreüen  unb  bebingeben  fo  Dele  bat  be  mart 
grebe  unb  "§eife  Meißen  orer  to  \pxak  an  beibent  ftben  bi  bem  rabe  to 
ajiagbebord^  unb  bem  rabe  to  ©tenbat  fe  to  entfd^eibene,  unb  bar  umme 

20  tod^  be  marfgreue  in  funte  ©eorgiu«  nad^t  tt>ebber  bon  bem  f tote  *. 

3n  bem  1400  unb  21  {are  an  be«  nien  iare«  abenbe  ftarf  grebe 
SDtrif  ban  dieppin  an  natuttife  erben,  bod^  teit  l^e  greben  Sltbred^te*  15 
iar  Ott,  greDen  ©unter«  fin«  brober«  föne,  to  erben  ftner  grabefd^o^). 
3n  buffcm  iare  in  ber  bopen  togen  be  fetter  ut  ^rage  J)or  ÄabaW) 

4.  't>e'  feilt  -B. 


1.  ^it^amm  ber  t>orne]^men  ^ö^" 
men,  tctl&t  auf  ©citen  beS  Äönig«  in 
ber  ©(j^ta^t  bei  SB^fii^el^rab  gefattcn  »a* 
ren,  nennt  ^kdh?  III,  2, 162. 

2.  SWarfgraf  griebri(^  unb  (Srjbif(^of 
©üntl^er  (matten  ©erjog  %ibxiä)t  öon 
©ac^fen  unb  ®raf  ©untrer  öon  ©c^toarg* 
bürg  ju  @(^iebörid(>tem  über  i^re  beiber* 
fettigen  2lnf^)rü(^e  unb  klagen  ernannt. 
'3n  ber  @rtt)artung  biefer  f<]^ieb8ri(^ter* 
lid^cn  (Sntf^eibung  i)er^)fli(j^teten  j!d^  bte 
gilrjten,  mit  i^ren  ?anben  unb  beuten 
fi6)  frieblic^  jn  einonber  ju  tjerl^alten. 
^m  $eife  t>on  @teinfnrt  blieb  J)on  bie«- 
fem  griebenejlanbe  für  ben  gatt  att«ge* 
fci^loffen,  baß  e«  bem  trafen  ^einri*  öon 
©(^»arjbnrg  ni(^t  gelinge,  toie  biefer 
übernommen  l^atte,  ii^n  jur  greilaffung 


ber  gefangen  gd^attenen  ©ranbenburgcr, 
ober  toenigflenS  ju  einer  (Sntkffunj  gc« 
gen  SBürgfd^aft  p  betoegen.*  9liebel, 
(^efd^.  bed  $reug  ^önig^^auje«  II, 
366  f.  lieber  bic  S3elagerung  felbft  t)gl. 
nod^  ben  ©erid^t  bon  Engelbert  SSuficr- 
»i^  bei  SÄiebel,  Cod.  B.  Brand.  D,  58. 

3.  «9lkr  ber  ratl^  ber  alten  flabt  2Wag» 
beburg  l^at  für  ©eigen  mit  bem  SWarg«» 
graffen  gel^anbelt  unb  alfo  ifl  er  toon  ber 
belagerung  abgezogen  in  ber  nad^t  ft. 
©regorii.'  995uftertt)i^  bei  $Riebel,  Cod. 
D.  Brand.  D,  58.  SBeld^c  Slngabe  ijt 
bic  ri(3^tigere  unb  toeldjer  ©regor«'*  ober 
®eorg«tag  ifl  gemeint? 

4.  StlBred^t  III,  @o]^n  (Sünt^er«  V. 
SSgl.  9eiebel,  Cod.  D.  Brand.  A,  IV, 

23* 


356  'Bd}'6ppm6)voml 

unb  tounnen  bat  unb  flogen  at  bc  bubcfd^cn  bot,   be  fc  bar  inne 
bunbcn\ 

üRÄrsie.  *      35ar  na  in  bem  ^jatmcnbage  togcn  fc  bor  Suntatoc*  unb  tounncn  bc 
ftab  mit  bcm  flote  unb  boben  bar  innc  toot  bcir  fd^od  bubcfd^cr  manne  bc 
gube  criftene  teeren,  unb  be  bel^mifd^en  f ettcr^bruteen,  be  mit  bcn  mannen  5 
8ett)a))ent  to  belbe  togen,  fd^antflecfebcn  be  bubefd^en  bruteen  in  Suntatoe 
unb  fneben  on  af  be  bted^ten  unb  beilben  be  brufte.  of  f^)etebcn  be  fufeen 
fettere  bre  ebber  beir  finber  u})  einer  glcbicn  unb  l^oben  fe  uppt  unb  fd^o=^ 
ten  palmtn  bar  mebe  unb  fungen  to  l^onc  unb  fmal^eit  bem  tiben  unfe^ 
leeren  3efu  Sl^rifti  up  or  bel^mifd^  *Srift  i«  erftanben\    bar  na  teunnen  10 
f c  ben  berd^  to  Butten '  unb  borbranben  to  grunbc  bat  fd^one  ctofter  ®ebc=» 
üfe*  unbcr  bem  berge,  bar  be  cartl^ufcr  bau  ^rage  in  genomen  teeren, 
unb  toat  fe  tian  monnifen  bar  inne  bunben  be  boben  fe  aüc.    of  brefcn  fc 
u^)^)e  bem  berge  be  f d^onen  paxt^tm  to  funte  ©arbaren ,  be  be  bubef d^en 
berd^tube  l^abben  utermate  foftüfen  taten  ||  buteen ,  ber  gelif  men  nergen  ,f/;, 
an  foftlifcr  jirunge  binben  mod^te.    bar  na  teunnen  fe  ©el^n  ftab  unb 
flot  bat  ber  bau  Solbi^  toar,  unb  borbranben  bat  gube  clofter  0§ef  *^  bat 
unber  ber  9tefcnbord^  tag,  unb  nemen  ttee  otbe  monnife,  be  nid^t  bor 
bleen  teotben  in  ben  teolb ,  unb  teor})en  fe  mit  einer  bliben  in  bat  flot  to 
©el^n  unb  brebcn  bete  mer  ungeftureö  unbe  fd^anbe,  bar  gobe  unb  fiuer  20 
mober  9Jiarien  unb  ftnen  l^ilgen  unb  ber  l^ilgen  criftenl^eit  grot  ^on 
fd^anbe  unb  fmal^eit  mebe  geboben  teart. 

3ltö  biffe  gefd^id^te  be  f oning  bornam ,  bord^  ftraflnge  teilten  unb 
borftoringe  ber  fctterie  »ermibbelft  bormaninge  unb  anro|)inge  beö  l^ilgcn 
baber«  pam^  aÄartini  be«  bef ten ,  f 0  borbobebe  be  romifd^e  foning  aüc  25 

2ipM3.i)orften  be«  rife«  geiftlif  unb  tecrtüf  bat  fe  bre  teefen  na  ^jafd^en  quemen 
to  5Rurenberd^  mit  on  bar  to  borl^anbelen ,  teo  men  ben  groten  erbom,  be 
in  ©Climen  tea«  u})  geftan,  torftoren  unb  feteebber  in  ben  criften  geloben 
bringen  mod^te.  teol  bat  alte  borften,  be  bar  to  borbobet  teeren,  bem  fo*' 
ninge  l^orfam  teeren  unb  to  5Rurenberge  mit  groten  arbeibe  unb  fofte  fif  30 

2.  'De  fe  —  tjunbcn'  fe^tt  JS,  10.  «ntjtanfcen  A,  ifl  erj».  B.  15.  »termaten  B. 

20.  »nflure«  B:         27.  t>e  gr.  B. 

1.  Äkbrau?  @.  $aIo(f^  in,  2,  @,  4.  Uc6cr  bic  ^inna^mc  unb  Scr* 
201.  ^obau?  f.  etäbted^ron.  II,  39.  brcnmtng  öon  ÄL  @cMec.  ijgt.  faladt^ 

2.  «omotau.    Sflai)txi9  über  bic  (&x-  a.  a.  O.  @.  209  unb  Slnm.  174. 
oberun«  biefcr  @tabt  bei  $ala(fö  III,  2,  5.  Uebev  bic  einnähme  ber  @tabt 
205  f.  «trin  (12.  3uti)  unb  bic  (SiuäWerung 

H.  3)ic  Ucbcrgabc  Äuttcnberg«  an  bic     bcS  Softer«  Offc!  f.  ^atad^  a.  o.  O.  @. 
^uffitcn  erfolgte  am  25.  ^T^riL   2>.  «Pa^*      246. 
iadxf  0.  a.  O.  @  210  f. 


53U(^III.    142J. 


357 


151b. 


famelben:  to6)  quam  be  foning  fufcen  bar  nid^t*.  bo  be  üorftcn  unb 
ttfftcbe  be  funtentffe  be6  lontnge«  botncmen,  bö  fc  l^abben  bcftetn  bage  to 
iRutcnbcrge  gelegen  unb  pner  gebeibet,  bo  togen  fe  toebbct  ein  jion)eH  in 
fin  l^eimobe  unb  mafeben  bat  na  ntd^t  lang  unber  fif  fulben  ein  condltum 

5  to  SBefet  bi  bem  9tin.  bar  ^abbe  be  |>att>eö  einen  catbinal  l^en  gefant, 
gel^eiten  SStanba  ^(acentinu^,  be  bat  crnje  ^jrebigebe  toebbet  be  fettete 
unbe  botfunbigebe  gtot  af fate  ban  ^ine  unb  ban  fd^ulb  aöe  ben  Jenen ,  be 
uppt  be  fettete  in  otet  eigenen  ^jetfone  ten  JDoIben,  ebbet  mit  otem  gube 
be  bat  to  to  l^ul^je  quemen.    be^  tootben  be  botften  mit  ben  tifftebcn  einö 

10  bat  futbe«  toSJefel  bat  fe  an  funteSattl^otomeudabenbe  aüe  fin  to@gta9rug.23. 
unb  tt>otben  med^tigen  u))  be  fettete  teen*.     bat  gefd^ad^  alfo.    bat  tod^    • 
unfe  i^ete  t^an  Sßagbebotd^  l^en  in  finet  eigenen  )>etf one  mit  finem  btobet 
gteben  §inrife  ban  ®tt>atxbotd^,  be  fin  l^obetman  toa^,  unb  l^abbe  tt)ot 
btibbel^atf^unbett  gett>a^)ent  unb  beit  fd^ocf  f^}ifett)agene  unb  be  l^atnifd^ 

15  unb  fttitgetebe  botben^. 

3n  buffet  l^etebatt  l^abbe  buffe  ftab  unfen  l^eten  to  ||  benfte  na  ge*' 
bott  bettid^  getoapent  unb  30  fd^utten  unb  40  toagen  u^>  ot  eigene  foft 
unb  tetinge,  unb  Dottetben  gtot  gelt,  to  biffet  teife  nemen  unfe  l^eten 
ein  bebe  obet  be  ftab,  alfo  bat  ein  ion)eIf  minfd^e,  atm  unb  tife,  toben  12 

20  jiaten  moften  geben  ttoe  bel^mifd^e  gtofd^en,  unb  benebben  12  jäten  einen 
gtofd^ett,  eb  ttjeten  fd^olete  benftboben,  ban  toanne  fe  toeten,  obet  at 

!Do  be  botften  unb  tifftebe  fomen  mxtn  to  Sgta  unb  biffe  nebbet* 
tenbifd^e  l^eten  togen  obet  loalt  bot  löeüjn  unb  beiben  an  beibent  fiben 


/ 


15.  bte  ff,  »nb  fireitg.  nad^fiirten  «.  16.  'leeren'  fel^tt  B.         20.  «Die  SOBorte  'jaren 

ttßt'  festen  B.  22.  SQad^  ^(S^ta'  j^tintn  einige  fßioxtt  audgefatlen  3u  fein. 


1.  Ucbcr  bctt  jal^trci^  bcfud^tcn 
9letA8tag  in  S^ürnbcrg  f.  ^aUä^  a..a. 
O.  @.  242  unb  Ifd^M  in,  130. 

2.  @.  3(nm.  205  ki  "^aladc^  a.  a.  O. 
ju  @.  244 :  (Sarbinai  33ranba  fc^rieb  an 
Äönig  ©igmunb  ton  $tUn  am  6.  Sunt 
1421.  er  t^abc,  aU  er  nat^  2)eutf(3(^tanb 
gelommen,  gefunbcn  dominos  principes 

sacri  imperii  electores  inVesalia  con- 
gregatos,  qui  pro  imponendo  totalem 
Inem  erroribus  illis,  opitulante  di- 
vina  gratia,  concluserunt  exercitum 
circa  festum  S.  Bartholom^ei  mittere 
ad  partes  illas. 

.S.  2(m  21.  aWd  (uff  un6«  Ferren  U- 
^amd  abtnbe)  1421  fd^ttegt  (Sb.  mn- 
i\)tv  ju  SBüri^burg  mit  ben  (Srxbifd^öfen 
toon  SWainj,  Xrier,  Äöln  unb  bem  ^faly 
graf  .bei  W^m  ein  ^ünbnig  jur  Unter* 


brüdung  bcr  (luffitifd^cn  Seigre  in  t^^ren 
Sänbcrn.  Orig.  im  (Biaat^^'äx^.  ju 
2«agb.  s.  R.  dq^.  3Wagb.  XV,  8 ;  gebr. 
bei  Satt|^er,  Singg.Magd.  IV,  45—48. 
2lnbertoeitige  urfunbl.  9lad^rid^ten  über 
bie  ^etbciligung  bcr  @tabt  unb  bc8  (Stj»» 
jlift«  SWagbeburg  an  ben  Kriegen  gegen 
bie  ©uffiten  flnben  fi(^  im  ÜJ^agbeburger 
©taatöarÄito  nidf^t.  3n  ben  bei  'ä\6)ha6) 
III,  419  ff.  abgebrudten  9leid^8matrilein 
toon  1422  u.  1431  finbct  fic^  angegeben, 
baß  ber  (Srjbifd^of  Don  SWagbeburg  1422 
30  ®Iet)en  unb  10  ©c^üljen,  nad^  ber  toon 
1431  bagegen  100@ietoen  aegen  bie©uf=' 
fiten  jieUen  foK.  2lud^  bie  «©tabt  aWagbe* 
bürg  (Ib.  428),  bie  l^ter  unter  bie8iei(^«* 
ftäbte  gefegt  ijl,  tt)urbe  mr  Stellung  eine« 
(Kontingent«,  beffen  $iJ]^e  nid^t  angege? 
ben  i%  herangezogen» 


358 


®äf'6pptt\^xonit 


'  be^  tcmif^en  f ontngeö,  be  on  gelobet  l^abbe,  l^e  tpolbe  jo  u^)  be  tib  bar  [in 
ii  DXi,  bod^  fant  l^e  fufcen  ntd^t\  beö  botbrot  gar  fere  ben  borften.  nppt 
bat  fe  bar  ntd^t  borgcben^  tocreti  lomen,  fo  togen  fe  to  famcne  bor  @o^I 
unb  tegcn  bar  bor  brc  toelen  mit  [tornie  unbe  mit  ftrtbe,  bod^  lonben  fe 
ber  ftab  nid^t  af  ^ebbcn.  of  toa^  bat  toeber  gar  ungeftalt ,  unb  regenbe  5 
bat  fe  nid^t  beginnen  lonben.  bar  nmme  togen  fe  loebber  to  l^n^  unb 
feiten  fe  in  orem  erbom  büben,  bod^  borl^erben  fe  bat  tanb  ai  umme  mit 
branbe*. 

3n  bem  fulben  jare  n>art  bifd^o))  Sol^anneß  bau  Sörcjjjbenbord^,  ge^ 
l^citen  ban  SOSatbatoe,  ban  ber  ferfen  to  Öranfcebord^  ober  gefat  to  bem  10 
bif^o^>bom  to  8ebü«*,  unb  in  fine  ftebe  toart  toebber  gefat  bifd^o^)  ©tef^ 
fanu6  Sobeler,  ban  SRatenato  geboren,  be  ein  |>robeft  np)f>t  ber  bord^  to 
©ranbenbord^  toa^  getoef en  *• 

Sn  bem  1400  unb  22  Jare  be«  manbaged  na  be«  nien  iare«  bad^ 
bord^  brolid^eit  tod^  ^erto^  Slttred^t  ban  ®affert  mit  ber  l^ertod^tnnen  15 
unb  oren  {uncfrotoen  unb  cttüen  finen  mannen  in  be  Jad^t  up  be  l^eibe  to 
Sod^ott)^*,  unb  bo  be  iad^t  geban  loa«,  tod^  belfere  to  rotoe  uppt  benberd^== 
örebe,  be  in  ber  futben  ^eibe  np  eine  eifen  gebuioet  loa««    be«  nad^te«  bo 
f e  aüe  \kipzn ,  loart  be  berd^brebe  berncn ,  unb  in  bem  fIa^^e  loart  ein 
l^unt  tut,  be  bor  be«  l^ertogen  bebbe  (ad^.    ban  bem  tube  be«  ^unbe«  2e 
ttjart  be  l^ertod^  gett>e(Iet  ut  bem  fta<)e.    be  l^ere  tod^  be  l^ertod^inne  natet 
ut  bem  bebbe  unb  rei^)  be  jiuncfrutt)en  an ,  f 0  bat  f e  mit  gobe«  ^ut})e  na!et 
ut  bem  bure  entfei^jen,  funber  ban  finer  manf^op  borbrenlben  loot  15  in 
bem  f(a^>e.    bar  bleif  §an«  SSalfe  fin  l^obemefter,  Söiatt^ia«  ||  "S^oSk  unb  ifj^;. 
§an«  §emeffenbor:|)  bot  in  bem  fulben  bure.  25 

gebr.  6.  3n  buffen  Jare  in  funte  3lgaten  bage  Sorben  §an«  Sennemer, 
äBeffe  .^ar^el^at«,  gubefe  ban  Äelre  be  iunge,  Sone  9iu^)i§  unb  (Sbbcling 
ban  53ebenten®  geforen  to  fd^ejjen  unb  bau  bifdjio))  ©unter  bau  ©marj^ 
bord^  in  jcgennjarbid^eit  greben  3urgen  bau  3lne^att  beftebiget. 


2.  f.  be  \).  B, 


7,  tjurl^arbttt  B, 


\ .  ^ie  ®tünbc  be«  Sf^id^terfc^feincn« 
©igmuttb«  f.  ki^aladt^  (x.^.  D.  @.  251. 

2.  UcBer  bie  öcrgcMid^c  Belagerung 
öon  <Saaj  burd^  bie  ^eutfd^eu  unb  bie 
SSemüjhmg  ber  Umgegenb  buriä^  fie  »gt. 
«Palaa?  @.  252  ff. 

3.  3)ie  Urfunben  bejlStigen  bie  m^- 
tigleit  ber  Eingabe  be^  il^roniftcn.  3)tc 
cr|lc  Urfunbe,  XdtX^z  Sol^jann  to.  SBalbot» 
at83jBlf(^of  toOttSebu«  ausfertigte,  ijl  toom 
1.  @e^)t.  1421  (SBol^lbrüd,  %t\^.  bon 
igeUi«  1,  472  gfJote),  unb  ba«  ^jä^piie^e 


15.  lerto^^nne^. 

SWotiflcatorium  über  bie  toorgenotitmene 
3$erfe|5Uttg  bes^ifcj^of«  toonöranbenburg 
1X^6;^  ?cbu«  für  ben  (Sb.  »on  ÜRagbeburg 
ijl  gtciÄfatt«  öom  1.  @e^)t.  1421,  Stie- 
bet, Cod.  D.  Brand.  A,  Vm,  82. 

4.  Ucber  ©ifd^of  @tc^)]S>an ,  ber  feit 
1418  2)ont^)ro^fl  in  Sranbenburg  iöftr, 
togt.  8!iebel  a.  a.  O. 

5.  ?ö(3^au,  feit  1573S!(nnabuvg,  eitoa 
4  3Ä.  ttBrbi.  toon  2^orgau ;  no^  jc^t  l^etgt 
bie  3!nnaburget  auc^  bie  Sod(>auer  $eit>c. 

6.  ^ans  SSßennemer  (Sennemarj  ift 


©IJC^III.    1422. 


359 


35cö  futocn  lare«  in  bev  mö)t  an  Um  oftctaüenbc  ging  ein  ^>itre  in 
bcn  gtunt  an  bet  ftcinen  bruggen  ober  be  Inttefen  Sfbcn  *  ban  bem  groten 
vodttXf  bat  in  bem  mintet  getoeft  toa«. 

5Dat  na  in  bem  1 400  unb  in  bem  22  jäte  begnnbe  bif d^o))  ©unter 

5  ban  ©toarjebord^  an  to  bebingenbe  be  ban  §aüe  ban  antDiftnge  J^egen 
etliler,  be  in  bem  born  to  ^dße  or  gulbe  unb  rente  l^abben'^.  atfo  tan^* 
gebe  bifd^o<3  ©unter  be  öan  §aüe  an  bat  fe  ban  finem  gobe^i^ufe  l^ebben 
to  [d^aben  geban  an  finen  toißen  unb  finer  bomi^eren,  unb  hat  ben  rat  to 
2Ragbebor(^  bat  fe  be  ban  f)aße  unberloifeben,  bat  fe  bat  afbeben  unb 

10  beben  om  umme  be  ujjuame  fo  t)ete,  alfe  fe  u^)  genomen  i^ebben  febber  ber 
tib  bat  ]^e  erften  bifd^oj)  to  SJÄagbebord^  geforn  toere.  bar  anth)erben  be 
ban  §aöc  to,  fe  mafeben  neine  nie  beftoeringe  \xp  unfe«  leeren  brie  gubere, 
tt)ente  fe  nemen  fd^ote,  atfe  fe  ban  otbere  t)an  ber  ^>anne  ban  l^abben  fo 
bete,  unb  i^ebben  bat  to  fiben  unb  to  l&ogen,  unb  ^ebben  bat  t^an  olber  fo 

15  gel^ab,  unb  fe  gonben  lool  bat  l^e  bat  f o  mafebe,  bat  fe  neuen  fd^aben  borf* 
ten  bar  af  nemen,  unb  bortetben  ben  groten  benft,  ben  fe  bem  U\ä}opz  ban 
l^abben  binnen  taube«  unb  of  buten  taube«  t>ox  @ofef ,  bat  on  unf})reftif 

5.  b«t>itigl^ebf  B.  7.  '»an'  na*  'fe*  ifl  fd^tüeriiÄi  ri<!^tig. 


33ilrgemietper  1413,  f.  SKagbeb.  (Sefd^.- 
Sa.  1867,  @.  288  unb  fommt  urlunb- 
tidb  1422  i)or  tt>o  er  einen  9lctoer8  ouS«' 
Jleftt  n)egcn  7%  Wlaxt  jä^rt.  Rinfen  au« 
ber  55ogtei  ju  @ta6furt,  bie  m.  mbxtä^t 
xfym  übertragen  (lat  ((Srjjl.  Sjfjagb.  L,  Ba, 
116),  femer  aU  ^öfiMviöftix  neben  an* 
bereu  t>on  @etten  ber  @tabt  ÜRagbeBurg 
in  bem@treite  jtoifd^enSb.  @üntlS>er  unb 
ber  @tabt  ©alle  (to.  S)re^]^au^t  I,  113). 
S)ie  gamiUc  erftj^eint  meine«  SBiffen« 
laum  toor  ^ginn  be«  15.  Sal^rl^.  2)ie 
gamiüe^irfcj^bat«  ijl  bagegen  älter:  ©ei* 
bete  $erte«I)at«  »irb  im  Sln^ange  ju  ©f. 
B  im  3.  1263  at«  ©d^iJffc  aufgeführt, 
ein  Heinricus  Herteshals  er|(^emt  am 
16.  Wßxii  1264  urtunbti(j^  (Cop.  LIV, 
SBI.  8);  2o^ann  ©.  3iatbmann  1274; 
©cnning  ©ertc«]^al«  ip  ^latl^mann  1281 
{©offmann  I,  510),  ebenfaß«  1292  unb 
1294  (Urf.  i)om  30.  Wdn  1294  s.  R. 
Äl.  3tgne«  9lx.  33).  ^an^  ©.,  Äämmc* 
rcr  1386;  enblid^  ber  im  Xcj:tc  genannte 
SBcffe©.  ö)irb  at«Äämmercrl4l4, 1417 
unb  1420  (ÜRagb.  @efdii.*©a.  1867, 
288  f.)  genannt.  S(u^  bie  gamiUc  »om 
Äettcr  geljiBrt  ju  ben  einffu6reiAftcn  ixt 
aJlagbcDurg  feit  ber  jweitcn  ©aifte  be« 
14.  ^a\)X^,    &n  Johannes  de  Cellarlo 


erf^eint  urlunblid^  1363  («o^fen  IV, 
15),  ebenf.  im  ältejlcn  SUlagbcb.  Se^^n^ 
bu^e  bom  3-  1373,  SBL  14a,  too^^t  ber- 
fftlbe,  ber  at«  @d^öffe  1375,  al«  Kämme- 
rer 1385  unb  at«  ©ürgermeifler  1348 
unb  1354  genannt  tt)irb.  (Sin9htlf  b. 
Ä.  ifl  me^rmat«Sürgermeiflei>bon  1385 
m  1405;  ?ube!e  b.Ä.  ifl  neunmat33ür- 
gcrmeifler  bon  141 2 — 1 451.  Singer  (Jone 
S«u^)ife  —  eine  gamitie,  bie  id^  nid^t  frü* 
\)tx  nad^loeifen  fann  —  erfc^etnt  im  SJn^ 
fang  be«  15.  3a](ir]^.  \\c6)  ein  ©an«  St. 
al«  Mmmerer  jloifd^en  1410—1419.  -i- 
SWitgüeber  ber  gamilie  bon  ©ebcnten 
lommen  im  15.  Sa^irl^.  me^irere  bor: 
©an«  unb  @beling  b.  ^ebenten  toerben 
1428  bon  @b.  ©üntl^er  mit  ber  großen 
©oljmarf  bei  Sarleben  bekljint  (Cop. 
XLV,  m.  116b) ;  3acob  S5eb.  ifk  mm^ 
merer  jtoifd^en  1483  unb  1497. 

1 .  2)ie  iefeige  ©tromelbe. 

2.  SSgt.  baju  b.  2)re^^au^)t  I,  110. 
3m  3Ragbeburger  @taat«*3lrc^ib  s.  R. 
(gr^jtift  «Kagbeburg  XXII,  20  ff.  befln^ 
bet  fvS)  ein  bi«  jetjt  fajl  noö)  ganj  nnht'^ 
nutzte«  urfunblid^e«  SWaterial  für  bie 
©treitigfeiten  ;^wif(3^en  (Sb.  ©untrer  unb 
ber  @tabt  ©aKe,  bereu  5(nfänge  i^ier  er* 
jäi^lt  tt?erben. 


360 


^Ö)^pptn6)xcmt 


gcft  gcfoft  ]^abbe\  unb  beben  on  tat  l^efebat  bi  leite,  bar  fefine  borbaten 
l^ebben  bi  getaten,  atfe  ^e  on  bat  bod^  borbrebct  unb  borfegelt  l^ebbe  fe  bi 
olbcr  »ottl^eit  unbe  bril^eit  to  tatenbe.  bar  toolbe  bifd^o^j  ©unter  nid^t 
to  unb  febe,  fe  fd^olben  ont  fin^  gobe^l^ufe^  brte  tenguber  nid^t  l^oger  be^ 
ftoeren  toenn  in  bem  iare  atfe  ffz  ein  l^ere  to  9Wagbebord^  toart:  atö  fe  bo 
fd^ot  nenten ,  f o  mud^ten  fe  nemen ,  funbern  fe  f d^olben  bat  nid^t  l^ogcn ; 
unb  voat  fe  bar  boben  nomen  l^abben  bat  ioolbe  l^e  tocbber  l^ebben;  unb 
^abbe  bat  gefuntmet  unb  nontebc  eine  grote  fummen  *.  bar  toart  bem 
leeren  mannigerteie  ||  in  gefed^t.  bo  fe  on  up  bat  l^arbefte  brungen ,  bo 
febe  %  ]^e  tootbe  fif  ben  iop  taten  aftcen,  er  l^e  on  bat  lootbe  togeben. 

5Dar  na  beben  be  bau  ^aöe  bat  f)t  tootbe  ore  brebe  Igoren,  be  on 
fine  borbaren  l^ebben  gegeben  unb  bat  ca^jittet  to  3Äagbebord^,  unb  bar  l^c 
finen  bref  boben  geben  l^ebbe  fe  bar  bi  to  bcl^otben.  bar  anttoerbe  l^e  to, 
l^ebben  fe  brebe,  bat  fe  be  l^alben  unbe  leiten  fe  bar  futbe«  tefen.  be  ban 
§aüe  f|)refen,  fe  toeren  be«  bebrict  bat  fe  orer  brebe  anber«  nergen  borf^  15 
ten  leten  taten  toenn  up  oren  ratl^ufe:  bar  toolbc  be  bifd^o))  nid^t  an.  to 
teften  fanbe  l^c  finen  brober  greben  §inrif  ban  ®tt)aribord^  to  f>atte  mit 
bem  ban  ©talberd^  unb  mit  finem  rabe  unb  fd^ribere,  unb  l^brben  bc  brebe 
tef en  to  §aüe  np  bem  ratl^ufe :  bod^  !onben  f e  on  f 0  bete  nid^t  unberrid^^ 
ten  bat  l^e  to  bruntfd^o})  tt)olbe ;  unb  be  rab  bau  3Äagbebord^  bearbeibe  20 
fif  bar  trutoelifen  inne,  unb  toeren  wp  biffe  toife  fernen  bat  be  ban  f)atle 
beme  leeren  eine  fummen  fd^ofben  ban  l^ebben  u^}^)e  be  fottgrebefd^o^)  unb 
\xp  be  muntie,  bat  men  bar  alten  untoiüen  mebe  mod^te  gebrofen  l^ebben ; 
unb  bem  leeren  toart  bortelt  bat  eb  mod^te  to  groter  utbrad^t  unb  untoil^ 
ten  fomen;  unb  feben  om,  be  bau  §aüe  leiten  fif  or  bril^eit  unb  toonl^eit  25 
nid^t  brefen;  unb  feben  bem  leeren  fin  unb  fin«  gobe^l^ufeö  borberf,  bat 
bar  af  fomen  mod^te;  unb  brengeben  ben  l^ern  fo  fere  batike  to  teften  bem 
rabe  ban  ÜKagbebord^  febe,  l^e  entoolbe  on  nid^t  bon,  l^e  bebe  bat  mit 
redete,  bo  banfebe  om  be  rab  ban  STOagbebord^  be«  unb  feben,  fe  tobeben 
om  be«  tt)ot.     fo  betoor  fif  bod^  be  rab  ban  2Jiagbebord^  bar  mebe,  unb  30 


l&2b. 

10 


6.  mochten  B, 
22.  fumme^. 


13.  f)}ne  bccfe  JB.     U^olUnU  B,     anttvetben  fe  B, 
24.  t>tl^(r(i(^t  B,  30.  fif  Ui  B, 


20.  l^e  fc'^. 


1.  2)ie  @tabt  $aKc  Mtc  bem  (gb. 
gegen  bic  ©uffiten  30  äJ^ann  ju  9lo6  ge» 
ftcUt,  toa«  i^ir  5000  r<>.  ®ull>cn  topcn 
tocrurfat^^te.  @.  ö.  3)rci?^^au^)t  I,  109. 

2.  2lu«  ber  39  eng  gefd^ricbene  go* 
liofcitcn  füßeuben  @d^rift  bc«  (Sb.  ©un- 
trer ((gi-jp.  SWagb.  XXII,  20)  t>on  1422, 
iu  'ber  er  feine  Älage^)nnltc  gegen  bie 


<Stabt  aufflettt  (to.  SDre^l^aE^t  I,  110 
giebt  batoon  einen  SCuSjng),  ifl  erfi^^tli^, 
baß  (gb.  ©tintber  toom  mii^t  gu  ©atte 
bie  Surüderjlattnng  toon  .^6,6 12  r^. 
Ontben  verlangt:  fo  toicl  betrüge  ber 
<B6iK>%  ben  bie  @tabt  ^atte  feit  18  Sau- 
ren tton  ben  <Sa(jbmnnen  wnb  ^l^algü* 
tcm  genomnien. 


Suci^III.    1422. 


361 


m. 


öorbrogcn  fi!  txit  fc  bcn  Dan  §aße  toolben  biltggcn ,  fo  alfc  fe  in  bot* 
bunbe  to  ffopi  [ctcn :  fe  l^cbben,  bc  ban  SHagbebord^,  boci^  bcr  btcbe  gelif 
ate  bc  ban§aüe  unb  too&cn  bat  to  ]^u^)cn  bat  bc  ban  f)aüe  bt  orerred^* 
tid^ett  bttl^elt  unb  toonl^ett  btiben  fd^otbcn.  bod^  qnemen  fc  uj)  buffc  njiö 
5  unb  fcben  bifd^o^j  ©unter  fo  bete  bar  in  bat  fe  bat  an  beibcnt  fiben  toot 
ben  u^)  bat  red^t  fetten ,  unb  bif d^ojj  ©unter  bleif  be«  bi  fin«  gobe^l^uf eö 
borften  geifttif  unb  toerttif ,  unb  be  ban  ^aüe  bieben  bc«  bi  beut  rabe  to 
53iL  SWagbebord^ ,  be  fd^oJben  fe  bar  an  cntf d^eibcn  in  bruntfd^o^)  ||  ebber  in 
beut  redeten,  locnte  be  U\d)op  l^abbe  gefed^t  beut  rabe  ban  3Äagbcbord^,  l^e 

10  n)otbe  nid^t  bon  an  bcn  bau  §aöe  locnn  mit  redete:  bar  borteten  fif  be 
ban  §alle  *  to.  bar  enboben  raube  ^eter  Soffec*  bor  §aße  mit  unfeö 
leeren  mannen  unbe  nam  pzxt>z  unb  »agene  unb  flod^  bc  tube  bor  be  fo|>^e, 
tool  bat  bc  U\6)op  bem  rabe  bau  3Äagbcbord^  gefed^t  l^abbc ,  l&c  u>oIbe 
nid^t  bon  benn  bat  red^t  tt>ere. 

15  S)e«  jare«  bar  bor  l^abben  be  bau  äßagbebord^  einen  fd^ribcr,  bc 
l^eit  bc  ^robcft  bau  SBorli^.  bem  l^abbcn  fe  bete  ere  unb  gube«  geban, 
unb  l^abbe  tauge  or  beiner  genjeft  unb  louftc  bcr  ftab  legcnid^cit  bete,  be 
tod^  to  bem  U^öfopt,  atfe  fif  biffe  bebinge  betengeben,  be  toa«  fere  toebber 
bc  bau  §atle  unb  arbeibebe  bc  f ale  i^an  be«  U(äfopt^  loegen ,  at«  men  l^ir 

20  na  bornemcn  mad^  ^. 

2)0  biffe  red^t  an  beibcnt  fiben  gefat  loercn  unb  fif  bc  rab  bau 
aWagbebord^  in  bem  redete  erbaren  l^abbc  bi  ben  boctoren  to  Srfforbc 
unb  to  i\p^t  unb  ben  fd^e^^cn  unb  bi  bcn  ienen,  be  fif  redete«  bornemcn 
bat  fc  bcfteubid^  red^t  mod^ten  t^an  fif  feggen :  atfo  loart  to  SÄcrfebord^ 

25  eine«  bage«  beramet,  bor  fd^otbc  bc  utfj)rafe  bau  beibcnt  fiben  fin.  fo 
l^ebbe  be  rat  bau  3Äagbcbord^  gerne  fecn  bat  be  red^t  nid^t  borften  gan 


9.  xtäiU  B, 


12.  t^ocbei? 


22.  (^ctforbe  AB. 


25.  an  (.  f.  B, 


1.  2tu0  bem  t)or.  @.  %xm.  2  angc* 
füt^rtctt  ©d^reibctt  <gb.  ©untrer«  gc^t 
l^crtoor,  ba6  bereit«  am  9Kontagc@t.  9Ki» 
i^dckbcnb  eine  SJerl^onblujig  über  bie 
ftreittgen  fünfte  jtotfcj^en  @b.  ©untrer 
unb  bcr  @tabt  $aKc  jiattgefunben  j^at, 
unb  jtoar,  toie  au«  bem  bem  @<i^reibctt 
»BrtUd^  cingerttdteu  @(j^ieb«f:|)rttd^e  er* 
l^eKt,  »ar  öon  @citcn  be«  (grjbif<Jf>of« 
boju  beauftragt:  ®raf  ^tvmdtf  öou 
©^»arxburg,  ®iegfrieb  to.  $o^m  (©om- 
ipx(>ip\i),  Sol^ann  $iXfx\%  (3)om^>err),  So* 
^ann  "^xn^p^  juSöörH^,  9Jtcolau8 
D.  S^rotl^a  ber  SCeltere,  ^ilubolf  au«  bem 
SBinlcl,  $einric^  to.  feermar,  Sorenj  to. 
9iuf leben  unb  ^ö'^^nn  ©Treiber;  toon 


©eiten  ber  @tabt  $afie  Strnb  Sorban« 
bcr  jüngere  53ärgcrmeijler,  SBernergeuer^^ 
^lale,  $o^cr  @iog  unb  Slau«  SBanjteben 
9lat^männcrunb3nnung«meijler,  $att« 
^kman,  (S.Um^  (Sngel,  $an«  SSennemar 
unb  Rubele  toom  fetter  ber  3üngere 
<S(^öffen,  unb  $eibe!c  3«ütter  S3üröer  ju 
SWa^bcburg.  —  2)ie  S5crli>anb(ungen  fan=' 
beu  im  Ätojler  9^euö)crl  bei  ^aKe  flatt. 

2.  «ßeter^otje  crf^eiut  (ett  1417  (f. 
to.  SKüItocrjlebt,  Urfunben«'9lcge(iett  jur 
@cfd^id^te  ber  Ferren  to.  ^o^e,  SDlagbcb. 
1866,  @.  113)  al«  erjbifd^öflidjer  $au^)t- 
mann 

3.  Ueber  ben  «ßro^jfl  toon  Sörlit?  togt 
Stnm.  1  vnb  @.  363, 5lnm,  \ , 


362 


<^ci^B^)>en(J^ronif. 


l^cbben,  iDcnte  bat  xtäft  ctifod^t  be  bruntfd^oj)  nid^t.    beö  bat  bc  borget- 
mctftct  bau  SKagbebotd^,  ate  junge  5ltnb  3utben^,  mit  bcn  inningeöluben 
ben  U\ä}cp  umme  gobe«  toitten  bat  fft  be  red^t  ntc^t  gan  fette  unb  bat  in 
bruntfd^o<3  mäf  feibe,  fe  toolben  om  befte  feber  benen.    be  i\\äfop  tootbe, 
be  re^t  fd^olben  gan.    ate  wen  be^  nid^t  knger  borbibben  fonbe,  fo  gin^  5 
gen  be  ted^t  to.    atfo  Sorben  be«  btfd^ope«  ted^t  erften  gekfen ,  unb 
untnte  btffer  fafe  lüißen ,  atö  ban  bem  fd^ote,  borl^oben  fif  etft  bc  bebinge^ 
unb  bot  f)^  bod^  befe  anbct  fafe  bibrad^te,  bat  mebe  l^e  nteinbe  ben  ban 
§atlc  ote  brebe  botbtefen  unb  nemeüfen  U^äfop  SBotd^arbe«  brebe  * ;  unb 
fin  fd^eibeö^eren  feben  bem  bifd^o))e  foban  red^t,  bat  ber  t>an  §aße  grot  10 
^orbetf  getoeft  l^ebbe  na  finen  »iöen,  unb  nid^t  aßein  or  borberf  getoeft 
l^ebbc,  funbet  tat  ging  an  eten  gelint))c  bar  na.    unb  bit  tocren  beö  hu 
fd^ope«  [d^eibe^Iubc :  grebc  Sltbred^t  ban  Slnel^att,  grebe  ^inril  bonlJSlnc^  ,53;,. 
^alt  unb  grebe  ^tnrtf  ban  ©toarjbord^,  be  ii^öfopt  ban  üJierfebord^  unbc 
5Ruenbord^*.    bo  be«  bifd^oj)e«  redete  gefefen  toeren,  bo  feit  be  rat  ban  15 
aWagbebord^  ber  ban  §aße  red^t  ol  fefen  na  unfern  ©äff enred^te ,  be  bod^ 
unftrefitf  »eren,  bod^  enl^ageben  fe  ben  ix\(S)op  nid^t.  be«  febe  be  rab  bau 
ÜÄagbebord^,  onnogebe  njot  anbeii  redeten  beone  ut  gefprofen  teeren,  unb 
teolben  fe  fe  utl^otben.    be«  gctif  feggebe  be  ii\^op,  om  nogebe  tt)oI  bar 
an  bat  om  fin  fd^eibe«]^eren  to  gebeilt  i^ebben ,  unb  bat  be  ban  §aße  bat  20 
fe  om  fo  bolgeben,  al«  om  beitt  toere.    bo  feben  fe,  toat  on  be  rab  ban 
SKagbebord^  ore  brunb  beilt  i^ebben,  bar  nogebe  on  lool  an*. 

19.  fVnJ  B. 


1.  %n^  bem  3ufantmett?;an0c  gcl^t 
nidjft  !(ai*  ^cri)or,  treidle  Urfunben  kb. 
8ur(j^arb8  (boc^  c^nt^tt)ti\tl  beöbritten) 
gemeint  ijl.  3n  bem  <B(i}k't)^\pvnä)  ^. 
©igmimb«  öom  21.  Suti  1424  ^^eißt  e«: 
Per  hanc  sententiam  difftnitivam  pro- 
nunctiamus,  decernimus  et  declara- 
mu8  litter  am  quondam  domini  Burg« 
hardi  archiepiscopi  Magdeburgensis 
concessam  Hallensibus  nullam  fuisse 
et  esse  et  eandem  fore  revocandam  et 
rcYocamus,  quatenus  de  facto  proces- 
sit  in  prejudicium  dicte  ecclesie  Mag- 
deburgensis. 3»(l  ber  SScrgleid^  (Sb.  ©ur* 
d^arbd  III.  mit  bcc  <^tabt  ^aUe  t)om 
24.  3unl  1310  (bei  b.  ^xti)i)aupt  II, 
281)  gemeint? 

2.  gia(i^  bem  @d^icb«^rn(3^e  toom 
ajlontag  na(j^  @.  SWic^aelabenb  1422 
{ottcn  bie  3tt)tftig!eiten  jtoifd^en  beiben 
^arteten  jn  3)Urjeburg  *qn)if(]^en  bcfcm 


unb  bem  ne(i(>ft!amenben  fnnte  Wltxtm^ 
tag'  bnrd^  bie  Sif^öfe  9?icoIau8  bcn  9Rcr- 
febnrg,  3obann  jn  ^f^aumburg  unb  ©tc«» 
p^an  bon  S3ranbenburg,  bie  gürjlen  %h 
bred^t  ben  Pleiteren  unb  ©ernl^arb  bon 
^n^^att  unb  ®f .  ©einrid^  b.  <Sd^»arjburg 
bon@eiten  be«(Srjbifd^of8,  burd^^ürjer* 
meiper  9lat(>männcr  unb  Snnungömciftcr 
ber  @tabt  S^lagbeburg  bon  @citen  ber 
<Stobt  $atte  aufgetragen  n)erben. 

3.  3)e«^at^i«  }u  SWagbcburg  f(j^icb«* 
rid^terlid^er  SSergleid^  bom  5.  ^pUmUx 
(S)ienpag  nad^  @.  miä^ad)  1423  p>U 
\^tn  <Sb.  ^üntl^er  bon  äJ^agbeburg  unb 
ber  (Stabt  ^atte  befiubet  \i(if  im  etaatg- 
a.  j.  3Äagb.  s  R.  (Srjjl.,  äRagb.  XXII, 
22 ;  ber  ber  Sifd^öfe  iRicolau«  b.  2Rcrfe:=' 
bürg,  3o]^ann  b.  S^aumbmg  unb  @tc* 
p\}an  bon  S3ranbenburg,  ber  gür(len  211» 
bred^t  unb  ^ern^aib  b.  %\\\^a\i  unb  be§ 
@rafen  |)einri(i^  b.  *Sd;n)arjburg,  d.  d. 


©U^III.    1422. 


363 


Unber  biffcn  bebmgen  fanbe  ti^äfop  ©unter  ttoc  boml^etcn  up ,  be 
ein  l^eit  l^er  Sol^an  ban  Sdatit\)  unb  h>a<J  fin  ofpctat,  unb  ben  ^>robeft 
ban  SBorltfe  S  be  be«  rabe«  fd^riber  to  üßagbebord^  l^abbe  8ctt)e[t,  alfe  bot 
fd^teben  {«•    biffe  ttt>e  boml^cren  fod^ten  ben  lontng  unb  ntetnben  fi!  to 

5  feearbeibenbe  fei  bem  fonlnge  ben  ^an  ^aöe  ote  fctebe  unb  bril^eit  to  bte^ 
fett ,  bar  f e  bod^  grot  arbeit  umme  beben ,  unb  feiten  laben  ben  rab  bau 
^aöc.  be  fanben  oren  fd^riber  np,  genant  mefter  Sriftoffet*,  bat  gar  ein 
tofmerbid^  man  toaö,  unb  fjt  boranttoerbe  bc  bau  §atte. 

Unber  biffen  bebingen  betoor  fif  marfgrebe  grcberif  ban  3Äiffen 

10  bar  in,  be  bo  erften  in  bem  jare  to  bem  l^ertod^bome  Mn  ©äffen  fomen 
toa«,  unb  leibe  ben  bad^  to  8i)>^I  unb  arbeibe  fi!  bar  trutoetifcn  inne  ttoi^ 
fd^en  bifd^oj)  ©unter  unb  ben  bau  §alle*.  be«  getif  bebe  be  rab  bau 
aJiagbebord^,  be  gerne  bruntfd^o^>  feen  l^ebben,  bat  bod^  nid^t  gan  mod^te, 
unb  be  ix\6}op  fif  neimanbe  toolbe  taten  bar  in  f eggen*  unb  meinbe  ben 

15  i)an  §aüe  jo  or  brebe  unb  or  red(^tid^it  to  brefen  unb  bril^eit.  fo  tt)a« 
bc  bad^  umme  nid^t,  bat  bar  nen  borl^anbeting  fd^ad^,  bar  be  U\(S)op  to 
tt>oIbe.  bo  beben  be  ttoc  bomi^eren ,  be  )&an  ©orbei^  unb  be  probeft  t>an 
äBortife,  bem  bifd^ot)e  foban  bcbinge  to  toetenbe,  bat  be  bifd^oj)  futben  up^ 
ioäf  unb  fod^te  of  beafoning  ©egemunt  ban  Ungeren,  ban  bem  om  fo^ 

20  bau  troft  unb  ^uipt  gefed^t  »a«,  toann  l^e  bar  futben  queme,  bat  fin  be== 
gere  gar  ftid(|t  fd^otbe  togan  na  finem  lottlen.    bar  np  tod^  fjt  to  bem 


fL  foninge  in  Ungeren,  bar  l^c  bo  toa^,  at«  ||  men  febe.  bat  bornemen  be 
ban  §atte  bat  be  bifd^o))  bar  na  arbeibe  fe  to  ftoefenbe  unb  in  beftoerniffe 
to  bringen,  be«  befen  be  bau  §atfe  an  ben  rat  to  üJiagbebord^  unb  beben 


4.  gcff^reuen  B.  12.  tMtb  U  B.  16.  2)er  l^oü^beutfc^e  Uekrfc^er  —  bcr  ^(l^retbec 

von  a  ^at  biefen  gangen  ?Paffu8  au«flctaffen,  nur  h  l^at  il^n  —  giebt  bic  SBorte  *«nb  meinbe  — 
,  to  wölbe*  fo  »ieber :  'alfo  toal^ten  alle  ^anbetungen  btnbfonfl'.  19.  »n  tan  b.  AB. 

20.  foben^. 


iWcrfcbutg  ben  4.  «yiobbr.  (SRitttoo^  in 
bcr  @ecIetttoo(3^c)  1423,  ncbjl  einem 
S^ransfumt,  an  ben  JJaifer  ©igmunb  ge^ 
rid^tet,  d.  d.  ©röningen  ben  8.  ^loö. 
unter  bcmf.  SÄubr.  9^0.  23  unb  24. 

1.  3ol^ann  to.  ^(^x^  crf^cittt  feit 
1416  ai«  9Hagbcbuigtf«i^cr  2)om?ferr.  3n 
bem  ®<^icb«f:|)ruc^e  t.  ©igmimb«  toom 
21.  3uU  1424  werben  bcibc  genannt: 

Quoniam  coram  nobis  comparuerunt 
honorabiles  Johannes  de  Barbi,  licen- 
tiatos  in  decretis,  et  Johannes  Gylde- 
ner  prepositus  in  Werlicz  canonici 
ecclesie  Magdeburgensis  et  procura- 
tores  venerabili9  Ouutheri  »rohiep. 


Magd.  to.  Subettotg,  Kell.  Mss.  XI,  483. 

2.  Magister  Christoferus  toitb  ge- 
nannt in  oem  ^c^ieböf^rud^e  Ä.  @ig^ 
munb«  toom  3.  tog.  1424  bei  to.  ?ube:- 
»ig,  a.  a.  O.  479. 

3.  Ueber  bie  S3cmÜ^^ungen  $erjog 
gviebri^  toon  @a^fcn  einen  3Seigtcid) 
5ö)if(i^cn  (Srjbiftä^of  ©üntl^ev  unb  ber  @tabt 
$attc  l^erl&cijufül&ren  ergeben  meine«  2Bi[* 
fcn«  bie  anbertoeitigen  Duetten  nv^i^, 

4.  2)er  @inn  ijl:  obtool^l  ba«  bod^ 
niii^t  möglich  n)ar,  ba  ber^ifd^of  M  toon 
SHiemanb  barein  reben  taffen  ttooUte.  3P 
^utefcn  *n?entebeb.?* 


364 


<B^bppin6)ti>nit 


ummc  orcn  ttuh>cn  tab,  unb  botbrogen  fif  bat  fc  toe  ban  $otte  otcr  toit^ 
tcgeftcn  Borget  fd^clbcn  Detmogcn  unb  u^jfenbcn.  bc«  gcttl  tootben  bc 
ban  aÄagbebotd^  orer  tt)ittcgcften  borgctc  ttoc  ntebc  fcnben  nt  bcn  fd^ej)cn 
unb  ut  bcnt  rabc  to  bem  loningc  unb  fcnjctere,  bct  ftab  §aße  rcd^tid^it 
itnb  btil^eit  unber  to  u>ifenbc ,  be  fc  ban  ^}en)ef cn  unbe  loningcn  l^cbbcn  s 
unb  geconfirmerct,  alfo  fanbcn  be  ban  3Äagbcbotd^  u^)  ^inxitt  Sitcman, 
be  in  ben  tibcn  ber  cremet  ntetfter  n)a^  unb  to  tabe  ginge,  unb  §an8 
SBennentet,  bc  ein  fd^e^jc  tt>a^  to  STOagbebotd^  \  be«  gelif  fanbcn  be  ban 
§alle  Sone  Sufd^^en  u^  unb  STOatetoife ,  be  to  §aßc  ttt>e  fd^c^jcn  »eten  *. 
biffc  bot  fd^tebcn  beite  arbeiben  fif  mit  meftet  Stiftoffel  gat  ttutt)cfifen  lo 
in  bct  fafe,  unb  be  bifd^o|)'gaf  fin  anf)>rafe  in  fd^tift,  unb  be  bot  fd^tcben 
ijan  bct  ban  §alle  n)egen  ot  anttoctt  gelcd^t  in  be  cancelatie®.  boben  be 
anf|)tale  unb  anttoetbc  leiben  bc  tme  et  gefd^teben  boml^cten  bem  bifd^oj)c 
to  gubc,  ben  ftcben  to  fd^aben  ein  ccbete  in  getid^t,  bat  fc  bod^  untcbctilc 
bel^cljjinge  anc  fod^tcn.  be  cebet  toifebe  alfu«  ut  up  be  fd^tifte,  be  fc  an  is 
beibent  fiben  in  getid^tc  geben  l^abben,  unb  ban  bct  ccbefen  antoifinge  ent- 
fd^eibebe  fc  be  !oning  in  ted^tc  unb  bebe  ben  utfjjtofe  unb  fd^tifttifen  . . . 
be«  utfptofe«  ombod^  be  boctore«  uftb  bc  in  ber  cancefetie loctcn  nid^t ... 
fobane«  utf})tofc«  cnbulborben  unb  ol  ben  ot  fd^tibct,  ate  mc  febe,  ben  bc 
ban  f)aüc  ut  gefant  l^abben,  nid^t  cnbutBotbc,  unb  beben  ben  foning  bat  20 
]^e  be  fentenden  tt)cbbettei))e,  nad^  bem  atfc  fif  bc  U\ä)op  togen  i^abbe  u^) 
betDifinge  unb  nid^t  betoifen  enfonbc  unb  bat  nebbetbeüid^  inne  u>att,  bat 
om  bod^  tt>att  to  gub  gc^olben  *. 

350  U^6)op  ®untet  unb  beffe  ttoe  boml^cten  to  taube  quemcn,  bo 
fanbe  be  U\(S)op  to  bcnban§aßc  bat  f e  bat  f 0  ut^eifben,  ateon  beilettocte.  25 

5.  ^a\i>cflen  B.  6.  9lleman  B,  in  A  au«gcfrafct.  12.  '»an'  »or  'ter'  fcl^tt  B. 

15.  ()cr^t(ie  B.  17.  IS.  (§9  ftnb  ol^ne  Btoetfel  etnigc  SBottt  audgefallen :  bte  ^UUt  tfl,  n)ie 
bic  «f^ff.  ftc  geben,  unterOänbüi!^ ;  b :  ^unnbt  t^ai  feinen  au{f^ru<!^  f^tifftUc^  auf  bte  meinungr, 
^ai  bie  von  J^Mt  mochten  bed  bif(^i>ffd  mennlidi  (el^ngut  nt6t  6ef<^ta>c^iren,  ©onbcrnn  fie 
niö(i)tcn  allein  bauon  }u  jl^rer  @tabt  be^ueff  ju  türmen  bnb  SRcuren,  tpetf^e«  auef)>ru(l^0'  }C. 
21.  to.  ttH  B, 


1.  Sßolfil  bcrfclBc  ©clnrid^  'äkmann 
(ükr  bie  gamUe  %kmam  f.  ob.  @.  22 1 , 
Slnm.  6),  ber  im  3.  1433  unb  1438 
®d^8ffc  trar.  Ucber  ©an«  Scnnemar  f. 
ob.  e.  358,  3liim.  6. 

2.  Obnc  3^€^M  nad^  bem  bei  toon 
2)ic^baw^5t  II,  452  abgcbrucften  S$cr* 
jeid;niffc  bet  ©c^öffen  gu  ©alle  (Sunc 
Äontje  unb  ©einrieb  9Äafd(^n)i^,  bie  gum 
3.  1425  al8  @d;öffen  genannt  treiben, 
ferner  »erben  beibe  al«  ^tuQtn  genannt 


in  ber  bei  ö.  2)rc^]^au:j)t  I,  111  f.  abge» 
brudtcn  Urf  unbe :  (£une  (Sontc^n,  ^inn6) 
SWaßtoitj.  —  (So  ijl  toobl  'SÄacetoi^'  j.  lej. 

3.  . .  .  coram  nobis  pars  actrix  suas 
petitiones  et  pars  rea  suas  responsio- 
nes  produxit.  to.  Subetoig,  a.  a.  £).  475. 

4.  2)ie  (Sntfd^eibung  k,  ©igmunb^ 
Dorn  3.  Slug.  1424  (Orig.  im  @t.-2(.  i 
ÜWagb.  8.  R.  erjp.  üKagbcb.  XXII,  43) 
ijl  gebrurft  bei  ».  Subetotg,  Rell,  Mss, 
XI,  473—483. 


^nä)lU.    1422. 


365 


bC5^  tDcren  te  i>an  §atte  ont  ctbobtd^,  bat  fc  ber  fentcncien  nod^  bon  tooh 
ben  nad^  orem  borncmc  unb  na  befd^rebetietn  redete,  getftlif  unbtoertU!,  || 
if/b.  unb  ttjolben  bem  tife  l^otfam  fin ,  toente  bc  fentencie  tuat  bufter  ttja^  to 
ijorncnten,  tt>e^  be  on  bclerben  na  gefd&tcbenent  redete  \  bo  ttjotbe  be  iu 
5  [d^o})  nnb  be  paptn  bat  red^t  bnben  na  otcm  bromen  nnb  bei^cgetid^eit. 
bc  ban  ^aUt  anttt>cTben  bat  to  mit  rabc  bct  ban  aÄagbebord^  atfc  dofe 
tnbe,  fc  bomemen  fif  ber  redete  nid^t  nnbc  tt>olbcn  be  mit  ix\ä)o\^  ©nnter 

*  legen  bor  be  boctote«  to  (Srff orbe  ebber  to  8i})fe!  *  too  be  erfant  ttjorben, 
fe  tt)otben  bat  genjülen  l^olben  unb  toolben  bem  rüe  l^orfam  fin.    be^ 

10  entootbe  me  on  nid^t  böigen,  unb  be  ix\(i)op  l^abbe  be  brebe  borioorben: 
ttjeret  bat  fe  bat  nid^t  fo  l^eilben,  äffe  be  fentencie  inne  l^eilt,  be  be  !oning 
gegeben  l^abbe ,  in  30  bagen ,  f o  f d^olbcn  fe  ben  loning  f o  bele  borbaüen 
fin*  2C. 

5De«  ncmen  be  bau  §atte  notario^ ,  bat  i^  o})enbare  fd^riber  unb 

15  iuriften,  unb  intimerben,  bat  i^  fe  beben  lunt  in  fd^rifte  optniaxz,  bor 
bem  bome  to  SWagbebord^  unb  ol  an  bifd^o^)  ©unter  bat  fe  ber  fentcncien 
toolben  nod^  bon,  atö  bor  gefd^reben  fteit;  unb  be  fentencie,  be  on  be  ro^ 
mifd^  foning  ©egemunt  gegeben  l^abbe,  bc  l^eitt  inne  bat  bc  ban  ^aüc  be^ 
bif ^o)3e^  menlif  lel^ngut  nid^t  bef locrcn  mod(^ten,  f unber  fe  mod^ten  bar  af 

20  ncmen  to  orer  ftab  bcl^of  totornen  unb  to  muren^  . . .  unber  mer  an* 
bercn  ttjorben,  bo  cnl^abbc  be  U\ä)op  nid^t  bete  befted^tiget.  atfc  bit  bi- 
fco|)  ©unter  nid^t  l^ctpcn  fonbe,  fo  toart  i^c  ed^t  gefterfet  ban  finen  bom- 
^eren ,  unb  fd^idEeben  om  gelt  unb  leiten  on  borfetten  )a>at  i)t  fonbe  ban 

1.  ouec(obt<^  AB,        8.  ertforbe  AB,        12.  bem  fontnge  B.        20.  dlaäi  ^muccn*  f(^fint 
ettvad  in  festen.  S)er  l^c(^beutf(i)c  Ueberfe^er  Idf  t  bic  SBorte  ^unber  mer  a.  tv.'  unberücffii^tigt. 


1 .  S)er  Sldatiiöfalj  *n)€«  be  —  redete' 
tjl  nad^trägUd^e  ©rgänjung  ju  *bat  fc  ber 
fentcncien  —  totxtüV :  fic  (bic  toon  ^atte) 
tooKten  bem  faiferlitj^en  'B6)it't>^\pxnö)t 
fi^  «ntertperfcn,  infotoeit  beffcn  @inn 
mit  bem  0ef<3^ric6cncn  Sichte  (tjgl  oben 
@.  288,  Slnm.  2)  übcrcinjiimme.  SÖßenn 

Statt  'beierben*  ni^t  'belcrbe*  ju  tefen  ift, 
ö^mup  man  an  bie  eimelnen  fünfte  be? 
faiferUd^en  ^cfel^t«  benien. 

2.  ...  per  presentes  monemus  vos 
proconsules,  magistros  fonclum  scabi- 
nos  et  scultetum  totamque  communi- 
tatem  opidi  Hallensis»  quatenus  dicte 
nostre  sententie  tliffinitive  contra  vos 
et-  pro  parte  Guntheri  archiepiscopi 
ecclesie  Magdeburgensis  prolate  in 
Omnibus  et  per  omnia  infra  spatium 
triginta  dierum  pareatis,  obediatis  ac 


summam  duorum  milium  et  quingen- 
torum  iloren.  aureorum  ungaricalis 
monete  persolvatis  sub  pena  nostre 
regle  indignationis  et  banni  nostri  re- 
galis  . . .  i).  ?nbenjig  a.  a.  O.  480  f. 

3.  Item  pronuneiamus,  decemi* 
mus  et  declaramus  dictos  Hallenses 
non  debere  neque  posse  exaetiones, 
tallias  vel  impositiones  sartaginibus 
salis  dicti  opidi  Halensis  aut  aliis  opi- 
danis  imponere  sine  consensu  et  vo- 
luntate  dicti  domini  archiepiscopi,  do- 
mini  dicti  opidi.  tarnen  exaetiones  et 
impositiones,  a  jure  permissas,  utpro 
reservatione  murorum,  fontium  et 
pontium  et  similibus  pro  necessitati- 
bus  suis  sibi  ipsis  secundum  juris  di§- 
positionem  reservamus.  i).  Snbetr>tg  a. 
a.  O.  477. 


366 


<BäfZppmäfxomt, 


bot<3Ctcti,  unb  ncmitfen  t>ox\aüt  fft  bo  bat  ftot  ©anboU)  unb  ftab  bcm  U^ 
f d^o^>c  bau  ^abctterge  ^  f u^  fam  ©anböte  erft  in  bc  mcrtcfd^nl^cnbc;  unb 
todS)  aber  bor  ben  foning  ©egcntunt  unb  mctnbc  bc  bau  ^aHc  bau  ftunt 
to  borbomen  unb  in  be^  foningeö  ad^tc  to  bringen,  bor  fc  aber  jiegen  fan* 
ben  uicftcr  Srtftoffct  bct  ftab  fd^ribcr  to^aöc,  bat  ein  loftoorbid^  beberbe  5 
man  toa^ ,  bat  be  futbe  Sriftoffer  »erbe  bat  be^  bif d^o^je^  toltte  nid^t  bot 
gen  lonbe.  alfo  tootbe  be  foning  fontetfe  orbet  bcftebtgen,  be  bor  ben 
greben  banäinel^aü  fd^ccn  »eren^:  be«  bod^  ntefter  Srtftoffer  nid^t  ftaben  • 
njolbe  unb  a))^>eüerbe  bar  ban  an  ben  <)atoe6  '• 

Unber  buffen  bebingcn  fant  be  foning  up  beffe  teife,  bat  fft  fe  toifebe  10 
to  bruntfd^o^>en  ||  bebingen  l^ir  to  lanbe,  unb  be  foning  fd^ref  bau  be«  bi*  /^^; 
fd^o^>e«  toegen  an  be  ban  ©id^linge,  unb  bau  ber  bau  §aüe  tt>egen  an  be 
bau  Srffort,  unb  be  bad^  toart  gefeit  to  Quemforbe*.   bar  fernen  be  ban 
SKagbebord^  mebe  to  bau  ber  bau  §aHe  tocgen  unb  bat  capittti  bau  be« 
bifd^o^je«  teegen,  unb  be  bau  ^fle  borboben  fif  bar  l^od^  unb  beben  bar  15 
unune  bat  men  U\äfop  ©unter  berid^tebe  unb  unberteifebe.bat  1^  on  ore 
brebe  l^eübe,  be  l^e  mit  bem  ca:t3itte(  to  SWagbebord^  borfegelt  l^abbe*    bar 
f onben  be  t^an  öid^tingc  bem  bont|3robeft  fo  befe  nid^t  infeggen,  bat  fe  be« 
bifd^o^)e«  bar  to  toolben  med^tid^  fin.  of  tootben  fe  fif  be«  nid^t  obergeben 
bat  fe  be  brebe  l^otben  toolben,  bc  bat  capittet  borfegeü  l^abbe:  fu«  teart  20 
bar  aber  nid^t  mer  af .    to  feften  toort  bat  alfo  berid^tet  bat  be  ban  §aüe 
bifd^o^)  ©unter  tcgen  vop  IS  bufent  gutben,  bat  l^c  bau  ber  pmnt  in  bcm 
bubefd^en  borne  nid^t  mer  nemen  fd^olbc  to  lifen  betfc  n>cnn  7  orbe  gotbe«, 
unb  bat  fe  ben  toöen  unb  ioege|)enninge  unbc  anber  ftudfe  mer  . . .  unbc 
tt)cnn  ]^e  unb  fin  nafometinge  loolben  loebber  lofen,  fo  fd^olben  fe  9000  25  • 
gulben  toebber  geben,  at«  bat  be  brebe  bar  ober  clarlifen  uttoifen.    alfu« 

23.  'une  fm  A»      .    24.  @d  UW^  einige  ^oitt  in  AB:  k^atten  foücn  b. 


1 .  SDie  Urfuttbe  i)om  23.  S(|)rU  (am 
ntontage  in  fanctt  @eor^tt  tage  bed  ^iU 
0€tt  merterer«)  1425  über  bie  33er^fän* 
hurtQ  be«  ©d^Ioffe«,  ber  @tabt  unb  be« 
lüanbe«  (^anbau  mit  ber  Urbebe  in  ^a^ 
öeibcrg  unb  bem  2)orfe  Älie^  an  ben  531* 
f^of  jn  ©aöeJberg  öon  leiten  (5b.  @tin* 
t^ier«  ijl  gebrndt  bei  SÄicbel,  Cod.  D. 
Brand.  A,  II,  482—485. 

2.  gürfi  ©eorg  toon  Stn^att  toar  öon 
^.  «Sigmunb  pxm  (Sommtffariud  belauf« 

feilegung  bev  ©treitigleiten  jtoif  (!^en  bem 
rjbifd^of  unb  bei  @tabt  ^aüt  hmäf 
@d^reiben  öom  13.  3annar  (am  ffritage 


ijor  fante  Slntl^onü  tag)  1424  ernannt 
»orben  (örjfl.  2Ragb.  XXII,  28). 

3.  ^ie  tefinitiöe  @ntf(^>eibung  ^an>p 
SWartin«  V  ,  toeld^e  ben  @(6leb«fi)rnd^ 
Ä.  @igmnnb8  beftätigtc,  erfolgte  om 
21.  aWai  1425  (XII.  Kl.  Jon.  pontific. 
nostri  anno  octayo),  na^bem  }uerfi  bem 
S^atl^e  t>on  ^Ut  'äu^^äß  auf  eine  gün*« 
[tigere  Siknbung  il^rer^ad^e  eröffnet  ttjar 
((grjfl.  aWagb.  XXII,  33) . 

4.  Ueber  bicfen  2;ag  »on  Cuerfurt 
geben  meine«  SBiffen«  bic  Urfunben  fei* 
nen  ^uffd^tng. 


Sßnä^llL    1422. 


367 


Itcgcn  bc  t>an  §aüe  bat  butbort  or  gcft  bar  an  to  l^cbbcn ,  unb  bat  ntcn 
öot  nue  bovfetten  ebbet  boT^)enben  tt>otbe\  x 

.    5Dar  na  in  bem  [utoen  jare  ate  1400  unb  22  toort  be  tab  to  3ßag^ 

bebord^  be«  to  tabe  mit  butbort  ber  fd^e|>en  unb  alter  inntnge  bat  fe  mein^ 

5  ben  to  ntafen  gobe  to  tobe ,  ber  ftab  to  eren  unb  bronten  unb  mennigen 

minfd^en  to  troftc  eine  l^ottene  bruggen  ober  be  groten  ®bcn  bor  be  otben 

ftab  äJiagbebord^  unb  ben  bannne  jegen  ber  bruggen  r  bar  bore  bc  uxt 

.  getoeft  l^abbe,  unb  bete  tube  bar  neuen  toben  to  l^abben.bat  nie  eine  brug* 

•   gen  ober  be  groten  ßtben  malen  fonbe  unb  miftrofteben  fere.    of  !onbc 

10  be  rat  neimanbe  i^ebben^  be  fi!  bar  toolbe  to  fetfen  taten  to  bumefter, 

toente  bat  tt)ot  to  merfenbe  i6  bat  bar  unf^jrefti!  arbeit  forge  unb  moie 

unb  grote  borfumeniffe  unb  fci^abe  orer  neringe  ben  jenen  bar  tioa  fomen 

tootbe,  be  fi!  be«  unbertounben  unb  entouften  nid^t,  eft  be  brugge  tt>otbe 

beftenbid^  ttjefen,  unb  badeten  bat  manntgerteie  ober,    be«  toa«  bar  ar^ 

iwb.  beibene  ein  beberbe  man  || ,  bc  )flaä)  in  bem  rabe  to  tocfen,  be  ^cit  §an« 

®6fccttotOf  be  l^ir  fere  to  fterfebc  be  tube  unb  anl^erbebc  unb  fif  of  tt)ot 

butoe«  bornam.  to  teften  boreinben  fe  fi!,  al«  bor  fd^reben  i«,  unbe  loren 

bar  to  butoemefteren  butcn  bem  rabe  be  bo  in  bem  rabe  nid^t  entoeren. 

bor  !oren  fc  unb  loren  bar  beir  to  at«  Statoc«  (5tunt|>futber  be  borger^ 

20  mefter  loeft  ^abbe  unb  bifferi  bor  fd^rebcn  §an«  ©d^artott)  unb  S^fiacu« 

mn  ^oxäf  unb  f)inri!  C>affen  *.    biffe  beir  arbeiten  fi!  gar  truiDctüen 

bar  inne  unb  teten  bat  l^obct  erften  ftoten  u^)  ein  fit  ber  Stbc ,  unb  ftoten 

fe  ^an  bort  l^cr.    bc«  toart  6tatt>e«  Stum:|)futber  beftt>aret  mit  ben  fd^ut* 

tetenammed^te  unb  beftcbiget  r>an  bifd^o))  ©unter  na  otber  toonl^eit:  be 

2.  b  fej^t  l^inju:  ^a9  man^^nen  ntematn  )>ecfe^en  ober  ver^fenbten  YoolU       5.  me^nbe  AB, 
7.  banne  B,  ben  bammen  a,  ^am  b,  11.  marfenbe  B.  14.  n^cfenbe  B, 


1.  (5«  ip  bic  Urlunbc  @6.  ©untrer« 
\)om  29.  Octbr.  (om  fritage  nel^jl  na<i) 
ber  o^ofleln  tage  @^moni8  unb  3ube) 
1428  gemeint,  burd^  bte  er  bie  ^a\i^ 
graffi^aft  unb  STlün^e  in  $aUe  bem 
mti^t  bafetbfl  für  2666  maxi  nnb  elf 
2oti)  ©ilber  3Kagbeb.  @ett)id^t«  berfctjt, 
bic  gegen  ^egal^iung  bon  1333  Wlaxt 
unb  fe^flel^db  ZcÜ}  toiebcr  eingelöft  wer* 
ben  fßnncn  (Cop.  XLV,  $ßl  1 23b,  togl. 
b.  2)re^]^au^t  I,  115);  ferner  berf!j)ri<!^t 
er  bem  SRatl^c  bon  ^«tte  an  bemfetben 
2^age  bon  jieber  Pfanne  im  beutfd^cn^om 
gu  ^ttKe  nur  9  (ni^t  7  töic  int  Scjtc 
ftc^t)  Ort  r^.  @oIbe«  al«  Se^ntoare  ju 
nehmen  (Ib.  »I.  124b). 

2.  §an«  @^artan,  au8  einer  ber  ^U 
tcjlen,  bereit«  im  jweiten  2)rittcl  be«  13. 


3a^>r]^.  borfommenben,  unb  begütertjlcn 
gamitien  2Ragbeburg«  (bgt.  ob.  @.  262), 
toar  SBürgermeifler  1424  unb  1427,  Käm- 
merer 1437,  ©d^öffe  1438 ;  tlan«mnni^' 
fiiber  xoax  ju  berfd^icbenen  aKaien  ©ür*' 
germeifter  bon  1408—1421  (f.  ob.  @. 
213);  (Striaen«  b.  3htrg  erfd^eint  nr* 
funbUd^  inSBerbinbnng  mtt^einrici^^afe 
1417  (Cop.  XXXIII,  «l.  249).  (Stria- 
en« b.  SSurg  tt>ar  ber  ^leffe  feine«  glei(]^* 
namigen  SSater«bruber«,  ber  1407, 1413 
unb  1 416  Äämntcrer  toar,  nnb  attcr  SBa^r* 
fd^einlid^feit  nad^  ber  @ol^n  be«  $an«  b. 
S5.,  ber  1409  «Schöffe  toax,  ^Bereit«  im 
Slnfang  be«  14.  ^ai)x^,  tritt  bic  gamiUe 
auf:  1315  ift  thi  ^an«  b.  ©urg  35or- 
fle^cr  ber  ©olbfd^micbeinnnng  (b.  2)rc^'= 
^au^t  I,  52) . 


368 


^'6pptn<ifttmit 


cnJonbe  bo  ntd^t  mcr  fo  ttun)cttfcn  bat  bi  nocfcn  öan  fin^  ammcd^tc^  tt)c> 
gen,  atfo  l^e  gerne  ban  l^ebbe.  of  tpotbe  fif  neintant  in  fin  ftebe  btbben 
taten,.  n)ente  jonjet!  fd^nn^ebe  fi!  bor  bem  groten  ftt>aren  arbeibc  unb  bor* 
fumeniffe,  atfo  benn  buffe  bre  fegen,  at«  §an«  ©d^attanjc,  Striaen«  ban 
©ord^  unb  §inrif  §affe,  bat  fif  neimant  ^ir  to  tootbe  unbernjinben  «nb  5 
be  rat  orer  nid^t  borlaten  tootbe ,  bo  arbeiben  fe  biffe  bruggen  mit  allen 
trutoen  unbc  butbutoeben  be  bruggen  ünb  l^abben  bar  to  einen  timmer* 
man,  be  of  l^ir  unfe  borger  toa^,  be  ^eit  ßtatoe«  ©e^ortefo^),  unb  bat  ^ott 
foften  fe  ut  bem  l^otte  to  ®ufen  \  of  l^abbc  be  rat  oren  marfd^alf  5ftot* 
ten  fanb  to  Drefen,  be  brad^te  bem  rabe  ein  btote  ut  bem  ©e^mertootbe,  10 
bat  of  to  ber  bruggen  fam,  bau  t)er  futben  btote  mofte  be  rab  bau  9)?ag^ 
bebord^  greben  Sltbred^te*  300  gutben  to  toöen  geben,  bar  bem  rabe  grot 
obermot  an  fd^ad^,  of  butoeben  biffe  bun)meftcrö  to  bem  erften  in  ber 
groten  Slbe  grote  forbe  bi  bem  oöer,  u))^)e  bat  be  @tbe  ben  ober  unb 
3Äerfd^  nid^t  »jorterbe,  unb  toa^  at  t)ortorne,  unb  bebe  mer  fd^aben  njenn  15 
Dromen,  totutt  bat  toater  bei  ober  be  forbe  unb  braf  ben  ober  an  bem 
Mtx\(S)t  grot  af. 

5Dar  na  in  bem  1400  unb  22  jar  ftarf  l^ertoe^  3ltbred^t  to  ©äffen 
an  naturtife  erben'  unb  toart  begraben  to  SBittenberd^  in  bat  barboten* 
ctofter  *,    to  ber  tib  teJ>efcen  bre  n^ebetoen  l^ertoginne  ban  ©äffen ,  at6  20 
j>roti>e  Sedlia  be^  l^ren  bod^ter  bau  ^abatue,  l^ertogen  SBenfetaben  n)ebe* 
tt)en,  ^ertogen  {Robotfe^  ||  unb  ätbred^te«  mober,  be  bar  l^abbe  be  ftab  to  *J;. 
ber  ßjane  mit  orer  tobe^oring  to  tifgebing,  unb  brott?  SBarbara,  l^ertogen 
atotebe^  tt>eben)en  —  be  ti>a^  l^ertogen  SRu^jred^te«  bod^ter  bau  ber  8ege» 
nife,  be  l^abbe  bat  ftot  to  Äretoifee  unb  ben  toUen  to  bem  3effen  to  tifgc-  25 
binge  —  unb  bron)  Dffefa,  l^ertogen  Sltbred^te^  toebetoe,  be  toa«  l^ertogen 
Sonrabe^  t>an  ber  Ot^e  in  ber  ©tefien  bod^ter,  unb  l^abbe  bat  ftot  to  ber 
©njt^benife  mit  finer  tobel^oringe  to  tifgebing ", 

4.  (S}t(iani<  B.  5.  ^itnb*  UW  ^*       tst^nbcn  A,  f{n^enn  (aten  M,  \>a9  fid)  ntemanbt  }u 

tl^ne  ht^thtn  ...  n>oUt  ab,  13.  bumeifler  B,  15.  ))or(aren  B,  aUt  t9  noar  adcd 

ombfonfl  a  b,  20.  l^ertod}inne  B,  25.  igogeni^  B. 


1 .  ®üfen,  ^favrborf  im  2.  Serid^oto^ 
f(^en  ^eife,  5*/»  Wl.  norböfiC,  t)on  SWag- 
befcurg. 

2.  mhxiäft  m.  toon  3(n^alt*Ä8t^cn 
(1382[1396J  — 1423). 

3.  maäf  CEol^n,  (Stammtafeln,  pirbt 
TOve^t  III.  am  27.  9ioto.  1422. 

4.  ^«f  ben  Xiümmern  ber  Stixä^ 
be«  giangi«faneif(oper«  ift  in  neuerer 
3eit  ein  S^ug^au«  gebaut  »orben.    3>n 


il^r  befanbcn  jl<^  bic  ©robjiätten  unb 
S)en!m^(er  bon  n)i)^l  gtoan^ig  ^erjiigen 
unb  Äurfürjlen  an«  bem  §aufeSl»fanien. 
5.  SDic  brei  2Bitttt>en  fmb  alfo :  1)  (5ä» 
ciüe,  Sßitttve  ^urfürjt  SBcnjetö  (f  1388) 
unb  Xoöfitt  bc8  granj  Don  (jarraro, 
$erm  bon  ^abna;  fie  ifl  bie  SWuttcr 
^rf.  JRnbotf«  in.  (+  1419)  nnb  bc8 
letzten  ^urfürften  an^  a«!anif<!^em  ^aufc 
%{hxtä)t»  III.   (f  1422).    2)  ^axUxa, 


IBu^m.    1422, 


369 


Slfö  buffc  J)or  itmntt  l^ertod^  2lt6reci^t  ban  ©äffen  öcftoti>en  toa^ 
ane  crimen,  fo  ul  bat  l^ertod^bom  to,  ©äffen  mit  bem  lote  an  bat  rontifd^e 
rife  unb  an  ben  tomife^en  foning  to  botüenbe.  atfo  l^abben  bete  leeren 
lang  to  botn  gerne  ii  bent  lanbe  to  ©äffen  getoefen,  nieinben  ein  beit  etf^ 

5  namen  unb  ein  beit  gtote  red^tid^eit  bat  to  to  l^ebben,  unb  fatten  ben  ban 
SSSittenberd^  bor  unb  anberen  fteben  in  ber  i)zx\d)op  to  ©äffen,  fe  tt)otben 
fe  trutDelifen  borftan  unb  fe  befd^utten  unb  bebreben  atfo  tauge,  tt>ent  fe 
fif  Ober  einen  leeren  boreinfcen  \  bar  anttt)erben  be  bau  SBittenberd^  unb 
anbere  ftebe  u^),  be  l^erfd^oj)  bau  ©äffen  unb  be  fore  ti>ere  an  bat  romifd^e 

10  rife  gebatten:  an  toen  fe  bat  rüe  tpifebe,  an  ben  tootben  fe  fif  l^otben.  be6 
quam  marfgrebc  greberif  bau  SSranbenbore^,  bord^grebe  to  5Rurenberd^, 
bi  ber  er  fd^rebene  manfd^oj)  unb  ftebe  unbe  fatte  on  bor,  fo  alfe  bat  taub 
to  ©äffen  bete  anbebinge  l^ebbe  mn  beten  leeren  k.,  tpcre  bat  on  to  toitten, 
fo  tootbe  i)t  bem  romifd^en  rife  to  eren  unb  on  tobromen  unb  bemganjcn 

15  taube  to  nutte  fe  l^etjjen  bebreben  unb  borftan,  u))j)e  bat  bat  gange  taub 
nid^t  bau  anberer  ^zx\äfop  borberbet  unb  befd^ebiget  n)orbe,  atfo  tauge 
tt>ent  fe  bat  romifd^e  rife  an  anber  ^erfe^oj)  »ifebe.  l^ir  teiten  fe  fif  mt^t 
unb  mit  anberen  tt>orben  oberreben ,  tt^ente  l^e  ein  tiftid^  l^ere  toa^ ,  unb 
nemen  on  to  einem  bortuefere,  unb  bat  ftot  SBittenberd^  toaxt  om  in 

20  geanttoerbct,  be^  ^abbe  marfgrebe  greberif  bau  2D?iffen  an  ben  romi*= 
fd^en  foning  beftatt  umme  bat  taub  to  ©äffen  unb  umme  be  fore»  be« 
betrad^tebe  foning  ©egemunt  ben  groten  benft ,  ben  ome  marfgrebe  gre* 
berif  geban  l^abbe  mit  finer  eigenen  ))erfonen  unb  mit  botf  unb  mit  gube 
unb  nod^  bon  mod^te  in  tofomenben  tiben.  bar  umme  gaf  ^e  om  be  fore 
i5^b.  ^"^  ^^^  l^ertod^bomebat  ||  taub  to  ©äffen  unb  finen  erben  unb  erbe^erben 
to  etoigen  tiben  to  befittenbe,  atfo  bat  l^e  fif  butlenfomelfen  l^otben  unb 
fd^riben  mod^te  bor  einen  forforften  unb  einen  l^ertogen  to  ©äffen  *.  be« 
brad^te  marfgrebe  greberif  'oan  SWiff en ,  tantgrebe  in  Doringen ,  be«  f o^ 


7.  'fe*  Dor  'hm:  fe^tt  B.  12.  ']o'  ftfflt  B, 


15.  'ganje*  fe^lt  A 


Zweite)  SOßitttüc^rf.  9iubotf«III.,  Stoj^«» 
tcr  9'lm)ie<^t8,  ^erjog«  toou  Sicgnife. 
3)  Offfa  (f.  ob.  @.  350  =  (gu^^emia), 
SitttDc  Äwrf.  Slifcrccä^t«  III.,  2:oci^ter 
Äonrab«  II.  ©crjog«  öon  Oct«.  Ucbcr 
il^rc  fieübgebingc,  mit  bcncn  fic  —  (Sä«* 
ciüc  —  auf  3a^na  (cttoa  2  3«.  novböfit. 
öon  SBittcubcrg), — ©arbara  —  auf  S^rc* 
bitj  (fo  ift  fiatt  '^rciDi^c'  [Ärcbitfci^  bei 
5lltenburg  faun  felbftt>crflänbli(i^  nit^t 
gemeint  fein]  ju  lefen)  ^farrborf,  ettoa 
1%  m,  \m.  öon  äöittenberg,  untt)eit 
ber  @lbe)  unb  ben  ^\!>Vi  ju  3effen  (an  ber 

<^tdbte(4i:oni!eti.  VII. 


fd^tocrjen  elfter,  fübiJfit.  \)onSöittenbera) 
unb  —  Offfa  --  auf  ©^toeinife  {!t!age  f.  ob, 
@.  325,31.3)  anöttöiefentDurbcnjf.^orn, 
griebri^  ber  Streitbare  1 79  f.  u.  876  ff, 

1.  Ueber  bie  toerfti^iebencn  gräten» 
beuten  auf  ba«  ©erjogt^um  ©aci^fen  f. 
$orn,  a.  a.  D.  146  ff. 

2.  SDic  Urfunbc  \)om  6.  3an.  1423, 
burdfi  toeid^e  Ä.  @igmunb  bem  SWarfgra» 
fen  gricbrid^  t)on  Steigen  ba«^rfürften* 
tl^um  <Sa(j^fen  toeriei^t,  f.  hd  bliebet, 
Cod.  D.  Brand.  B,  III,  437  ff. 


24 


370 


^^'6pptnäfxcmt 


ninge«  6ett)i[inge  an  bat  Canb  to  ©äffen,  manfc^oj)  unb  ftebe.  beö  l^abbc 
marfgvebc  gtcberif  txin  ©ranbcnborc^  fif  be«  (anbcd  unbevnjunfccn,  ate 
Dor  fd^tcben  i^.  f<ä^o(be  bo  tc  mavfgrebe  ban  SRtffcn  mit  n)illen  niart* 
ßveben  gtcbctifc«  ban  S3ranbcn6ord^  in  bat  (anb  to  <Saffen  fönten,  fo 
moftc  1^  om  fd^enfen  unb  geben  boben  28  bufent  gutben,  a(6  men  febe*.  5 
fu^  h>art  ]^e  mit  n)ittcn  to  getaten.  alfo  fam  be  forc  etft  unb  bat  l^er^ 
tod^bome  to  ©äffen  an  ben  matfgreben  tsixx  3)]iffen,  bat  fe  bor  nid^t  en^ 
l^abben  *. 

(Rov.23.        3n  i,em  1400  unb  23  jate  in  funte  ßtemcnö  bage  erl^of  fit  ein  gtot 
ungnabe  unb  jammer  binnen  ^atberftab,  bat  bau  ttt)ibtae^t  l^atc  unb  un- 10 
tt>iöen  tofam,  bat  be  jennen  unbertang  f oö^ten,  be  bar  fd^otben  na  ber.  ftab 
ere  unb  Dromen  getieft  l^ebben  unb  ttoibrad^t  unb  unttjitten  to  ftitenbe 
unbc  tobemarenbe;  unb  Um  to  bau  tuben,  be  in  bem  rabe  j)tegen  tDttjefen, 
bat  ein  ben  anberen  n>oIbe  borbruden ,  atfe  be  2lmmenbor|>e  unb  be  %üm^ 
gere  unb  be  lange  SDtati^ieö  unb  ore  tinbere  unb  brunbe  f ödsten  unber  15 
eiuiinber  t;ate,  alfo  lange  bat  fc  morben  ut^alberftab  borbreben  unb 
njorben  Dorfnjoren,  bat  men  orer  nummer  mer^  fd^olbe  innemcn.    be^ 
arbeiben  biffe  borfd^rebene  f 0  fere  bat  men  fe  tt>ebber  innam,  unb  nieinben 
ben  I;at  unb  unttjillen  to  fn^igenbe.   beö  n>art  gebebinget  bat  ©ebert  %m^ 
menbor^)e^  föne  fd^olbc  nemen  langen  SKatl^ie^  boe^ter;  bat  h^art  fo  ge*  20 
l^olben,  unbe  bar  x\\^  fd^olbe  at  uniDiüe  aftt)efen. 

92Dt).23.  j)ar  na  in  bem  1424*  jare  mafebe  lange  SWatl^ie«  in  funte  Sternen^ 
bage  mit  f)an«  2)iat]^teö  unb  mit  Sßerner  Sinnie!en  unb  mit  etlüen  an^ 
bereu  einen  u}>lo^),  unb  rucfeben  eine  banneren  n^),  bar  I;abben  fe  to  to- 
gen  tt)en  fe  fonben  unb  ber  burmeifterö  ein  beit  unb  fd^otnedf^te  unb  ben  25 
lof en  t?u^en ,  unb  fatte  on  bor ,  tt)o  bat  be  rab  einen  uj)loj)  gemafet  ^abbe 
unb  tt)otbe  o^r  be  meinl^it  l^ene  gan  —  bat  bod^  fo  nid^t  entt>aö  —  unb 


6.  toiattn  S. 


17.  nummemifr  tnere  A 


1.  2)urd^  Urlunbe  öom  23.  gehuar 
1 423  t)ev^pid^tct  ^(if  aWarfgraf  gricbrid^ 
t)on  iWcifjcn  5500  @(^otf  bö^mifd^e 
@rof(i^cn  ju  jagten,  gcbiudt  6ci  9Jicbel, 
a.  a.  O.  @.  441  ff. 

•2 .  lieber  bie  ® teßung  Äuvfürfl  gvieb- 
xidß  t)on  Söianbenbwvg  ju  <Sac(;fcn  naäf 
bcm  Xobe  be«  lebten  5l«fanicv§  f. 
SRiebcl,  @efcb.  bc«  ^rcug.  tönigö^aufeö 
II,  447  ff. 

3.  (g«  muß  Reißen  1423 :  bie  Sorte 
*S)ar  na  —  (Slemeuö  bage'  nel;mcn  nur 
ben  gaben  ber  (Srjöl^lnng  tüiebcr  auf, 
ber  bnrcJ^  bie  ÜDarfteftung  ber  ©riinbe, 


»ctd^c  ben  eigentlichen  S3iuf(lanb  ^jerbei*» 
füj^rtcn,  unterbrochen  »or;  außcrbcm 
^cigt  e«  aud^  in  bem  (nad^  2tni},  @cf^. 
t)on  ^olbcrftabt  275  bei  ©endcnbcrg, 
Select.  juris  et  histor.  T.  VI,  p.  2iü 
gebnnften)  1425  jnjifd^en  ^ift^of  unb 
Statt;  abg cfcJ^l off cnen^ü^nctoertrage  'toon 
ber  frf;ulb  »cgcn,  bc  bar  ^6}aö)  to^albcrjl. 
in  funte  SlcmcntiS  bage,  alfc  men  f^rifft 
t)ertcinli^unbert  unb  in  ben  breunbttt>in== 
tigflcn  jarc  to  bef^ertib  bage«'  jc.  (Cop. 
CI,  m.  537).    Ueber  ben  ^ufftanb  V5gl. 

Herni.  Corneri  Chron.  bei  @ccarb  II, 
1257  f.  u.  SDetmarod.  ©rautoff  II,  528  ff. 


«tt(^m.    1423—1424.  371 

ifia  ^^^  ttnrcd^t  toart  gcban,  unb  togcn  mit  ber  ||  Banneren  l^en  unb  ffctptn  be 
tjtomen  lube  in  oren  laufen,  bc  in  beme  rabe  tt>eren,  atö  |)intif  ßad^atiad^ 
35i>lftnat  8o6e!e,  Henning  Slbenötebe  *,  be  fobanct  tid^t  unfd^utbid^  tt>eren, 
nnb  kipm  in  otc  l^n«  nnb  pndft'tm  tax  ut  aüent  bat  fe  fregen  unb  (at^ 

5  t€n  btffc  bronten  lube  enttjed^  unb  nteinben,  fe  iPoCben  fo  oren  ^ak  unb 
untDtöen  utrid^ten ;  unb  bo  btogen  t>tk  brontcr  (übe  in  ber  na^t  ut  ^aU 
berftab  unb  »eleu  ober  bc  muren,  n)or  ein  jotDetf  fonbe  l^cn  fönten,  bo 
J^abbe  lange  SÄatl^ie«  beftatt  unb  (ett  fif  to  botgcrnteiftcr  malen  unb 
®ernet  SBinnefe,  unb  regereben  na  oren  toiüen,    in  bera  bribben  bage 

10  bar  na  Ceit  on  lange  9Äatl^te^  mit  finen  ffvAptxzn  af^autoen  be  hppt  in 
funte  Sternen^  bage  to  beej)ertib^  atö  ^tnrif  S^äfaxui^f  9Sotfmar  8obe!e, 
^ennijig  Slbc^Iebe,  Suffen  SSertram,  §ermen  Quenftebe.  biffen  bor 
fc^rebenen  toart  of  genomcn  bat  fe  binnen  §atberftab  l^abben ,  unb  be 
jenen  ben  bat  ot  genomcn  toa^  unb  ben  orc  brunbe  af  gel^auioen  tt>or* 

15  ben,  be  beatbeibcben  biffe  fale  fctc  unb  c(ageben  bat  bem  foninge  unb  ben 
gemeinen  l^enfleben^  unb  togcn  ^n  fteben  to  fteben.    imber  buffer  bor= 
ctaginge  fd^attcbe  lange  3Rat^ie^  ben  botgeren  af  einem  200  marf,  einem 
300,  einem  100,  fomeöen  onberl^alf^unbert  mar!,  bar  na  ein  jonjclf  bete  , 
l^abbe,    bar  mafebe  1^  bat  bolf  fo  blobe  mebe  bat  neimant  feggen  borfte 

20  ber  fiab  botbcrf,  unb  moften  taugen  Sßati^ieö  taten  bon  mit  finen  ifuipt^ 
xm  toat  ift  tDoibc.  bat  ftont  »ente  in  bat  anber  jar  bat  na,  bat  voaö  in 
bem  1426  jar.  bo  ftefen  be  l^enfeftcbe  to  f}bpt  unb  bebad^ten  unb  be^ 
fotgeben  dk  ertife  ftcbc  bat  be  gen)att,  be  fe  bau  l^abben  an  orcm  rabe, 
ben  btomcn  tuben ,  unborfd^utbeö ,  bat  meu  bat  fturen  mofte*,  n)fute  bat 

26  gutbc  §albcrftab  aüetne  nic^t ,  funbet  bat  gulbc  aüen  erlif en  fteben ;  unb 
badeten,  totm  men  bat  fo  nid^t  fturbe,  fo  tt)orben  f obane  borbreiter  l^ir  in 
geftcrfet,  be  na  i^aber  unb  unbrebe  unb  na  ber  ftebe  borberf  ut  fin  unb  to 
foban  npUp  lebe  iö*  beö  borbtogen  fif  l)e  i^enftebe,  toat  bat  foftcbe  hat 
toolbcn  be  gemeinen  l^enftebe  (iben,  beibc  feftebe  unb  lanbftebc.    be^  be^ 

30  atbeibcn  fif  nemcßfcn  be  bau  Magbebord^  unb  be  bau  ©run^toif  mit  ben 
leeren  t>an  ^atberftab  bifd^o|)  Sol^anne^  bau  ^o\fm ,  bat  fe  np  eine  ge^ 
iSb.  nanten  tib  fc^otben  \\  bor  ^atberftab  in  bem  betbc  fin,  ai^  be^  negcften 
bribage^  mit  bem  bage  bor  funte  3acobe^  bage.    bar  fd^olben  be  ban3uii2i 

12.  StbenfUue  B,  21.  ftiint  B.  22.  bo  f)a(^n  ble  l^anfe  ^U\>it  Dir  fopfe  infa- 

men ab.         21.  qeban  B.  24.  onb  betra(^tetrn  bad  getvatt  511  ^atberflabt  am  fRaitt 

gefc^ci^eii  tttd)t  alUtn  «^alberflabt  giilbe  k.  a  h,  29i  gemeine  B, 

1.  3)cr  SJcrtrag  Uon  1425  fügt  no<^      @afe  *bat  be  gcluaff  ^c.  mit  toeränbcrtcm 
®ofle  ©crtram  l^jingu.  ©ubject  n?icbcr  auf. 

2.  3)er  @atj  'bat — mojle'  nimmt  ben 

24* 


372  @(^8^<)cnd^roniI. 

äWagbeSord^  unb  Stutt^tDÜ  mit  bcn  bau  §aßc-]^utibert  mit  gicbicn  to^ 
boren,  unb  bc  V\\6)op  ban  §at6erftab  tDotbe  bar  fomen  mit  aßen  finen 
leeren  unb  brunbcn ,  unbe  tDotben  einen  ric^tebad^  bor  ^afberftab  legen, 
unb  ttjolbeu  betpolbener  unb  morbcr^  bar  ut  efd^en  toanttt^erben  öor  bcm 
gerid^te :  tt>ereb  bat  fe  nid^t  to  eren  unb  rcd;te  anttDerben  tootben,  f o  ttjot  5 
bcn  fe  fo  tauge  liggen  bfiben  i)or  f)aYüerftab  bat  [e  on  rec^t  afmanben. 
biffe  reife  bußenginge,  unb  be-bif^o^  tod^  bar  t)or  mit  finen  leeren  unb 
i)runben  unb  mit  ben  bau  Qnebetingebord^  unb  ben  bau  2lfd;er^Ieben, 
unb  be  rat  t>an  äÄagbebord^  unb  'oan  ©run^toif,  §atte  unb  ^ilbenfem 
quemen  bar  t)or  unb  ^abben  tool  2  bufent  getoa^jent,    atfo  leit  be  bifd^op  to 
t)an§atberftab  bar  einen  rid^tebad^  f eggen  ben  morber^  unb  queter^,  unb 
beftatben  be  bau!,  unb  teit  langen  äWati^ie^,  SBerner  SBunnefen  unb  be 
anbern ,  be  ben  u^to^j  gematet  ^abben ,  ber  tt>ot  24  tt>a6 ,  ut  §atberftab 
ef c^en :  f unbern  fe  tootben  bar  nid^t  nt  unb  l^abben  bar  nod^  bat  regiment, 
bat  fe  feben,  er  fe  einen  ut  orer  ftab  ^etjen,  fe  tDoIben  fif  er  mib  enanber  15 
otjer  be  muren  i^engen  taten,    bo  be  U\ä)op  unb  be  ftebe  bit  fegen  unbe 
Sorben,  bo  toorben  fe  beö  to  rabe/  fe  moften  om  anbern  nagan,  fe  fonben 
anber«  neu  enbe  frigen.    unb  be  ftebe  bor  gefd^reben  entfeben  ben  bau 
§alberftab,  unb  ber'ijan  2Ragbebord^  imb  ber  'oan  Srunötoig  boffen 
quemen  bar ,  unb  be  bifd^o^j  )oax[  §atberftab  unb  be  ftebe  beben  be  »an  20 
SKagbebord^  bat  fe  fd^otben  fd^eiten  mit  ber  buffen.     bem  beben  fe  atfo 
unb  fd^oten  ben  erften  fd^ote  ober  be  ftab  in  ben  graben  unb  ben  anberen 
fd^ote  in  be  ftab.    bo  Dorfd^raf  bat  botf  unb  fegen  bat  eb  be^  bifco^je^ 
unb- ber  ftebe  ernft  tt>a^.    atfo  eniDotben  fe  taugen  SDlatl^ie«  unb  SBerner 
2Binnefen6  unb  orer  fettefd^o|)  nid^t  teng  üotgen  unb  xtptxi  to  iobut  otjer  25 
langen  3Jiat]^ie6  unb  fine  fetfd^o^).    unber  biffen  rebea  bornam  tauge 
üKat^ie«  tDot  bat  fin  feggent  nid^t  taug  gel^ort  toa^,  unb  erlaube  bat  l^e 
ot)et  bau  l^abbe,  unbe  mafebe  fif  toed^  mit  finen  fönen  unb  bef  otjer  be 
muren  ||  to  ^atberftab  unb  iuotbe  na  ©taufenbord^  unbe  t;abbe  fif  to  ,?§;. 
mafet  afö  berfd^er.    be^  toorben  fe  befant  r>an  einem  Dorman,  be  greij)  30 
fe  unb  anttuerbe  fe  bem  bau  9tegenftein,  unb  be  antttjerbe  fe  bort  bem  bi* 
fd^o^je  unb  ben  ftebenV    of  anttoerbe  be  mein^eit  nt  ^atberftab  ^anfe 

15.  '|V  »or  M'etoctt'  fel^tt  S.  16.  vnb  jlcbc  B,  18.  'jlet)c'  UW  ^.        ^«  «•  •§•  '^^• 

25.  riefen  ein  jetcrgefd)«!  ab. 

1.  Stnber«  fteüt  bie  ghid^t  be^  lan^  Icgv^men;  bar  jegebeu  cu  bo  rotocr«,  bc 

gen  3J?att^)ie«  bar  ber  gortfefecr  ber  (S()ro*  gre^en  fe  an  unbe  »olben  fc  fc^^nnen ; 

nif  be«  2)etmar  (ed.  (Srautoff  II,  529) :  bo  »art  cn  ban  ben  roöeren  3)kt^)ia«  en* 

'3llfo  gingen  lange  SJiatljjia«  unbe  fin  föne  toar  unbe  fanbe  enc.    3Ratl^ia«  bc  bot  cn 

in  argen  clebercn  otjer  bcn  §art  alfo  ^c*  ^)nnbert  gutbenc,  bat  fe  cm  cnttcä}  ^nh 


SßuäfUh    1423.  373 

3)?at^ie«,  (angcn  äJiatl^ic^  bvobet,  unb  iJBcmer  SBinnefen ,  bc  [if  in  §at 
berftab  gel^ob  l^abbe.  bo  mcn  buffe  tjeir  l^abbe,  bo  gcücn  fif  bc  Jjan  §a^ 
bcrftab  in  be«  6ifci^o|)e^  gnabe  unb  in  bct  ftebe,  unbe  banfeben  gobc  bat 
eb  fo  uxm  fernen  tpa^  bat  fc  h)ebbcr  to  ftebtd^cit  fernen  mod^ten.    bc^ 

5  teotbenbufjc  erfd^rebeneborbreiter^,  at«  lange  3J?at]^ie«  unb  fin  föne  unb 
SBetner  SBinnefe  unbc^an«9D?at]^ie«,  t)orotbeIt  to  beut  bobe  unbe  mit  bem 
redete  Dortounnen,^  unb  on  fd^ad^  gnabe  bat  men  on  bc  hp^t  af^ottjc.  bo 
bit  alfuö  gcfc^cn  n)a«,  unb  bc  borget  fxf  in  be  gnabe  geüen  i^abben  unbe 
fegen  bat  fif  be  borgere  t>an  ^atberftab  l^tt  to  ütotoben,  bo  beben  be  ftcbe, 

10  ate  nemetifen  be  i^an  2Wagbebotd^  unb  ötun^toif ,  ate  clofe  lubc  unb 
mercn  bat  bot  bat  f)atbetftab  ot  bi  otet  mad^t  ijtii^cibe  unb  ted^te  büDen 
fd^otben  unb  bat  fc  nid^t  gefttjcfet  tt?otben  ebbet  botnid^ttget,  atfo  gingen 
fe  bot  ben  bifd^o^j  Dan  ^atbetftab  unb  fcben  ont,  bc  botget  l^abbcn  fif  in 
finc  gnabe  unb  bet  ftebe  gnabe  gcöcn ,  unb  f c  l^cbbcn  gebtofen  ^  unb  be 

15  iennen  be  gebtofen  l^ebben ,  be  f onben  bct  ftab  §atbctftab  nid^t  ut  beut 
fd^aben  ]^cl))cn,  bat  l^c  of  foban  botneme,  bat  ^t  fin  ftab  nid^t  cnfmefebe. 
bo  f|3taf  be  bifd^o|)  t>an  §a(betftab  bat  umme  unb  fattc  ben  ftebcn  bot, 
^e  tootbe  bc  öogebie  binnen  §atbctftab  tt)ebbct  lo«  ^ebbcn ,  bc  finc  bot^ 
baten  üotfat  Ijebben  toofbot  20,000  gutben,  unb  tootbc  ntet  btil^cit  ot 

20  to«  l^ebben,  unb  cfd^cbc  bat  to  10,000  gutben.  bat  toaxt  bem  bifd^o^) 
ingefcd^t  bau  ben  ftebcn  atfo ,  bat  fc  bat  umme  nid^t  bat  ttjeten  bat  men 
ben  bau  ^atbetftab  ot  bti^eit  unb  ^Jtibitegia  unb  ted^tid^ctt  fd^otben  af* 
bebingen,  fc  tootbcn  bat  of  nid^t  bi  fin,  unb  tDoIbcn  bem  bifd^oj)  ban  ^al^^ 
betftab  nid^t  ftabcn  bat  fc  fd^otben  otet  loonl^ctt  unb  btil^cit  botbet  bc- 

25  ftoctt  tt)ctben,  toenn  fc  teibe  to'etcn,  bo  bit  bc  U\ä)op  botnam  bat  l^c  be« 
neinc  mad^t  fonbc  ^ebben  bot  ben  ftebcn,  bo  bebe  ^e  at«  ein  ctof  l^cte  unb 
ifsb.  '^^^  II  Pf  ^^^*  ^^  taben,  unb  be  ftab  »an  ^atbctftab  fd^otbc  om  geben  bte 
bufent  gulben. 

3n  bem  1423  jäte  toatt  gtot  ftid^  ttoifd^en  matfgtebcn  t^tebetif 

30  banS3tanbenbotd^  unb  bem  l^cttogen  ban©tcttin,  unb  tt)unncn  fif  unbet^ 
tange«  gtot  af,  unb  biffe  ftid^  tt)att  l^cftid^  unb  gtot.  be«toan  be  matf^ 
gtebe  ban  SStanbcnbotd^  bem  l^ettogcn  bau  ©tettin  af  be  ftab  Kettet* 

2.  \jerjlatft  ab,     g.  ^ab  (am  @nbe  ber  3eite)  A.      6.  *unb  f.  f.'  fe^tt  B,      20.  xx  bufent  B, 

pm ;  ]^c  ^>abbe  b^  fi!  »ott  feö  ]j>unbert  bo  leet  ^le  fc  bc^be  b^nbcn  unbe  brachte 

gitiben,  bar  ^c  fif  mebe  toolbe  berget  ]S;eb«=  fc  be^bc  in  bat  ^ecr  bem  bifc^oipe  t)an 

hm    men  bo  be  j^ioöetman  l^orbe  ene  no^  §alt)erftab.    bar  toorben  ben  roöercn  to 

mcn  lange  SUiat^ia«,  bo  fanbe  l^e  ene  »an  ^nb  l^unbcrt  f^ocf  geget)cn  toan  bemc 

be«  ru(3^tc8  loegene,  unbe  bat  umme  fmen  gelbe,  bat  mc  bi?  cm  i>ant. 
»itten  be  fiab  to^alöerjlab  beftatlet  tt)a«; 


»74 


0<^jff))>end^rottlt. 


angerinimfcc  *•  ate  nu  ein  bcm  anbeten  groten  f d^ben  gebon  l^abbe ,  bo 
lernen  fe  an  bcibent  fiben  to  bage  in  iegentoorbie^eit  betet  ^eten.  bat 
bortetbc  ein  [omit  fin  ted^tid^it  nnb  bar  toaxt  fif  be«  botbtagcn  bat  mcn 
fe  bar  abet  fd^eiben  fd^fitbe  na  fd^nlben  unb  na  anttoetbe  anbeibent  fiben, 
nnb  f c  bieben  be«  bi  ^ertogen  Sernfcc  ban  SBrun^toif,  be  fd^olbe  fe  in  bem 
redeten  bor  ober  fd^eiben*,  nnb  fc  geben  om  an  beibent  fiben  befd^tebene 
fd^ntbe  nnb  antioetbc.  bar  np  l^abben  be  gebangen  an  beibent  fiben  bad^, 
bee  njorben  fe  ban  l^ertogen  ©ernbe  ban  SSrnn^toif  nid^t  cntfd^eiben. 
alfo  begnnben  fe  fit  to  beiben  an  beibent  fiben,  unb  be  frid;  \mxt  l^eftiger 
benn  fft  to  born  ie  gettjeft  i^abbe. 


10 


«ebr.ia.  3n  bem  24  ^  jar  bed  anbern  bage^  na  fnntc  SSatentineö  bagc  tounncn 
Otto  unb  Safemar  l^ertogen  to  ©tettin  mit  i^nlpe  l^ertogen  SBenfetatoen* 
t>an  SBoIgoft  nnb  l^ertogen  ©nf^laff  ban  Homeren  nnb  l^ertogen  f)intile 
ban  SRefeüngcbord^  tounnen  be  ftab  ^renjloto  in  ber  SÄorfc  bem  matl^ 
greben  ban  ©ranbcnbord^  af  nid^t  mit  groten  l^erfdf^ilbe,  toente  be  borgcr  is 
gar  unein^  unb  tioibred^tid^  toeren ,  be  meinl^eit  unb  be  oberften :  n>ente 
be  meinl^eit  l^abbe  fometüe  ut  bem  rabc  borftot,  afe  be  beften  unb  be 
bornemeften  be  fe  in  ber  ftab  l^abben,  unb  be  meinl^eit  tootbc  regeren, 
bar  ober  nemen  fe  unbortt)intifen  groten  fd^aben  unb  bortoren  be  ftab  fo 
iammerlifen*^.  20 

3uni  3.        3n  bem  futeen  jarc  bar  na  na  be«  l^itgen  tifvuumeö  bagc  nam  l^er^ 
tod()  3BiC^e{m  ban  ?unebord^  marfgreben  greberife«  ban  Sranbenbord^ 
bod^ter  genant  Seciüa,  unb  l^abte  fin  mxt\<i)op  unb  l^od^^tit  to  bem  ©er*  • 
lin,  bar  unfer  ftab  borgermefter  unb  l^obetman  to  gereben  toeren  ®. 

5tufl. !.        3n  bem  fufoen  jare  beö  fonbage^  nä  funte  ^antl^ateon^  bage  nam  25 
grebe  -SHbredf^t  ban  8intott)e  unbe  ||  ^ere  to  SRe<)))in  l^ertogen  .^inrife«  jf^; 
bod^ter  ban  Soben  in  ber  ©tefien  genant  (Snnefin,  unb  l^abbe  to  ^an!cn=^ 


5.  $e  bat  B, 


9.  beg^unnen  B, 


1.  Uebcr  bic  Stnna^mc  tooit  Scfeer* 
^ngcmünbc  f.  ob.  @.  352. 

2.  SS9I.  ble  Uifunbe  toom  24.  ^(«9. 
1420  bei  9?icbc(,  Cod.  D.  Brand.  B,  lU, 
366  itnb  beffen  3lfc^anb!uM0  *2)ie  kfetcn 
^ai)tt  unmittelbarer  ^errfc^aft  be«  Äur* 
fürflen  gricbric^  I.  über  bie  maxt  ^xa\u 
benburg  1420-1426^  in  ben  9Kär!ij(^en 
gorfdfiunaftt  «b.  V,  @.  211  ff. 

3.  9lit^tl424,  fonbernl425;  f.SÄic» 
bei,  @efc^.  be«  ^reug.  ^önigdV<tnjed  II, 
484. 

4.  (gg  iji  $eraog  SBartiöfonj  to.  ^oU 
9a jl  gemeint;  ^Riebet  a.  a.  O. 


5.  SSgt.  ©afftilj  bei  ^licbel,  Cod.  D. 
Brand.  D,  @.  59  f.  8eufuö  bei  @rau- 
toff  II,  333  nnb  JÄiebefe  3lb(^anblung; 
bie  legten  3abrc  jc,  in  ben  SWarÜf^en 
gorfd^nnaen  «b.  V,  273  f. 

6.  2>ie  ^ermä^lung  liatU  bereit«  (f. 
ob.  @.  350)  am  30.3uni  1420  ju  San- 
germilnbe  ßattgefunben.  ^ie  eigentUd^e 
$)0(^)eit  mnrbe  jlet^t  in  Berlin  toom  6.  bis 
9.  3uni  nnb  in  Lüneburg  am  15.  3uni 
gefeiert.  9fiebcl  in  ben  WIM.  gorfdbgg. 
V,  215.  ^ihgermeijler  in  SWagbeburg 
moren  bamatd  ^cnb  Sorben«  unb  i^eife 
9lulf«. 


liN^III.    1424. 


375 


borg  fin  l^oci^tibc  in  iegctitDotbid^^cit  marlgreöcn  gtcbcttfc^  \>an  Sbxanitxi^ 

ioxä)  unb  f)an^  unb  W>x^d)tt^  finer  föne*  buffe  genante  btutpe  (ännetin 

ftatf  bar  na  in  bem  fulben  iare  nmmc  ))ingften  wtcn  to  Otben  'tRtppin\ 

3n  bem  futoen  jare  ftarf  be  l^inlenbe  grebe  Slbred^t  ban  Slnel^alt  to 

5  SRofftoü)  unb  teit  brc  föne,  alfe  greben  SBolmar  unb  greben  Slbotoe  —  be 
l^abbe  l^ern  ßonrobe«  bau  Sgeten  bod^ter  —  unbe  ^(bred^t  ein  fint  bau 
ttijen  iaren*. 

Dar  na  in  bem  1400  unb  in  bem  24  jare  bei  ein  fteinen  ^)i(rc  in 
an  ber  fteinen  bruggen  negeft  bem  bruggebore,  unb  bar  beten  ttt>e  koetbe 

10  mebe.  bar  na  in  bem  25  jare  njart  ein  fteinen  })itere  toebber  gebutt>et  ban 
eime,  be  l^eit  mefter-  Sort  ban  S)refen.  be  pxkx  fofte  ber  ftab  grot  gett, 
toente  be  mefter  unenbtgen  arbeibebe  unb  tengfam.  bo  geben  fc  bem 
mefter  orlof  unbe  nemen  einen  be  l^eit  mefter  |)an^  ban  ^abon)en.  be 
flot  bat  anber  toetfte  unb  be  arbeibc  trutoctifer.    bat  lam  alfu«  to,  bat 

15  be  rab  bar  to  fo^  tioe  borger  be  buten  bem  rabe  toeren,  be  bar  mebe  to 
fegen,    biffe  bumeifter^  toeren  SlatoeiS  3So^  unb  Statt^eö  ©d^utten'. 

S)ar  na  in  bem  futben  iare  fd^ad^  grot  arbeit  bor  biffer  ftab,  unb 
loaö  bo  ein  l^eit  broge  f ommer ,  f o  bat  eb  in  bren  mantiben  nid^t  regcnbe 
unb  ban  borrel^eit  nid^t  gra^  toaffen  fonbe. 

3n  bem  fulben  jare  be^  beirbenbageö  na  pn\äftn  bei  einn)otIenbruft9ivr.27. 
to  Stiebe  ober  be  ftab  unb  bebe  groten  fd^aben  an  bolfe  unb  an  bem  ge^ 
butoe  unb  an  oel^,  fo  bat  men  febe  bat  boben  70  (übe  ban  bem  fnetten 


20 


12.  atUiiUB,       UnQftmB. 


18.  t>reÄ 


I.  ^a^  SRlcbcl  Cod.  D.  Brand.  A. 
IV,  @,  12  toar  JUbrecä^t  hxtimai  toer* 
maf)lt.  @eine  erflc  ®tma\)\in  toax  Äa= 
tt^arina,  geborene  ^erjogin  öon  @^le= 
ften,  ber  er  142;{  bie  <Stabt  ©ronfce  mit 
^ber  Hälfte  beö  SanbeS  9iu^^)in  toerjdf^rieb. 
3m3a^)re  1437  ^atte  er  fid^  mit  3Kar* 
garctjcn,  einer  ^6fm\ttx  be^  Jperjog^ 
3oa(?^im  öon  ^ommcrn*@tettin  toerebe* 
li(^^t.  B^^^W^ii  biefe  beibcn  (S^>en  muß 
bie  im  2;ejL-te  ernjä^nte  britte  falten.  'S^iacb 
berSlu^^jiner^egräbnißtafel  tt>ar  er  auä) 
mit  einer  Slnna  öon  S^Ö^n,  toal^rfdjein* 
üc^  einer  Scd;ter  be«  v^xi^^Q^  3übann 
toon  @agan  al«  britten  @emal;lin  öer»= 
mä^U'.  3)ietrid^,  ©iporifc^e  ^f^ati^rid^t  bon 
benen  ©rofen  ju  Sinboto  u.  9lu^^in  (ö. 
1 03,  nennt  ^toei  (^emal^linnen :  ^ait)a^ 
xina  toon  ^obbin  nnb  ^nna,  Xoäfttx  be« 
©erjog«  Sodann  ju  @agan.  ^gl.  örat* 


ring,  2)ie  ©raffd^aft  9ln<)<)in,  ©erlin 
1799   @.  213  f. 

2.  'Sllbrec^t  lil.  bon  tötl^en  ftirbt  am 
6.  @e^t.  1423.  ©eine  @öbne:  2öolbe=' 
marV.,  ber  (nidfjtSlboIf,  n>ie  e«  imXejrtc 
Reifet)  1420  mit  ^o)ß\)k,  Xoäfkx  Äon- 
rob^,  (trafen  to.  @gctn,  toermäblt  tcar; 
«bolf  I.  nnb  Stlbreci^t  IV.  -  9?o6Ian  im 
In^faltifd^en  norbt.  öon  2)ef|an  am  2(u«- 
ftuß  ber  $Ro«Ia  in  bie  @Ibe. 

3.  (5lou«  SSoß  toax  Jöürgermeifter 
1439,  1445  nnb-  1451.  Slngcrbem  er- 
fd;eint  er  nr!nnblid()  1448  ((Srjft.  3Jlagb. 
L,  Bb,  19)  unb  1455  (@bb.  ^c.  21). 
Sin«  le^terer  Urfunbe  gel^t  f^erbor,  baß 
er  für  \iä)  unb  feine  beiben  bereit«  toer« 
porbenen  grauen  im  $anliuertloftcr  in 
SOiagbeb.  eine  SJiemorie  geftiftet  ^at. 
Stau«  @ci^utte  (f.  @.  377,  22)  fann  id^ 
urfunb(i(^  ni(^t  nad^toeifen. 


376  ^^p^<bttnil. 

toatcr  tjorgtngcn  unb  Dcle  Hd^ammc  botd^  oberbtobc  be«  noatct« ,  be  nid^t 
iMtnbcn  tt)orben  unb  mcn  nid^t  n)ctcn  fonbe,  \oox  fc  btcbcn  tpcrcu. 

J)ar  na  in  bcm  1400  unb  25  jare  borbrogcn  fif  bc  rab  to  SKagbc^ 
botd^  bord^  be^  ßemcincn  bcftcn  tt>iöen  unb  er!anbcn  bat  unfc  borgere 
i)clc  borbrcttc^  l^abbcn  ummc  bc  mokn,  f o  bat  bcn  lubcn  nngntUfen  fd^ad^  s 
np  ben  molcn,    l^tt  umme  borbrogcn  fc  fif  mit  mcftcr  ^ctcr  x\t  ^ru^n 
unbc  toücbcn  om  to  ]^uf|)c  ein  fd^odE  ftudte  l^ottc^.  bat  beben  fc  bar  unnne 
bat  be  ino(e  f(^o(be  einen  bortgang  ^ebben,  unb  ^e  butcebe  fe  ||  up  ftn  ,fjf,. 
abcnturc  unb  ban  finte  gelbe ,  unb  ben  luben  toa^  bar  fetten  bi,  tt)entc  fe 
fobancr  tt)id  nuc  bornomen  l^abben;  unb  buffe  fulbc  mefter  ^eter  i^abbc  lo 
of  gcbutt)et  ben  bornc  nppt  beut  ©oltc,  be  bar  tn.gegan  tt)a«  unb  bc«  fil 
neimanb  unbertoinben  borftc,     ate  l^c  ben  butbun?et  l&abbc ,  fo  borbrod^ 
fifbe  rat  mttom,  ate  bor  fd^reben  i«;  unb  l^c  iDa^to  mate  ein  arbeibernbc 
man  unb  toa«  tjunbid^  np  aßcrteie  butoete,    biffe  mole  bebe  groten  fd^a^ 
bcn,  ttjcntc  bat  tDatcr  bau  ber  ftaun)ung  ber  moten  unber  ttoen  ^)itrcn  un^  is 
bene  bat  reit  ut,  unbc  beten  ttoe  piln  af . 

3n  bcm  fulbcn  iarc  (eit  be  rab  to  üßagbebord^  ummc  bc«  gemeinen 
bcftcn  toittcn  buioen  eine  pxit>ttm  benebben  ber  fteinen  bruggcn  an  bcm 
tcigct^oDc*  an  ber  SKcrfd^e,  toente  to  bom  toa«  to  male  grot  bulniffe 
mang  bcn  ]^oIt^o|>cn  u|)j)c  ber  SÖierfd^e  unb  unreintd^cit.  20 

35c«  fufcen  jare«  roDcbc  ^ertoid^  bau  Ufee  unfc  borgere  umme  ben 
tt)ott  Uten  unb  l^autocbc  on  or  gub  u)).unb  borbe  bat  np  %xnpUt>t^,  beibe 
tt)ant  unb  tt>at  l^c  befomen  fonbe.  a(«  mcn  bar  umme  fd^ref  an  bc  l^cr* 
\ä)i>p  bau  ©run«n)t!  unbc  guncbord^,  fo  fe^rebcn  fe  bort  an  §crn)igc,  fo 
'l^abbc  bc  rat  Mn  SKagbebord^  gefd^reben,  bat  ^c  unfen  borgcrcn  bat  or  25 
genomcn  ^abbe  unbortDarct  finer  erc.  bar  fd^ref  l^c  toebber  bor  ant* 
tt)crt  u^)  bat  f)t  be«  rabc«  bau  3Wagbebord&  neue  funbc  enl^abbc.  alfo  btef 
bat  beftanbc  toente  toner  tib,  unb  leiten  §ettt)igc  U)ot  betemen. 

3n  bcm  futben  jarc  bearbeibe  fi!  bc  rab  to  9Äagbcbord^  bar  an 
ummc  ber  ftab  crc  unb  bromen  »itten  unbc  bcm  gemeinen  topman  to'  30 
örebe,  unb  meinben,  f c  fonben  fif  be  tenge  f 0  nid^t  <)tucf cn  taten,  unb  togen 
oct.  7.  üor  2lmj)febc  be«  anberen  fonbage«  na  funte  9Kid^aet«  bage  unb  tpunnen 

6.  »^  be  m,  B,  7.  on  B,  15.  be  K  B,  14.  ban  tB  toor  ein  erBeitfamer 

man  ab.  16.  ban  ba«  »ajfer  »onn  ber  ftawunge  ber  tnü^Ienn  vnter  jVuen  ))feUern  rie« 

au«  »nb  fielen  jwen  ijfeller  abt  wie  tonten  gemelt  toirt  jm  jar  1428  ab.  22,  Uten  ge= 

nanbt  ab.  28.  to  epner  JT. 

.1.  3)cr  ßicgcl^iof  lag  auf  bcc  @tettc  2.  3tm^Ickn  am  @lm  gelegen.  Uebcr 

ber  ic^igen  ditabette  mö}  ber  äoöclbe  ju.      bie  <B<uS)t  ögi.  2)ürre,  8rattn|c^njeig  im 
SBgl.  ©offmann  ni,  307.  m%  209. 


Sßn^Jll.    1425.  377 

omc  mit  bcm  toribcu  bc  öotbord^  af  unb  l^abben  boben  47  gtcbien  nid^t 
unb  btoen  bar  bor  unbe  fanben  to  ©run«tt)i!  unb  beben  ben  rat  t>an 
Srun^toif  umme  f)nipt  unb  rab,  fc  l^ebben  $ertt)td^  ban  Utjc  oren  bient 
unb  ftratenrobcr  u))  Sln^jtebe  betcd^t  unbe  l^ebbcn  om  be  borbord^  af  ^t^ 
5  tt)unnen  \  at[o  toorben  be  ban  S5runött)if  rebe  unb  togen  bar  bor  unb 
brachten  or  boffen  bar  bor  unb  tounnen  Slm^jtebe  in  bem  bribben  bage. 
unb  bo  §ertoid^  bat  fad^  bat  l^e  ber  bord^  nid^t  teng  l^otben  tonbe,  fo  gaf 
lEa.  ¥  P'  ii^  ^^n  II  Stäben  unb  fttjant  bar  ober  unc  tt)otbe  fo  ent(oj)en  l^ebben. 
alfo  n)orben  be^  ber  ban  SDlagbebord^  bener  gett>ar  unb  Ie))en  om  na 

10  unb  gre^>en  on ,  unb  l^e  toart  to  2)?agbebord^  in  gebort  unb  gcfat  in  ben 
Uten  feuere,  to  l^ant  bar  na  tt>art  om  bad^  in  be  l^erberge,  unb  be  ban 
®run^tt)if  beben  bat  me  on  o!  toolbe  anttüerben ,  fe  tootben  on  of  eine 
tt>ile  l^ebben*  bat  gefd^ad^.  bar  na  geben  fe  om  bad^ :  alfo  quam  l^e 
nid^t  n)ebber  in  unb  tt>art  trutoeto^. 

15  3n  bem  fulben  jare  began  bat  forn  np  to  flau  ünbe  toart  buer,  fo 
bat  bat  gemeine  boll  unb  bat  armobe  nid^t  !onbe  to  loj)  frigen  enteßng 
na  maüife^  be^of  einen  fd^ej)e(  ebber  ttt>e  ebber  bre,  funber  bi  ganjen  bO:= 
bereu,  be«  arme  lubc  nid^t  bormod^ten.  bat  befanbe  be  rab  to  9Kagbe^ 
bord^,  unb  umme  be«  gemeinen  bcften  toitten  leiten  fe  bi  funte  Dtrife«  bore 

20  an  bem  ^arl^obe  bau  bem  otben  I;ufe  ein  fornl^u«  bunten  unb  foren  bar 
to  bun)emefter«  be  nic^t  in  bem  rabe  teeren ,  äffe  3acob  tcrl^of  ^  unb 
6(att)e«  ®d^utten.  biffc  bearbeiben  bit  unb  butoeben  bat  ffu^  rebe  in 
einem  bernbel  jare«.  bar  fo«  be  rab  ttoe  to ,  be  bar  np  forn  fd^otbcn 
fo^^en,  alfo  bat  be  borger  unb  bat  gemeine  bolf  mod^te  fo^jen  iottjetf  na 

25  finem  bel^oöe  einen  \ä)tpd  ebber  ttoe  ebber  bre,  unb  ift  e«  ber  ftab  not 
unb  beI;of  n>ere,  bat  men  forn  bi  fif  ^ebfce. 

De«  futben  jiare«  fad^  an  be  rab  to  9D?agbebord^  unb  erfante  ben 
benft  unb  öromen  ber  fd^e))en  biffer  ftab ,  unbe  bettjogen  fd^abeu ,  be  om 
mod^te  tof omen  »an  bure«  toegen  an  orer  f ameren ,  bar  f e  ore  red^tbof er 

30  unb  brcöe  up  l^abben,  tt)ente  fobane  fd^abe  on  unb  ber  ftab  unbor  .intif 
mere.    biffe  famer  lad^  uj)  ber  ^er^jftraten  orbe  iegen  bem  nien  ^u«  unb 

10.  flrep  om  B,  15.  bem  forn  AB,  19.  fluc^mcncn  A»  25.  'ebber*  »or  'ttoc' 

fe^a  B,  28.  fcettjog  ben? 

1.  %m  22.  2)cc.  1425  (am  fonna«»  @^Io6  aBgcbioci^ctt  ^>aben,  flc  tocgcn  ber 

toenbc  nc^ft  na  f.  Xf^oma9!td^t  t>t9\).  ap.)  golgcn  für  einen  2Rann  ficl^en  unb  ben 

toerbünben  fid^  bie  @täbtc  3Wagbeburg  ctmaigcn  33ort^eiI  na^  iWann^al^t  t^cilcn 

unb  33rannf(^tt3eig  baß,  nadfibem  fie  ben  motten      Orig.    im  (Stabt  *  5lr(3^iö   gu 

^artttjig  to.  Utje,  $crn)ig0  ^oifxt,  in  fei*  ^rannfi^meig  'Olo,  617. 
ncm  e^loffe  2lm^(eben  toegen  ©tragen*  2.  3acob  Äerf ^off  iflÄämmerer  1 430 ; 

raube«  gefangen  genommen  unb  biefe«  f.  SWagbeb.  @ef(^.*SBtt.  1867,  @.  290. 


378 


^üi))^en^ronif. 


jeflcn  bem  Dorbe*.  alfo  t)ororIot)cbcn  bc  tab  mit  butbott  aßet  inuhv 
gen  Scvtott  9loncbifecö^  ^u^,  bat  u^)  bem  orbe  iaäf  an  bem  matfebe 
legen  ber  tuöeh  ^  to  bumeubc  to  einer  fd(^))enfamere  nad^  crem  lüiücn 
unb  btomen,  unb  be  fci^e))en  berfoften  be  olbcn  fci^e|)enfamete  toebbet  in 
bat  fd^ot. 

3n  bem  fntben  iate  teit  be  rab  to  SDiagbcbord^  ber  ftab  to  eren  unb 
ben  borgeren  to  nutte  nnb  beqnemid^eit  butoen  einen  feiger  on  bat  rabl^u^, 
bat  ein  iomlt  mod^te  feen,  tt>o  eb  an  ber  tib  u>a^,  fo  bat  be  n>ifer  aüc 
ftunbe  unb  l^afoe  ftniibe  tüifebe  unb  o!  ben  nien  man,  unb  toenn  l)c  ioaf- 
fenbe  unb  afnemenbe  toa^:  to  born  l^abbe  bat  nid^t  geiocft.  || 

3De^  Jare^  feit  be  rab  unfen  borgeren  gemeintifen  unb  un^  allen  ben 
bribben  pmwiQ  bau  bem  [d^ote  inne,  mente  fe  tauge  tib  but  fd^ot  geben 
l^abben.    fu^  began  fif  bat  fdj^ot  erften  to  nebberen. 

!J)ei8  futben  jare«  tttjifd^en  funte  9licotau«  unb  funte  ßucien  bage 
ftonben  fometfer  U)egen  forubtame  blomen  up  bem  betce,  unbe  fometfer  15 
toegen  in  ben  garben  mcren  erbeten  unb  bonen  ut  getoaffen  unb  btomeben, 
unb  ein  bei!  manbeten  unb  <)erfi!bome  fad^  men  ol  btoien. 
a)Mr5  3.        j)at  na  in  bem  1400  unb  28  jare  be^  bribben  bage^  in  bem  merj^ 
mane  bei  be  fteinen  brugge  ober  be  luttefen  (Stoe  bi  na  l^atf  nebber  bau 
ber  moten  toegen ,  be  mefter  ^eter  ut  ^rutjen  benebben  ber  bruggen  ge^  20 
butoet  l^abbe. 

3n  bem  futoen  iare  U)a^  ^ir  grot  t)eftitence.  be  enftunt  erften  in  ber 
baften  unb  loarbc  loente  to  toinad^ten ,  unb  ftorben  bod^  nic^t  bele  nam^ 
l^af tiger  tube ,  bod^  toorben  grote  burf uten  to  funte  Sol^anueö  gegraben, 


160b. 


a)ec. 
6.  13. 


11.  gegeuen  B. 
l^aftiger  B. 


12.  flot  A. 


14.  flonbe  Ä, 


19.  ftttjncil. 


24.  mam 


1.  3)ic  *]&crö|iratc^  ifibicjet^iflc^art'' 
ftraßc  unb  fül^rtc  balfier  il^ircn  ^lamm, 
xotii  untocit  xi)xtt  SKünbunq  iia^  bem 
^Iten  Wlaxtii  ba«  @taubbi(b  eines  ^ix-- 
fd^ieg  (nb.  *^ert')  fl^  kfonb.  2)aö  ^^cuc 
$)au8  tfi  ba«  oben  @.  aoC,  %.  2  cv»ä^>nte 
©ilbelfiauS  ber®eiüanbfd;neiber,  iefet  aljo 
mtt  3«arft  ^0,  14.  Unter  't)orb'  ifl  bte 
früher  fe^r  beengte,  unb  tljiciltvcifc  mit 
^^njibbiJgen  t)erfc]^cne  (Stiofje  ju  öer* 
ftel^en,  bic  t)om  3Utcn  "Maxltt  unter  bem 
Slatl^^aufe  ^>inb^vd^  narf;  berjcfeigen^no* 
d^cniiauevufcrftvaße  biuab(ül;rte.  @ift  im 
3.  1725  tt)urbe  auf  S^cianlaffunfl  beö 
5^iirftcu  Seoijjoib  t)on  2)effau,  bei  bamalö 
(S^outoeineur  öon  SJlagbeburö  toar,  eine 
bequeme  ^^Jaffagc  })tx^t\tiäi.  5BgI.  ^o^^ 
mann  HI,  379  f. 


2.  Ueber  bie  gamilie  Slonebij  f.  ob. 
»^.221,  3(nm.  5.  2>iefcr  SBert^olb  ^o< 
nebig,  ber  ebeufaE«  glciij^  löiclcn  feiner 
3ßcrfa^ren  ©cJ^Öffe  ijett)e[en,  ift  too\}i  ber* 
fclbe,  für  ben  burc^  Urfünbc  toom  IG.  *J)cc. 
(2)onncrftag  naö^  @.  iüucien)  142S  eine 
aJieffe  im  Sorenjflofter  gefiiftet  wirb. 
0rig.4lrf.  s.  K.  2orensf(.  in  SWagb.  (.0. 

3.  SÖaö  unter  'ruÜen*  ^>ier  3U  t)cr* 
pcbcn  ift,  treiß  i(!b  nid^t.  ^offmann  I, 
212,  5lnm  3  beult  on  ben  ^olanb,  aber 
fd)n>crlic^  mit  9tec3^t.  Studio  ifl  bie  i'agc 
be«  jmeiten  0(!^öffeu(>aufeö  bei  ^offmann 
ebenbaf .  ni^t  ri^tig  augegeben :  ed  kg 
toietmel(>r  ber  (e^jcmalö  nadf  y^iorben  jugc* 
fel^itcu)  ^au^itfront  beö  9lat^au(eö  gc* 
gcnübcr.  ^.  ""l^iaxi. 


«u^ni.     1425—1433. 


379 


unb  mang  bcn  bofcen  in  ben  burfufen  ftonbcn  ein  beife  Webber  np  be^  an- 
beten  unb  be^  bribbcn  bage«  tt)ot  bi  30  ebbet  40  mtnfci^n. 


[3m  iar  1431  l^at  bte  ftabt  bei  fetfct  ©tgmunben  etl^dten  fcie  ge=^ 
ted^tigfeit  ba«  feiner,  toe^  ftanbe^  er  auä)  fei,  ben  rabt  ober  bürger  bon 

5  3Äagbeburg  gemeintid^  ober  fonfcerlid^  bor  beö  feifer^  l^of  ober  camerge= 
richte  forbern  f oü ,  ^ndf  bor  fein  anbet  gctid^te  ban  bor  be^  bifd^obe^ 
toeftlid^e  gerid^te,  ba^  ift  bor  fd^ultei«  unb  \6)tptx\  ber  alten  ftabt  5Wagbe^ 
bürg:  e^  mere  bau  einem  ba  red^t^  berfagt  loorben,  tjtttt  er  fie  bor  bem 
fcifcr  ju  beclagen.   bet  batum  ift  9lutnbetg  im  iat  1431  \ 

10  3m  jat  1432  l^at  fid^  bet  untoiöe  b.  ©untrer«  mit  ber  ftabt  äßag^^ 
fceburg  angefangen ,  barau^  ein  großer  fangtoieriger  fd^toerer  frieg  ent?-. 
ftanben*.  Traufe  in  feinet  ctonifen  fagt,  e«  l^abe  fic^  etl^oben  tt)egen 
ettidjet  gebeto  unb  feftungen  bet  ftabt,  fo  bet  bifd^of  angef ödsten  unb  nid^t 
l^at  tootten  nad^gcben^. 

15         3m  iat  1433  abentö  ©atto(omei  ift  bet  fangt  in  biefet  ftabt  bonshuj.  23. 
ben  ^)f äffen  gelegt ,  unb  biö  intetbict  l^atten  bet  bifd^off  unb  feine  |)faffen 
bom  conciCio  ju  Safel  ettangt.  > 

14.  <£)araitf  folgt  Uv  Ui  SBatt^er,  Singularia  I,  2  a^oebrutfte  %t^'bthv\tf  ber  ^taU  Snagbe^ 
bürg  an  (Sb.  ^üntl^er ;  a  ffat  i^n  im  ^ixBbeutfc^cn,  b  im  p(attbeutf(!^(n  S)ialect. 


1.  *. . .  fo  tl^utt  lutb  geben  »)ir  ü^ncn 
[ben  SSürgcrn  toon  Ü)?agbeburg]  bic  be=* 
fonbcre  gnabe  unb  frei^eit  toon  c^cgenan* 
ter  tönigl.  maä^t  xotQtn  ...  bag  tein 
njerntUc^  rid^ter  nod^  Käger  no(^  je* 
manbö,  \t>t\^t&  toefen«  jiano«  ober  »ür«» 
bcn  ber  fei^,  ben  ratb  unb  i^rc  bürger  nnb 
intüol^ncr  gemeinigli(i^  ober  fonbcrlici^  ber 
e^e  genaubtcn  alten  ftabt  jn  SDilagbeburg 
für  unfer  fönigUc!^  l^of|gerid^te  unb  lam* 
mergcrid^te  noti^  für  leinen  anberen  lanb* 
gcrid;te  ftabtgeridfitc  unb  fein  anber 
frcmbb  gcrici^te  I^eifc^^en  ober  laben  noci^ 
rl(j^ten  möge  ober  folle:  fonbern  bietl^e 
gcnanbten  bür^cr  gemeiniglich^  unb  fon* 
bertiiä^  foüeit  einem  iegli(i^cn  fläger,  ber 
ftc  gu  bcfiagcn  l^at,  e^>ren  unb  rc^te«  ^>fle= 
gen  für  ibreö  ^lerm  bc8  er^bift^offs  ju 
SRagbebnrg  . . .  »crntU^en  bcjlctigten 
unb  gcfc^iocrnen  rid^ter  unb  f<^(}^)>en  im 
gehegten  ©erid^tc  in  ber  alten  flabt  SWag* 


beburg,  iDcnn  flc  barum  ^eif^et  ebber 
toerbobet  »erben,  at8  vt^t  ift,  bo  an^  bem 
fläger  rechtens  ol^ne  t^erjie^en  erftattet 
tocrbcn  foU.  toürbe  aber  bem  ftäger  ba§ 
xt6)t  öcrfaget  ober  gefa^)rüc^en  öerjogcn, 
baß  tl^m  reö^tc^  getoegert  ttjurbe  unb  ba« 
IunbU(^  bctoeifen  mo^te,  fo  mag  berfelbe 
fläger  fein  recj^t  bor  un«  unb  uiiferm  bc8. 
beil.  rci(^ö  boff geriete  »erben  unb  ffir* 
bera,  alö  red^t  ift . .  .*  Url.  Ä.  @tgmunb« 
d.  d.  iWürnbcrg,  @ampag  nad^  @.  S5itu« 
(16.3um)  1431,  gcbrudt  bei  (©malian) 
©rünblid^e  SBieberlcgung  be«  bon  b.  @t. 
lOei^jig  angemaßten  Straßen^njangcd  ge^ 
gen  sJcagbeburg,  SWagbcb.  1748,  SBeila* 
gen  @.  «4  ff. 

2.  Ueber  bie  geloben  jtt)ifc3^en  @b. 
©untrer  unb  ber  @tabt  SUiagbeburg  f. 
SRatbmann  III,  ^5  ff. ;  $off  mann  1, 365  ff. 

3.  A.  Crantzii  Saxonia  et  Metro- 
polis, Colon.  1574,  @.  811. 


380 


^^'6)ß^mä^xmt 


®e))t.  5.  ÜDatnad^  im  fdben  iatc  f onnabcnt^  naä)  Sgibii  l^aben  bic  bon  SKag- 
beburg  mit  Ijilf  bcr  i)ou  §aUc  •QiiebetBurg  ©ritnfd^tpeig  Slfd^erfd^leben 
3erbft  baö  f (o^  2:^uc^em  * ,  ml6)^  ^einrid^  bon  33e^eru  '-^  innc  ^attt, 
etngcn^omen.    bei  bcu  ftcbten  tDar  auc^  §eintid^  bou  SSelt^eim  mit  24 

Oct.  16.  ))f erben,    barnad^  a^m  tage  ®aüi  ^aben  ftc  eingenl^omen  (§,a\U,  tDeitev  & 

oct.i8.am  tage  8uce  ©ta^futt,  be^  anbeten  tage6  barnad;®at(ä  nnb  ©d^onebecf, 

moü.  1.  be^  fontag^  nac^  ©imoni^  et  3ube  Söoxä)  unb  Soubord^  unb  aKoöern^. 

San.  10.  3nt  jar  1433  be«  anbeten  fontag^  nad^  e^)i|>]^anie ,  ba^  ift  bet  Ijeill^ 
gen  btciet  fonige,  ift  ba«  intetbict  in  biefet  ftabt  bon  ben  ^)f äffen  mibet 
etnettjett.  lo 

9»aii.        Slm  tage  ^^i(i^)j)i  unb  Sacobi  l^aben  bte  bon  SHJagbebutg  eingenl^o^^ 

aRaiie.men  SBotmerftebt,  l^aben  batnad^  am  ^jfingftage  nad^uüttage  umb  btei 
u^t  ben  tl^utm,  bet  ju  Sätbe  toibet  biefet  ftabt  j)tibi(egien  gebattjet  toax, 
eingenjotfen,  nnb  et  l^at  ein  gto^  teil  bet  menten  (toetd^e  ban  aud^  toibet 
biefet  ftabt  tüiüen  unb  geted^ttgfeit  gebatoet  tDat)  ubetfallen  unb  einge^  is 

5iug.  10. f dalagen,  batnad^  am  tage  gautenti  l^aben  fie  eingen^omen  Setd^on?  ^, 
batuf  toat  Otto  ©lument^al,  unb  batnad^  'ißatei^,  batuf  n)at  ©ebl^att 

eeH«8.bon  ^latt^  rittet,  batnad^  fonnabent^  bot  SÄattei  ^(ate  eingenl^omen 
bon  bemfclben  ©ebl^att  t)on  ^late,  unb  babot  tagen  fiettjott  12  tage,  unb 
bafelbft  tt)att  bet  butgetmeiftet  bon  S3otd^  etf dalagen '^.  20 

3n  bicfem  j[ate  l^ieften  bie  l^anfeflebte  einen  tag!  ju  initä,  unb  umb 
bet  bon  lißagbebutg  toiöen ,  f 0  aud^  bafelbft  unb  im  bann  loaten ,  l^ielte 
man  ju  Subed  einen  ganjen  monat  ftiüe ,  ba^  man  bie  gottid^en  embtet 
untettie^  ®. 

3n  biefem  jate  toat  aud^  t^eutung.  man  !aufte  jtoen  fd^effet  togten  25 
Dot  einen  gulben,  jtoen  fd^effel  toetljen  bot  einen  gutben,  mx  fd^effel  ffa^ 

3uti25.  t>tx  bot  einen  gutben.  dnd)  \\>ax  bie  Slbe  bi^  jat  umb  3acobi  fo  gtoö, 
ate  in  l^unbett  jäten  fie  nid[;t  getoefen  toat,  unb  tt)at  beit  eilen  l^ol;et  ban 
bet  jitfelting!  an  bet  Meinen  btugfen  unb  ging  übet  alt  ba«  tanbt  unb  e^ 


9.  JTite  aSorte  *t>o«  i(l  —  foii.'  feilten  b, 

1.  %uö)tm,  im  2.  Scrid^oto'fi^en 
«reife,  6%ä«.  nörböftt.  toönSWagbcBurg. 
3ur  @a^e  ögl  ^eter  Söccfcr  65  ff.  unb 
@.  165. 

2.  «^crn;  tjgt.  SBcrtrag  @b.  ©ütt- 
t^tx^  mit  SJlagbcbm-g  unb  ^atte  bom 
4.  ^ai  1435,  gcbvucft  ki  ü.  2)rc^l^au^t 
1,  119. 

3.  %t.  Chron.  Magd.  357. 

4.  3eri(^ott),  <Stabt,  8%  m.  nöibl. 
i>on  2)fiagbeburg,  untüeit  bei  @Ibe. 

5.  ^ai-e^,  2)orf,  6  3K.  uörbl.  öon 


SKagbeburg. 

6.  ®eb^)arb  to.  ^(otljio;  to.  2)re^]^au^t 
I,  119. 

7.  33gl.  baju  Chron.  Magd.  357. 

8.  *2llbu«  quemen  bar  bc  »an  (Sei* 
len,  öan  Sanfte,  inan  SBremeu,  ^an  9Jiei' 
bcborci^,  be  to  ber  futtocu  t^b  »erat  in 
bem  banne,  unbe  bar  ummc  mcfte  mc 
^>olben  tnterbtet  to!2ubc!e  ei?n  mante  . .  .* 
gortfel^ung  be«jDetmarbci®rautoff,  2)ic 
Sübecfifc^cn  (S^ronifen  II,  66. 


-ivswm^-. 


C=^T^ 


Sud^IIL    1433-1438. 


381 


t)etttan!  Dtct  !ctnc^.    batnad^  am  tage  2)tonifit  n>at  ungcl^cutet  tpinbt,  ©ct.  9. 

ber  !am  bom  mittage  unb  toarf  biet  gekubc  unb  kumc  untb.    am  tage0?ot).23. 

Stementi«  erlaub  fid^  eine  ungei^eure  fette  unb  [tunbt  bi^  auf  ^etritag.  sebr.22. 

barnad^  ergo^  fid^  bie  @Ibe  nod^  einmal  unb  toart  toiber  fo  gro^,  al^  fie 
5  Dor  ie  gctoefen  xoax. 

3m  iax  1435  fontag^  nad^  mifericotbia^  bomini  belagerte  ber  mar=^  awoi  1. 

graf  bon  SWeigen  bie  ftabt  §alle^ 

3m  fetten  iare  tDurben  bie  fad^en  jtoifd^en  b.  ©untl^er  unb  ber  ftabt 

bertragen,  ba^  gefc^a^e  pralle,  atfo  ba^  ber  bifd^of  fotte  bie  burger  au« 
10  bem  bann  unb  a6)t  unb  aöer  befd^merunge  br engen  auf  fein  eigen  un- 

foften,  bafegeu  follten  bie  burger  i^me  miber  einreumen  alte«,  toa^  fie 

i^me  bergangene«  iare«  eingenl^omeu  unb  abgetDonnen  l^atten^.   barnad^ 

fontag«  bor  äWattei  n^art  bie  ftabt  au«  bem  bau  gefunbigt^^  barin  fieset>t.i8. 

getoefen  tparen  faft  brei  jar  lang,  unb  beffetben  tage«  fang  man  toiber  in 
15  allen  ^jfarren  unb  ctoftern,  unb  be«  abent«  9Äattei  fang  man  in  aüen 

ti^umbfird^en,  unb  ber  bifd^of  tt?ar  felbft  ^)etfonlid^  ba;  unb  barnad^  be«®c»)t.2o. 

folgenben  tage«  am  tage  9)?auritii  jeigete  man  ba«  l^eiligtl^umb.  anä}  lie«®e^)f.22. 

fie  in  biefem  jiare  ber  feifer  ®igi«munbt  au«  ber  ad^t*,  barin  fie  ber  bi^ 

fd^of  unb  t)faffen  ixadft  f)atkn. 
20         35iefe«  jare«  galten  fünf  fd^effel  rogfen  einen  gulben,  4  fd^effel 

n)ei|cn  1  gutben ,  6  f d^effel  gerften  1  gulben ,  jtDelf  fd^eff et  l^aber  1  gut 

ben ;  fifd^e  tt?aren  uberflufid^  unb  tpolfeit,  aber  ba«  fleifd^  toax  fe^r  tl^eur» 
3m  iar  1 438  ^aben  bie  innungen  bon  ben  gctt>anbtf c^neibern  il^ren 

f^ur^  ba  fie  ju  rabe  ertoelen  folten,  tjerjogen,  unb  fein  bei  einanber  blie== 
25  ben  bi«  be«  anberen  morgen«  umb  brei  fd^lege:  ift  unerl^ort**. 

5.  ie]  ia  A,  fe^It  B.  Tl.  IDanad)  folgt  in  h :  Archieplscopi  Guntheri  concordia  facta 

'  per  doininnm  Johannem  episcoputn  Magdeburgensem  inter  episcopum  clerum  et  civltatem 
Magdeburgenseni  [flcbrucft  bei  t>.  5)re^]^am)t  f.  91nm.  !]• 


1 .  m\itx^  M  i).  2)rct?](iaul)t  1, 1 1 7  f. 

2.  SDcr  SBertrag  5tt)i{(^cn  @b.  ©un- 
trer unb  fccn  ©täbten  3Jiagbc6uig  unb 
^aöc  bom  4.  ä«ai  1435  ift  gcbrucft  bei 
t).  2)iet?^au^t  I,  IIP  ff. 

3.  Slm  8.  3uli  befiehlt  ba«  (Soncil 
juSBafd  eb.  ©untrer  bie  %täbte  äJiag* 
bebmg  unb  $attc  ju  abfolöiren,  gebrudtt 
bciSo^feuIV,  112  ff. 

4.  5)ie  2o«|^icci^ung  ^on  ber  ^eid^e* 
ac^t  erfolgte  am  1 1 .  SCuguft ;  f.  §offmaun 
I,  372  unb  3lnm.  2.  2)ie  3Jd;t  mar  über 
äJ^agbeburg  am  10.  ^^ril  1434  au6ge^ 
f^)rod(^cn;  Drig.  im  «St.-^.  %.  SO^agb.  a 
R.  (Srgft.  ajJagb.  XXII,  6H. 


5.  Ucbcr  btc  SBal^l  ber  Slatl^mäuucr 
aus  ben  fünf  großen  Innungen,  »oju 
bie  ®en)anbf(^nctber  ge^rtcn,  fcä^reibt  bie 
Urfunbe  toon  1330  {|)offmann  I,  245  ff.) 
^or :  'Utl^  ieber  ber  toief  grotcn  inningen 
fdj^aÖ  men  fiefen  ebber  »c^Ien  be«  erften 
bonnerflage«  [alfo  1438  am  27.  gebr.] 
in  ber  faften  ein  man  tom  ratftoel  u^ 
biße  n>ife.  ut^  ieber  berfclben  toief  innin* 
gen  f(i^att  men  ertt>el(>Ien  öier  manne ,  be 
jc^oÜen  toor  o^ren  metbrobern  einen  lief^ 
W^vx  ct^b  bol^n,  bat  je  »ebber  umme 
Icctje  nocif)  kebe«  bol^n  ebber  laten  tuoÄen 
tiefen  einen  bebert)en  ebber  gefd^idten 
man  ton  ratmanne,  be  6^>ren  brobcm 


382 


^Bp^nä}tmit. 


^iirj  3.  aRontag«  mä)  ini^ocaijtt  tft  btc  fteincriten  brudcn  btet  ^>fcitct  (ang 
mä)  bcm  9Ratfd^e  ttKirt«  eingefallen, 

35tö  iav*  tft  p  tomifd^cm  lonig  ertüclet  l^etfeog  5Ubrcd^t  bon 
Dftetteid^. 

Sunii.  35iefe«iare^  umb  |>fingften  toar  uneimgfeit  unter  bemrabc,  ban  5 
m^  kiU  itjotten  bie  t^nntbl^etn  m<Sf  alter  gettjunl^eit  unb  auf  beß  rat^ 
beutel  aufm  rat^auf e  ju  gafte  ^abcn ,  bie  anbern  tootten^  uid^t  nad^geben 
bed  ratl^^  ober  gemeine  gut  afö  unnutj  ju  üortl^un  mit  leuten,  bon  ben 
man  ntd^t  tt)tffen  fönte,  n)ie  fie  gut  ober  bod  fegen  bie  ftabt  gefinnct 
n)eren:  bod;  berblieb  c^.  10 

3iini2c.  änt  tage  3ol;annt^  et  '^auH  tft  jum  fd^ultetffenambt  ertoelet  ber 
crbar  2llbre<^t  ©erbred^t,  unb  beffetbtgen  tage«  fein  fed^«  mm  f4e^3<>en 
beftetiget  unb  gefatjt  bon  b»  ®unti^ern,  afö  §an«  ^iiibott),  §an«  ®d^ar^ 
tow,  Sol^an  bon  ©rabben,  ^einrid^  SUman ,  3o^an  ©ilring!  unb  2!tle 
SBoltemorf^  15 

351«  iar  ttwr  aud^  ba^  fern  tt)otfeil. 

3n  biefemiate  l^at  im  3Wci«neTtaube  btc  gto^c  befd^n>erung ,  ai« 
bon  allem  berfauften  ben  30  ^jfenuig  jn  geben,  angefangen. 

9ii)r.i3.  3n  tiefem  jare  umb  ofteru  ift  bie  ürd^e  ju  ®,  Sacob  angefangen  ju 
n)etben  ^.  20 

3uU25.        35amac^.umb  3acobi  toat  bie  Slbe  fo  flein  ba«  bie  leut  faft  aüeitt* 

©e)>t.2^atben  burd&voaten  funten,  uub  ftiinbt  alfo  bi«  auf  äRid^aeli«. 

3uii25.        3m  iar  1440  umb  3acobi  toolte  ber  margvaf  bon  SKiffe«  biefe 
ftabt  unb  ftift  ol;n  alle  urfad^n  überfallen  (beö  i?origen  jare«,  im  jar 
1439,  Ijatte  er  ^eftabt  auöge))lunbert  unb  ba«  ftift  |)alberftabt  gebranbt-  25 
fd^afet  auf  34000  gulben*).    alfo  ruftete  man  fid^  ^ir  fel^r,  unb  bie  t)on 

25.  ^rrfflabt  5. 


uwbc  ber  flabt  gemeine  tobregtid^  enbc 
bequem  fJ?  * 

1.  ^m  2«.  aRärj. 

2.  S)ie|e9lotig  ftammt  trieberum  auö 
bcm  «n^ange  ju  ^f.  U,  ^i.  461. 

3.  ^a^  einer  om  ö)cfrtid;en  $fei(a: 
neben  ber  (üblichen  (Singang^t^ür  nad; 
ben  2^^ürmctt  ju  kfiubU^eii  3nf(^rift 
(f.  9teinl;arbt,  bie  3acobitir(i^c  in  3J?ag= 
beburg,  1831,  @.  4)  trmrbe  ber  SBau 
biejcr  3acobi!ird^e  bereit«  1381  begen^ 
nen.  3)ie3acobifir(i^e  unb  Pfarre  beftanb 
aber  ^m  1254,  tuic  ba«  bie  Urf.  @b. 
9lttbolf«  t)om  4.  3uU  (gebrutft  bei  D.  ü^e* 
bebur  XVII,  77)  bet»ei<l. 


4.  .^ttftcbt,  im  äRmi«fdbtfd^en,  toav 
1394  !|)fanbn?ci(c  toom  «ifd^f  2(lbred(^t 
toon  ©alberjiabt  an  bie  ©rafen  ö.  SpfJanö^^ 
felb  abgetreten  unb  14;j7  t)om  ^ifd^ojc 
^nrd;arb  benfclbcn  cigentl^talici^  übcr^ 
(äffen  iDorbeu.  3!)ic  (^tabt  er^ob  fi(3^  ge^^ 
gen  bie  ©rafcn  b.  SWanöfclb,  ttjel^e  Am- 
fürft  gricbric^  II  (ben  @anftmüt<>igen) 
5U  $ülfe  riefen.  ÜRit  8000  3Äann  rüdte 
er  toor  ©ettftebt,  nal^m  eö  am  22.  3uli 
1439  ein  «nb  bc(e^)nte  bamit  bie  ©rofcn 
SBofirat^,  @ebl)orb  unb  ©untrer  ijon 
^Wan^fetb.  !2)arauf  jog  griebrid^  II.  uadji 
?lfcber«leben ,  ba«  et  gnr  S^^ltmg  öon 
34,000  ©ulben  jtoang. 


S3u(^m.    1438—1442. 


383 


finncburgf  ^tctten  atztet  bct  ftabt  40  Jt)f erbe  auf  t^t  eigen  un!often :  aber 

ber  mavgraf  joge  tütber  jutucf .  unb  itmb  bte  jett  ift  aud^  bet  graben  unb 

rnaU  bei  bent  frotenti^or  unb  beut  njalfd^en  turnte  angefangen ,  aud^  fonft 

bte  n^el^ren  unb  tt)eüe  an  btelen  orten  gebeffert*. 
5         3n  bief^nt  iax  ift  bie  eble  lunft  ber  bud^bruderei  erfunben  ju  3Retn^ 

»on^ol^an  ®enfefleifd^  ober,  a(«  anber  fd^reiben,  gu  Strasburg  bon 

Sol^an  ©ntenbergf . 

3nt  jar  1441  in  ber  faften  n^ar  gro«  ntangel  an  fifd^en  feigen  unb 

aflertei  faftenf^eife.    ba6  lorn  galt  neun  fd^effel  tDei^^en  einen  gulben, 
10  breit^el^en  fd^effel  rogfen  einen  gutben,  fcdljjel^en  fd^effet  l;aber  «inen  gul^ 

ben,  bier  ^)fitntt  ^jfeffer  einen  gulben  unb  funff  ^)f unbt  toad^^  eitlen  gutben. 
3n  biefent  unb  int  borgel;euben  jare  Ijaben  bte  burger  ai\^  gebot  be« 

rabt^  muffen  ))ferbe  l^aften,  alfo  bon  1400  gutben  ein  Jjferbt,  bon  700 

gutben  ein  l^afbe^  ^)ferbt,  unb  bie  fo  300  unb  50  gutben  berntod^ten 
15  ntuften  ifjrer  beir  ein  jufanten  l^aften.    n^er  barunter  bon  bermugen  mar, 

ber  ntufte  bont  gutben  einen  SWagbeburgifd^en  ))f ennig  geben ,  unb  n^er 

über  ad^tunbjtt)an^ig  i^unbert  gutben  berinod^te  ber  ntufte  jtDen  ^)ferbe 

l;atten ,  unb  tt)a^  über  28  er  berntoc^te  ntufte  er  einen  jeben  gutben  mit 

einem  großen  ^)fennige  berfd;offen. 
20         3n  biefem  jare  mufteu  bie  burger  jttjeier  fd^offen,  einft  auf  SWartini^Jovj.ii. 

utib  jum  anbern  auf  ^^iti^)t>i  3acobi  utib  mufte  ad^te  grofd^en  ju  bor^  ©Mi  i. 

fd^o6  unb  bon  ieben  gutben  einen  SJiagbeburgifd^en  großen  ))fcnnig  geben, 

ban  bie  ftabt  toax  in  großem  fd^aben  n^egen  bergangener  friege  unb  teufte. 

3n  biefem  jare  baten  bie  burgermeifter  unb  rabtman  ber  ftabt  ba^ 

25  ca^ittet  i)on  bem  großen  t^umb  nad^  atter  gett?on^eit  ju  gafte ,  unb  bie 

i^ern  be^  ca^^ittet^fc^andften  i^ne  mit  gramer  ^ertigfeit  eine  bürg  bon  m)^cte 

gebacfen  ^. 

3m  iar  1442  öon  Sacobi  ift  ber  jeiger  in  ©,  3o^an^  ürd^en  unter  Smh  25. 

ben  tl^urmen  gemad^t  n^urben. 


1.  Ucbcr  bic55cbro^img3}iogbcburg8 
biird;  ben  ^{urfüiften  öon  @a^(cu  ^gl. 
^ctcv  SBe(fcv71  f.  ^Rat^jnanu  III,  KU  ff. 

•2.  '«n.  154G  M  tnan  in  ^fingften 
a\il}kx  ba«  Ic^temat  bie  S3urg  9cl;oiet. 
@olc^e«  fam  %\\.  144  t  alfo  auf.  2)cv 
9?atl>  botl)  ba«  (£a!|)itet  ju  @aftc,  bie  Dci= 
c\)xtm  bem  ^athc  eine  ^urg  ijon  äJicl^l 
gcbadcu.  3)avau@  tt^aib  eine  @ctt>ol^n^cit, 
fo  iikv  ^unbevt  3al?v  gen>ci(>iet.  2)a  mn» 
ften  alle  9Jiufifanten  au«  ben  bre^  ®täb^ 
ten  für  ber  ^urg,  n)eJd;c  ijon  fd;iJnem 
2Öei|5en-9Jlcel  unb  gefaffrantem^rob  p^ 


fammengefetjt  »ar,  Jjorl^icvgel^ictt  unb  ouff* 
\pkkn.  gornc  an  giengen  bie  ©tabt* 
Pfeiffer  unb  folgetcn  aüe  3  ?ftät^,  toiel 
SBürgcr«^©iJ^ne  3ung*@efeüen  unb  Ana* 
ben  mit  tt?ciffen  ^urgfieden,  unb  ber  ber 
©urg  atterlev  @;|)tel^8eutc  mit  moni^cr* 
le^  Snftrumcntcn  unter  einanber,  m\ii^t& 
eine  munberlic^e  SKufic  tmv,  2)er  breite 
SScg  big  lum  9iatl;l^au6  rcax  mit  grünen 
ajia^en  bcftedet  unb  gef^mndet.'  ^üU 
piu^,  MagniBcentia  Parthenopolitana, 
ar^agbeburg  1702,  @.  298. 


384 


@^5^))en^ronif. 


;*  5 


3m  jor  1445  triebe  ber  burgcmteiftct  ^an«  bon®d^ore*  ben  attcn 
burgetmeiftev  Slrnbt  3otben^*,  toetd^cr  öot^in  im  fr  ige  toibev  erfebif  d^o* 
i)en  ©untl^er  ber  ftabt  oberfter  unb  l^eubtman  getoefeu  toar,  ax\^  ber  ftabt, 
unb  ba^  Ü)ai  er  mit  ber  ftabt  fd^toereu  unfoften.  er  fofl  nici^t  loiebcr  ein 
fomen,  fonber  in  ber  Sletoftabt  geftorben  unb  bafctbft  in  ber  Kreiden  be 
graben  fein  *.  * 

g»ära25.  3n  biefem  jare  im  guten  bonnerftage*  ftarb  b.  Ountl^er  jum  ©e- 
bici^enftein  unb  l^atte  regirt  bei  41  jaren.  barnad^  am  tage  Saurenti'* 
toart  ermetet  b.  gtiebrid^,  ein  geborner  graff  bon  ©id^lingen,  unb  loart 
bon  bem  concitic  ju  Safel  beftetigt.  er  ift  bo  gar  cl^rßd^  in  bicfe  ftabt  lo 
gefuret  unb  am  tage  ®.  Sol^anni^  geburt^*  gefronet,  be^  tag^  bamac^ 
l^at  man  i^m  l^ir  gel^ulbigt  in  ber  SHtenftabt,  barnadj^  bie  bon  SÖoxd) 
3Kocfern  ßoubord^.  ab.] 


3n  bem  1400  unbe  in  bem  50  jare  loart  ^ertoci^  Sobeipid^  ban 
Seieren  bient  marfgre^en  SUbred^te^  bau  ©ranbenborc^,  umme  bat  ^e  n 
on  unb  fine  manfc^e^)  tüotbe  nobigen  bat  fe  om  öor  be^  foningeö  ^^ofge- 
rid^te  fc^otben  autn^erben,  bat  t)t  ban  bem  feifer  bornjorfen  l^abbe,  unte 
of  umme  mer  fafe  n)i(len;  unb  bo  tod^  marfgrebe  2llbred^te  in  fin  tanb 
unb  lad^  bar  to  bette  tt)oI  bi  bren  manten,  unb  marfgre^e  S3(bred^t  mit 
bem  lantgreben  ban  S)oringen  unb  bem  ^ertogen  bau  ©äffen  mit  oren  20 
leeren  unb  brunben  togen  bar  enjegen  unb  legen  of  to  belbe  in  marfgreüen 


7.  bonner^age  a. 


16.  »olben  B. 


17.  fotbe  B, 


1.  ©an«  t).  @(^orr  ip  SBürgcvmctjler 
1430,  33,  39,  42,  45,  49  unb  52 ;  Ääm- 
mercr  1436. 

2.  ^rnb  Sorben  .be  junger)  tüar 
SBürgcaneiflev  ju  toicber^^olten  ÜWalcn  \)on 
1422  (öorl^cr  bereit«  ein  ^rnb  Sorben« 
«aR.  1408, 141 1, 1414,  1420,  H«  1443; 
aVL6^  144S  (aWagb.  ©.-SBtt.  1867,  @. 
291)  toirb  Ol«  erfler  S3ürgermeifler  ein 
'?(mbt  Sorban^  genannt. 

3.  5lnbere  Duetten  emä^nen  biefe« 
(Sreigniffe«  nicä^t. 

4.  ifla^  einer  onbercn  S^lad^rid^t  am 
2)ienftage  nad^  ^alntarum,  alfo  am  23. 
aWärj;  f.  \>,  3)re^^au^t  I,  126,  na^  bem 


Chron.  Magd.  358  om  22.  3Körg. 

5.  @«  iji  tt>o^)(  ^tv  m  ben  iog  be« 

Laurent,  presb   mart.  ju  beuten,  olfo 

an  ben  30.  3(priL  2)ic  onberen  ©erit^te 
geben  onberc  Xage  on.  äWontog«  nodj 
Subilotc  noij^  ber  bei  to  3)reVl^au|)t  o.  o. 
O.  obgebrutften  Duette.  Friderinus  de 
Bichlinge  .  .  .  anno  doinini  1445.  19 
aprilis  in  arclnepiscopum  po.stulatus 
fuit. 

6.  (g«  ift  Johann,  decollat.  (29.  ^u- 
guft)  gemeint:  an  biefem  %a^t  crtl^eiU 
ber  neue  @rjbif(!^of  ber  ©tobt  3Wagbe* 
bürg  ebenbofelbft  ein  ^ritoileg  j  to.  2)re^' 
\}auptly  125). 


S8U(3&III.    1450. 


385 


HHIa. 


W>xzä)k^  lanbc  unb  (cgcn  icgcn  cnanber  \xp  eine  i^afben  mite  na  unb 
«nod^tcn  l^ettogcn  Sobelpige  niäft  to  ruggc  btit)cn.  fuö  »orbctbcbcn  fe  an 
beibcnt  fibcn  matfgrcbcn  Sltbtcd^tcö  lanb,  unb  ^ettod^  8obett?id^  bcbingebe 
alftnen  tt)ißcn^ 

3n  bem  fufccn  jote  tDart  be  ftcinc  btugge  bereit  gemafet,  unb  ein 
anbcr  bor  bem  hrofenbore  toart  ed^t  ein  nie  ban  fteinen  betenget* 

üDar  na  in  bem  fufcen  jar«  quemen  to  l^ope  mit  l^arben  bebingen 
l^crtod^  greberil  bau  ®affen  unb  marfgrebe  grebcrif  ban  SSranbcnbord^ 
umme  bat  lanb  to  Sufife.  bar  betüor  fif  inne  bifd^o^)  greberit  erjebifd^o^ 
to  Sülagbebord^  ||  unb  entrid^tebe  be  leeren  brunttifen  to  6jerU)eft** 

Dar  na  in  bem  fulben  jare  tod^  be  l^ertod^  ban  ©äffen  up  be  SSq^^ 
men  ^,  unbe  be  h>ile  ^t  in  ©c^men  loa^,  toaxt  gretje  ^inrit  ban  ®tt)ar j^ 
bordf  bient  be^  ban  ®cra  bcö  l^ertogen  man  *,  be  mit  bem  l^ertogen  in 
S3e^men  toa«,  unb  t>orbranben  om  fin  gerid^t  unb  borberbeben  om  bat 
16  ganj.  bar  umme  toart  be  l^ertoc^  belegen  unb  tod^  mit  ber  ipagenbord^ 
VLp  greöen  §inri!e  bau  ©toarjbord^,  unb.  borberceben  om  fin  lattb.  Dan 
ftunt  aW  be  marfgrebe  bau  ©ranbenbord^  erbor,  be  ber  l^ertogen  fufter  ^ 
^abbe,  tod^  l^e  mit  ben  fincn  in  bat  lanb  to  ©äffen  unb  grei^)  bat  l^eftigen 
an  mit  robe  unb  branbe  in  fteben  unb  in  bor^jeren,  unb  leit  mx  fd^eten 
:2o  in  be  ftebe  unb  brenbe  fe  jammerfifen,  unb  tt)enn  ^t  fe  n^unnen  l^abbe,  fo 
^)ud^eben  be  finen  be  ferfen  rein  ut  unb  ftefen  fe  an  unb  brenben  fe  ut. 
mif  bem  burfd^eiten  ti)an  f)t  be  Sijane  unb  ^el<j®»    bar  na  femen  te 


6.  "oan  niem?  17.  \}at  enjor?       beS  1^.  B» 


1 .  S)ic  Ifiier  crjä^ttcn  gelfibcn  jtoifiä^cn 
"Subtoig  bem  9let(^en  unb  SDlarfgraf  Sil* 
S>xt6)t  %äfiüt»  fattcn  nid^t  in  ba«  ^ai)x 
1450  —  ivic  ebenfottS  baS  Chron.  Mag- 
-deb.  360  l^at  —  fonbcm  1460;  f.  ^am^ 
mermeiftcr«  Sl^roni!  bei  SKenden  III, 
1229ff.  mud\)o\}n.  gubtt>iab.3lcid&el36ff. 

2.  (g«  ijt  ber  bur<^>  @b.  griebricä^  Ijicr- 
beigefül^rtc  SSertrag  jtoifd^cn  ben  Äurfür* 
Pen  bon  <Sadj>fen  unb  SBranbenburg  über 
iöeilegung  ber  @treitig!eiten  über  ba8 
Sanb  unb  bic  SSogtei  Saufitj,  d.  d.  gcrbfi 
-3.  Sutti  1450,  gebrudt  bei  Stiebet,  Cod. 
D.  Brand.  B,  IV,  335.  SBgt.  Chron. 
Magd.  360. 

3.  @.  tammermeiper  bei  Spenden 
in,  1201.  Äonrab®totte*«2:bür.-@r- 
furtifd^e  (£(>ron.  ed.  ^effe  in  b.  SBibl.  be« 
-liter.  35ereing  ju  ©tuttg.  SBb.  xxn, 
^.  30. 

4.  S)ie  UrfacJ^e  ju  biefer  geljibe  tt)ar 

@täbte(^ronlfeit.  vir. 


fotgenbe.  3^iW^it  ben  trafen  öon 
©d^ivarjburg ,  ^einrid^  unb  ©üntt^v, 
»eld^c  eine  (Srböcrbrüberung  abcjef(!^tof* 
fen  Ratten,  waren  baburd^  3^iftigfciten 
ausgebrochen,  baß  evjterer  feinem  3$ev* 
tt)anbten  aud^  bic^eflfeungen,  t\>üä)t  bie«= 
{er  fid^  nod^  loorbebaiten  b^tte,  entreißen 
wollte.  Äurfürfl  griebri^,  bem  ©üntber 
feine  @üter  ju  tauf  überließ,  fejjte  $ein* 
rid^  \)on  @era  aU  SSoigt  barüber  ein. 
©einrid^  \)on  ©d^marjburg  griff  ©einrid^ 
t)on  Ocra  an  unb  öerbünbete  fic^  mit 
2Bi(<)elm  öon  SJieißen,  ber  ®era  eroberte 
unb  ©einrid^  toon  ®era  gefangen  na^m. 

5.  turf.  gricbric^  II.  toon  löranben* 
bürg  war  toermäbltmitÄatbarina,  Xo(^» 
ter  gricbrid^S  beS  Streitbaren,  23ater8 
Äurf.'griebrid^S  be8  Sanftmut^ igen  unb 
SBil?>elm8  ^on  üKeißen. 

6.  äal}na  unb  ^eli^. 


25 


386 


®(j^ö:p^>enc^rcnif. 


©affcnicnbcr  to  ^t>pt  mit  bcö  niarfgrcöen  manfd^o^),  unb  be^  morlgtcbcn 
böß  l^obben  »cI  anberl^alf  l^unbert  :)3crbc  nier  tocun  be  ©äffen,  bod^ 
munncn  be  ©affenlenber  bem  marfgreben  af  bi  3  ^unbett  pm>tn,  unb 
grc^jen  om  af  ^unbert  unb  ttoe  »angen-  bat  teeren  ttee  bannerl^eTen  mcbe 
unb  14  guberl^anbc  manne*,  «- 

Zi>  l^anb  bat  na  bor^etbe  be  l^ettod^  bat  lanb  to  ÜDcttngen  vüf  flnen 
brobet  ben  tantgteben  ban  üDortngen  *,    buffe  l^abbe  fif  of  geforaeft  mit 
einet  toagcnbotd^  unb  lad^  iegen  bem  ^ettogen  t6  betbe.    unb  aU  be  oibt 
l^ete  n^bbet  in  bat  lanb  to  3Äi§en  tod^,  bo  beigebe  om  be  lantgtebc  na  in 
bat  lanb  to  SDWffen  unb  bot^etbe  unb  botbtanbe  bi  bif^unbett  bor<>ete,  i(> 
unb  be  otbe  l^ete  ^abbc  finem  btobet  in  bem  lanbe  to  SDotingen  of  bi  bif^ 
^unbett  boti>et  öotbtant.    bat  na  tod^  be  otbe  l^ete  »ebbet  in  bat  (onb 
to  ÜDotingen  mit  einet  toagenbotd^  umme  §etingen  uten  unb  Äelbetame 
in  be  gutben  atoe  unb  botbetbeben  bat. 
gio».  1.        ©at  na  in  bem  1400  unb  51  jäte  bot  aUet  gobe^  ^ilgen  bagc  l^abbe  l^ 
be  l^ettod^  bau  SSutgunbien  ut  gefanb  etlife  fenbeboben  geiftfif  unb  loettlif, 
atfe  nemtif  einen  ^)tobeft  unb  einen  tibbet  mit  anbetet  etRfet  manfd^o^>, 
an  i^ettogen  ^ebetif  ban  ©äffen  om  to  btienbe  fine  bod^tet  beö  l^ettogen 
föne  ban  öutgunbien*.    atfe  biffe  ambafiaten  ebbet  fenbeboben  ||  femen  if/^. 
to  Stffotbe,  bat' legen  fe  bi  bten  ebbet  beit  bagen  unb  l^eitben  ettifen  20 
ftab,    alfo  etl^of  fif  ^et  "Si^ppd  SSicebom  ein  tibbet,  be  in  l^ettogen  gtebe^ 
tife^  l^obe  geioeft  l^abbe,  unb  tod^  ut  fime  tabe  in  fine^  btobetiS  l^of,  be« 
lantgteben  bau  ÜDotingen,  unb  ioa«  in  finem  tabe.    biffe  futbe  mafebe  fo 
bete  bat  be  btobet  tioe  moften  beifen,  unb  bott  bau  bet  beilinge  bem  taube 
gtot  iammet  quam  *.    be  fulbe  SSicebom  mit  finen  ifulptxtn  bot^eitt  ben  25. 
00t  gefd^teben  fenbeboben  beö  i^ettogen  bau  fflutgunbien,  unb  fd^inbeben 
unb  betobeben  fe  unb  beugen  fe  unb  nemen  on  ot  tebefd^o:p;  ^etbe  cleinobe, 
unb  n?at  fe  l^abben  *.   bod^  moften  f e  be  mebbet  to^  geben,  unb  umme  bet 


2.  »o«e  B.  3.  TßtvU  B,  24.  '»eU'  fe^It  B,       bcling^e  B. 

».  ttj.  B.  28.  toäi  ^0  m,  B, 


27.  p.  önb  cU^be 


1.  Saxones  Marchitas  prostrave- 
runt  et  centum  et  duos  ceperunt  et 
300  equos;  alii  malt!  prostrati  fue- 
runt,  duos  barones  et  14  nobiles  cap- 
tos  ad  oppidum  Wittenberg  duxerunt. 
Chron.  Magd.  360. 

2.  Utbtx  ben  Äricg  ©crjog  gricbridfi« 
beö^anftmütl^igen  öon^a^fcn  (*be  olbe 
l^cre',  geb.  1412)  gegen  feinen  trüber 
SBil^elm  öon  iWetßen  (geb.  1425)  ijgl. 


^onrab  ^tcUt  a.  a.  O.  @.  35  ff. 

3.  5lu«fül^rlid^eree  über  biefe  ^ro- 
jecttrte  ^civat(>  bei  @totte  @.  41. 

4.  Ueber  bie  l^ier  nur  furj  berütirtcn 
Jßer^Itniffe  giebt  genauere  5(u«funft 
©totte  <S.  3  ff. 

5.  S(u«fü^rlid^  er  jähren  bie  ©crau* 
bung  ber  ©nrgunbifd^en  (Sefonbten^ami^ 
mcrmeifter  bei  Wtmäm  III,  1208  ff.  unb 
etotte  43  f. 


SBud^III.    1450—1452.  387 

fafe  ö)tücn  ttjctben  be  SSicebontet  ban  ben  borgen  unb  ftoteu  öorbteben 
unb  ganj  nt  bent  lanbe  to  SWißen  unb  /Dortngcn  gejaget  \ 

3n  beut  futoen  jare  umme  funte^ctcr  unb^atoetö  bage  toä)  ^ertod^3uni2y. 
greberi!  öan  ©äffen  in  bat  lant  to  J)oringen  u^)  greijen  §intife  Dan 

5  ®n)arjbor(^  unb  l^er  5l))el  oan  S^annerobe  unbe  be  t>an  ®(id^cn  unb 
©i^tinge  unb  anbete  greben,  unb  l^abbe  in  fincr^wagenbord^  16  fd^od 
toagen,  unb  i^abben  bar  inne  9  f d^od  buffen  unb  bi  1 5  l^unbert  ^^erben, 
unb  be  öan  Srfforbe  fenfen  in  finc  l^ut^je.  be«  getifen  tod^  be  lantgreöe 
mn  ©otingen,  be  mite  l^ertod^  ^eberid^  in  ©otingen  lad^,  u|)|)c  ben  bi* 

10  fd^o:p  »an  ber  S'hienbord^  unb  ijorbtanbe  om  a(  fine  bor^jet  unb  tod^  toente 
öor  SÖiiffen  unb  üor  äWerfebord^  unb  öorl^erbe  unb  öotbingebe  be  taub, 
unb  fjer  'ä^pü  SSicebom^  tod^  in  Sel^men  to  i^ern  Setfi^t  mn  ^obegra^ 
be  fanbe  bem  tantgfreöen  t>ele  Sel^men  mit  groter  maä)t  to  ]^utt>c  mebber 
finen  brober,  unb  togen  mit  groter  mad^t  in  2Wi§ner  taub  unb  tounnen 

15  be  deinen  ftebe  unb  flogen  bot  toat  fe  bar  inne  öunben  unbe  ^jud^eben  be 
rein  ut,  unb  ftefen  na  fif  an  unb  üorbranben  be  ftebe  unb  ferfen,  unb  ne* 
men  alfe  ornat  unb  cfeinobe  nt  ben  lerfen  unb  orgeln  unb  mat  fe  öunben, 
unb  munnen  be  ftab  @era  oücr  top  unb  »engen  ben  jungen  mn  ®era 
unbe  oorben  on  mit  üete  anberer  manfd^o^)  in  SSel^men  *♦ 

20         3n  bem  1400  unbe  52  jare  Joorben  be  ^)ru(äfc^en  l^ren  unb  be  ftebe 

unb  manfd^o^  fd^efaftid^  unber  enanber,  fo  bat  be  leeren  molben  fe  ganj 

if2a.  nnber  fif  brefen,  unb  leiten  fe  (aben  üor  ben  !eifer  unb  ||  üor  ben  ^atoe«. 

be  fiebe  unb  manfd^o^  fenben  np  unbe  »orben  gefd^inbet  np  bem  toege, 

unbe  be  orbe  ooerfofte  fe  mit  gelbe,  bat  fe  oren  Tillen  jiegen  fe  bel^eilben. 

25  be  ftebe  oelen  on  to  öote  unb  fod^ten  gnabc,  men  toolbe  fe  ni^t  u^^nemen. 
fe  fanben  cart^ufer  unb  clofterjuncfrautoen  to  on  unb  treten  t>ox  fe  to 
üote,  men  molbe  orer  nid^t  Igoren,  bo  fe  neue  gnabe  t)inben  mod^ten  unb 
molben  orer  nid^t  u})nemen,  bo  ijorbrogen  fi!  be  ftebe  unb  maufd^oi))  mit 
bem  foning  t>m  ^olen  unb  munnen  be  bord^  to  ©antjfe  unb  9iangnete 

30  unb  t)ele  borge  toente  up  be  3)iargenbord^  na  unb  fu«  5  f tot  *. 

6.  a9(i?(filinge  AB.  8.  getijf  B.  Id.  »eter  -». 


1.  Ueber  ben  @turj  bcr  ^ij^t^ume  ^atte  fidfi  nu  ber  junge  l^erre  öorlbunben; 
fie^e  ben  fe^r  einge^enben  SBerid^t  bei  baö  l^attc  er  3l^e(  Sitcjt^um  felber  ußge- 
Atolle  @,  42—49.  rid^t,  ba§  fi?  ome  fulben  ju  ^ulffc  !ome'  k. 

2.  '9^u  tx>orn  öei  bcmiff(ä^cr  l^ern,  bJ?  <Stotte  30. 

befien  önnb  b^  nie(j^tig|ien  jn  beme  lanbe  3.  ©eorq  J).  ^^obebrab. 

ju  33emen,  b^  gilben«  mit  beme  alben  4.  SBgl.  "bajn  @toÖe  @.  29—39. 

ibern,  b^  toorn  criften,  fo  njom  ba«  an^  5.  ®.  SBoigt,  %t\6).  ijon  $reu§en 


bere  fetqere,    W\X  ben  feibigen  fctqern      VII,  271  ff. 


388  <B6}'6pptn6)xonit 

J)ar  na  in  bcm  53  jare  bo  fant  be  loning  t>an  ^olcn  *  mit  grotcr 
maä)t  in  bat  lant  to  ^rufeen  mit  foftdifen  ^)aun)c(unen  ban  lafcn,  ban  ba* 
maffcn  unb  fibcn  unbe  mit  gtoten  foftlifen  jirbc,  unb  be  orbe  unb  cre 
folbenct  qucmcn  mit  bcm  foningc  tc  ftribe,  unbc  bc  loning  l^abbc  toot  bre 
man  jegcn  einen,  unb  gob  gaf  bem  orben  be  fege,  unb  tounnen  ben  ftrlb,  5 
unb  be  foning  tt>axt  blud^tid^,  unb  fe  beugen  bete  manfd^oj)  unb  tounncn 
om  af  aße  tragen  unb  be^  loninge^  ctone  unb  jirbe  unb  ber  manfd^cp. 
be  orbe  tod^  bort  unb  nemen  etüfe  ftebe  unb  fCote  in.    biffe  hrid^  [tunt 
l^arbe,  unb  bat  taub  mar  jammerlffen  borberbet,  unb  bat  flot  to  S5an^fe 
toart  in  be  grünt  gebrofen.    atfo  [tunt  be  hrid^  l^arbe,  unb  be  orbe  l^abbe  10 
bele  Sel^men  unb  be  manfd^oj)  ut  ber  ©lefien  unb  bem  l^ertogen  bau 
Sagen,  unbe  be  mart  erf tagen,    bar  na  tod^  fin  brobcr  mit  beter  mati^ 
\ä}ap  mebber  in  bat  lanb  to  ^rufeen  bem  orben  to  ^xibft.    bar  loart  an 
betbcnt  fiben  bele  lounnen  unb  borloren.    alfo  l^abbe  be  orbe  ben  folbe^ 
neren  getötet  to  gebenbe  oren  folb,  unb  i^abben  on  ben  borfd^reben  unb  15 
borfegeft,  eft  fe  on  ben  folt  Mp  genante  tib  nid^t  engeren,  fo  mod^ten  fe 
be  3)larienbord^  ftebe  unb  ffote  be  fe  inne  l^abben  b^rfo^^en  unb  borfetten 
bor  oren  fott  mem  fe  tootben.    cb  quam  bar  to  bat  be  folbener  efd^eben 
oren  folb  t>afen  unb  bete,  aber  eb  toart  on  bortogert  bau  tiben  to  tiben 
toente  in  bat  57  iare»    bo  fe  fegen  bat  on  neu  utrid^tinge  fd^een  mod^te,  20 
bo  borbrogen  fif  be  folbener  mit  bem  foninge  bau  ^olen,  bat  l^e  on  oren     . 
fott  unb  fd^aben  toolbe  Joebberlegen,  fe  tt)oIben  om  be  SWarienbord^  ant- 
toerben.  ate  fe  fi!  mit  bem  foninge  borbragen  ||  l^abben,  bo  gingen  b,e  f}o^  i^j^. 
bettube  to  bem  mefter  to  "ȧru^en  unb  feben  bat  fe  fl!  mit  bem  foning  alfo 
borbragen  J^ebben:  molben  fe  on  nod^  oren  folt  geben,.fe  toolben  nod^  toe^  25 
niger  t>an  om  nemen,  menn  on  be  foning  ge^en  toolbe.    bar  mart  on 
echter  brift  to  geben,  men  bar  toart  aber  nid^t  nt.    alfo  anttoerben  be 
SSel^men  unbe  be  anberen  folbener  be  3Äarienbord^  bau  fif  in  ben  <>ingft^ 
3uni4.  abenbe  in  bem  jare  1457,  unb  toart  gebebinget  bat  fe  ben  mefter  ban 
"ȧrufeen  fd^olben  mit  finem  gerebe  taten  afteen  unb  unfer  leben  brutoen  so 
bilbe  unb  funte  Sarbaren  bilbe  ^.    unb  be  folbener  togen  mit  bem  f olbe 
na  l^u6,  unb  toor  men  fe  anquam,  bar  toaxp  men  fe  umme  unb  nam  on 
bat  or,  unb  men  l^eilt  on  bor  bat  fe  nid^t  trutoelifen  Bi  bem  orben 
geban  l^ebben.    in  bem  fulben  jar  toan  be  orbe  bau  ^rufeen  bem  foning 
t>an  ^olen  be  ftab  SWarieuBord^  webber  af,  aber  ^e  bel^eifi  be  Bord^.         35 

16.  be  f.  B.  18.  ttcn  B.  21.  ore  B.  24.  'atfo'  UW  B,  2K  nocft  en  B, 

27.  gegeuen  B,       men]  »cnn  AB,  28.  'be'  fei^tt  B. 

1.  ®.  SSoigt  yil,  376  ff.  2.  @.  SBoigt  VII,  528  ff. 


iBuä^ni.    1453-1457.    1450.  389 

3n  bem  1400  unb  50  jorc  fattc  fif  be  tab  to  ßunefcotd^  jegen  be 
^relaten  unb  anbete  manfd^o^)  unbe  Botgere  be  bat  tinfe  l^abfcen,  unb 
tDoIben  neimanbe  no(^  tinfe  uoä)  tente  geben*,  bat  untnte  i^eitben  be 
l>telaten  t>an  patot^  "Slicolan^  einen  ttd^tet  to  ^albetftab  ben  fce!eh  l^eten 
5  ÜDibetife  ÜDottH^nitä.  be  ben  fe  l^attUfen ,  unb  f e  aj3<)ettetben  bat  t>an 
unbe  fanben  u^  l^etn  Stbted^te  bau  bet  2D?oIen,  be  tod^  fofteüen  np  unb 
botfd^enfebe  gtob  gut,  abet  bat  ffatp  om  nid^t  befe,  unbe  quam  an  enbe 
toebfcet  to  \6)tpt  bau  SSenebien  to  lanbe,  unb  be  botget  toolben  be^  ban^ 
neö  nid^t  tiben,  unb  fatten  ben  tab  af  unb  foten  einen  anbeten  tab  unb 

10  (eten  ben  olben  tab  in  ote  l^u^  fioeten,  unb  fetten  fe  *ein  beil^  in  be  totne, 
unb  fd^atten  on  af  metHife  funtmen  gelbem,  bat  na  bat  fe  bele  botmod^ten, 
unb  geben  l^ettogen  ^ebetüe  bau  Sunebotd^  SB^nfen  np  bet  ßul^  ^,  bat 
on  gtob  gelt  ftunb  unb  ntet  ffoten,  u<)^)e  bat  l^e  fe  bat  to  botbebingcn 
fd^olbe.    bat  na  botbtogen  fe  fif  mit  ben  |)tetaten,  unb  be  im  \mxt  af 

15  geban,  unb  be  bau  8ube!e  unbe  anbet  feftebe  loolben  ben  nien  tab  bot 

neuen  tab  l^otben;  unb  loenn  be  anbeten  ftebe  botbobet  lootben,  fo  leit 

men  fe  fitten,  unb  be  olbe  tab  mufte  fif  btucfen  unb  mofte  nid^t  f eggen 

nod^  clagen  be  toalt  be  on  gefd^een  toa^.    alfo  gingen  fe  t>an  bet  tib  an, 

\f:i .  i^»  fc  II  afqucmen,  toente  in  bat  56  jat  bet  minten  tat  aU  lange,  loent  on 

20  ttoft  f d^ad^  bau  ben  bau  Subfe  *  unbe  ^ambotd^ :  f o  etl^oben  fif  ettife  tab^ 
l^eten  unb  togen  ein  beil  to  Subfe  ein  beil  to  ^ambotd^,  unb  ftegen  ttoft 
t>an  bem  ^jaloefe  unb  t>an  bem  feifet;  unb  be  feifet  leit  fine  btebe  bi  finen 
ambafiaten  anflacn  bot  ben  fetfen.  be  btebe  leiten  fe  aftiten  unb  toolben 
bet  nid^t  u^^nemen,  toente  fjt  bob  bat  inne  bat  fe  ben  olben  tab  fd;oIben 

25  loebbet  innemen.  beö  loolben  fe  nid^t  bon,  unb  botbobeben  ote  l^eten 
Stcbetife  unb  l^ettogen  ©etnbe  finen  föne,  be  bifd^o})  to  ^ilbenfem  gefotn 
toaö  *,  unb  l^ettogen  SBitl^elm,  unbe  bulben  on  ot  tafd^en,  unb  fe  lobeben 
on  gtot,  fe  toolben  mit  on  finfen  unb  bloien.  alfe  fe  toed^  teben,  nemen 
fe  folbenet  u})  unb  teiben  be  ben  botgeten  in  be  ^n^,  ei;;em  ttot  bem  an^ 

30  beten  bte  einem  beit,  unb  meinben  l^eten  to  büben.  alfo  fernen  beö  feifet^ 
ambafiaten  binnen  ßunebotd^,  unb  leiten  bc  manfd^o^)  unb  be  botgete  to 
i)opz  fomen  unb  boben  on  ben  olben  tab  mebbet  in  be^  tabe^  ftol  to  fetten 
unb  ben  nien  tab  af  to  fettenbe.    alfo  fetten  fe  ettife  ut  bem  nien  täte  in 

A,UmAB,       6,UfiiiUnB,       7.  torf^cnfe  ^.       10.  tornc:  boren -B.       ll.mertife^. 
12.  toijfen  B.       tud^  B.  23.  a|f  reijten  B,  26.  SSrcube  §1?"«  f»?nen  f.  B. 

1.  2lu«fii^rUd^cr  erjä^lt  in  bcr  %oxU  gifd^eti,  5tt?ifd;en  Lüneburg  unb  5>arburg. 
fetjung  beö  S)ctmar  bei  ©rautoff  II,  130  3,  @.  gortfet^ung  beg  3)etmar  j.  5. 
u,  147,  in  ben  3alS>rcn  1450  u.  1452.  1456  hti  ©rautoff  n,  183. 

2.  SBinfm  a.  b.  2ul}t  m  Sünebur-  4.  @.  lüünfeel  II,  457. 


390 


<B(if'6p\iinäfvomt. 


te  tornc,  ix  namcn  ©cngeftalcn,  unb  ber  anbeten  ein  beil  teiben  fe  in 
tei^u^*. 

3n  bem  1400  unb  52*  jare  »art  bc  rab  i?an  ÜKagbebctd^  bebe- 
binget  t>an  beut  l^ertogen  ban  ©äffen  unb  be  lantgra^en  t>an  ©oringen 
umnic®ummerc@feenett)  unb®otton)*,  unbe  fd^otbcn  fif  otfo  ijorbtagen,  s 
eft  fd;ete  ti)crbe  ttüifd^en  ben  öorften  unb  ber  ftab,  bat  fd^olbe  up  ©ttc^ 
6atbe  ftan,  voo  be  bat  utfebe.  bar  np  quam  be  rab  to  SKagbebord^  mit 
6if(^o^)  ©unter  fin  ca:|3ittel  manf d^D^)  unb  ftcbe  to  fettenbe  ebber  np  greben 
SSernbc  ebber  u^3  ben  Vi\6fop  t>an  §aI6erftab.  bat  mofte  aße  nid^t  tt>efen, 
n>ente  men  toufte  ti)oI  bat  fif  ©troBart  mit  l^er  Sorbe  'oan  bem  ©teinc  io 
unb  mit  leeren  Slpel  m^  bortoorbet  l^abbe  unb  mit  bem  rabe  t>an  ©run^toif, 
bat  ^t  fe  meinbe  bor  be  ftab  to  SWagbeborc^  to  bringen  unb  unö  ober  to 
teenbe.  fo  fteten  fif  be  bebinge  an  enbe,  unb  be  ^eren  fd^ideben  fif  to 
l^erebart,  unb  be  bau  S3run^n)if  be  rab  mofbe  mit  aller  mad^t  unb  orcr 
reibefd^o})  mebe  gebolget  i^ebben,  unb  l^abben  bar  to  reibe  gebadfen  unb  15 
gebrutt?en  laten:  bar  fif  be  ftab  to  SWagbebord^  legen  fd^idfebe  unb  ^obe* 
toerfe  unb  fotbener  ^ir  unb  to  ©ater^Ieoe,  bat  bem  rabe  ||  tool  bi  20  bu- 
fent  gulben  foft,  ate  men  febe.  bo  fulbc^  toart  be  grote  fteinen  tom  to 
©aterölebe  l^alf  af  gebrofen,  unb  mit  ben  fteinen  be  man  af  braf  tt?art 
be  tom  gebult  unb  ein  botoerf  in  ben  tom  gefat,  bar  men  mit  fteinbuffen  20 
nt  fd^eiten  mod^te,  unbe  graben  unbe  botoerfe  ummc  be  bord^  gefat,  unb 
:^ir  to  SÖiagbebord^  mit  botoerfen  unb  graben  un^  bebefteben.  bar  na 
fd^idteben  be  rab  bon  Sunebord^  ben  ^^robeft  bau  ©bbefftorp  an  ben  l^er* 
togen  oan  ©äffen,  bar  fam  men  ober  to  Stiebe  np  einen  bad^»  bar  toart 
bef^rofen  bat  men  be  fafe  fd^ofbe  fd^eiben  na  fd^rifttifen  fd^utben  unb  ant==  25 
toerben.  bar  fot^  be  l^ertod^  ben  bifd^op  bau  SDierfebord^  unb  ^em  ßorbc 
oam  ©teine,  unb  be  rab  oan  äWagbebord^  fatten  to  erfc^eiben  up^^e  ^zU 
fen  SRoIebeö  unb  §an^  8inbott)en,.  atö  be  tib  quam  bat  men  bc  fd^eibinge 


S5t. 
163b. 


8.  '®.*  t)on  fpdtcrer  ^anb  au8gefirid)en  unb  *3frcbcn(^'  am  JRanbc  baneben  gcfc^rictcn  A, 
13.  3)te  ffiorte  'fo  —  bebinge*  fehlen  B.  14.  to  f). :  an  1^.  B.  27.  ere  fcfcebeÄlubcn  JT. 
28.  Olotoue«  B, 


1.  2(u0fü^rri(ä^Bei@rautoffn,  190  ff. 

2.  2)icfeg  (Srcionig  faßt  loolfil  tua^r- 
fcjcinltd^er  in  ba«  äaljjr  1444 ;  ögt.  ©off* 
mann  I,  377.  gür  bicfe«  3a^r  fj>n^t 
auci^,  baß  ©ennlng  @trobart  (über  i(>n  f. 
ü.  3)rc^^au]pt  I,  135  ff.)  bamal«  auf  bcr 
$o^c  feine«  5(nfclS>cn8  flanb  unb  barum 
in  biefem  Streite  afö  <Sd^ieb§ri{^tcr  i)on 
ben  Parteien  angenommen  tourbe. 

3.  2)ie  Ortfd^aften  ®omntern,   dU 


benau  {2)orf  auf  ber  toon  ber  atten  unb 
neuen  @lbe  gebilbeten  3nfel  1  %  m,  füb* 
öflL  i)on  üKagbebura) ,  9iani6  (f.  f olgenbc 
@:  3.  12,  cbenfattö  auf  biefer  3nfel,  in 
ßfttid^er  9itit^tung  oon  ©d^önebec!)  unb 
©ottau  (»üfi,  gteid^faÜ«  auf  ber  ©Ibinf el, 
an  ber  alten  @16e  gelegen)  tourben  aU 
jur  SBurggraffd^aft  3Jlagbe6urg  ge^iörig 
angefel^en. 


53u(S^in.    1452—1454.  391 

utf^jrelen  fd^otbc,  qucmen  be  leeren  ratgeöen  unb  bc  fd^eibeölubc  to  S^le^ 
un.  al\o  gingen  §eife  9ioIcbc^  unb  §an^  SinbotD  to  bcr  borftcn  fd^el^ 
bc^Iube,  bat  fe  mod^ten  ot  fd^etbingc  cinbred^tid^Ufen  l^ebben  ein^  gett)ot= 
bcn.  fo  fcbe  on  U^äfop  ©unter,  fc  tauften  bat  tDoI  bat  or  fd^eifcinge  unb 
5  unfe  enttt)e  brogen:  bar  umme  borftoge  bat  ntd^t  bat  tt)i  bar  ober  feten. 
afö  beben  fc  ore  fd^rtft  borfcgclt  bcr  l^ertogcn  reben  bon  fif,  unb  §eife 
{Rolebc^  unb  §an6  Sinboö)  anttoerben  or  red^tfd^eibinge  bem  rabe  ban 
SJiagbebord^  borfegelt,  be  namSlrnb  Sorben«  to  fif.  biffe  fafe  bicif  fo  bcr 
fif  i^en  beftanbe,  »ente  bat  unfe  l^ere  bau  3Ragbe6or(^  bar  umme  icinen 

10  bad^  mafebe.  buffe  fafe  n^art  alfu«  gefleten  bat  be  rab  to  SWagbetord^ 
ben  genanten  leeren  to  ©äffen  bor  be  genanten  borge,  alfe  ©umitier  @t 
benoto  9?onntt5  unb  ®ototo  geben  nod^  beirteinl^unbert  gutben,  unb  be 
leeren  borfd^reben  bem  rabe  be  torge,  bat  fe  ber  brufen  mod^ten  nad^  in=^ 
l^olbe  orer  brebe.  bar  toart  al  unttjtße  mebe  gebrofen,  unb  be  i^ertod^  gaf 

15  bar  finen  bref  ober  mit  finen  infegete*. 

.  3n  bem  1400  unb  54  ^  Jare  ^abbe  unfe  i^itge  baber  be  ^)att)eö  9lico^ 
(au«  be  befte  gefant  ben  n^erbigen  anbed^tigen  baber,  brober  Sol^an  bau 
ßa<>iftran  bau  ber  barboten  orben,  mit  mer  broberen,  bc  fd^olbe  in  bat 
tanb  to  SSei^men  getogcn  l^ebben.    atfo  bortod^  fif  bat  bat  ^e  fo  braben 

20  nid^t  fomen  mod^te.    fo  l^abbe  l^e  getoeft  to  9?urenberd^  unb  to  Srff orte 

mi*.  "^^  II  ^^  ^^"^'  ^^  ^^^  9luenbord^,  bau  bar  to  ÜKerfebord^,  unb  be  bau 

§alle  l^alben  on  in  unb  i^ere  ijreberif  erjebif co:p  mit  erüfen  boml^eren  unb 

be  <)robeft  to  unfer  (eber  bronzen  ^  mit  aüer  papf^^it  bar  futbe«  mit  crujen 

unb  bauen  be«  fonbage«  bor  funtegranci«cu«  bage,  unb  tod^  be«  bribage«ff*'f*-5^' 

25  na  granci«ci  oan  ^aüe  na  SSernbord^,  unb  unfe  l^ere  t>ax\  2Äagbebord^ 
brachte  on  be«  fonabenbe«  ober  aä)tz  bagen  bar  na  l^ir  erüfen  in  biffe 
ftab,  unb  aße  boinl^eren  canonifen  bicarien  unb  äffe  pcipiftxt  monnife  unbe 
fd^okre  l^atben  on  mit  crusen  unb  bauen,  unb  be  rab  unb  be  fd^e))en  unb 
unfe  borgere  reben  om  jegen,  unb  man  unb  brutoen  gingen  om  jegen  unb 

30  brod^ten  on  ertifen  in  ben  bome.  biffem  anbed^tigen  baber  feit  men  butt)en 
ein  palia^  ^x  u^j  bem  9?ien  3)iarfebe,  bar  l^e  af  ^rebigebe,  unb  bat  loa« 

9.  fo  0.  f.  1^.:  f.  1^.  ü.  f.  £,     •  23.  Uutn  B.       29.  2)ie  SQBort?  'unb  man  —  jegen'  fehlen  B. 

1.  SBcber  aus  bem  3a&rc  1444,  nod^  fmb  anö)  bie  2)aten  am  SRanbc  krcci^net. 
1452  finbet  fidt>  im  iWagbcb.  @taat8*2(r-  3.  2)oti^  tüo^l  ber  <ßro^fl  i)om  m.  U. 
^iü  ein  auf  tiefe  23er^>anblungen  bejüg^  S.  grauen  in  SÄagbeBurg.  SÄan  V6rmXt 
U(3^e3  2)ocumcnt.  auc^  an  AI.  9ieutt)er!  bei  ^aüe  bcnfen, 

2.  2)a8  Chron.  Magd.  363  unb  ba«  urf^rilnglid^  ber  Sungfrau  2)flaria  ge* 
«Benfo  bie  jfjod^beutfd^en  Ueberfefeungen  tüeil^t  tt?ar:  aber  ber  1^.  5((e^anbcr  tt)ar 
erjagten  ben  ^(ufcntl^aU  3o?>ann8  J).  (£a-  um  biefe  Seit  fd^on  lange  in  ben  35orber* 
^iftran  rid^tiger  jum  3.  1453,  banaci^  grunb  getreten. 


392 


'Bdioppmö^xonit 


fo  gtot  tat  unfe  ^ete  xjan  üÄagbcbord^  mit  ftnen  leeren  unb  »prften,  man^ 
fd^op  unb  boctcre^  mebe  bar  u^  feten.  bc^  gctif  ^abbe  men  of  in  anbjercn 
ftcben  geban,  biffe  crtife  baber  toaö  ein  SBale  unb  prebigebc  bem  bolle 
bi  tmen  ebber  bi  3  ftunben  to  latin»  fo  l^abbe  ^e  einen  bubefd^en  bocto^ 
rem,  bat  toa^  of  ein  barbote,  be  prebigebe  benn  ben  fermon  na  to  bube.  5. 
bat  ti)arbe  of  bi  twen  ftunben,  atfo  bat  be  fermon  ban  on  beiben  loarbe 
bt  4  ebber  5  ftunben.  biffe  njerbigc  baber  <)rebigebe  bem  bolfe,  bat  fc  be 
1 0  bot  :^otben  f(^o(ben  unb  ben  l^itgen  bad^  to  birenbe,  unb  |)rebtgebe  f 0 
\d)axp  bat  men  om  aüe  n)or^)tafe(en  currerfpet  n^orpel  farbenf^jele  gofet 
fecfe,  unb  be  brüten  or  fnore  unb  l^ar,  bat  fe  i>tegen  bor  to  binben,  aüe  10 
brockten  unb  borbranben  bat  u^^e  bem  5ßien  SWarfebc.  bar  toart  ein 
^utte  gebumet,  bar  bat  inne  borbranbe,  unb  tarben  mit  anber^n  fpet^ 
gerebe*.  biffe  anbed^tige  baber  Sol^annec;  ban  (5a:|3iftran  quam  i^ir  bed 
^'/g  fonabenbe^  na  granci^ci  unb  toc^  bau  ^ir  be^  fonbageö  bor  funte  ©allen 
bage  unb  bebe  ^ir  8  fermone  in  bembome  ber  pap^eit.  of  brod^ten  fomeüe  i& 
oruioen  or  bofebrebe,  bar  fe  be  bofe  ^3legen  u))  to  flifteren.  olfo  toc^  biffe 
Dct.  13.  baber  mit-  finen  broberen  be^  fonbage^  bor  ®aüi  ban  l^ir  na  ßjertoeft 
unb  ban  Sjertoeft  to  SBittenberd^. 

3n  bem  1400  unb  54^  jare  erl^of  fif  be  torfefd^e  feifer  mitunf^)ref^ 
titem  boße  unb  obertod^  be  ®refen  unb  borbolgebe  ||  be  criften  unb  l^abbe  if];^ 
fif  tax  to  gefd^idet  mit  groten  buffen,  be  fo  ftoar  tt?eren  bat  men  fe  \\p 
toagene  eine  bi  fif  nid^t  boren  fonbe,  funber  fe  n?eren  aCfo  gemafet  bat 
men  fe  entmei  nam  unb  moften  jometf  ftudte  bifimberen  boren  unb  ^abben 
ber  be  mennige;  unb  toor  fe  borfemen  bor  ftebe  unb  borge,  bar  fonbe 
nid^t  bor  bliüen,  unb  tounnen  6onftantino^3oten  unbe  be  groten  ftab  Sera  25. 
unb  bele  ftebe  unb  flöte,  unb  lounnen  ben  ®refen  unb  ber  criften^eit  af 
tt)oI  bi  bren  i^unbert  mi(en  loegeö.  unb  ate  men  febe,  be  ban  35enebien 
fatten  fif  mit  one  unb  beben  unf^reflifen  fd^aben  unb  borberbeben  bem  fo* 
ninge  ban  2lrrogonien  unb  bete  anberen  leeren  ore  tanb  unb  togen  bo  in 
Ungeren  bor  eine  ftab  unb  flot,  genomet  S33iffengrefenbord^,  bar  fc^oten^ 

9.  10.  gofelfperfe  B.  16.  SJic  SEorte  'of  tracfiten  —  Wifieren'  fc^lie^en  Tirf)  bem  einnr 

-  na*  an  ben  @a^  'bar  ttjart  —  fpelaerebc'.    SSieUeic^t  ftnb  fu  nur  burc^  i£d)ulb  be«  abfrtjrei* 

btxi  an  tiefe  @tette  ge'^ommcn. 


1.  33g(.  Äammcimeiftcr  Ui  SÄcnden 
III,  1218:  '...  unb  fo  bis  erging,  fo 
^atte  er  ein  gcrofte  loffc  mac^>en  unb  fcaö 
utgeric!&t  neben  ben  B^l^n«  öor  ben  ®x'u 
ten,  borin  er  bic  SBrebf^>e(,  bic  3m  gege«» 
ben  öjoren,  gar  einen  grcffen  $ufen,  unb 
barcju  tiet  tifd^c  Äart^nf^el  unnb  SBurf' 
feie,  unb  ouci^  öiel  fragen  jo^>^)e  üö  er  in 


unb  umfce  baö  getofte  kg  in  unnb  ](>engin 
unb  ba8  mit  füre  anftcd^n,  unb  lieg  baS" 
gefnorre  aUeS  unb  atti«  ju  2lf(]^cn  öor* 
brennen. 

2.  S)ie  (Srobcrung  (£cnflantino^>e(& 
fättt  in  ba«3a^r  145;);  t>gl.  Sinfeifcn,. 
®i\6)i6)tt  be«  o«nianifÄen  SRcic^e«  iit 
@urü^>a  I,  830  ff. 


«U^  III.     1454—1455.  .  39» 

je  ftab  unb  f tot,  torn  unb  muten  gang  bernebber ;  unb  be  Ungeren  l^ab^ 

.  ben  fif  gefvintelt,  ate  l^anbtoerle^tube  unb  gcnteine  bolf,  unb  bar  tt^eren 
bete  gubet^anbe  tubc  mebe,  fo  bat  fc  af6  unb  atö  l^abben  n)ot  bi  40  bu* 
fent  man,  unb  b€  SEorfe  l^abben  boben  beirl^unbert  bufent  man,  unb  gtn=* 
5  gen  to  ben  Ungeten  in  be  ftab,  bar  flogen  fe  fif  tn,ber  ftab,  bat  fe  mit 
ber  ifViipt  gobe^  be  Slurfen  JDebber  nt  flogen,  atfo  fc^tdebe  be  torfefd^e 
feifer  berfc^  bott,  unb  treben  »ebber  to  ben  criften  in  be  ftab  unb  bor* 
moben  fe  unb  ftogen  fe  ut  ber  toere,  atfo  fat  be  criften  btuci^tid^  toorben 
unb  i^ubben  fif  in  ben  fetlern  unb  laufen,    atfo  toa^  bar  ein  fcarbotenbro'^ 

10  ber  nt  SBattanbe,  ein  gottif  man,  be  fteic^  np  in  be  ^oge  ber  bord^  unb 
rei))e  gob  an,  bat  l^e  fin  ogen  ber  barml^ertid^eit  u^3bebe  unb  enfumebe 
nid^t  tenger,  bat  be  ungetobeben  nid^t  borften  feggen,  loor  i^  nu  jutoe  gob  \ 
unb  fd^rei  be  tube  unb  xtip  bat  bolf  an,  bat  fe  bau  gobeö  fd^idhinge  toor^ 
beri  gefterfet,  unb  quemen  to  l^o^^e  unb  ftogen  be  S^urfen  ut  ber  ftab  unb 

15  femen  mit  on  to  betbe.  atfo  bat  be  torfefd^e  feifer  fad^,  bo  xoart  ^e  be* 
mögen  unb  tod^  mit  bem  ganjen  i^ere  jegen  be  armen  bormoben  criften. 
bar  ftogen  fe  fif  gar  l^eftigen  bord^  enanber.  fo  fd^ad^  eb  bau  gobe^ 
fd^idfinge  bat  bem  torfefd^en  feifer  ein  ^3it  in  be  fiben  btod^,  bat  ^e  t>an 
ftunt  an  jad^aftid^  loart,  unb  reip  bat  men  om  to  fd^epe  brod^te.    unb  be 

20  finen  ferben  fif  mit  om  umme  unb  brungen  bord^  or  eigene  botf.    bo  bat 

be  finen  fegen  bat  be  ||  feifer  mit  ^en  leeren  na  ben  galeiben  iteben,  bo 

i?5a.  nieinben  fe,  eb  loer  at  borloren,  unb  btogen  at,  unb  be  criften  bolgeben  on 

unb  erftogen  ber  untoöigen  2^urfen  bi  l^unbert  bufent,  unbe  munnen  on 

af  boben  30  grote  fteinbuffen  unb  at  or  rabfd^o^)  bat  to  ftorm  l^orbe,  unb 

25  be  torfefd^e  feifer  ftarf  ban  ber  lounben  \ 

S)ar  na  in  bem  1400  unb  55  jare  nemen  be  manfd^o))  ut  bem  taube 
to  gunebord^  einen  i)op  foie  ftoin  unbe  anber  be^  oor  ^atbe^tebe,  unb 
l^abben  of  bor  ber  tib  bete  ^ud^erie  geban,  bar  umme  benn  unfe  ^ere  t^an 
SÄagfcebord^  bat  bafen  borctaget  l^abbe  bor  l^ertogen  greberife  bau  8une=^ 

30  boxd),  bar  om  bod^  neu  eigenaftid^  anttoerbe  nod^  utric^tinge  umme  ge* 
fd^en  fonbe.  l^ir  umme  borbobe  l^e  fin  ^eren  unb  ijrunbe  unb  bebe  bor* 
loaringe  bor  be  befd^ebeger  mitten  an  l^ertogeu  greberife  to  Suneborc^, 
eft  ift  fod^te  u^3  fine  befd^efciger  finer  manfd^oj)  unb  be^  finen  me6  mebe 
anbre<)e,  be$  [d^aben  motbe  fft  fin  öient  mefen.    be6  getifen  beben  of  te 

35  borgermefter  beibe  at^  ®erife  Vettere  unb  Äone  SRobe  ban  be^  rabe^ 

2.  fcat^.     13.  ((^nSjbe  I.  ^5.     21.  gefeilten  5.     23.  »ngdouen -B.    30.  cn  ^.    34.  n?ol  5. 

1.  ©cmciut   ift    toc^l   ber  <Btum      1 456 ;  f .  3m!cifen  II,  89  ff . 
aJJo^ammete  auf  ^etgrab  am  22.  ^uii 


-394  <B6)'6pptnö^voml 

tDegcn  to  SWagbebotd^  an  i^ertogett  grebcrifc  t>an  Sunebord^  fmate  öor- 
tDaringc,  unb  fcod^  nid^t  bele  lubcn  in  bem  rabc  mod^te  toitttf  toerben,  tDor 
t>at  l^ne  gulbc  unb  up  Vom  bot  gutbe,  ate  mcn  febe.    alfo  tebcn  fe  l^en 
nnb  l^abbcn  bobcn  10  l^unbert  ^)erbc,  unb  nentcn  unfet  ftab  buffen  mcbc, 
imb  tt>a^  fo  ut  gegeben  bat  nten  Äfofefe  fd^olbe  hjunnen  l^ebbcn.    atfe  fe  s 
450t  Stoffe  lentcn  unbe  be  buffen  bar  ber  brad^ten,  bo  moften  fe  bau  unfe§ 
J^eren  tpegen  »ebbet  afteen,  unb  mod^ten  bat  in  bten  ebbet  beit  ftunben 
^e6ben  getounnen,  iDente  nid^t  bete  toeten  otet  wp  be  botd^,  unb  toeten 
et  gat  ungcfd^idet  mit  toere  bet  to,  unbe  bat  ]^obeti)etf  teit  untme  in  bem 
lanbe  to  Sunebord^  unb  toüeben  unb  btenben  unb  nentcn  tutttng  gut  lo 
-^el^e^.    ^it  umme  (eit  l^ettod^  gtebetif  Vip  bet  fttaten  na  aJtagbebotd^ 
loebbet  u^)btiben  to  SBi^nfen,  to  SSatbetoifc  unb  to  Ul^en,  to  ©obenbüe, 
tont  Sne^befe  unb  to  Sfo^e  *  np  be  beibe  ebbet  bottoatingc,  be  unfe  l&ete 
t>an  Sßagbebotd^  unb  buffe  tab  geban  l^abben,  unb  bat  to  beug  l^e  unfet 
botget  beit  to  ©atbetoi!  unbe  botbc  fe  to  SB^nfen  unbe  fatte  fe  in  eine  is 
iulen,  bat  ntofte  me  fe  utbotgen,  unb  binnen  Sunebotd^  n^a^  ||  gtot  gut  jf^^. 
4tnb  bat  botft  nten  bat  nid^t  nt  boten,  unb  bat  toatt  to  ttoen  tiben  up 
genonten  gutlif  ftant,  bod^  toolbe  men  bat  gub  nid^t  taten  gan. 

2:0  (eften  njatt  ein  bac^  bottantct  to  ^elntftebe*  bat  fernen  be  l^eten 
loftlifen  in,  unb  unfe  l^ete  ban  SRagbebotd^  unb  be  tat  x^an  SWagbebotd^  20 
l^abben  tt)oI  400  ptx\>e  unb  l^abben  bi  fif  gtaben  Sotgen,  ben  t>au  S3id^= 
ting,  greüen  ©unter  ban  S3atb^  unb  bete  et(i!et  ntanfd^o^),  unb  l^ettod^ 
f)intif  »an  93tun^n)i!  unb  be  bifd^o|)  bau  §i(benfent  l^abben  ben  bad^  ge^. 
ntafet  be«  manbage«  na  funte  Sucien  bage.  bat  toa^  be  bifd^o^)  ban  ^at^* 
berftab  unb  ut  ben  teben  bet  ftebe  ®o«tet  3Kagbebo^;d^  §aüe  unb  SStun«-  25 
n)if  Öunebotd^  §atbetftab  Ouebetingebotd^  unb  Slfd^erölete,    bat  loatt 
befprofen  bat  ein  jotoelf  l^ete  bet  finen  fd^olbe  med^tid^  toefen,  unb  ein 
fd^otbe  beut  anbetn  t>on,  toe«  men-  ban  ere  unb  ted^t  ^)üd^ti(^  umme  tc« 
}o|)man«  gut,  bat  u^)^e  ben  botgen  toaö  af  geled^t;  bat  fd^olbe  men  bot^ 
gen  na  ti)etbetinge  be«  tabe«  ban  Sunebotd^,  unbe  fd^olben  to  ^elmftebc  30 
fomen  be«  bing«tage«  na  mibbaften  mit  ben  fc^eibetid^teten  unb  mit  bem 
ot>etmanne,  ben  be  l^eten  an  beibent  fiben  bat  to  gebeben  l^abben,  nemli=^ 
fen  ben  otben  matigteben  bau  ©tanbenbotd^,  be  bo  t^otl^inbett  loa«  mit 

4.  m<bej  flefec  B.  8.  \>p)pt  bcr  t».  B.  10.  Uttit  B.  15.  aöijn§<m. 

31.  bemfc^.  AB. 

1.  Söinfen,  f.  ob.  @.  3S9,  ^tttttt.  2;  n^ebet  in  bcr  cl^cmalö  l^annööcrfd^cn  @n* 
Udjen  a.  b.  @(menau,  fübö|lL  i)on  2ix-  ctoc  m  ber  SlUmar!;  tncfcbed  im  Lü- 
neburg; Söobcnteid^,  e6cnba,  cttoa«  flib*  mburgifd^cn,  cttoa  2.  Wt.  füM.  t)on  ^o* 
<Jfltie^cr;  m'o^tr  3  SD'i.  fübt.  ^on  ©dj«  bentci^,  untocit  bcr  Duetten  ber  Ol^re. 


©ud^III.    H55— 1456.  395 

mcrflücn  faictt,  bat  l^e  beö  vip  be  befc^ciben  tib  nid^t  bon  fottfcc,  futibcr  be 
bad^  toaxt  bortegct  mcntc  bc6  etften  biitg^tagciS  na  bcr  :>)afci^cnti)e!cn:  bat 
fd^otbcn  be  fd^cibcrid^ter  to  ]^o:j)e  !omen,  unb  bat  fd^olbe  ein  bem  anbeten 
bon  n)eß  ein  bem  anbeten  ban  eten  ttjegcn  :>)üd^tid^  toete;  nnb  untme  be^ 

h  fo^manne^  gnb  fd^clbe  meu  bebingen,  eft  bat  be  l^ctc  ebbet  manfd&o^  ban 
bet  bctti)atinge  toegen  mit  eten  bel^ofben  mod^ten,  na  bem  bat  u^)  bet  fei- 
fet  btien  fttate  in  be^  l^ettogen  toflen  nnb  gefeibe  np  gebteben  toa^,  eft 
fe  bat  mit  eten  bel^olben  mod^ten,  fo  atfe  fe  nene  botnjatinge .  tüebbet 
nmme  geban  l^abbcn  unb  mod^ten  be^  be  fd^ibcötid^tct  ein6  »etben,  f o 

10  blebe  bat  bat  bt :  mod^ten  f  e  bat  nid^t,  f  o  leme  bat  * 

[3m  |at  1 455  ift  bic  bietjiefe  ju  SKagbeBntg  etft  aufgefaßt  tDotben, 
nemtid^  ju  geben  bon  einem  ieben  fubet  2^zxb\ttx  lotgattjet  9tanmbutget 
biet  jtoei  fd^odt,  baö  ift  15  gt.,  nnb  bon  anbetm  biete  im  ftift  gebtatoen 
1  fd^odt,  nnb  bon  iebem  SÄagbebutgifd^en  fa«  3  gt.  ab.] 

15         3n  bem  1400  unb  56  jäte  in  bem  abenbe  bot  funte  9ticoIanö  bage2)ef.  6. 

na  bet  mibbetnad^t  i§  gtot  iammet  fd^een  in  bem  foningtife  to  ^tapoli^ 

ban  gtotet  ettbcöinge  toegen,  bat  ftebe  ftote  bj)tge  unb  bott>et,  tanb  unb 

ifL  tiibe  botgan  fm,  a(^  l^it  na  ||  gefd^teben  fteit,  be  ftab  5WeopoIi«  bat  gtotefte 

beil  tobtofen,  nebbet  gebaflen  unb  töteten  toatt,  bat  caftet  to  funte  ^etmoe, 

20  be  botd^  unb  be  ftab,  bat  etjebifd^o^bom  bat  gtotefte  beit  tobtolen,  nebbet 
gebaßen  unb  töteten,  unb  bat  doftet  r>an  funte  ßfoten  bat  beitbe  beit  to== 
btofen  unb  botöaßen,  item  be  ftab  »an  ßnjefa  bi  400  l^ufeten  aße  bot^ 
bauen  unb  tobtofen,  unb  bete  lube  bat  inne  bot  gebleben;  item  be  ftab 
ßapua  bi  60  l^ufeten  botbaßen,  be  botd^  in  bet  ftab  i^  of  üotbaßen  unbe 

25  ttoe  totne  jegen  enanbet  botbaßen,  unb  bat  ttoifd^en  ben  beiben  totn  toa« 
i^  al  botbaßen;  item  bau  bet  ftab  3lnofto  fint  ttoe  beit  botbaßen;  item 
be  ftab  2lquinica  bat  caftet  bot  bet  ftab  öotbaßen  unb  botfunfen,  bot 
men  nid^t  !an  etfennen  loat  bat  geftan  l^eft;  item  bat  caftet  gtaftet  ge* 
nent,  be  laufet  tobtofen  unb  be  mute  bat  umme  oI  tobaßen,  be  botd^  bot 

30  bem  futben  caftet  i^  tounbetlifen  botf^jafen;  item  ©atgina  be  gtote  ftab 
aße  botbotben;  item  bat  caftet  ©aguno  bat  gtofte  beil  i^  bi^tbotben 
unb  tobtofen;  item  Sotoid^aia  iö  üotfunfen,  bat  men  np  eine  mit  n)ege^ 
na  nid^t  f an  etfennen  tt)ut  be  ftab  geftan  l^eb ;  item  be  botd^  9?ofefo  unb     • 

5.  'bat'  fe^tt  B,  10.  too  nic^t,  fo  ferne  baS  tjor  ben  06man  ber  2Äarfgrafen  ab. 

30.  »orfprofen  B, 

1,  S>^t<Ba6)i  i>gi.  ^a\i\)tx,  Singg.  I^arb  öon  53raunf^h)ctg*!J?üneburg ,  ber 
Magd.  VII,  82  ff.,  too  antS)  ber  SSertrog  erjt  1458  ijottjogen  tt?uvDe,  abgebrüht  ift. 
jtoifd^cn  @b.  grtcbrid^  unb  ^erjog  ©crn* 


396  @(^ö^:|)cn(^ronil. 

9iegc  ©atamoni^  aüe  Dorfunfen ;  item  fcc  ftab  ©almona  bat  gtofte  beil 
t)otborJ)en;  item  SorroJ^oiD  bat  caftel  al  borborben,  unb  bcle  lubc  bat 
in  gebicbcn;  item  in  bem  lanbe  genant  6a^3tmata,  unb  ban  6am:pocaffa 
bat  gtofte  beil  i^otgan  iö;  item  bat  tanb  ban  Sftetat^an  i^  ganj  botbot^    • 
ben  atö  bete  ate  l^unbett  unb  20  caftet  botbotben;  item  be  ftab  2lttanea  s 
i^  botgan  unb  be(e  tube  bat  inne  bot  gcbleben ;  item  be  ftab  ©onebent 
bat  meifte  beit  botbaßen,  unb  bat  h)eten  met  i^enn  ttoe  bufent  man  inne 
b(eben;  item  be  ftab  2ietta  "äpkt  unb  Sl^ote  in  Sl^uteen,  be  tanb  l^ebben 
gtote  ettbebinge  gel^ab,  unb  bat  fin  bete  f)n^  Dotbatlen  unb  bete  tube  bot 
gebteben,  abet  bat  i6  nein  ftab  botfunfen  at^  in  bem  foningti!e9?ea^oti^;  lo 
item  be  ftab  ©alaome  i6  ganj  botbotben,  unb  men  ^Jtebiget  bat  in  bem 
lanbe  70  bufent  minfc^en  toeten  bot  gebfeben.    bat  i^  bat  meifte  beit  in 
bet  nad^t  gefd^een  *.   ^ 
5iuti.i6.        Sn  buffem  füllen  jäte  be6  manbagee  na  Sautencii  quam  U\6)op 
gtebetif  i^it  in  be  ftab  be«  motgen«,  unb  fanbe  na  beiben  botgetmefteten  15 
unb  bat  fe  beit  ebbet  feffe  ut  "bem  tabe  mebe  btod^ten,  unb  nieten  ||  bi  ^^-^ 
om  up  finen  l^ofe  n^ente  to  12.    be«  getifen  fanbe  l^e  0!  na  ben  fc^epen 
unb  teit  fe  bibben  bat  fe  alte  femen.    bat  fd^ad^  alfo.    fe  femen  alte  biffe 
botbenomben  up  finen  l^of  in  fine  l^obebotntäen,  bat  l^abbe  l^e  bi  fif  ben 
bomptobeft,  ben  bombefen,  be  boml^eten  unb  finen' tab,    bat  bottetbe  20 
bifd^o^)  gtebetif,  toetf  atbeit  fotge  unbe  moieniffe  l^e  ^abbe  gel^ab  bi  bem 
^)tobinciat  bau  bet  ^)tebi!et  otben  tan  jäte  to  jäte,  bat  fine  btobet,  at« 
be  pxztikx,  ]^it  to  funte  ^ati)el  tef otmacien  fd^otben  annemen ;  ■—  bat  fe 
benn  bau  tiben  to  tiben  btift  to  gebeben  l^abben,  bat  fe  fif  fntoen  fd^idEeu 
lootben,  unb  be  brift  on  bau  titen  to  tiben  gegeben  loa«,  unb  fe  fif  bat  25 
nid^t  an  betoifeben,  unb  too  l^e  bat  botbolget  l^ebbe,  loot  fe  ca^^ittet  gel^at 
:(iebben  unb  fif  jo  nid^t  fd^idfen  to  otben  —  bat  umme  I;ebfce  f)t  eb  beatbei^ 
bet  bi  oten  atlet  obetften,  nemetif  bi  oten  genetat,  bat  f)z  fe  mit  finen 
ca^jittet  futoen  tefotmeten  mod^te.    bat  umme  bab  i^e  fine  boml^eten  unb 
ben  tab  to  3)iagbebotd^  unb  be  fd^e^^en  bat  fe  mit  ome  bat  bi  gingen,  ^t  30 
toolbe  bat  bi  baten,  atfe  botlif  loete,  unbe  tootbe  neimanbe  getoatt  bon. 
alfo  gingen  fe  mit  unfem  l^eten  alle  in  bat  ctoftet  to  funte  ?ßatoet  in  ot 
fommettebentet,  bat  nieten  be  btobet  ban  bem  ctoftet  af  inne.  alfo  l^abbe 
unfe  :^ete  ben  tefotmatoten  i>an  9lutenbetd^  ote«  otben«  mebe  bi  fif,  unb 
be  ging  bi  unfen  l^eten  fitten,  unb  toi  moften  aüe  fitten.    alfo  bebe  be  te==  3& 
fotmatot  einen  tatinfd^en  fetmon  u})<)e  ^otfam  fufd^^eit  unb  tüitlid^  atmot, 

4.  fcer  grofle -4.  6.  bcnouent -B.  17.  infame -B.  21.  be  bifc^o^  ^.  ^ 

1.  ^Ql  mmatQxx,  (^c\ä).  b.  StaUen,  2).  Ucberf.  IX,  377  f. 


^u^lll.    1456.  397 

unb  iDo  be  orbe  bau  funte  ©ominicuö  gel^ofren  tocrc.  alfo  nu  bat.iit 
toa^,  bo  leit  on  unfc  l^cre  bre  inftrument  lefen  ban  bcm  gencrat  ore^  or^ 
ben^,  'bc  bar  uttoifcbcn  bat  i)z  ganjc  mactft  i^abfce-  fe  to  tcformcrenbe. 
alfo  bebe  unfe  l^erc  bobefd^o^)  batt  f if ,    bo  qucmcn  ganbe  1 8  <>cTf one  ote^ 

5  orbcn^  in  jegcntoarbtci^cit  unfc^  leeren  unb  ntgeben  unb  bogeben  unfern 
leeren  unb  bieben  in  bem  mibbel  beftan»  atfo  febe  on  be  reformator,  atfe 
fe  nu  ti)oI  gel^ort  l^ebben  unb  bornomen  bat  unfe  gnebige  l^ere  bau  2D?ag* 
bebord^  büße  mad^t  l^ebbe  bat  dofter  unb  be  brobete  to  reformerenbe,  iax 
untme  toe  fil  mit  n^itten  in  be  reformacien  geben  toolbe,  be  fd^olbe  bi  be 

10  brober  treben,  unb  n^e  be$  nid^t  bon  n^ofbe,  be  fd^otbe  an  be  anber  fiben  ! 

ifiL  t^^^^^f  w^fe  ^^  fif  ^^^  i^  8^be,  be  f d^olbe  bre  bage  brift  l^ebben :  berutDebe 

bat  om,  fo  mod^  l^e  nod^  aflaten  an  aße  fntal^eit  unb  borbolgunge.    alfo 

tüart  l^er  Sacop  »an  ber  ©utben  Sudeten  *  be  olbe  pxm  gebraget,  eft  l^e 

fif  bar  in  geben  toolbe.  be  febe  'Ubenter\  be  anber  pxxox  i^er  Smer^lebe 

15  toolbe  fif  bar  in  geben  mit  atfobane  unberfd^eibe,  bat  l^e  in  ber  loefen  bre 
bage  mofte  bleifd^  eten.  tat  toart  om  af  gef ed^t:  f)z  enmod^te  nummer 
blefd^  eten,  ^e  tt)ere  benn  fo  Iran!  bat  be  arjcbe  an  finen  leben  ttoibetbe, 
fo  mod^te  men  om  borfoben  btefd^  to  etenbe.  atfo  toeren  be6  baged  nid^t 
tt?enn  beir  ^erfone,  be  fif  bar  in  geben  loolben.  be^  anbern  bage^  quemen 

20  bar  nod^  beir  ))erfonen  to»  ben  anberen  gaf  men  bruntlife  brebe  in  an* 
bere  cloftere  to  teenbe.  bar  np  antttjerben  be  often  brobere  be  flotele  to 
ber  gertt)efamer  liberien  unb  to.  aßem  gemafe,  unb  be  nien  brober  nemen 
in  f^rift  aßent  bat  on  geanttoerbet  toart. 

ÜDe6  fulben  iare«  in  funte  8uca«  bage,  be  bo  np  einen  binftad^*  tt)a^,  Oct.  ts. 

25  in  ber  nad^t  a(^  be  mibioefen  bebagebe,  njart  bem  rabe  ban  2D?agbebord^ 
be  toben  unb  rab^uö  np  gebrofen,  unb  be  trefefamer  grote  blofflote  mit 
jegenboten  af  gebrofen,  unb  loart  aße  filber^ebete,  nemfifen  futoeren 
fo})pe  fd^alen  lep})el,  geftolen,  h)o(  uppz  40  marf  filber^,  bar  to  aße  reibe 
gett  bat  fe  bunben,  unb  toer^jen  ttoe  jegenbote  ebber  brefeiferen  l^inber 

30  ber  groten  fiften  up  ber  trefefamer. 

3n  bem  fufcen  jar  quam  aber  ein  legate  bau  9?om,  ein  Söale,  futf- 
teinbe  unb  brad^te  ^att)e^bußen,  bat  men  bem  pam^  fd^olbe  to  ]^ut^)e  fo- 
men  jegcn  be  S^orfen  unb  ben  SÄad^ometen  toebber  to  ftanbe,  fo  bat  men 
geben  fd^olbe  5  ungerfd^e  gutben  ebber  bau  5  gulben  tDente  an  einen  ^aU 

1.  5)ominico  B,        5.  negeben  B,        7.  tiorticmcn  B.        8.  'bc'  fcl^(t  AB.        16.  b.  b. 
^    i.  b.  tt).  B.  27.  futuer  tete  B. 

1.  3ur  gotbenen  Seud^tc,  jicijt  iörcite  2.  2)cr  $!uca«tag  fättt  aber  1-156  auf 

Scg  155.  dnctt  Montag. 


398 


<B^öppin6)xcmt 


ücn.    bc  bat  bebe,  be  mcd^te  einen  bid^töaber  fetfen,  be  fd^olbe  on  lofen 
»an  finen  funben,  ate  men  to  $Rom  bon  mcd^te  in  bem  gulben  jäte. 

.   ©i  ben  futoen  tiben  $abbe  bc  gubernator  be  ^unianu^  mit  ettifen 
nn8erf(^cn  ^eten  unb  mit  einem  bifd^o^}  fif  to  ]^o)>e  botfegelt  unb  bor? 
brebet  unb  t)oreibet,  bat  fe  ben  foning  ban  Ungeren  ban  ben  bagen  btin^^  5 
gen  too(ben  unbe  Srjilanum,  unb  l^abben  ore  ^ntptx  unb  bolf  reibe  ge^^ 
brad^t  to  Dben  in  Ungeren  unb  toolbe  to  ^obe  gan,  ||  atö  fe  ^)legen,  unb  bat  if/i^ 
mart  bem  foninge  to  toeten,  bat  fft  fume  be  bore  (eit  üor  om  tobringen,  unb 
fe  toolben  om  be  bore  u^l^autoen,    alfo  reip  be  foning  bau  ber  iox(i)  be 
manfd^o))  unb  be  borger  an,  unb  be  femen  up  unb  entfatten  ben  foning.  10 
alfo  toart  be  foning  ftarfer  benn  §unianu^  mit  finen  l^uljjeren,  unb  (eit 
fe  gri^jen  unb  leit  ben  fulben  §unianum  fulfacj^te  be  h^pt  afftan  unb  leit 
ben  bifd^o^}  in  ber  geiftüfen  l^enbe  om  fin  redete  Im  geben  *♦ 

3n  bem  1400  unb  in  bem  58  iare  toart  bat  foningrife  to  Ungeren 
unb  to  SSei^men  geerbet  bau  fonig  Sonegraioen  up  finen  fonc  Sabi^laum  i& 
ebber  Se^tato*    be  fulbe  foning  ßeglaio  toart  in  gebort  bor  einen  foning 
in  bat  taub  to  ©e^men  t^an  leeren  3erf^f,  be  ein  regerer  unb  ein  bor^ 
ftenber  beg  taube«  to  Seimen  ti)a«,  unb  Mn  ben  bel^mifd^en  leeren*,  bem 
fulben  foning  8e|latoe  toart  gebriet  be«  foninge«  bod^ter  bau  granfrifen^; 
unb  al«  men  fe  ome  bringen  f(^o£be  unb  np  bem  toege  toa«  unb  to  ^rage  2a 
i^erlifen  to  bereibet  toa«,  bo  beforgebe  fif  l^er  ^ol^an  SRod^fjon*,  bc  be  fet== 
terie  to  $rage  i^eilt,  unb  l^er  3^erf^f,  unb  brot^teben,  quemen  be  ^cren 
unb  borften  aüe  bar,  fo  mod^te  bat  otjer  fe  gan.    bar  umme  toart  bar 
'oan  ein  ut^rabent,  bat  bem  foning  Se^Iatoe  borgeben  toart  mit  borgifte, 
be«  l^abbe  l^e  fo  gube  arften  bi  fif,  bat  fe  om  be  borgift  bjenemen.  at«  i^er  ts. 
3ferfif  unb  ^Rofcjan  bat  bornemen,  bo  toart  bat  beftaü  bat  ijt  bem^jct 
toart  up  bem  bebbe,  bat  f ere  beclaget  toart  unb  of  clegelif  toa«  *• 

2)ar  na  oorbobebe  l^cr  3erf^f  bau  "ißobebra  aüe  b^^mifd^en  leeren, 
unb  toart  alfo  beftalt  bat  men  l^ern  Serf^f  to  einem  foninge  moften 


11.  flcrfer  B, 
26.  ^OQ^anB. 


16.  iDic  2ßorte  'b.  f.  f.  S.  to.  i.  g.'  fc^(en  B. 


21.  «Rot^jijanÄ. 


1 .  2)ic  ^ier  erjäl^ltcn  (Sreigniffc  fallen 
in  ba8  ^af)x  1457.  t.  Sabiötau«  ^atte, 
um  bie  nantentUd^  burc]^  Sabielaug  Sor» 
inu8  toeranlaßtc  grmorbung  beö  @f.  \XU 
xi(i}  t,  (£iai  p  rä^en,  in  Ofen  bie  ©ß^nc 
beö  3o(}anne8  (Sortinu«  $uni?abe8  nebft 
bemSBifd^of  iJonSöarabcin  nnb  nodji  eini* 
gen  anbeten  ungarifc]^en  ©roßen  unter 
bem  SSortoanbc  einer  »iber  ben  ^önig 
geri^teten  SJerfd^tüörung  gefangen   ge- 


nommen unb  Sabi^lauS  (Soröinu«  l^in* 
rid^ten  laffen. 

2.  Sabi^tauö,  ®o^n  Ä.TOre^tsn., 
Krönung  jum  Äönig  ton  Sö<>men  er- 
folgte in  $rag  am  28.  Dct.  1453. 

3. 3«agbalena,  2;o(^terÄ.ÄarrsVII. 
ton  grantveic!^. 

4.  So^anne«  9fJo!^aana,  @b.  ö.  $rag. 

5.  2)er  Zoh  ^.  2abt«(au8  erfolgte  am 
23.  Sr^oi).  1457. 


SBud^m.    1457—1459,    1451. 


39» 


upntmm\  bar  toaxt  umme  beftdt  an  bcn  pam^,  unb  l^e  ftoor  bat  l^e: 
ein  gub  criftcn  »efen  tPo(be  unb  ben  untoben  botftorcn,  unbe  fetfet  gte^ 
berif  buttorbc  bar  tnne,  unb  toart  to  foning  gecronct.  at>tx  bat  f)t  (obct. 
l^abbe,  i)t\lt  i)t  tt>midi}^. 
5  ÜDar  na  in  bcm  1400  unb  in  bcm  59  jar  »art  it\pxokn  ban  marf^ 
grebcn  'äiixcäft  ban  Sranbenbord^,  bat  !oning  Serf^f  bc^  Ijertogen  föne 
ban  ©äffen  fin  bod^ter  gaf,  unb  bc  lantgrebc  i?an  ©oringen  gaf  »ebbet 
fin  bodf^ter  l^ern  3erf^feö  fone^.  bar  na  tarn  foning  3erf^f  unb  anber  || 
ifsa.  ^^cn  iinb  borften  to  Sgera.^  bar  quam  ol  unfe  l^ere  U\ö)op  gteberif  to 

10  SDiagbebord^,  be  gaf  biffe  bor  genanten  leeren  unb  iuncfroutöen  to  famenc. 
be  ftab  ©reBlato  toolben  l^ern  3erf^!  bor  neuen  foning  u^juemen  noci^ 
i^ulbigen,  be  teile  SRofcjan  be  fetterie  to  $rage  l^eiCt,  bar  toart  grot  frid^ 
unb  erringe  t>an  fo  (ange,  toente  be  ^atoe^,  "ißtu^  genant,  einen  legateti 
i}xx  nt  fanbe,  bat  fe  on  u^juenien  mit  befc^eibe,  eft  i)Z  fif  in  bren  jaren  no. 

15  ber  romif(^en  ferfen  ^eilt. 

3fn  bem  fufcen  iar*  toorben  be  marfgreben  bau  SSranbenbord^,  atö 
marfgrebe  §an^,  greberif  unb  W>xt(i)t,  unb  fce  marfgrcöen  bau  ÜDorin^^ 
gen  unb  Reffen  bienbe  ter  t>an  9turenberd^  unb  ber  rifftebe,  unb  bebea 
fif  groten  fd^aben  unberlangeö  unb  borberbeben  be  laut  unb  flogen  fif 

20  bot;  be  ftebe  borberbeben  marfgreben  3l(bred^te  a(  fin  (anb  unb  öorbranben 
unb  jjud^eben  ut  aüe  fine  bor^er  ut)  ttot  borp  na,  unb  tDunnen  marfgre== 
i^en  Sllbred^te  af  to  einer  tib  tool  300  fabelbe  ^erbe  unb  bete  guber  lube. 
be^  gelif  borberbeben  be  rifftebe  mit  ^uttjc  ber  ©to^tä^^  ^^  fteebifd^en 
^eren. 

25         3n  bem  1400  unb  in  bem  51  jare  beö  bribage^  bor  ^tngften  famsuun. 
be  erteerbige  l^ere  l^er  9licolauö  6ufa,  carbinat  fancti  "^etri  ab  bincula 
alfo  genomet  unb  (egate  ober  bufcefd^e  lanb,  l^ir  to  Serge  in  bat  dofter 
unb  unfe  l^ere  t>an  3Bagbebord^.    a(fo  fd^ideben  fif  be  borger  unb  aße 
^apl^eit  unb  monnife  unb  fd(^o(er  unb  toolben  on  erlifen  inl^aten  mit  ber 

30  <)roceffien,  unb  be  borgermefter  unb  rablube  ut  ben  bren  raben  be  reben 
bem  carbinate  erKfen  enjegen  unb  ent^jfengen  on  otmobi(^üfen.  alfo  fegea 


4.  ttcS^i(^t  B. 


20.  branben  B. 


1.  ©corg  $obiebrab  tourbe  am  2. 
m'dxi  1458  jum  Könige  geioä^lt  unb 
am  7.  Mai  gefrönt. 

2.  Ucber  bie  (Steöung  Oeorg  ^obie«» 
btab«  jum  ^a^jic  f.  Sorban,  S>a0  m- 
nigtl^um  @eorg'8  ij.  $ob^6rab,  2tipm 
1861,  @.  46  ff. 

3.  m^xtä)t,  @o^n  $crj,  SBil^cIm« 


öon  ©acä^fen,  tourbe  mit^.  ©corge  S^od^* 
ter  @tbonia,  unb  ^erjog  SBil^etnt«  jün* 
gcre  XoAter  Äatl^arina  mit  k  ®eorg^ 
©ol^n  ©elnrid^  öerlobt.  @.  2)roVfen, 
®ef($.  ber  ^rcuß.  ^oüti!  II,  1,  218  f. 

4.  SÖie  ÖU0  ber  Srjäl^tung  ^crtjor* 
gel^t,  fann  ber  (S^roniji  nur  an  ben  gro* 
gen  ©täbtefrieg  öon  1449—50  benfen. 


400  <S(^8^^eild^ronif. 

unb  t)oröoren  bc  feorgcrmcftcr  fd^e^jen  unb  rablube,  bat  fif  bc  iencn,  be 
fif  borbofet  l^abben  unb  borbeftct  mcren,  mit  om  in  fomcn  »olbcn.    atfo 
teitcn  fe  bem  carbinal  feggcn,  be  fil  atfo  in  bc  ftab  borbofet  l^cbben,  bcr 
fonben  fc  in  ber  ftab  nid^t  bomaren  t>or  fd^aben.    bc^  toart  bc  carbinat 
tornid&  unb  febc,  bc  ftol  to  $Romc  l^ebbe  bc  bril^eit,  h)or  bc  pam^  ebber  s 
finc  carbinale  unb  (egaten  bau  bem  ^aipc^  gcfanb  toorben  unb  tot  beut 
cruje  bolgebe,  bc  mochte  bri  bem  cruje  böigen,  bat  f)t  bor  fif  boren  leit. 
alfo  bleif  l^c  bo  to  Serge,  unb  bc  proceffie  ging  iDcbbcr  umme.   alfo  trat 
to  ^er  Slmb  Xre^fotD  ||  bomprobeft «  mit  anberen  bom^eren  ttoifc^cn  bem  ,ft 
carbinal  unb  ber  ftab,  unbe  bebingeben,  bat  fo  n)e  in  einer  o|>cnbar  bc*  lo 
ftinge  teere,  be  fd^olbe  nt  ber  ftab  btibcn:  bc  anberen  bc  mit  om  in  femen 
unb  bem  cruje  in  üolgebcn,  be  mod^ten  bem  crujemebber  ut  böigen,  tt)enn 
]^e  tt)ed^  toge.  unb  ipcret  bat  mc  manf  ben  mere,  bc  mit  om  in  fernen,  bar 
«rgeringe  ^an  tomen  med^te,  bat  men  om  bat  to  erfennen  gebe,  i)t  tootbc 
om  l^eiten  finen  tDed^  teen.    bar  up  mart  l^e  in  bem  ^)ing6tage  be^  mor*  15 
gen^  erlifen  oan  ®erge  to  ))crbe  unb  to  böte  in  gel^alct,  unb  unfe  ^ere 
ban  aKagbebord^  bifd^o^)  greberit  mit  aller  ))a|>]^cit,  monnife  unb  fd^olere 
brod^ten  on  erlifen  in  ben  bom,  unb  tod^  an  gerh>anb  na  fincm  gebor 
nnb  ging  mit  finer  imj)^oIen  mit  ber  ^roceffien  mit  unfen  ^cren  ban 
aJiagbebord^  to  funte  9?ico(au«.   bar  l^eilt  i)t  be  ftacien,  unb  gingen  tt>eb*  20 
ber  in  ben  bom,  unb  be  carbinale  l^eiti  be  l^omiffcn  to  bem  l^ogen  attar 
mit  innid(^eit*. 

35iffe  fulbc  carbinal  Icit  umme  unfe^  leeren  tt)tllen,  bifd^o^)  ^cbe* 
rife^,  alle  finc  unberbifd^o^^e  borboben  bat  be  carbinale  unb  legatc  tpolbc 
ein  concilium  ^robinciale  l^otben  to  9Kagbebord^  na  bem  feft  ber  l^itgcn  25 
bribolbid^eit,  bat  fe  bar  aüe  icgcnmarbii^  fomcn  fd^otben,  bar  bod^  neu 
6ifd^o|>  mer  to  quam  ioenn  bc  bau  öranbenbord^  unb  3Kerfcbord^;  bc 
anberen,  alö  be  'oan  §abetberge  unb  be  bau  bcr  9?utt)enbord^,  fanben  ore 
ambafiaten,  ibod^  fo  tt)orben  fe  in  ttt?en  ebber  in  bren  bagen  to  bem  con*= 
citio  :|)robinciaIe  nid^t  getogen.  bc  bifd^o^  ban  3)?iffen  Icit  fif  cntfd^ul*  bot 
bigen,  bat  l^c  finer  confirmacien  nod^  nid^t  cn^ebbe.    in  bem  fufcen 

2.  \)orbcfet :  toerf^alrfet  ab.  3.  i.  b.  %  a.  B.  4.  fcnte  B.  9.  S^reffoto  B. 

26.  icgenwardi  A.  29.  'in  tor  br.'  fel^Tt  J?. 

1.  3Imo(b  '0.  Xniioto  toax  2)om*  9'iicoIaue\).(£ufa  inüWögbcburgim^uni 
pxop^  öon  1444 — 1463.  1451,  fonbem  äctoä^rcn  aud^  einen  (Sitt' 

2.  @ine  $Rci^e  Don  Urfunben'  im  bUcf  in  feine  S^pätigteit,  bie  fid^  nament« 
®taat8'5lrdf>ito  jn  aWagbeburg  (s.  R.  (grj-  liö)  auf  bie  ^Reformation  ber  Älöfler,  be« 
ftift  SWagbeb.  XVI,  2ab~32)  bezeugen-  ®otte«bienjleö  n.  f.  tu.  erfhedte. 

nid^t  nur  bie  ÄntoefenlSjeit  be«  (Sarbinal« 


©ud^III.    1450-1451.  401 

concUio  ivPTben  mcrfüte  becretc  gcfat,  too  fit  bc  geiftttfe  aci^t  l^olbcn 
fd^olbe. 

©tffe  fufce  carbinate  gaf  mitbiii^Iifen  allen  fuben  in  unfc^  ^ercn 
Dan  äßagbeburg  ftid^te  bo  bat  gnabentife  iax  ebber  bat  gulben  iar  in 

^  mate  unb  toife,  ate  eb  to  9tonte-tDa^  in  bem  befttgeften  iar.  be  fnibe  car* 
binal  bebe  l^ir  to  SDiagbeburg  u^j^e  bem  5Rien  aJiarfebe  üif  fermon.    bat 
l^abben  om  be  boml^eren  to  mafet  taten  einen  nien  ^rebid^ftol,  nnb  trenn 
t)^  ^Jtebtgen  toolbe,  fo  be^engebe  men  ben  ^jrebifftol  mit  gulben  [tncfen. 
to  bem  fermon  quemen  bete  botfe^. 
tfk.         ®Ä^  "Ä  be«  fonbage«  na  nnfe«  leeren  lifamme«  bage  ging  be  fntoe3uni27. 
catbenal  mit  unfem  §eten  ban  aßagbebord^  be  ertifen  ^roceffien,  be  men  ^ 
aüe  iare  up  ben  bad^  na  toontlifer  mife  ^fed^t  mit  bem  i^ilgen  facrament 
to  gan,  unb  be  carbenat  brod^  bat  facrament  fufcen,  bat  to  t>orn  nue  ge^^ 
l^ort  loa«,  fo  bat  ein  carbinat  t>an  Sftom  i)ix  foban  :|)roceffien  gegan  l^ebbe, 

«5  unb  ttoe  greüen  bau  Slne^alt  leibben  ben  carbinat,  unbe  be  jjautoelun  otjer 
bem  facrament  toart  gebragen  bau  ttoen  greüen  unb  anbern  guberl^antje 
luben,  unb  unfe  l^ere  t>an  3Äagbebord^  bro^  bat  l^ilge  cruje,  unb  be  aihtt 
bau  S3erge  unb  be  t^robeft  bau  unfer  leben  bruloen  brogen  of  l^ilgebom. 
nppt  be  tib  toeren  to  mate  bete  tube  to  äHagbebord^,  \p  bat  aße  ftraten 

-20  üot  botfe«  meren.  be«  namibbage«  oi^  men  bat  ^itgebom  atte  iar  ^jted^t 
to  tt)tfen,  bar  gingen  be  carbinat  unb  unfe  l^ere  bau  3D?agbebord^  mebe 
np  bem  gange  unb  ftunben  bi  bem  ^reifter,  be  bat  l^itlid^bom  bortunbigebe, 
f 0  tauge  totnt  bat  gefd^en  toa«.  bo  gaf  be  carbinat  ooer  bat  botl  be  be== 
nebiccien,  atfo  tod^  matlif  finen  tozäf. 

25         ÜDe«  manbage«  bar  na  tod^  be  ertDerbige  carbinat  bau  l^ir  na  ^at^Sumss. 
berftab.    bar  toart  ^e  of  ertifen  ent^fangen,  unb  bau  ^atberftab  tod^  l^e 
na  33run«tt)if  umme  ber  ))eftitencien  tDitten,  funber  i^c  fam  to  äSutfen* 
butet  to  l^ertogen  ^inrife  bau  S3run«tt)if,  be  on  ertifen  enttjfeng.   bar  na 
bau  SButfenbutet  toö^  f)t  na  ^itbenfem,  bar  fam  om  bif(^o}3  SKagnu«  en^ 

:3o  legen  unb  toaxt  ertifen  to  ^itbenfem  in  gehört,  bar  na  bau  ^itbenfem  to 
SKinbeu  unb  bort  bor  SBeftfaten  na  bem  SRin.  bar  na  fanbe  be  futoe 
carbinat  fine  ambafiaten  mit  unfe«  leeren  fenjeter  l^ir  mit  ttt)en  boml^eren, 
unbe  openben  be  fiften,  be  l^ir  gefat  tDeren,  umme  to  bortoerbenbe  be 
gnabe  be«  gutben  jare«  unb  beitben  bat  opper.    be«  nam  be  ferfmefter  be 

35  ^etfte  unb  be«  carbinat«  ambafiaten  be  anbern  t;etfte»  be«  tt)a«  to  unfem 
beite  ber  ferfen  to  funte  3o]^an«  500  otbe  fd^od  an  gutben  grofd^en  pzn^ 
nige  unb  futtierioerfe. 

4.  'bat'  t)or  'äutb.'  UW  ^-  2'-  P-  *•  ^-  «•  l-  ^'  36.  be  f.  B. 

@tiibte(^ronifcti.  vii.  2ö 


402  @(^ö^i|>en(it>rcnif. 

3nii22.        3n  bcm  1400  unb  51  Jar  in  funte  3Watten  ÜKögbalciten  bage  to 

miift  cntftunben  brc  ebber  beir  ^rote  tDeber  u))  iegen  enanber  boben  ||  bi^  mL 
fet  ftab  unb  bontebe  unb  blijccbejo  obcrfere  unb  regenbe  unmatfifen 
ftt)mbe,  unb  bc  toint  ftnnt  mebc  up,  fo  bat  mcn  be«  »eber^  gelil  nue  bor^ 
nomcn  l^abbe.    bit  »cbet  ftunt  up  in  ber  nad^t  to  tein  urcn  unb  tpatbe  & 
»an  1 0  »ente  to  7  beö  morgend,    bau  bem  oberftoengen  büjem  to  ntib* 
"ottnaäft  bet  an  ein  torn  ^an  bem  blijcem  unber  tina))j)el  unb  entfengcbe 
ben  torn  int  norben,  unb  branbe  ban  boben  bat  »ente  nebben  nt]  unb 
bat  bli  toart  Io^)en,  bat  bar  neimanb  unber  bliben  fonbe.  beö  bei  ein  batlc 
an  ben  anbem  torn  ttoifd^en  ber  groten  ft)tfeen  unb  ben  luttilen  tornfen  lo» 
in.    bar  bteif  bc  bernbe  baOe  befiggen,  bar  toart  be  anber  torn  int  fuben 
ban  entt)fenget  unb  branbe  ban  unben  vcp,  fo  bat  i)t  in  einer  ftunbe  ganj 
borbrenbe.    unb  bat  bti  borblod^  in  aüen  enben  unb  lam  ein  beitö  in  be 
Stbe,  fo  bat  men  na»  fo  bete  blied  bel^eilt  ban  btiben  tornen,  bat  men  to 
einer  f<)i^en  fume  funbe  nod^  l&ebben.    unb  be  groten  cloden  bcicn  beibe  15. 
nebber  u^)  bat  murtoerf,  unb  be  gefteüe  borbranben  ganj:  bod^  gaf  gob 
fine  gnabe  bat  ben  groten  clodten  nid^t  enfd^etbe,  funber  be  ctocfeu  up  bem 
mibbeO^u«  unb  be  feiger  tofmulten.    ber  cIo(fen  up  bem  mibbet^ud  toad 
fcben,  unb  bat  bur  fam  0!  up  be  ferfen,  unb  be  bor  ban  ben  tornen  up 
be  ferfen  borbel  mit  bur  unb  brenbe,  bat  me  up  be  ferlen  nid^t  fomen  20^ 
fonbe.    fo  brad^t  men  tebberen  unb  banb  be  to  l^ope  unb  fatten  be  up  bat 
üfffM  iegen  funte  ©teffan,  bat  be  lube  bar  f 0  \xp  fernen ;  unb  er  be  lubc  fon» 
ben  to  grepe  fomen,  f  0  branbe  bot  bale  boben  ber  toelbcn  af  boben  bat  bribbc 
beit,  bar  jammer  unb  fd^abe  an  \ä)aä),   bau  ftunt  na  bem  branbe  reiben 
be  parlube  bar  np  unb  foren  bem  ferhnefter  to  l^utpe  ad^te  partube  be  fer^  25. 
!en  toebber  unber  bale  to  bringenbe  unb  doden  up  bat  mibbetl^ud  to  tu== 
gcnbe.  alfo  leit  men  erlife  parlube  ummegan  l^ir  in  ber  DIben  ®tab  unb 
9iien  unb  in  ber  ©ubenbord^  to  bittenbe  to  bem  buioe  to  l^utpe,  bar  fif 
be  tube  lool  an  betoifeben.    atfo  grcpen  be  bumeifter  ban  ftunb  to  unb 
lenbcn  ben  bomi^ren  l^oö  af  unbe  loften  l^olt  ban  ben  btoten  bar  to  unb  30 
(eten  be  ferfen  toebber  fperen  unb  leiten  bat  borbrant  toa«  mit  ||  fd^eiier^  ^^ 
fteincn  bedten,  be  to  born  mit  teigelen  gebedtet  loa« ;  unb  be  rab  ^aip  on 
mit  ttoen  dodten,  be  up  bat  mibbetl^u«  quemen,  unb  unfe  l^ere  bifcop  gre^ 
berif  gaf  of  eine  dodfcn.    alfo  morben  be  groften  dodten  tioe  unb  anbere 
dodfen  np  bat  mibbefi^uö  gel^enget  bor  funte  3Äid^aefö  bage,  ate  benn  35. 
bo  l^ir  be  rombart  toad,  bc  be  carbinal  i^ir  geted^t  i^abbe;  unb  toe  be 

2.  tott  A.  3.  vnmaf{i(!^enfe^r  a&.  5.  I^abben  ^.  6.  ouer$»inben  ^.  7.  \>tm 
tin.  JB.  11.  tornenbeÄ  t.  nic^t  füben  ^.  20.  Brenben -43.  21.  teibbercn  ^^ 
26.  bat  ba(f  B.  31.  ttxU  B.  32.  tegden  B. 


^ud;lll.     1451—1452.  403 

rouiif(^en  \>axt  gan  tpolbe,  be  mofte  be  Reifte  in  be  fiften  geijcn,  alfe  fc  up 
um  tt)egc  to  9?ome  borteren  mochten,  bc  l^etfte  toaxt  bon  t>an  ben  U6)i> 
beberc  u^)  bat  l^ogefte  [gefd^attet  u^  8  otbe  \ä)oä.  alfu^  fanbe  bc  rab  to 
unfern  i^eten  unb  (eitcn  finc  gnabe  bibben,  bat  l^c  tüolbe  anfecn  ben  jam^ 

5  met  unb  fd^aben  bet  fcrfeh  to  funte  3o]^an^  unb  toolbe  bibben  ben  cr^ 
loerbigen  leeren  9ticoIau^  ßufa  ben  carbtnale,  bat  l^e  be  ftften,  be  men  to 
SDtagbebord^  fetten  ft^olbe,  bat  •men  be  mod^te  fetten  in  be  bot  beno* 
meben  ferlen  to  funte  Soi^an^  in  ber  DIben  ®tab,  bat  bar  in  geo<)j>ert 
morbe,  bat  men  bat  l^atf  to  bem  fc^aben  unb.  bem  butoe  mud^te  to  l^utpe 

10  l^ebben.  unb  bat  fd^ad^  atfo,  ate  bot  gefd^teben  i^  in  bem  anbeten  btabe. 
alfo  ioatt  bet  f etf en  to  funte  öol^an^  et  genant  be  l^elfte  ban  bem  gelbe, 
bat  in  be  fiften  geo^pj^ett  toa^ :  be«  toaö  bifl^unbett  otbe  fd^od  an  gwiben 
gtofd^en  penningen  unb  fulbettoetf. 

[3m  iat  1451  faö  etfebifd^of  gtiebtid^  fein  etfteö  butgtabenbing 

15  unb  beftetigte  ju  fd^e<)))en  ^etet  bon  bet  I)oüen,  §eife  ©tobeman,  §anö 
tfumpfulbet,  C)ennig  bon  @mbben,  ÜRoti^ä  8amb  unb  SÖetnet  gut^^ 
^alen  * .] 

I)at  na  in  bem  52  jat  bet  minten  täte  to  l^ant  na  |>afd^en  betengebe  %^x.  9. 
meftet  ^an6  Srffkbe  be  f^i^en  up  ben  einen  totn  na  bet  5Rien  ©tab 

20  matt,  unb  men  gaf  om  bad^on  unb  finen  gefeßen  j[o  be^  bage«  10  otbe 
gtofd^en  U  ftnet  f oft  unbe  om  to  einem  gefd^enfe  1 0  eüe  toanbe^  teibifd^» 
be  fpi^e  toatt  7  eüen  l^oget  loenn  be  botbetfte  getoeft  toa^ :  be  nie  f^i^e 
ma^  ein  fd^od  eüen  l^od^  unb  18  eßen.  bc  \pi%t  toatt  »ebbet  mit  bü  ge^ 
bedfet  unb  toaxt  be^  iat^  bat  na  na  ^vifd^en  betenget,  ate  in  bem  53  jar 

25  bet  minten  tat,  unb  loatt  bußenbtad^t  to  unfet  btutoen  led^tmiffen. 

3tem  bau  biffem  bot  fd^tcben  btanbe  toeten  gebotften  be  ote  an  bet 
einen  gtoten  dodfen,  bat  men  ot  nid^t  lubcn  mod^te.  be^  femen  tioe  me*^ 
ftet  nt  bem  lanbe  to  ©otingen,  be  botbtogen  fif  mit  ben  tjatlubcn,  fo  bot 
fe  bet  dodfen  fd^olben  nie  ot  ma!en.  alfo  nemen  be  meiftet^  unb  f(ogen 
iTob.  be  olben  ot  tein  af  t>an  bet  ||  doden  unb  gutten  nie  ot  in  eine  ^uben  bi^ 
funbeten,  be  toogen  10  cjintenet  unb  14  ^unt;  unb  l^afebcn  be  dodten 
boijen  unb  be  l^uben  fd^ideben  fe  unben  unb  befttefen  fe  mit  tobe  unb 

1.  9lomiff(^e3.       1^ elften  Ä  2.  mochte  5.  6.  be  c  5.  8.  *baf  tor 'bar' 

ftfflt  A,  9.  Diib  buoe  B.  18.  (cntena^cbe  Ä,  25.  a  b  fe^en  l^in^u :  'ißnb  ju 

(eiben  tl^urmen  ®.  3o^and  fein  fomen  nad)  melbung  ber  fir(!^en  regifter  1236  centner  filet  vnb 
ber  centner  ^at  bamaln  gölten  36  grofdjen.  26.  »an]  cor  AB,  boc^  in  A  »on  fpäterer 

Ǥanb  in  *oon'  corrigirt.  30.  goten  B, 


1.  Sltt«  b€m  5(n]^ange  ya  ©f.  B,  @.      angegeben  iji, 
461,  n?o  aufj^ber  2^ag  Johannis  et  Pauli 


26* 


üortcnben  bat  unb  gloieben  bc  clodcn  ban  unbcn  wp  mit  brogem  i&otte, 
tat  fe  boben  an  bct  ^uöcn  rot  tcart,  unb  gloieben  of  be  nien  l^uben  mit 
beu  oten ;  unb  tounben  bon  be  l^uben  in  be  i^oge  unb  leten  f e  tit  u^  be 
iiloden  gan,  unb  boi^en  np  bet  l^uben  toetcn  1 2  gater,  bar  gob  l^e  mit  bem 
(obe  gloienbid^  ten  in  unb  lobebe  bat  fo,  unb  gereit  »ol.  biffe  clocfen  5 
mafeben  be  mefter^  in  5  toefen  al  reibe  in  bem  53  iar  to  unfer  ürutt)en 
mug.i5.bage  toortn^iinge.- 

[3m  jiar  1 453  toax  ein  graufame  groge  fette,  alfo  baö  ba^  mehren 
teil  ber  beume  unb  tt)einfto(fe  aße^  berfror  unb  bertarb.  ab.] 

5Dar  na  in  bem  1400  unb  59  jar  toart  Ijir  to  äßagbeborc^  ein  nie  lo 
rolanb  t)an  fteinen  gel^autoen  gefat  unbc  gematet.    biffen  rolanb  mafebe 
ein  meifter,  genant  Äunje  »an  Srfforbe.    to  bem  male  loeren  borgerme- 
fter  §ei|c  9tolebe^  unb  §an«  SJÄaurige*. 

[3n  biefem  iare  1159  ^at  man  angefangen  bier  femmerer  ju  i)aUi\r 
borl^er  l^at  man  nur  2  femmerer  gehabt  ^,  a.]  u 

@«<>t.is.       !Deö  fufcen  jareö  be^  bingftageö  na  ßamberti  be^  morgend  to  7  urcn 
fam  to  funte  3acob  up  ben  ferftorn  ein  bedenfteger,  genant  SBabepol, 
na  anioifinge  fomlifer  lube  unb  ftod^  to  ftorme  an  be  clocfen  unb  reip  ut 
bem  torme  *^er  an,  leben  brunbe,  ^er  an,  i^er  an  na  bem  ©reben  SBege, 
mine  leben  fumpan^  unb  flod^  üritifen  an  be  ctocfen  unb  mafebe  ein  grot  20 
gerodete,    aber  l^e  fam  to  untiben  np  ben  torn,  mente  bat  entt>a6  fo  nid^t 
ut  gegeben,  funber  bat  fd^olbe  be^  a^enbe«  to  7  uren  getocft  liebten :  bat 
hoäf  i\ä)tt  bau  gobeg  fd^idungc  anberö  quam,tt)ente  t)or  genomen  toa^. 
alfo  nu  be  upfetter^  be^  toerfeö  bat  fegen,  bo  öeligeben  fe  on  bau  bem 
torn  unb  brod^ten  om  to  eten  unb  to  brinfen  unb  fatten  fif  U  on,  unb  25 
be  bifd^er  femen  ein  beil  mit  orer  toere  unb  fatten  fit  bi  on  ein  biftant  to 
bonbe.  alfo  leit  be  rab  bau  ftunb  an  bc  bre  rebe  fd^epen  unb  l^unbertman 
üorboben.    bar  mafeben  be  jenne,  be  oan  buffem  fpefe  loat  touften,  atfo^ 
bau  errung  bat  men  bar  nergen  mebe  f omen  mod^te ;  bod^  borbrogen  fe 
fif,  bat  men  on  fd^olbe  l^aten  taten  unb  to  borge  bon,  »ente  men  orlof  30 
»an  bem  bomprotjeft  ^abbe,  bat  me  on  mod^te  ut  ber  ferfen  nemen.    al§ 
men  nu  bar  l^en  fanbe,  ||  bo  n>olben  be  U  om  toeren  unb  bar^jegen  ouer  {?J; 
in  bem  f;ufe  legen  nid^t  ftaben  on  toed^  to  nemen.    alfo  toart  bat  bolf  fo 

1 .  »ortvenbcn  Ä         maä^UnQUriMab,  i,  \2toditv  ab.  5.  lobe :  ^(obe  ^. 

19.  t)ritnbc«  B.  20.  mt^nen  B. 

1.  @.  3JJagbeb.  @cfd^.*©a.    1867,  1 867,  @.  276  ff.  aBgcbruifte  SSerjei(!(>m6 
@.  293.  SWagbcburgcr  öärgcmtcijlcr  unb  Ääm* 

2.  3)ic  9lid(>tig!eit  bicfcr'iRotij  bcfla-  mcrcr:  jum  Saläre  1458  »erben  jtoci,  ju 
tigt  ba«  in  ben  SDlagbcb.  (Sfz]^\6}t9-^ü.  1459  öier  Kämmerer  genannt. 


SBud^  III.    1453—1461. 


405 


•  ttoibtcd^tid^  bat  ober,  bat  nte  on  nod^  fine  l^ul^er  ncrgcn  ummc  bcbebtn* 
gen  tüolben.  «nber  biffem  gefd^ic^te  brockten  be  hxatotx  bat  tetlengett  af, 
unb  nten  mofte  on  bat  fetten  np  2  Sßagbeburgefd^e  Henninge*. 

[3n  biefem  jare'foß  bet  n)tl^üt  gentad^t  fein  nad^  bem  anfrl^ut. 
5         3ni  iax  1462  ntnfte  man  l^tr  jtoier  fd^offen,  ein^  uf  SDIattini,  ba§9io».ii. 
anber  ntl^al  auf  ^Pj)»)t  Sacobi.  «Rat  i. 

3m  iax  1463  toat  ^ix  groffe  jjefttlen^,  ab  ] 

3n  bem  1400  unb  60  jar  borbrod^  fil  unfe  l^ete  ban  3)?agbeBord^ 
mit  finem  ca^ittet  unb  mit  bem  rabe  to  Sßagbebord^,  bat  men  nie  ^en^ 
10  ninge  fd^olbe  f(an  unb  be  SßagbeBorgefd^e  marf  fd^olbe  gelben  ebbet  \)oU 
ben  in  toetinge  8  tot,  alfo  bat  me  48  fd^iöinge  fd^otbe  u^  eine  mar!  flan, 
be  fd^otben  8  tot  futber^  l^otben,  unb  42  fot.  fd^otben  eine  mati  getben, 
be  fd^otben  48  tot  futbetö  l^otben,  unb  12  fol.  fd^otben  ein  tinfd^en  gut* 
ben  getben^. 
15  [3m  jat  1460  tourben  fd^e|)en  beftetigt  2^^oma6  ®ut^  unb  §eine 
«obe- 

3m  jiar  1461  fein  in  uneinigfeit  bet  innungen  unb  be«  rat«  bic 
groffen  jtoen  tl^urm  ober  jtoinger,  einet  bot  bet  ^ol^en  ^fotten,  bet  an^ 
bet  bot  bem  ^tofentl^ot,  angefangen  anä)  bcßenbet,  bau  bet  tabt  ti>ax 
20  ju  balo^n  gentälid^  entfd^toffen.  ab.] 

3n  bem  1284  jat  in'funte  Sit^acu«  bage  btanbe  ^omfcotd^  tein^cug.  s. 
af  funbetn  bat  l^u«  tot  §eße,  bat  §an«  Äat  inne  toonet  ^,  • 

35at  na  in  bem  1400  unb  26  jat  in  unfe«  l^eten  l^immelbatt  bageawÄo. 
toatt  geftagen  l^ettod^  ^intif  bau  §otften  i)ot  gtenPotd^  *. 

3n  bem  fuloen  iat  be«  btibage«  bot  funte  äWatgateten  bage  loatt  3uii  12. 
gegte^jen  l^et  ^inti!  C^o^get  botgetmeftet  ban  §am6otd^  mit  bifl^unbett 
botgeten  in  bem  ©unbe  »an  ben  ÜDenen,  mit  ben  babequeften  beftetlet 
mn  Subefe". 


25 


5.  1464  &.        7.  1462  b.        13.  c^ncit  B,        21.  MCCC  »nb  LXXXIIII  5.        27.  fcofceq.  B, 


1.  S^ad^  bem  SScrtrage  öow  3)tcnftag 
naÖ)  S3artl^obmäi  1448  jtDifd^cn  @rj6U 
fd^of  unb  Stabt  (f.  ©offntann  I,  387  f.) 
mtigtcn  toon  jebem  gaffe  SWagbeBurgU 
f(^en  S3icre8  brei  ©rofci^en  3ei(j^etigclb 
gegeben  tocrben. 

2.  S)er  3nl^att  beö  OTnjiJertrage« 
(Ortg.  im  @t.-2l.  j.  äRagb.  s.  R.  (Srjfi. 
iWagb.  XLVI,  4)  toom  ©onnafcenb  naä) 
SacoH  (26. 3uU)  ifi  angegeben  bei  ^off:» 
mann  I,  399. 

3.  S)etmar  (M®rautoffI,  159)  ^nm 


Saläre  1284:  2)e«  iavt^  toorbranbc  bc 
ftab  to  ^ambort^.  bar  fd^ube  fere  grot 
fd^abe  in  öelen  luben,  bc  bar  branbcn, 
nnbc  in  glj^Mi'e-  ^9^.  2:ra^iger8  ^am* 
Burg.  (S^ronif  ed.  ga:|>^3enberg  ®.  63  ünb 
Slnm.  2. 

4.  $«ie^t  1426,  fonbern  1427:  gort- 
fc^ung  beS  S)etmar  bei  ©rautoffll,  42 f., 
tüo  ber  2:0b  ^erjog  ^einrid^«  mit  ben 
einzelnen  Umfiänben  erjä^It  »irb. 

ö.'Uel^er  biefc  Sf^iebertagc  ber  ©am* 
Burger,  auf  beren  <Seite  auc$  bie  Sübecfer 


406 


^6}ö\>pm^xonU. 


Sdi  fcen  tibcn  ate  'tat  concifium  to  S3afe(  toa^,  tpcren  bat  ol  bc  S3el;^ 
mcn.    fe*  fanbcn  or  ambaftatcn  mit  ben  Söe^men  in  ©cl^mcrtanb,  unb 
bat  concifiitm  on  togaf  bat  fe  bat  [acramcnt  tu  ttoierteie  ftaltntffc  mu 
.  :()fangen  mcd^ten. 


ID0  fe  in  bem  conctlio  to  6afel  frflten  mahtbrn  rxtib  hen  pamed  €u$entum   5 
molben  affetten;  mo  keifet  6egemunt  bar  utnme  oan  Hom  qitom  unb  turrbe 

bat  fin  tib* 

!iDe  fulbeu  conciliften  mafeben  einen  anffa^  rnnme  ber  ©refen  toißen 
fe  to  tefcrmcrenbe  unb  geben  aflat  ban  t^ine  unbe  ban  fd^utt  unb  feiten 
liften  fetten  oux  atte  buffe  lanb,  unb  bat  gett  fd^olbe  to  l^ntpe  fönten  ben  10 
®refen  to  orer  teringe :  bat  quam  ober  bat  nid^t  l^en ;  unb  be  ^)atoe6  tod^ 
bc  ®refen  to  ftf,  unb  fe  geben  fif  to  ber  l^itgen  lerlen  unb  »rageben  na 
bem  conctKo  nic^t*.    fe  begraberben  unb  fetten  af  ben  patot^  (Sugenium 
unbe  foten  ben  l^ertogen  ban  ||  ®offo^en  to  ^tt)efe,  be  »art  geißelten  ge^  ^/b. 
ttj^.    bar  na  feit  l^e  ban  bem  ^)etoe^bom  unbe  toart  ein  cartufer,  unbe  15 
Sugeniu^  Weif  nod^  pa'oot^. 

9?a  feifer  ©egemunbe  tt?art  geforen  to  romifd^en  !ontnge  l^ertod^ 
2l(bred^te  ban  Dfterrife. 

3.  fe  bat]  fe^rt  AB.  7.  Der  ®a|  'ffio  fe  —  fm  tibi  fcfcliegt  fld^  in  ben  ^ff.  unmittelbar 

an  tag  ^or^erge^enbe  an,  t9  ift  aUt,  tvie  audbemüiac^folgenten  erteilt,  ttnjn>eifel^aft  lieber^ 
fÄrift.  14.  (gaff.  B. 


fod^tcn,  f.  gortfeljmig  bc§  ©ctmar  Bei 
^rautoff^  II,  45  f.  gfiufu«  ebb.  @.  53  ff. 
2)er  ©cri(!^t  bei  ©rautoff  cr5ä(>It,  bag  bie 
^überfcr,  nad(>bent  fie  über  bic  2)änen  ci* 
nige  S3ortt>eile  erlangt  l^atten,  naä)  $au8 
^cgcn  *unbe  torbe^bcben  nid;t  ber  f^e:^e 
itt  ber  ^ai?e  unbe  öan  ber  Sö^fele,  be  fe 
g^ele^ben  fc^olben,  alfe  en  gbcboben  ira«.* 
Saum  3  ©tunben  nad^bcr  famen  bie  er* 
karteten  @d^iffe  mit  fcftbarcn  Labungen 
unb  fielen  burd^  ben  ju  frühen  Slufbrud^ 
ber  Sübcrfer  in  bic  |)änbe  ber  2)änen. 
2)er  ^txiäft  bei  9iufu«,  ber  anö)  bie  Skr«* 
urt^eilung  bed  Sübedif  c^en  Hauptmannes, 
erfolgt  auf  SCntrag  ber  Hamburger ,  tx^ 
%^it,  fotüie  bie  ©arPeÜung  in  2^ra<ji* 
^cr«  Hamburgi)(i^er  (SlS^roni!  (ed.  löa^- 
$cnberg  @.  J59  f.)  geben  bie  bertorene 
'3(^(ac^>t  ben  Sübcdcrn  fd^ulb,  unb  bar* 
auf  muß  fi^  an<li)  bie,  too^  f^rüc^ttJört* 
lid?e,  9ieben«art  *mit  b.  b.  b.  b.  2.'  be«» 
^ieticn. 

1 .  S)ie  SBäter  beS  Qioncil«. 

2.  3)ie  ^Bereinigung   ber  ©ried^en 


tDurbc  nad^   bieten  SBerbanblungen   in 

tlorenj  1439  in  ber  fünften  @i^ung  ju 
•taube  gebracht,  ©gl.  b.  SÖßeffenberg, 
2)ie  großen  Äirdf>enbcrfammlungen  beö 
15.  unb  16.  3abrb.,  Sonftanj  1S45, 
S8h.  II,  424  ff.  '3n  beme  futi>en  parc 
[1439]  bo  quemen  bele  )ßxiiaim  ber  ®re* 
fen  to  glorentin,  bar  be  ^att?eö  bo  bat 
conciUum  geledf^t  l^abbe,  unbe  gl^eöen  fi! 
unber  l^orfam  ber  iS)iIgl^en  romefd^en  fer* 
fen.^  gortfeljung  bc8  2)etmar  hü  ®rau- 

toffn,  81. 

3.  Sugen  IV.  tourbc  in  ber  (34.) 
©itjung  bc«  (Soncile  bom  25.3unil439 
abgefegt.  %dq  legte  1449  feine  SBilrbe 
uieber  unb  ftarb  1450.  @(j^rötf^XXXlI, 
158  f.  *3n  beme  fulbcn  jare  forcn  bc  ban 
SBafel  c^nen  anberen  patoi^,  ben^^ertig^eu 
bau  ©aöo^cn,  g^^ei^eten  ^mebeu«,  unbe 
nomeben  en  ^an?e«  gclijf.  beffe  5lmcbeu« 
n>a8  e^n  olt  man  unbe  tiabbc  oöer  ge^ 
gt^eben  f^n  lanb  unbe  »a«  gl^cgl^on  in 
cne  clu8  ebber  in  e^n  clofter.'  gortfe^ung 
be«  2)etmar  bei  ©rautoff  II,  bo. 


r 


ött^m.    1440.  407 

5DaT  na  in  bcm  1400  unb  40  iarc  toaxt  gcfotn  l^crtod^  ^eberid^ 
Dan  Dftcrrüen  to  romifd^en  foninge,  in  bem  50  iax  tijatt  l^c  gcctonct 
to  feifcr*. 

3n  bcm  jat  na  ber  ioxt  (S^rifti  unfcö  leeren  1400  nnb  in  bcm  26 

^  toaxt  bat  concilium  to  ©afd  bctengct.  U  bcn  tiben  tcgnctcbc  patoe^  6u^ 
gcniu«  unb  Icifct  ®tgi«munbu«.  bat  fufce  concilium  toarbc  ban  1431 
jatc  locntc  to  41  jarcn  bcr  minren  tat*,  bi  bcn  tibcn  loolbc  bat  conci* 
lium  bc  ®rc!cn  reformcrcn  unb  bringen  fe  in  einbtad^t  bcr  romifd^cn 
!crlen.    ba  ummc  toorben  ot>cr  butfd^c  tanb  fiftcn  gcfat  in  ben  ftcben  in 

to  ben  oocrftcn  fcrfcn,  unb  tt>art  Dorfunbigct  gnabe  unb  aflat  t)an  pin  unbe 
t)an  fd^utt  allen,  bebe  orc  aimcfen  unb  or  o<)j)er  in  be  fiftcn  gct)en;  unb 
bat  fd^otbc  lomcn  to  i)\xipt  ]Den  ©rcicn  to  orer  tcringc,  tocntc  fc  fd^olbcn 
to  öafet  to  bem  conciKo  fomcn,  alfe  fe  beben  mit  oren  ambafiaten,  bat 
cttifc  boctoreö  unb  t)orftcnbigc  menne  toeren.    bod^  toorben  fe  bar  nid^t 

^5  reformerct,  funbcr  fe  femen  to  SRomc  to  bcm  patot^t  unb  üorbrogen  fil 
mit  bcm  ^)att)efc  f o  to  l^orbenbe  na  toonl^cit  unb  toife  ber  romifd^cn  fcrfcn, 
alfo  bleif  bat  gelt  in  bcn  fiftcn  beftan  unb  fam  bar  nid^t  l^cn.  bar  na  in 
bem  bribbcn  ebber  bcirben  jar  leit  bifco^)  3Kagnu«  to  ^ilbenfcm  bc  fiftcn 
mit  bcm  gelbe  ut  bcm  bome  ncmen  unbe  vcp  einen  toagcn  toer^jcn  unb 

30  ruüebcn  mebe  ut  bcm  J)amborc  to  ©tUrtooIbe'  u^).  bat  bteif  bar  bi.  bar 
na  nid^t  tauge  Jar  quam  l^crtod^  §inri!  t>an  ®run^loif  fulfad^te  fincr 
manne  unb  ncmen  be  fiftcn  mit  bcm  ©rcicngelbe  ut  bcm  bome  to  ®run^^ 
toif  unb  ti)or<)cn  bc  u^)  einen  toagen.  bar  fat  mcbc  np  bc  l^crtod^  mit  finen 
^ulperen  unb  tcit  l^aftigcn  bribcn  na  SButfcnbuttcI.    bat  bteif  bar  futDc6, 

25  unb  mit  bem  ©refengclbe,  bat  l^ir  to  ben  tibcn  gcfammelt  toad,  bat  ttjart 
an  Sgelcn  üorbutoct. 

3n  bcm  1 400  unb  64  iar  qucmen  l^ir  in  biffe  tanb  j^atocöbuücn 

*unb  brebc*,  unb  mart  torfunbiget  grot^ gnabe  unb  aflat,  unb  toorben 

nfL  W^^  Ö^f^t.  bat  aftat  toa^  'oan  t)in  unb  t>an  fc^utt.  ||  bc«  fd^olben  bcilaftid^ 

4.  gebort  B.      «Die  3a6re8ja^I  1426  ifl  too^I  nur  <Sd)reibfel&Ur.        6.  M.CCCC.XXXVj  A, 

9.  bubcfd^e  B,        21.  *jor'  fe^tt  B,      .  22.  »an  bcr  gartoetamer  B.     __  24.  baftigm  AB, 
28.  'tvart'  in  AB  l^intcr  'aflaf.  28.  29.  f.  g.  w.  B. 

1.  gricbrid^III.  tourbe  am  2.  gebr.  3.  ©tcucrtvdb  a.  b.  Snxierjie,  un- 
1440  jum  tönige  gewählt  unb  am  19.      »eit  JpllbcSlj^eim. 

mäii  1452  -  nic^t  1450  -  in  ^om  4.  SDie  Äreujbuac  «ß.  $iu8  II.  ift 

äum  taifer  gefrönt.  \)om  22.  October  1463.    m\)txt^  über 

2.  S)a8  (Soncil  ^n  SBafcI  tt?nrbe  am  biefen  ^rojectirtcnÄrenjjug  bei  bcm  gort- 
27.  toguft  1431  eröffnet;  am  25.  3uni  fcfeer  be«  2)etmar  (ed.  ©rautoff  II, 
1448  befd^roffen  bic  Sßäter  baS  (£onctl  272 ff.).  S5gl.  ^äberlin,  2)entfdt>e9ecid^8* 
tta6)  Saufanne  jn  tericgen.  gefc^idbte  VI,  518. 


408  ®di)'6p^m6)xonit 

lüCTben  bc  na  oter  mogelid^eit  or  opptx  getjen  ebber  be  einen  tüe^enet  nt^ 
mafebe  mit  teringe  jegen  be  S:otfen  to  ftribenbe  ebbet  be  futöe^  ntebe  ten 
melbe,  unb  toaxt  fo  t)or!unbiget  bat  ein  bei(^  fd;oIben  teen  na  SSenebten. 
bar  fd^otbe  of  fönten  be  l^erto^  ban  Surgnnbien  mit  belem  bofle  nnb  ein 
beite  na  9?ome  nnb  bort  na  Slndona.    bar  fd^olben  fe  to  fi^e^^e  gan  afle  s. 
nnb  fo  t)ort  fegelen  na  S:orf^e.    ein  beitö  fd^otben  teen  na  Ungeren  to 
bem  foninge  nnb  np  be  l^atoe  bort  np  beS:orten.  be^  toorben  i)ele  jnnge^ 
i?ol!e«  reibe  nt  biffen  tanben,  afö  ban  ber  fee,  nt  §otften,  ut  ©enemarfen, 
nt  grei^Ianbc,  »an  3Refe(enbord^,  Homeren,  nt  ber  SJKarfe,  nt  ber  ©tefien, 
nt  ©äffen,  nt  SÖeftt)aIen.  bar  tt?eren  mebe  monnife  ^aj^en  ftnbenten  fd^o=^  lo 
ter  leien  ebbet  nnebbel  lo^tube  borgertinber  ]^anttt)er!eö(nbe,  mefter  nnb 
fned^te,  bntDer  arferlned^te  nnb  aüerteie  boö.  bit  boß  fam^be  fif  in  ^artie, 
ein  jottjetf  ^^artie  l^abbe  ore  fnnber!en  banneren,  nnb  nemen  mebe  l^arnefd^ 
ifrenl^obe  fd^itbe  jaden  ^>anjer  ftribejen  armborfte  nnb  l^anbfcuffen.    ein 
beit^  J3artie  nemen  mebe  njagen  mit  f^)ife  fpef  botteren  !efe  broge  blefd^  i^ 
ftofoifd^e.    mit  biffen  paxtkn  loeren  bete  l^ertifer  tube  nnb  rite,  be  be^ 
getbeö  genod^  mebe  l^abben  to  borterenbe  up  ein  jar  ebber  mer.    funber 
be  meifte  beit  ban  ben  Partien  l^abben  nid^t  bete  getbe^  mebe,  nnb  toor  fc  . 
qnemen  in  be  ftebe,  bar  beben  fe  nnb  gilben  to  l^nl^e  to  orer  reife,    to 
leften  ioart  beö  bibbenbe^  fo  bete  bat  beö  ben  Inben  borbrot.  bit  öolf  tod^  20 
fo  l^en  in  gnber  anbad^t  nnb  tjrimobigen  ein  beitö  na  Ungeren,  nnb  ein 
beil6  togen  ^en  na  SBatlanbe.    bar  tod^  be  meifte  beit  Ijen  l^ir  nt  biffen 
tanben  unb  qnemen  ein  beitö  to  3Senebien,  bar  cnquam  be  ban  S3nrgun=* 
bien  nid^t.    ein  beitö  togen  na  5Rom,  unb  bar  qnemen  be  Dubefd^en  al 
meiftid^  to  l^o^je:  aber  fe  eni)unben  be^  nod^  to  3Senebien  nod^  to  5Rome  21t 
fo  nid^t,  atö  bat  l^ir  to  taube  borfunbiget  voa^.  of  togen  orer  bete  toorban 
to  Sindfun,  bar  men  to  fd^epe  gan  fd^otbe:  bar  enbunben  fe  be6  of  fo 
nic^t.    atfo  ging  be  reife  nfd^t  t>ort  nod^  in  Ungeren  nod^  bau  SSenebien " 
nod^  bau  2lndEona.    atfo  tt)art  bat  botf  tt^ebbertoenbid^.    be  rifen,  be  nod^ 
to  oorteren  l^abben,  togen  na  l^itgen  fteben  1|  unb  bor  be  taub  unb  bor^  ^2;^ 
fegen  fif  unb  togen  njebber  to  taube,    be  armen,  be  neue  teringe  i^abben, 
ber  ferben  bete  toebber,  er  fe  in  SBattanbe  femen.    bau  ben  armen  ber 
bleif  toete  na,  be  ni(^t  toebber  to  taube  femen,  njente  bete  toorben  cranf 
Mn  l^unger  nnb  fmad^te.   ein  beit^  toorben  bot  geftagen  unb  ftogen  fif  of  _ 
futoe^  unbertang,  unb  ein  beit  getjangen,  unb  be  toebber  to  taube  qnemen,  35. 
toeren  cranf  unb  jammertif  toorben.  bar  mat^  mattif  an  benfen  unb  teen 
foban  reife  nic^t,  l^e  en^ebbe  benn  nod^  to  t^orteren,  ift  bat  mer  fo  queme. 

2.  *mcbe'fe^'t5.  12.  bür  J.  13.  ottn  B, 


SBuc^m.     1447-1467.  409 

4 

[3m  fetten  jare  tu  bie  Sol^ant^  et  ^auli  fa^  b.  ijriebtic^  fein  anbet 

butgratoenbtng  unb  beftettgte  ju  fd^e^)>en  Subtptg  Sllman,  Xf)oma^  9tofce, 

•     "ißetet  ®emterf(^Ieben,  SEile  Stnbon),  Subef e  bom  Seite  unb  Reifen  $RuIf ^  * . 

unb  bie  alten  fc^e^^en  tüaren  §an^  Silting,  2^t(e  SBoIterftot^),  §ennig 

5  üon  (gmbben,  SWottl  8ant,  S3?ernet  gür^afe. 

3n  biefem  jäte  am  tage  Sßarttni  ftar6  erfe6.  gtiebrtd^.  ab.]  oiotj.u. 

9?a  gobe^  gebort  1400  unb  47  Jar  lad^  be  U\ä)cp  öan  Soinc  bor 
©oft  in  ©eftbaten  ^.  ben  quam  to  l^ul^e  be  tanbgreije  ban  ÜDoringen  mit 
einem  l^ere  ber  ©el^men,  be  l^eit  men  brabanten.    tiuffe  lantgrabe  SÖtt* 

10  l^etm  ban  ©oringen  mit  ben  brabanten  togen  na  ©ottingen  unb  bort  na 
9lorten  ^  —  bat  borbrenben  fe  —  n\>  be  J)an  ^arbenberd^,  be  be^  (ant=^ 
graben  öienbe  tDeren,  unb  tod^  bort  na  Simbefe  —  be  borbingebe  ^t  — 
unb  t)ort  otjer  be  SÖefere  unb  leibe  fif  tjor  be  8tj)^e:  aber  fe  enfc^affeben 
bar  nid^t  öete.    alfo  tod^  be  lantgraöe  mit  ben  brabanten  bort  bor  ©oft 

15  to  bem  bif(^o^  ban  ßolne,  bar  legen  fe  bor  mit  i^ereiS  craft,  be  ban  ©oft 
^eilben  fif  menfif  unb  toerben  fif  fontifen  unb  bel^eifben  or  ftab  unge- 
tounnen.  unber  be6  toorben  to  rabe  atte  faffefd^en  fteben  mit  bifc^op 
9Dtagnu«,  be  or  l^obet^ere  toa^,  unb  mafebeu  ein  l^erebart,  unb  btfd^o^> 
9Äagnu^  entfeggebe  bem  lantgraben  Mn  J)oringen  unb  tDart  reibe  mit 

20  ben  fteben  unb  togen  om  entegen.    Ute  bit  be  lantgrebe  bornam,  l^e  braf 
up  t?or  ©oft  mit  ben  brabanten  unb  tod^  ^aftid^  na  §effentanbe,  unb 
mit  i)Viipt  unb  rabe  be§  (antgreben  t)an  Reffen  unb  ber  l^erfd^o^  i>an 
©runfttjtf  quam  ^^  tttjifd^en  ®ottingen  unb  bem  (anbe  to  Reffen  loebber     ^ 
in  !Doringen.    be  bifd^op  üan  ßolne  tcdi)  of  af.    atfo  bleif  ©oft  unge^* 

25  lounnen. 

3n  bem  1400  unb  in  bem  67  jar  tod^  bifd^o^j  ^ol^anne^  t?an  ÜKag* 
bebor(^  be^  fonbage^  topr  funte  SKerten^  bage  mit  finer  manfc^o^  unb  9^o».  s. 
mit  ben  borgeren  )oan  9Kagbebord^  bor  (Safborbe  unb  legen  bar  einen 
bad^,  unb  toart  bod^  mdi)t  geftormet  nod^  mit  buffen  gefd^oten,  tDente 
i?3a.  S^ebertf  unb  S3ernt  »an  Slloen^feben  mit  oren  ijrunbeti,  be  bar  ||  np 
ireren,  f(^reüen  an  ben  bifd^o^)  unb  fod^ten  gnabe.  be^  toart  bar  fulbeö 
gebebinget  bat  be  ban  2ltten^feben  moften  tt?ebber  getreu  ben  name,  bat 

II.  9i ortet  B,        18.  aWaijno  B.       20.  entijcgcn  B.       21.  ^effti*  B.       3'.  teeren  u^  A. 

1.  5lu8  bent  3ln^ange'jtt  $f.  B,  St.  bie  auf  bie  <Soe(!cr  ge^be  bejüglid^e  Site* 
46  J.  ratttr  angcgekn. 

2.  Ueber  bie  ge^be  gegen  @ceft  f.  3.  Störten.  5Bg(.  ^atemann,  ®e* 
gortfet^ung  be«  2)etntar  bei  ©rautoff  II,  fc^ici^te  ber  Sanbc  Sßraunfd^treig  unb  ?ü* 
107  ff.   SBart^oIb,  ©efd^ici^te  toon  ^üefi,  neburg  I,  676  f. 

1855,  e.  241  ff.  @.  243,  2(nm.  2  ift 


410  @(i^8!|)^en(i^rontt. 

bar  nod^  to  i)opt  toa^,  uiibc  tt>att  ban  ftutit  an  u^  toagen  gclaben  unb 
be^  anbern  bage6  l^tr  in  be  ftob  gebort,  iinb  toat  ban  beut  gube  geiiomen 
i^a^f  bat  moften  fe  bcrborgen  unb  toben  to  bctalenbc  na  erfantniffe  unfe« 
J^ercn  bau  SWagbcbord^*,  mit  beut  fulocn  gube  l^abben  be  bau  Sdn^lato 
10  terling  lafen  utebe,  unb  unfe  borger  l^abben  bar  9  tcrting  tofen  utebe.  5 
t)i[fc  gefd^id^te  tt>eren  be  tan  ©reßlatoe  banfnamid^  unb  faufcen  unfern 
J^eren  beut  btfd^o))e  eine  juben  bau  cjabeteu  unb  12  eßen  bau  toitten  ba^ 
luaffe.  beut  rabe  biffer  ftab  fenben  be  bau  SSrefetato  1 2  cjiutener  topptx^ 
to  einer  buffen  unb  utafelon  unb  attent  bat  fe  foftebe  bor  ein  gefc^enfe, 
itutute  ben  toitten  bat  fif  unfe  ^ere  unb  be  rab  uttt  beut  l^arbeften  jegen  be  lo 
"bau  2Uben^Ieben  tt)oI  bar  an  betoif eben,  f o  bat  bat  gut  toebber  to  redj^te 
•quam. 

[3m  jar  1468  ift  ber  t^umj)robft  bon  Sttagbeburg,  SEilo  bon  Irote 
genant,  bifc^of  ju  3)2erfeburg  tt>orben.  ab.] 

®ar  na  in  bem  1400  unb  in  bem  68  jare,  bo  nja^  l^ir  unb  in  biffen  15 
knben  ummelang,  atö  in  ©äffen,  bi  ber  fe,  bor  bem  §arte,  in  ber  3DtarIe,  ^ 
tuer  tifc,  alfo  bat  men  l^ir  bo  4  fd^et^el  tt)eiten  lofte  bor  einen  gulben  unb 
2  fd^e^jel  bor  ein  fd^of  unbc  3  fd^e^et  roggen  bor  ein  fd^of  gr.  unb  4  fd^e^ 
ptl  gerften  oor  ein  fd^of  unb  4  fd^e^)el  l^aberen  bor  ein  fd^of,  bat  toa^  be 
toif^jel  bor  3  gulben  ebber  6  fd^of,  unb  ftunt  fo  bi  einer  toife  bau  |)ing^  20 
ften  tt)eut  to  l^eremtffen :  bo  toart  bat  bet  beiler.    be  bau  §alberftab  ^aU 
ben  bo  bete  fomö  unb  ganje  tDagen  bot  brobe^  bau  l^ir. 

3n  buffem  futben  jar  ma«  be  bart  to  2l!en,  unb  toart  bo  l^ir  ben 
bürgeren  borboben  bau  bem  rabe  bi  ttt)en  marlen,  bat  bar  netmanb  fd^otbe 
f;en  teen  umme  abenture^  mitten  l^ertogen  greberife^  bau  ©run^u>if  mit  25 
finer  fettefd^ot),  be  bo  l^arbe  bi  bem  toege  na  2lfen  befeten  toeren  unb  nod^  | 

nid;t  bafte  bettd^^eit  toa^  ttoifd^en  om  unbe  ben  fteben.  bar  umme  unb 
umme  feferid^eit  toitten  mofte  men  bar  nid^t  ben  ten,  funbcr  bruiDen  unb 
megeben  loa^  nid^t  borboben  to  Slfen  to  tDanberenbe. 

3n  buffem  futben  jar  toa^  ein  lott  fommer  unbe  nat,  ujente  eb  re*  30 
genbe  bete  unb  be  fonne  fonbe  nid^t  bete  1|  fd^inen  bor  ben  tt>otfen,  f 0  bat  ^^3^^ 
bat  !orn  nid^t  fonbe  ri))  »erben,    bar  umme  loart  ein  f|)abe  erne,  unb 
atmme  bete  regend  toitlen  bteif  bete  forn^  beftanbe,  beibe  np  bem  l^atme 

3.  lauen  5.      erfentn.  B.  8.  bamafiffn  5.  9.  bat :  toat  5.  14.  ftfefttl^inju: 

^biefe«  gef(!^l((^t«  ocn  (ScoHu.'  b  i^at  no^  las  (Sttat :  ^Chron.  Merseb.  lib  2.  Cap.  53.' 

(33g(.  ».  Subetoig.  Kell,  Mss.  IV,  451.)        16.  oor  ber  B.        21.  bat  »eteir  B.       |26.  'na 
2t!.'fel&a  J5.  31.  'otU'ftWB' 

1.  SBgl.  SBol^tBrüc!,  ©efd^kcf^t  toon  Stbcnökben  11,  140  f. 


I 


8u(]^ni.    1468.  411 

unb  bat  reibe  gebunben  toaö,  bat  to  tne^  tt>art  in  bem  öelbe.  mm  fonbe 
cf  nid^t  l^atoe^  getDitmen  untme  beö  tegen6  toitten.  in  betn  fufeen  l^et- 
tiefte  Mcif  of  be(e  ader^  nnbefeit  Mn  bete  regend  unb  fnibc  toillen.  bit 
toa^  al  ummctang  in  bnffen  lanben,  beibe  l^ir  unb  bor  beme  ^arte,  in 

h  bem  ftid^te,  in  bem  Srunfmilcfd^en  lanbe  nnb  in  bet  2War!c. 

3teni  in  bem  fulben  yart  toaxt  ol  neinerleie  btud^te  ganj  rit^e,  atö 
appcl  itxn  ferfebern  pUxmen  |>erfefe.  aße  foban  obet  l^obbe  nenen  natura 
lifen  fma!.  be  tijatnote  iporben  toaterid^  unb  fonbcn  nid^t  fere  ti^  mx- 
ben  ban  lulbe  unb  regend  toegen,  tpcnte  eb  regenbe  fo  mere  alle  bage  ebber 

10  be^  nad^te«  t^an  unfer  t>rutt?cn  bage  ber  toteren  mentc  to  ®^moni^  unb  oct.  28. 
3ube  bage. 

5Deö  fufocn  l^ertDefte«  in  funte  granci^cu«  bage  in  ber  meinttoefen  oct.  4. 
bei  ein  grob  fne  ti)oI  bote^  bidfe*    be  fne  ö)a^  toeif  unb  bat  tof  toa^  uodf 
nid^t  t>an  ben  bomen  bauen,  bar  bleif  be  fne  up  beliggen  unb  reite  bete 

15  ^oten  af  unb  bome  enttoe,  unb  bete  tctgen  brudtebe  be  fne  bernebber  unb 
reten  bau  ben  bomen.  in  ben  l^otten  unb  tootben  unb  u<)  bem  ^arte  be^ 
ten  bete  beme  umme  unb  reten,  unb  be  tetgen  f^teten  af  unb  tjeten  nebber 
bau  ftoarniffe  be^  fnee^,  unb  be  mege  borbeten  bau  ben  bomen,  bat  men 
genod^  l^abbe  np  to  ronien,  fd^otbc  men  bor  ober  »anbern. 

20  5De^  futt?cn  jare^  enfonbe  of  be  tt)in  ntd^t  ri^j  toerben  ban  regen  unb 
bau  futbe  unb  bat  be  funne  nid^t  bete  fd^inen  !onbe,  \o  bat  be  toinbcren 
nid^t  Ȋffen  nod^  fote  nod^  ri))  toerben  !onben;  funber  bau  ben  fotben 
fi^ren  ü)eber  bteif  be  toin  o!  l^art  unb  für,  fo  bat  men  ben  to  tiben  niä^t 
tefen  fonbe;  unb  bat  tt>aö  nid^t  allein  l^ir,  funber  o!  in  granfen,  bi  bem 

25  SRin,  in  ÜDoringen,  in  ber  2Rarfe.    bar  umme  tarn  be6  ^ermefteö  l^ir  to 
Sßagbebord^  nein  moft,  fo  bat  in  funte  5IÄerten^  abenbe  toart  nein  nie9io».io. 
tt)in  nod^  mo§  gebrunfen  in  buffen  bren  fteben  to  SKagbebord^,  bat  bi 
menfd^enbenfen  bod^  to  i>orn  ni  gefd^een  toa^.    funber  be^  tjeirben  bage^ 
i?4a.  «Ä  SÄartini  ||  femen  l^ir  ttt)e  üernbet  Äoperger  nic^  toin^,  be  futbe  tt>a^9»o».i5. 

30  für  unb  bod^te  nid^  bete. 

3n  bem  futt?en  jar  at^  in  bem  68  jar  to  l^ant  na  funte  SWargare* 
ten  bage  l^erbarbe  be  marfgreüe  greberi!  )oan  SSranbenbord^  in  bat  ®kU 
tinfd^e  taub  *  unb  l^erbe  in  bem  taube  unb  tod^  t>or  ®arj  imb  loan  bat 

15.  3n  -B  ifl  über  ^poten*  toon  einer  ^anb  be«  tjorigen  3a^rl^.  '^ro^)fenrcifer'  gef(^riet»en. 
19.  nimen-B.  29.  SRcrtini -B.  31.  'in  bem' fe^lt  ^. 

1.  '3tem  bi  bcffcr  futten  t^b  marf*  ...  unbc  in  bat  erfte  »an  Ijie  bat  flot,  ge* 

grct)e  grebcrif  toan  ^ranbenbor(^  toor*»  ^cten  be  SBerrabc,  bat  tüart  entc  toorrabcn 

farantelbc  grot  »oll  unbe  to(^  in  bat  lant  bormibbdjl  bem  ntolrc,  be  in  ber  molen 

to  Stettin,  bat  em  be  feifer  gegci>en  ^abbe  tta«.    bama  tod^  l^c  öortan  in  bat  lant 


412  @(]^ö^^cn<]^rcnir. 

unb  todf  t>oxt  tjot  bc  SScirrabe  unb  tDan  bat.  l^c  toan  ol  be  Sofenife  unb 
bat  ftcbcfcn  to  bem  S3an  unb  iaäf  ix  6  ö)e!cn  in  bcm  lanbc  nnbehinmtert, 
boc^  cni^abbe  tfz  mä)t  ot)crt)etc  t)oDfe«,  f unbet  l^c  l^abbe  f unte  6t  1 5  bufcnt 
j)olfe«.  bat  feten  fttfic  to  betbc,  leeren  unb  ftebc,  unb  Ictcn  on  6etcmen. 
to  tcftcn  quemen  bc  t)an  ©unbe  unb  be  t>an  ®ti<)e^n)oIbc  unb  anbete  5 
ftebe  mit  on  unb  bef^tefen  einen  t)tebe  tmifd^en  ben  ntatfgtetjen  unb  ben 
©tettinf d^en,  unb  nenten  bat  in  bage  toente  to  toinad^ten ,  unb  bat  bc 
matfgtetjc  getöunnen  l^abbc,  bat  fd^otbc  fin  B(it)en  ebbet  fd^otbe  ungebaget 
fin,  •  bo  bat  alfo  Bef^tolen  toatt,  bo  tuniebe  be  ntatlgtetjc  uttt  beut  l^ete 
unb  bemanbe  be  )otxx  ftebe  unb  6otge,  be  f)t  tounnen  l^abbe.  atfo  Uäf  l^e  lo 
toebbet  na  bet  9Katfe,  toente  l^c  toa^  bet  l^etctiatt  mobe  ttjotben,  bar 
umme  bat  l^e  nein  bobet  nod^  fpife  nid^t  bete  met  enl^abbe.  be  tab  t>an 
SWagbebotd^  lenbe  bem  mat!gt)et)en  to  bet  futoen  teife  oten  l^oDctman 
gtebetüc  ©taut  mit  36  ipctben  unbe  mit  bten  toagen  mit  f<)ife  unb  i^a^ 
treten  unb  mit  ben  :|3autDetun  unb  Itnen  ftibben  mit  anbetem  getebc.        15 

))an  iber  groten  Klodien  in  btm  ibome^  too  unbt  man  be  %t%oUn  toart. 

siug.  12.  3n  bem  1400  unb  68  jat  be«  Jjtibage«  J)ot  unfet  btutoen  ftub=* 
miinge  i)öt  mibbagc  ttt?ifd^en  1 0  unb  efeen  tüatt  gegotcn  bc  gtotefte  clocf e 
in  ben  bome  in  bem  l^otjc  ttoifd^en  bem  ©ubenbotget  böte  unb  funte 
Satbaten  ca^eüen,  bat  bo  inne  toonbe  l^et  3Äat]^eu«  oan  ^tote.  ate  nu  20 
be  f))ife  gefmoften  unbe  gat  toa^,  bat  be  fj^ife  to^cn  fd^otbe,  bo  quam  be 
bombefen  unb  etlife  boml^eten  mit  on  unb  ein  beifö  bet  \)icatien  mit  einet 
ptoceffien,  mit  ctujen  unb  t)anen,  mit  bem  l^ifgcn  factamente  unfe«  l^ctn 
3^efu  ßl^tifti  unb  unfet  teilet  J)tutoen  fd^tin  unb  funte  SRauticiu«  l^obet 
unb  funte  Sat^etinen  i?inget.  mit  biefet  |>toceffien  gingen  fe  ||  umme  be  ^4^, 
fulen,  bat  be  fotme  unb  bat  be(be  be  dodfen  inne  ftunt,  unb  fungen  fatoe 
tegina  unb  (efen  be  letanien,  unb  be  biafen  taö  funte  Sol^anne«  etoange* 
tium,  unb  J?e(e  gubet  collecten  tootben  gelefen.  buffe  fube  dodfc  i^eft  bi 
tioen  l^unbett  cjinteneten,  toente  bat  toeten  tool  3  i^unbett  cjintenet  in 
gefat.  fe  leten  meftet  §intife  l^alen  t)an  ©anfefe  ut  ^tu|en,  be  be  glodfen  so 

» 

17.  ».  bage  fr.  B,  22.  be  t>.  B,       25.  m.  fcer  ^.  B.       30.  gcfant  B, 

unbe  »an  bat  flot  Zor^tUntct  nnbc  etlifc  toclbe.    mer  bo  ib  quam  U  natiöitatU 

anbcr  (lote,    et  toan  ^e  be  ftat  ®ar^e  -marie,  bo  n>art  bat  orloge  in  bagc  gcfet* 

unbe  fummelfc  anber  flcne  ftebe,  unbe  tet:  io6)  entDort  bar  ne^n  trebe  af.' 

bebe  groten  fd^aben  mit  rotte  unbe  mit  gortf.  be«  3)etniar  bei  ©rautoff  II,  314. 

branbe.  of  öorberff  l^e  bele  gube«  forneS,  ^gt.  ©roi^fen,  (Sft\6f.  ber  ^rcug.  ^oUti! 

bat  getrebbet  h)ort  unbe  b(ef  u^^e  bem  II,  \,  350. 


SÖü6}Ul,    1468.  413 

got.  be  fufee  meftcr  ^abbe  o!  bc  apc\idclodtn  gcgotcn  to  funtc  Sol^anfe, 
et  be  tome  afbrenben.  be  !uic,  bar  be  form  in  ftan  fd^otbe,  l^obbc  quaben 
grünt  t>an  fanbc,  fo  bat  bc  forbe,  be  gefat  tpcrcn,  bctengbcn  na  to  botgcn 
mit  bem  ertrüe.  alfo  mofte  men  bc  fufen  to  beibent  fiben  »oberen  mit 
ö  breberen  nnb  paU  bar  bor  [toten,  of  toart  bc  grünt  »ol  :|?ale  geftot ;  bar 
(eibe  men  brebc  ooer  l^er,  fo  bat  be  flebc  mit  bem  betbe  unb  forme  bar 
np  quam  to  ftanbe.  bi  anber^atben  jar  toarbe  bat  tool,  er  bc  form  ge^ 
mafet  toart  unb  be  toreibinge*  of  toart  tpclfe  tib  gebetbet  na  ftiüen  da^ 
ren  unbe  bequemen  toeber,  toente  be^  j[are«  tx>af  bete  regend  unb  toinbc^. 

10         3n  bem  1400  unbe  in  bem  68  jiare  toart  pam^  $autu^  mit  ben 

carbinalen  unb  anberen  bifd^o^jcn  unb  boctoribuÄ  to  rabe  unb  entfatte 

-  ben  foning  to  ©e^men,  genomet  ®erf^!  ban  *?5obcbra,  t>an  bem  foning-^ 

rif c  to  33e^inen  unb  berobebe  on  ber  Jocrbid^eit  be^  foniglifen  namen  \ 

fo  bat  men  on  borbat  nid^t  foning  nomen  fd^otbc  funber  einen  fetter  unbe 

15  gunncr  ber  bel^mifd^en  fetterie,  be  ^t  lange  tit  ge^olben  unb  borbebinget 
^abbe  jegen  ben  ftot  to  SRomc  unb  to  fmal^eit  ber  ^ifgen  criftenen  ferfen, 
unb  bebe  on  in  ben  l^ogeften  banne  mit  bem  btofe  ber  »ormatebinge  unb 
bebe  of  in  ben  fufeen  banne  (Serfifeö  föne  35ictorinum  unb  So^annem 
SRodian,  ©eorgium  ^an  §)ennenberci^*  mit  alle  ore  feIfei^o|5  unb  mebe- 

20  i)\xlptxm  unb  aüe  bc  iennen,  be  on  f)Viip^n  ebber  gunnen  ebber  rat  geben, 
unb  aöe,  be  on  af  unb  to  borben  fj)ife  forn  branf  fott  ^arnefd^  tt)ere  ebber 
ioa:|?en  unb  be  meinfd^o})  mit  on  ^ebben,  fe  toeren  geiftßf  toertlif  ebber 
bau  toat  ftate  ebber  merbid^eit  bat  fe  loeren.  l^ir  umme  unb  u|)|)e  bat 
men  be  fetterie  borftoren  mod^te  unb  utroben,  fo  mp  unb  cfd^ebe  be  t)a^ 
iföi.  '^^^  ^^  toertüfen  i^anb  to  ]^uf^)e  unb  mafebe  einen  tegaten  ben  ||  bifd^op 
bau  gerrarc  unb  gaf  ben  fine  mad^t  unbe  getoatt  fif  bar  in  to  bearbei^ 
benbe  unb  to  to  reijenbe  be  toertitfen  borften  unb  alle  gemeine  criftene 
bolf  jegen  be  ©el^men  unb  fetter,  bc  U\(i)op  bau  ©regtato  toart  ben  le^ 
gaten  to  l^uljjc  gegeben,  bc  fu(bc  patot^  *?5aulu^  gaf  flne  büßen  unb  brcbc, 

30  bebe  innc  ^citben  bat  crujc  to  ^)rebigenbc  unbe  ben  criften  an  fif  to  ne- 
menbe  jegcn  be  fetter,  unb  gaf  in  ben  fufoen  buüen  gnabe  unbe  aflat  ban 
|)in  unb  »an  fd^utt,  unb  bebot  be  ben  fegaten  to  borfunbigenbc  in  aßen 
biffen  tauben. 

1.  ^Dßo^oUnd.  B,  19.  ^ennt>o(^  B,  23.  »artic^eit  B.  28.  »nb  b.  B, 

32.  ttorfunbigunbe  B.  33.  tanbe  B. 

1.  2)ie  SBufie  $.  ^aul«  II.,  burd^  ncuert    @.  3orbatt,  ®eorg  öon  ^obe- 

»etd^c  ©irfif  t)on  ^ob^brab  mit  bem  '  brab,  @.  220  unb  243. 
©anne  belegt  »urbe,  ijl  t>om  8.  2>ecbr.  2.  @«i|io]^nc3tt)eifeI®icgovö.$eim* 

1465.  3al^r«  barauf  »urbe  berS3antt  er»  bürg  gememt.S5gl.3oiban,a.a.O.@. 225. 


414  <S(i^ö!p^end^ronif. 

S)ed  quam  in  Um  futocn  jatc  ^it  to  SDiagbebord^  ein  batüotenbto* 
bet  ban  funte  grancifcu^  erben  ban  bem  legaten  gefant  unb  to  getotcn 
ban  unfen  leeren  ban  SDlagbebotd^  unb  fteid^  \ip  beiS  fonbage^  bor  funte 
Sffiertcnd  bagc  in  ber  barooten  fer!en  ^ir  to  3ßagbe6ord^  u^)  ben  ^rebing^^ 
ftole  unbe  borfunbigcbe  be  tnl^olbinge  ber  bullen  unb  ber  breoe  unb  bebe  5 
©erfife  ben  fetter  ntü  finer  \d\äfop  to  banne  unb  borfd^ot  be  mit  tid^ten  unb 
bortubbe  fc  mit  ber  ctoifen  unb  ))rcbigebe  unb  an^erbebe  bat  bot!  bat  cruje 
an  to  nemenbe  jegen  bc  fetter ;  unb  100  fif  be  l^ebben  fd^oIben,unb  be  be  gnobc 
unb  bot  aflat  ban  ^)in  unb  bau  fd^utt  borbenen  tootben,  toat  be  bon  fd^ot 
ben*  i)t  oorfunbigebe  bat  in  bem  bome  toorbe  ein  fifte  gefat,  aU  eb  fd^ad^.  la 
bar  fd^otben  bre  flötet  to  fin,  ben  einen  fd^olbe  l^ebben  be  U\äfop  ebber 
bat  capittel,  ben  anbern  be  rab  to  SUiagbebord^,  ben  bribben  fd^olbe  i)t 
oorujarcn  ban  be^  legoten  megen.    bat  fufbc  aftat  mod^ten  borbenen  rifc 
unb  arme,  ein  jotoelf  na  finer  mogetid^eit,    be  bat  cruje  onnemen  unb 
togen  futoen  mebe  be  fetterie  to  oorfiorenbe  unb  or  btot  bar  umme  is 
borgitenbe,  fd^olben  bid^ten  unb  ruioe  unb  leibe  l^ebben  bor  or  funbe,  unb 
ein  iotoeß  fd^otbe  teringe  mit  fif  nemen  to  fe6  mantiben  unb  fd^otbc  nic^t 
bar  to  bebeten,  be  fulben  fd^olten  borbenen  feben  jar  aftateö  ban  :()in  unb 
ban  fd^ult  unb  feben  farenen.    be  bar  futee^  nid^t  fomen  mod^ten,  be 
mod^ten  ein.  ebber  ttot  ebber  mer  brome  rafd^e  menne  utmafen,  loeret  bat  20 
^e  fo  bete  bormod^te,  unb  geben  ben  foban  tering  mebe,  al^  bor  gefd^reben 
i^.    of  mod^ten  ttoe  ebber  bre  einen  utmafen,  ebber  beir  ebber  bibe  ebber 
feffe  ebber  tein  u^  bat  ^ogefte  einen  utmafen.    be  fo  neimanbe^  utma^ 
feben,  ||  mod^ten  in  be  fiften  geben  bau  orem  gube  jotoetf  na  finer  bor^^  n^t. 
moging  unb  na  fin^  bid^tbaber^  rabe,  at^  ban  Muntert  gutben  einen  itf)^  25 
mifd^n  grofd^en  ebber  fo  oete  anbern  getbe«  unb  ban  oifl^unbert  gutben 
ein  ]g>atben  gutben  unb  ban  bufent  gutben  einen  ganjen  gutben ;  unbe  bc 
bar  getobet  ^ebben  bebebart  to  ^itgen  fteben  to  ganbe,  mod^tcn  fo  bete  in 
be  fiften  geben,  at«  fe  np  bem  toegc  borterben :  bar  tt)orben  fe  be«  tof te« 
mebe  quit  unb  borbenben  bat  futbe  a^at    bit  affat  mod^ten  borbenen  ol  3<> 
atte,  be  unred^t  unb  ooet  geiounnen  gub  unber  fif  l^abben,  fe  n)eren  giftttf 
ebber  totxtiit,  bat  »er  bau  fimonie,  t>an  toofer,  ^an  robe,  tian  bobbetie, 
t>an  beiberie,  bau  betfd^erie;  fo  borber  bat  fe  ber  nid^t  l^ebben  fonben,  ben 
fe  bat  gut  unred^t  af  gerounnen  l^abben,  fo  mod^ten  fe  bat  gut  ebber  ein 
beit  bau  bem  gube  in  be  fiften  ftefen  to  l^ut^e  to  bed^tenbe  jegen  be  fetter  35 
na  ore«  bid^tbaber«  rabe  unb  foban  aftat  borbenen.  be  bit  aftat  borben^^ 


16.  »orgctenbe  B,      'unb'  »oc  'ruir«'  fel^ft  B.         23.  'eintn'  Wt  B,         TJ,  e^nen  1^^  JB. 
30.  mt  B.       »orbm  b«  B»  32.  f^mcnic  AB.  36.  '».  b.  b.  a.'  fc|tt  B, 


53uc!^III.    1464—1466.  415 

ben  mit  oren  otmefcn  unb  mit  crem  gelbe,  atö  bot  gefc^reben  i^,  fce 
mochten  ein  joioelf  fctfen  einen  botftenbigen  flofen  Hc^tbabet,  mit  be^ 
rabe  mod^ten  fe  in  bc  fiften  tuttif  ebber  bete  geben,  ein  iott>eI!  na  finet 
mcgelitj^eit,  unb  be  modf^te  fc  afifolberen  ban  allen  funben,  beibe  in  U\^op^ 
5  unb  pam^  fafen,  ein^  in  bem  tebenfce  unb  in  bem  teften  fin^  enbeö.  fce 
loning  banUngeren  bebe  gtoten  blit  jegen  be  fetter;  be  fd^otbe  ef  ein  ^ere 
unb  ein  borer  toefen  berjennen,  be  bat  cruje  u^)nemen  jegen  be  SSe^men 
unb  fettere,  be  fufce  brober  borfunbigebe  of  na  inl^oft  ber  buüen  bat 
men  fd^otbe  |)roccffien  gan  umme  be  beir  tiefen  atte  tib  in  bcn  nien  man 

10  in  üüzn  fteben,  bar  bit  aftat  üorfunbiget  toart,  be  t)rocejfien  fd^otbe  men 
gan  na  rabe  ber  pxtlatti^  toor  bat  bequemeft'toer. 

3n  bem  1400  unb  64  jqxt  bc6  manbage^  na  9?^colai  bi  11  ^oren5)ec.io. 
tDart  einbred^tid^tifen  ban  ben  bomi^eren  geefd^et  unbe  gelorn  to  erjebi^ 
\(S}opz  to  aOlagbebord^  be  ertoerbige  bifc^op  öo^anne^  ban  aJiunfter,  ein 

15  l^ertod^  »an  ©eieren  unbe  ^)a(tanbe^grebe  oam  9tine\    bar  na  in  bem 

66  jiare  bc^  f onat^enbe^  oor  ber  crujetocfen  toart  be  f ulbe  bifd^o^)  ^ir  ^er*  «»»r.  25. 

lifen  in  gebort,  bar  toeren  mcbe  bele  leeren  unb  borften,  ate  ^ertod^  ®tef* 

,ft  fan  ban  «eieren  ||  ein  bom^er  to  (Sotten,  be«  jutoen  mop  Manne« 

brober,  unb  marfgrebe  greberi!  Mn  SSranbenbordE^  unb  anber  leeren  unb 

'20  greben  ribber  unb  fno^jen  unb  of  be  bifd^o^)  ban  iöronbenbord^  unb  be 
U\ä)cp  ban  i^hn^f  alfo  bat  fe  ^abben  bi  ttoen  bufent  ^jerben.    be  ^eren 
unb  bat  brombe  botf  loart  a(  gef^3ifet  u^)  unfe«  leeren  l^obe  be  toit  be  ^eren 
i^ir.  toeren.  be«  anberen  bage«,  bat  ma«  be«  fonbage«  bor  ber  crujenjef en,  scjjr.  26. 
at«  bc  ifÜQt  ferfe  finget  bocem  jucunbitati«,  bo  fang  bifco^)  3o]^anne«  be 

25  i^omiffen  ^ir  in  bem  bome.    be«  manbage«  bar  negeft  bor  mibbage  reit2tpr.27. 
bifd^ob  So^anne«  unb  mit  l^ertod^  ©teffan  fin  brober  marfgrebe  gteberif 
ban  S3ranbenbord^  mit  ben  anbem  ^eren  unb  greben  mit  einer  groten 
fam^juinge  mit  trum|>eten  unb  baffunen  t>an  bem  9lien  3)iarfebe  ben  Sre* 
ben  SBed^  entlang  na  bem  marfeb  bor  be  loben,    bar  fat  ^e  af  unb  ein 

30  bei(  ber  leeren  unb  gingen  unber  be  loben,  be  bifd^o^)  ging  ftan  u:|?  be 
banf  legen  bem  marfet»  bar  quemen  be  borgermefter  mit  bem  rabe  u^ 
bat  marfet  jegen  ben  W\ä)op.  bar  lueren  of  be  borger  gemeine  vip  bem 
marfet,  bar  loart  bem  bifd^o^j  gel^ufeiget  ban  bem  rabe  unb  ber  meinl^eit 
na  n)ife  unb  loonl^eit,  a(«  be  i^ulbinge  pkdjt  to  to  gan.    bar  na  t»art  om 

4.  h.  »an  h»  B,  5.  enbe  B,  8.  unb  be  mochte  fe  abfoitjcren  —  unb  fettere;  3Jnb  ber* 
felbe  bcic^ttjater  mochte  ban  i^ne  abfotuirn  »on  alten  funbcn  aiidv  in  casibus  reeeruatis.  a  b. 
13.  9.  be  e.  B.       32.  lEIe  SBorte  'bar  —  marfet'  festen  B,       33.  be  b.  5.    gemei?n^ei?t  B.. 

1.  SBqI.  Hin  Chron.  Magd.  365  f. 


4 1 6  <Bdf'6ppijx6)Xi>mt, 

mpr.  28.  ge^^utbigct  in  bcr  ®ubenborc^.  be^  binftagc«  bar  negcft  »att  om  gcl^ut* 
biget  in  bcr  5Wien  ®tab  unb  reit  fo  borban  mit  bem  raarfgrcben  na 
SBoImerftebe. 

[3m  jar  1466  ift  bic  jiefe  uf  aßertei  laufman^tpar^e  gefatjt  loorben, 
bie  man  nod^  gibt,  ab.]  5 


3m  jar' 1473  ^ing  man  ^ir  einen  juben,  .genant  3faac,  bei  bcn  füf- 

3an.26.fen  anf  nnb  neben  i^ne  jtpen  l^unbe.  bi^  gefd^a!^  montags  nad^gabiani. 

5ipr.i5.  3m  fetben  jare  fconnerftage«  in  ber  martertood^en  tpart  bie  ^otfeern 
brude  mit  ben  breien  pfeilern  fertig. 

<Dec.io.        3m  iar  1475  montag«  bor  Sncie  ftarb  b.  3o]^an  nnb  ^atte  regirt  10 
11  jar. 

3an.  6.  3m  iar  1476  am  tage  trinm  regnm  ift  jn  bifd^obe  crh)e(et  Srneftn«; 
ein  l^erjog  jn  ©ad^fen,  l^er^jogen  ßrnefti  be^  d^nrfürften  fol^n.    barnad^ 

Oct.28.am  tage  Simonis  et  3nbe  ift  er  l^ir  eingefüret  unb  tt>ar  bamaln  nur 
gelten  jar  atV  unb  er  l^atte  bei  1000  ^)ferben  bei  i^me  tüar  ber  l^erljog  15 
bon  ®ad^fen,  ber  margraf  »on  83ranbenburgf,  ber  lanbgraf  bon  §effen, 
ber  I?erfeog  bon  SJrunfd^toig,  ber  bifd^of  bon  §)ilbe^^eim  unb  anber 
l^ern  mei^r. 

ge6r.2.  3m  fetbeu  jare  umb  tid^tmeffen  ift  bie  iubengrube  gebatoet  unb 
au^gefuret.  20 

3m  iar  1477  loar  fo  ^rter  iointer,  atö  lange  nid^t  ge^efen  toar» 

«teciubierje^en  tage  bor  toeinad^ten  finge  e^  an  ju  frieren  unb  ftunbt  in  einem 

twärsi.l^arten  froft  bi«  uf  mitfaften,  ganzer  breier  monat  lang. 

3m  felben  iare  in  ber  erne  jogen  bie  l^ern  bon  3J?eiffen  bor  Que^ 
betburgf.  25 

t)io».i6.  ■  3m  felben  iare  bingftage^  nad^  2)lartini  beftetigte  b.  Srnft  nett)e 
fd^ej):|?en,  nemüd^en  ©artotomeu«  bom  Äetre,  baccalauri  3o^an  5l(man 
Subtoig^  fon^e,  §an«  Slfman  §einrid^«  foulte,  (Siliaj  ©ermerfd^teoen, 
ßone  bon  ßmbben,  Säubern«  Äammermeifter ;  unb  bafetbft  tpar  fd^ultei« 
§)eine  S3obe,  ber  toar  aud^  in  bem  fetben  iar  fd^uttei«  morben.  30 

3m  jar  1478  ift  ju  ^aüe  ein  uneinüeit  jtoifd^en  bem  rabe  unb 
:pfan]^ern  erftanben,  unb  ift  b.  Srnft  bom  rabe  ju  ^i(f  gefobert,  toeld^er 

15.  über  lOOD  ift  üon  onberer  ^anb  5000  9ef."()i-«ben.  28.  (5iriacu8  h,  'CiUacu«  Sof«n» 

fcevci^'  Sln^ang  uon  B.  29.  ©leut^eriu«  B. 


«u^III.  417 

bic  ftabt  am  tage  ^antaleoni^  cinn^amc  unb  nam  il^ne  atte  trl^e  ^3rü)ite:=3uTi28. 
gten  frcil^citcn  unb  gctcd^tigfetten  unb  botbrante  it^c  Bricbe  baruber. 
-  barnad^  im  fofgcnbcn  iaxt,  ate  im  j[at  1479,  üc^  er  au«  bem  einen  ttfox 
ein  geVDaltig  fto«,  @.  SD^ori^burg  genant,  etbatoen,  an  toeld^en  ber  etftc 
5  ftein  gelegt  ift  am  aben  cort)ori«  d^rifti.    I^iel^et  l^aben  ade  ftebte  bitlid^Simia. 
ein  auffeilen  unb  bebenden,  tool^in  fie  uneinifeit  brengen  !an. 

3m  iax  1479  ift  b.  @rnft  bon  SDlagbebuvg  abminiftrator  bed  ftift« 
§alberftabt  geworben. 

3m  jiat  1481,  in  bigifia  Urbani  umb  2  ul^r  nad^mittage  fiet  l^it  einanai24. 
10  gtoffer  l^aget  fo  gro«  afö  l^ünereiger,  unb  ein«  teite  afe  mittelmeffige 
flaäf  ej)fel,  unb  betbatbe  gar  bt(  lerne«. 

3n  biefem  jäte  toat  ber  gral  ju  ©raunfd^toig,  unb  tt>ar  bie  Sfbe 
fel^r  gro«  unb  tl^atc  grofen  fd^aben. 

3m  jar  1483  toar  ^ir  im  ftift  gro[fe  tl^eurung.  auci^  toaren  bie  bon 
15  SDiagbeburg  in  furd^t  megen  iri^e«  bifc^oöe«  Srnefti,  atfo  ba«  fie  l^itf  ber=» 
fd^rieben  bon  S3runfd^tt)ig  unb  anbern  ftebten. 

3m  jar  1484  toar  ein  trudfenev  fommer,  aüe  h)etbe  berborrete  unb 
ber  gerfte  bliebe  aud^  ba«  meieren  teil  nad^. 

3m  felben  fommer  am  abent  Ubalrici  regente  e«  l^ir  fo  fel^r,  at«  e«  sutis. 
ita  in  40  jaren  nid^t  getl^an  l^atte,  unb  l^agelte  mit  unter  unb  tl^at  groffen 
fd^aben.  aud^  toar  t^eurungl,  ber  toeifee  galt  ber  toif})eI  ad^te  gulben,  ber 
rogf  6,  ber  gerfte  6,  ber  l^aber  A%  gufben. 

3m  felben  fare  toar  aud^  l&ir  gro«  fterben,  toar  ein  lanbtfterben, 
unb  fing  an  umb  3acobi  ünb  toerl^etebi«  auf  SDlid^aeli«.    in  biefem  fter^3uU27. 
"25  ben  ftorben  biet  oornel^mer  teut  unb  fonberßd^  biet  jiungfratoen.    anbere  ^ ' 
fd^reiben,  bi«  fterben  l^ab  angefangen  nmi  bfingften  unb  getoerl^et  bi« 
aWartini.  gj,^.n. 

3m  felben  iare  toaren  ber  ftabt  feinbe  bie  bon  Soerobe  unb  Äo^)t)e 
3alman. 
30         3m  jar  1485  galt  ber  n)if^)et  toeifeen  fieben  fd^odt  grofd^en,  ber 
ti>if})et  rogge  bier  fd^odt,  ber  gerfte  fünf  fd^odt  unb  ber  l^aber  brei  fd^odf 
unb  1  ort. 

3n  biefem  jar  Ratten  bie  bon  äJiagbeburg  biet  toiberfto«  bon  feinben 
unb  aüertei  bofen  teuten  unb  anä)  über  ba«  oon  irl^em  eigenem  bifd^ooe, 
35  unb  bi«  jar  toart  il^ne  biet  genl^omen  auf  ber  ftraffen. 

3m  jar  1486  ift  feifer  50iafimilian  ertoelet  toorben. 
3m  fettigen  jar  montag«  nad^  Söefii  fein  bie  bon  S^^^^f*  nibertegt3iia24. 
i>on  irl^em  feinbe,  bem  bon  Di^fato.  er  fd^fug  bei  25  tobt  unb  fürete  irl^er 
bei  30  gefangen  tocgf. 

etdbte(iöronifen.  vii.  27 


418  <B^ö^pm6)xomt 

.Suti25.  gfm  fclbcn  iare  in  bet  ernc  utai  3acofci  ift  §atberftabt  bon  i,  (Sr^ 
nefto  bctaftcrt  unb  etjtgcnl&onicn.  er  läge  baüor  4  »od^cn. 

JDecs.  SSor^er  in  felbcn  iare  umb  conce^jtioni«  SWatiac  mar  bet  untoilil 
6.  ßrneftt  mit  bcr  [tobt  aRagbebutg  bertr.agen  toorbcn.  babci  unb 
über  toar  getoefen  ]^er|og  Sltbred^t  Don  ©adj^^fen,  bifcä^oDc«  Srncftt  too*^  s. 
tcrn  btubcr;  unb  ba^  fc^uttciffenambt  toat  febtg  geftanben  bret  ganfeet 
jar  tong,  bon  h.  Srnft,  ^(^  mit  bcm  btc  ftabt  nncinig!,  toolte  nid^t  bc^ 
ftcttgen. 

3m  jat  1488  in  bej:  faftcn  toort  georbnct  bod  aüe  SKarta  auf  bet 
gtoffen  gtoden  abcnt«  unb  morgen«  ju  fd^tagen.  lo 

3m  fettigen  jiatc  mittood^en  in  bet  fa^nad^t  fd^neietc  e«  fei^V/  unb 
batnad^  bie  erfte  tood^en  in  bet  faften  batoete  e«  eifenbW.  baoon  lam  im 
fetbe  fo  gto^  getoeffet  ba«  e«  ju  ©eftotf  unb  in  anbern  botfem  »iel  l^eu^^ 
fet  unb  fd^eunen  umbtoatf  unb  toegtriebe. 

mov.22.       3m  jar  1489  fontag«  t>ox  Sat^arinen  ße«  fid^  b.  (Stuft  Itonen  ju  is. 
3Äagbebutg,  unb  ba«  tl^at  bet  b.  oon  SKetfbutg  unb  bet  b.  J>on  §)abels^ 
betge.  babei  »aten  bet  alte  gtaf  S9tun  J?on  Quetfutt  unb  gtaf  ©ebl^ott 
unb  gtaf  3SoItabt  J?on  aWan^fett, 

3«ni  7.  3m  jat  1490  montags  nad^  ttinitati«,  toie  man  ba«  abta«  getoeifet 
i^atte,  tt>at  l^it  gtoffet  ^off,  unb  bed  bifd^oDe«  t>old  famb  anbetn  l^etn  20 

3utti  17.  tauten  fd^atf  auf  bem  SSteiten  Sege.  batnad^  bonnetftage^  nad^  3Siti 
fiel  ^agcl  ate  gtoffe  eiet  gto^  unb  fd^tuge  umb  SBobnetftebt  öiel  \>k^t^ 
tobt,  biffet  l^aget  ging  an^  SBefttoaten  l^et  butd^  ba^  lanbt  ^übe^l^eim 
Staunfd^toeig  3Äagbebutg  3etd^oio  SÄatde  5Rc)>))in  "ißometn  ^teuffen 
^olen  unb  tl^at  aüentl^alben  gtoffen  fd^aben,  2& 

3n  biefem  jäte  \pxa(fy  an6)  bie  öpn  SÄcfgbebutg  an  l^etfeog  55tiebttd^, 
d^utfütft  JU  ©ad^fen,  umb  bie  öetfa^ten  fd^toffet,  aU  ®ummet  Sföenoto 
SRonni«  unb  ® ottoto :  ö)0Üe  bod^  ii^ne  bie  toe^tunge  bet  atten  munfe,  bie 
bie  ftabt  tu  t)otjeiten  batauf  getl^an  l^atte,  nid^t  geben,  unb  fein  in  ben 
fad^en  oon  beiben  j^atten  fd^icb^tid^tct  etioelet.  le^jtid^  ift  bie  fad^  J>et*  3t> 
ttagen,  unb  bie  butget  behielten  batan  itl^en  ^)fanbtfd^illing. 

a)iaii.  .  3m*iat  1491  am  tage  SBalbutgi«  ftot  e^  p  nad^t  unb  fiel  fd^nel^» 
unb  be^  anbetn  tage^  ftot  e«  nod^  fetl^et. 

gebr.  25.  SDatuad^  fteitag^  nad^  3nt)ocaöit  ift  gtaff  S3tun  i)0n  Quetffutt  an 
bet  ))eftilen^  onl^e  m^entid^e  Ie^n6etben  i^etftotben  unb  bamit  ift  bau  bie  3& 
gtaffd^aft  jum  meldten  t^eit  bem  etfeftifte  SKagbebutg  unb  ba^  anbet  teil 
^et^ogen  Sllbette  i>on  ©ad^fen  (bem  gto^üatet  l^et^ogen  3)ioti^e«)  l^eün^ 
gefallen,  bie  butgl  Quetffutt  l^at  b.  ßtnefto  batnad^  gel^utbiget  im 
iat  1496. 


«w^in.  419 

3m  iat  1493  ^m  b.  drnft  bie  jutjen  öu«  bet  ©ubcnButg! 
öetjagt. 

©t6  an  bi^fe  jeit  l^at  man  bon  ben  fd^ep|)cn  ön  ben  bifd^of  nid^t 
ctp^eüitt,  fonbern  ba^  urtett  auf  uubortoanbtcm  fu6  nad^  laut  be^  täubt* 

6  rcti^t«  ♦ .  • .  fttAffett  ein  beffet^  finben  uub  bamtt  fid^  an  bie  p^aii^  jicl^en 
muffen;  unb  ate  umB  btcfe  jeit  ungefe]^tti<3^  o^j^jeüitt  iborben  unb  ber 
bifc^of  bie  a|)^)cöation  angenomen,  l^at  bet  tabt  mit  bem  bifci^obe  fid^  in 
ted^tii^en  ftrteg  unb  au^ttog  begeben,  bod^  l^tt  bet  bifd^of  bie  apptüa^ 
tion  attjnnel^meh  et-§alten, 

10  9m  iat  1497  ift  b.  (Stuft  mit  bet  ftabt  bietet  ittungcn  bettVagen 
ttjotben,  unb  l^att  il^me  bie  ftabt  gegeben  6666  gulbeu;  actum  fonnabent^ 
Signete  bitgini«.  «  San.  21 . 

3m  jat  1501  fa«  b.  @tnft  fein  anbet  butgtabenbing  unb  beftetigte 
ju  fd^e|))>en  S^oma«  bom  Seite,  $etet  Spotting,  5EiIe  §at(fftto,  3utgen 

15  ©etmet^Ieben  unb  Settmann  Sofen* 

3n  biefem  jäte  betjagte  l^etfeog  §eintid^  bon  Sunebutg  ctti^e  feinet 
ebeöeut,  ate  ßontabe  bon  SBettl^eim  unb  anbet,  batumb  ba^  fie  be6  tabt« 
i3on  ©tunfd^toig  gefanbten  (tüeld^e  aufm  tage  ju  Sunebutg  bei  il^me  ge* 
mefen  unb  et  il^ne  geleibe  unb  fid^et^eit  jugefagt  l^atte)  gefangen  unb 

20  befd&a^t.    unb  nad^  bem  biefetben  betjagten  fid^  ju  itl^en  gefteunben  in« 
ftift  5!Kagbebutg  begeben  unb  ba  an(i)  be«  l^etfeogen  bettoanbten  biefetben 
betfotgten,  ift  babutd^  ba«  ftift  in  biet  toege  mit  mottt  btantt  unb  taube 
befd^ebigt.  at«  abet  bet  b.  betl^alb  jut  toetl^e  ju  -gteifen  anl^ubc,  ift  biefe    . 
fad^  butd^  ]^et<jogen  g^iebtid&e  unb  l^etfeogen  30]^an  bau  ©ad^fen  ju 

25  Quebetbutgf  alfo  betttagen  iDotben,  ba«  bet  l^etfeog  bon  Sunebutg!  bem 
btfd^obe  etlid^  igelt  ju  dbtca^t  geben  muffen,  utfad^  biefe«  betl^alten« 
toat,  ba«  l^ettäog^eintid^  bon  SStunf d^tt)ig  bet  ettet  e«  mit  benfelben 
ebelteuten  atfo  angelegt  l^atte,  bamit  et  etfatn  mod^te,  ioa«  mit  feinem 
bettctn  bie  ftabt  ©tunfd^tbig  bot  l^enbel  unb  betttege  ^^tt^,  toie  bau  aud^ 

30  bei  ben  gefangenen  tat«})etfonen  etlid^e  btiebe  befunben  tootben. 

3m  jat  1502  nad^  ttinitati«  flÄen  an  bet  btüdten  übet  bie  Keine  3J?ai  22. 
@tbe  3  fteinen  t>feilet  l^etnibet. 

3mjat  1504  . 

35         3m  i<ix  1505  ift  bie  otbnung  übet  bie  toittfd^aften  gemad^t  unb 

5.  Surfe  öon  tt)iDa  einer  ^atben  3«if«/  b«r^  ?Punfte  JejeiÄnet,  in  &  ifi  bie  Surfe  nit^t  ange? 
beutet.  12.  &  täft  l^iet  ben  gangen,  in  feinen  ^au>>t)>un!ten  Bei  ^offmnn  I,  447  jf.  »ieber« 
gegeBenen  3Sertrag  folgen.  15.  ©ennefd&Ieüen  o.         Safe  a.  23.  't>.' fe^U  «. 

34.  6  f^jringt  »on  1502  gtei«^  auf  1505  nUx. 


27* 


420  ^6}opptn6}xeml 

pnUidxt  JDOTbcn  öigißa  ))Utiftcationi«  Söiarie,  tocld^c  orbnung  man  nod& 
l^eut^  tag«  anno  1565  ivaa  ml^eren  teife  l^elt» 

9ipr.23.  3tti  jat  1509  umb  (•  3orgcn  tag!  toaxt  bct  alte  tl^nmbtl^otm  bc== 
gunt  l^o^ct  jn  baiocn. 

Umi  bicfc  jeit  tft  aud^  ba«  gcbein  ber  ausgegrabenen  tobten  ju  f ,  5 
3o]^anfe  i>or  bem  teiij^l^aufe  erltd^  begraben  in  bcm  fteiniocge,  unb  ift  ber- 
felben  ein  groffe  mennige  getoefen» 

ftbpt.u.        3m  jar  1510  bingftagS  naci^  mifericorbia«  bomini  began  man  bo« 
l^au«  aufm  Heiberl^ooe  ju  baiocn,  bar  in  borjeiten  bic  iuben  inne  getoonet 
l^atten,  unb  loart  gebaioet  ju  einem  toanbt^aufe  unb  ju  einem  tan^l^aufe,  10 
unb  ift  genant  toorben  ba«  nctoe  l^auS, 

3m  iar  1513  ift  ein  netoer  l^irS  aufm  mardte  gefaxt  toorben, 
unb  toaren  bamatn  burgermeifter  ^einrid^  SBeftbl^at  unb  §ennig 
®torm. 

s«o».ii.        ©i«  iar  toar  ein  l^arter  tointcr,  ftunbe  bon  Süiartini  bi«  auf  tid^t^  15 

gebr.  2.  meffen  be«  1514  jare«,  unb  toar  fel^r  gros  manget  an  meißle,  atfo  baS 
man  baS  brot  fel^r  ftein  bud^,  anäf  toart  gebatoet  bie  eine  \pi^t  ju  f. 
Ulrid^  nad^  bem  Sranbe  toaxt^,  unb  ber  fnojjf  toart  baruf  gefaxt  am 
tage  grancifci,  unb  toaren  batt)meifter  D.  Zffoma^  SWorife,  SSerner 
»on  ©mbben,  §eine  Sel^rmann  ein  bedter  unb  ßubefe  ©d^onebubet  ein  20 
bratoer. 

3m  felben  jare  mittood^en  bor  Saurcntii  ftarb  b.  Srnft  ju  §aöe 
auf  f.  aWori^burgl  unb  toart  gen  SDlagbeburg  gefuret  unb  in  ben  t^umb 
in  feine  cof^eßen  unter  baS  meffingSgrab,  baS  er  felbft  furft  bor  feinem 

«ufl.  10.  tobe  l^atte  mad^en  faff en,  begraben  in  f.  Saurentü  tage,  unb  ad^te  graf cn  25 
trugen  i^ne  in  ba6  grab,  unb  ber  bifd^of  Don  iöranbenburg  Riefte  feele^ 
miffen,  unb  il^ne  toart  eine  Iteine  tafel  ins  fard  auf  bie  bruft  gelegt, 
barin  toar  gegraben  toie  folgt:  Ernestus  Ecclesiae  Magdeburgensis 
Archi  Episcopus,  primae  Germaniae  et  Halberstadensis  ecclesiae 
administrator^  Dux  Saxoniae^  Lantgravius  Thuringiae  et  Marchio  so 
Misniae,  anno  domini  1476  Aetatis  suae  anno  duodecimo  postu- 
latus  Obiit  Halls  in  arce  divi  Mauritii,  Mercurii  tertia  Augusti 
anno  1513. 

3iiiii28.  ©arnad^  bingftagS  nad^  3ö^anniS  im  fommer  toart  ertoelet  b,  3lt 
bert,  margratjen  3o]^anfen  bon  Sranbenburgf  fo^n.    barnad^  montags  35 

®iptA2.möf  unf er' fratoen  geburt  toart  er  ertoelet  ju  ^alberftabt,  bamad^  »art 
er  JU  SÄeinfe  aud^  er^bifd^of  unb  d^urfurft:  atfo  l^atte  er  brei  gewaltige 

1.  tvec^e  a.       2.  ^anno  1565'  fi^U  h.       17.  ha^  a.       32.  ^Mercurii*  ifl  in  b  aujgeflrid^en. 


«ud^m. 


421 


fttfte,    et  ipar  ein  tDcifer  unb  fricbfamct  futfte  unb  tegtrte  bt^  man 
fd^ricbc  1545. 

3m  jiar  1515  fontag^  Subtiate  fd^Iug  ba^  toettet  l^ir  bcn  2lattetn«Dr.29. 
itl^cn  lonig  tobt,  gtaff  SBitl^cIm  bon  SRofenberge  bon  t^nc  genant,  unb 
5  tft  in  f,  Satl^atinen  fiteren  begraben, 

3m  jat  1516  toax  f)xx  t)eftiten^. 

3m  Jelben  jatc  bonnerftag«  am  tage  S.ol^anni^  unb  ^avAx  fa«  b. 

5llbert  fein  etfte  butgtabcnbtng  unb  beftetigte  ^tp\izn,  nemßd^  Sel^nl^att 

50lerfe  boctotem  unb  finbicum,  Raffen  5ltbenfci^Ieben  b.  mebicine,  So^att 

10  Söhiüer,  §etnti^  ©tj^ftebt,  ^aiol  SSJottet^torff,  3acob  @mibt,  gride 

Äetel^afen- 


4.  toq  a. 


■,f" 


Urfuttfeenan^ttg. 


1. 

Stttred^t,  StjBifcJ^of  üon  5IWagbc6utg,  üBereignct  bcm  äWiniflerial  ÜDietric^ 
t)on  ©tct)cn  ba«  ©d^uttl^eigcnamt  in  SWagbcBurg,  tooöon  tiefer  öier  ^funb 
iäl^rlid^  jur  SWemorie  (SrjBifd^of  3Bi(i^mattn«  ju  geben  t5erfj)rid6t.     .      5 

1213.  äuguft  21. 

(3u@.  138.) 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Albertus  dei  gracia 
sancte  Magdeburgensis  ecclesie  archiepiscopus^  apostolice  sedis  le- 
gatus.  ne  sopite  controversip  reviviscant  et  morbumpaciantur  que-  10 
stiones  abolite  recidivum,  ad  ea  que  racione  previa  statuuntur  ad- 
jutoria  scripturarum  non  inutiliter  providentur.  cumigiturpieme- 
morie  venerabilis  dominus  et  predecessor  noster  Liudolfus  archie- 
piscopus  officium  prefecture  civitatis  nostre,  quod  schulthedum 
wlgariter  appellatur,  in  jus  reduxisset  feudale,  illudHenrico  militi  15 
de  Kume  ministeriali  ecclesie  conferens  et  concedens,  eo  quod  id 
ipsum  ecclesie  crederet  expedire,  duo  ipsius  militis  filii  post  mor- 
tem ejus  idem  officium  succes3ive  unus  post  alterum  tenuerunt. 
cumque  post  obitum  utriusque  illorum  nos  prefati  predecessoris 
nostri  vestigiis  inherentes  Teoderico  de  Parchem  ministeriali  ec-  20 
clesie  officium  prenotatum  contulissemus  in  feodo,  vidua  militis 
supradicti,  mater  illorum,  tam  nobis  quam  eidem  Teoderico  im- 
portuna  multiformiter  extitit  et  infesta,  unde  ipso  Tiderico  de 
Parchem  tandem  sepedictum  beneficium  in  nostris  manibus  re- 
flignante  et  renuntiante  prorsus  privilegio,    quo  super  hoc  mu-  25 

13.  Luid.  C*  16.  Kunre,  Kume?  25.  muniveramus]  mumyeraviinus  C. 


Urfunbcnanl^ang.  423 

niveramus  eitndem^  nos  officium  ipsum  Teoderico  de  Steden 
ministeriali  ecclesie  nostre«  genero  vidue  memorate,  cum  ea  juris 
plenitudine  du^mus  conferendum,  ut  uxor  ejus  post  mortem 
ipsius  idem  feudum  teneat  et  successive  post  eam  ad  omnes  legi- 

5  timos  feodorum  ipsius  Theoderici  descendat  heredes.  ipse  vero 
corporaliter  prestitit  sacramentum^  quod  jura  nostra  nobis  et  suc- 
cessoribus  nostris  tam  in  porcionibus^  que  ex  ipso  officio  uos  con- 
tingunt,  quam  in  pmnibus,  que  commodum  nostrum  respiciunt 
vel  honorem^  illibata  servabit.  juravit  preterea  coram  nobis,  quod 

10  quatuor  libras,  quas  felicis  memorie  Wichmannus  archiepisGopus 

predecessor  noster  ad  anniversariam  ipsius  agendam  memoriam 

in  eodem  officio  ecclesie  assignavit,  in  festo  beati  BsuiJiolomei 

apostoli  sine  defectu  aut  qualibet  questione  singulis  annis  solvet. 

'  ut  igitur  hec  nostra  concessio,  sicut  cum  pleno  consensu  et  vo- 

15  luntate  capituli  nostri  racionabiliter  est  peracta,  firma  in  evum  et 
inviolabiliter  perserveret,  presentem  paginam  super  ea  conscribi 
et  sigilli  nostri  munimine  fecimus  insigniri,  sub  anathematis  in- 
terminacione  districtius  inhibentes,  ne  quis  eam  aliquo  modo  pre- 
sumat  inffingere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.     testes  hujus 

20  rei  sunt  Otto  major  prepositus,  Gemandus  decanus,  Anno  celle- 
rarius,  Rudolfus  «colasticus,  Otto  Bauwarus,  Teodericus  archi- 
dyaconus,  Fredericus,  Conradus,  Liudolfus,  Crafto,  Ludewicus, 
Conradus  custos,  Burchardus,  Conradus  prepositus  de  Mildense, 
Älvericus,  Burchardus  prepositus  de  Brunswig,  canonici  ecclesie 

25  nostre.  laici  vero  Gevehardus  de  Queren vorde,  Burchardus  Mag- 
deburgensis  burcgravius,  Wichmannus  marscalcus,  Gerhardus 
däpifer,  Johannes  de  Jerichowe,  Richardus  de  Plawe,  Richardus 
de  Tserewit,  Bodo  de  Burch,  Liudolfus  et  Henricus  de  Goden- 
berch  et  Bartholomeus,  frater  ipsorum,  Heynricus  camerarius  de 

30  Seburch,  Heinricus  de  Wulferstide,  Wernerus  de  Nyenburch, 
Wernerus  et  Wedego  fratres  deNemezene,  HeindenricusVunke, 
Syfridus  de  Scapstide  et  alii  quam  plures.  Acta  Magd,  anno  ab 
incamacione  domini  MCCXIII^.  XII®  Kl.  Septembris,  pontifi- 
catus  nostri  anno  septimo. 

14.  ewfai.  22.  28.  Luid.  C.  28.  Tser.  fo;  Tserewist? 

(So^ie  im  Codex  Mauritianus  (au8  bcm  14.  3aW«)  ^I.  63a  im  $crjogL 
^rd^it  ju  ©ernburg. 


2. 

SJertrag  jtoifd^cn  @tjbif(^of  Äonrab  ju  5IWagbc6utg  unb  bcn  ^crjogcn  3fo* 

l^ann  unt)  ?l(Bre(i^t  ju  ©atfefcn,  toorin  (entere  bcm  erflcrcn  für  t)tc  Uebet* 

nal^tnc  i^rcr  ©(^ulben  bie  ©tabt  ©tagfurt,  ba«  ^to^  Ototoorp  unb  bie 

©tabt  Äfcn  abtreten.  5. 

1276.  3utt  8. 
(3u®.  331.) 

Inter  venerabilem  dominum  Conradum,  sancte  Magdebur- 
gensis  ecclesie  archiepiscopum,  et  illustres  principes  Johannem 
et  Albertum,  duces  Saxoniae,  tractatus  subsequens  intervenit.  i(^ 
quia  dominus  Conradus  Magdeburgensis  archiepiscopus  intravit 
debita  ducum  Saxonie  usque  ad  summam  sex  millium  marcharum 
et  eorum  fructus^  est  tarn  apud  christianos  creditores  quam  judeos 
etiam  fidejussor:  ipsi  domini  duces  proprietatem  oppidi  Stas- 
vorde  cum  omnibus  suis  utilitatibus^  cum  ipsa  munitione^ .  cum  is. 
centum  et  quinquaginta  marcis  argenti  in  annuis  reditibus  libe- 
ris^  cum  omnibus  bonis  infeodatis  aliis^  cum  molendinis  pratis 
pascuis  aquis  aquarum  decursibus  piscationibus ,  cum  omnibuB 
suis  pertinentiis  cultis  et  incultis  venerabili  domino  Conrado  ar- 
•chiepiscopo  ac  sue  Magdeburgensi  ecclesie  donaverunt ;  ad  hec  2a 
castrum  Gloworp  et  civitatem  Aken  cum  centum  marcis  liberis 
in  reditibus  annuis,  cum  aliis  bonis  infeodatis  omnibus,  cum 
omni  jurisdictione  et  jure,  sive  jus  temporale  sit,  sive  spirituale 
vel  annexum  fuerit  spirituali,  et  cum  omnibus  attinentiis  ad  pre- 
dicta.  insuper  monete  et  thelonei  officia  in  Stasvorde  apud  sere-  25. 
nissimum  dominum  Bodolphum  regem  Romanorum  procurabunt 
in  justum  transmitti  feodum  domino  Conrado  archiepiscopo  Mag- 
deburgensi suisque  successoribus  usque  ad  festum  beati  Mychae- 
lis,  alioquin  extunc  in  festo  Martini  alter  ducum  intrabit  Magde-^ 


UrfunbcnonlS^ang.  425 

burgum  ad  jacendum  cum  suis  miUtibus  infra  scriptis  Burcharda 
burchravio  quondam  Magdeburgensi,  Tiderico  de  Tilberch,  Cod- 
rado  de  Cotene,  Conrado  de  Ostrouwe,  Wedegone  de  Gatersleve, 
Wedegone  de  Richouwe,  Annone  de  Sidouwe,  Ulrico  de  Amen- 

5  dorp,  Rodolpho  de  Jerchouwe,  Conrado  de  Kocstede,  Bartholo- 
meo  pincerna  et  Tyderico  de  Hekelinge,  nee  exibunt  donec  trans- 
missionem  feodorum  talium  a  domino  rege  Komanorum  sepedicte 
Magdeburgensi  ecclesie  poterunt  promovere.  preterea  advocatias 
monasteriorum  Novi  Operis  et  de  Gratia  Dei  nee  non  advocatiam 

10  in  Richouwe  cum  venationibus  et  cum  omnibus  suis  pertinentiis 
eidem  domino  Conrado  archiepiscopo  nomine  Magdeburgensis 
ecclesie  dimiserunt,  renuntiantes  omnis  beneficio  juris  tam  ca- 
nonici quam  civilis,  quod  exnunc  in  bonis  istis  et  prioribus  com- 
petebat  dictis  ducibus  vel  competere  poterit  in   futurum,   hoc 

15  pacto,  si  dicti  domini  duces  a  feste  beati  Jacobi  nunc  venturo 
ad  annum  dominum  archiepiscopum  ac  suam  eeclesiam  ab  onere 
fidejussionis  hujusmodi  absolverint,  ipsi  ad  se  recipient  bona  sua 
cum  suis  munitionibus,  que  et  quas  sine  difficultate  qualibet  ar- 
chiepiscopus  et  Magdeburgense  capitulum  restituere'debent  eis. 

20  sin  autem  extunc  statim  elapso  festo  sancti  Jacobi  munitiones 
cum  bonis  attinentibus  et  cum  advocatiis  superius  nominatis  apud 
dominum  Magdeburgensem  archiepiscopum  ac  suam  eeclesiam 
libere  residebunt,  et  domini  duces  Saxonie  nuUum  requirendi 
illas  amplius  jus  habebunt,    et  ut  hec  ex  parte  archiepiscopi  sui- 

25  que  capituli  inviolabiter  teneantur,  promisit  ipse  archiepiscopus 
fide  data  et  pro  se  suum  capitulum  Albertus  major  prepositus, 
Burchardus  camerarius,  Sifridus  cantor,  Burchardus  de  Blanken- 
burch,  Kitzerus  scolasticus,  Hinricus  de  Gronenberge  prepo- 
situs ;  item  nobiles  Burchardus  quondam  burchravius  Magdebur- 

30  gensis,  Walterus  de  Barboy,  Hennannus  de  Werberge,  Albertus 
deArnsten;  item  militesOtto  deDreileve,  Burchardus  et  Hinricus 
de  Wansleve,  Hinte  de  Eichouwe,  Heidenricus  de  Nygrebbe, 
Gumpertus  et  Richardus  de  Alsleve,  Johannes  de  Hardestorp, 
Bruno   de   Eilsleve,    Cuno  de  Wedinge,     munitionibus  autem 

35  supra  scriptis  adhibebit  fidelem  archiepiscopus  custodiam:  sed 
si,  quod  absit,  aliqua  munitionum  istarum  quamdiu  existeret 
sub  potestate  archiepiscopi,  caperetur,  domini  duces  cum  archie- 
piscopo erunt  eorum  qui  eam  ceperit  inimici^  donec  munitio  de- 
perdita  recuperari  valeat,  nee  inibunt  treugas  nee  compositionem 


426  Urfunbenattl^ang. 

sine  utriusque  mutua  voluntate.  ut  autem  presen»  tractatu»  fir- 
miter  observetur,  in  testiinonium  evidens  sigilla  domini  archie- 
piscopi  et  sui  capituli  Magdeburgensis,  dominorum  Johatiüis  et 
Albeiti  dacuin  Saxonie  huic  littere  sunt  appensa.  datum  et 
actum  Magd,  antto  domini  MCCLXXVI.  VIII  Idus  Julii.  & 

Originat,  bcffen  öier  ©leget  \>erIoren  pnb  unb  ba«  burd^  Siiaffe  par!  geUtteti  ^at, 
4m  Äönigi.  @taa«-3[rci^tt)  ju  2Wagbc6urg  s.  R.  (grjptft  aRagbehirg  XII.  13. 


» ■  11  >« 


3. 

S)ad  S)omca<)ttet  ju  2Äagbciutg  entfd^bigt  tie  ©ttftöl^crrn  üoit  ®.  9Kco{at 
efettbafettfi  für  bic  ättrctung  tl^rct  ^td^e,  beten  Sau|)tatj  jur  SJeöenbuttg 
bcö  ©omcö  erforbcrttd^  ijl,  butd^UcBeteignung  cine^  bem  gm&ißtn  ©rj*» 
«  Btfd^f  §etuTt^  jjtgel^örenben  ^fe«;  e6cnfi>  erplt  boö  Jiicolaifltft  emcti 
^f  bcd  ®oml^riai  ©igfrib  »imi  änl^alt,  um  feine  neue  Sitd^e  auftauen  ju 
Bnnen,  »ßgegcn  e^  bem  3)owcapitcf  einen  anberen  ^of  übertä^. 

IJ^oe.  3an.  6. 

ßu  @.  185.) 

10  In  nomine  domini  amen.    Bemardus  dei  gracia  prepositus, 

Godefridus  decanus  totumque  sancte  Magdeburgensis  ecclesie 
capitulum  universis  Christi  fidelibus  audituris  presentes  litteras 
et  visuris  salutem  in  domino  sempitemam.  quoniam  omnium  ha- 
bere memoriam  pocius  est  divinitatis  quam  humanitatis^  expedit 

15  ut  ea  que  aguntur  in  tempore,  ne  simul  defluant  cum  tempore  et 
ne  oblivioni  tradantur,  testium  subscripcione  litterarumque  testi- 
monio  perhennentur.  inde  est  quod  notum  esse  volumus  Omni- 
bus tam  presentis  temporis  quam  futuri,  quod  cum  nos  aream  seu 
loctim  ecclesie  sancti  Nicolai  de  foro  novo  Magdeburch  una  cum 

t2o  fündo  ad  perfectionem  et  consummacionem  fäbrice  nostre  ecclesie 
summe  necessariam  habuerimus,  habito  tractatu  cum  canonicis 
predicte  ecclesie  sancti  Nicolai,  tandem  cum  eisdem  canonicis 
cottcordavimus  et  convenimus  sub  hac  forma:  ita  videlicet  quod 
ipsis  de  consensu  nostri  capituli  et  singlorum  omnium  concano- 

^5  nicorum  nostrorum,  qui  debuerunt  et  potuerunt  esse  presentes, 
accedente  eciam  consensu  venerabilis  domini  nostri  Hinrici  nostre 
ecclesie  electi,  proprietatem  curie  scilicet  ejusdem  domini  nostri 
electi  cum  fundo  et  muro  lapideo  circümjacente,  coquina  la]pidea 
necnon  horreo  ligneo,  exceptis  omnibus  aliis  edificiis  in  eadem 

17.  quod]  quo  C,  22.  tamdem  C,  26.  nostre]  nostri  C 


428  Urtunbenanl^and. 

curia  existentibus^  canonicis  ecclesie  sancti  Nicolai  donavimus  et 
presentibus  donamus  in  jus  proprium  proprietatis  titulo  perpetuis 
temporibus   possidendam :   prefati  vero   canonici  sancti  Nicolai 
vice  versa  in  restaurum  predictorum  proprietatem  aree  seu  loci 
ecclesie  et  claustri  eorum,  cum  fundo  pirali  domo  annexa  ac  dor-  5 
mitorio  a  muro  civitatis  usque  ad  capitolium  ejusdem  ecclesie, 
nobis  et  nostre  ecclesie  libere  donaverunt,  exceptis  tarnen  Omni- 
bus aliis  edificiis,  videlicet  ecclesie  capitolii  pirariuin,  tarn  vica- 
riorum  quam  coralium  stupe  cum  domibus  suis,  que  ipsi  ad  usus 
suos  integraliter  retinebunt.  item  recognoscimus,  quod,  cum  pre-  10 
notati  canonici  sancti  Nicolai  necessariam  habuerint  ad  structuram 
ecclesie  et  claustri  eor\im  curiam  domini  Sifridi  de  Anhalt  conca- 
nonici  nostri,  nos  inclinati  peticionibus  eorum  proprietatem  aree 
et  loci  curie  predicte  eis  donavimus  et  presentibus  donamus  in 
jus  proprium  proprietatis  tytulo  perpetuo   possidendam.     dicti  15 
vero  canonici  nobis  et  ecclesie  nostre  vice  versa  in   restaurum 
dicte  curie  nobis  donaverunt  proprietatem  curie  seu  aree  domini 
Johannjs  de  Cervist  concanonici  eorum  perpetuis  temporibus  pos- 
sidendam, exceptis  tarnen  nichilominus  edificiis  existentibus  in 
curiis  utrobique.    addicimus  eciam,  quod  ad  structuram  ecclesie  20 
eorum  de  novo  construende  donavimus  et  donamus  centum  et 
quinquaginta  marcas  Stendalgensis  argenti  Magdeburgensis  pon- 
deris  infra  sex  annos,  quolibet  anno  viginti  quinque  marcas,  in 
feste  videlicet  beati  Michahelis  in  eisdem  terminis  occurrente, 
sine  contradictione  et  inpedimento  quibuslibet  persolvendas.    ni-  25 
chilominus  eciam  volumus,  quod  prefati  canonici  in  predicto  loco 
tam  diu  libere  et  quiete  resideant  et  maneant,    quousque  ipsis 
predicta  pecunia  fuerit  integraliter  persoluta.     insuper  predicti 
canonici  nobis  dederunt  liberam  facultatem,  quod,  si  opus  habue- 
rimus,  partem  sanctuarii  eorum  turri  nostre  ecclesie  contiguam  30 
destruere  possumus,  quando  nobis  videbitur  expedire,  proviso 
tamen  quod  illam  destructionem  adeo  firmam  in  continenti  facia- 
mus,  quod  in  divino  officio  celebrando  nuUum  defectum  habeant 
et  quod  eandem  ecclesiam  sine  periculo  valeant  introire.    in  pre- 
dictorum omnium  evidens  testimonium  et  cautelam  presens  scrip-  35 
tum  inde  confectum  nostri  sigillo  capituli  fecimus   communiri. 
testes    sunt  Guntherus    de  Swalenberch   custos,    Walterus  de 

14.  donouimuB.  19.  eceptis.  20.  addicimus  =  adjicimus? 


Urlunbenan^ang.  429 

Arnsten,  Ropertus  de  Mansvelt  camerarius,  Gevehardus  de  Jjin- 
douwe,  Gunterus  de  Swarzeburch  cellerarius,  Otto  de  Brezna, 
Borchardus  de  Scrapelowe,  Gevehardus  de  Querenvort,  Gunthe- 
rus  de  Slavia,  Sifridus  de  Anheilt,  Elegherus  de  Honsten,  Bern- 

5  ardus  de  Beliz  cantor^  magister.Heydenricus  de  Erpiz  scolasticus^ 
Henricus  de  Nigrip,  Bemardus  de  Ketelitz,  Henricus  de  Gro- 
nenberch,  Ericus  de  Saxsonia,  nostre  ecclesie  canonici;  Alveri- 
cus  decanus,  Albertus  de  Alvensleve,  Otte  de  Nienburch,  Arnol- 
dus  de  Lüttere  scolasticus,  Johannes  Felix,  Thidericus  de  Eyls- 

10  leve,  Johannes  de  Cervist,  Wernerus  de  Wanzsleve,  Hermannus 
Crispus,  Hinricus  Albus,  Johannes  thesaurarius,  Fredericus  de 
Redere,  Johannes  de  Burch,  Thidricus  de  Lüttere,  Tidricus  de 
Jagouwe,  Tidricus  de  Dalwersleve,  canonici  ecclesie  sancti  Ni- 
colai de  novo  foro  Magdburch  et  plures  alii  fide  digni.    actum 

is^et  datum  Magdburch  in  capitulo  nostro  anno  domini  MCCC  sexto, 
sexto  Idus  Januarii. 


(Eo^>ic  be8  14.  Sa^rl^.  im  Cop.  LVIII  531.  24b  25b  im  Äöntgt.  @taat«*2(r^iö 
ju  3Äagbeburg. 


4. 

©rjBtfd^of  Surci^arb  unb  ba«  3)otnfa})itcI  öoti  SRagbelBurg  übereignen  bem 
5Ricolatftift  bafclbfl  jut  Stbouung  einer  neuen  Äirt^e  einen  ?Ia^  auf  bcm 
$ofc  bcö  ©ompTo^jfle«  gegen  Sfctretung  ber  ©teile,  auf  ber  bte  @ttft«* 

fird^c  bt«  je^t  gejtanben.  .  & 

1310.  äKärj  24. 

((S^nif  @.  185) 

Borgardus  dei  gracia  sancte  Magdeburgensis  ecclesie  archie- 
piscopus,  Bernardus  prepositus,  Gotfridus  decanus  totumque  ca- 
pitulum  Magdeburgensis  ecclesie  honorabilibus  viris  dominis,  i(v 
preposito,  decano  totique  capitulo  ecclesie  saneti  Nycolai  Mag- 
deburgensis salutem  et  sinceram  in  domino  karitatem.  quantx) 
vestre  devocionis  affectum,  quam  circa  ecclesiam  nostram  habui- 
stis  hactenus  et  habetis,  attenciori  consideracione  pensamus^ 
tanto  magis  pium  reputamus  et  congruum,  ut  vos  et  ecclesiam  i& 
vestram  illa  prosequamur  favoris  gracia^  que  vestris  commodis  et 
necessitatibus  fore  conspicitur  oportuna.  unde  cum  locum,  in 
quo  ecclesia  vestra  ab  antiquo  constructa  dinoscitur,  nobis  ad 
ecclesie  nostre  predicte  commoditatis  et  decoris  augmentum  vo- 
luntate  spontanea  duxeritis  relinquendum,  nos  ob  hoc  vobis  in  2(v 
loco  alio  pro  ecclesia  erigenda  congruo  provideye  volentes  locum 
in  curia  domini  prejpositi  Magdeburgensis  domui  lapidee  in  curia 
domini  Gevehardi  de  Querenvorde  prepositi  ecclesie  saneti  Se- 
bastiani  Magdeburgensis  site  contiguum  vobis  et  .ecclesie  vestre 
de  communi  consensu  quoad  proprietatem  donamus  et  liberaliter  2ä. 
assignamus.  cujus  quidem  loci  sie  donati  latitudo  a  muro  ante- 
riori  curie  ipsius  domini  prepositi  Magdeburgensis  usque  ad 
domum,   quam  domina  de  Barboye  nunc  inhabitat,    directe  et 

21.  voluntates  B,  26.  longitudo?  ißgt.  @.  431,  1  latitudo  vero. 


Urfunbcnan^^anö.  431 

equaliter  extendetur,  latitudo  v^ro  ipsius  equabitur  latitudini  loci,, 
quam  capella  domui  predicte  connexa  cum  exterioribus  muri& 
suis  conspicitur  obtinere.  insuper  et  proprietatem  curie  memo- 
rate,  que  ad  nos  pertinere  dinoscitur,  quam  justo  empcionis  ty- 

5  tulo  acquisistis,  cum  proprietate  alterius  curie,  que  quondam  do~ 
mini  Hinrici  bone  memorie  Magdeburgensis  archiepiscopi  fuerat> 
cujus  nunc  ad  vos  proprietas  ipsa  spectat,  de  specialis  favoris- 
gracia  duximus  permutandam,  ita  quod  deinceps  prefata  curia  ex. 
donacione  nostra  ad  jus  et  proprietatem  ecclesie  vestre  cum  omni- 

10  bus  suis  attinencüs,  curia,  quam  vidua  relicta  quondam  domini 
Geldeken  militis  nunc  inhabitat,  duntaxat  excepta,  libere  debeat 
pertinere.  in  quarum  dons^cionis  et  permutacionis  nostrarum  te« 
stimonium  et  consensum  vobis  et  ecclesie  vestre  presentes  nostras 
litteras  concedimus  sigillorura  nostrorum.  appensionibus  fideliter 

15  communitas.  acta  sunt  hec  Magdeburch  in  capitulo  nostro  anno 
domini  millesimo  CCCX.  IX  Kai.  April,  presentibus  testibus. 
infra  scriptis,  videlicet  Gunthero  de  Lindowe  cellerario,  Ottone  de 
Brezna  custode,  Gevehardo  de  Queren  verde  preposito  sancti  Se- 
bastiani,  Gunthero  de  Slavia,  Sifrido  de  Anhalt  camerario,  Ele-^ 

20  ghero  de  Honsten,  Bernardo  de  Beliz  cantore,  magistro  Heyden- 
rico  de  Erps  scolastico,  Hinrico  de  Nygrip,  Bernardo  de  KeteHz,. 
Ottone  de  Honsten,  Hinrico  de  Grunenberch  preposito  ecclesie 
sancti  Nycolai,  Gevehardo  de  Scrapelpwe  preposito  Angarie,  ec~ 
clesie  nostre  canonicis;  necnon  Theoderico  decano,  Alberto  de 

25  Alvensleve,  Wernero  de  Wanzsleve,  Hermanno  Crispo,  Frede« 
ricodeKedöre,  Johanne  deBurch  custode,  Thiderico  de  Lüttere, 
magistro  Thiderico  de  Dasle  scolastico,  canonicis  ecclesie  sancti 
Nycolai  in  novo  fpro  Magdeburch  et  quam  pluribus  aliis  fide 
dignis.    datum  loco  anno  et  die  predictii^  pontificatus  nostri  anno 

30  tercio. 

1.  aeqvabit  B,  11.  Gedeken  B.        duxtaxat  A»  26.  Bederen  B.        Thidericn» 

de  Lutteren  B,  30.  3)1«  SB  orte  'Datum  —  tercio'  ft^Ien  B. 

(So^ic  be»  14.  9a]S>r&.  im  Cop.  LVIII,  f&\.  27  (A)  «nb  Cop.  LXI,  «I.  117  {B> 
im  ÄUnigt  @taat«*'3S[r^ti)  ju  SWagbel^urg. 


5. 

Äcbtiffitt  unb  ßonöcnt  bc«  Älofier«  ^(o|tc  bclenncn,  ta%  §cmr^  »on 
?ammfj)Tin8,  ältarijl  ju  @.  ^ctcr  in  ber  äftflabt  SWagbeburg,  unb  SRot* 
tl^ia«  9icm«borf,  «(tarift  jum  1^.  Ärcuj  im  Äloficr  *^Io^!c,  btcfcm  50  3«avf 
aRagbcburg.  SBol^rung  belauf«  Dotirung  eine«  Sßtar«  gu  (gieren  ber  3ttttg*  5 
fran  9Karia  in  bemfetben  Ätojlct  gegeben  l^aben. 

1396.  mal  12. 

3n  gotte«  namen,  amen.  SBtt  ÜRed^titbt  ebtiffm  be«  doftetö  gue 
^ßcjfe,  ßtijabet^  bon  Sarbctebcn  ))riortn,  3utte  bon  Sehern  feßncttn, 
unb  bie  famlung  gemeine  bofclbft  befcnnen  unb  t^un  offenbal^r  aüen  tu-  10 
ten,  bie  biefen  brief  fe^en  l^ören  ober  lefen,  baj  btc  innigen  pxit^itx  er 
§einrid^  bon  Same^^^ringe,  aöarift  ju  ®.  ^eter  in  ber  altten  ftatt  ju 
3Ragbeb.,  ettoo  ftattfd^reiber  bofelbft,  unb  er  WtatÜfia^  9ieinftorf,  oltarift 
be«  l^eiligen  creucje«  in  unferm  gott^^auß  in  guter  anbad^t  unb  burd^ 
gott  l^ben  geben  un«  jue  ptffe  funffcjig  mard  ÜRagbeb.  »el^rung,  bo  15 
n)ir  faufften  unfer  borff  2^rep))el^en.  babon  l^aben  tcir  eintred^tigtid^  gott 
JU  lobe  unbt  e^ren  feinen  gebenebe^ten  l^eiligen,  ju  troft  äffen  d^riften 
feien  betoibmet  ben  aitax  ber  l^od^gelobten  lönigin  3Jiariae,  ber  ba  ift  in 
unferm  gott^l^au«,  mit  gütte,  bie  ba  gefeit  unb  gebül^ret  bon  5  l^öfen,  bie 
ba  tigen  in  bem  borffe  qu  %xtp)ptf)n  ned^ft  bem  p^axxi)o^  gegen  bem  toeftf  20 
unb  mit  pa6)t,  ber  ba  gefett  bonn  netoen  laufen,  bie  ba  tigen  uff  ber  mard 
bofetb«,  unbt  1  mard  jinfe«  alle  ja^r  ufcjunei^men  au«  unfern  gemeinen 
jinfen  ju  fanct  2)?ertten«  tage,  ben  pa6)tt  fotlen  bie  pantxn  bringen  uf 
unfern  ctofterl^of  bem  ^jriefter,  ber  beulen  ift  mitt  bem  attar ;  bem  f otl 
aud^  unfer  pxob^t  ober  borftel^er  fd^idenn  ein  gemad^,  bo  er  feine  pacf}t  25 
unb  gülte  mag  ^egen,  ift  baj  i^m  baj  not  ift  unb  barumb  bitt.  biefen 
attar  fott  berfeil^en  unfer  frato  bie  ebtiffin  mitt  unferm  ratl^  in  biefer 
toeife  ba«  bie  ^jriefter  in  icjtid^er  ffiod^eu  fott  l^atten  bre^  meffen  ober 

11.  innigen]  jungen  C.  U.  feilen  C. 


Urfunbenan^ang.  433 

t)ter,  bc«  montags  bor  aßen  criftcn  fcl&lcn^  be^  bornftag«  bon  bem  ffüü^ 
gen  Icid^nam,  be6  fonnabcnbt^  bte  meffen  unfcr  lieben  fragen,  bie  anbern 
ali  er  gnab  f)at  bon  gott.  ber  ))riefter  fott  un^  au6)  bienen  mit  einer 
meffen  ober  jtoe^en  gum  ^öd^ften  altar  in  ber  tood^en ;  toenn  un^  baj  not 

5  ift,  baj  foß  man  i^m  berfünbigen  be^  aberibt^:  fo  fott  er  benn  effen  ju 
unfern  <)robft^  tifd^  gteid^  anbern  ^)rieftern.  ber  pxk^ttx  fott  fein  umb* 
fd^tag  mad^en  mitt  bem  <ittar  funbern  nnfem  bitten,  uf  ba«  biefe  borge== 
fd^riebene  binge  unb  artidfett  bleiben  foßen  eh)ig  unb  nnberbrod^en,  fo 
^aben  tt)ier  ju  nrfnnb  unb  ju  jeugnü^  biefen  brieff  befeftiget  unbt  befie- 

10  geln  taffen  mitt  unfern  conbent«  infiegett,  unb  ift  gefd^e^en  nad^  gottö 
gebührt  1 396  jal^r  an  fanct  ^ancrat^en  tag,  ate  er  toa^  beö  fre^tagö 
nad^  bet  ^imetfal^rtt  unfer«  (ieben  I;errn. 

^u9  bem  auf  ber  ®rSf(td^  ^ti>iUxQi]6)m  ^ibUot^ef  )u  Serntgerobe  beflnbU^en 
(Sü^iarium  be«  mopet«  W^lt  am  Sahxc  1613,  m.  90  ff. 


<Stdbtec^rDnifm.  VII.  28 


©Uffat 


S^*"^}!f"fl*"L  *^^-.V.®"i"*  «'"««  bremifdjsnieberfäcftfifc^en  aBortcrtud^«,  5  93bb., 
«remenli67--t771. --  »rtf(^. ;  %vii^  ZmmAatmmti  äBötterbiK^,  Serttn  1741.~®t3B. : 
@rimm,  fDeutf  Je«  äBorterbii^l ,   «eiMig  1854  ff.  -  4)alt. :  ^attau«,  Glossarium  ffemanicum 

Scrlm  t861.  -  Äof. :  Äoftgomn,  SBorttrbu*  b«r  nicberbeutf*en  ^ptaü^t  Älterer  unb  neuerer 
3«t,  ®reif«matb  »8S?-.~-«ö®0.:  «ajjpenberg,  (»ef*i(^t«queacn  be«  ©riftift«  unb  ber  @tabt 
«remen,  1841.  ~  p^bffi.:  anittel^od,beutf(^e«aBditerbu*,  mit  «enufeung  U  9laÄ«  ü«m 

ff.  ».  «ubben,  Oibenburg  1867.  -  Sßiflgert. :  äBjagert,  @*erfletn  gur  «orberung  b<r  SUnntni» 
atterer  beutf(!ber  aWunbarten  unb  ©c^rl^en.  2  ^efte,  Onoflbeburg  1832,  1836. 


Abbeteke  (apoteke  31923)  f.  «y^o,. 
t()cfc,  €vejevei(abcn  27332. 

acht  f.  äujianb,  ©cfdtjaffen^eit ,  an 
eine  betere  acht  eines  levendes 
17  ö;  he  wüste  des  landes  achte 
wol  286 12. 

achte  (acht  136")  f.  5t<f)t,  in  des 
rikes,  keisers  a.  bringen,  d6n,  Val- 
ien 2928  13519,  17526;  to  wernt- 
liker  achte  21030. 

achten  f^tü.  93.  Dlüdfi(3f)t  ncbmen, 
neinesbannesa.310  if — f^ä^en,dat 
menachtede  up  15000  mark  264  ". 

achtein  a^tjebn. 

achter  ^Jtäp.  ^intct.  —  3lbD.  de  Ze- 
guner  wanderden  achter  und  bister 
in  alle  lande  (f.  bister)  34521. 

achterstellich:  de  vanTroja  we- 
ren  a.  bliven  an  dem  here  Anthe- 
noris  102i. 

af  iprä)).,  \)on,  de  keiser  trat  mit  om 
af  dem  wege  abfeit«  228  3?. 

afbidden  fd;tt>.  ©.  erbitten,  se  ba- 
den on  af  ore  soldener  167  i'\  <S. 
®r9B.  8.  V.  abbitten. 

afbreken  ji.ö.  abbrcd;cn,  dat  water 
brak  den  over  an  dem  Mersche  grot 
af  nabm  t)iel  t)on  bem  Ufer  auf  ber 
6eite  be«  OÄarfc^e«  fort  368  le. 

af  de  dingen  fd^tt).  S.  abbanbeln  267*. 

afdeilen  fd^rt).  2?.  burd[)  Urtfjeil  ab* 
erfennen  260  f 

afd6n  f(^)tv.  S.  abtbun,  aufgeben, 
iinterlaffen  359»;    Tympnen    clage 


wart  af  gedÄn  292  26 .  de  ban  wart 
af  gedÄn  389,1*. 

afdrauwen  fc^tt).  $.  bur^  3)ro^cn 
aberjmingen  26  i*. 

afgÄn  ft.  25.  a^-, ,  Derloren  gc^cn 
330 17.  do  se  mi  alle  afgÄn,  mi^  öcr« 
lajfen  1948;  de  reise  ging  af,  ber 
Sclbjug  tt>urbe  aufaeaeben  10723. 

afUt  n.  2l6fag. 

aflegen  fd)tt).  95.  ablegen  (f.  ©rSB.!. 
70  s.  V.  ablegen)  394  29 ;  umme  des 
willen  dat  men  dissen  dötslach  af- 
legen mochte  um  bie  6cbulbcn,  bie 
man  fid^  bur^  biefen  SWorb  jugegogen 
batte,  au  bejablen  200  21. 

afloven  fc^w.  95.' abgeloben  78 1». 

af  rinn  ich  werden  entrinnen  292  is. 

af  schatten  fc^tt).  95.  abf(^ä^en,  he 
schattede  omaf  300,000  mark  123». 

afscheten  ft.  95.  ^crabfcfciefien,  berab» 
faaenl85ii. 

afstigen  fi.  95.  i)om  fßferbe  fieigen, 
de  keiser  steich  to  vote  af  273*. 

afteen  ft.  95.  den  kop,  ben  Äo^)f  ab-- 
bauen  360  10. 

aftreden  fl.  95.  Dom  <Pferbe  jleigen 
27228 ;  van  dem  Wen  lieber  Reiben 
tt)erben  94  5. 

afvulen  abfaulen. 

afwien  f^tt).  JB.  men  scholde  den 
bischop  afsetten  und  degraderen, 
dat  is  afwien  10626. 

afwesen :  dar  up  scholde  al  Unwille 
afwesen  abgett)an,  beigelegt  fein  37021; 


©töffÄV. 


435 


in  sinem  afwesende  in  feiner  Qt6tt)es 
fen^cit  34423. 

al  ^\\>\.  aU,  ganj,  alle  Jammer  124^*; 
alle  gut  1 58 11,  alle  dat  1 28  ",  allent 
139  11. 

al  ')(bt).  gan)  unb  gar,  des  mach  he 
sik  ul  erhalen  15  lo,  al  woste  296  6, 
al  reide,  gan^  fertig  404  ^^  dat  ganze 
j&r  al  umthe  32  24 .  al  umme,  ringd 
berum  312»;  aj  umme  dat  land 
9820. 

alleine  dat,  nur  ba§  13  12,  164». 

alles we  283 10  :=  alswe. 

almeißtich  mt>.9tö§ten  S^eil« I81«; 
se  beholden  on  vorholen  almeistich 
eim  jÄr,  bcn  größten  St^cil  M  Sai* 
xti,  beinaBe  ein  3a^t  190  i^j  »gl. 
iTöf.  248. 

almes^n  f.  ^(mofen. 

als,  alse,  also  ^bt>.  1)  at^  alse  cloke 
lüde  3656.  glei^tt)ie  als  vore  20520, 
alse  ander  nkel23 1^.  2)  (Sonj.  als  he 
vertwivelt  were,  ^U'iä^  all  ob74  2* ;  tt>ie 
als  ik  hette  hören  seggen  178  i^, 
also  du  mi  geboten  hefst  14  i9. 
3)  na(^bem361i.  4)  obgleich,  als  ed 
wedder  de  breve  was  192 ' ;  als  he 
des  nue  vorschult  hadde !  73  ^ ;  also 
als  he  oh  geveleget  hadde  193  1. 
als  —  als  ^  —  Wie  als  verne  als 
sin  geleide  ging  fo  tDett  all  fein  ^e« 
leitlte^t  ging  193  w.'«»gl.  Äof.  258 ff. 
8  V  als. 

als  ulk  aüfot^er,  foldSiet  176w. 

alsus  fo.  • 

alswe  ieber. 

alswenne  wie  oft  19315 

altarist  m.  95icariul,  Untcr^>rieflcr 
219  22. 

ambacht  n.  5(mt  135«. 

ambasiaten  edder  sendeboden 
386^19;  t)gt.  StäMedS^r.  II,  418  s.  v. 
ambaxiator. 

amie  f.  g3eif(^1Äfcrin. 

am m echt  (= ambacht) n.^mt842; des 
borchgreven  a.230i;  §o^amtl09«. 

ammecntman  'm.  3(mtmann  199ii; 
'!ß{.  ammechtlude  137*. 

an  fßrap.  1)  mit  t>at.  an  (ä  in)  dissen 
boken  4  ^  •  grimmich  an  dem  herten 
1025;an  (in)  der  nacht  16",  140  i», 
liggen  an  (auf)  den  kneien25i* ;  gna- 
de soken  an(bei)dem  koninge  931«; 
an(bei)derbetalinge  1421;  se  gingen 
an  eiiier  processien  205 1.  2)  mit  bem 
91cc.  de  Sassen  kemen  an  disseland 
4  sf? ;  se  setten  on  an  ein  Zellen  21  * ; 
hesloeh  om  an  den  hals  21  ?;  men 


brachten  on  an  sin  graf  81  i®;  an 
stucken  gehawen  3532». 

dn  »Prd^.  o|ne. 

andachtf.  in  guder  andacht  des 
cristen  geloven  1542f». 

andechtig  aufmertenb,  eingeben!,  se 
worden  a.  dat  fie  ba(i)ten  baran,  fte 
erinnerten  f!(^  307  21  •  wi  maken  ju 
des  andechtig  ma<f)en  euc^  aufmerf* 
fam  243  3o.  • 

an  de  dinge:  so  alse  dat  land  to 
Sassen  vele  a.  hedde  van  velen  he- 
ren  ba  auf  ©a^fen  Don  t>ielen  Jürjlen 
5lnfpru(j^  erhoben  »arb  369  is. 

andedingen  fc^».2J.  »ert(agen2412, 
28528. 

andegedingen  =  andedingen. 
anderwerf  (anderweide) jum  jttJeiten 

üRole,  tt^ieberum. 
andragen  fl.  S.  anflehen,  anfliften 

151",  32415,  325'. 
andreger  m.  ^nflifter  307«. 
andrepen  jl.  93.  flogen  auf  39333. 
anevangen  fl.  95.  ergreifen  292 12. 
anevechtinge  f.  wat  anvechtinge 

he  hadde  van  vrunden  und  van 

vromden   Wie   »iel   er    angegangen 

würbe  63  3 ;  dit  .land  hadde  vele  a. 

van  rove  318  8. 
angän   fl.   95.    anfangen,    unterne^= 

men  223  i3. 
angripen  fl.    ©.angreifen    245i; 

he  hedde  dat  geistlike  richte  an- 

gegrepen  fidj^  an  bal  geijlli^c  ®eri^t 

gewonbt  245  12. 
anherden  f(^W.  95.  de  om  dat  an- 

herdet  hadden  bie  i^n  barin  beflärft 

4>atten  2443*^  he  anherdede  hir  to 

de  lüde  367  lö,  4147;  »gl.  93r9B.  II, 

624  s.  V.  heerden ;  SBiggert  I,  42, 
anheven  fl.  95.  anheben,   anfangen 

243  5. 
anheverm.  3Cnflif  ter  304 1»  •  anhever 

und  andreger  307  0. 
ankomen  ft.  95.  antreffen ,  auf  ^m . 

flogen  wor  men  se  anquam  38822. 
anlangen  f^W.  95.  angeben   12315, 

3596. 
anlegen  fd^n>.  3^.  beilegen  19  2. 
anleiden  f^w.  95.  anleiten,  einfüb» 

ren  a.  up  der  borger  gut  225 1*'20. 
anmoden  fdj^w.  ©.  jumutl^en  als  he 

dat  on  anmodende  was  3!5 18. 
anneme      angenehm,     wiQtommen 

182». 
anrichten  f^ w .  95.  anwerfen  224 25. 
anslach  m.  ^fan  de  sulven  conci- 

listen  makeden  einen  a.  umme  der 

28* 


436 


^loffat. 


Greken  willen  se  to  reformerende 
4068. 

ansl&n  jl.  93.  de  docken  180« 

anropingef.  ^(ntufung  356 2«. 

ansprake  f.^Infprud^,  (DermeintUd^e^) 
9(nrc<^t  224  20,  242 »« ;  An  a.  o^iic  bag 
^nf^rü^c  barauf  erhoben  tuurben 
229  *3^  o^nc  ^nft)n"icl)c  ju  ergeben 
»005. 

ansprekenfl.  ©.  ^nfprü^e  erbeben 
224 15,  287  »2 .  dar  worden  deve  an- 
gesproken  kempliken  (conveniunt 
ibidem  fures  et  a  congredientibus 
devicti  %mm.  853  «2;  88  ««,  f.$6fp. 
8.  V.  kempliken. 

anst&n|).  93.  angeben,   anfanc^en  de 

vrede  scholde  anstdn  321^;  als 
datjÄranstunt  339  28. 

ansterven  j!.  93.  burcb  ÖTbfdjaft  ju* 
fofien  disse  borge  stor^'en  om  an 
van  erves  wegen  117  21 -26, 

anstötra.  ^Mnfiöft  (?)  32725. 

antaflten  f^U).  93.  angreifen  dat  land 
wart  sere  an  getastet  320  J5. 

antwerde  f.  n.  ^Intwort,  namentlid) 
auf  eine  erzene  Älage  242*7,  ni  31. 

antwerden  (antworden)  f^to.  93. 
I)  antworten  Irinfrid  antworde  to 
den  boden  14  ß;  auf  eine  tiage  ant* 
Worten  225  3,  227  ".  2)  nberantwor« 
ten30i2,  11 6  »8. 

an V echten  fl.  95.  se  vochten  dat 
land  an  8",  434. 

anwisen  f^w.  93.  Sööeifung  geben  do 
se  des  nicht  an  gewiset  konden 
werden  ba  man  ibneu  baröbcr  feine 
93elel)run9  geben  fonnte  257  *& 

anwisinge  f.  van  a.  wegen  etliker 
auf  ^nrat^en,  ?Jnftiftcn  3595. 

apenbarf.  openbar. 

ar bei  den  fcbw.  93.  1)  mit  ^Inftren« 
gung  betreiben  de  arbeidede  de 
sake  van  des  bischopes  wegen  301  ^^i 
se  arbeiden  disse  bruggen  mit  allen 
truwen  368«.  2)  fid^  bemüben,  (ih'^ 
müben  16S*,  33135. 

arbeit  n.  SDlii^e,  ?lnflrengung  he 
hadde  dat  rike  vor  st&n  mit  grotem 
arbeide  62  ^4;  mit  groten  arbeide 
und  koste  356  30 .  dat  arbeit  disses 
bokfes  hebbe  ik  d6r  oren  willen  ge- 
dän  ihretwegen  ^abe  i(6  mid^beräl^ube 
tiefet  93uc^  abjufaffen  unteri\ogen  1 «. 

argfd)nmm,  böfe  he  dede  dat  nicht 
in  argem  18620;  arge  list  194"; 
arch  undgüd  198*0. 

argueren  fd^w.  93.  ©inwenbungen 
mad^en  209  le. 


arke  f.  Sarg  in  einer  steinen  arken 

flapidea  arca  A.  S.  560*2)  292. 
armborst  f.  ^rmbruft  408**. 
arm o de  n.  arme  ?eute  377  *6. 
arnm.  ^bler  17  2. 
arste  (arst  30120;  erste  301  W;   ar- 

zed  301*8)  <Hrjt  188'. 
arzedie  f.  5(rjenei. 
avend  m.  $ag  Dor  einem  ^o^en  (^ir^ 

c^en«)  %t\it  (vigfilia). 
aventure  f.  n.  '<  ©efa^r,  9liftco  up 

sin  aventure  376«,   um  aventures 

willen  4102^. 
aventdrlich  ^bo.  und  sochten  ore 

viende  gar  a.  unter  ©efabren  282  *«. 
aver  abennaW. 
aver  =  over. 
averreden:   se  wolden  om  data. 

dät  he  hedde  gesproken  3130. 

Badequestm.  eine  ^rt  €(^ur)e,  bie 
man  namentlich  im  93abe  gebrauchte, 
um  bieS^am  §u  bebecfen  (i)gl.9Rbb9ß. 
I,  894b  s.  V.  queste  unb  ®r9B.  I, 
1073  f.  s.  V.  badequast  unb  bader- 
queste,  ^au^)t,  ßeitf^r.  f.  b.  ^Itertb. 
XI,  50  jf.) :  flgürli^  mit  den  bade- 
questen  bestellet  van  Lubeke  Don 
ben  Sübetfem  tinter^  ßi^t  geführt? 
40527  unb  ^nm. 

baggard  m.  I^aienbruber  in  ben  Stiö- 
flern  bc^  *prcbiger=Orbcn^  unb  ber 
«arfüger  187",  2036;  gtifd?.  I.  76. 

ban  m.  bie  bem  geijiU^jen  ober  weit* 
iid)en  9tici)ter  unb  93ann^enn  ju« 
flebenbc  ©ewalt  de  keiser  gaf  dem 
bischope  den  ban  den  he  het  over 
de  dinstlude  73  25 .  den  ban  ent- 
pfenget  de  borchgreve  von  deme 
koninge210W. 

bank  f.  93anf  de  schepen  sweren  la- 
ten  to  der  bank  241*2;  de  bank 
besetten,  bestellen  240*»  372*2; 
mit  vuller  bank  236  ^2. 

banklaken  n.  Z\kä)  jur  93ebe(fung 
ber  »an!  3196. 

bannen  fl.  fcf^w.  93.  in  ben  Sann  t^un 
gebannet  87  21,  gebannen  110  **, 
benn,  benne  (b6n?  bene?)  3895, 
188*5. 

b  a  n  n  e r h  e  r e  m.  bet  ein  eigene^  93an« 
ner  ergeben  fann  3523,  386*. 

bannervorer  m.  ber  ba^  93annec 
fiibrt  (signifer)  68  7. 

b  an n i  r  i.  Q^anner  17*;  under  einer 
bannereh  305  *2. 

banvorste  m.  (dar  den  wilden 
diren  vrede  geworcht  is  bi  konin- 


©toffar. 


437 


ges  banne  8fp.  1 61  §  2)  ©annwalfc, 
Otto  gaf  de  vriheit  dem  godeshuse 
Halberstadt  over  de  banvoirsten 
73  25.  35gi.  ,f)valtau«  95  s.  v.  bannforst. 

b4r  blog,  bar  swert  340*. 

barvot  barfufi,  mit  barvoten  voten 

barvote  m.öarfüger*  (granjidfancr») 

basune  f.  ?Jofaunc  157  lO;  t)gi.  3W^b. 
m\>.  I  285  s.  V.  busine. 

bat  bejfcr  10730^  deste  bat  195»«. 

bäte  f.  fBoxif)t\\,  to^en  3063. 

bearbeiden  f^tt>.  25.  mit  ^nfiren» 
gung  burc^fü^rcn  635;  sik  b.  p^)  ^^' 
mü^en,  fi^  angelegen  fein  I äffen  36020. 

b  e  c  1  af  f  e  n  fc^m.  95.  toorcilig  tabeln  5  «. 

beclagen  fd^tt).  95.  DcrHag^n  58  ?. 

bedagen  fd;«).  95.'3:ag  werben,  tagen 
als  de  sondach  bedagede  271  ö. 

beckensleger  m.  ©etfenft^lägei" 
faber  pelvium  305  *o. 

bede  f.  löebe  357  i». 

bededingen fd)W.  93.  mit  dedingen 
angeben,  eine  geric^tliiJ^c  Jorbcrung 
flcUen :  he  bededingde  or  gut  192  6, 
200  »1;  »gl.  ^altau«  158  s.  v.  betei- 
digen; 

beden  f!.  93.  bieten,  se  boden  or 
recht  dar  to  fte  gaben  ibte  ^rlaitbnig 
)U  166^,  de  schepen  boden  sik  to 
rechte  auf  tec^tli(^e  ^ntfc^eibung  an« 
tommcnlaifen  17428.  2)  gebieten  31223. 

bedenken  anom.  93. au^finnenl68 16; 
sikb.  bebenfen,  überlegen  99  20,350  27. 

bederve  ^bj.  braD,  bicber  219 10. 

bedevartf. $ilgerfat>rt 30 " .  b.  gan 
203  6;  he  doch  b.  114  2. 

bedingen,  sik,  fd^w.  95.  jtd^  au^be» 
bingen  289  i». 

bedorfen  f^w.  95.  nötbig  ^aben 
166 13 

bed  orf  hebben  mit  @en.bebürfenl432. 

bedrovet  betrübt. 

b  e  d  w  i  n  g  e  n  fl.  93.  bejtt>ingen  22 1. 

bedwungen  tjergewaltigt  291 21. 

beg&n  p.  93.  begeben  deveirhovet- 
kerken  b.  294  ^f*;  sunde  und  schände 
began  203  20  j  walt  b.  gen)o!ttbdtig 
banbeln  175  Wj  üb<:rrum^>eln  ?  de 
borger  van  M.  weren  also  sere  dar 
mede  began  28516;  ügl.  ü»bb9SÖb.I, 
469«  3;  feiern  dat  fest  b.  498,  disse 
bischop  wart  began  to  den  dorne, 
feine  Seiä^cnfeier  abgalten  12Si8;  sik 
b.  ftc^  bereifen  also  konde  sik  disse 
stad  mit  oren  renten  nicht  b.  nid^t 
au^fommen  309  K 


begavenf^tt).  93.  bef(^enfen. 
begecken  f^w.  93.  jum  dlaxttn  ^> 
ben  1220. 

begeiten  |!.  93.  begießen,  überfc^^üt* 

tcn  b.  mit  gold  und  silvor  158  25. 
begeringe    f.    bringcnber    9Bunfd) 

5822. 

begeven  ft.  93.,  sik,  c.  gen.  ft$  cnts 
äugern  sik  der  werlte  b.  =  SWön^) 
n)crben2025,  abfol.  129  1. 

begiften  f(^n>.  93.  begaben. 

beginne  f.  ©egine  187*1. 

beginne  m.93eginn  28  27  (oberiftbe- 
gmnere  ju  lefen  ?) 

beginnen  (l.  f^tt).  95.  {begun873, 
begunnen  16®,  begunde  1524)  sggs 
ginnen  eines  stormes  167,  einer  twi- 
dracht  196  7;  der  rede  19515/  des 
deils  25.  —  den  Franken  begunde 
to  wunderen  152*. 

begripen  (l.  95.  1)  anfaffen,  ergrei» 
fen,  im  tür^Jcrli(^en@innc  de  kedene 
5715,  1824.  2)  im  figürl.  Sinne  also 
leit  he  de  stad  begripen  ben  Umfang 
ber  Stabt  bejlimmcn  822  (»gl.  6tab=, 
te^r.  VI,  484^  s.  v.  begripen) ,  "dat 
recht,  dar  de  stad  mede  Degrepen 
were  und  besät  177  22.  dedinge  b. 
anfangen;  in  den  dedingen  wart 
mede  begrepen  mit  einbegreifen 
32333. 

behagen  f^W.  93.  besagen  15325. 
behalt  m.  @ett)abrfam  2482. 

behalven   fd)i!>.   93.   auf  bie  Seite 

(halve)  bringen,  gcwaltfam  entfernen 

he    wart  bestricket  und  behalvet 

und  gevangen  18921. 
behalven  mit  5tuönabmc  28523. 
behau  wen  fi.  93.  behauen.  $rt.  se 

behauwen  192 
behaven  f(^tt).  93.  feflbattcn  2055. 
behegelik    (behechlik   25615)    bc 

bagUc^,  t)on  Sachen  25125  ixxCt  ^ti- 

fönen  109 1,  23S 1. 
behegelicheit  f.   na  orem   vro- 

men  und  behegelicheit  3655. 
behelpinge  f.9lu«tunf t^mitte(364 15 
behende    toon    ^erfonen:    gewahbt 

334 10;  Don  Sad^en ;  funflrcid?  37  23. 
behof  f.  33c^f,  93ebarf  377  i7,  36520. 

beholden  (behalden  190 lO)  jl.  <B. 
q^rt.  beheilt  2223,  behalt.  1)  be^al» 
ten  65 10  ♦  im  8innc  i>on :  bebau\jten 
den  sege  123,  dat  velt  22317,  den 
strit  2223;  heholde  wi  nicht  unsen 
willen  17  12 ;  ein  sule  (Irminsül),  de 
alle  ding  beholt  (quasi  sustinens 


438 


©leffar. 


omnia)  193.  2)  erbauen  8  »5.  ä)  ge» 
fangen  nehmen  55  20^  189t7. 

beholt  =  behalt. 

be hören  fd^tt).  35.  jutommcn  231 17. 

beiden  f^». 93. Quarten  .1519^  c.  gen. 
229 i;  4138. 

beir  =  b6r. 

bejagen  fd^tt>.  $.  verfolgen  mc  in 

einer  3aö^  19222. 

bekennen  fd)».  $.  befennen  3123; 
ertennen  1«;  Derflebcn  1666;  cinge* 
fleben  he  bekande  manniger  und4t 
182  15. 

bekennester?  2251»;  f.  ße^arten. 

bekentlik  1)  eingeflanbig eft se ome 
der  herschop  bekentlik  weren  ob  jtc 
ibn  al^  Ferren  anerfenncn  njoUten 
33116.  2)  ertennbar  datdesonedeste 
bekentliker  were  195  *5. 

bekentnisse  f.  3euäm§  293;io. 

bekrechten  fd)l».  JB.  $crr  tt)crbcn, 
be$au))ten  Karl  bekrechtete  de 
marke  264»  346  ^. 

bekrechtiffen  fd)W.'  *25.  =  be- 
krechten :  Konde  se  bischop  Gun- 
ter anders  bekrechtiget  hebben 
330  6 ;  do  enhadde  de  bischop  nicht 
vele  bekrechtiget  365  21. 

belachen  f^ti).  35.  audtai^en  12 '^ 

beide  f.  bilde. 

belegen  f(^W.  S.  ^rt.  beleide,  bc* 
lagern  14  2;  umjingetn  33*6. 

beleiden  ^rt.  beleide  150  i»,  ft^tt). 
33.  gekiten3192. 

bei  ig  gen  %  35.  1}  Hegen  bleiben 
12323,  411  w.  2)  belagern  70  27. 

belapen  ß.  35.  laufenb  erteilen  dat 

watjBr  beleip  se  150  ^^. 
bemoien  f4ti}.  35.  SRü^fal  ^erurfa« 

d)en  309  24. 
bene  f.  3^iene. 
benedden  $ra^.  unterhalb  b.  dem 

gordele  1826,  b.  der  bruggen  265  d. 
benediccie  f.  @egen  31". 
benediceren  f^m.  95.  fegnen  8228. 
bequem  ^)afj<nb,  taugU^  652,1 61  20; 
•  b.  und  nutte  233 1^  b.  weder  4139. 
bequemelik  ^affenb  to  pepelicheit 

was  he  b.  gendch  261 3. 
b^r  n.     93ier    Magdeborgesch  beir 

3462. 

her  amen  fd^U).  35.  eines  dages  einen 
Slag  feflfefcen  361 25. 

b erc hg e seile  35e,rgfna)p^e  3538. 

berchvrede  m.  öergfrib  24128;  (m 
8inne  )oon  $at)iQon  de  berchvrede 
was  up  eine  eiken  gebuwet  358 18. 

bere  f.  35irne4117. 


bergete  n.  ®ebirge  135  ^^,  151 5. 

bereiden  f^to>.'95.,  sik,  fld)  (jum 
Äam^jfe)  bereit  maAen  163  2. 

bereip,  bereipen  ^rat.  toonberopen. 

berekenen  )d)tt).  95.  bered)nen 275 1*. 

berichten  f^w.  35.  1)  ri^tig  mad^en^ 
in  Drbnung  bringen  dat  berichtede 
de  keiser  88 12.  2]  melben,  befebleu 
dat  he  koning  berichtede  und  an- 
wisede  13 1»,  2348.  3)  au^gleidj^en, 
beilegen  twidracht  70*,  vele  kriges 
87  30.  —  sik  b.  fid^  »erglei^en  375, 
248 10. 

berichtingef.Serglei(ibl59io,295i8. 

bernekamer  f.  164*  ^Inm.  1. 

bernen  f^».  95.  (?lrt.  burneden278) 
brennen  tranf.  unb  intrf. 

beromen  fc^tt).  gj.,  sik,  fi^  berüb= 
men  101 25. 

beronen  {i.  35.,  sik,  [lä)  berufende 
biscnop  bereip  sik  in  dat  ^rote 
concilium  723',  se  bereipen  sik  to 
Rome  vor  den  pawes  14428. 

bersten  (l.  35.  he  t?5apfi  ^oJ^mn 
XXII)  barst  up  als  Judas  345 1^ ; 
»gl.  ©rJrnb;  I,  1527  s.  v.  bersten. 

beruwen  fl.  \^)a>,  fB.  (»gl.  IW^bffib. 
II,  1,  749  s.  v.  riuwe)  üleue,  6^merj 
em|)finben,  flet^  un)i>erf.  den  Fran- 
ken was  de  köre  beruwen  10221, 
dem  keiser  beruwede  108  6,  ed  was 
den  steden  beruwen  285  11,  om  was 
sere  beruwen  340^1. 

besät  =  besatte. 

beschatten  f^U).  35.  6^a^ung  auf» 
erlegen. 

bescheid  m.  33ebingung  399 1*. 

bescheideliken  17320. 

bescheiden  ji.  SB.  1)  fc|ife^en,  be= 

flimmen    als    vor    bescheiden  was 

166  S  up  einen  bescheidenen  dach 

1 26  20^  smen  hof  to  Magdeborch  be- 

scheidede  he  bischop  Bernde  55  8, 

dat  de  bischop  hüten  bescheiden 
hadde  aufgenommen  :b<ttte  31117.  2) 

Sem.beorbern,  befleQen  dembischope 
wartb.to  Aken  7230,  dekonipgbe- 
scheidede  om  to  Merseborch  93  2«, 
10013. 
bescheidenheit  £.  (^inftd^^t  also 
wart  djt  mit  guder  b.  hen  gelecht 
24122,  24021. 

beschemeren  f(^^.  $.  (»gl.  331393. 

IV,  634  s.  V.  schemeren)  wenn  ed 

began  to  b.  \»enn  bie  ^unfelf^eit  ein» 

trat  2^2*, 
bescherm  m.  ^dj^u^  ip  b.  nennen 

330 15. 


(Sloffar. 


439 


beschermen  f^w.  95.  befdjitmen 
791*. 

beschoninge  f.  33cf^önigung2765. 

beschütten  f^tt).  S.  befd^üjicn  b. 
und  bevreden  369  '. 

beseen  fl.  35.  erblidftn  156-*. 

beseggen  fc^w.  ©. betebcn  de borch- 
greve  und  andere  vorsten  kedden 
sik  wol  b.  laten  ^Ä  SotftcTIungcn  ma» 
c^cn  laffcn  335 13.  2)  einem  etwa^  bö* 
fe<J  na(|>tet)en  64*,  151 7. 

besenden  f^n).  95.  ^olcn  laffcn,  gu 
einem  fdjiden  73  ». 

besetten  f^w.  93.  (mit  ^nbaitcvn)  be* 
fe^cn  Krakowe  dat  dörp  wart  to  hol- 
landeschem  rechte  besät  1192;  se 
besatten  dat  loftebi  10  dusent  mar- 
ken fic  beftimmten ,  ba^  für  ben  et* 
waigen  3Mi^wcftritt  »om  95eriöbni§ 
10,000  matt  fliejatjü  tvurben  279  «. 

besingen  ft.  95.  also  wart  de  nie 
bischop  besungen  und  de  olde  be- 
graven  76  ?,  31822. 

besitten  fl.  95.  fi^cn  bleiben  dat 
somlike  stede  vor  on  h^dden  mö- 
gen b.ba§  einige  @tat>te  bor  ibn  ^ät« 
ten  bleiben,  n)eiter  cyijliren  fönnen 
338**;  de  om  vcrne  beseten  was 
ber  fern  bon  ibm  toobnte,  b.  b-  wjeit* 
läufig  bermanbt  war  259**. 

besluten  ]1.  95.  1)  einfc^Rcgen,  ber» 
fd^lte§cn  se  besloten  sik  beide  in 
eine  kemmenaden  255  *« ;  de  Fran- 
ken besloten  oren  koning  (in  mo- 
nasteriomissusA.S.)  22**;  orvorste 
leit  in  beslotenen  muren  15'^;  dat 
he  einen  hunt  beslute  127»  2)  bc« 
fc^Uegen  151  *7. 

besmeden  f^tt? .  95.  in  Sifen  f^mic« 
ben  157*» 

beso,rgen  frf)tt).  95.  1)  Sorge  tragen 
371 23,  für  Sem.  for^n  81  \  2)  lieber» 
fe^ung  bom  lat  providere,  ein  crle* 
bigt«^  9iäi^t^nm  bon  ©eiten  be«  ^a\)« 
fJe^  o^nc  3ujic^una  bc^  (Sapitcl«  mit 
einem  neuen  95if^of  befc^n  2342*.  — 
sik  besorge»  befüti^ten28323, 34423. 

besp^n  fi)Xo.  95.  erf^aben  watvor  is 
getschSn^  dar  mach  man  na  besp^n 
barnac^  tann  man  fe^en,  beutt^eilcn 
6*2. 

bespreken  fiv  95.  be(^*ed;cn,  fefi» 
fe^en  39427,  yele  vruwen  weren  mit 
om  besproken  waren  in  Äblcö  @e» 
rebe  mit  ibm  gctommcn;  f.  St9B.  IV, 
967  8.  V.  besprafcen. 

best&fi  fl.  95.  1)  fle^^en  bleiben  dat 
blive  umme  der  körte  willen  ba^ 


foH  ni(f)t  werter  mitget^cilt  werben 
205»;  also  bleif  dat  gelt  in  den 
kistenbestän  407  *7,  41052;  an  dem 
bestund  de  köre  bei  ibm  blieb  bie 
SBabl  330».  2)  8tanb  galten,  se  wol- 
dens  wol  besteLn  vor  dem  rike  fic 
wollten  babei  (es  ®en.)  bor  bem 
^tid)t  8tanb  galten,  e^  bertreten 
237  *.  3)  beficgen  48 10. 

bestendich  bauer^aft,  eft de brugge 
wolde  b.  Wesen  367  **. 

bestedingef.  93eftäti9ung  233 2 

bestellen  fd;w.  95.  1)  beftellen,  um« 
fleöen  de  borgerebestelden  de  slote 
al  umme  3363;  do  de  borchgreve 
R.  und  F.  in  genomen  und  bestelt 
hadde  mit  iKannfc^aftcn  berfefecn 
336*.  2)  anorbnen  borchgreve  Fre- 
derich bestelde  vele  dage  to  Mag- 
deborch  334  *5,  de  hertoch  hadde 
dat  so  bestalt  228^,  I8O22,  he  ho- 
pede,  he  hedde  ed  wol  bestalt  353  3; 
befehlen  Hans  hadde  bestellet  dat 
men  om  sinen  hengst  scholde  na 
bringen  336  **.  —  des  hadde  mark- 
greve  Frederik  an  den  koning  be- 
stalt umme  dat  land  to  Sassen 
SWarfgraf  5^icbri^  batte  jt^  an  ben 
^önig  wegen  95erlei^ung  bon  @a(^» 
fcn  gewanbt3692i. 

bestricken  f(^W.  95.  bestricket  mit 
listigen  dedingen  1 66  *5. 

bestridden  f$W.  S5.  he  wart  dar 
bestriddet  1655. 

bestriken  j}.  95.  bcilrci(^en  40332. 
besüt  6*7.  3  ©ing.  9Jrf.  »en  besön. 
beswirnisse  =b  beswemisse. 
besweren  fdyw.  95.  belafJctt,  mit  %b'' 

gaben  360*,  mit  einem  5lmte  36723. 
besweringe  f. 95elaflung,  Auflegung 

bon  steuern, 
beswernissef.lrübfal  190*7, 36323. 

betbi«  27219. 

betbefferSOH. 

betalenf^W.  95.  bcja^)lcn. 

betekenen  f^W.  95.  bejei(^nen  173. 

betemen  laten  beginnen  laffen,  t^un 
lajjen  Wa^  einem  gefaßt  heren  und 
stede  leten  on  betemen  liefen  i^^n 
felbfl  fertig  werben  4123;  t^^.  ©jj©^ 
I,  1794. 

betengen  fd)W.  95.  anfangen  2522 

beterbeffer  14*» 

beteren  fd^W.  95.  1)  berbeffern  he 
beterde  siner  prester  cleidere  81  27, 
dat  orhftt  sunte  Mauricii  92  s,  des 
godeshitses  zirunge  827,  (j^  kdiser 
bctferde  dat  dorp  (®e«lar)  sere  8825 


440 


ax. 


2)  fü^ncn  dat  se  den  van  Werberge 
beteren  scholden  bie  ^rmoibung  M 
r>.  2ö.  fubncn  (bur^  !ird)li*c  6tif= 
tunöcn)  33222. 
beteringe  f.  JJetbejTerung ,  ^Ib^ülfc 
1042.  2)  @üt>nc  59  w  311  ^,  to  be- 
teringe der  doden  jur  @ü^nc  ber 
erfd)laacncn  26415. 

betrachten  f<J)tt).  25.  erwägen,  über» 

legen  287  w  369  22. 
bevarenfl.  95.  erfahren  264  5. 
beveien  |l.  95.  anbcfebUn,  empfehlen 

5H. 
bevenf^tt).  JB.  beben  327  26. 

bevesten  fc^l».  95.  mit  mannen  und 

spise  wol  bevestet  332  25. 
bevlecken  \ä^W.   95.    ore  kuscheit 

10022,  11217. 

bevragen  f(i)n).  95.  sik  b.  jt^  IRatb^ 

erholen  17524. 
bevreden  fd^h).  35.  ba^  ßanb  bcfrfjir* 

men  gegen  ^cinbe  beschütten  und  b. 

369  7  •  15. 

beware^  fc^tt).  95.  den  eid  bewarde 
he  ovele  20  20,  62 10. 

bewegen  fl.  95.  ba^  ®eraüt^  gugrcubc 
ober  Trauer  erregen  do  wart  Sassen- 
lant  bewegen  1045,  dar  van  wur- 
den bewegen  alle  jungelinge  16822, 
de  Franken  worden  bewegen  mit 
torn  der  bodeschap  tourben  beftig 
erjurnt  über  bic93otf4aftl423,  250  «; 
bewegen  ju  tixoai  260  ^  331^0. 

beweren  fi.  95.  (*|Jrdt.  bewur  272«>, 
bewor  36030)  gik,  p^  mit  etwod  be» 
faffen  wat  se  sik  mit  orem  köre  be- 
woren?  tt)ad  f!e  fid^  um  i^re  JBBa^l« 
angelegenbfit  fümmerten  23322;  p 
beweren  ju  mit  juwem  gerichte  m 
unse  borgere  i^r  jie^t  unferc  93ürger 
tüiberred^tli^  cor  euer  ®erid5>t  2683*. 
95gl.  ß95®a.  251  s.  V.  beweren. 

beweten  fl.  95.  men  sprak  wol  dat 
ed  de  bischop  mede  beweten  schei- 
de 22231;  ugi.  ®r2B^  I,  1787  s.v. 

bewissen. 
bewisen    f(^tt).   95.    beweifen  36422 
sik  ftd)  aeigen  236 1'. 

bewi singe  f.  93ett)eid  to  einer  b. 
472,  sik  t^n  up  bewising  36422,  om 
konde  des  lehns  nen  b.  werden  bie 
Urfunbc  über  bae  Sebn  ni(^t  au^gefer» 
tigt  »erben  220  ",  370 1. 

bewislikfi(i^tbar  34831. 

bewornicheit  f.  Verwirrung  13523. 

bewracht:  Dyönisius  arm»  mit 
golde  und  mit  eddelen  steinen  be- 


wracht (manum  Dionisii,   auro  et 
gemmis  inclusam  A.  S.  596*)  425. 

bi^räp.  I)  mit  2>at.  öon  3"tbejlims 
mungen  bi  unsen  dagen  2  1,  bi  des 
pawes  Clemens  tiden  151 20j-  bJ  ei- 
ner manetit  nad)  95erlauf  eined  3Wo« 
nat^,  bi  einem  j4r  208 19;  bi  ses  we- 
ken  innerbttlb  6  9SBo$en  1042;  »er« 
mittelfl,  burc^  senden  bi  einem  mon- 
nike  35«,  10027,  he  enbot  dat  bi 
den  sulven  boden  31 S;  de  keiser 
ervor  bi  Jane  138  O;  bi  dem  banne 
unter  ^Inbrobung  beö  95anttc«  796.  2) 
mit  bem  ^cc.  em  deil  quam  bi  dat 
Oceanische  mSr  103,  Xarl  sande 
bideElve37i5,  3979. 

bicht  f.  95ci(^te  353 2. 

bidden  fl.  95.  he  bat  se  swigen  1225 
he  bat  de  borger  voigende  1 57 12 ; 
Gundelkarl  bat  den  Kambesberch 
erbat  872,  he  bat  de  borger  hulpe 
161  2,   he  bat  se  umme  or  hulpe 

16222. 

bigraft  f.  93egrabni6  12820. 

bilde  n.  95orbtIb  H?. 

biHggen  fl.  95.  auf  S^nianbed  6ette 
fiet^en  361 1. 

biligginge  f.  «n^dngerf(!^aft  2803. 

büken  123"  =  billiken. 

billiken  9lbü.  biUig. 

binnen  ^b)).  brinnen.  $rd)).  inner« 
ba(b ,  Wd^renb  binnen  landes  54  >2, 
binnen  des  koninges  lande  15127; 
b.  dem  vrede  162«,  1933,  b,  dusser 
tid  143»,  binnen  dertiddat  1^3« 
binnen  velicheit321 7,  b.  dissen  de- 
din^en  209  3i,b.  j4r  und  dage  283  2*. 
6on{.  wd^rcnb  bmnen  des  13620. 

binnenwendich  und  buten- 
wendich  innerhalb  unb  außerhalb 
be«  ßanbe«  428. 

bischop d6m  n.(m.  4824)  ©i^t^um. 

bisorge  f.  ^eelforge  (cura  sc.  ani- 
marum)  de  keiser  vorlende  om  den 
bischopesstaf  und  bisorse  mit  eime 
stave  592,  de  koning  oevole  om 
den  staf  und  de  bisorge  822«,  de 
sulve  here  Nicolaus  konde  sine  be- 
stedinge  und  bisorge  nicht  krigen 
341  «. 

b  i  8  p  r  o  k  e  f.  hir  af  worden  vele  bi- 
sproke  und  twisproke  under  dem 
Volke  ed  entflanben  Diele  Slebereten 
unb  man  f^ra^  |i^  Derfc^ieben  bar« 
über  au«  203  2.  »gl.  ÜW^b.  9B.  II,  2, 
536b  s.  V.  bispridxe. 

b  i  s  t  a  d  f.  IRa^barßabt  in  den  bisteden 
31012. 


(Sloffar. 


441 


bistaint  m.  ©eifiattb  40426. 

bistendich:  he  was  dem  wedder- 
pawese  b.  bing  i^m  an  27927. 

b ister:  de  monnike  mosten  bister 
lopen  in«  3rrc  laufen  862  untf  3(nm., 
de  Zeguner  wanderden  achter  und 
bister  34522.  t)g|.  vorbistem. 

bi Valien  jl.  95.  auf  @eitc  Scmanbc« 
treten,  feine  Partei  ergreifen  202  23. 

biwort  n.  fprüc^toÖttU<^e  JHcfeen^art 
16S» 

b  1  a  s  e  f .  ?  de  borgere  reden  alle  nacht 
schiltwachte  mit  luchten  und  bla- 
sen 251 9. 

blenden  fc^ttJ.  2J.  Menbcn  15123. 

blicken?  dar  umme  ging  d6n  dat 
blicken  und  kakwien  af  «ii4  ^^  ' 

blide  f.  ©übe,  Selagerung^merfjeug 

bliven  fl.  95.  bleiben,  wor  ik  dat  late 

bliven  »0  16)  flehen  bleibe  6  «. 

blixem  m.  lBIi^S525,  blixemenl25ii. 

blöde  furd^tfam  371 1». 

blöden  fc^w.  *B.  qSrat.  blodde,  bluten. 

bloien  f^)».  9J.  blühen  378". 

blokslöt  n.  groge«  9}orleaef(fclo6 
39726. 

blomen  f^t».  93.  blüben  378^6. 
bl6t  blo^,  unbetleibet  205 »3^  de  blo- 

ten  muren  296». 
blötstorting  93lutDcrgiegen  329i6. 
bl6tvar  blutfarben  80 1». 
bod,  boden  ^ircit.  tjon  beden 
bodeschap  f.  93otfd^aft  1902. 
bok  q^l.  boke  n.  93ud?. 
hole  f.  93oble  157". 
bolwerk  n.  390». 
bomgarde  m.  95aumgartcn  25sw 
bon  m.  *3pben  273«. 
boning   d.  2)e(fc   eine*  €tü(!wert(f 

284 17.38. 

borchgrevenambacht  n.  Öurg» 
grafentbum  1 76  9 

b  o  r  d  e  ?  des  wart  tom  lesten  de  borde 
handelt,  dat  de  bischop  scholde  in 
den  hof  schriven  249  w. 

bor  dich  gebürtig  351  f 

boren  f(^n).  93.  gebühren  2t  5. 

boren  f^w.  93.  bellen  se  borden  on 
van  dem  bedde  8321,  1821». 

borge  m.  ©ürge  23«  to  borge  dön 
93ürgf^aftleijlen  404  30. 

borgerkinder:  de  jungen  knechte 
und  b.  27023,  27333, 40811  fc^eintnur 
»on  ben  ©öbncn  bcr  angefebenen  93iu:* 
•     ger  gebraudjt  ^u  fein. 

borlik  gebübrlid^  3963». 


born  m.  93runnett  de  dudesche  bom 

einer  ber€aljbrunnen  in  ^aOe  36623. 

bornekopef.  9BaJfer!ufe,  SBafferfag 

1 84  25. 

bornegüt  n.  @aljgut2697. 

bort  f.  ])  Geburt  na  godes bort  m^ 
(S>\)x\^\  Q^eburt.  2)  ^erfommen  van 
kleiner  bort,  v.  slichter  b.  231 17. 

bosheit  f.  böfcr,  f^lec^ter  einn  1723, 
3227;  Uebeltbat  188«. 

bosliken  331». 

bosse  f.  93äd[)fe  de  b.  mit  godes  li- 
chamme  1 84  »9. 

bot  $rdt.  Don  beden. 

böte  f.  93u6e2057. 

boten  f^tt).  93.  büpen  21  2. 

boten  f^\t>.  93.  anjünben  de  borger 
boten  vele  vur  dar  in  17025;  »gl. 
SKbb.  95ß.  I,  191  8.  V.  biuze  unb 
5rifc^  I,  91». 

bottere  f.  93utter  40S  « 

boven  $rap.  übir,  mit  bem  2)at. 
eigentl.  b.  der  kerken  26*6,  dem 
kellere  200»}  b.  dem  lande  861*, 
J562;  —  b.  70  mark  165^  flg.  he 
wolde  b.  on  nicht  sin  132*,  nie 
breve  b.  siner  vorvaren  breve  2096. 
b.  horsam  über -ben  ©eborfam  bm« 
au^,  gegen  ®.  30923,  de  se  om  be- 
rekenden  b.  alle  sine  rente  275  *5, 
weddervore  ju  b.  dat  icht  tocgen 
bellen  268  3«;  boven  dat  barüber  bag, 
bamit  18522. 

boven  m».  oben  2762»,  J82i5,  van 
b.  d&l  Don  oben  nac^  unten  402  «. 

brÄkmane  m.93racbmonat,5uni828. 

brÄf  m.  93rief>  Urtunbe  476. 

bregen  n.  ®ebirn  50*7. 

bregenkoppe  f.  ^irnf^jalc  50 17. 

bregenpanne  f.  baffelbe  143  20. 

breken  fl.  93.  1)  jerbre^cn,  jerftören 
he  brak  der  afgode  tempel  8  &,  de 
borch  b.  137*5,  den  tom  b.  2427, 
dat  slot  wart  in  de  grünt  gebroken 
388 10.  2)  figürl.  den  bund  b.  bae^ 
93ünbnig  bregen  S 1 9  ^6,  de  van  Halle 
leiten  sik  or  vriheit  und  wonheit 
nicht  breken  360  26, 363  &,  dar  mede 
wart  al  Unwille  gebroken  391  *^,  dat 
he  an  dem  keiser  gebroken  hadde 
»erbrochen,  gefünbigt  b^tte  59 *0;  de 
clage  b.  bie  in  bcr  Älage  Dorgebra<Jb» 
ten  93en}eidmittet  bur^  entgegen« 
flebenbe  Härtere  entfräften  231  **,  de 
were  mit  recht  br.  23 1  30  —  nicht 
enbr^kt  om  geldes  nic^t  ^cbriiSbt, 
mangelt  ibm  ®clb  15»;  »gl.  Oftbb.  2B. 
I,  245b  s.  v.  gebriche.  —  mit  slo- 


442 


Oloffac. 


ten,  de  se  under  sik  gebroken  had- 
den  bie  jic  fid)  unterworfen  Ratten, 
»^l.  m^b.  ich  gebriche  under  mich 
ant)b.  SB. 

brßkiser  n.  Sred^cifen  3972». 

bringen  f<j^».  33.  bringen  Pippin 
brachte  pawes  Steffen  an  den  stol 
to  Korne  23  *o,  to  stole  b.  =  inthro- 
nisare  25S^  de  koning  brachte  her- 
togen  Albrecht  (2)at.)  to  bedde  de 
hochgebome  juncvrouwen  Offeken 
3502  to  grave  b.  begraben  233  7  to 
dem  dode  b.  350  24 .  ut  aller  clage  b. 
228  2,  232  42. 

brodern  f^w.  93.,  sik,  eine  (5rb»er» 
brüberung  f(^Iie§en  alse  se  sik  .  .  . 
gebrodert  und  gesamelt  hadden 
344  *. 

brok  m-  93rauc^  wat  or  broke  weren 
182  24;   b.  werden  bcbürfcn  geldes 

14  21. 

b  r o  m  e  s  e  f.  ©rcmfc  354  i». 

b  r  o  w  e  r  (brawer,  brauwer,  brouwer) 

m.  33rau<r. 
brugge  f.  ©rürfe. 
brdk  n.  93ru^  10  22. 
bruken  \^\v^  93.  gcbraud}cn  303 1». 
brukinge  f.  waters  brukinge  der 

Elve  freie  @d)iffafert  anf  ber  (£Ibc  47  0. 

brütlacht  f.  ^o(^§eit  136^8. 

brütschap  f.  !örautfd)aft,  93erlobung 
15312. 

budel  m.  93eutel  los»». 

buk  m.  'Jdmä). 

bumester  m.  ^aumcifier. 

bunge  f.  2:rommel. 

b  Ar  ding  n.öurbing  175  22^  177  «b. 

luden  3196. 
bürkule  f.   aemeinfd;aftU4ie  (^rube^ 

to   »unte  Johannes  worden  grote 

bdrkulen  ge^aven  37824. 
bürmal  n.  93ürgerred^t  de  vrien  he- 

ren  wunnen  b.  in  der  stad  1 89  12 . 

)>gl.  $attau^  108  8.  V.  bauermal. 
bürmeister  m.  93aucrmeiftcr  37025. 
b  u  r  n  e  d  e  n  f .  bemen. 
b  u  8  8  e  f.  i^euetiobi  317  6. 
bute  f.  93u§e  se  nemen  ein  b.  an  sik 

20420,  b.  gkn  20425,  heimlike  b. 

2195,  bot,  de  on  sw^rlik  un^rlik 

edder  openbare  were  249  *8. 
buten  $ra)>.  auger^alb  1)  mit  ^en. 

b.  landes  27  6.    2)  mit  2)at.  b.  der 

borch  13911,  dem  wege  27225,  den 

diken  304  2. 
butenwendich  ^bl).  braugen,  au» 

gerbalb  bc(J  ßanbc«  42»,  bütwendich 

bUnt  87  8. 


buwe  n.  77  21,  928  —  buwete. 

buwede  n.  85 ^  =  buwete. 

buwen  \d)\r>.  93.  bauen.  —  93om  'Auf* 
werfen  üon  6d^anjen  jc.  bel)uf<J  93c* 
(ageiung  bon  93urgen  k.  gebraucht  he 
buwede  up  dat  is  vor  Brandeborch 
41  2  se  buweden  up  dem  berge  gar 
na  bi  der  Harzeborch  3334  ^e  bu- 
weden dar  vor  eine  borch  332*. 

buwete  n.  ^auanlage  allerlei  buwete 
376 14. 

C  fie^e  K. 

Uag  m.  ^ag.  1)  ^t\i,  Sebeme^^cit  bi 
unsen  dagen  2 1 ,  se  beginnen  ore 
dage  wrogen  3  28,  bi  unser  dage 
tiden  4".  2)  beflimmter /tag,  Jermin 
einen  dach  legen  to  .  . .  366  *3,  dat 
he  om  dach  geve  4  weken  wedder 
in  to  komende  1582,  he  gaf  om 
dach  up  sinen  eid  2020.  3)  jj^r* 
fammlung ,  3^ufammenfunft  auf  einen 
bcjlimmten  Jag  namentü^  bebuf^  93eis 
legung  \>on  Streitigfeiten  de  bischop 
brachte  dat  kume  in  einen  dacn 
2018,  in  dage  nemen  4J27,  13 12, 
dar  na  wart  ein  dach  und  ein  vrede 
gemaket  1607,  dage  holden  133  7. 

dagen  f4)n}.  93!  tagen,  lag  n)erben 
men  meinde  dat  ed  dagede  68  i"^. 

d agering  (dagerung  157 »)  f.  ^äi, 
tt)oe^  Jag  tüirb  26025. 

damask  m.  6toff  au^^ama^cu^,  ge> 
mujierte«  3eug  388 2,  410';  »gl.  @r. 
9Gß.  II,  701  s.  V.  damast,  damask. 

dau:  wo  dane  wis  auf  tt^elc^e  9ßeifc 
239  28. 

d  a  n  k  m.  2>anf  dat  is  mi  wol  to  danke 
ift  mir  re<^t  27020^  kn  der  Missener 
dank  »ibcrSBiüen  berSKeigner  202«, 
289 12. 

danke  m.  ®ebanfe,  dar  hadden  des 
koninges  rad  danken  to  babei  Rat- 
ten bie  0latbe  be«  Äönig«!  i^re  ®eban» 
Ten,  würben  migtrauifd^  301  w 

danken  fd;n>.  ^.  banfen  de  bischop 
dankede  den  borgeren  aller  truwe 
und  alles  ddnstes  für  i^re  Jreue 
161^2^  de  vorsten  dankeden  den 
borgeren  orer  ere  für  bie  i^nen  be« 
aneKne  ^i)Xt  251 « 

danknamich.:  disse  geschichte 
weren  de  van  Breszlawe  d.  bafür 
jeigten  fi^  bie  »on  ör.  banfbar  410«. 

dar  ^bb.  ba,  Dom  IRaume  dar  boven 
barüber  17«;  ba^in  232;    ^on;  btt 


©loffar. 


443 


3«it  dar  na ,  dar  bi  325 16.  —  dar 
umme  dat,  dar  mede  dat  tt)cil  17  22, 
3271.  dar  af  dat  liatoott  ba^  H^. 
dar  umme  be^wcacn  55  25. 

darn  3  Sing.  »Prcif.  3nb.  öwi  dürren 
fi(^  getrauen  14»,  15»;  Djl.  $  ©f:»). 
407  s.  V.  darn  u.  Sad)fcnfp.  II,  570 
8.  eod.  V. 

dat  (5owj.  ba§,  bamtt. 

ddt  f.  $^at  he  heit  Ernst  und  was 
ernst  und  hadde  de  ddt  bi  dem 
namen  2985. 

dechtnisse.f.  ^ebäd)tni§  als  ik  van 
older  lüde  d.  horde  158  2B>  bischop 
Diderik  saliger  d.  25526. 

decken  f^».  ®.  mit  $)a^  üerfel)en 
258 1». 

decretal  n.  103". 

de  de  ^lon,  xtUt.  ©gl  Örimm  (^r. 
III,  20  unb  22,  <annt.  2. 

dedinge  »  degedinge. 

dedingen  =  degedingen. 

dedin^esman  m.ttntetpnbkr243^ 

degedinge  nur  im  $1.  (t>gl.  äJibb. 
3B.  I,  334»  g.  V.  tagedinc)  «ngc= 
legenbeiten,  beren  ^ntf^eibung  auf 
einen  bejlimmtcn  Jag  fejlgefcjt  ip, 
ober  aud>  ber  jur  ^ntfdjdbung  einer 
8a^e  feftgtfe^te  3:ag ,  3;ermin ,  bann 
au^  33erbanblungen  überbau^)!  13'', 
vruntlike  d.  1S92*  degedinge  hol- 
den; dedinge  ba^  \va^  üer^anbelt 
ifi  229  ^ 

degedingen  f(^».  33.  eine  <£a^e  ge» 
n^tli(l^  »er^anbeln ,  toer^anbeln  über* 
Ijaupt  1 7  ^  he  hadde  datgededinget 
umme  penninge  270".     * 

deger  gänjH^),  üÖUig  he  heilt  deger 
neinewarheit  27S2j  \>gl.  "m^.lSb 
s.  V.  degger. 

dei  =  de  249^3. 

deif  m.  SDieb. 

dell  n.  i^etl  ein  deil  tbcilwcife,  jum 
Slfeeil  13912,  einmichel  deil  ^um 
großen  St^eil  270*5,  de  meiste  d. 
4085^. 

deilaftich  tbeilljafUg  407 3o. 

deilen  f^w.  95.  t^citen  d.  an  drei 
deil  1  ",  se  deiiden  sik  in  twe  here 
149  3,  ddRomere  weren  gedeilet  in 
Parteien  aef))alten  51  25;  urtfjeilen 
als  on  deilet  were  36221,  36425. 

deiling  f.  3:()CiIung  386 24. 

deinstman  =s  dSnstman. 

deite  n.  95olf,  fc^eint  nur  im  berä<^t* 
Ud^en  8inne  gebraud^t  ^u  fein  dit  was 
ungevellich  d.  3072;  des  beiden^ 
sehen  deites  was  so  vele  329 1^. 


deiverie  f.  2)iebfta^I  58^,  41432. 

deken  m.  ^ec^ant. 

dempen  fd^tt).  S.  bäm\>fen,  erflirfcn 
15118,  39828. 

denken  anom.  ^.  beuten,  eingeben! 
fein  denke  dines  vaders  692«;  (in« 
V*erf.  ok  sint  noch  lüde,  den  des 
denket  «frtnnerli^  ijl  24028^  de  des 
wol  noch  dachte  24130^  de  des 
dechten  24527. 

ddnstman  m.  ÜJfinifletial. 

d§r  n.  Stfeier. 

de  med  der  nieber  27632. 

derscher  m.  2)refd)er  37230. 

ddrt  n.  3;bier  11110. 

des  ®enit.  t)on  d«,  de  bischop  gaf 
des  (baüon)  einen  hunde  10029, 
were  des  aver  nicht  eigtl.  wäre  ba= 
üon  nicJ^t«!,  fänbe  loa^  nic^t  ftatt  13 1 ; 
be^balb  151«;  bient  feftr  oft  nur  jum 
Uebergang  auf  eine  neue  ®eb<m!cn= 
reilfee  1226    entfpri^t  unfcrem  „nun" 

1683. 

diaken  m.  ^iaconud  b'6^. 

dichten  fc^w.  95.  er^nnen  168t6, 
249  23  etlike  domheren  hadden 
sproken,  ed  were  ein  gedichte  ding 
234  31. 

dicke  (dicken  73  12)  oft  54«,  SP«, 

1561*.  d.  wenn  einif  öfter  al<^  einmal 
232  2*;  febrd.undvakel56ii,  d.und 
vele  248  28^  dick  und  ¥ele  dage 
1662. 

die  =  de  251  16. 

dik  n.  2)ei<^303i5. 

diken  fl.  9?.?  büg^n,  uneber  gnt  ma^ 
c^en  dat  se  den  schaden  wolden 
helpen  diken  308  6.  »gl.  »r.  9®. 
I,  205  s.  V.  diken,  SWl^b.  SB.  III,  33^ 
s.  V.  tiche  @<i^metlet,  93air.  2Bb.  I, 
351.  ®r.®ramm.  IV,  335  unb^tnm. 

ding  n.  ®crid^t,  @eri^töj!ätte  to,din§e 
gdn  241 1*,  geheget  d.  feierti^  erötf= 
netc^  unb  bereite«}  (VJerid^t  292  « ;  de 
hadde  sin  ding  und  berichte  sere 
even  und  redeliken  genolden  jegen 
de  borgere  16232. 

dingedach  m.  ber  3:ag,  an  bem  bie 
au^gefd)tiebenen  ßeiftungcn  entrid^tet 
wetben  184  8. 

dingen  fd^w.  93.  ber^anbeln,  nament» 
lid)  in  einer  95erfammluna,  »or^eri^t 
de  koning  dingede  wedder  des  ri- 
kes  boden  1523,  alse  bischop  Erike 
und  de  borchgreve  hir  dingen  wol- 
den ^erie^t  galten,  do  de  bischop 
dingede  als  ein  borchgreve  222', 
unse  here  wil  morne  d.  240  n.  — 


444 


©loffar. 


se  draweden  den  buren ,  wolden 
se  nicht  dingen ,  se  wolden  mort- 
bernen,  moütcn  ftc  (bie  ©auern)  nic^t 
dingnisse  (f.  D.)  jat)len,  fo  würbe 
man  morb^renncn  268  ^. 

dingnisse  f.  ba^  ®elb,  .ba^  für  bcn 
@r(ag  Don  $ranb  unb  9taub  in  ^ricg^» 
jcitcn  öcjafelt  tt>irb  16228. 

dingnissekorn  n.  JTürn,  ba^  jur 
^Ibwc^r  bcr  33ronbi!iftung  bcm  Jcinbc 
gegeben  »irb  18412. 

dischlaken  n.  ^if(^tuc^  dat  d.  heilt 
he  kort  et  ^atte  ein  turjccJ  $if(^tud), 
wenig  ®äfle  b.  t.  er  war  übertrieben 
)>arfam  314  7. 

do  bamat^  do  was^arl  to  Falbofne 
352;  aU  do  datgrote  stervent  was 

124. 

dobbelen  f(ä()tt).  93.  würfeln  245 19. 

dobbelie  2Bürfe!f^ieM 1 4 *2. 

dodebedde  n.  Slobtenbett  35120. 

doden,  qjrät.  dode  34^7,  fd^w.  25. 
tobten. 

dogen  fc^w.  93.  taugen,  nü^en  min 
rät  endocht  om  nicht  J  57  2^. 

dogentliken  feiner  €itte  gemag. 

doget  f.  3:ugenb. 

dokebred  n.  Jörett  jum  6teifma(^cn 
ber  iüc^er  392 1«. 

dorn  m.  ^onf,  ba^  jtir^engebäube 
273  \  SDomflift,  2)ümcat)itel  365  iß. 

ddmvruwe  f.  (sanctimonialis  cano- 
nicaA.  S.)  11328. 

don  =  do344i«. 

don  anom.  93.  tftun;  abf.  mit  den,  de 
dorch  on  dön  und  laten  wolden 
1957;  mit  bem  2)at.  dem  deden  se 
also  bem  famen  fte  nad)  372 2i;  dat 
se  nicht  wüsten ,  wo  se  om  wolden 
d.  wie  fic  ibm  ßeib  jufügen  foUten, 
V)gl.  mt>.  2Ö.  III,  134b,  3eUc  48, 
(SJr.  ®raram.  IV,  690  [1]  285, 16  unb 
*2lnm.  2 ;  wo  se  bi  om  d.  wolden  {'<) 
27612;  to  banne  d.  bannen  53 1; 
missen  d.  SWeffc  ^Iten  7123;  ser- 
mon  d.  prebigen  401  d;  be^aMen  de 
ratmanne  deden  bischop  Güntere 
200  mark  up  de  munte  328 1 ,  dat 
de  van  Hsdle  deme  heren  eine 
summen  scholden  dän  hebben  36022. 
sik  d.  to  .  .  jid^  auf  3cmanbe«i  8eite 
fleQen  Qrifo  dede  sik  to  dem  herto- 
gen  van  Aquitanien  22  6,  281 8. 

donresdag  (donredag  173*),  de 
gude,  @rünbonnerflag  4822. 

donreslach  m.  Dom  Bonner  beglei» 
teter  93U^f4)tag  ein  d.  sloch  on  d6t 
253  21. 


dör  (dorch)  ^xä)p.  burd^  dor  de  land 
10*  dorch  god  um  ®otte^*  Willen 
21  20^  348,  dorch  sunte  Peters  leve 
um  feiner  Siebe  ju  6t.  $etcr  wiüen 
2228,  dorch  willen  ihretwegen,  dorch 
lust  be^  93ergnügen^  wegen  171 15  ; 
dorch  dat  bamit  21 9. 

döraftich  t^öric^t  1236. 

dorchheren  fc^w.  93.  29 1*  =  va- 
stare  A.  S.  56063. 

dorechtich  t^bri^jt  dul  und  d. 
1909. 

doreheit  f.  I^or^eit  207  1*. 

doren  fc^w.  93.  jum  Jboren  mad^en, 
sik  1841. 

dorfen  anom.  JB.  nöt^ig  ^aben  dat 
darf  neimande  wunderen  tRiemanb 
braucht  Tid;  ju  wunbern  632,  he  en- 
dorfte  so  vele  kost  dar  up  nicht 
dragen  24231,  se  weren  des  bevriet 
dat  se  orer  breve  anders  nergen 
dorften  lesen  laten  360 15.  —  were 
he  ein  born  vorste,  de  bor^ere  en- 
dorften  des  nicht  don  Würben  e^ 
nic^t  wagen  ju  t^un  23822. 

dorgraven  jl.  93.  se  dörgroven  om 
mit  iseren  de  bregenkoppe  50 16. 

dornitzen  (dorntzen)  f.  grd§ere^, 
beijbare^  ®emad>  1 54 19  (aestivarium 
Chr.  M.  331).  togl.  ®r.9B.  II,  1374 
s.  V.  durniz. 

dorreheit  f.  SDürre  37519. 

dorricheit  f.  baffelbe  67  19. 

dorste  *prdt.  gu  ik  dor,  fid|;  getrauen 
35 1*.  he  dorste  nicht  clagen  70  3o. 

dotslach  m.  Jobtf^lag  1973. 

draden  (drade  2783)  eilig,  f^neü 
5321. 

dragen  jl.  93.  tragen*;  de  jungen 
heren  van  Sassen  drog^en  so  grote 
kost  matten  fo  großen  ^ufwanb 
1611;  ertragen  he  droch  dat  mit 
dult  7320,  159 11;  over  ein  dragen 
einerlei  ©inne^  fein  an  dem  köre  in 
93eiug  auf  bie  9Eßa^l  133  n  in  den 
tiden  was  nein  bischop ,  de  so  wol 
over  ein  droge  mit  sinen  broderen 
8 1  25  j  dr^get  mit  uns  over  ein  to 
einem  armen  papen  t)ereinigt  eud)  mit 
un^  auf  einen  armen  (^eiflli^en  22o9 ; 
entwei  d.  »erfd^iebener  SWeinung  fein 

391  5. 
drake  m.  3)ra(^e. 
drang  m.  ®ebränge  28422, 
drÄttoger  m.  2)rat^jieier  306 23. 
drauwe  (drawe  247  2)  f.  2)roiung. 
drauwen  bro^en  421«. 
drepen  fl.  93.  treffen  aläo  dr^p  un- 


©toffar. 


445 


truwe  oren  eigenen  heren  3258,  he 
konde  des  vredes  nicht  drepen  nid;t 
bewcrtjlefliöen  83  lo. 

dröplik  grog,  kbeutenb  to  drßpli- 
kenkrigen  (»gl.  Ö33®Q.  101  gro- 
ten  drepliken  scaden). 

drie  breimal. 

dringen  jl.  95.  brängcn  bischop  Lo- 
dewich  wolde  dem  volke  sturen, 
dat  se  nicht  drangen  284  "2^  uppe 
dat  se  ore  köre  vort  drungen  urnme 
bischop  Erike  bieSQÖaljl^rid^^  burd)» 
festen  160  U,  wente  dat  de  van  Mal- 
titz  van  Trebbin  gedrungen  worden 
Derbrängt  tpurbcn  3382. 

dristunt  breimat. 

drittein  breije^n. 

dröfliken  betrübt  95*6. 

dröfnisse    f.  35ctrübtti^  8327. 

droge  trorfen. 

drogene  f.  Irug,  SJerratfeerci  17"i9. 

drogentliken  trüfterif(|)  4920. 

drose  f.  2)rüfe  22326. 

droste  m.  STruc^feg  139*5. 

drucken  fd|;tt).  93.,  sik,  ftdj^  entfernen 
389 17. 

druttech  breigiQ. 

duchtig  tüchtig  4020. 

du  de,  to,  jubeutfd)  17  32. 

duden  f^tu.  95.  beuten  de  dudeden 
de  decretäl  103  «  dat  recht  d.  3655; 
beben ten  dat  sulve  dudet  ok  Par- 
tenopolis  7  17. 

du  de  seh  beutfc^,  de  dudeschen  he- 
ren 2)eutfc^=0rben«ritter  1 42^7^44  »5. 

du  er  treuer. 

düfliken  in  SDiebe«  95ßeife  701«  tt)ie 
ein  SDieb  10921. 

dul  er^Ji^t  auf  etwa^  wente  se  dul  up 
stridweren  106.  finbifcf^  de  bischop 
were  dul  worden  van  alder  4827, 
dul  und  dorechtich  1909. 

dullen  fc^tP.  95.  fi(^  unfinnig  gebär« 
ben  ichteswelke  megede  begunnen 
in  dem  lande  to  Lusitze  to  duUen 
und  to  danzen  und  jubileren  207*2. 

dult  f.  ®ebulb  in  guder  dult  14". 

dumen  m.  5Daumen. 

dummeliken  auf  bumme  SBelfe  he 
vormat  sik  d.  1575. 

dünken  bünfen  etliken  borgeren 
düchte  25012. 

durbar  foji&ar  61  21. 

dure :  des  sprak  de  bischop  gar  dure 

»erfijra^  bo(^  unb  treuer  232  5. 
duster  fiujler  325« 
dusternisse  f.  gin|lerm§  1077. 
du  stiren  fc^tt>.  95.  (m^)b,  tjostieren) 


fämVfe  in  ritterli^er  ^rt  9Wann  gegen 
SWann  1695. 

duvel  3:eufel. 

dweil  (pilum  A.  S.  554,  53)  2112. 
*dweil  6^ipbefen,  ein  93ünbel  alter 
3:u$la)p)pen  an  einem  Stiel*.  @türen= 
bürg,  Oftfricf.  9Gßörtcrbuc^,  9luric^ 
1862,  e.  44. 

dwers  ^IbD.  ^mxd),  quer  20523. 

dwingen  fl.  95.  jtringen  se  dwungen 
on  (ben  (gefangenen  ©rjbifd^fvf)  los 
142 13,  dat  recht  endwinge  uns  dar 
to  e3  fei  benn  bag  ba^  Sfled^t  un^  baju 
nötl)ige  244 11. 

E  f.  ®cfe^  n&ch  der  e  der  natür  (se- 
cundum  legem  naturae  dffeb.  178, 
40)  1827;  g^e  to  der  e  geven  169*. 

ebreker  m.  @^ebred|;er  20525. 

echelen  f(^tp.  95.  tjerbrie^en  dat 
echelde  ser  bischop  Peter  265 10. 

echt  n.  @l)€  de  vruwen  moste  he  ta- 
ten, wente  he  nein  echt  mit  or  be- 
sitten  mochte  40'. 

echt  e^elic!^. 

echt  *llbt).  Vüieberum  3421. 

echter  baffelbe  26i8;  ferner  542t. 

echtschop  f.  95er^eirat^ung  derpa- 
pen  echtschop  wart  verdomet  96io. 

6d  m.  dib. 

eft  tvenn  165;  ob  331  «j  alö  ob  6827. 

eidstevere  m.  bcr  ben  ^ib  j!abt 
31916 

eigen  b  J>tig  eigen  geborn  1 4 12,  eigene 

lüde  (Ueberf.  »on  servi)  1 821. 
eigen  n.  diacntbum  1771»  24215, 
eigenafticn  antwerde  Antwort,  bie 

ba«  digentbum  äufj>ri(^t  393  »i. 
eigenen  f^tt).  ^.  übereigenen  94  25. 
eike  f.  Qiä)t. 
ein  sin  mit  eine^  Sinne*  fein,   f\ä} 

»ertragen  1715. 
ein en  f^w.  95.  Bereinigen  1 1 7  12. 
einig  einjig  3252. 
eins  einfl  19220;  einmal  2322*. 
einsedel  m.  dinjtebler. 
eisen  f^tt).  93.  f^aubern  velen  luden 

eisede  und  gruwede  345  22, 
eislik  WU(^  34520. 
elende  f.  grembe,  95erbannung  2828, 

in  e.  senden  verbannen  506. 
elik    e^eli^    to  einem  eliken  wive 

35013. 

eliken:  dat  men  sik  eliken  nemen 
mochte  147*. 

en  <partifet  ber  9legation,  unmittelbar 
»or  bem  95erbum  fte^enb.  1)  ni^t,  mit 
anberer  9legation  nicht  enbrikt  om 


446 


©loffar. 


goldes  15^.  2)  nisi,  im  befdS^ianfen» 
ben ,  bebingenben  @a^e  ed  ensi  dat 
e«  fei  benn  ba§  240  22,  «i  enworden 
vorwissent  e^  fei  benn ,  bafe  fie  @e= 
»ig^cit  erhielten  248  is. 

enbeden  (enb6t22i0)  p.  ®.  cntbie» 
tcn  42 1. 

enbeiden  baffelbc  82  1*. 

e  n  b  u  te  n  braufectt  de  domheren  ble- 
ven  dar  enbuten  blieben  baöon  au^* 
ftcfd^toffen,  traten  in  ben  ©ertrag  nici^t 
mit  eingej^jlojfen  3115. 

ende  n.  ^nbe  n^n  ende  krigen  ni^t 
ju  @nbe  fommen  372 1»  he  nam  uns 
bi  siden  an  ein  ende  240  *,  in  tw^n 
enden  an  ^wei  6teQen,  an  ende  ju« 
le^t  1527,  2295j  in  allen enden402i3. 

enden  fc^w.  ÜB.  beenben  267 ». 

endrechtich  einttä^tift  15827. 

enhoven  fdj^tt).  95.  ent^au)?ten  189  22. 

eniegen  entgegen. 

enket:  wente  des  heidenschen  dei- 
tes  und  gemeines  Volkes  was  so 
vele  dat  hundert  dassent  d6t  ge- 
slagen  edder  gesto.rven  dar  in  orem 
here  nicht  enket  weren  nic^t  bemertt, 
»ermigt  »urben  3291»;  ugt.  ®r.  SB. 
III,  487  s.  V.  enken.  enket  fd^eint 
biet  ni^td  anbetet  aU  $aitici^. 
be^  bon  Orimm  angefe^ten  3nf.  en- 
ken fein  511  tonnen. 

ennioh  =  jennich  itgenb  ein  351 ». 

entdeilen  f^tt).  95.  burc^  Urt^eii  a\}' 
crfennen  120*. 

entegen  entgegen  72 6. 

enteling  einjeln  377  »0. 

entfangen  {I.  93.  twe  kunstabele 
entfengen  se  mit  den  speren  169^. 

entfengen  (entpfengen)  fd^n).  93. 
anaünben  402  7. 

entferren  f(^tt).  95.  entfernen,  ent» 
fremben  174W  19823. 

entheten  fl.  95.  öerf^cigen,  geloben 
2296,  31119. 

entholden  ft.  9).,  sik,  fi(^  aufhalten 
338  *7. 

enthoveden   fd^W).   SJ.    enthaupten 

2661. 
entleddigen  fd)tt).95.  entfe^en  1 2620. 
entlopen  $rt.  entleip  entlaufen, 
entrichten    fc^)t>,  95.   f<^lid)t^n   de 

strid  wart  entricht  79  "> ,  alle  sake 

gütlikene.  2313*;  sik,  ftd>  »erglei« 

^en  dat  wi  uns  entrichteden  vor 

dem  keiser  230  26. 
entrücken    fdj^n?.   95.   entrürfen  ein 

jungfruwe   wart   den    (im?)    geist 

entrucket  87*. 


entscheiden  fl.  95.  he  entschede 
denkrich  et  entfd^ieb  ben  ßmiil  238", 
se  beden  on  dat  he  se  umme  dat 
lehn  entscheiden  wolde  i^nen  einen 
enbgültigen  93efd}eib  gebe,  de  hertoch 
van  Sassen  und  markgreve  Wil- 
helm scholden  se  dar  over  ent- 
scheiden 3243. 

entseg^en,   4^tät.   entsede  14021,* 

ben  J^ieben  auftünbigen  de  vorsten 

entseiden  Otten  138*. 

entsetten  fc^tt>.  95.  entfefien  dat  slot 
16213. 

entslapen  %  95.  einf^lafen  IO621. 

entvallen  p.  95.  mit  ^at.  ber  ?Jerf. 
u.  @eu.  ber  @a$e,  einem  et\vad  ni^t 
balten  de  domheren  entvelen  den 
borgeren  des  loftes  208 «,  de  her- 
toch entvele  der  dedinge  226  ^. 

entwaken  fcbtt>.  95.  etwa^en  he  wart 
entwaken  107  <. 

enwar  gewagt  e.  werden  184  27. 

enwech:  de  r4d  de  is  enwech  nic^* 
tig?  158» 

#r  1)  ^tä^?.  üor  6r  morgen  5310. 
2)  5lbb.  toor^er,  früher  bi  der  er 
schrevene  manschop  369*2.  3)  (ionj. 
bebor  ^r  ik  der  rede  beginne  1  20. 

örbÄr:  urbare  lüde  24532,  de  6r- 
baresten  borgere  in  der  stad  251  *. 

erbodich  erbijtig  365^. 

erd6m  m.  3n1e^te,  Snung,  3tt)icfV«lt 
wente  ed  was  ein  erd6m  206  *6;  den 
scholde  men  holden  vor  einen  gun- 
nere  des  erdomes  341 8;  dar  na 
stunt  dat  bischopdöm  in  erd6me 
wol  twe  jare  15828,  dar  gr6t  erd6m 
mochte  van  komen  sin  24 1  23. 

ere  f.  @^re. 

erfhere  m.  (Jtb^en  331  iß. 

erfname  m.  ^xbi*iA^. 

erfname  f.  fRi^t  auf  €rbfc^aft  369*; 
9W^b.  Oö.  II,  370a  8.  V.  erbenÄme. 

ergen  irgenb. 

ergeren  f^n).95.  ätgei  moc^en  22122. 

erheven  fl.  9).  er()eben,  de  Sassen 
erhoven  dat  orloge  und  krich  mit 
den  Doringen  wedder  an  begannen 
ben  ^ieg  )}on  IReuem;  sik  e.  mit 
®en.,  fic^  berlaffen  auf  etwa*  he  er- 
hof  sik  einer  kraft  7  0. 

erkennen  f^W.  95. :  wo  de  (rechte) 
erkant  worden  Wie  fie  angefe^en, 
aui^gelegt  würben  365  7. 

erlik  el^renbaft,  anfebnlid^,  t>0«  ^er^ 
fönen  unb  <8a^en  de  schepen  und 
de  anderen  drliken  lüde  273  30,  Är- 
like  parlude   40227,   ^i;like  stede 


(ByHax. 


447 


37127,  ^rlike  procensie  401H;  — 

153. 
ßrliken  %bt>»  auf  e^renbc  SBeifc ,  ge* 

jiemcnb  51  « 
er  1  Oven  f^h>.  25.  erlauben. 
erre  irr,  unjiät  se  voren  erre  dor  de 

land  10*. 
erreti  fc^t»,  3$.  irren  dat  or  vele  be- 

gxinden  erren  1709. 
erringe  (errimg  1 562*)  f. :  strid  und 

erringe  104  7. 
erscheiden  (i.  95.  entfd^ciben  39027. 
erspSn  ft^m.  $.  erf^a^en,  auffinben 

6rst  jum  crfien  SWale  IO615. 

Ersten  juerji  117  w   ;;ut)or  276 13. 

ervaren  fi.  fB,:  de  r&d  hadde  sik  in 
dem  rechte  ervarea  bi  den  doctoren 
^atte  fid)  befragt  361 22. 

er  ve  m.  (Srbe  se  were  recht  erve  to 
demdeile  13  32. 

erveserve  m.  ©rbe^erbc  36925, 

ervorderen  f^tt).  95.  forbern,  toer« 
langen  mit  rechter  clage  293 1®. 

ervrawen  f^tt).  9J.  erfreuen  332*. 

erwerdicheit  f.ebrerbietunö278i*. 

erweren  fc^w.  95.,  sik,  des  unrech- 
tes 1975. 

erwete  f.  (Jrbfe  37816. 

es  ®eti.  t}on  ed:  dat  he  es  nicht 
dorste  nemen  bag  er  baoon  nid^t^  ju 
nehmen  ft^  getraute  101 1. 

eschen  f(^tt>.  95.  beif(^en  de  koning 
esebede  wedder  des  rikes  hant- 
vesten  1 1 U 1,  de  keiserinne  eschede 
hilligdöm  274*6,  de  dömheren 
worden  ein  dat  se  wolden  eschen 
(po^uUren)  bischop  Frederik  van 
Merseborch  285  20. 

esel  m.  9iame  eine«  iöe(agerunödwerf= 
jettge«;  165  i3. 

even  ^bb.  angemeffen,  genau  men 
scholde  on  vorvolgen  mit  bute  des 
ewigen  vlokes  und  anderer  pine, 
de  dar  even  to  weren  341 9;  he 
hadde  stn  ding  unde  gerichte  sere 
even  und  redeUken  geholden  16232. 

even  ho  yiamt  eined  93clagerung^« 
tt>erfjeuge«  165 13;  f.  m\)t).  9B.  I, 
69  71»  8.  V.  eberihoehe. 

exe  f.  m. 

Febres:  he  hadde  de  febres  343  9. 
feile  (velum?)  swarte  {eilen  1871*; 

Dg!.  ®r.  m.  III,  144S  s.  V.  feile, 
fest  und  hdchtit  143 21. 

forme  f.  Jorm ,  jum  Oug  ber  ®todfe 
41226. 


Ga  (glich-?):  gaes  dodes  1283,  152)6. 
g  a  d  e  m  n.  Äauf laben  306 ^2. 
gaben s  ^IbD.  jä^  he  starf  gahens 

23  «9. 
galeide  f.  ©aleere  393  22;   f.  aRf^t». 

9BÖ.  I,  458b  g.  V.  galie. 

g&ii  anom.  95.  gelten  to  storme  g. 
1 62 13;  de  bischop  ging  stÄn  up  de 
bank  415  30,  de  gingen  or  note 
matten  i^ren  93ufgang  206  23^  mit 
om  to  rechte  g.  auf  ri(i^terUd^e  C?nt« 
fdjeibung  anfommen  la(fen  242  s. 

ganz:  eine  ganze  sone  194 10. 
gÄr  bereit,  bereit  gemalt  als  de  (®lo» 
den)  spise  gär  was  4 1 2  21. 

gast  m.  ®aft,  $rember  under  den 
gesten  und  under  den  borgeren 
251 11,  de  borgere  boten  den  gesten 
dat  se  dat  körn  wedder  ütscnepen 
mosten  252  10.  —  gasteswise  a(d 
®aft  10825. 

gat  n.  ^c6)  14913. 
gave  f.  ®abe,  ane  gave  umfonft. 
gebeden  fi.  95.  gebieten  30738^  225i2 
rgebeinte  n.  ®ebein  48i*,  M4i3, 
geberchte  (gebergete  301  28)  ^    n. 

Gebirge  5521,  27822. 
geh  erde  f.  bieOlrt  mie  jt(j^  S^wanb 

jeigt.  fein  äugerli^d  5luftreten  1526. 
gebere  f.  bie  $(rt  unb  Sßetfe,  tpie  ftc6 

3^anb  benimmt  van  der  Sassen  g. 

1 8 12 ,  de  Zeguner  hadden  sunder- 

lik  gebere  vor  unsen  heren  up  der 

loven  3461,   ge  togen  mit  gress- 

likem  gebere  up  den  market  30518. 
geberen  f^U).  9J.  ^tm  mi^,  benehme 

mi^  de  bischop  gebeMe  herliken 

284 12. 
gebdr  n.  ®ebit^r  na  sinem  g.  ^ic  ti 

i^m  gufommt  400 18. 
gebr6kde  n.?  ok  was  grot  stank 

van  doden  perden ,  van  gebr6kde 

und  anderem  ase  354 17. 
gebrukede    n.    95rtt(j^,    9i)Jorb»bcn 

low  33618. 

gebuwe  n.  ©ebäube  899. 
gecrenken  f(^tt>.  95.  fd)tt)a^  wwd^en 
616. 

ge  dinge  n.  ba^,  xoai  gebingt  i(i  ff. 

dedingen)  1525. 
gedwangn.  3^^Al^d  ^^^  der  Romere 

gedwiange  27811. 
geheit  n.  93e|cbl  261  n. 
geisel  f.  ©eipei  men  sl6ch   se  mit 

^eislen  1825. 
geiselbroder  m.  ©eitler  20625. 
geisler  baff.  48. 


448 


geiten  jl.  IB.  biegen,  t>on  bei  ®{oät 
403^,  dat  koren  geiten  auff(^ütten 
in  dat  spelhus  184^. 

gelden  jl.  9).  geüen,  Deigelten  12  8ol. 
schulden  ein  linschen  gülden  gel- 
den  405  ** ,  gelden  und  wedderge- 
ven  205'',  gelden  und  losen  193», 
geldet  juwen  mannen  2;7(J  ^5;  ^jnjie» 
Icn  auf  3943 

g  e  1  e  d  e  I»  $rt.  Don  liden  351 ». 

gelegen  $aTt.  Don  lien  354 '^i. 

geleide  n.  (Geleit,  ©eleit^re^t  266ii. 

ge leiden  fd^tt).  ^.  bad  ©eleit  geben 
293  20. 

gelik:  des  g.  lU^. 
g  e  1  i  m  p  e  m.  sunder  dat  ging  an  eren 
g.  dar  na?  362« 

gelove  m.  alsus  wart  de  koning  in 
guden  geloven  bedrogen  inbcm  er 
Dolled  Vertrauen  ^attc  (»gl.  in  guden 
truwen)  355  2. 

gelumme  n.  he  was  van  vrochten 
disses  gelummes  geweken  audj^urci^t 
Dor  tem  «uf jlanbc  ?  308 13 ;  zu  limme  ? 
ü)ibb2B.  I,  999. 

gemak  n.  Sequemli^feit,  0lu^e  güd 
g.  was  dar  dure  354  ^^ ;  dat  heime- 
like  gemake  ^bort  1712. 

gemein  gemeinfam,  allgemein  gemeine 
kopstrate  251  ^,  de  gemeinen  her- 
stede  371  29,  dem  gemeinen  köp- 
man  to  vrede  376  *>,  gemeine  or- 
dele  22625. 

gemeinliken  in^gefammt  174  ^, 
2963,  3197. 

gem'ot  n.  @inne^%    5Dentungdtt)cifc 
•    se  weren'  stete   an   orem  gemote 

15  26. 

geneit  n.  ®eminn,  ©ottl^ei!  260«. 

genesen  jl.  95.  genefen  der  suke 
151  w. 

geneten    fl.  $.    IKu^en    baben    se 

scholde  des  wol  m6r  g.  224  <o,  der 

he  or  (?)  hadde  genoten  233«.^ 

genge:  genge  werden  von  SRünjen 
290  2t. 

gerauwen  f^n).  tB.  ru^en,  fi(^  be- 

rubigen  255  «. 
gerede  n.  (^tnegd)  ^eratb  33830. 
gerenfc^w.  IB.  begehren  102»  206». 
geren  gern, 
gericht  n.  (^txi(i)i,   van  godes  ge- 

richte  1 20  w. 
gering fc^ne übereil?  254 1^;  ögl. 9Bei* 

ganb  SD.  ffiörterb.  I,  418. 
gßrkamer   (gerwek.  218  **)  f.  @a» 

cri(leil58ia. 


gerochte  n.  fidrm  404 21,  ®erüd^t 
299  \  338  26. 

gSrwand  n.  bifd^ÖfHi^e^  ®ett)atib 
400  w. 

gescheft  n.  (S^ef^äft  he  underwant 
sik  grotes  gescheites  2942,  de  ko- 
ning der  Denen  wüste  vele  oldes 
gescheites  alte  S^orgänge,  alte  ©e- 
f(^i(!^ten  5010;  lik  orem  geschefte 
mte  ibre  (ber  8tabt)  eigene  angelegen« 
Mten?3l8». 

geschichte  f.  ©efc^e^ni^,  ^l^orfaü 
dat  in  der  tid  der  f.  beschreven 
was  158  30,  van  manmger  g.  van  om 
und  der  stad  191  3,  24821,  3352*. 

geschrichte  n.  ©ef^rei  284 1^. 

geselle  m.  ©efä^rte  168i5. 

gesette  n.  ®efe^,  ^a^ung. 

gesiebt  n.  IBiflon  IO622. 

gesmide  n.  ®ef6meibe  297  ". 

gespreke  =  sprake  278*6. 
g6st®eijl207. 

gesteile  n.  (S^lucfenflubl  402 1^. 

gesteltniss   f.  Oeftolt  18 1^. 

gesunt  f.  ©efunb^eit  35 ». 

getellen  fd^tt).  $.  jaulen  32t. 

getelt   n.  3elt  138». 

getüchnisse  n.  S^ugni^,  $Ben>ei^ 
33524. 

geven  fl.  9).  geben  rede  g. Deranttt^or- 
ten  763,  de  vlucht  {lieben  202  ^^  se 

feven  dat  slot  mit  willen  übergaben 
89 18,  he  g$f  on  dat  pallium  under 
der  missen  to  dragende  er  geflattetc 
5928,  dat  gaf  me  alle  up  Satumum 
bad  gab  man  ©aturn  f^ulb  1163t; 
sik  geven:  in  ^tm,  walt  und  gnade 
31  22^  dem  bösen  geiste  71*^  he 
gaf  sik  to  denUngeren  77 13, 10328, 
126  16,  to  aller  bosheit  100«,  to 
der  stad  ^ielt  ed  mit  ben  ^Bürgern 
209  ^  in  de  reformacie  397  »  ih  den 
graven  in  ben  Kraben  [^ringen  377  7. 

gevete  n.  @efäf  297». 

gewede  n.  j^leibung  ridderlich   g. 

15  27. 

gewalt:    in    ridderlikem  gewalde 

Geltung,  ^nfeben  352  ^. 
gewftt  f.jtleibung  koninglike  g.492. 
gewe  re  f.  93e{t^  in  rechten  geweren 

304». 
gewormte  n.  ®ett>ürm  354". 
gichtich  mit  ber  &\^i  behaftet  727. 
gift  f.  ®ift,22327. 
gift  f.  Uebergabe  t>on  ©ntnbpcfen  k. 

^uMung   142*6,    173«    178";    1. 
^altaud  721  s.  v.  giit. 
gik  eud). 


@(effar. 


449 


gilen  f^tt).  Jö.  betteln,  inflänbig  bitten 

40819. 
gisler  m.  ®eifer24 28. 

glevie  f.  San  je  mit  up  gerichter  gle- 
vien  15821;  tet  ÜJIanh,  ber  bic  öanje 
fübrt  fammt  baju  gebotiöer  SWann» 
fd^af  t  se  hadden  wolßOO  glevi©n291  h. 

gloien  f^VD.  95.  glü^enb  mad^en  354 20, 
404  1. 

gloiheit  gliibenbbciB  17912. 

gnade  f. :  in  dussem  j^r  was  ein  j^r 
der  g.  b.  l).  in  bem  e^  reicben  ^Iblap 
gab  147«   15219. 

gnadenrike:  dat  gnadenrike  jär 
4014. 

goltsleger  m.  ©olbfc^lager  3182. 

gode®5^enbilber  119". 

godesdßnst  n.  ©otteöbienfl  61  i«. 

godeshus  n.  (nic^^t^Äiri^eng^baubc") 
@tift,  drjftift  (ecclesia  major)  de 
underbischope  des  godeshusesMag- 
deborch  83 16,  gi  sint  sunte  Mauri- 
eio  und  juwen  godeshuse  untruwe 
1582*. 

godevrochtieh  gotte^fürd^tiö. 

gokelsak  m.  9^anenfad  392». 

gorden  \ä)tü.  S.  gürten  13012. 

gosesnavel  m.  ®cinfef(J)nabel  84 26, 

gOvsevlogel  m.  ©anfcÄügel. 

gotlik  fromm  einen  Miken  gotliken 
heren  345  n. 

gräl  d.  ®ral  des  makede  he  einen 
gräl  1 6817,  se  togen  vor  den  gräl  und 
beschauweden  den  16910, 4I712.  3)a* 
nadj)  fc^eint  gr&l  alfo  eine  toirf  lic^e  9?ad)« 
bilbung  bc«  beil.  ®ral  (f.  3Wbb.  ffi.  I, 
563^)  ju  fein ;  erfl  au^  ben^d)  baran 
anf^tiegenben  geftlid^teiten  ift  bic  93e= 
beutuns  'Spiel  mit  Janj'  (»gl.  m^, 
294»)  entfvrungen.  ^ 

graven  (l.  tB.  begraben  3i*,  15 1. 

grawe  grau  grawe  hovet  17  12^  de 
grawen  monnike  (lifter jienfermönd)e 
wegen  ibrer  Äleibung  I86I. 

grekesch  gnedbifd^« 

grelle:  ore  (ber@acbf«n)  stekemeste 
weren  lang  und  grdt  an  oren  len- 
den  und  lange  grellen  ?  1 5  28 ;  au^ 
bem  lat.  Original  ifi  für  bie  95ebeu». 
tung  ni^t^  mit  ©i^crbeit  ju  cntneb- 
men  (togl.  grif^  I,  371»  s.  v.  grelle). 

grdp  :*to  grepe  komen  ju  ®riff  tora» 
men,  beranfommen  40223. 

greve  (grave)  m.  @raf. 

gripen  ft.  SB.  greifen. 

grof^^rob,  birf  grove  v! eigen  35118. 

g  r  ^fl  1  k  e  n :  de  geist  storraede  sere 
g.  262  5. 

@tät>t(%ONiren.  vii. 


gr6t  groß,  bebeutenb  grote  gave  I7i8, 
groten  röf  70 18,  gröt  donre  71  3, 
mit  groter  htechop  72  iS;  de  gro- 
ten van  dem  huse  (majores  domus) 
1921. 

gruwelen  f<^tt>.  93.  ©rauen  emi)fin^ 
ben,  imp.  dem  volke%ru weide  dar 
vor  852. 

gruwelik  Q^rauen  crregenb  g.  ster- 
vent  1 1 6  30. 

g  A  d  gut  sa  wolden  gude  cristen  bli- 
ven  33 16,  des  donredages  morgen 
gud  tid  bei  guter  Qiii,  früb  274 1, 
gude  lüde  n)ie  Wir  nod^  fagen  *er  ift 
guter  ßeute  Äinb',   angefe^cn  2554, 

309  9. 
güd   n.  ®ut   ini  kan    neine  arzedie 

to  gude  werden  255  7,  dembisehope 

to  gude,    den  steden  to   schaden 

364 14. 
gude  f.  ®ütc  ed  wart  berichtet  mit 

g.  252 17. 
guderhande  man   ein  iDknn  Don 

loornebmer  «Mbtunft  353  2«,  401  le. ' 
gulde  f.  (Jinfommen,  ©infünfte  24  6, 

g.  und  rente  284  5.. 
gülden  golben  dat  gülden  jär  401  *. 
gunnen  anom.  95.  $rt.  gonde  6422, 

gunde   2226,    (5,onj.  gunne   313  24, 

gunnen  413  20,    gönnen  des  gonde 

he  om  wol  64  22  ^   des  wart  gegunt 

18318,  he  gunde  mi  wol  den  alter 
,    er  gönnte  mir  ben  (bie  Öintünfte  be^) 

^Uar  222  6,  des  gonden  om  de  bor- 

gere  wol  vergönnten,  »ermatteten  ibm 

1901. 
gunner  m.  Gönner  160  12  disse  ko- 

ning  was  ein  g.  der  ketterie  3-182. 
gun  st  f.  ©unft,  Erlaubnis  mit  gunste 

edder  mit  rechte  175 17. 
gunstig   günflig,   freunblid)  geftnnt 

298 13. 
gutliken  in  @ütc  332*. 

Haften  f(^n>.  93.  de  vrede  scholde 
haften  mit  den,  de  mit  om  dar  we- 
ren eigtl.  befejtigt  fein ,  Leitung  ba= 
ben  ^24 10. 

hagen  m.  §ecfe,  ®ebüf(^  2^2  n. 

hagen  fc^m.  93.  bergen  362". 

halen  fd)tt).  93.  bolen360i4. 

half  ^alb  192  16. 

halve  f.  bie  ^albe,  Seite  up  jowelke 
h.  des  waters  32 1"',  to  beident  hal- 
ven  169,  up  ander  half  14  2«  van 
sunte  Peters  halve  toon  Seiten  ©t. 
«Peter«  (be«  ^ätJjlU^en  ©tutjle«!)  23  w 
um  St.  <peter«  willen  23 10. 

29 


450 


or. 


hand  f.  ^anb  unse  here  losede  de 
knechte  üt  dem  banne ,  sunder  de 
ed  mit  der  h,  hadden  ged&n  2495; 
richten  over  hant  und  over  hals 
21028.  god  streckede  sines  tomes 
h.  hir  in  dutsche  land  2  **,  de  wert- 
like  h.  41?25  —  to  hant  foölcicb, 
aUha\\>  166,  tohandeslüOö,  30427. 

handbusse  f.  ^anbbü^fc  408 **. 

handeling  f.  öet^anMunö  191», 
324  ". 

handeln  f(^tt).  95.  bebattbeltt  se  had- 
den on  ovele  gehandelt  592*,  308«. 

hangen  \d)\o.  95.  fangen  disse  de- 
dinge  hangeden  eine  wile  blieben 
eine  ^di  lang  unentf^ieben  320  *8. 

hanttwele  f.  ^anbtuc^  301  24. 

hantveste  f.  Urtunbe  38  lo^  no  i, 
123« 

hantwerk  n.  93efageiung^mafd^ine 
136». 

h&rlaken  n.  «^aarbecfe  (cilicium) 
83  22. 

harnesch  m. ?n. ?  ^arnif^  4132t. 

hart  jltenft,  ^eftia  h.  winter  41  ^,  van 
so  hardem  Striae  16125^  harde  de- 

fedinge  199  21  de  bischop  was  der 
ost  also  hart  dat  he  neue  kost 
liden  mochte  27525.  ^t\>.  harde  bi 
dem  wege  410  26;  also  stunt  de 
krich  harde  388 10 ,  de  van  Halle 
heilden  harde  mit  uns  318";  mit 
dem  hardesten  auf^  ©ifrigfie  410 10.. 

hartliken  24125. 

hast  f.  mit  der  h.  in  furaerSeit  336i. 

hastigen  mit  ^ajt  40724. 

hat  m.  ber  $a^. 

hat  ^affenb,  feinbli^  gejtnnt  godes 
vienden  was  he  h.  in  rechtem  hate 
822. 

baten  f(^tt).  S5.  Raffen  I722. 

have  f.  <^abe. 

havek  m.  «^bi^t  1626. 

haw  n.  $eu4H2. 

hebben  \d}W.  ö.  du  hefst  14  20  ^a* 
ben  under  sik  h.  beflbcn  4143*,  und 
wo  sik  de  hebben  scnolden  418». 

hefte  f.  $aft,  ©efängnig  in  h.  aetten 
2375. 

hefting  f.  baiTetbcl8228. 

heftliken  heftig  3095. 

hegen  fc^TO.  93.  mit  einer  Umjäunung 
toerfeben,  Ijegen  de  borch  hegedekei- 
ser  Hinrik  8 15^  de  joden  worden 
hir  kume  geheget  vor  der  meinheit 
Öefd^ü^t  17020,  husen  und  h.'265 16. 

heidenschop  ©efammt^eit'ber  $ei* 
ben  155  »2. 


heilden t  =  heilden  ed. 
heimesoke   f.  irruptio  alienarum 

aedium  matiu  armata   177*^;    )>gt. 

^altau^  868  s.  y.  heimsuchung. 
heimlicheit   f.    ^eimUci^e^  ®ema(^ 

1 55 16. 
heimode  n.  Heimat  346',  357*. 
heit  ^eig. 
hete;  na  hete  na^  ®e^ei§,   ©efe^l 

199». 
helle  f.  ^ötte  in  grünt  der  hellen 

1 75  42. 
helling  m.  geller  290 21. 
heim:  mit  60  helmen  IIO20. 
helpen  fl.  95,  b^lfen  hulpe  om  god 

des  seges  jum  6tege  48 1^,  dat  halp 

sere  to  brötkorn  1 43  5. 
h  e  n  s  e :  üt  der  hense  legen  aud  bem 

93unb   ber   ^anfefidbte   au^f^liegen 

266*. 
henstede  =  hensestede  371 16. 
h  e  r e  m.  ^err  de  vrien  heren  5Dtjnajlcn. 

heren  f4)W.  95.  tjer^eeren  de  mark- 
greve  hßrde  in  dem  lande  4 1 1  33^ 
keiser  Otto  vorhÄrde  dat  land  141'. 

hercraft  =  heres  craft  161^. 
her  de  m.  -^irte  im  geifiU^en  ©inne 
656. 

herdestaf  m.  93if(^of«jiab  59  *. 
heremisse   f.    $eer  ( Ferren  * )  meff e 

14119,  222  22  u.  5lnm. 
hereweide  (herewede  177*9)  |>eer« 

gewate;  Dgl.  -^Sfr.  441  s.  v.  her- 
.    wede.  Oirimm  mi.  566  ff. 
hern Schede  1  m.  -^irnfc^alc   143*9. 
herschilt  m,  ^eerfc^ilb  432i;   Dgl. 

^€fv.   440  s.  v.  -^ecrfdiilb ;    ^eer 

374 15. 

herschopf.  $errf(^aft als greve Gero 
sin  h.  (bem  l^anbe  Aber  bad  er  gefegt 
war)  nicht  m6r  vorst&n  wolde  5725, 
ed  ent6ch  nue  keiser  mit  so  groter 
herschop  van  Rome  mit  fo  jal)!« 
reifem  ^o^em  ©efolge  72 15,  dar  was 
grdt  vroude  und  h.  b^nli^e^  ßeben 
56  23^  dar  was  de  höchtid  mit  gro- 
ter ere  und  h.  6n,  he  wiede  mit  h. 
dat  munster  Johannes  baptisten 
2513. 

herschopen  t^errfd^en  9 13. 

hersture  f.  ^eerjleuer  =  ^rieg^fteuer 
301 28. 

herte  n.  $er$  he  quam  to  herten 
ging  in  {\ä)  127  n. 

herwestmanem.  ^erbjinf onat, €ep* 

tember  254 19. 
hetlik  ^ä^U^  35412. 


©loffar. 


451 


heven  fi.  95.  anheben  dat  stervent 
h6f  an  der  h6chtit  trinitÄt  3*,  in 
der  Marke  höf  Jammer  4*. 

heven  m.  ^immcl  23225. 

hilged6m  n.  ^cüt^um,  SftcUquien 
358. 

hilligen,  de,  ^Reliquien  up  de  h. 
sweren. 

hillicheit;  juwe  h.  5(niebe  an  ben 
qfavff2102. 

himmede  n.  $embe  33913. 

hin  der  ^xa)p.  hinter  se  schreven 
hinder  sik  an  ore  kumpane  dt  dem 
rade  nacJ^  |>aufe  27020  (üg(.  Stdbte* 
^ronifeu  VI,  489»  s,  v.  hinder)  de 
papen  leiten  or  güd  hinder  sik  im 
@ti^C  30726. 

hinder  f.  (hindere  250 4)  ^inberni^ 
7425. 

hinderen  \6)\o.  95.  ^in^cm  de  vor- 
sten  hinderden  uns  22832^  se  schul- 
den alle  de  h.,  de  also  gingen  an» 
Ratten  2062*,  an  live  und  an  gude 
h.  ®ut  unb  Öcben  bebro()cn  23022^ 
1922. 

hinder  wert  edder  vorwert  284  22. 
h6chtid  f.  He«  Seji  to  höchtiden 

(n**,  an  derh.  trinit&t3* 
h6chvar'd  f.  ^offafcrt  254 «. 
ho  den   f(^tt).  93.  sik,    ft^  Derfterfen 

373  2. 

.  hof  m.  $of  in  des  van  Quemforde 
hove  157 18.  de  keiser  hadde  einen 
h.  to  Colne  ^oftag  49  w,  bischop 
Diderik  makede  einen  groten  h. 
250  9;  de  bischop  scholde  in  den 
hof  schriven  bic  )pä:p(lU^f  ßurie 
249  w. 

hoge  f.  ^ö^e-1043. 

bogen  fc^w.  95.  benfcn  an,  Hoffnung 
fcjcn  auf?  91*;  f.  fie^artcn. 

bogen  f(^n>.  95.  er^o^en  to  siden  und 
tob.  3591*,  1307. 

hogene  f.  de  geistlike  boverie  ed- 
der bogene  eigtl.  Jreube,  gcicr,  Jcfl» 
\\6)U\t  25022;  t,gi.  @(^uje,  ^olflein. 
Sbiotifon  II,  146. 

bogeste,  de,  ^ö(^flc. 

holde:  de  borgere  satten  om  starke 
h.  liegen  i^n  ^att  bcwadjen  25022. 

hol  n.  ^o^le. 

holden  jl.  95.  galten,  de  breif  heilt 
s^so  ^atte  folgenben  3n^alt  26928, 
de  stride  b.  ben  Jtamvf  fortfe^en 
10421,  vor  nicht  h.  ^tx\n<^  a^ten 
260  31,  to  spotte  h.  öerfpotten  50  m, 
in  clage  h.  266^,  de  van  Sost  heil- 
den  sJk  mennlik  -109 16, 


holt  n.  $Dl8,  ®e6ölj3688. 

holten  t}6(jetn  14913. 

bomisse  f.  ^o(!^amt  217^. 

bomissenalt&r  m.  ^od?altai. 

bomüd  m.  Uebermut^,  S)ünfel  26316. 

h6n  m.  $>obn  3112. 

h6n  n.  ^uf)n  327  27, 

hope  (hupe  32421  b^p  39328)  Raufen 
to  hope  binden  jufammen  binbcn 
40221,  in  vorbunde  to  hope  sitten 
toerbünbet  fein  30 1 2,  to  hope  komen 
Ti^  )>ereintaen  385  ? ,  de  bensestede 
steken  to  hope  jufammenflecfen .  ju« 
fammenbalten  37i  22,  dar  na  worden 
de  Franken  und  Sassen  to  hope 
krigen  führten  jufammen,  geraein* 
f^aftlic^  Äries  19". 

höre:  bi  11  boren  um  11  Uljr  41512. 

boren  fc^tt).  95.  ^örcn  ik  hebbe  diner 
drogene  gehört  ^abc  auf  bcine  95er« 
rdtberei  gehört  1710;  geboren,  jugc* 
^oren  wered  aver  dat  de  man  h6rde 
sunte  Mauricius  (bem  ßrjfliftej  und 
dat  wif  des  abbedes,  de  kinder 
scbolden  sunte  Mauricio  boren  0027. 

born  n.  3lu«gang  einer  ©trage,  eine« 
<pia^e«252i. 

horkerede  eigtl.  -ftor^rebe  men 
dede  und  makede  h.  man  ^orc^te 
^in  unb  Heg  SBorte  fallen  243  8. 

borning  Je^i^uar. 

börsam  ©eborfam. 

bort  f.  gle<3^ttt)er!  au«  fficiben,  na« 
mentU^  jum  95erbrennen  ber  95cr« 
brc^er,  te^er  k.  351 12.  . 

hosten  buflen. 

h6t  m.  ^ut204i9. 

boverichter  m.  ^ofrid^ter. 

boverie:  de  geistlike  lioverie  (im 
Oegenfa^  ^u  wertlike  boveringe)  ed- 
der bogene  was  Srst  unde  ^rlik 
25022 

boveringe  f.  böpf^e  geflli^feit  des 
anderen  dages  was'  grote  h.  mit 
■danzen  und  tomeien  35ü6,  wert- 
like b.  25021,  boveringe  und  bo- 
veren  251 5. 

hove  seh  böfif(^  bovesche  breve 
16817,  van  hovescher  gebort  ebler 
®.  237  17. 

bovischeit  f.  biseop  Diderik  ma- 
kede einen  groten  hof  an  geistliker 
und  wertliker  h.  ^ielt  einen  ^of ,  ju 
bem  ^erborragenbe  (ßerfonen  geiflli^en 
unb  »eltU^en  ©tanbe«  gelaben  toarcn 
250«. 

bovet  n.  ^au:pt  14320,  übertragen 
Äopf  ber  93rü(fc  36722. 

29* 


452 


mofidt. 


hovethere  m.  Dberierr  409  ^8. 

hovetman  m.  Hauptmann. 

hovewerk  n.  eigtl.  ber  2)ienfi  ju 
0lo§,  \ot\ä)Ct  Dom  2^afaücn  bcm  Se^n^* 
^erm  geUijlct  n^erben  mug ,  batitt  bie 
berittene  <Sc^aar .  über^aun)t  ed  wart 
nue  geh6rt  dat  so  grot  menlik  volk 
van  geringen  h.  so  vorstrawet 
worde  254  i?,  390  «. 

hu  de  f.  ^ut  men  hebbe  se  in  guder 
houde  und  in  dwange  man  (äffe 
it^nen  nid^t  bie  Süget  fliegen  313  lo^ 
de  or  geld  to  huden  ged&n  hadden 
jur  ^lufbetoaftrung  gegeben  ^tten 
3132.  unse  heilden  or  hude  nicht 
»aren  nic^t  auf  i^vcr  $ut  1 38  *3. 

huden,  sik,  fxä)  behüten,  in  5(d)t 
nehmen  6*8. 

hulde  f.  Geneigtheit,  2Bo^In)otIen  de 
monnike  deden  dem  knechte  hulde 
2123,  hertoch  Hinrik  (b.  Öötoe)  quam 
dem  keiser  to  hulden  122*,  hulde 
sweren  ^ulbigen  23  2*. 

huldigen  fc^ttJ.  S.  416*. 

hulding  f.  §ulbigung  19920. 

hulper  m.  Helfer,  (Sunbe^)®enoffe 

hulplik  be^ülfUc^  332 1.- 

hundedage,  de,  ^unb^tagc  27823. 

hunger  m.  ^unger^not^  695. 

hüs  n.  -^aud,  castellum  943,  hüs 
Schrapelauwe  128  i^.  —  godeshüs 
158*'';  se  buweden  5  hüs  vor  der 
boreh  be^uf«  ber  @inna^me  1823. 

husen  berufen,  recipere  in  domum 
923,  h.  und  hegen  30326. 

hüs  man  m.  3;f)urmet  se  horden  le- 
ver  in  dem  reventer  to  dische  lesen 
wenn  den  hüsman  up  dem  tome 
blasen  21034,  14421. 

hutte  f.  $ütte392i2. 

huve  f.  ^aubc,  ber  obere  J^eil  ber 
®lo(fe  40330. 

loht  ettt)a«  5916. 

icht  =  ift  voenn  20929. 

ichteswanne  e^emal^  4 1 28. 

ichteswelke  iraenbtoel^e  1 0 w  8023. 

idoch  icbo<^  40029. 

ie  (i  25421)  iema(«69  24,  33419 

ift  =  oft,  als  ift  1719. 

ilen  f(^n).  9».  eilen  39322. 

imfol  f.  3nful  25026. 

in  qjräp.  1)  mit  bem  5Ccc.  in  dat  (int) 
norden  nad^  91.  ju  68 1^,  402  » ,  int 
suden  402  n,  alle  bosheit  strafede 
he  in  dat  beste  (ob  meliorationem) 
81-5,  he  buwede  einen  tempel  in 


de  ere  siner  godinne  7  ** ,  in  sunte 
Johannes  baptisten  ere  54  22.  2)  mit 
bem  2)at.  in  der  vlucht  99  ^  in  den 
paschen  30  26. 

inantworden  f(^tt).  33.  übergeben 
dat  slot  wart  om  in  geantwordet 
369  19. 

indon  f^tt).  95.  einräumen  he  dede 
om  ichteswelke  slote  in  315*,  he 
dede  om  Wantsleven  wedder  in 
344 10. 

ineschen  f<^tt).  93.  einäf<^ern  237 1. 

ingelt  n. 5lbgabe, Wente  1232»,  19214. 

inholdinge  f.  3nbaU  20915,  4145. 

inholt  m.  bajfelbe4l58 

inkomenjl.  93.  Sittlager  galten  1582, 
1653. 

in  kr  igen  fl.  93.  erhalten  so  kreixjh 
unse  here  Egelen  in  344  *. 

in  leger  n.  @inlager  160 2. 

inleiten  f^tt).  93.  einführen  dat  men 
de  vorsten  hßrliken  entpfenge  in- 
leite  und  herbergede  250  n. 
nnicheit  f.  5tnbac^t6iw   1441. 
nnichliken  anbä(i()tig  62 '^. 
nriden  fl.  93.  einreiten  jum  ^inlagcr 
1589. 

inseggen  f^tü.  93.  einbringlid)  bor= 
fletlen  dar  konden  de  vaii  Bichlinge 
dem  dömprovest  so  vele  nicht  in- 
seggen 36618,  dar  wart  dem  bischop 
ingesecht  van  den  steden  373  21. 

intime ren:  se  intimdrden ,  dat  is 
se  deden  kunt  in  Schriften  open- 
bare  365 15. 

inval  m.  @ingriffse(bieQui^Ptt)'«  K.) 
hedden  dem  heren  (©ur^graf  %xk* 
bric^  VI)  ok  wol  so  vele  invals  ge- 
maket  dat  om  des  to  lesten  vor- 
droten  hedde  3346;  t)gl.  ©(^melier 
I,  521. 

invoren  f^tt). 93.  einführen,  bom^rj* 
bifi^of  in  bie  6tabt  31 8  20. 

inwisen  fc^tt).  93.  cinroeifen  in -dat 
bischopdom  5930  men  scholde  mi 
nicht  inwisen  an  den  alt&r  mic^  n\d)i 
in  ben  93efx^  ber  ^intünfte  be«  9«tar« 
fe^en  22020. 

is  =  es  ®ent.  bon  ed  2394. 

isern  n.  (berarbeiteted)  Sifen  50"  mit 
iseren  bedecket  1 53  ^. 

islik  {egli^^r,  ieber  3 1. 

i  sset  dat  =  is  ed  dat  tt)enn. 

Jacht  f.5agb358i«,  93erfolgung  33212, 

der  .  borgere  hovetman  brachte 
on  der  viende  renner  mit  einer  j . 
in  einem  Sagen  277 10. 


®toffar. 


453 


jagen   \^w.   95.   eUift  laufen  28420, 

nad^jagcn,  öctfotgcn  332  *o. 
Jammer:   dat  weren  alle  vorteiken 

des  Jammers,  dat  de  böse  Hinrik 

hir  in  den  landen  beging,  ^er^elcib 

1015. 

jir  n.  3^^!^  allent  dat  to  jaren  kö- 
rnen was  (perfectae  aetatis  @!fc^. 
178, 9)  aüc  ertt)ad)fencn ,  alle  9Jlän= 
bigen  1718,  1005;  dat  güldene  j. 
294 13,  398  2. 

jeen  jl.  SB.  fagen  he  m6t  doch  der 
wärheit  j.  bie  ffiair^cit  jugeben  5 16. 

jegen  $iä)^.  gegen  de  koning  van 
Greken  sochte  vrede  j.  Karle  36*^; 
j.  Berge,  j.  dem  market  gegenüber 
235  Iß ,  4 1 5  31 ;  j .  dem  vastelavende 
gegen  Jaflna(^t  310  20. 

jegenwardich  gegenwärtig  3392«. 

j  egenwardicheit  f.  (Segenwart 
34023,  3975. 

jenne  jener  de  jenne  40428. 

jennich  irgenbein  5627,  22626,  jen- 
nieh  gelt  etwa«  ®elb  243  8. 

j  e  n  n  i  g  e  r  1  e  i  irgenb  weld^er  ^rt  3032*. 

j  o  immer ,  ftet«  de  (geist)  drdf  grdd 
unsture  jo  des  avendes  2623,  166**; 
SBerfi<3^eruna^)paTtitel  dat  se  jo  (ja) 
nicht  draden  van  dennen  togen 
18312,  bur^au«  396  27 ;  al«  ginwen* 
bung  jo  in  godem  vrede  troj  M 
^rieben«  3231,  193*. 

jodischeit  f.  Jubentbum  keiser 
Hinrik  gaf  orlof  den  doften  joden 
dat  se  wedder  de  jodischeit  angre- 
pen,  »ieber  3wt)en  werben  burften 
10511. 

jodüt,  to,  ^ülfetuf;  »gl.  $>er  6ün« 
benfaU  uhb  ^arienflage  l).  ö.  Gdjöne« 
mann,  ^annotoer  1855,  @.  173b  s.  y. 
jodute. 

jowelk  jeber  15 21. 

iu  eu^. 

dublieren  20712. 

j  u  e  je  mik  ruwet  dat  ik  jue  geboren 
wart  284  3i. 

juk  5lcc.  euc^53o. 

junger:  Jeronimus  van  Präge  was 
ein  j.  mester  Husses  343  5.       ^ 

juwe  ^ron.  ^ojy.  euer. 

juwer  ®enit.  ^\.  euer,  welk  juwer. 

juwerlde  flet«  192». 

K(C). 

käkwien?  344". 
k  a  n  o  n  i  e  f.  6tift  to  unser  leven  vru- 
wen  92 1,1292. 


capittel  n.  {S)om)(5a^)itel,  95erfamm* 
lung  be«  ßa^Jitcl«  23320. 

capitteln  fc^W.  3^.  ©i^ung  M  föa- 
^jitelcJ  abtuen  233  23. 

kardensp^l  n.  tartcnf^jiel  3929. 

kare  f.  Äarre. 

karene  f.  toierjigtägige«  Sofien  4141» 

karzer  n.  ©efängnife  482*. 

k eisen  (l.  95.  <Ptt.  kös  173*,  koren 
2320  qjart.  koren  392*,  wät)len  to 
koninge23i5,  einen  bichtvader398i, 
^)rnfenb  ertennen  245  3. 

k^l  m.  Äiel,  ©dS^iff  101.     . 

kelk  m.  ^elc^. 

kelre  m.  teHer  190". 

kemnade  (kemmenade  255 1^)  \^t\^* 
bare«  2Bo^njimmer  8220. 

keren  fd^W.  95.  karde  225  «ßart.  kart 
1 5 1 29,  fx^  abwenbcn  de  Beiere  kar- 
den  van  om  31  22,  51  22,  9721^  he 
karde  wedder  to  und  wart  vrolich 
(remisit  laetus  Z\)\tm.  827,  5)  8320; 
sikk.  1413. 

kerke  f.  jtir^e. 

kerkener  m.  Äerfer4720,  23626. 

kerkmester     m.     ^iic^enDorfle^er 

(provisor)  4013*. 
kersebere    f.    Äirf^beere,   Äirf(^e 

4117. 

ketter  m.  .^ejer. 

kif  m.  etreit  I9i7. 

kint:  Wichman  was  Ersten  ein  kint 

to  sunte  Pauwels  kerken  to  Hal- 

berstad  erhielt  eine  Äinber  (SWinor) 

q?rdbenbe  11 7  w 
kiseling  m.  mefeljlein  920,  f.  ßc«, 

arten  (ober  ijl  keiserling  ju  lefen  ?  f. 

9^r.  m.  II,  756  8.  h.  v.) 

clage  f.  Ätage  toor  ®eii^t  in  c.  heb- 
beu  2688,  de  c.  breken  231  ",  in 
clagen  holden  26823,  c.  vordem 
292 15. 

clagen:  c.  und  richten  304 1. 

cleiden  f^W.  95.  anfleibcn  81 15. 

dein  wenig  mit  deinem  volke  17i5. 
5lbb.  ed  regende  so  deine  682*,  to 
cleine  ju  Wenig  182. 

cleperen  f4)W.  95.  tla^Jpern  32726. 

clibbere  t)on  bem  5«fif leben,  @ijen» 
bleiben  be^  @)pei(^eB  gebraust  316*. 

klisteren  fd)W.  95.:  dokebrede,  dar 
de  vruwen  de  doke  plegen  up  to  k. 
ju  tieiflern  b.  ^.  (burd^  ©tärfe)  fleif 
maAen  392 1«. 

cUkheit  f.  Älug^it  251 19. 

clusenersche  f.  5tlau^nerin  87 12. 

knape  m.  jtna]|)))e. 


454 


©bffar. 


knokenhauwer    jtno^en^aucr, 

knuppel  m.  Jtnüp:)>el. 

knutte  m.  jtnoten  205 if 

knutten  fc^tt).  23.  Änotcn  niacf)cn 
205 1*. 

kogesch  feud^^ußenb  316  2  (Don  ko- 
chen, ^ujlen,  engl,  cough). 

ko  f.  q?l.  koie,  Äu^. 

koke  f.  Äü*c216 

k  o  k  e  n k n  e  c h t  m.  jtud^cnfne(^t  ^o<^ 
2912. 

komen  fi.  95.  ^xi.  quam,  kam,  ^1.« 
quemen,  kernen,  ©onj.  queme  fom« 
inen ,  de  kam  mit  Amde  to  reden 
umme  de  8ake'22M3,   to  schaden 
undtobutek.  IS 22. 

koningesban  (koningban  142''] m. 
under  koningesbanne  unter  Tonig« 
\\ä}tx®ix\6)t^ma\t,  f.  $@fi>.  6. 449. 

koningstöl:  he  satte  sinen  k.  to 
Meinze  11  ^7  ^nm. 

k6nliken  tü^n1i(^  15819. 

kop  m.  Äo)pf,  93ed^et  einen  vorgul- 
den  k.  buten  und  binnen  273  *8. 

kope  f.  Äufe  19M*;  in  einer  k.  tt>ur 
ben  bie  Stti^tx  ertränft  men  bereidede 
eine  kope  und  stote  on  dar  in  331 2, 
2352. 

köplude  Äaufteutc  1681» 
kopmeschop  f.  Jtaufmann^gut2232. 
koppen  f(^^tt>.  QJ.  M^)fen  291». 
kopper  m.  Äu^jfer  410». 
kopstrate  f.  ^onbeldjlra^e  251  »>. 
k6r  m.  6Bor  to  köre  gin  6I.1*. 
köre  m.  SBa^r  van  dem  köre  des 

rikes  jtönigdn>a^l  2  2  mit  dem  köre 

des  rikes  fammt  ber  jturflimme  342 1^, 

do  ging  de  köre  to  82  25. 
koren  n.  Jtorn. 
korf  m.  Äore368*,  4133. 
korsenwerchte  m.  Äürfd|;ner305i9. 
kort  für*  over  körte  j&r  188  26  bi 

korter  tit  192»  —  in  kortes  binnen 

Äurjem  338 10. 
körte  f.  Äürje  205«. 
kortliken  inÄürje  1  21,  95,  turj  an» 

gebunben  198*. 
k6s  f.  keisen. 
kost  f.  Äoji  voders  und  kost  183«. 

jtoflen  mit  groter  kost  161  ^,  k.  dra- 

gen  231 85. 
kostelicheit  f.    ^xa6)\  unb  3luf. 

»anb  318» 
kosten  f(^n>.  10.  foflen  dat  koste  der 

stad  22  hundert  behemische  schok 

295  Iß. 
kostliken  mit  kostlicheit  394  20. 


craft  f.  jtraft  des  keisers  volgede 
mit  c.  138  w,  mit  heres  c.  203  Pip- 
pin  t6ch  mit  c.  (=  heres  c.)  wedder 
Haistulfe  238,  2622. 

krank  f(^tra^,  unbebeutenb  dusse 
stad  was  ein  k.  dorp  8 15^  de  abbe- 
dische  wart  seik  und  k.  71 »,  Dul- 
cines  selschop  des  ketters,  der  (sc. 
kett^rie)  ok  vele  k.  wart  tooran  au(^ 
toiele  litten,  ber  ji^  Diele  ergeben  Ratten 
18231. 

k  reich  f.  krigen. 

kreie  f.  Ärä^eiois. 

c r  e  iz :  wenn  he  an  den  creiz  Umring, 

@^rcin$e  des  landes  quam  9828. 
k  rem  er  m.  jtrdmer  118  3. 
k  r  e  n  k  e  n  fc^W.  IB.  f(^n>ad^  ma^en  he 

hedde  de  stad  to  Magdeborch  gerne 

fekrenket  283  ^,  Vordrucken  unde 
renken  264  8. 
krenkliken    f^wad),    unbebeutenb 

119i5<anm.  22310. 
kribbe  f.  5trit)pe,  mit  linen  kribben 

eigtl.  mit  Äri^jjen  »on  Seinen,  leinene 
gutterfdcfe  41215. 

kr  ich  m.  3^if^  twidracht  und  k. 
'  vorhöf  sik  in  dusser  8tadl7127, 134». 

k  r  ige  n  ft.  IB.  erhalten  to  kope  krigen 
gu  Äauf  befommen  377 1«. 

cristen  (l^ri|lli(^  ein  gr6d  cristene 
stad  50 12. 

cristenem.  6bri{l  he  was  ein  valsch 
c.  geworden  93  9,  den  cristen  an 
sik  to  nemen  ft^  M  (St)ri{l  5U  geigen 
41330. 

cristenheit  f.  he  (Ä.  ^einrid^  IV) 
wart  to  der  c.  genomen  van  dem 
pawese  »ieber  in  bie  Äird|;e  aufge- 
nommen 9922, 

kr 6g  m.  ^Tug,  ©diente  1435. 

cronen:  ein  gecr6nde  abbet  infu« 
Iirter3lbt2936. 

krudwihunge,  to  unser  vruwen 
dage  k.  15  Äugufl,  f.  wortwiunge. 

er  uze  n.  Jtreu)  in  dem  stillen  fri- 
dage,  als  men  dat  c.  erede  131 1^. 

cruzeweke  f.  S^arterwo^e. 
kulde  f.  Äälte  4113. 
kule  f.  ®rube. 
kule  f.  Äeule  161 16,  2471». 
kume  mit  SWü^e  17020^  402». 

kump&n  m.  ©enojfe,  ÜJlitf^üler  (@rj» 
bif(^.)  Ludolf  was  kump&n  sunte 
Thome  122". 

kundigen  f^».  95.  »ertünbigen  40 1» 
ein  vart  over  mdr  wart  gekundiget 
117»,  to  banne  k.  135  n. 


®foffar. 


455 


kunst  f.  @^ef^i(f(i^!ett,  Jlönnen,  einen 
wisen  monnik  van  k.  6425. 

kunstabel  JlonflaBel  168 ii.  ^a^ 
SGßort  erf^eint  in  bcn  ÜWogbeburgif^n 
Urtf.  niemal«.  Ucbcr  bic  33cbcutun9 
»gl.  @tdbt«(^ton.  VI,  490*>  s.  v.  kun- 
stavel.  ' 

currerspel  n.  t»o^!  eine  ^rt  Srctt* 
fpiet,  »öt.aBigaloi«  10,581  unbiBe» 
necfe«  ^nm. 

küssen  [(^tio.  2$.  füffen  he  kussede 
on  vor  sinen  munt  76^3^  de  keiser 
kussede  up  dat  hilligd6m  273  5. 

küssen  n.  Äiffen  151 1». 

Laden  f(^tt),  95.  »orlaben  82  20. 
lading  f.  SSorlabung  225  7. 
läge  f.  ^intcr^alt  13  is,  177  « 
laken  n.  ^uc^. 

lakenschererm.  3;u(^fc^eerer  24 1 28. 
land  fianb.  flacfee«  Sanb  im  ©cgenfa^ 
jur  @tabt  26812,  ©cwoincr  301 0. 

landvrede  m.  Sanbfnebcn^aeri(^t 
3092*. 

lange,  also  1.  dat  M  335 6. 

lantsake    m.    8anbf4)irtber ,    ßanb* 

)p\CLäii  268  ",  338  7. 

lantseten,  de,  ßanbfajfen,  lanbfäf* 
jtftcrmel329  7,  33127. 

larve  f.  Uxu  392  12;  t,gi.  jrif^  i, 
577^  s.  eod.  v. 

las  m.  <pi.  lesse^ea*«3048. 

laten  jl.  SB.  laffen,  den  loven  (fidem 
postponens  A.  S.  559,  8)  1.  auf* 
geben  26  7,  dekoning  leitBorch  gab 
^urg  auf,  flanb  »an  ber  55clagerung 
ab  1 4 1 11 ,  dit  gut  heft  juwe  vader 
laten  bintertaffcn  158*5;  he  hadde 
prediget  (11619),  gesmedet  (2027), 

febrant  (20721),  claget  (22920),  gg- 
oppet  (291 8),  maket  (401  7)  laten, 
se  nadden  reide  gebacken  und  ge- 
bruwen  1.  390 15 ;  he  wolde  om  la- 
ten vorgeven  hebben  302  3.  Sgl. 
®rimm,  ®r.  IV,  171. 

later  leitetet :  to  unser  vrouwen  dage 
der  lateren  ifl  nativitatis  Mariae 
(8.  ©cj>t. ),  womit  bie  SWatienfcfle 
fc^loffen. 

lauwe  m.  ß5tt>e  172. 

laven  fdjm.  JB.  laben  3i3. 

laven  =  loven  12122. 

lecht  fii(ä^t. 

16d  n.  ®Ueb  ein  1.  van  der  kedden 
5717,  im  toewanbtf(äf>aftli^en  @inne 
1473. 

ledder  f.  Öeitcr  3176. 

ledder  n.  ßebcr  1081» 


1  e  d  d  i  c  h  lebig :  wenn  de  dar  leddich 
ging  (qui  sine  regali  potestate  ma- 
nebat  A.  S.  557,21)  22,1«. 

leddigen  fd^tt).  93.  lebig ma^en,  be* 
freien  1 7,  to  lest  leddigede  se  bi- 
schop  Cord  van  den  schuldeneren 
160*,  entfe^en  12619  vor  sin  leddi- 
gede gut  al«  crlebigte«  ßefjn  283  25. 

ledemalen  ^liebma^en :  alsus  be- 
gan  biscop  Diderik  to  regerende  in 
sinen  hogesten  ledematen  sines 
capittels  23711. 

legen  fc^tt).  95.  legen  den  sang  1.  ben 
®otteöbienfl  »erbieten ,  Snterbict  Der» 
bangen  4825^  148  7,  de  mure  umme 
de  Nien  Stad  wart  ffelecht  148*,  in 
vruntschop  wech  1.  ©treitigfeiten 
beilegen  362«. 

legenicheit:  he  wüste  der  stad  1. 
vele  fanntc  genau  bie  95ertaltniffe  ber 
@tabt361i7. 

legeraftich  bettlägerig  258 3. 

le gering  f.  Belagerung  184*. 

legem  f^n).95.,  sik,  |tc()  lagern  1822; 
&o^njt^  nebmen  de  pawes  legerde 
sik  to  Avinion  1 82 1®.  , 

leiden  f^tt).  95.  ®eleit  geben  30927. 

leif  lieb  58». 

leifliken  mit  Siebe 58 21. 

leisten  fd^tt).  95,  leijien  de  aoldÄn 
leistede  alle  sin  lofte  wol  erfüllte 
fein  93erfprc^en  1 50 1». 

l§n  ße^n  220 »,  in  lehne  und  weren 
23 1 27,  to  lene  komen  1893,  in  len 
setten  220  8,  to  lehne  g«ln  224  7. 

lenen  f^ttJ.  93.  ju  Sebn  geben  dem 
Adelberto  ISnde  he  daterzebischop- 
dorn  5925. 

1  e  n  g  läjtger  (ein  alter  abberbialer  60m* 
^jaratito,  agf.  leng)  1 7  7,  207  5. 

leren  fc^tt).  95.  ^art.  gel&rt,  gelM, 
lernen  17  6. 

lesemester  m.  lector,  1.  der  bar- 
voten  1901. 

leve  lieb  (f.  leif):  to  dussem  köre 
was  den  borgeren  nicht  sere  1. 
234 1. 

]^gyi»  f^  fiiebe. 

leven'f(^».  ö.  leben  3 3i. 

licht:  in  dem  lichten  dage  am  (gellen 
Za^t  1538;  in  sunte  Johannes  dage 
des  lichten  (24.  3uni)  1783. 

lichte  mit  Sei(Sf)tigfeit  25422,  »iellcicä^t 
250  6. 

liden  (i.  95.  leiben  de  borgere  wol- 
den  des  bannes  nicht  1.  3  89  9,  wat 
dat  kostede,  dat  wolden  de  gemei- 
nen henstede  liden  371 29. 


456 


(9{i>ffa(. 


Hen  (lihen  2205)  ji.  jj.  leich  762», 
legen  220  2,  gcfcc  aU  ßct^n  1 76  »3,  1 892. 

1  i  f  n.  lieben  dat  1.  in  de  wage  hengen 
bad  geben  au\4  €^iel  fe^en  66  3  to 
eines  bischopes  live  träbrenb  ber 
fieben^jeit  eine^  33if<!;of«  liss. 

lifgedinge  n.  li>eibgebinge  36823. 

lik  glei^  an  der  bort  J822  «bv. 
gletdttvie  1.  sunte  Mauricius  vanen 
1 85  0,  l!k  alse  sine  vorvaren  gedän 
hebben  31627,  n^^e  na  gleid^  na^e 
Jll2,  ^{tid),  fofott  4043. 

likam  m.  Seid^nam  I72ß,  den  doden 
lichame  7522^  godes  licham  ^cflie 
184  21. 

likhÄs  n.  SeiAenbaud  212«,  40222. 

Hkstein  m.  ßeid^enflein  247  23. 

limplik  gfiin)^flt^,  Dcrföbnlid^  mit 
limpliken  dedingen  33520. 

line wantsnider  m.  bei  SeiniDanb 
audf(^neibct  1 73  27. 

list  f.  Älugbeit,  8ifl  140 »2,  334". 

listicheitf.  6(^Iaubeit,  9$crf(f) lagen« 
beit  181". 

16d  n.  93Iei  40332. 

loderer  m.  @au!lei  (joculator  A.S.) 
9515. 

lodichsilver  löt^iae^  (bie  fcflgife^tc 
OWifc^ung  babenb)  ©über  1742*. 

16  f  n.  80b  gode  to  eineme  love  1  *; 
Xebeum  do  dat  16f  üt  was  273 12,  de 
monnike  sungen  ein  l.  und  eine 
missen  60  2*. 

16f  n.  gaub411i5. 

löfrotunge  f.  fiaubbüttenfcjl  153« 

16fte  n.  Oelübtiig,  23etfprec^cn  10223, 
164»,  »crlöbni^  279  w. 

16  f  wer  dich  lübtt>ütbig  363»,  3665. 

loise  f.  (geip^er)  ®cfang  1053;  »gl. 
OW^b.  SB.  I,  961  *>  8.  V.  leis. 

16k  n.  gou4  32l28. 

1  op  e  n  |l.  3$.  laufen  wo  h6ch  de  schade 
leip  fic^  bclicf  193«,  dat  leipe  up 
grote  kost  293  28. 

16  s  \oi  dar  mede  worden  se  1.  bamit 
würben  jtc  frei  150*8,  markgreve 
Diderik  wart  1.  au^  ber  ©efanaen» 
f(^aft  befreit  167  3  aver  he  entleip 
und  wart  1.  167 12.  9lamentli(l^  wirb 
16s  gebraud^t  bom  ($rlebigtn>erben  ber 
iSBi^tt^ümer  tinb  Se^en  Merseborch 
was  dem  koninge  1.  worden  ibm  a(^ 
Sebn  nac^  bem  £obe  be^  bi^b^tid^^ 
Snbabcr^  beimgcfaüen  78-*,  dar  quam 
to  om  de  sampninge  der  closter,  de 
hir  l.weren  (inibiturba  desolatadi- 
versis  episcopis  catervatim  illum 
convenerat  A.  Q. )  92  '*,  de  keiser 


behMt  de  Marke  1.  wente  an  sinen 
d6t  t^erlteb  fte  md>t  wieber  123  9,  Tan 
lehng^de,  dat  om  1.  wart  in  dem 
•  itervende  233  *,  dat  bischopdom  to 
Olmucz  was  do  los  2S1  1^,  de  Olde 
Marke  wart  dem  godeshuse  to 
Magdeborch  van  Unrechte  leddig 
und  1.  3305,  265 10 ;  —  de  lose  hupe 
bad  gemeine  Solf  370» 

losebrdff.  ?lbfo!ution«btief  31  »«. 

losen  f(^».  95.  erlöfen,  befreien  40", 
bur(^  S^^lung  be^  ^öfegelbei  auö  ber 
®efangenf(^aft  befreien  295*5^  y^n 
Sunden  398  * .  dat  men  se  losede 
van  dem  banne  186*^,  mit  gelde 
to  losende  ab^uIÖfen  1895,  de  gifte 
to  sokende  und  to  losende  17S^ 
^nm. 

losing  f.  =  absolutio  200^2,  ^u«* 
löfung  be«  93crt>fänbeten  335  w. 

16  t  n.  ber  fed^jebnte  Slbeü  ber  SNarf 
©über  19115,  308  34,  405 12. 

love  m.  @^iaube  de  cristen  1.  22*2, 
ba<^  (ixtto  1S823,  ©elobnig  282. 

love  f.  $aube.  bebecfter  ®ana  um  ba^ 
obere  8ti>(fn>ert  be^  9latbbaufed,  bann 
ba^  3latbbau«  felbjl  173  23,  to  der 
loven  komen  17421,  aber  39725  dem 
rade  van  Magdeborch  wart  de  loven 
und  rädhüs  up  gebroken. 

lovede  n.  =  lofte  1905. 

loven  f(^n«.  93.  lobtn  12^;  geloben  dat 
se  sinen  son  to  koninge  loveden 
15022,  de  sone  lovede  greve  Al- 
brecht mit  hande  und  mit  munde 
32332,  23230,  disses  lovede  he  mi 
1 5S 15 ,  de  markgreve  lovede  warer 
wort  160  20.  —  dem  des  koninges 
dochter  gelovet  was  353  ";  glauben 
disses  love  ik  18823,  se  loveden  der 
b68heit  nicht  250 1* ,  einen  hovet- 
man  setten,  dem  se  loveden  (Der» 
trauten?)  161*. 

lovelik  tübüd)  ein  L  vorste  297 n, 
dat  1.  fest  339 1»,  dat  1.  closter  348« 
de  1.  stad  Frage  354  3. 

lovesang:  mit lovesange der hilgen 
mit  befangen  jum  $obc  ber  Reuigen 
1442. 

lovich  gläubig  1.  werden  ba^  6b(i' 

(ient^um  annebmen  28  20. 
lucken.  ®lücf  71». 
luchte  f.  Seuc^te  mit  luchten  und 

blasen  251 ». 
luchter  linf^  to  der  luchteren  siden 

8318;  »gl.  ®rimm,  ®cfd>.  b.  beutf^. 

e^rac^c  II,  992. 
luchter  m.  Seuc^ter  372*. 


®(offar. 


457 


lüt  m.  Saut  van  dem  lüde  des  hun- 
des  35820,   an  dem  lüde  SBettiaut 

31726. 

lüde  f.  Saut  de  mestere  r^tman  und 
schepen  wolden  wesen  einer  lüde 
(cinfhmmig)  und  eindrechtich  175  3. 

lüde  (lüt)  m>\>.  laut. 

luden  fci^n).  95.  läuten  161 1*,  se  lu4- 
den  lauteten  mit  den  docken  114  4, 
40327. 

luden  fd^tt).  95.  lauten  wo  de  breve 
luden  318  9. 

lust  m.  ßufl,  $^reube82o. 

luttek  28416,  luttik  262*,  lutting 
flein,  lutting  gut  vehes  wenig  !öic^ 
394  lö^  also  dat  om  lutting  gut 
imant  feiner  van  manschop  volgede 
270  ^^y  on  wart  lutting  gut  dar  van 
19213,  3179 

Mäch  m.iBettt)anMet248,  sinen  ma- 
gen  und  vrunden  189  6. 

macht  f.  Äne9dmacl[)t  16212. 

machtlös  o^ne  Geltung  240 1». 

makelön   m.  ÜÄa^erto^n  410». 

maken  fc^tt).  95.  ma^en,  mit  bo^>:|>eU. 
5lcc.  Sera,  ju  etn>a^  ma^en  wo  he  de 
Sassen  cristen  makede  1  i®,  Pippin 
makede  Tassele  wedder  hertogen 
to  Beieren  22  *. 

mdl:  na  dem  male  fpätet  2619,  nad)« 
bem  26231,  na  dem  male  dat  totii 
22 11,  20726,  to  male  (28625),  to  ma- 
len 269  22,  281  23,  al  to  malen  2m  10, 
fe^i,  ganj  unb  gar,  to  dem  mM  ba» 
mal«  41 16,  23^22;  auf  ber  8tctlc  93 1*. 

malk  (^fgej.  au«  manlik)  mdnniglid;, 
jcber  16911. 

mallik  baffefbe  401  ^,  na  mallikes 
behof  377 1"^,  he  was  mit  aller  mal- 
likenvrolik82*. 

man  ^^l.  menne  m.  SiRann  407 1^. 

mane  m.  3Ronb  19 8,  wassende  und 
afnemende  m.  378  *. 

manen  f<i^tt).  95.  mabncn  de  vrien  he- 
ren  maneden  de  r&tmanne  des  lo- 
vedes  1905. 

manetid  (mantid  27815)  f.  3citraum 
\)on  einem  SWonat  9321,  115*. 

mane  Wandel  in  g  f.  9Wonbflnflerni§ 
1543. 

mang  jroif^en,  unter  6326. 

m  a  n  h  e  i  t  f.  3:ü(^tigf elt  54  n,  mit  tuch- 

ten  und  m.  168  21. 
manschop  f.  9litterfd^aft. 
manscrart  f.  .g>eere«ma^t  153  25. 
mansgeslechte:  ^n erven  m.  ebne 

männliche  Gliben  342 1?. 


m an slach ti g  m. Job tf^ldger 20525. 

mansname  m.  SMann  20319;  »gl. 
ÜW^bSB.  II,  306  8.  V.  ndme. 

mä-nt  m.  ÜWonat  einen  mÄnte  214  i5, 
binnen  ses  mänten  1 1 1 15. 

mantal:  na  m.  der  wapenden  lüde 
na^  95er^ältni6  ber  »on  bciben  'J5ar» 
teien  gejleUten  93enjaffneten  320  n. 

market    ra..  n.  ^arft. 

markethoke  m.  .^öter  3073. 

markmester  m.  Sllarftmeifter. 

markwexinge  f.  ÜWarfwä^runö 
327*. 

mark  wert  tt)a«  eine  SMart  tvertb  ifi 
van  jowelker  m.  soltes  I92iö,  ses- 
hundert  markwert  gudes  322  7. 

mate  f.  9J{aa§  in  mate  und  wise  4015, 
woldochde  (ßanbfricbe)  Inderm,  ge- 
holden wart,  nur  magig,  wenig  266  8, 
edder  bi  der  m.  ober  fo  ungefäbr  79. 

me  =  men,  man. 

m  echt  ich  mit  2Wad^t  de  borgere 
quemen  mechtig  in  den  d6m  160 13, 
m.  werden  mit  ®en.  etwa«  jur  93eT« 
füaung  erhalten  338  29. 

mede  Sbto.  mit. 

medehulper  m.  TOt^elfer,  ©enbffe 
413  19. 

meden  fc^tt).  95.  miet^cn  27520. 

meine:  se  makeden  einen  meinen 
allgemeinen  lantvrede  266  8. 

meinen  f^w.  95.  meinen,  beabjidjti* 
gen  de  bischop  meinde  dat  up  der 
stad  vorderf  250 13,  323  28. 

mein  hei t  f.  (93ürgcr)  ®emeinbe,  93ür» 
gerfc^aft  "23218;  bie  gemeine  93ürgcr* 
f(^aft  (de  riken  de  middelmatigen 
—  de  meinheit)  161  i6,bie  ni(^t  burd) 
ibre  3nnungen  im  IRatbc  oertretene 
93ürgerf^aft  308 12 ;  gemeine  ?eute 
2069. 

meinschop    f.  ©emeinf^aft  127^. 

meintweke  f.  ®emeintt)oc^e ,  bie 
9Qßo(^e  00m  ©onntag  na<^  !0{ic^aeli« ; 
über  ©t^motogic  unb  urfprünglidje 
93ebeutung  be«  SBorte«  f.  ^omct^cr, 
bie  @tnbtbü(^er  bc«  SWittelalter«,  93er- 
lin  1860,  @.  71  f. 

mek  mt(^. 

melm  m.  ©taub  153  7. 

mennige    f.  SWenge  39224. 

menschendenken:  bim.  41128 

m 6r  ^omparat.  mebr  98  7,  de  Ungeren 
togen  al  so  m§r  (bie  95erbeffcrung  al 
Sommer  ift  unti5tbig)  alle  jare  in 
dudesche  land  h)ie  mebr,  mebrent^eil« 
b.  i.  meiflen«  40  2,  wente  ed  regende 
so  m6r  alle  dage  411 9;  ogl.  %ofeg. 


458 


^loffor. 


1,  270  8.  y.  alsom^;  wtiitx,  ferner 
he  dorste  doch  nicht  m.  16«3  i?,  wat 
helpet  dat  ik  on  me  sla?  190 1^. 
neimant  mdr  IRiemanb  toeiter  2S4  ^, 
ift  dat  m.  so  qaeme  408^*7;  aber, 
fonbem  178*«,  2n8»  27328. 

mere  nur  im  $(.  ^vmH,  fRa^ric^t  de 
mere  kernen  Karle  27«^. 

meren  fd^w.  S.  sik,  ^6)  mehren,  flrö$er 
»erben  koning  Friderikes  rike  me- 
rede  sik  van  dage  to  dage  137><^, 
des  bischopes  krankheit  merede 
sik  25518. 

merklik  bebeutenb  merklike  sum- 
men geldesSSO^i,  einen  merkliken 
rovere  120  22^  he  was  vorhindert  mit 
merkliken  saken  395 1. 

mersche  m.  f.  SWarf(^,  eine  IDlagbe« 
bürg  gegenüberfiegenbe  ^Ibinfel  up 
dem  Mersche  1697,  up  derM.  1698. 

merteler  m.  HRärt^rer. 

mess  m.  ORifl  411  i. 

mest  n.  SReffer,  $1.  messere  251  ii. 

mester  m.  3nnung^b0rfle^er  (nid^t 
,,SWeifier"  b.  ^.  felbftdnbiger  ^an^»er» 
fer)  1723,  17421;  der  stad  m.  95ür* 
germeifter  174«,  2462,  der  ketter  m. 
Ae^enneifier  33022;  3J{ä((ijler  mester 
Jan  van  Martporch  208 12. 

meten  fl.  IB.  meffen,  abmeffen,  ertod* 
gen  de  begunden  de  ladebreve  to 
metende  na  dem  rechte  226  I8. 

mette  f.  matutina,  to  metten  61 1^. 

michel  ^bD.  fel^r  michel  gr6t  gi^t 
162 18. 

middel:  de  borchgreve  entpfenget 
den  ban  von  deme  koninge  ane  m. 
unmittelbar  210 1^;  IDlitte  se  bleven 
in  dem  m.  bestiLn  397  5. 

mi ddeler  m.  IBermittter,  Unter^nb« 
ler  223 19. 

middelmatig  mittelmagig,  de  mid- 
delmatigen  gwif^en  de  riken  unb 
de  meinheit  gefletit  161  1^. 

middensommer  24.  Suni- 

midnachtf.  TOtterna^t  1208,262*. 

milde  freigebig  81  22  (largus  A.  S.). 

mildicheit  f.  ^reigebigfeit  82 23. 

mildichlikenmD.  401  3. 

m  i  n  ^ornpar.  weniger  min  edder  m^ 
157  32^  206*,  22517;  minst  am  »e- 
nigflen  196 1,  to  minsten  $um  wenig* 
flen  322  7;  de  minre  tal  bie  Angabe 
ber  @iner  unb  ß^^tter  bei  ^eflimmung 
berSa^tgabl  mitSBeglaffung  ber  3<^4t» 
bunberte  403  «. 

minren   t (einer  ma(^en  dar    umme 


minrede  he  den  köre  bie  ^ablfHm« 

men  beningern  136«>. 
misdedich  (reusomnium  criminum 

A.  S.  554*0)211. 
mislikjWeifeHaft  33810. 
missed&t  f.  3Rif[et(at  151 2*. 
missestande    m.    SRigflanb,    üble 

Sage  331«. 
missewede  f.  9Re^geu>anb  61  25. 
mistalt  miggef}alt3J523. 

mistrosten  fd^tt).  S.  Wenig SBertrauen 
babcn  367». 

mit  $räp.  mit  der  sunnen  mit  berauf* 
ge^enben  @onne  167,  mit  oren  gro- 
ten  schaden  )U  ibrem  @d^aben  335 1^ ; 
—  mit  des  injwifc^en,  mittlerweile 
269  27. 

mitvasten,  to  m.  (in  medio  qua- 
dragesimae  A.  M.)  114  29. 

m  o  d  e  mübe  kriges  m.  26 1  ^*,  der  he- 
revart  m.  412  n. 

moden  f4)W.  ^.  termutben  241 17. 

mogelicheit  f.  SSermogen,  jidnnen 
4081,4141*. 

mögen  anom.  93.  ik  mach,  du  machst 
1 4  22^  he  mach,  wi  mögen ,  ji  mo- 
get,  se  mögen ;  $rät,mochte,  moch- 
ten, mächtig  fein,  im  Stanbe  fein, 
bermögen;  mit  3nf.  dar  he  ütwen- 
dige  riddere  mede  besolden  mochte 
159,  als  Gero  sin  herschop  nicht 
mSr  vorst&n  mochte  57  25^  dat  de 
domheren  nicht  keren  mochten 
'  23485,  23134;  gfli^jfe  be«  3nf.  dat 
se  nergen  üt  mochten  223 12,  dat  se 
over  den  Rin  nicht  mochten  7423 ; 
bie  SRogU^feit  b^ben ,  tonnen  wente 
men  neinen  beteren  (hertogen) 
mochte  hebben  40  21, 16 1,  dat  mach 

*  wol  sin  bad  tann  Wo^t  fein,  bad  ifi 
mogli^  1749,  20922,  hir  mach  men 
hören  144*;  burfcn  de  pawes  vor- 
orlovede  dem  bischope  dat  sine 
monnike  rocke  mochten  dragen 
608,  dat  on  körn  mochte  in  de 
stad  komen  1972;  Urfa^e  ^aben.gi 
moget  den  borgeren  de  sone  gerne 
holden  19419. 

moicheit  f.  jtummer,  @^ram  22122; 
ba(.  8r9B.  III,  180  s.  v.  moiheit. 

moie  f.  2Wit<)e  367 11. 

moien  fd^w.  fß.  SRü^e  ma^en,  betr&s 
ben  805,  35325,  34 ßw 

moienisse  f.  IBerbrug  39621. 
molde  f.  ORuIbe 30629. 
moleORütle  164* 
molner  m.  3«üflerl84  27. 

morder   m.   SHorber   de  woldeners 


.^(offac. 


459 


und  morders  372*,  den  morders 
und  queler»  372  i*. 

morgengave  f.  üWorgengabc  8 1». 

morne  morgen  16  3i. 

mortbernen  f(!^tt}.  S.  morbbrenncn 
he  mortbrande  338^8^  gemortber- 
net  338  ». 

mdshüs  n.  urfpigl.  loo^I  ^petfe^au^, 
@t>eifcfaal ;  in  bei  ß^wnit  aber  nur 
Don  ber  SBo^nung  bed  (Sr^bifc^ofd  ge* 
brauet ;  über  i^re  Sage  f.  ben  $ian. 

most  m.  a»ofl41126. 

mote  f.  93eaegnung  de  borger  treden 
to  mit  guder  mode  traten  ibmfreunb« 
\\6)  entgegen  2432*. 

moten  anom.  $.1)  foflen  he  bat  sine 
vruwen  dat  se  to  om  moste  komen 
Xbl^f  de  hertoch  hadde  dat  be- 
stalt dat  wi  nicht  inlaten  mosten 
werden  228  s.  2)  bürfen  dat  se  mos- 
ten ineinclosteryarenl2^,  bischop 
Hildewart  bat  den  abbet  Hartwige 
dat  he  on  ($b.  ^t brecht)  begraven 
moste  6422^  184 «,  18928,  204». 

moten  fc^tt).  93.  (engl,  to  meet)  be* 
gegnen  153«. 

mdtwillich  felbfhoillig,  rü(f{t^tdIod 
247  10. 

mdtwillinges  aui  eigenem  SBiUen 
186  8, 

munfe  f.  ü^ünje. 

muntie  f.  boff.  36623. 

murmeren  f(^n>.  93.  murren  20620. 

murmuringe  f.  SWunen  2iOio. 

murmelei  f.  (Sonjectur,  f.  SeiJart.) 
üKurmeln,  Unaifriebcnbeit  314  5. 

mürwerkn.  ÜWauertrcrf  402 »6. 

müt  m.  ©emiitb^Suflanb  mit  ernstem 
modein  emfter  Stimmung  239 1,  im 
tornigem  m.  253  20^  mit  grimmigem 
m.  305  1^;  stedicheit  ores  müdes 
93cflanbigteit  in  ber  ©eftnnung  17  3, 
mit  samden  mode  einmütbig  23917. 

Na  ^xcL'p.  nad^  na  dem  over  na(^  bem 
Ufer  ju  8  w.  _  5ibb.'  nabe  vol  na 
27029,  beinabe  34325^  fpäter  22826, 
binden  na  344?,  nam&ls  3202;  na 
des  dat  je  na(^bem  ba§  296  *. 

nacht  f.  aber  163«  des  Ersten  nachtes, 

Jf^ad^t  bi  veirtein  nachten  2441'' veir- 
tein  nacht  26526. 

n  ag&n  {!.  9^.  nachgeben  dat  me  on  un- 
rechte naging  bag  man  mit  Unre^t 
gegen  jtc  proceffirte  22620,  se  mosten 
om  anders  nag&n  anberd  beifommeu 
372 17. 


naket  nacfenb. 

nakomeling    m.  92a^fomme  259 i. 

n&lde  f.  9{abeI259i. 

nalen  f(^».  95.  nabcn  15  20. 

name  m.  ba^  n>a^  mit  ©en^alt  in  ber 
Jebbe  genommen  xft  223  21,  40932. 

name  m. IRame,  bi  n. namentli^  1 632, 
2945. 

nap    m.  SRapf  107  10. 

nau,  nawe  ^bb.  genau,  (na\>V,  faum 
dar  he  nau  n6tont  van  hadde  babon 
er  fnap^  ju  leben  ^atte  264  23,  2S4  32, 
402  !♦. 

n auwe n  fc^)tt).95.brangen  138 12, 2393i. 

neb  er  m.  9lad;bar  n.  bi  neiberen 
277  w. 

ned  den  unten  205 12. 

n  e  d  d  e  r :  deElve  nedder  ftiomab2742. 

neddercleit   n.  Unterfleib  205ii. 

nedderen  fd^n>.  93.  dat  schot  began 
sik  to  n.  niebriger  gu  »erben  378  13. 

neddervellich  binfaüig  des  dit 
ffodeshüs  sere  n.  wart  loooon  bad 
Srjllift  bicl  ©djaben  batte  166  20,  des 
lofteswart  koning  Wentzlaw  n.  trat 
i9on  bem  93erlöbniB  jurücf  279 1^;  de 
bischop  wart  dar  inne  n.  blieb  ben 
93eweid  f<^ulbig  36422;  ))g(.  ^altaud 
1416  s.  V.  niederfällig 93r2B.  III,  227. 

ne gen  neun;  negende  neunte. 

neger  näber243 12,  nege8tna(bfl375«. 

neien  f^w.  93.  nd^en. 

neigen  fd^».  93.  sik  fi(^  neiaen  ma« 
^en,  {t(^  gefügig  ^eiaen  dat  ik  mi  to 
ome  neige  14 10,  wolden  sik  de  bor- 
gere  n.  2456. 

nein  (n^n  J75  6)  (ein. 

nemelik  namentlich  278  ". 

nemeliken  baff.  276ii. 

nemelingbafy.  27t)30. 

nemen  fl.  93.  nebmen  to  gnaden  n. 
1617,  de  vlucht  25 12,  einen  groten 
rdf  n.  gute  Q3eute  machen  25  20,  einen 
▼rede  n.  mit  Sriebe  mad^en  437; 
schaden  n.  bi  93erluf!  erleiben  burd^ 
3em.  1367;  an  sik  n.  auf,  über  ft^ 
nehmen  392*. 

nennen  f^tt).  93.  nennen  genant  ( =  be- 
nant)  gelt,  ^.  tid  bfflimmte  Summe, 
beftimmte  3txt. 

n  er  gen  nirgenb^. 

nering   f.  9'tabrung. 

nevel    m.  OJebel  1537. 

ni  (=  nue)  nie  2156. 

nicht  ni^td  ik  kan  mit  dem  golde 
nicht  verwerven  12 13,  mit  ®cn.  der 
wort  14  1*,  des  kores  nicht  staden 
84W,  der  breve  wolden  se  nicht  ho- 


460 


©roffat. 


.  ren  noch  dem  boden  }35^,  dat  se 
ores  Mrilden  levendes  nicht  m^r 
ovede  169^5^  de  bischop  hadde 
sines  pallium  (sin  palliummes  2091^) 
noch  nicht  2089. 

nichtele  f.  9{i^te  Woldemar  hadde 
sine  n.  {%%nti,  Z.  feinet  öruberü 
-^crman)  vor  wive  gehat  203  ?,  61  5. 

nie  neu ;  —  up  dat  nie  micbcrum  312 », 
uppe  nie  249  12^  van  niens  3126. 

nieliken  nculit^,  Dor  Äurjcm  1163. 

nigen  fl.  35.  (fcfem.  397^5)  [\^  i^ernci' 
cjcn,  grügcn  he  neich  on  nicht  2715, 

nimande  (neimant  196^5)  1946, 

noch  —  noch  »ebet-^  mxfc  3893. 

noch  genug,  dat  se  der  sentencien 
noch  d6n  wolden  bag  (ic  bcm  Ui» 
t^eittfft^ruc^  genügen,  ftd^  fugen  xcoü* 
ten  3<i5  1. 

nochtan  (nochten,  nochtens  329 9) 
bennoci^  193*. 

node  ungern  221  *8. 

nogen  fd^n).  ö.  genügen  1092^,  249«, 

31825. 

nomen  f^W.  95.  nennen. 

n6t  f.  ^üti,  Mi  &m.  tixoiii  nöt^ig 

^aben  183 13. 
no^torft  f.  Diiot^»  missestande  und  n. 

331  26^   not^menbigcr   ßeben^bebatf 

264  21. 
n  u  nun,  ie^t. 
nue  nie. 
nummer  niemals  (Donber  3 u^unft) dat 

he  to  Sassenlande  n.  wolde  komen 

1025,  15811. 
nutsam  9'lu^en  btingenb  32526. 
nutte  nü^e. 

Official  Ofpcid,  ©eamtct  be^  erjbi« 
fd^ofd,  namentü^  in  ^ngetegent^eiten 
ber  geif}lid[)en  ©eii^t^batfeit. 

oge  n.  ^ugc  on  stund  so  vele  kriges 
under  ogen  ftanb  bet)ox  266  4. 

6  k  a\xä). 

older  n.  ^Itet;  van o. feit  lange  19117. 

oldingeg  üor  alten  S^iitn  265  w, 
275  2§. 

o  1  i  e  n  f^tt).  $.  bie  le^te  Oelung  ett^ei« 
Icn  83  1*,  he  wart  geoliget  109  n. 

oltseten  altf äffig  wat  de  borgere 
mit  oltseten  (fo  ifi  flatt  oltsetem  (u 
Icfen)  willen  beholden,  —  dar  schal 
men  se  bi  bliven  laten  bie  Oiec^te, 
beten  ©cfi^  bie  ©üract  butc^  3«ugnig 
aüangefeffener  (angelesener)  ?cute  bc* 
weifen  tonnen,  foüea  fte  bellten 
24333.  *B^(.  bap  Urt.  ^b.  SutdS^arb« 
Dom  15.  Oct.  1324:  auch  sollen  wir 


dise  benente  stedte  bleyben  lassen 
bey  allen  iren  alten  rechte  und  alter 
gewonheit,  was  sy  mit  briven  be- 
weisen mugen,  oder  mit  altseszen 
leuten  uf  den  heiligen  behalten 
wollen  ()>.  2)re0Sau^t  1,  59). 

om  ibm;  ifjn  72". 

6  m  m.  Dbeim  I52ii. 

on  il)n;  ibnen  (one  187 1»). 

open  offen  opene  breve  145*3. 

openbar  offenbar,  offentunbig  van 
openbaren  Wenden  88  *,  dem  per- 
nere  wart  in  den  kelke  openb&r 
bl6t  lull,  openbare  schriver  (no- 
tarius  publicus)  365 1*. 

6r  n.  Dl)r  (an  ber  ©locfe  ^um  ^ufbdn» 
gen)  403  26. 

orde  m.  (geifllici^er)  Orben. 

ordel  n. Urtbeil  ordele  vinden  10625, 
22816,  2378,  mit  sampdem  ordel 
225  23,  mit  rechten  ordelen  341  *, 
men  m6t  noch  alle  schepen  stedi- 
gen  mit  ordelen  241  n ;  |)efp.  489. 

o  r  gel  f.  Orgel  se  sungen  or  te  deum 
laudamus  up  den  orgelen  27410,  de 
päpheit  sungen  om  tedeum  und 
mit  den  orgelen  273  n. 

orlof  n.  (Jrlaubnig  se  beden  orlof dat 
se  mosten  in  ein  closter  varen  (li* 
centiam  monasterium  intrandi  ex-> 
petit  A.  S.  561»)  32»,  daf  otlof 
wart  on  32  7,  10510;  ^rlaubnig  ju 
geben,  ^bfc^icb  orlof  nemen  fi^  toer* 
abfd^icben,  fic^  entfernen  88  w,  262 13, 
131 12^  hebbe  orlof  van  uns  (viam 
habeto  apertam  discedendi  a  nobis 
mttf^,  17816)  1722. 

orlog  n.  jtrieg  in  orloge  und  in  stri- 

.  den  410,  dat  o.  und  krich  1228. 

or  logen  f(^tt).  35.  Ärieg  fübren  37  i8^ 
4012,  o.  up  1238. 

orsake  f.  Ürfa(^,  95eranlaffungl36  « 
288  5. 

ort  spring    m.  Urfprung  1  21. 

orveide  f.  Urfe^bc  o.  d6n  167*. 

6tmodicheit  f.  2>emutb  6620. 

otmodichTiken  bemütbig  402*. 

6tmodigen  fc^io.  fB.,  sik,  fi^  bemu« 
tbigen  255  «. 

ovele  üt>el  20  20,  2n  (föonjectur). 

Oven  f^».95,  üben  ridderschop  168  i^. 
sik  o.  an  dem  wapen  43  ^ 

over  $rd^).  über,  mit  3)at.  he  wart 
crank  over  dem  alt&r  81  * ;  2)  mit 
bem  ^cc.  over  de  korve  368 16,  over 
al  disse  land  21912,  over  lange  tit 
na^  langer  ^tii. 

over  =  aver  abermalü. 


@ioffat. 


461 


over  n.  Ufer  uppe  dat  deElve  deno. 

nicht  vorterde  bamit  \>\t  (51bc  t>em 

Ufer  nid^t«  fortna^tn  368  w. 
overdenken    f^tt).    ©.    überbcnfen 

'264 12. 
overelderen,  de,  Soreltcrn  IS^o. 
overelvesch  übcrelbif^,  b.  b.  I)ier; 

auf  bcm  rechten  Ufer  ber  ^Ibe  296» 
overg&nfi.  Sß.  überleben  de  prophe- 

cie  overging  traf  fie,  ging  in  ^rfüt= 

lung  69*0,  ^at  schaden  der  stad  over 

gin   was   mt  großen  @(^aben    bie 

6tabt  batjon  getragen  ^aüt  264  7. 
overgevenft. ®.  übergeben,  sik,  ft^ 

ergeben   9*3;  einn>ifligen ,    geftatten 

4824,  123«  30423. 
oTerhure  n.  (adtilterium)  (J^cbru^ 

96  8. 
overich  übrig, 
overkopen  f(^n).  95.  überbieten,  Je* 

manb  ben  Vorrang  abgewinnen  burci^ 

3)arbieten  öon  ®elb  an  einen  2)ritt^n 
387  24. 

overlopen    fc^tt).     95.     überlaufen, 

überft^üffig    fein  251 1»,    überlaufen, 

bcbelligen  35028. 
overmöt  m.  Unre(^t  au^  bod)fa^)ren* 

bem  einn  368 13. 
overschatten  \ä)\v,  95.  überf^äjen, 

überfc^Iagen  226  K 
oversere  übermäßig  402  3. 
oTersettinge  f.  95erfe^ung  (trans- 

mutatio)  281  ^. 
over  st  e  oberjle  144 16. 
overswemmen  ft.   95.  übcrfc^mcm' 

men  303  so. 
oversweng:  van  dem  ov'erswengen 

(overswinden  95ar.)  blixem  Don  bem 

üb«fd)tt>engli^en  93  (.  4026. 
overtal  m.  f.  ?  Ueberjabl  1901?. 
overvele  aüjubiel  4123. 
overvlode    f.  Ueberfliegung   dorch 

o.  des  waters  burd^  ^u^treten  be« 

9Bajfer«  376  K 
oveTvlotich  überflic^enb  de  water 

worden  o.  traten  au^  39*3.  —  <Mbü. 

überflüfftg7622. 
ovest  n.  Ob(l4117. 
©verwegen  ft.  95.  überwägen,  überc 

beuten  226 1«. 

P&l  m.  <Pfa^(413  5. 

pallandesgreve  (palzgreve  31521) 
m.  ^faljgraf,  p.  an  dem  Rin  29729. 

p alias  n.  iScbäube  mit  »enigflen« 
einer  größeren  9läumtic()feit,  upsinem 
(C&b.  ©urd^arb^)  pallase  (=  möshüs) 
18921.  Ä.  ÄarllV.  belagert  mit  feinen 


93unbe^gcnoffen  Jranffurt  a.  D.  und 
slogen  dar  up  or  pallas  204  * ;  dis- 
sem  andechtigen  vader  ((^a\>iftrano) 
leit  men  buwen  ein  pallas  hir  up 
dem  Nien  Markede,  aar  he  af  pre- 
digede  3913t. 

palmen,  to,  auf*Palmenfonntag6I  12. 

panscher  m.  *Pan§er  163 ♦. 

pantquiting  f. ^u^löfung ber 5<iuft« 
Vfänber,  welche  6ölbner  für  »Verberge 
unb  3^Wwö  l'C»  ^cn  ©irt^en  Ijinter« 
legten  1642. 

pape  m.  ©eijtlid^er. 

p  a  p  h  e  i  t  f .  Oefammt^eit  ber  ®ei(lli(if>en. 

paplik  geiftlid^  in  allen  papliken 
kunsten  63 1*. 

park  er ke  f.  ^farrtir^e. 

p  ar.l  ude  ^farrtinber  4022?. 

parre  f.2)iöaefe482o,5824;  Äird^fpiel, 
q8farrgemeinbel20i9,  139  w     • 

paschen,  de,  Dflern  6127. 

paschenweke  Oftermo^e  3952. 

paulün  (pauwelun)  m.  3elt  (töo^l  nur 
üon  toftbarerem  Stoffe  oberbon  befon» 
berer  JJorm?)  einen  p.  van  siden 
3722^  singezelt  und  pauwelun  104«, 
pauwel.  van  laken,  van  damaskei| 
und  siden  388  2. 

pek    n.  $ed). 

penning  m.  ber  $1.  bebeutet  aüge* 
mein  (^elb  mit  unsen  penningen 
173 15,  226  12. 

pepelicheit  f.  geipiid^e  3)inge  im 
@egenfa^  ju  wertlike  dinge261 3. 

perner   m.  Pfarrer. 

perseke  f.  m.  ?  q^firfid)  411?. 

persen  (?)  fd)tt).  95.  !preffen  169  27. 

persikb6m    m.  ^firfid^baum  37817. 

persone  f.  m.  ^erfon  to  jowelkem 
p.  278  27.  .     , 

peweler  m.  ^auUnermön^. 

pil  m.  qSfeiUi». 

pilre  (pilere)  qjfeiler  359 1,  375  ti. 

pingsten,in  den,  Wegfielt  168 12. 

p  im  gen  f(^tt).  95.  befhafen  1823,  2I  is. 

pipe  f.  (Duer)  pfeife  157 10.  * 

plasmekerm.  Unru^pifter  (Vj  309  n. 

plate  f.  *piatten^arnifd)  (?)  325 1. 

plegen  fl.  95. ))flegen  rechtes pl. 23523. 

p lichten  f^n).  5B.  fid^  auf  Scnianbe^ 
@eite  jleöen,  mit  i^m  eine  engere  95er» 
binbung  eingeben  se  hadden  mitkei- 
ser  Uinrik  plichtet  10325^  de  mit 
den  smeden  nicht  geplichtet  had^ 
den  3075,  de  vorsten  plichteden 
wedder  on  (conspirare  contra  eum 
A.  S.)  7313,  do  plichten  de  van 
Asiaup  dePetrocules  gegen  bie  ^.  925. 


462 


®(offar. 


p  lichtig  Detbunben,  f^ulbig  de  dem 
godeshuse  truwe  p.  weren  162  30^ 
weren  se  om  als  eime  vorsten  der 
huldinge  p.  283  20  ^  des  he  on  p. 
were  323  «. 

pl6g  m.  $Pug  de  heren  nemen  van 
dem  ploge  einen  verding  289  ^. 

plucken  f^n).  $.  pflucfen,  berauben 
37831. 

plume  f.  Pflaume  41  n. 

pole  m.  qjfuH  $f"te  18423,  ^et 
6^Iamm  (bec  $fü^e)  mit  pole  und 
drecke  349  3. 

p  orten  er  Pförtner. 

pote  (?) :  de  sne  reite  vele  poten  af 
411« 

predig('k)er  m.  ^rebiger«  ($)omim* 
tanei»)  9)?on^. 

predinge  f.  «Prebigt  I8822. 

predingstdl  (predikst.  4018,  pre- 
dichst.  401 7)  Äatijcl. 

preister  m.  ^rieflet  144^ 

prelature  f.  ^o^e^  gcifllic^ed  ^mt 
1891. 

pressune  (ft).  prison)  f.  ©efdngni^ 
21  w  86". 

primetld  f.^Ptimc,  bie  etjle  bercano» 
nif^en  €tunben  325 12. 

prisliken  tü^tnli«^,  tü^tig  10017. 

privete  f.  n.?  ^etmlid^e^  &maä) 
1551«;  bgl.  grif«^  n-,  71c. 

proven  f%tt>.  95*  :|)rüfcnb  erwägen  bi 
den  dingen,  de  gescheen  sint,  pro- 
vet  men  wat  noch  gescheen  mach 
1 1^,  bi  dissen  dingen  mach  men 
tokomene  ding  proven  263  26,32417. 

provende  f.^tdbenbe. 

provideren  fd^to.  9$.  tottb  gebraust 
)>on  ber  ©infe^ung  eine^  Sif^of^  auf 
^)a^)|ili*en  Öefe^l  mit  i«i4)tbead)tung 
ber  2öabl  be^  üapMi  286 15. 

provisie  286 1*,  f.  provideren. 

puchen  s  ütpuchen. 

pucherief.  »piünberung  393  28. 

pusten  f^tt).  93.  anMafen  25 1^ 


Qualster  m.  ja^er,  bicfer  ^d^leirn 
3163. 

quam  f.  komen. 

quät  f^let^t,  böfe  he  dede  vele  quades 
930,  desquadengeloven  2768,  quade 
munte  29026,  quaden  grünt  4132. 

quatertemper  f.  bie  Ouatemberfa« 
fien,  faUen  auf  SWitttoo*,  Ji^eitag  unb 
Sonnabenb  unb  jtoar  9Jlttttt}od^  na^ 
Sucia  (J3.  December),  9){ittn)o4  nad; 
3ni>ucaDit,    SWittwo^    nad^   «Pfing« 


flen  unb9)littn)o<^na(^^reujert)ö^ung 

791,  31511. 
queler:   den   morders  und  quelers 

372  11. 
quit  quitt  41430. 

Rache:  also  moste  de  jode  in  der 

rächen  (unflat  a  b)  liggende  bliven 
Unrats?  15521;  »gl.  fdxm.  III,  424 
8.  V.  rakken  unb  ©türenburg,  Op 
frief.  2Bb.  144  s.  eod.  v. 

radeleve  f.  baffelbe  »a^  rade  (tpa^ 
baju  gebort  f.  @fp.  I,  243);  »gj, 
^altau^  1499  s.  v.  radelebe. 

r&dgeve  m.  9flat^gebcr  16 22. 

rd.dmester  m.  9flat^^(93ürgcr)nieiiler 
224  3*,  225  15. 

r&dschop  f.  tRüftieug  de  cristen 
wunnen  on  af  al  or  r.  dat  to  storm 
hörde  393  25. 

ramen  f(^n>.  ID.  fielen,  r.  einer  ande- 
ren tid  eine  geeignetere  3cit  abwarten 
22834. 

rasch:  rasche  menne  Jtrieg^leute 
41420. 

rd.t  m.  9lat^  he  was  van  gudem  rade 

gewesen   ^atte    oftmals  gute  9tat^« 

fc^ldge  gegeben  1328,  to  rade  werden 

bef^liepen  15 1*  einer  herevart  150iö, 

to  rade  g4n  mit  mit  S^nt.  berat^f^la« 

gen  1430^  up  j^t  laten  einer  (fpate* 

ren)  ©erat^ung  Dotbe^alten  1688,  in 

heimliken  rade  1658,  2915;  de  in 

rade' und  dade  hadden  wesen  der 

venknisse  bie  bei  ber  (Gefangennahme 

fi^  mit  9tat^  unb  ^W  bet^eüigt  ^at« 

ten  24835;  berjenige  ber  Äat^  giebt, 

(Gefammtbeit  ber  ^at^geber  dea  ko- 

ninges  r&d  296  i3;  S^at^  consules. 

rdthüs  n.  9lat^(au^  love  und  r&dhüs 
39726. 

r&tvragen  f(^w.  93.  um  9tat^  fragen 
17520. 

recht  red^t  to  rechtem  lene;  recht 
eft  gerabc  wie  wenn  6827. 

rechtb6k  n.  lRed^t«bu^  377  2». 

rechter  le^t^  ben  rechteren  arm  8426. 

rechticheit  f.  bod  toerbrieftc  Äc^t 
bi  orer  r.  vriheit  und  wonheit  bli- 
ven 3613,  31726,  we  wedder  god 
und  r.  dede  79 18. 

rech tschei ding  f.  Sde^t^entf^ei» 
bung3917. 

rechtschuldig:  de  rechtschuldige 
kede  bie  »irtlicfee,  eö^te  itctte  (vera 
catena  A.S.  621 22}  im  ©egenfa^  §ur 
nad^gemad^ten  57 13. 


ar. 


463 


rechtverdich  gerej^t  (justus  A.  S.) 

931. 
recke  m.  n.  ?:  de  markgreve  tdch 

in  dat  lant  mit  grotem  recke  ^u^- 

rüftung  11629. 
redden  fd()n).  35.  retten, 
rede  f.   ^Tjd^lung   dar  mede  Idt  ik 

de  r.  st&n  weiter  toitt  idj  nic^t^  fagen 

530,  seddervant  ikdisse  r.  beschre- 

ven93etid()t  15829. 
rede  (reide  821'')  bereit  reide  maken 

fettig  md^en  258  20  rede  gelt  baar 

®clb  15729,  2389,  1322.  rede  wer- 
den ii(ä^  rüjlen  3775;  se  wüsten  nicht 

reders  pc  »ugten  mä)\i  jtt)ecfmäBi* 

gere^  1586.  —  Qlbi\gerabe27ot2^  ^e« 

reit«  122t. 
redelik  vernünftig  wimeinen  ok'to 

d6nde  dat  r.  is  257  23^  eine  redelike 

gude  polKcien  313®. 
redeschop  f.  ®etät^  38627,   <Jlu«« 

rüfiung  be^  ^eere«  390  is 
reglll  n.  ?  (toftbare)  ^etoirtbung  ober 

befonbere  ^rt  toon  öetfcrbi)7en?    de 

borgere  gaven  om  (@b,  ©untrer)  re- 

gäl  und  confect  31922. 
regen  fc^tt).  93.  regen,  in  Bewegung 

fe^en  155*. 
regel  m.  Otiegel  190i». 
regel  f.  {Drben««) Siegel  6813,  se  ne- 

men  on  to  der  regel  nannten  i^n  al« 

üRön^auf  2M. 
r  e  i  d  e  n  { ^ßtät.  »on  raden ,  ratben  ? ) : 

van  stunt  na  dem  brande  reiden  de 

parlude  dar  up  402  2*. 
reie  f.  ©efang  disse  r.  was  wat  lang 

2058;  t,Ql.  aft^b.  m.  II,  655a. 
reise  f.  gelbjug  162". 
reisen  fd^tt).  93.  in«  gelb  sieben  2962. 
reizen  f^».  93.  anreijcn  41327. 
reken  fd^tt).  93.-re^nen  42*. 
r6m  m.  Sftiemen  33615. 
rennen  fc^tt).  95.  rennen,  in  feinbU^er 

%bfx6)i  (»gl.  unfer  'berennen')  des 

renneden  se  vor  deNien  Stad  2212*, 

Cord  van  Swichelde  rande  vorHake- 

borne  332». 
renn  er  m.  ülennbübe,  ber  bie  IRoffe 

ju  beforgen  bat  27710 ;  ögl.  ©täbtcd^r. 

II,  563  b  g.  V.  renner  u.  9Wf>b.  9Bß.  II, 

720b. 

reventer  m.  Slemter  ( refectorium ) 
8420. 

richte  n.  ®eri^t  78«,  vor  werltlikem 
r.  12410,  dat  geisüike  r.  24512. 

richtedach  m.  ®eric^t«tag  3723  h. 

richten  fc^tp.  93.  Sfte^t  fpre^en  he 
richte  (=  richtede)  over  de  alle  587, 


richting  f.  93erglei<^,  ?lw«einanber» 
fejung  31019. 

riddersohop  f.  ritterlicbe«  9S^efen 
sik  an  r.  oven  43  iS;  ÜÄenge  t)on 
9littern  mitgroterr.  250^9. 

riden  fl.  93.  ^rt.  se  reden,  reiten. 

rike  n.  Äeidb,  ^errfij^aft  wo  datrike 
to  Sassen  kernen  si  toie  bie  (^onig««) 
$errfd;aft  an  bie  Saufen  gefommen 
ift  2  2,  der  Sassen  r.  mdrde  sik  42io, 
137 16. 

rime  m.  gieim313i*. 

ringe  wenige  mit  ringem  volke  301 5, 
m.  r.  gelde  309 1*. 

reiten  %  93.  reigen  41 1". 

ritter  (=ridder)  13816,  140io,  26216. 

rochte  n.  ©erüc^t  13218,  28922. 

rode  f.  9iut()e  he  sande  siner  suster 
de  ebbedie  mit  einer  gülden  roden 
713,  2198 

r6f  m.  9laub  b.  b.  »a«  geraubt  tpirb 
de  veirde  schär  nemen  einen  gro- 
tenr.  2520,  6913. 

r6fhüs  n.  9ftaubf(^lo§  1281*,  140 1. 
r6fkerke  f.  eine  jum  röfhAs  eingc» 

ri^tetc  Äir^e  (ober  bielme^r  n>ebl  nur 

Äirc^l^of)  283 1. 
rofslot  n.  9laubf(^log  3388. 
rogen  f(^t9.  93.   wenn  se  beginnen 

rogen  und  ore  dage  wrogen,  de- 

nuntiare  et  accusare;  »gl.  -^attau« 

1563  s.  V.  rügen, 
roland  m.  ber  0lolanb,  eine  ^eftli^« 

teit  d^nlidj  bcm  ®ral  (f.  grÄl)  1 68 13. 
ropen'ji.  23.  reip,  rufen;  de  Sassen 

richteden  sik  sere  na  der  perde  ro- 

pen  und  der  vögele  197. 
r6r  f.  «Ru^r  14223. 
r6r  n.  IRobr,  9lö|>rid^t  336 n. 
roren  f^^ro.  93.  berül^ren  einen  schilt 

16911,  neine  vruwen  2053,  des  ik, 

hir  ein  deil  hebbe  r6rt  227  22,  hir 

scal  men  roren  den  scaden  auffübren 

3 1 2  26 ;  angeben  ed  r6rde  de  pÄpheit 

20426. 

rorer  m.  93erul^rer  16912. 

rotte  f.  Äotte,  «bt^eilung  20622. 

roven  fc^m.  93.  berauben. 

rowen  f^tt).  93.  JRube  baben  157. 

ruggelaken  n.£ud^,  tt>omitbie9{ü(f> 
lebne  eine^  Stu^led-bejogcn  ijl  31921, 

rullen  eine  ni^jt  genauer  ju  bejlim* 
rncnbe  ßocalitdt  407  20.  jn  Q:i\tm^ 
^ei^t  no^  beute  eine  SReibe  Käufer  »on 
ber  oberen  bi^  jur  unteren  $rebiger« 
gaffe  'auf  ber  9flolle',  'bieOloUe'.  3eit» 
f^rift  für  Xbüringifc^e  ©efd^icbte  V, 
228. 


464 


(SCoffar. 


rüm  m.   9lauiii   Iring  makede  rüm 

mit  dem  swerde  1 7  28. 
rümbleke  n.  freier  $fa^  205 lo. 
r u  m  e  1  i k e n  bequem,  \o  ba|  man  9iaum 

rumen  fc^to.  S.  $ta|$  matten  rumen 
und  sik  wech  maken  336^,  do  ru- 
mede  de  markgreve  mit  dem  here 
412^,  gi  schtmen  uns  rumen,  de 
kameren  wille  wi  hebben  173  ^3; 
räumen  de  stad  222  ^ ,  dat  bischop- 
d6m  222»,  Diderik  van  Quitzow 
muste  de  Marke  r.  338 1^. 

ruschen  n.  SWurren,  Unjufrieben^eit? 
112»» 

rüstig  und  verdig  gerüßet  unb 
tamt>fbereit  322«. 

ruwe:  he  quam  to  ruwe  er  bereute  ed 
71  28,  10227. 

r uwerinne,  der  r.  orde  (ordo  soro- 

rum  poenitentium)  US  2. 
ruwen,  ed  ruwet  mi  tu  gereut  mi^ 

692a. 

Sachtmodich  fanftmüt^ig   (mitis) 

81  23,  sachtmodige  dedinge  335  20. 
sack :  de  meste  heiten  an  orer  sprake 

sacken  13  i^. 
sai  m.  feiner  woUener  6tf>ff  1527;  ^gt, 

3u>ein  3456  unb  33ene(fe«f  ^nm. 
sake  f.  @a^e   19822,    Urfa^e  505, 

23913. 
sakman  m.  ^rogCne^^t  in  eines  sak* 

mannes  wise  340  8;    ))d.  OR^b.  SB. 

II,  45b. 
salicheit  f.  eeUgfeit  149 1». 
samen  fc^to.  S.  fammelnk.Ottosamde 

Volk  69 12. 
samelen  fd^tt).  IB.  fammein  de  borger 

samelden  sik  1393. 
.sameling  f.  Sammlung,  gefammelte 

©d^aar  Gerard  vorh6f  sik  mit  siner 

s.  1 39  *^. 
samftmodich  fanftmütbig  2483-31. 
saming  (sampninge  8729)   f.    Jjer« 

fammlung  38^7,    do  began  up  to 

st&nde  de  sampninge  der  ketterie, 

genant  de  Hussiten  bie  @^efammt^eit 

ber  Äe^er  348«. 
sand  n.  @anb  12?. 
sang  m.  ©efang,  den  sang  legen  tai 

3nterbtct  t^er^ängen,  bcn  (äJotte^bicnfl 

unterfagen ;  den  s.  wedder  vorloven 

ba«  Snterbict  aufgeben  2483*. 
sasslik  tt)ie  e^  in  @a<^fen  gebräu^(i<^ 

227  ". 
schadehaftich    @(!^aben    nef^menb 

177*. 


schaffen  fc^w.  $.  ((Raffen,  förbern 
!  he  schaffede  vele  des  keisers  ere 
f       134 7,  gi  schaffeden  juwen  vrom^n 

1 7426,  doch  schaffede  he  nicht  1 362», 
j       140  8- »7. 

:  schale  f.  @^ale,  @d)äjfel  397 28. 
!  Schalk  m.  ^enf^  t>on  böfem,  f(^a* 

benfro^em  ^.baratter  de  Behmen  sint 

van  art  böse  schelke  3553. 
schände  f.  mit  schänden  1509» 
schantflecken  f(^n).  ^   not^jüi^ti« 

gen  3566.    . 
scharen  f<^».  2J.  in  6^aren  eint^ei* 

len  121» 
scharp  fc^arf  scharpe  wort  234  25. 
sc  hat  m.  ^d^a{;. 
schatten  f(^n>.  93.  abfd)ä^en  in ^egug 

auf«  ßiM'egelb  123i,  I5S20. 
scepen  jl.  95.  fc^ffen,  ben>ir(en  vro- 

men  der  stad  1  **,  4  28. 
scheiden  f(^n).'$.  entfi^eiben  (eine 

8treitfa(^e)  168»;  ^bfc^ieb  nehmen, 

n^eggeben  de  vorsten  scheideden  van 

hinne  25 1  « 
scheideshere     m.      ^^ieb^mann 

362  W. 

scheideslude  6(^ieb^ri4^ter  242 11. 

Scheidesrichter  ( scheider.  395 3 ) 
baffelbe  395  » 

scheiten  (l.  ö.  fliegen  17930. 

schelaftich  uneind. 

schele  f.  Uneinigtcit,  3wiefpalt  3906. 

schelen  fc^tt).  93.  fehlen  on  scheide 
nicht  wenn  dat  se  oren  schepper 
nicht  bekanden  i^nen  febite  meiter 
n\6)ti  (um  ^btiflen  $u  fein)  M  bie 
örfenntnip  ®ottc«  1828,  17929,  402". 

scheling  f.  3tt)i|l  lOS«. 

schep  n.  <^^itf. 

schepe  m.  ©c^öffe. 

scheplude  @^ijfer. 

schepe  1er  n.  @ca\)uUer  18713. 

scheverstein  Df>n@(^ieferflein  40231. 

scherf  m.  bie  tleinjle  ^d^eibemünje 
290  20. 

schiebt  f.  dreignig,  ä^orfatt  325 10, 
3262,  24818,  3023. 

schicken  fc^n>.  93.  orbnen  Karl  schi- 
ckede  datrike  toBeieren  (disposuit 
fines  Bawariorum  A.  S.),  53i*,  6922, 
he  schickede  sin  testament  96  29,  se 
schickeden  de  papheit  bie  ^eiflü^en 
95erbältniffe  orbnen  10726,  tuflcu  dat 
Volk  wart  to  stride  wol  geschicket 
16120,  eine  herevart  seh.  2712,  vrede 
seh.  301  8,  sik  seh.  (ad  pugnam 
praeparare)  13  5,  222  2*,  he  schi- 
ckede sik  na  dem  dode  8320*    in 


(^toffar. 


465 


Drbnung  bringen   160  1»,   anorbnen 

18621;  frieren  301 1*. 
schicking  f.  ©ewnlidtunft  199 w. 
Schilder  m.  Scrfcrtigenjon  ©cJ^ilben 

129*. 

8childekenb6m  m.  bei  öaum,  an 
ben  bei  bet  ©raldfci^r  bic  @^ilbe  ber» 
ienigen,  rot{6)t  gum  j^amipfe  beraub' 
forbern,  gef^ängt -werben  168*3;  \)qI. 
1698. 

schiltwachte  f.  2518. 

schinbar  fic()tbat  191 2,  24025.  — 
?lbtt.  schinbarliken  offenbat  3253. 

schinden  fd^tt).  S.  mife^anblen  27723, 
27928,  3242*,  3311. 

schintfe88en2912. 

schoknecht  m.@^u|iergefeüe 37025. 

scholemester  m.  =  scholästicus 
1 22  3. 

(seh ölen)  anom.  35.  ik  schal,  du 
schalt,  he  schal  (sal  723),  wi  schol- 
len, gischullen  173*3,  <prt.  scholde, 
foUen  14  1*,  175,  158  »e,  240  8  — 
^ülf^üerb.  jur  ©cjei^nung  bet  3«?  unft 
unb  2)f{i>gU4^feit  do  sunte  Wulfgang 
sterven  scholde  im  93egriff  War  ju 
ficrben  76  ^^,  do  se  van  Avion  riden 
scholden  196 12,  men  scholde  noch 
sine  weddersaten  beroven  orer  lehn 
man  würbe  nod^  feine  ©egner  i^rer 
$e^ne  berauben  268;  wes  se  sik  to 
on  scholden  verseen  wa^  fie  l>on 
ibnen  ju  erwarten  l)dtten  268  20 ;  dat 
me  kerken  in  orem  lande  buwen 
scholde  bauen  bürfte  1557. 

scholey?  =spholem?  16930. 

seh 6t  m.  Sd^oo^. 

schot   m.  @^u6  37222. 

schot  n.  Sd^o§  de  schepen  verkof- 
ten  de  olden  schepenkamere  wed- 
der  in  dat  schot  fte  Würbe  Wieber 
(^o5^>flidS)hg  378*. 

schoten  fd^w.  3J.  ©^of  geben. 

schotgadder  n.?  gaügatter  17929. 

schowerchte  m.6^ubma(^er  17327. 

schrin  m.©(^rein  fürlHeliquien4l224. 

schriverm.  ©Treiber. 

schrul  f.  (bauernbe)  9Wigjiimmung 
317**;  t)gr.  $Danneil  a.  a.  O.  187 b. 

schudden  f^W.  9J.  ((Rütteln  327  26. 

sehnet  geft^ie^t  304  3. 

sc  hu  fei  f.  e^aufel  30629. 

schulden  f(i^w.  S3.  bef(^ulbigen  106*. 

schult  f.  ®<|ulb  he  sprak  sine  seh. 
(jei(^tete812,  (g^ulben  I602. 

schulte  (schultet)  m.@^uU^ei§2132. 

schulteten  ambacht,  schulte- 
tend6m  n.  ©^uU^eigenamt  I76*ö. 

<^mU^xonittn.  VIT. 


schütte  m.  ^d^ü^e. 

seh u wen  fc^w.  *S.  fd^cuen,  fürchten 
he  schuwede  de  rätmanne  nicht 
336  *3,  jowelk  sühuwede  sik  vor  dem 
groten  swaren  arbeide  3683. 

sedder  $rd:|).  feit  s.  der  tid  42?.  — 
^bb.  fpdter,  feitbem  43o,  3221,  1332; 
—  sedder  dat. feitbem  bag  426. 

sede   f.  @itte2l6,  149*6. 

seen  =  seien  143**. 

sege  m.  @ieg  388  5. 

segeler  m.  Segler  9  27. 

segen  fc^w.  $»  fegnen  de  peweler  se- 
genden se  in  de  convente  IS7  *5. 

segevacht  f.  6ieg  352»^  352  12. 

segevechten  (^rt.  segevacht  2328^ 
segevachte  239)  (l.  ©.  fiegen  1523. 

Seggen  fdjw.  95.  ^rt.  seide  fagen,  be* 
feblen  37227. 

seiden  jt.  95.  fieben  192**. 

seien  f^W.  95.  fden  12  26. 

seigerm.Ubr  3787,  402*8 

seik(s6k96*8)  fran!  3  *3. 

sekelef.  ©ic!(>el  116*,  186*. 

s  e  k  e  r  fi^er  1 7 10. 

sekericheit  (sekerheit)  f.  Gießer* 
beit  41028. 

selegerede  n.  ÜWemorienftiftung 
21920. 

selschop  (selleschop  41026)  ®cfeü«- 
fd^aft,  ®enof[enfcf)aft4l46. 

senewold  runb  senewolde  kerke 
(rotunda)  87  7. 

sendebodem.  51bgefanbter  349 21. 

sent  m.  @^nobe  Karl  heilde  ein  sent 
2522,  de  deken  sat  sent  in  sunte 
Johans  kerken  23431. 

seren  fdjW.  95.  toerlejett  620. 

setten  f^w.  95.  fe^en  dat  rechts. 
227  17,  up  dat  recht  s.  ber  ric^terü« 
^cn  @ntf(^eibung  anheimgeben  361 6, 
fejlfejjen,  beftimmen  keiser  Hinrik 
satte  dat  de  negende  man  scholde 
üt  den  dorpen  in  de  stede  teen  43  5, 
einfe^en  Gero  satte  Heddewigen  to 
einer  ebbedischen  to  Gerenrode 
5511,  to  der  scholen  s  auf  bie  Schule 
f^icfen  12210,  237*8;  entwei  setten 
audeinanberfe(ien  de  keiser  hadde 
dar  up  gedacht  dat  he  se  entwei 
satte  272  12,  sik  setten  wedder  fi(^ 
em)f  ören  7  20. 

settingef.  unse  borgere  hadden  de 
perde  in  settingen  321  8. 

8  exte  f.  bie  @ejte,  to  sexten  94*5, 
sextentit  16922. 

sibbe  f.  ®rab  ber  ©erwanbtf^aft  1473. 

side  f.  @eite  dem  torkeschen  keiser 

30 


466 


®Ci>fföt. 


vloch  ein  pil  in  de  siden  393 19,  to 

beident  siqen. 
silvergevete  n.@ükröcfd6,  filbernc 

©etdt^fdijaftcn  397  27. 
sin  m.  mit  ainne  mit  ^bji^t  205 1^. 
8  i  n  k  e  n  ^.  S.  finteti,  sinken  und  vloien 

389  28;  f.  vloien. 
sint  feitbem  14^;  sint  dem  male  dat 

331  w  jur  "Ansaht  be«  ®xmM  (^n* 

tetnal)  33132. 
Sitten  jl.  $.  ft|en  dat  volk  dat  in 

dusseme  lande  sat  7  ?,  des  sat  ein 

to  Billingestorp  de    heit    BiUing 

57  27 .  de  keiaer  sat  gerichte  88  *5, 

des  borchffreven  dinge  sitten  239  lo. 
slach  m.  sL  penninge  328  3. 
sHn  ji.®.f(f)tagen nie  penninge 405 10. 

erf^lagen  405  lO;  nd^arten  uppe  dat 
or  siechte  nicht  sloge  na  anderen 
Volke  1816;  t>^i.  ©(^rneHet  III,  440 
unb  ©r2ö.  IV,  796  s.  v.  slachten. 

släphüs  n.  <Sd[^laffaal  (dormitorium) 
ber  Ätöjlet. 

siede  m.  ©^iitUn  (@eflett)  4136. 

siechte  n.  ®cfd^Ied)t  73  18^6. 

slicht  eben  uppe  dem  slichten  velde 
10226,  slichte  lüde  349*,  mit  slich- 
ten worden  246  21,  up  suchte  wort 
o^ne  fc^)tiftIi(^cn  ©ertrag  24226,  van 
slichter  bort  128*3. 

sliten  ji.  25.  ju  ßnbe  bringen,  na» 
mentli4  yom  23ei(egen  t>on  Streitig« 
feiten  twidracht  unä  Unwillen  to  sli- 
tende  370*2,  dusse  sake  wart  al- 
sus  gesleten  391 10,  so  sleten  sik  de 
dedmge  390  i3j  t)al.  95r9».  IV,  835  ff. 

slofen  fd)tt).  95.  fc|)kifen  den  joden 
leitmens.  185  1,  1239. 

slot  n.  @(^lo§  de  slot  toslan  175*3, 
ba«  n)a«  tjerf^loffen  ift?  dat  he  üt 
oren  sloten  nomen  hadde  und  üt 
oren  husen,  de  men  upsl6ch  und 
tobrak  153  *». 

slotel  n.  ^(^luffel. 

sluten  ft.  95.  fc|UeBen. 

smachte  f.  ?  93erf^ma(^tetfein  van 
hunger  und  smachte  4083*. 

smaheit  f.  ^6)ma6) ,  93erftüt^nung 
170*»  23821. 

smak  m.  ^ef^mact4118. 

smede  f.  @^miebe  (ÜÄünjmerfptte) 
305  20. 

smeden  f^w.  ^.  f^miebert  202  7. 
snel   f^neQ  van  dem  snellen  water 

vorgingen  boven  70  lüde  375  22. 
sniden  jt.  95.  f^neibcn. 
snienf(^n).  95.  (ebneten, 
snode  Deräc^tli^,  fdj^Ied^t  van  einem 


snoden  ossen  wert  seiden  ein  gut 
kalf  geboren  1 02  6,  he  töch  an  snode 
clöidere  66 19 

snor  f.  ©(^^nuT  (grauenf(^mu(f)  3ft2*o. 

snovisch  fc()nui)fig  316  2. 

sod&n  (eig.  fo  get^an)  fo  befd^affen, 
io\ä}  203 1*. 

soken  f^w.  95.  fud^en  370",  im  feinb* 
U^en  ©inne  =  ^eimfnd^en  ik  wil  mit 
heres  craft  ju  helpen  soken  de  van 
Magdeboreh  248»,  2%«. 

soldan  m.  ©uitan. 

soldenerm.  «Sölbner  167*5. 

solik  fol^. 

somlike  einige  202*9,  somelke  or- 
del  3667,  somelker  wegen  —  so- 
melker  wegen  ^ier  —  bort  378*«'5. 

sdn  (sone)  ft(Sü^ne,  95erfö^nung  1556. 

sonebröfm.  95ergtei^^urtunbe2432*. 

s6r  (5s  sür) :  sdr  weder  41123. 

sorchveldich  ))or|ld^tig  255 *. 

s6tfü&,  lieb  422. 

spade  f^)at  27022,  alto  sp.  139*3. 

spannen  ji.  95.  men  sp^n  dar  vor 
ein  wilt  pert  7130. 

sparkenjc^w.  S.  lenkten  90*8. 
spei,   speiliken    ^o^nifd^,  ))erä^tlid) 

326  7,  80*,  hönliken  und  sp.  3212*. 
s  p  6 1   n.  @)>iel,  de  van  dussem  speie 

wat  wüsten  Don  biefcm  ^{ane  4042». 
spdlgerede  n. 2)inge,  bie  jum 6\)ie* 

len  (ober  ju  Suflbarfeiten)   gebraucht 

werben  39;»  *2. 
spSlhus  n.  (^emeinbe^au#  (theatrum 

Chr.  M.  336)  184  »;    D^l.   ^altau« 

1703  s.v.  spielhaus,  ®rinun,  Sll«.806. 
speng;  speng  und  duer  tid  fnap^e 

unb  t^eureBeit  257*,  31327. 

speren  fc^».  95.  mit  (3)ac^^*) St)arren 

toerfe^en  258  *»,  4023*. 
sp6t  m.  (S)pie§  161*6. 
speten  f^tt).  95.  fliegen, 
spien  f(^tt).  95.  fpeien. 
spise  f.@!|>eife,  ©locfen^eife  4122*. 
spisen  f(|^tt>.  95.  mit  ©i)cifc  »crje^en 

dat  slot  167  *6. 
spisewagen  m.*Protoianttt)agen357**. 
spliten  (f.  95.  fpUiBen,  reigcn  411*7. 
spoken  fc^)tt).  2J.  explorare  ?  196. 
spoling  f.^bf)>ii(ung  (ablatio)  1886 
sponeken  n.  eigtl.  @i>dn^en,  öleifcr 

(surculus  etfeb.  178*5)  195. 
sporen  f^tt>.  95.  früren  3.2327. 
Spot  m.  ^^erj  1630. 
spotten  f^t».  95.  <Bä}txi  treiben  16  3*. 
sprake  f.   Unterrebung«   Suf^inintn« 

fünft  65  22^  55  *9,  747  he  makede 

eine  sp.  236  23 ;  eine  sp.  nemen  244*. 


Sloffat. 


467 


springborn  m.€p¥mgb¥Utinen34S^. 
Stade    n.  G^ejlabe  to  st.  komen  ian« 
t>enl2  2. 

Stade  n  f^n>.  $.  geflatten  de  koning 
wolde  des  kores  nicht  st.  84  ^d, 
93«,  155». 

jRtadmester  f.  mester. 

staf  i».<Stab,  g3if(^of«j}ab4S23,  214W 

stallen  f(^w.  SB.  in  ten  @tatl  bringen 
1575". 

Staltnisse  f.  ^eflalt  de  bösen  geiste 
vorvoren  on  in  st.  der  xaven  72 1, 
dat  sacrament  in  twierleie  st.  406  3. 

st  an  fl.  $.  flehen  de  kiste  stont  in 
des  van  Querhforde  hove ,  dar  nu 
de  kör  steittosunte  Nicolaus  157 1&, 
dit  land  steit  an  unser  macht  15  5, 
in  welkeme  ungeloven  Sassenland 
.  eestftn  heft  1  t,  dan  mede  late  ik 
de  rede  stikn  5^;  htt^m  in,  ab« 
fangen  ^cvl  hir  an-  (sunte  Byonisius 
arm)  heft  gestiLn  des  Franken  tr6st 
42^;  fein  de  ladebr^f  stunt  alsus 
224^2;  latetdatst&n  up  uns  über« 
lagt  un^  ba^  239  ^'»;  dat  scholde  up 
Strobarde  stdn  auf  @t'd  Urt^eil  ge« 
fleQt  werben,  ba^  fottte  Str.  entfd^ei« 
ben  39*07;  bauern  dat  stervent  stunt 
na  sunte  Michels  dage  3^,  de  win- 
ter  stunt  so  lange  63  2i,  68  2i ;  disse 
twidracht^stunt  lange  tid;  )U  flehen 
tommen  dat  on  gr6d  gelt  stunt 
389«;  trauten  nac^  de  bischop 
stunt  sere  dar  na  3 1 8  «. 

stant  m.  gutli<|e  $efifle(Iung  ?  394«. 

stark:  Otto  t6ch  stark  mit  grogem 
^tm  over  de  Missowe  141 «. 

stat;  he  were  keiser  koning  edder 
in  welker  verdicheit  edder  stat  he 
gesät  were  ©teile  341 7. 

s  te  d  e  f.  Statte  2t 28,  bischop  Albrecht 
gaf  OB  de  8tede,darnu  sunte  Agne- 
ten  closter  Mt  14623,   24127;  ©teUc 

wente  he  des  keisers  st.  vorstunt 
5722^  in  siner  st.  an  feiner  Statt 
293 11 ;  ©elegen^^eit  (locum  dare) 
15". 

stede  beftanbig  72 17. 

stedeken  n.  Stabtd^en  4122. 

stedes9et^2962,  128». 

stedicheit  f.  ^eftänbigfeit,  st  ores 
müdes  1 7  3,  dat  se  wedder  to  st.  ko- 
men mochten,  ju  9lube  unb  drbnung 
tontmen  373*,  also  lange  dat  de 
penninge  eine  st.  und  stand  hedden 

bi^  bad  @)etb  auf  bie  ^uer  fe^e  d^eU 
tung  erhielte  30823. 

8 tedigen  f^t)).2^.beflatigen513,  lies. 


stegereip  m.  Steigbügel  270 1*. 
Steinbusse   f.    Q^efd^ü^,    au^   bem 

Steine  gef(^ffen  werben  323  **. 
Steinweg   m.  ge^^fiaflerter  Strafen« 

bamm  1^3  23. 
steinwerchte  m.  Steinme^  247 22. 
stekemest  =  lancea  (©tte^.  17737) 

1527. 

stellen  fd^n>.  93.  fletteU;  dat  Imr  st. 
ba^  9ier  burcb  ^injut^un  bed  stellgest 
jut  ©djrung  bringen  19120  fie^art., 
de  clage  st.  anfleUen  231 12. 

stempen  fci)W.  93.  beftimmen  dat 
stempte  ein  cardinil  (mediante  car- 
dlnali  episcopo  A.  M.)  Ü1428,  do 
wart  gestempet  dat  de  hertog  bat 
vor  de  ebbedischen  224 1^,  6«t  de 
keiser  und  de  hertoch  dat  itoitein- 
ander  gestempet  hedden  275  30^ 
bgl.  Se^metter  III,  635*  f. 

Sterken  f^W.  95.  fldrten  de  kettcrie 
34^8, 367  iß  sik,  ft^  »erflärfen  (but* 
Xruip^en)  85*2^  13810^  sterkede  sik 
dat  markesche  volk  289». 

sternekiker  m.  Sternbeuter. 

stete  befKinbig  se  weren  st.  an  orem 
mode  1 5  26. 

sticht  n.  Stift. 

stichten  fc^».  95.  jliften  38  27. 

stichtesgenofen,  de,  bie  erjbi« 

f(^3flici(>en  SKannfi^aften  202«. 
stigen  jl.  ö.  Ileigen  4143. 
stillen  fcb».  95.  bcfd^tt)i(^tigen  197*. 
stok  m.Stocf  =  Sammelbiic^fe  158**. 
st  AI  m.  Stu^I  St.  to  Rome  23  w   to 

stole  bringen  60^,    des  rades  st. 
389  32. 

dtolt  flolj. 

storm  m.  Sturm,  tKngriff  253 7. 

stormen  fd)tt).  95.  |!ürmen,  toben  de 

geist  stormede  sere  gröfliken  262  K 
störten  f4)h>.  93.  ftür jcn  he  störte  den 

hals  entwei  1851*. 

stoten  f).  95.  flogen,  dar  over  leten 
de  borger  eine  bru^ge  stoten  fd|(a* 
gen  32224,  disse  yeir  leten  dat  ho- 
vet  (ber  93rücfe)  ersten  stoten  up  ein 
stt  der  Elve  und  stoten  se  van  dort 
her  367  22. 

stoveken  n.  Stüb^en,  iWaa6  für 
püffigf -S^inge  1 43  ♦. 

strafen  f^U).  95.  {Irafen  mit  worden 
Str.  in  ^brebe  fietten  (bgl.  *6ttgen* 
firafcn')  338  20,  5  n. 

Strafinge  f.  93efttafung  35623. 

Strang:  geisle  van  dr^  strengen 
^n.»i  13 


30* 


468 


©loffar. 


strecken  fc&\i).  95.  jlrecfen,  au^* 
jlrecfcn  god  streckede  sines  tornes 
hand  hir  in  dütsche  länd  2 1*,  U  w. 

strikenfl.  95.  fireid^cn  20». 

streng:  strenge  tit  böfe  Qiü  1 69 18. 

strid  barig  j!mtbar,  93emaffneter 
254  2. 

striddig  jlreitbar,  ju  Streit  geneigt 
1513,  137  6^  20*1,  58  3. 

stridevorste  =  bellator  egregius 
15427. 

strime  m.  Streifen  I7  3i. 

stritgerede  n.  5^rieg«gerdt^  35715. 

stroden  ?  de  koning  van  Cecilien 
leit  hinderen  und  schinden  und 
stroden  und  morden  279  28. 

stroifen  fd^h).  ö.  eigtl.  abgreifen, 
bann  ^jlünbern  27128. 

strAkd6f  m  Straui^bbieb  355». 
stubbe  n.  Staub  12".   • 

stucke  n.  Stücf  dusse  na  gesatten 
stucke  unde  schrift  1  ^ ,  dat  satten 
se  under  anderen  gesetten  in  dit 
stucke  1 72  5 ;  men  hadde  ein  gül- 
den St.  to  eime  ruggelaken  geh  en- 
get Stücf  a:u^  mit  ®olb  burd^mirft 
31921,  men  behengede  den  predik- 
st61  mit  gülden  stucken  401  8,  de 
borgere  schenkeden  om  (Ä.ÄarllV.) 
ein  gülden  stucke  273 1»,  274  i*. 

Student  m.  ©tubent  408  lo. 

stunt:  to  einer  stunt  ju  gtei^er  3^it^ 
mit  einem  ÜWal  loü?. 

sturen  )6)\v.  95.  jleuern  do  stürde  om 

god,  ßinbalt  tbun  23  i»   de  bischop 

wolde  dem  volke  sturen  dat  se  nicht 

drungen  284  21,  280*,  alsus  worden 

der  rovere  lantsaken  und  r6fslote 
velegesturet  338  810. 

SU  est,  suet  jiefjcfl,  jiebet. 
suke  f.  Äranft^eit  69  25. 

suken  f^tt).  95.  franf  fein  128«. 

sule  f.  Säule  193. 

sulk  fo(^222i. 

sulfhere  m.  Selbfib^rr  (von  ben 
auiJoD«  gebraust)  335». 

sulfandere,  sulftegede,  sulfveirde 
felbanber,  felbjet>nt,  felbtjiert. 

sulverwerk  n.  filberne  ©ercit^f^af» 
ten  401  37. 

s  u  1 V  e  felber ;  dar  sulves  bafelbfi. 

sumenisse  f.  95erfdumnig  357  2. 

summen  f^tt).  95.  fummiren  3608. 

s u nder  ^Prä^J.  fonber,  obne  s.  allerleie 
arge  list  194  H;  außer  dar  kemen 
alle  sunder  hertoch  Wedekint  2626, 
08  28.  —  sunder  dat  aufgenommen 


bag  17018;  na^  einem  (5om^)ar.  422. 
—  aber  331  21,  40127. 

sunderk  befonber  ein  sunderke 
schickunge  3388. 

sunderlich  febo^  29812. 

sunderlik  befonber  an  sunderliken 
dagen  an  befonber^  baju  beftimmten 
^agen  1829,  mit  einem  sunderliken 
here  95  8.  sunderlike  convente 
187  14. 

sunderliken  befonber^. 

sunnenwandeling  f.  Sonnenfin« 
pernio  11120. 

sür  fauer4113o. 

sus  «fonft,  ebebem  14  27. 

suste:  men  entpfeng  se  mit  suste 
und  dustiren  ==  tjost  ?  169  5. 

suster  f.  Sdjwejier. 

swdr  fc^wer  ju  ertragen!  den  steden 
Magdeborch  und  Halle  were  he 
gar  sw&r  geworden  285  w. 

sw&rliken  (swßrliken  14  2)  mit 
S^merj,  SfJotb  dat  pinigeden  se  sw. 
1824,  503,  3271. 

swärnisse  (sw^rnisse)  f.  95efd)We= 
rung,  eigentlid^  unb  bilbli(^,van  sw&m. 
des  sn§s  411 18,  wat  swern.  hir  af 
mochte  enstän  2*26 1,  den  banne 
und  de  swßrnisse  afd6n  299  3. 

8wart*f(^n)arj. 

sweken  fd^w.  95.  f^vvat^  ma^en  de 
bischop  arbeidede  dar  na  se  (de 
van  Halle)  to  sw.  363  23. 

sweren  ft.  95.  fd^Wören  den  lantvrede 
ben  ßanbfrieben  bef(frn>6ren  288  7,  se 
leten  den  olden  rd.d  in  ore  hüs  sw. 
bie  iRat^männer  fi^wören  ni^t  ibre  93e« 
Häufung  ju  Dertaffen  389 10,  de  vor- 
sten  sworen  on  to  koninge  f^tou» 
ren  ibn  jum  ^önig  ju  nehmen  15023, 
hertoch  Hinrik  swor  mit  anderen 
Sassen  uj)  koning  Otten  terf^n)dren 
^\ä}  gegen  i^n  47 15,  5522. 

s  wert  mäch  m.  S(^tt>ertmag,  )>g(. 
®rimm,  mi.  163,  |>ome^er  Sfp.  476 
s.  V.  Schwertmag. 

sw6t  m.  Sd^h>eiB  327  26. 

sweten  f^tt).  95.  fd^wi^en  923. 

swibboge  m.  Sd[)tt)ibbogen  258 16. 

swigen  in  der  kerken  ben  Ootte^» 
bienfl  einjleüen  310 13,  jumS(^weigcn 
bringen  370  is. 

Tab  eirunde  f.einegepHc^feit  16813. 
tal  m.3a^l  26211. 

taverne  f.  ©aflma^t  (convivium  A. 
S.  59640)  43  6. 


©loffar. 


469 


t^gen  gegen  legen  or  eigene  breve 
304  23. 

tegede  m.  ber  ^i^nt 

tegende  je^nte. 

tehen  (tßn  408  2)  fj.  33.  qjtt.  toch, 
toge  74  24,  jicftcn  AisÜiulf  loch  up 
den  pawes  2225,  reise  teen  40896, 
de  tid  üt  der  hand  teen  245 13,  he 
t6ch  dat  gelt  mit  clokheit  üt  dem 
lande  251 1»;  he  t6ch  de  sUd  up 
kost  und  schaden  braute  fte  in  Un« 
tollen  195 14,  245  2;  sik  t.  up  [\ä)  be« 
rufen  auf  wi  willen  uns  nicht  hoger 
teen  laten  wenn  up  sevene  mx  tD ollen 
und  ni(^t  auf  me^r  ald  auf  (leben  be- 
rufen 24530,  n^ch  dem  alse  sik  de 
bischop  togen  hadde  up  bewisinge 
36421.  «Bgl.  95raö.  V,  34  ff.  ^altaud 
2156  ff. 

teigel  m.  3iegel  40232. 

teikengelt  n.  3ei^cnge(b  405  2, 
5lnm.  1. 

tein  je^n. 

teken  n.  3^i^^n  ^^  ^i^^^^i^  ^ken  des 
jum  93ett)eifc  bafüt423;  2öunberjei» 
d^en  14422. 

teldene  pert  Qtiiti,   ein  ^ferb,  bad 

im^^ritt  ge^t,  Oleifc^jfcrb  270»,  3119. 
telen  fd^to.  ^.  itn^tn,  erzeugen  bi 

dertMde  he  1921,  Poppinus  tSlde 

van  einer  vruwen  1923. 
telge  m.  Qxot'\%  411 1». 
telt  n.  3eU  13818. 
tem'en  fd^to.QS.ia^men,  bezwingen 50  2. 
templere  m.  Senilpler  18223. 
teppet  n.  Zi^fiipi^  319«. 
tercientid  f.  bie  3eU  ber  Jerjic. 
tering  f.  3^^tung,  bann  {iber^au^t: 

<Hu«gaben,  Untofien  309  2,  3 16  22. 
terling  m.  urfprl.  SBürfel,  bann  bier- 

ecfiget  Satten  %\x^  410»;  bgl.  93r9ÖB. 

V,  28,  55. 
ticht  f.  33ef^ulbigttng3713. 
tid  f.  ^dt  to  tiden  eten  und  to  tiden 

slapen  g&n  ju  realer  3eit  291 1». 
tie  m.  öffentlicher  ?JlaJ  in  2>orfcrn  unb 

©tobten  $u  (@^eri^tds}2)erfamm(ungen 

1293,  14715,  18510. 
tien  fl.  $.  ui^n,  @(!^ulb  geben  als  de 

pawes  mek  tiet  188  2*,  men  teich 

om  dat  247  n. 
timmerman   m.  3ii>>inermann. 
tinappel  m.  Xfturmfno^f  402^;   bgl. 

grife  II,  478  s  3)l^baöb.  I,  48*. 
to  ju,  bon  3citbeflimmungen  to  korter 

tit  11915,  to  einem  jare  131 1,  43«, 

to  palmen  61 12;  to  h6chtiden  61 1^, 

to  vesper,  to  metten  und  to  missen 


61 15;  —  he  s6chte  gnade  to  dem 
pawese  18826,  om  konde  des  lehns 
nßn  bewisinge  werden  to  den  d6m- 
proveste  220 1' ;  —  vasten  to  water 
und  brode  und  solte  78  25  j  __  to 
banne  im  Sänne  1 07  23 ;  _  to  vrunt- 
schop  aud  5teunbf4>aft  144  iS;  —  to 
unrechte  77  27  ♦  —  dat  rike  to  Loth- 
ringen 55  17,  dat  laut  to'  Italien 
53 1*,  in  dem  lande  to  Lusitze 
207  12,  stad  to  Magdeborch  283  ». 

tobehoring  f.  3ubc()ör,  ^Pertinenjen 
368  23. 

tobreken  fi.  95.  jerbrecfeen  trf.  Karl 
leitt.  ore  vesten  2928,  intrf.  13124. 

todeilen  fc^tt).  95.  bur(^  Urt^eil  juer* 
fennen. 

t6g&n  jl.  95.  juge^en,  bor  p^  ge^ea. 
als  de  huldinge  plecht  to  to  gän 
41534,  do  ging  de  köre  to  8225,  do 
disse  veide  to  gegdn  weren  31722. 

togHn  audeinanberae^en,  ))erge^en  de 
koning  leit  dat  h^r  tog&n  354  n, 
Karls  gesiechte  toging  39  22. 

tog&ndes  fofort  27521. 

togeven  ff.  95.  zugeben,  einräumen 
406  3. 

togrepenjl.  95.  gugreifen  40229. 

toherden  anhalten,  einem  s^fci^^n 
(hortariA.  S.  56125)  3020. 

toholden  fl.  95.  bin^altcn  12i6. 

tokomen  ^.  S.  ^injutommen  einen 
nien  loven ,  de  tokomen  scholde 
14025,  22,  y\^  ereignen  dat  kam  sus 
to  2526,  186;  —  in  tokomenden 
tiden  jufünftig  369  24. 

tokumfst  (tokumst  5520,  tokumpst 
353  7)  f.  Olntunft  51  24. 

toi  m.  3oU  368i2,ummetollenI34i9, 
toln  191  13. 

toleden  fd)tt).   95.   biert^eilen  7129, 

1816. 
tolner  m.  Söüner  13419. 
tomaken:   he  hadde  sik  to  maket 

als  derscher  fl^  a\i  !^ref^er  verflei« 

bet  37229. 

tom6s  n.  ®emüfe  an  tom6sde  632. 
toreidinge  f.  SutüPung  413». 
toriden  fl.  95.  (eilig)  jurciten  se  wun- 

nen  om  mit  dem  toriden  de  vor- 

borchaf377i. 

toriten  fl.  95.  jerreigen  395 19. 
torn  (toren)  $butni- 
tornei  n.  Jürnier  43 ». 
tornen  f^h>.  95.  jürnen  up  1223. 
tornken  n.  Jbürm^cn 402 10. 
tornliken  bott  3«'iiv  14*3. 


470 


©toffar. 


tosameneswering  f.-  Secf^teö« 
rung  73  «. 

toscnoren  fd^tt).  35.  jcrrei^cn  tosch. 
undtobreken  1731«. 

toseen  fi.  ©.  jufe^en,  auf  bcf  §ut 
fein  de  borgere  leten  dat  land  vor- 
warnen, dat  se  toseen  324 18. 

tosUn  p.  95.  jcrfc^tagcn,  jcrjlören 8523. 

tosmelten  |l.  95.  intrf.  jetf^mcljen 
402  w 

tostaden  f^W.  S.  aeftatten  ^35 12, 
34128. 

to stören  fc^tt).  95.  jcrflörcn  8". 

totreden  ^.  95.  jertteten  3222. 

tovallen  fl.  95.  jufaöcn,  juflimmcn 
de  ratgeven  velen  to  16  ^5. 

toven  \6)to.  95.  töartcn  machen,  fcfi-- 
galten  18917. 

t6voren  f(^tü.  !B.  jufü^ten  326  ". 

tov6ren  mpßten  2422. 

tovorsichtf.  Suberp^t,  Strofk332*. 

towerpen  fl.  95.  jerjlötcn,  niebet* 
teilen  de  vlöt  der  Elve  towarp  de 
muren  8 12,  336  ». 

tresekamer  f.  @^a^fammcr  397 26. 

t r  i  b  o  c  m.  95claaetun9«maf<^ine  1 36  20; 
^l  mi^tm.  III,  89^8.  h.  V. 

tröst  m.  Zxi>%  Hoffnung  36320. 

trotz  m.  Stro^to  trotze  142*. - 

trotzicheit  f.  baff. 

truwe  treu  truwe  here  199*,  tr.  rad 
364*. 

truwe  f.  6ubfl.  $reue  de  pallandes- 
grewe  van  Wirthelingheberch  er- 
sldch  den  konin^Philippumin  gu- 
der  tr.  inbem  ?5iili^J>  iljtn  t)ertraute, 
fein  Qlrge^  ^atte  132 1?,  dem  godes- 
huse  wartäandowe  in  guden  tru- 
•wenaf  gewunnen  343  2»,'  35028,  in 
guden  truwen  unde  geloven  345  3. 

tru.weliken  mit  Jreue,  ^flid^teifet 
disse  veir  arbeideden  sik  gar  tr. 
dar  inne  367  21 ,  ^e  arbeide  truwe- 
liker  375  ". 

tucht  f.  9Sßobigeioaen^eit,  ^nflänbig- 
feit  konichlike  t.  291  ß,  to  t.  und  to 
dogentliken  dingen  291 10^  mit  tuch- 
ten  und  manheit  1682t,  de  voj*sten 
scheideden  mit  groten  tuchten  van 
hinne  251  ^3. 

tuchten  f$».  95.  Aii^jtiaen  523. 

tüchtigen  f^tv.  3$.  in  3u^t  nehmen 
86*. 

tuchtmester  m.  ^jie^et585 

tüg  n.  3«wa,  ©attefjeug  3119  Ätieg^« 
gerate  (oal.  Sewömeifter)  333». 

tuge  m.  3euae244« 

tugen  f(^tt).  S.  bezeugen  42 »1,  103« 


tu  gen  f<^n>.  95.  anf^^affen  de  docken 
up  dat  middelhi\s  to  tugende40226, 
he  hadde  vele  boke  tuget  (iheffa- 
bilem  librorum  copiam  conta'axit 
Chr.  M.  286)  84 1*;  i>gl.  Stoffen« 
Suife  (Äßmg«berg  1812),  Urffet  ®c« 
fang,  95.  244 :  ^t\)mü  unb  ^eugt  eu^^ 
<5inen  er^uidenben  Jtunf.  —  ?lnm. 
@.  327 :  (Si^  ett»a*  jeugen,  mit  9Cttf» 
n)a«b  anf^affcn.  $)a«  Söffen  ifl  unber 
Dier  Pfenning  ni^t  gejeuget,  fagteman 
in  Sttt^er«  ßeitaltcr.  3n  9?iebeTfa^= 
fen  blieb  biefe  95ebeutung  aUtdgU^. 
—  @.  3>anneil,  SSÖorterbu^  ber  alt» 
mdrtif^*^)lattbeutf^en  ÜWunbart,  €aUs 
»ebel  1859,  @.  228*». 

tunge  f.  3nnge,  ^)pxa^t  na  siner 
tungen  in  feimt  ©^)rac^e  7  »5,  loai. 

tuscher  m.^duf^er,  93etTÜget  10023^ 
17012. 

tuscherie  f.  95etrügerci,  ©^iegelfed^» 
terei  dorch  ungeloven  und  t.  187  i», 
2074,  28124. 

tw&r  in  gSü^r^eit  307  2. 

tweien  f^tt).  ©.,  sik,  fi<^  entjweien 
1608. 

t weiften,  de',  bie  12  Soge  ^n^if^en 
SDei^na^ten  unb  bem  ^.  sbvetföni^d» 
tage  5211,  15720. 

twevolt  jwiefältig  76 la. 

twidelik  gewd^tbar  2398*. 

twiden  f^tt).  Ö.  getoä^ren  se  twide 
den  ridder  sine  bede  100*3,  des  wart 
he  tweden  118  21;  bgl.  Siggert, 
@(^erftein  I,  52  s.  v.  twyden. 

twidragen  f^w.S.  unein«  fein  128». 

twidrechtlich  uneinS  over  dem 
köre  11712. 

twie  jtoeimal;  twie8  282*4. 
twikore  m.iwief^dltige  9Ba^U122i. 
twisch^l  f.  3*i^  tw.  und  Unwillen 

275  2. 
twischeiich  uneinÄ275*. 
twisproke   f.  3tt>iefpra<äj^e  2032,  f. 

bisproke. 


Umme  ^xä'p.  um,  umme  nicht  um« 
fottft  363*«;  umme  dat  um  ba«  = 
n>eiI317  10.  ^btt.  woldre  dage  umme 
3  Xage  ^inbur^  347  »  de  legate  t6ch 
umme  in  dem  lande  ^erum  1179^ 
205  12. 

ummebuting  f.  95ertaufc^ung  (per- 
mutatio)  281 «. 

ummegsin  fi.  S.  betumgeben,  ^u  bcc« 
meiben  fu^en  he  ging  kriges  umme 
3147,31934. 


©toffar. 


471 


ummegang     m.   Umgang,   •^erum« 

gcftcn  205 17. 
ummelang  tinö^icrum  33130. 
ummer  immer, 
ummesetten  fc^tt).  95.  Dcvfcficn   de 

bLschope  u.  einen  in  be^  anbem  S3i^» 
t^umfejen  26232. 

ummevangen  fl.  95.  umjic^en  heleit 
dusse  stad  mit  leiixiwenden  u.  8  *. 

ummevoren  fd^n>.  95.  ^intcr^  !?i(^)t 
führen,  täufc^en  245«  323« 

unbedwungen  D^ne  3*^0^0/  fr^i' 
njifliö3539. 

unbegnaget  unbenagt  12"ii. 

unbekümmert-  unbclafllöt  4122» 
nid)t  mit  Öefd^lag  bcleftt  199^2. 

unbescheiden  niiS^t  ttjiffenb  Xüa^ 
itd)  gebüftrt,  tücfjtc^t^lo«  de  grevinne 
Elica  was  sere  u.  in  dem  lande 
(propter  tyrannidem ,  quam  exer- 
cebat  Elica  A.  M.  186«)  ll5i,  un- 
bescheidene ^ort  173*7. 

unbescheidenheit  f.  IHücffi^t^« 
lopöf eit  262  20. 

unbeseit  unbcfaet4n3. 

unbesorget  ni^t  \)etforgt  mit  337  w. 

unbestriddet  unangefD^ten  122*0. 

unctisten  IRi^t^rifl  8  w. 

und&t  f.  SreyjcUtat  1823. 

u ^  d er  unter ,  t)on  S^itbeftimmunöen : 
u.  dage  und  u.  nacht  126^,  u.  den 
tiden  61*»,  u.  Vesper  62  o,  u.  der 
missen  11*7^  u.  missen  94  **. 

underdanig  (underdenig  230  2t) 
Untert^an  230 1». 

underdegedingen  fd)tt).  95.  burc^ 
degedinge  au^aleid()en ,  vermitteln 
1751. 

underg&n  |l.  95.  Arnt  underging 
Ebbelinge  sinen  swager  heimliken 
den  wech  ben  föeg  \)erf^)erren,  in  ben 
ffiej  treten  22  n*,  de  borgere  leiten 
(heiten?)  den  (e^  \ft  toopl  de,  auf 
wort  bejügli^,  ju  lefcn)  lesen  de  ed 
undergingen  liegen  bie  (t>or)lefen, 
welche  e«  ubcrnabmen  («  subire). 

underkomen  fi.  95.  erf^reden  des 
underquemen  de  unsen  und  wor- 
denvluchtich  16320. 

underlang  (underlanges  111  *5^ 
2016)  untcreitianbcr  40835. 

underl^t,  in  u. o^Uc  Untertag,  o^ne 
Unterbrechung  65  io^  294  ". 

underrichten  fd^tt).  9).  untcrri^Jen, 
95or(icUUttöert  machen  360 1». 

un  der  säte:  Billung  hadde  7  un- 
dersaten  armer  lüde  fteben  «porige 
58  i. 


und  erscheid  m.  93ebingung  342  *«, 
397  15. 

undersetten    fc^t».   95.    UtttcrftcÜen 

se  undersatten   de  schotgadderen, 

dat  se  nicht  n edder  scheten  kon- 
den  179  29. 

undervangen  ft.  95.  jurütfbAUen 
1743t. 

underwilen  bisweilen  192«   310*. 

underwinden  jl.  95.  (underwan 
917)^  sik,  jtd>  bemächtigen  des  rikes 
148,  ackers  f26,  des  deiles  1332, 
des  landes  77  27,  ^er  hilgen  ge- 
beinte 144*3,  des  kindes  147  7. 

underwisen  fd)W.  95.  unterweifen, 
au^einanbetfc^en  364»,  3599. 

undogetf.  Untugenb,  ßäpera4132. 

undrechlik  unerttägUd^  dat  edder 
cristenheit  u.  was  278  *ö. 

unecht  une^ett«^  11^. 

unendigen  o^ne  ein  ^nbe  ju  errei« 
^en  de  mester  arbeidede  u.  .und 
lengsam  375  »2. 

unentscheiden  unentfd^ieben  168 s. 

ungebunden  ni^t  in  95anbe  gelegt, 
ungefeffcU  194  *. 

ungedaget  n>ad  nic^t  auf  einem ^age 
»er^anbelt  mirb  41 2  8. 

un  gemach  n.  (ungemak  101  7) 
Uebclbeflnben»  ßeib  3  ^. 

ungeneme  9EBibern)ilIen  erregenb  de 

penninge  worden  u.  man  na(m  fie 

ungern  30527. 
ungerichte  n.95erae5en221",303'32. 
ungescheiden    o^ne  @ntf4;eibung 

304  12. 
ungeschicket  ungerüflet,  ungeorb« 

net  13*. 
luigespannen    und    ungebunden 

194  1. 
ungestalt:  dat  weder  was  u. )n>tber' 

todttift  3585. 
ungesture  =  unstur  356*. 
ungetemet  ungejd^mt  153o. 
ungevellich  deite n>enig  anf^rec^en» 

be«93ölf  3072. 
ungev6ch  n.  Unfug  251  9. 
ungewarnet  221 16. 
ungeweder  n. Unwetter,  8tUrml773. 
utigewunnen  unerobert  de  Tan S6st 

beheilden  or  stad  u.  409*0. 
Ungnade  f.t!o|!lofer3upanb17,370io. 
unhörsam  uttge^drfam  144»,  335  5. 
u  n  h  u  1  d  e :  de  deken  bldf  in  unhul- 

den  des  bischopes  in  ber  Ungnabe 

be«  93.  2498. 
un  kusch  feiner  triebe  ni(![)t  mächtig, 

frebcl^aft  298 12,  341 3i. 


472 


ar. 


unküscheit:    de  dorne  were  be- 

vlecket  mit  u.  but^  gtetcU^atcn  cnt» 

»ci^t  112  17. 
unlange  futgc  ^tii  2S3. 
unmaten    (unmate   181^)   über  bie 

ÜÄa§cn  u.  groten   schaden    140 «, 

167  »0,  u.  vele95i6. 

unm^tliken  baff.  u.  swinde  4023. 

unmenschlikeh  auf  unmenf(^ii(^e 
SBcife35023. 

unminschlik,  de  unminschlike 
bitter  d6t  354  «. 

unmod  m.  änt^flimmung  van  torne 
und  unmode  274  22. 

unmogelik  unmoglid^,  unglaublid^ 
351  6. 

unneme  f.  ungeneme  18* 

unortlik  tt)ad  ni(^t  in  bct  Drbnung 

ifl  de  koning  clagede  vor  allen  bi- 

schopen  dat  vele  unortlikes  dinges 

wer  m  der  cristenheit  78  **. 

unrechtikeit  f.  ungerechte  ®efin* 
nun0  65  2o. 

unredelik  unorbenlUcJ^  vele  mon- 
nike  worden  vordreven  dorch  ore 
unredelike  levent  4229,  86  ". 

unredeliken  gegen  bieOrbnungde 
monnike  leveden  u.  8526,  725, 

unrowich  o^ne  9lu^e  10  **. 

unsachte:  bischop  Waltarde  wart 
u.  unrooM  83  12. 

unsprSklik  unau^f^)re^li$  Diel  mit 
unspröklikem  volke  3921»,  3292, 
unsprßkliken  schaden  39228. 

unsprdkliken:  u.  vele  Volkes 
17824,  u.  velegeldes  19820. 

unstede  unbefiänbig  277 26. 

unstrßflik  mc()t  ju  Derwerfen  362  7. 

unstür  f.  unjiemlii^e  $anblung  251  w 
262  3,    unjiemli^e  ^anblungdireife, 
©ewaltt^tigfeit  2545,  unstürkrich 
und  schade  331  31. 

untiden,  to,  ju  unre^tcr3cit404  2i. 

u^ntogelik  tt)a^  gegen  bic  tucht  (f. 
b.)  ifl  we  icht  untogelikes  d«de  ed- 
der undÄt  1823. 

untruwen  f^tt).  95.  untreu  Werben 
336. 

untuchtichliken:  welk  vruwe  u. 
begrepen  wart  über  Unju^t  ergrif» 
fen  warb  18  24,  u.  bidden  unjüc^tige 
Einträge  ma^en  100  n. 

unvelich  o^ne  6i(^er^eit  310 1». 

unvl&t  m.  Unflat,  etel^after  8^{eim 
van  unvlede  316  3. 

unvledigen  fd^tt).  93.  verunreinigen 
1 55 19. 


unvoge  n.  Unfug,  Uniiemli^feit  vele 
anders  unvoges  3493,  3354, 

unvorbodet  unaufgcforbert  1744. 

unvorbedet  ?  107  19. 

unvordervet:  se  wolden   mit  om 

u.  sin  unter  feiner  ^Regierung  nid^t  gu 

®runbe  aeri^tet  »erben  30 iX 

unvorschuldes  o^ne  @(^ulb  auf 
fic^ju  laben  371 24. 

unvorsneden  unabgefc^nitten  3515. 

unvortogelich  unDerjügli^  225 1*. 

unvorwaret  siner  ere  obne  f\<i)  an 
feiner  @^re  termabrt  jn  ^aben  (bur^ 
ein  fogenannte*  95ern>a^rung^fc^rei' 
ben,  f.  ©tabte^r.  VI,  498»)  37626. 

unvorwinlik  tvad  nid^t  ;u  t)ern)in' 
ben  tfl  31929. 

unweder  n.  ®ett)itter  169 20. 

unwert  ni^t  geadjtet  18216. 

unwertliken  ungejiemenb  233 22. 

Unwille  m.  böfer  SBiüe  252  n,  ®roü 
360  23. 

unwiss  ungett)i6  29327,  unjutjerlaffig 
he  was  in  allen  sinen  dingen  un- 
stede und  u.  278 1. 

up  (uppe)  auf  1)  mit  3)at.  Frankvort 
up  der  Moyne  204 12,  up  der  Ore 
22322^  ge  buweden  wedder  de  borge 
up  der  Elve  an  ber  6.  67  is.  2)  mit 
^cc.  Don  ber  Stiftung  up  dat  suden, 
uppe  dat  norden  18  6;  bischop 
Krikes  br6f  up  dat  borchgreven- 
ammecht  240 1»;  Don  S^it^ßflinimun» 
gen  up  des  hilgen  cruzes  dach  1856; 
jur  SSejeic^nung  ber  Sw^f'^P^t  up  de 
(borgere,  den  he  wol  lovede)  reit 
he  in  de  stad  im  95ertrauen  auf  1 89 19; 
up  groten  rom  307  31,  eine  summe 
don  up  de  soltgreveshop  36022; 
gegen  de  keiser  stridde  up  de  Ho- 
mere 52 11,  up  den  koning  orlogen 
300 19,  de  vele  quades  up  ae  cristen 
gedan  hadde  114  9;  up  der  stad 
schaden  19218. 

updriven  p.  95.  auf«  (weg»)  treiben, 
fortnebmen  de  schepe  2529,  394 12. 

upholden  jl.  95.  aufhalten,  em^or* 
balten  dat  hilge  sacrament331  ^;  bie 
$änbe  jum  ©%iDur  319 13. 

upkomen  fl.  9J.  f(^nen  auff^>ringen, 
auöbem  @W  263",  317  is. 

uplaten  fl.  93.  93efi^re<^te  an  einen 
anbern  förmlid^  übertragen  77  w  2S0i9, 
31120^  3303. 

upldp  m.  ^uffianb  u.  und  rumor 
350^,  37026. 

upnemen  {1.93.  aufnebmen  de  gulde 
und  rente  2845,  fejlfe^en  ein  vrede 


©toffar. 


473 


wart  up  genomen  260  *7^  vor  nenen 
koning  upn.  ntc^t  aU  ^önig  anne^ 
mcn  399  **;•  ju  (Snabcn  annehmen 
387  25. 

upradent  IBermut^jungV  3982*. 

upromen  fd^w.  95.  aufräumen  4111». 

uprucken  f^n>.  S.  eine  banneren 
ein  93anncr  (eine  ©djaarj,  aufbringen 
3703«. 

upsenden     fc^tu.    S.    ^inauffenfcen 

363  7,  364  6. 

upsetter  m.  dm^Jörer  40|24. 

up  Sitten  fl.  IB.  aufjt^cn,  aufd  ^ferb 
291  »5. 

upsluten  fl.  9J.  auffc(>lie§en  175**. 

upstanfl.  93.  auffielen  de  sampninge 
der  ketterie  began  up  to  stände 
3489,  3498. 

upst6t  m.  3tt)ictra4^t  2525  20^  28720, 
314«. 

upstoten  f^n>.  93.  uneind  n)erben 
unse  here  van  Magdeborch  st6t  up 
mit  den  van  Halle  251  21. 

upteen  fl.  93.  ^inaufjie^en  363  « 
5lufju^  Ratten  389  6. 

Ar:  to  tein  uren  um  10  U^r  4025. 

üt  aud. 

ütborgen  fc^>tt>.93.  bur^  93urften  au^ 
bcr  ©efangenfcbaft  frei  ma(^en?  394*6. 

ütbreken  fl.  93.  auöbredjen,  trf.  de 
ogen  blenbcn  1 27  21,  intrf.  de  samp- 
ninge der  ketterie  began  üt  to  bre- 
ken  3488. 

ütdon  anom.  93.  unse  borgere  que- 
men  in  or  Herberge  und  deden  sik 
üt  gaben  f\^  (bei  ben  93ürgcrn  Don 
2:angermünbe)  in  Duarticr  ?  27 1  '. 

ütdracht?  ed  mochte  to  groter  üt- 
dracht  und  Unwillen  komen  360  24. 

ütdragen  fl.  93.  auftragen  (einen 
3n>ifi)  24 1  12. 

Uten:  umme Bartholomeusdage  uten 
um  bie  Qtii  bed  93art^cIomdudtaged 
2138,  umme  winachten  uten  268*, 
304  25 ;  umme  Brugx  uten  um  93rüj 
^erum  300 12,  umme  Halle  uten  in 
ber  Umgcgenb  Don  ^aüe  315". 

Utermate  über  bie  SRagen  822. 

ütgeven  jl.  55.  ausgeben,  ein  »erab* 
rebete^  3cic(>f«  (jum  93eginnc  be^  ^uf» 
flanbe«)?  404  22,  3945. 

ütholden  fl.  93.  au^fü^ren  do  sande 
de  bischop  to  den  van  Halle  dat  se 
dat  so  Atheilden,  als  on  deilet  were 

364  25,  de  rÄ.d  van  Magdeborch  sede, 
se  wolden  de  rechte  üth.  362  10. 

dtkomen  fl.  35.  au^^ieben  (in^  gelb) 
16322,277». 


ütkreieren  f4tt>. 93.  aufrufen 307 3*. 

ütlaten  fl.  93.  au^laffen,  au^ne^men 
21» 

ütmaken  '($».  93.  au^rüflen  408». 

ütnemenfl.  93.  au^ne^men  de  keiser 
leit  on  ütnemen  (inii>erator  ipsum 
non  est  veritus  captivare  Cnron. 
Halb.  12)  fortbringen  4827;  de  bi- 
schop bat  de  borgere  dat  se  ome 
spise  dtn.  wolden  auf  i^re  Sofien 
taufen  165io-i5.. 

ütpuchen  fd^tv.  93.  au^^^c^ien,  an^» 
^jlünbern  305  22. 

ütrichten  f(^tt).  93.  au^ri(^ten  sc 
meinden ,  se  wolden  so  oren  hate 
und  Unwillen  ütr.  i^rem  ^affe  freien 
Sauf  laffen  3716. 

ütrichtunge  f.  Til  Kolup  hadde 
gewesen  in  keiser  Frederikeshove: 
dar  af  wüste  he  de  ütr.,  dar  he  de 
heren  mede  bedrogen  hadde  bie 
SWittel  unb  9Beg€  170  »3;  93eja^lung 
388  20,  393  20. 

ütriten  fl. 55. ausreifen,  (Dom  9Sßaffer) 
buri^bre^en  376  «. 

ütroden  fd^n).  93.  au^roben,  au^rot» 
ten  de  ketterie  413  24. 

ütschepen  fd^U).  93.  audfc^iffcn,  au^« 

laben  252  w. 
ütschrift  f.  Wd^rift  271  »3. 
dtseggen  fc^m.  93.  audfagen,  ©c^ieb^- 

rii^terfprud^  tbun  390  ?. 
ütsprake  f.  ®e(tenbmac^ung  Don  5(n« 

f^)rü^en36125. 

ütspreken  fl.  93.  utsproke  ti^un 
362*8. 

utsproke  m.  Urtfeeildfprud^  364*7. 
dtwassenfl.  93.  au^wa^fen  327". 
ütwendich   Don  äugen  ^er,   fremb 

ütwendige  riddere   (nationes  bar- 

baraeetfel).  177  2?)  159. 
ütwerpen  fl.  93.  auswerfen  316*. 

Vake  oft,  dicke  und  v.  156",  va- 
ken  und  vele  388  »^ ;  wo  vake  wie 
oft  208. 

Valien  fl.  93.  fallen  dat  water  v61 
over  de  korve  368*6^  se  velen  an 
ore  knee  2065,  v.  an  ein  cruze  205  21, 
v61  an  sine  venien  f.  venie,  rede  v. 
SfJebe  ge^cn  2092»,  greve  Jurge  völ 
an  degedinge  feine  3^?"^^  nebmen 
35127^  de  van  Halle  velen  an  den 
r&t  to  Magdeborch  36324.  f^jringen 
he  v61  dor  dat  heimelike  gemake 
1712,  over  de  muren  v.  37|7.  ju* 
fallen  (bei  ber  J^cilung)  7*,  1126; 
hir  af  v61  vele  geldes  dem  stole  to 


474 


@(of{ar. 


Komß  189^,  einfommcn  dat  ppper 
dat  in  den  stiebten  veL 

van  f.  ga^ne. 

van  $Ta^).  v.  older  in  %M%t  feine«!  %U 
itxi  57  25^  van  der  sonderen  dwank 
190  **,  de  heiten  Doringe  van  trotz- 
icheit  10»,  van  vrochten  au^  ^nx^i 
J58,  van  oren  veren  au^  iBeforgniß 
wm  pc  2996.  —  van  des  dat  Don  bev 
3eit'an  »o  154  5. 

vangen  jl.  93.  Qcfangen  nei)men  I39.i. 

van  lehn  n.  ga^nleljtt  349  3®. 

vär    f.   ®cfa^r,  5ur4>t   192 21,   2339, 

621,1312. 

varen  f<i^W. 93. in, ®cfa^r bringen 29025. 

varen  ft.  95.  ftt^  »on  einem  Orte  jum 
andern  betccöcn  de  Sassen  begunden 
varen  und  kernen  bir  an  disse  land 
426^  to  Borne  v.  167  23^  in  ein  clo- 
ßter  V.  326,  de  eldeste  broder 
scheide  in  dat  here  v.  43^0^  up  de 
cristen  v.  50  3,  sin  sele  v6r  to  gode 
83  23.  \)crfa()ren  396  »i.  —  varende 
have  beweftU^e  ^abc  307  20. 

vart  f.  9leife,  Jelb^ua  77  w  romesch 
V.  219 1. 

varwe  f.  garbe,  ald  ^Jbjei^en  1693. 

vaste  fe(l,  vaste  velicbeit  Dolle  ©i* 
^cr^cit  41027.  5lbto.  fe^r250i2. 

vaste:  in  der  vasten  in  ben  Jaflen 
173f 

vastelavend  m.  gafinoc^t  2849. 

vedelen  f*tt).  S.  fiebcjn  125 w. 

veide  f.  jeljbe,  in  veiden  sitten  in 
ge^be  Uegcn  337  le. 

veiden  fc^tt).  95.,  sik,  fi'd)  befe^bcn3749. 

veil  wohlfeil  41021. 

veirtigede,  bierje^nte  1 23. 

vele  t>iei,  mit  ®cn.,  vele  und  dicke 
15419. 

velicb  fid)er,  v.  alles  dinges  223*. 

velicheit  f.  ^i(ä^er^eit  vrede  und  v. 
30*. 

veligen  fd)n).95.©i(i^ctbeit9cbenl83i5, 
do  veligeden  se  on  van  dem  torn  fte 
üerf^)ra^en  i^m  bag  er  ungcfäbrbct 
bon  bcm  3:^urme  berabfietgen   bürje 

40424. 
velscherie  £.  galfiS^ung  41438. 
velschliken  mit  gqlf^^t  325«. 
vengnisse  f.  (Sefänpife,  (S^cfangen» 

f^aft  788/34310;  152  8. 

venie  f.  Äniebcugung  jum  ©cbct  (ve- 
nia) he  v61  an  sine  venien  up  de 
erden  42  12. 

verbarmen  fdjtt).  95.  erbarmen  6925. 

verdenken  fl.  95.  mit  Qlcc.  ber?Perf. 
übel  auflegen  dar  he  sere  umme 


,  verdacht  wart  van  anderen  vorsten 
329  19. 
verdich  jum  gclbjuge,  Äampfc  bereit 
verdige  und  vrische  wepener2702i, 
de  borgere  worden  also  v.  to  perde 
dat  se  alle  tid  üt  disser  stad  verdi^ 
geden  bovenanderthalfhundertmit 
glevien  32019,  27021. 

V erdigen  f(^tü.  95.  fertig  machen,  ind 
gelb  f(l[)icfcn  320 19,  dat  land  wedder 
up  V.  tt)ieber  em\)prbringcn  297 13,  de 
hertoch  verdigede  des  bischopes 
boden  van  sik  mit  9Qßcifnngen  ent- 
laffen,  abfertigen  229  2. 

verding  (vernding  19115)  m.  eine 
»ierteiaWart  192«  289» 

vere  =  verne  153  8. 

vere  f.  gabrc3035. 

vßrlik  mit  ®efa^r  berbunben  3193*. 

verndel  biertet. 

verne  ferne-,  n)eit  v.  weg:es  »om  2Beac 
ab  149  195  Vf^n  ber  ^tii  dat  warde 
verne  in  den  mei  11631;  ed  was 
so  verne  komen  bi^  §u  bem  98un!tc 
373*,  294  24,  1669;  als  verne  als 
fon)eitaI«  19310. 

V  er  seh  frif(l[)  192. 

verseen  fl.  95.  sik  eines  dinges  v. 
fi^  etn>a^  berfe^en,  ju  erwarten  ^aben 

268  20. 

versUn  ft.  95.  überf(^lagcn,  berechnen 
2023,  206  22. 

versm&n   fc^tt).   95.    ctwa^    versm&t 

einem ,  Mntt  ibn  dat  vorsmade  on 

(35at.  <pi.)  12314. 
verstoren  f.  vorstoren. 
verstoten  f.  vorstoten. 
verwüsten  fd^rt).  95.  bern^iiflen  149''. 
veste  f.  gefle  19813. 
vesten  f^»,  95.  befejligen  245  26. 
vestene  f.  gefie  19523. 
vestinge   f.  3wflÄnb  be^  95crbannt* 

fein«  40010. 
vestlik  biegaflen  betreffenb  to  vestli- 

ker  spise  mit  gaflenfpeife  7826. 
vingerlin  n.  gfling  8222^  27321. 
vir  f.  geier  155i7. 
vischkoper  m.  gif^banblet. 
vleen  (i.  ö.  fliefjen  1632,  25^,  138«. 
vleige  f.  glic()e  354 18. 
vi ^ seh  n.  gleifc^  droge  v.  trotfene« 

(geräudjerte«  ?)  gteif(^  408  «. 
vleten  jl.  95.  fliegen  2720,  28  25. 
vlitliken  eifrig  83". 
vloien  f(^)W.  95.  fliegen?  se  wolden 

mit  on  sinken  und  vi.  anbetet  9^ilb 

für  unfer  *fle?)en  unb  faUen'?  38928. 
vlök  m.  glu^  1519. 


©roffar. 


475 


vi 6t  f.  giutb  de  Y.  der  Elve  S«2. 

vlot  f.  %{oi  303 W  325»  3681». 

vlucht  f.  %Ui^t  de  v.  nemen  I032T. 

vlucht  f.  %{Vi%  na  der  vögele  v.  19*. 

vluchtich  werden  fluti^tig  n^eiben 
1425,  161  fi. 

vluchtinges  flucf^tlittg^  30931. 

voder  n.  gubcr  v.  wins  191'. 

voder  n.  Jutter. 

vo deren  fd)»).   $}.   auffuttern    men 

"*  moste  de  kulen  v.  mit  brederen  \  i  3*. 

voge  flcin  voge  schilde  152«,  de 
sunne  was  v.  an  orem  schine  80 15. 

vogen  f(f)tt).  95.  fügen,  VÄffcnb  fein 
16120^  25721,  2763,  verfügen  338  28. 

vocer  güger,  Sermittler  31027. 

volbringen  f^w.  93.  ju  @nbc  brin» 
gen  he  volbrachte  de  losinge  200*. 

volden  f^tt).  95.  falten  66i9. 

volge:  V.  geven  juftimmcn  261». 

volgen  f^n).  95.  folgen,  mit  @en.  ber 
@0(^e  h€  wolde  v.  eines  willen  58  23 ; 
siner  clage  v.  feinen  *Proeep  »erfol» 
gen  225»,  bischop  Albrecht  scholde 
unsen  borgeren  ore  lehngudere 
wedder  v.  laten  ^e  ^ele^nung  nac^« 
jufud^en  gef^attcn  326*»,  246;  koning 

•  Otto  leit  volgen  al  dat  dar  to  h6rde 
68i<>,  dat  or  dat  volgede  dar  he 
recht  to  hadde  ju  Z^c'ü  werben 
224 '^ßj  do  volgede  erst  de  köre  kn 
weddersprake  erfolgte  10615;  den 
volgede  de  bischop  mit  banne  mit 
bera  ©anne  »erfolgen  148».  95gl. 
.  4)altau«  468  f. 

vor  $ra]p.  vov  einen  schütten  al^ 
edjü^e  (al«  e^ü^e  Derfleibet)  340  »3, 
vor  hilgedöm  M  ^eiltbum  342 ',  vor 
sin  leddigede  gdt  aM  t^m  fteimgefat« 
lene«  (Öe^n)  ®ut  2S326.  _  »Äbto.  Dor* 
bemöii. 

vorantw Orden  fd^tt>. 95-  ^Intwort  er* 
teilen  se  worden  alle  wol  vorant- 
wordet  und  gütliken  verlaten  (quos 
omnes  cum  dignis  responsis  remi- 
sitA.  S.)  11328. 

vorbannen  ^rt.  vorbannede  31  5, 
vorhin  1775,  $art.  vorbannen  33* 
))erbannen. 

vorbat  fürbag,  weiter,  v.  schriven 
weiter  f<i^reiben,  ba^  9Bert  fortführen 
65,  dat  men  on  v.  nicht  koning  no- 
men  scholde  413  <*,  nicht  v.  mere 
ntd^t  weiter  me^r  235*,  des  bat  de 
bischop  de  borgere  dat  se  ^n  we- 
nig V.  deden  (f.  d6n}  etwa«  me^r 
baran  fejen ,  ein  €tütf  e^elb  ni(^t  on« 
fe^en  fottten  226  w. 


vorbedecUti'cheit    f.  in  v.  o^ne 

95orbebac^t  13*. 
vorbeden   fl.  95.   »erbieten   265  h, 

196*0. 

vorbede/t?  107  w. 
vorbeholden    fl.    93.    »orent^lten 

242 15. 
vorbeiden  =  vorbeden  252^. 
vorbergen   f^W.   95.   verbergen    he 

vorbergede  sinen  torn  14 1'. 
vorbernen  f(|)W.  95.  oerbrennen. 
vorbistern  f(^w.  95.  jerflreuen  84**; 

ögl.  95raQß.  I,  171. 
vorboden  f^to.  95.  (bürd)  95olen)  an» 

fagen  loffen  79  «,  265 15. 
vorbor ch  f.  Sorburg  139 9,  377  i. 
vorborgen  fc^w.  95.  toerbürgen  4103. 
vorbosen  fd;w.  95.,  sik,  fic^  toergc^en 

400 1-3. 
Vorboten  fc^w.  35.  »erbugen  210«. 
vorbreken:   dar  mede  mein  de  he 

den  van  Halle  ore  breve  v.  i^re$ri= 

oilegien  |u  toernid^ten  362  ^. 
vorbund  m<  93änbnig  36t  *. 
Vorhuten  f^w.  95.  toer^anbeln  burd; 

%a\x\6f,  Wtaufi^en  26222,  280^0.  , 
vorclaginge  f.  ba«  Älagen  (t>or®c« 

x'i(i)t)  371.1«. 
vordan  Weiter  81»,  40826,  4162. 
vorde  m.  Ju^rt  141»-i3. 
Vordecken  fc^W.  95.  bebecfen  100 ros 

vordecket  1612,  mit  vordeckeden 

rollen  165 12,  mit  gronem  vordecket 

169  2. 
vordedingen  fd^w.  95.  Oertbcibigen 

198^,288*6,41315. 

vordeilen  f(^W.  95.  burt^  Urtljeil  ab* 

erfennen  lOJ  is,  12013,  297  26,  ^,erur» 

t^eilen  310 15. 
vor  deinen  Ifcf^W.  95.  oerbienen,    er» 

werben  169  *3. 
vord^l  m.  95ort^il  320 « 
vordelgen  fc^W.  95.  ücrtilgen,  au«* 

rotten    16 10,    Aisthulf   vordelgede 

kerken  und  kerkhove  2226, 
vorder  früher  in  vorderen  jaren  4  20. 

«bü.  weiter  9320,  J6226,  1992;  so 

vordere  fobalb  31626. 
vorderer  m.  görbcrer  34625. 
vorderf  n.  95etberbett  250*3,  3543, 

360  26. 

vordernisse  f.  JJorberung  74 1*,  se 
wolden  om  des  loven  dat  he  icht 
der  stad  mit  vordernisse  abfi<^tlid) 
schaden  enmochte  252  21. 

vorderven  f(^w.  95.  oerberben  Karl 
vorderfte  vele  Sassen  3322,  42  n. 

vordingen  f(!(^w.  ^.  S^^^u^d^n  ^ur 


476 


©loffat. 


'  ^bivenbung  ber  ^(unberung  auferle« 
öcn  126«  183  7. 

vordoinen  fd^ti).  95.  »erurt^eilen 78 »^ 
366*,  verdomet  und  vorlovet  96  9, 
vorbannen  und  vordomet  183  ^. 

vordrach:  wente  he  heddes  gerne 
V.  gehat  ^(itte  jetn  barauf  »crjid^tet 
40^;  »gl.  ßlR<B.  6.  333  s.  v.  vor- 
drach, unb  8(^mcOer  I,  485:  einen 
einer  @a(^e  bcttragen,  i^n  berfclbcn 
überleben,  cntübrigcn,  mit  berfetben 
)>erf^onen. 

Yordragen  fl.  ö.,  sik,  einen  93crtraö 
mad^en  403»,  dar  wart  sik  des  vor- 
dragen  man  bereinigte  ftd)  ba^in  3743. 

vordreit  n.  Serbrug  3765. 

vordreiter  m.  95erbrirgma(ä^er,  Un* 
rubflifter  37126,  3735. 

vordrenken  fd^tt).  95.  ertränfen  86*5, 
125« 

vordreten  jl.  3?.  berbrie§cn  mek 
verdrüt  hir  to  blivende  id^  tviQ  un« 
gern  ^ier  bleiben  87 1«,  es  (®en  )  vor- 
drot  den  bürgeren  103  3 -21^  om  vor- 

drot  des  to  lesten  334 ',  disser  vor- 
drot  der  meinheit  sere  298  25. 

vordreven  |l.  93.  bertreiben  49 1*. 

vordringen  fl.  95.  berbrangen  160i5. 

vordrogen  f(^n>.  95.  tocrtrorfnen 6822. 

Vordrucken  f(^tt).95. erbriicfenl49", 
unterbrücfen  se  mochten  de  dSnst- 
lude  wol  V.  und  krenken  261^, 
370  «. 

vordusteringe  f.  v.  der  sunne 
@onnenfinj)ernig  325  ^^ 

vo reinen  f(^».  95.  jur  @inigfcit  brin* 
gen  dat  orloge  v.  168  *. 

vorer  m.  gübrer  415'. 

vorg&n  fl.  95.  )U  @nbe  geilen  do  dat 
fest  vorg&n  was  53 »;  »ergeben  de 
mole  vorgink  1615,  de  vruchte  vor- 
gingen 671»;  fterben  1073;  »orbci» 
geben ,  auger  ^d^t  lajTen  de  borgere 
vorgingen  on  vreveliken  309  15. 

vorgeiten  jl.  95.  bergiegen  353 21. 

vorgelden  |l.  95.  bejablen  264  25. 

vorgeven  fl.  95.  bergeben,  berjeiljen 
13117.  vergiften  de  broder  vorgaf 
om  1885,  76  30. 

vorgevens  »ergebend  3583. 

yorgift  f.  ®ift732i,  188«. 

vorgiseln  f(^n).  ^.  bur^  (^eigeln 
93urgf*aft  Icifien  3169;  »gl.  i«ib. 
1405«  Sac^im.  unb  Sad^mann^  ^nm. 

vorgrellen  fd^n>.  95.  ^ur  SButb  auf« 
reigen245ii,  314«. 

vorgripen  ji.  S.,  sik,  jl^  »ergreifen 
252  19. 


vorgunnen  anom.  95.  miggönnen, 
unfreunbli^geftnntfein/  mit  ^at.  323. 

vorgunst  f.  95ergünfligung  42". 

vorgunsten  fd^n?.  95.,  sik,  ft^  in 
®ttnp  bringen,  ou^föbnen  224 1». 

vorhegen  fd^w.  95.  fcfcü^en,  »ertbei* 
bigen  or  sake  to  vorhegende  vor 
dem  rike  293  ^ ,  so  worden  se  vor- 
heget (ironifc^)  29519. 

vorhelen  fl.  95.  »er^eblen  190 1*. 

vorhengnissef.  95errät^crei  ?  27527, 
»gl.  3eile34. 

vorheren  fd^t».  95. 

vorheven  fl.  95.  erbeben  sunte  Go- 
dehart  wart  vorheven  (corpus  s.  G. 
elevatum  est  A.  M.)  1122»,  sunte 
Clara  w.  v.  1533;  sik  v.  |l^  aufma* 
(^en52ii,  139i5,  beginnen  de  (kolt 
winter)  vorh6f  sik  bi  sunte  Her- 
tens dage  327»,  ein  strid  vorhöf 
sik  3527,  jt(^  erbeben,. al^  Empörer 
6927,  fi4>  überbeben  he  vorh6f  sik 
der  herschop  54 1. 

vor  hol  den  fl.  95.  au^cinanberbalten, 
anbauen  265 18,  38625. 

vorhorer  m.  95er^örer,  3n<|uiittor 
33022. 

vorjaren  fc^U).  95.,  sik,  mit  der  hul- 
dinge  mit  ber  ^ulbigung  »erf^citen 
283  24. 

vorkeren  fd;)».  95.  umfebren  dat  de 
cristen  love  nicht  vorkart  worde 
22 12,  de  hadde  vel  lüde  vorkSrt  (in 
errorem  pertraxerat  A.  M.)  »erfübrt 
(»i>m  redeten  ©lauben)  116 19. 

vorkomenfl.  95.  juucrfommen  wenne 
on  de  d6t  nicht  vorkomen  hedde432. 

vorkrenken  fd>n>.  95.  f(^l»at()  mad^en 
22220. 

vorkrich  m.  früberer  Ärieg  3223. 

vörkrigen  fc^tt).  2J.  bur^  Äriegfüb» 
ren  »erbringen  226 12. 

vorlantfreden  f(|^V».  95.  Sem.  burc^ 
bad  ßanbfrieben^geri^t  al^  frieblo^ 
»erurtbeilen  310  is. 

vorlaten  fl.  95.  »erlaffcn,  aufgeben 
de  orer  herschop  ein  deil  vorleiten 
54 19,  überlaffen  koningCord  vorleit 
Zepter  und  cronen  hertogen  Hin- 
rike  4015,  20723,  22|ao;  ifeg  fabren 

2591*,  entlaffen  he  vorleit  den  ha- 
vek  (volucrem  emisit  @!feb.  17759) 
lieg  ibn  fliegen  1625,  au^  ber  Scbn^* 
Vfiid)t  20727-28;  sik  y.,  dar  vorleten 
sik  de  van  Halle  to  361 10. 
vorlegen  fd^U).  95.  »erlegen  den  dach 
3952,  ben  9S$eg  »erlegen  de  Doringe 
hadden  den  Sassen  neimliken  den 


®(offar. 


477 


vech  vorlecht  13**,  urnjingclit  se 
weren  vorleit  up  der  Havelen  336*8^ 
entfernen  pawes  Innocencius  vorle- 
gede  twe  sibbe  (do  worden  neder- 
gelacht  zwey  sibbedeil  Site  83*>)  bie 
5erwant>tfc^>afte(grabc,  innerhalb  beten 
man  \iä)  ^eitat^en  konnte,  um  im\ 
bcvrinaern  ,147  3. 

vorleich  f.  vorlien. 

vorleisen  f.  vorlisen  15*3. 

vorlien  jl.  95.  M  fielen  geben  78«. 

vorlenen  f^^D.  ö.  verleiben  59*. 

vorlengen  f(^tt>.©. verlängern 32413. 

vorliken  fc^tt).  ö.  t)er8lei(^en  dat  or-  ! 
loffe  1672,  sik  jt^  audfö^nen  66  25. 

vorlisen  ji.lB.  verlieren  14«  101  w 

de  sege  167*8. 
vorlosen  f^tt).  93.  erI6fett  57**,  bi- 

schop  Albrecht  vorl6ste  de  borch 

entfefetefte  130*?. 
vorloken  fd^tt).©.  verleugnen  1802«. 
vorloven  f(^n>.  93.  erlauben  166*. 
vorluden  f^tt).  93.  toerlauten  laffen, 

vertünbigen  209*»,  241  *,  242  *3. 
vorluden  fd^tt>.  93.  he  dede  Gersike 

den  ketter  to  banne  und  vorludde 

on  mit  der  docken,   too^i:  bur(^ 

(S)lo(fengeldute  ber  ®emeinbe  ben  93ann 

betannt  ma^en  414?. 
v6rinan  m.  Ju^rmann  37230. 
vorjn aledinge  f.  93ertt)ünfcf)ung mit 

dem  vloke  der  v.  413  *'. 
vormaning  f.  SWa^nung  3562*. 
vormat  f.  vormeten. 
vormechtigen  [(^U).  93.  ermäci^tigen 

271  *5. 
vormeten  ft.  93.,  sik,  ft^  bermeffen 

206*6,  15714. 

vormiddelst  bermittelfl,  burci^,  mit 

SDat.  3458,  352*2. 
vormoden  f(^n>.  93.  ermüben  15''. 
vorm  öden  (4».  ö.,  sik,  bermut^en 

grotes  gudes  307  0. 
vormogen    f^n>.  93.  Vermögen,    im 

©tanbe  fein  389  **,  he  vormochte  dat 

pert  nicht  tonnte  ed  ni^t  regieren 
222  26. 

vormoging  f.  93ermögen  4142*. 

vormunder  m.  93ormunb,  93ertt)als 

ter    to    vormunderen    alles    rikes 

145**,  to  vormunder  der  cronen 
304  33. 

vormundeschop  f.  93ormunbfdiaft 
351  *7. 

vorneme:  se  wolden der  sentencien 
n6ch  d6n  n&ch  orem  v.  na^  i^rem 
Sn^lte  3652. 

vornemen    fl.   93.   bur^  bie  @tnne 


»abme^men,  ^ören  10  20,  17*',  dat 
men  des  weders  gelik  nue  vomo- 
men  hadde  nie  bi>n  einem  fol(^en 
SBetter  gehört  batte  402*,  verlieben  he 
vorneme  sin  nicht  228  **,  de  pawes 
vornam  dat  van'Jherusalem  over 
mSr  glaubte,  Serufalem  n)äre  bamit 
gemeint  712*,  beabft^tigen  dat  anders 
quam  wente  vor  genomen  was  40423  • 
sik  V.  r*^  verfleben  auf  etma^  rechtes 
361  23,  365  7,  367  *'. 

vornichtigen  f(i(^n).  93.  gu  ©runbe 
richten  373*2. 

vornien  fc^tt).  93.  erneuern  sinen  lo- 

ven  fein  ®elöbni|  28  2^  ore  truwe 

288. 
vororlogen   fdjtt).  93.   burc^  Ärieg« 

fu^)ren  vert^un   (f.  vorkrigen)  gr6t 

gelt  264*0. 
vororloven  f$n>.  93.  erlauben  60 ', 

1479,  169**,  346*. 
vorpal inge   f.   eigentl.    wo^l  93er' 

^fä^lung,  ä^erf^an^ung,  bann  93erbin< 

bung?  17420. 

vorp lichten  \ä)XO.  93.,  sik,  93er« 
)>fli^tungen  eingeben  hertoch  Hin- 
rik  van  Beieren  wolde  sik  jegen  on 
nicht  V.  ji(^  am  93unbe  gegen  i^n 
nii^t  bet^eiligen  73  *5. 

vorramen'f^W.  93.  feflfejen,  beflim^ 
men  einen  dach  394  *». 

vorr&d  m.  93erratM74*8. 

vorraten  fl.  93.  venatben  35330. 

vorrßtnisse  f.  93errat^erei  sin  va- 
der  wart  d6t  geslagen  in  rechter  v. 
113*2,  203*6,  275^. 

vorrichten    fdjtt).    93.    verurt^eilen 

288 1*. 
vorsaken  fdj».  93.  leugnen  des  vor- 

sochten  se  10325,  301 20,  32622. 

vorsat  f.  93orfa>  174*6,  324**. 

vorschinen:  de  vrucht vorschenen 
bie  (5elb»)  JriK^te  vcrfamen  vor  8on« 
nenfd^ein  120*;  v.  b^i^t  noci^  }ejt  im 
IWaabeburjifd^en  Vor  ^ije  vergeben: 
v61  körn  is  dit  joar  vorschint  (Je^t 
alfo  f^n>a^). 

vorschoten?  ein  barvotenbroder 
dede  Gersike  den  ketter  mit  einer 
selschop  to  banne  und  vorschdt  de 
mit- lichten  lof(^te  bie  Sinter  aud? 
4146. 

vorschrecken  f}.  93.  erfd^terfen  se 
worden  vorschrocken  26  *8,  des  vor- 
schrucken  de  Romer  79  29,  de  ko- 
ning  vorschrak  291  *5. 

vorschulden  fc|)n).93.verbienenl737. 

vorseen  fl.  93.  Ueberfe^ung  be^  mlat. 


478 


(^(»ffar. 


providere  Jcmanb  butt^  ^)&pfllic^>c 
5Wac^ti>otifomwen^eit  in  ein  93i«t^um 
fejcn  bischop  Petro  were  der  ker- 
ken  to  MagdeboTch  vorseen  262  2" 
(i>9l.  286  »5) ;  gik  V.  rt<^  Dorfe^eit,  p» 
ten  1632,  40830. 
vors  eggen  f^Y».  95.  aOfagen  do  Na- 
bugodonosor  hadde  vorsegget  Ar- 
saxaten  9  ^^^  ik  mach  om  des  nicht 
V.  tocrfagen,  abf^^lagctt  14  7. 

vor  senden  Wtt).  ©.  fortfenbcn  he 
wart  vorsant  in  ein  ewich  elende 
(perpetui  exilii  supplicio  deputatus 
est  Ä.  "M.  190»)  11621. 

vorseten  jl.  fß.  iaffc  (burdjj  @ijcn» 
b(eiben)  ettvad  unbea^tet  vorsetene 
tinse  nid^t  be jaulte  3ittfe  3261«. 

vorsieh tich  23ebacf)t  mbmcnb  auf 
bisehop  Diderik  was  geldes  rades 
und  vrunde  vorsichtich  und  mech- 
tich  334^,  he  was  v.  up  alle  ding 
255 1-29, 

vorslagen  jl.  ^.  anf(^Cagen  vor  nicht 

226  »9. 
vorslap    m.  ber  erjle  Schlaf  (prima 

vigilia  noctis  ©ffeb.  HS«)  17*^ 
vorsniden  fL  95. burd^ Sd^neiben  »er« 

ftütnmein  de  tungen  v.  148^. 
vorsoken^  f(^tt).  93.,  sik,  mit  ®en. 

ftc^  abmübcn  etwa^  ^u  erreicf^en  einer 

sone  1945,  19512. 

vorsokinge  f.  2)erfu(^,  2Jortt>anb 
24223. 

vorsonen  fc^ti).  95.  au^fö^nen,  bei« 
legen  de  koning  vorsonede  vele 
kriges  under  den  vorsten  69  ^^^ 
1 32  12. 

vorspeien  fd^tt>.  95.  erf^ä^en  1577. 

vorspilden  fd;n>.  95.  ausgeben,  Der* 
tbuen  20023. 

vorspreken  \\.  95.  »erreben,  jurücf- 
n>ii|en  dat  Diderik  min  vrund  si, 
vorspreke  ich  nicht  14 '. 

vorstä-n  jl.  95.  betjlc^en  den  dit  to 
vorstände  wart  gegeven  245  s, gik  v. 
f\6)  auf  etwa«  i>erjleben ,  etwa*  genau 
tennen  rechtes  226  3»  17. 

v6rst&n  jl.  S.  »orjlei^en,  mit^cc.  bet 
@a^e  de  dat  rike  nicht  wol  vor* 
stunde  7  2,  22 1^,  wo  dusse  stad  ge- 
regeret  is  unde  vore  stän  1 12. 

vorstelen  jl.  95.  jle^ltn  144V  IH^ 
vorstender   m.  95erflel^er,  ©ettoal* 

ter  eine«   («rjO  93i«tbum«,   28126^ 

2841,  31 115  ü.  <Knm. 
vorsterven  fl.  95.  bUTcfj  $ob  «riebigt 

»erben  212  8. 


vorstoren  fd^tt>.  95.   jetjlijre«,  t>er« 

nid^tenll9*. 
vorstoringe:v. der  ketterie  Unter* 

btürfung  35624. 
vorstoten  fcfe».  95.?  »erjloSen  Cre- 

scenckis  vorstote  den  pawesGrego- 

rium7024,  15V9 
vorstrawen  f^n>.  95.  jetjlwuen,  in 

bic  glud;t  ft^lagen  25 1 «. 
vorstrid  m.   95ottampf.     5jl  biefe« 

9GßoTt  202  B  aniunebnten  unb  ^u  lefen 

dar  wart  6n  wenich  vorstrid  ? 

vorsumen  fc^iv.  95.,  sik,  ji^  ttetfau* 

men  20S  ". 
vorsumenisse  f. 95eifaumnig3*>922, 

367  12. 
vorswinden  jl.  95.  abnebmen,  gerin« 

ger  »erben  der  Franken  rike  vor- 

swant42W^. 
vort  fofort  37*,  76«;  v.  mir  »eiter 

(=  item)  2931. 
vorteilen  f(^W.  95.  erjdf^fen,  hinter« 

bringen  360  «. 
vortennen  [^.  95.  verjinnen  404*. 

vorteren  fc^».  95.  tjerjebrcn,  uppe 
dat  de  Elve  den  over  und  Mersch 
nicht  vorterde  bem  Ufer  unb  bcm 

.  ü«arfd)e  nid^t  «Abbruch  tbäte  368 15,  he 
leit  sin  land  mit  ringem  volke  v.  jtt 
©runbc  Tid)ten  301 5 

vortgÄn  jl.  95.  Fortgang,  Erfolg  H' 
ben  de  abbet  van  Cassien  sande 
Pippins  broder  dar ,  dat  he  den  pa- 
wes  hinderen  scholde  dat  sin  bede 
nicht  vortginge  (ad  conturBandam 
petitionem  apostolicam  A.  S.  556*2) 
23  2,  de  confirmacio  ging  vort  315*. 

V ortgang  m.  v.  hebben  toi>T»ärt«« 
fommen  de  koning  van  Behmen 
konde  nenen  v.  h.  to  dem  rike 
286  6. 

vortid  f.  95orieit,  nur  im  ?J(ur.  in 
vortiden^48!,  2371*,  27925. 

vort  igen  jl.  95.  mit  ®en.  tjerji^ten 
auf  etwa«  des  koninger  suster  vor- 
teich  der  werlde  69 15,  de  keiser 
vort^ch  vleisehes  88»,  se  vorte- 
gen  aller  ansprake  2S^^,  he  hedde 
des  erzebischopdomes  vorteigen 
262  25,  73  7. 

vortinsen  fd^tt).  95.  berjinfen  17315. 

vortoch:  6n  v.  o^ne  95erjug  23-i5. 

vortogern  fd;».  95.  i>erjögerw  154i7, 
158*. 

vor toge ringe:  he  brachte  dat  in 
eine  v.  ^injßgern,  binji^^c«  289-1. 

vortornen  f^h).  ^.  erjuiwen  52i. 


©foffar. 


479 


vortruwen  f(|^tt>.  95.  atittaucn  to  der 

ev.  34715,  350  w 
vortwiveln:    was    dat   nicht  vor- 

twivelt  werk  ?  307  »2. 
vorunrechtea    f^W.    58.    mit  ^cc. 

Gewalt  ant^un  5126^  2»03i. 
vorunrechtigen  fd)tt).  93.  baffclbc 

2185. 
vorunreinen  fc^ttJ.  95.  'bewerfen  he 

vorunreinde  gude  vruwen  93  ^K 
vorvallenj!.  95.  niebetfaücn  40220, 

unroegfam  tvcrben  41 1 1». 
vorvaren  jl. 95.  erfa^)rctt  170^,206*9. 
vorvechten  ft.  95.  DCtt^cibigcn  22*5, 
vorvesten  f^tt),  95.  be^  ßanbed  »er» 

mcifen  222  «. 
vorvlegen  |i.  95.   aud  einanbct  flie« 

gen,  laufen  dat  bli  vorvl6ch  in  allen 

enden  402  «. 
vorvloken  fc^tt).  95.  toetfiucfjcn  31  5. 
vorvolgen  fc^m.  Ö.  Derllagen  226», 

23031,  mit  rechten  clagen  23033. 
vorvoren  fiö^tt)»  95.  ttKgfü^ren  71 3i, 

3061. 
vorvresen  jt.  95.  erfrieren  des  Win- 
terkornes vorvrös  vele  302  2*. 
vorvullen  t)oüinad'en,  ergänzen  sin 

wisheit  vorvulde  sin  older  70 11. 

vorwaringe  f.  95erwa^rung  berß^re 
bwr^  ein  95ern)a^rung^fctreikn  (f. 
unvorwaret)  393  32,  3941«   3958. 

verwegen  %  95.,  sik,  mit  ®en.  auf 
ettva^  »erji^ten  se  vörwpeen  srk  des 
bodes  nAbmen  auf  bad  mhot  feine 
SHücf fielet  30735. 

vörwerpen  fl.  95.  t)OTtt)erfen  datmen 
om  to  lest  sine  spise  vorwarp  als 
eim  hunde  ISS«. 

vörwerpen  »erttjcrfen,  wegwerfen  se 
vorworpen  or  wapen  254 15,  se  had- 
den  on  ovele  gehandelt  und  van 
sik  vorworpen  59  25. 

vorwerven  fl.  95.  erwerben  12*3, 
331  35. 

vorweser  m.  95ertiJ'efer  (be^  ßanbe^) 
369 »«. 

vor w innen  fl.  95,  überwinben,  be« 
fiegen  des  vorwan  se  Aristarchus 
112,  se  hedden  de  Sassen  vorwun- 
nen  I22i,  unsen  vorwunnen  vien- 
den  156,  mit  dem  besten  vorwin- 
nen  in  @ute  über  etwad  fort$ufommen 
fu^en  193*,  3542. 

vorwisen  fd)W.  95.  t>ertt>eifcn  üt  dem 
rade  172  7,  2661«;  25ertt)ei«  ert^eiCen, 
tabein  159^  210»;  an  einen  (anbcren 
Öebn^berrn)  weifen  207  26^  224  2s ,  he 


scholde  se  muntliken  vorlaten  und 
V.  262».   Sgl.  0altatt«  1912. 

vorwissen  fcbW.  95.  geWig  ma^en, 
®ewi§^eit  geben  265  23^  248  5^  den 
vrede  (pacem  firmare  A.  S.  561  34) 
3 1 3,  de  vrede  wart  vorwisset  in 
breven  und  mit  borgen  260  w .,  gilt 
rechtes  v.  jidSj  auf^  Dle^t  ucrjle^n 
226*,  se  vorwisten  sik  mit  om  ber* 
ftanbett»  übertrugen  ^ä)  mitibm  3168. 

vor  worden  fc|w.  95.,  sik,  ficb  burd) 
9Borte  binben,  Derabreben  390  **. 

vorwundern  fc^W.  95.,  sik,  eigtl.  fic^ 
bi^  ju  (Snbe  wunbem,  genug  Wunb.rn 
aver  ik  kan  mi  des  nicht  wundern 

148,  fi(!b  \>erwuttbern  41**. 
vöt  m.  gug. 
vrauwen  fd)W.  95.  erfreuen  154^5,  se 

weren  alle  gevrawet  siner  tokumpst 

3537,  sik,  \\ä)  freuen  der  gave  5828. 
vrede  m.  Jriebe. 
vredesam    friebfertig    18  **,   friebe« 

fd^affenb  (pacificus)  3527. 

vresen  fl.  95.  frieren  35*9. 

vreten  fl.  25.  freffen. 

vrevel  rürfJalt^M,  fü^n,  mit  SDat. 
249  29. 

vrevel  m.  ©ewalttbatigfeit  252**, 
305*8. 

V  r  e  V  e  li  k  e  n'  auf  wiberre^tlid^e,  eigen« 

mäd^tige9Bßeife  309*5. 

vri  frei,  von  abgaben  1929,  vrie  gu- 
dere  359*2,  ed  enwas  nue  nein  so 
vri  keiser  als  dusse  ($einri(^  VI.) 
wasfclbflanbig  b^nWl«^  123  2»,  yrie 
heren  SD^naflen  ^00?. 

vridag:  in  dem  stillen  vridage^^ar* 
freitag  131  *8. 

vrien  f<btW.  JBi  broutwetben  de  om  de 
koning  gefriet  hadde  350  5. 

vriheit  f.  gteibeit,  b.  ^.  @umm«  ber 
erworbenen  ^Privilegien  de  borgere 
worden  wedder  gesät  in  al  or  recht 
und  vriheit  200?,  2359,  gi  hebben 
om  in  sines  godeshuses  vriheit  ge- 
grepen  270»,  vriheit  wonheit  und 
recht  28130.  ©tift^freibeit ,  erjbi« 
fc^ofli^cr  ®runb  unb  95oben  238*9 
unb  ^nm. 

vriliken  fre^  404  20. 

vrimodigen  %bt>.  tapferen  ©inne^ 
40821. 

V  r  i  8  c  h  mutbig  se  stonden  v.  vor  dem 

koninge  1529. 
vrist  f.  Jrifl,  ©ebenfjeit  des  nemen 

de  borgere  v.  224  *'. 
vristen  fc^w.  95.  friflen,  auffd^icben 

72  28. 


480 


®(offar. 


vro  frü^. 

vrocht  f.  3uT(^t  van  vrochten  aud 
guttat  158. 

vrochten  f^tt).  95.  fürchten  17» 

vrochtich  maken  in  ^uT^t  feigen 
291«. 

vroeidich  fteubig,  l^eiter  168«. 

vrolicheit  f.  ^rö^U^fett  358 15. 

vroliken  fr6^1i(^  332^ 

vro'm  tü<^tig,  braD  de  vromen  lüde, 
de  in  deme  rade  weren  371  ^. 

vromde  ftemb  319^ 

vrome  m.  iRuJcit,  93orti)eU  to  vro- 
men 1  ^,  vromen  nemen  93ort^eil 
baten  31817. 

vronebode:  Hans  Tympne  ane- 
venk  mit  den  vroneboden,  dat  is 
mit  des  schalteten  vogede  292  ^. 

vrone  nacht  304«'»  unb  ^nm. 

vr6s  f.  vresen. 

vroude  f.  Jreubc  5623. 

vrow  f.  vro  16', 

vrucht  =  vrocht  16923. 

vruwesnamen  getanen  206'. 

vulborden  fc^w.  2J.  ge^attcn  94", 
dat  vulborden  ©tiaubnift  367  *. 

vulbort  f.  edaubni^  3525. 

vulbrengen  f^tt).  ©.  »oü*,  )U  (Jnbc 
bringen  de  missen  SP,  wenn  dat 
godesdenst  vulbracht  was  61  *»,  he 
vuibrachte  dat  slot  baute  e^  fertig 
289 12. 

vulbuten  f(^n>.  93.  Dofle  Suge  t^un 

210*. 
vulbuwen'f$tt>.  93.  $u  ßnbt  bauen 

3687. 

vulg&n  p.  93.  üor  ji^  ge^en,  au^ge» 
fübtt  tt)erben  de  vart  vulging  79». 

vulherden  f«J^tt).  93.  bi^  ju  (Jnbe  be« 
banen  153, 

vullen  f(^n>.  93.  füflen. 

vullen  ^bt>.  gan^  unb  gar  de  tempel 
lach  V.  nedder  na  dem  over  9 13^  se 
breken  de  muren  v.  in  de  grund 
282 10. 

vuUenkomelken  ^bD.  )>oafommen 
2105. 

vullenkomen   fl.  93.  in  ^rfüflung 

geben  76». 
vulmechtig  ))ottgü(tig  do  wan  de 

.  .  .  kerke  einen  vulmechtigen  pa- 

wes  34513. 

vulment  n.  Umbeutf(^ung   be^  lat. 

fundamentum  85 1«. 
vulschriven  ff.  93.  ju  6nbe  f(^rei« 

ben,  DoDenben  2«. 
vultfin  (vultein  195 1*)   fl.  93.  Doü« 

sieben,  im  eigentl.  6inue  des  vult6ch 


bischop-  Gero  und  vuibrachte  de 
muren  92,  91  20j  pg.  de  vrede  wart 
vultogen  3618,  de  sone  19517. 
vulvoren  f^tt>.  93.  Dofifubven ,  dat 
rike  v.  bie  ^errfi^aft  Dott  ausüben 
3313*. 

vundich  auf  Sifi  ftnnenb  285  lo. 

vdr  (vuer)  n.  ^euei  se  schoten  vuer 
in  de  stad  343  21. 

vurig  feurig  71 3. 

vu ringe  f.  $eueretf^einung  232  26, 
5euer  284 1». 

vuste  ))iel  dar  h6rde  vuste  weinen 
to,  scholde  he  om  sine  listicheit 
afweinen  181  ",  se  hadden  on  vuste 
dSnst  ged&n  27322,  vuste  sproke 
2S1 18.  ?(bt>.  alse  bischop  Lodewich 
V.  volgede  fofort  281  25.  ©g!.  ßÄ«. 
337  s.  V.  vustie. 

Wagenborch   f.  ®efammt^eit  ber 

Ctreit^M^cn  385  is. 

wagendriver  m.  9GBagenf übtet  1 842». 

wake  f.  9GBa$e  17 1*. 

Wale  m.  9Bätf(^et,  3taliener  3923. 

Wall  and  Staticn  393  w 

walnot  f.  9BatlnuMll^- 

walsch  wälf^  b.  b-  tomanifd;,  dot- 
iug^toeife  italienif^  (^aifer  Otto  I.) 
hadde  ein  sent  mit  den  bischopen 
van  dudeschen  und  van  waischen 
landen  5128. 

walt  f.  Gewalt  22«  vul  w.  93on« 
maci^t  14511. 

w&n  m.  SO'^einuna  na  minem  wane 
24332,  uppe  guden  w.  in  gutem  93cr« 
trauen  354  «>. 

wand  n.  Sudb  I6021. 

wandelbar  935fed  an  fic^  fubtcnb 
pawes  Urbanus  sede  dat  vele  wan- 
delbares dinges  were  in  der  cristen- 
heit  nemelik  in  dem  hove  to  Rorae 
278  16. 

wandelbroder  m.  ^ilgrim  170*. 

Wandelinge  f.  9QBe^fel  des  manes 
32515,  Umanberung  bed  93cflebenben 
in  dem  1293  jare  wart  in  dusser 
stad  gr6t  w.  und  twidracht  beg&n 
1721. 

wandeln  fd>tt>.  95.  umanbem  de  ca- 
noniken  worden  gewandelt  in  mon- 
nike  bad  ©tift  tt>urbe  in  ein  StU^tx 
UxtoanMi  109  25,  do  wandelden  sik 
ore  namen  11»,  de  keiser  wandelde 
sik  to  hant  in  crankheit  tpurbe  fo' 
forttranf  1887. 

wank:  sunder  w.  fefl,  juDerftd^tlic^ 
31316. 


f. 

t 


®(offar. 


481 


wanthof  m.  ®ctt)anbf(J)ncibcvöübc« 
^au^  30631. 

wantmeker  m.  2:u(^mfl(^er  237". 

wantsnider  m.  ber  ©etvanb,  2:u(^ 
au^fdjncibet^  ^udf^^anbier^  mel<^e  bie 
angefe^enfle  Innung  in  ST^agbeburg 
au«5mad)ten  IIS^.     . 

wapen    n.   llBaffe  sik  oven  an  dem 

w.  43». 

wapen  jcfett).  93.  waffnen  mit  wapen- 

der  hant  mit  gen)aifnetcr  $anb  159  <3, 
174« 

wapenture?  markgreve  Otto  wart 
gevangen  und  mit  ome  drehundert 
riddere  und  knechte,  de  men  do 
wapenture  heit  1 6 1 26. 

war  (wor  2432)  u^o^in;  n)o()er  23923. 

war  den  fdjw.  ©.  toarten  mit  ®ent. 
auf  3cm.,  etwa^  siner  7 1 2?,  des  kei- 
sers  227  24,  strides  33  »5. 

waren  fc^tt).  95.  wahren,  baucrn  2*3. 

wart  f.  wert. 

wärteken  (w&rteiken  33(5  ^6)  n. 
SBa^rjei^en,  ©rfennung^jeic^en  170», 
203  5. 

wassen  %  ©.  XO<x^tn  141  »2^  3515. 

wat  wa^  für,  wcld)er^rt  wat  volkes 
dat  was ,  wil  ik  di  seggen  7  ',  wie 
t)icl  wat  vrouwen  storve  edder  man 
3  22^  wat  Jammers  1 1 6  ^^^  ^at  scha- 
den und  ungemakes  264  6;  etn^a^, 
jiem(id)  disse  reie  was  wat  lang  205^, 
de  bischop  wart  wat  samftmodiger 

^  24831,  170  2*,  de  sentencie  was  wat 
duster  to  vornemen  137  3,  365  3. 
©ftl.  55R«.  33Si^  s.  V.  wat. 

watervl6t  ( watervlüt  1 1 93)  f.  (inun- 
datio  A.  S.)  Uebcrfd^iücmmung  2925^ 

we  tuet. 

wech  m.  SBcg,  se  wolden  wege  vin- 
den  «Mu^funft^mittel  239«. 

wedder  ?Jrä^).  gegen  34925. 

wedder  ju^vibet  ed  was  velen  luden 
w.  1326,  de  van  Quitzow  und  vele 
andere  bleven  dem  heren  (JJtiebri(^ 
VI  t)on  Dflürnbcrg)  wedder  335  2 ; 
wedder  und  vort  hierein  unb  babin, 
biet  unb  bort  27629,  280  w-i?,  28621. 

wedderbuwem.SQBicbcraufbau  1323. 
wedderdedingen  »iberlegen,  2öi« 

betf^ruc^  erbeben  24023-24. 
wedderd6n  anom.  95.   jurücf geben, 

etflatten932o,  174  3p. 
wedderkeren  f(^tt).  93.  auf  einen  be» 

.rcitd  befvrod^enen  ©egenjianb  jurücf* 

tommen  1 1 ». 


wedderkomen  ft.  95.  mit  ®en.  Dpn 
etwa^  jurücf fommen  1 84  22. 

wedderkore  lA.  ®egentt)abM36i6. 

wedderlegen  fdS)W.  95.  erfe^en  den 
schaden  155  9,  264*,  38S22. 

wedderlegunge  f. @rfaj ores scha- 
den 1626. 

wedderpawes  m.  ®egenpa^?fl  18826. 

wedderrede  f.  SGBibcrlegung  276'. 

wedder  säte  m.  ®egner77i8. 

weddersate  f.  9Qßiberfianb  28 27^  301. 

weddersprakef  Äne  w.  obne  ($in* 

'     »anb  283  21. 

wedder  Stade  f.  ^ntaelt  dar  vor 
wart  on  van  dem  biscnope  to  wed- 
derstade  eine  mole  1643. 

wedderstadinge  f.  Sßiebererflat* 
tung  164  9. 

wedderstÄn   anom.  95.  SBiberftonb 

Ieij!en,  n>iberf»redjen  3382?. 
wedderstrafinge  f.  SM^ü^^ifung 

2767. 
wedderstrevich  werden  (rebel- 

lare  A.  S.  560  62)  29 14. 
wedderstrevinge  f.   ba^  SQßibcr» 

flreben  505. 
weddervart   f.   9ftücffal)rt   atücfrt^eg 

1234,  186-16. 

wedderwendich  werden  umfeb» 

ren  40829. 
weder  m.  SBibber  304 28. 
weder  n.  Üntt)etter. , 
wegen  ^bt>.  eigentl.  ®en.  %\xx.  t>ün 

wech,  twier  wegen  an  jwei  ©teilen 

324 16. 

wegen  ^raj).  van  —  w.  I6I6. 

wegern  (weigern  270*)  fc^ro.  95.  n>ei* 
gern  de  Sasse  wegerde  om  des  1 626, 
rechtes  w.  292 »'. 

weiden  fc^w.  95.  jagen,  beijen  1625. 

weigern  f.  wegern. 

weigerst  6uverl.  ^u  wege  (mftb. 
wflBge  gWbbSB.  III,  64Tb  s.  h.  V., 
Jri^IT,  428»  s.  V.  weger),  Dottbeil* 
baft  alle  (unflcctirtc^  IReutr.)  wart  to 
orem  besten  und  weigersten  gekart 
334  13. 

weik  weid)  w.  winter  tt)ci(^ei  (milber) 
2Binter382. 

wein  ich  ^bj.?  611  wenich  vorstrid 
2028;  f.  vorstrid.  —  <itbt).  w.  Vol- 
kes 8  13,    de  borgere  van  Magde- 

borch  willen  w.  umme  juwen  willen 
d6n23l20. 

weite  m.  9Beijen. 

weke  f.  SQßodje. 

wekelinges  »öcfjentli«^  63 1.  • 

31 


482 


@(offor. 


weldich' 3)la(^t  ^abenb  w.  werden 
5Wa^t  ctlanöen  9«  41  'ä   17420. 

welve  (weifte  375  w)  n.  ©etDölbc, 
gBölbuna375»,  40223. 

wenden  fc^tD.Ö.abwenbigmat^^n  124 iß. 

wen  ttjcn. 

wenne  (wenn)  wenne  on  de  d6t 
nicht  vorkomen  hedde  43*;  al^, 
nad^  (^omVaiatit)en  dar  na  wart  dat 
stervent  groter  wenne  to  vorne  69^, 
na(^  d'tegatiQnen  men  scholde  neine 
hdehtide  hebben  wenne  in  den  ste- 
den  437,  sedder  enschreif  sik  sin 
siechte  nicht  mör  wenn  lo  Lune- 
borch  unde  Brünswik  hertoch  1 20*5. 

wente  bcnn,  weil  1  ^^,  10  1. 

wente  M  wente  an  unse  tid  1*2, 
wente  an  de  Lippe  26  21,  wente  to 
21  26^  257,  wente  her  m  f)ix  304  &. 

wepener  m.  Jöewaffneter  161  iß*29^ 
van  der  borger  wepeneren  19223. 

w  ß  r :  w6r  —  edder,  utrum  —  an  198. 

werden  jl.  95.  »erben  keiser  Hinrike 
wartto  wetende  42"  2223,  158  22, 
do  dat  antwo]^  wart  dem  koninge 
7527,  Kar olo  worden  de  slotel35*o, 
dar  wart  ein  bome  springende  24  25, 
to  rade  werden  befc^Uc^en  555,  wed- 
der  w.  feinblid^  ^ejtnnt  »erben  54*, 
eins  w.  (ein  w.  34020)  bef^üeBcn 
16511. 

werder  m.  3nfel648,  269  26. 

Werderinge  f.  5lbfd;ä^una  dat 
scholde  men  borgen  na  w.  des  ra- 
des  van  Luneborch  39430. 

werdicheit  f.  ^nfel)n ,  ^iwhm  de 
Sassen  vochten  vor  ere  und  w.  16  n, 
251 11,  se  holden  on  in  groter  w. 
21  23^  he  verlos  velew.  137?,  ffiürbe, 
?lmt  deken  Hinrik  wolde  de  w. 
hebben,  de  Gerardus  broder  hadde 
bi  dem  koninge ,  dat  was  de  can- 
cellarie  12722. 

werdigen  fd()».  95.  für  üollgülti^  er* 
tlaren  de  berichteden  alle  schelinge 
in  disser  wis  dat  men  de  munte 
werdigen  scholde  31 1 1,  309  «. 

w  e  r  e  f.  9Bebr  de  vischer  kernen  ein 
deil  mit  orer  w.  404  26,  de  borgere 
satten  sik  to  were  unde  makeden 
appellacien  244  33. 

were  f.  93eri0  wi  hebben  de  w.  240  25, 
de  bischop  heft  de  herschop  in 
lehne  und  weren  231  ^,  224  7,  ed  is 
der  Sassen  recht,  dat  men  nimande 
schal  üt  weren  wisen ,  men  breke 
erst  de  w.  mit  recht  23 1  29^  de  van 
Nassawe  sat  in  der  were  26620. 


weren  f^tt).  SB.  toe^ren,  toertbeibigen 
225  30. 

werf  n.  Oef^äft  Irinfrid  sede  on  der 
boden  w.  1 3  3*,  se  boden  den  pawes 
dat  w.  entboten  bem  $a))ft  ba«(  xoa^ 
ibnen  aufgetragen  n>ar,  entlebigten  ftc^ 
ibre«  ^uftrage^  3027,  3453,  w.  heb- 
ben ®ef4^afte  baben  247  le.  -  ander, 
dri  werve'jum  jtueiten,  britten  *Wai 
23 18,  29  21. 

w^rhaftig  jtreitbar  II610. 

wering  f.  9Babrung  290  23,  298  i». 

werk  n.  95ciagerung^n>atjeug  131 1. 

werlde  f.  SDBelt  in  der  werlde  is  nue 
gescheen,  dat  wi  mit  ougen  heb- 
ben Seen  412,  in  dusser  werlde  69  2*, 
dar  stunt  inne ,  wo  god  de  werlde 
wolde  vorg&n  laten  206 12 ,  325  1*, 
do  gaf  de  werlt  or  16n  237  6. 

w e  r n t li k ,  wertlik,  wertlich, weit lid^. 

weren  fl.  93.,  sik,  fi^  mit  etwa^  bc« 
faffen  vele  vrunde  der  stad  hedden 
sik  gerne  dar  inne  waren  30910. 
93gl.  beweren. 

werpen  fl.  95.  Werfen,  men  warp  se 
van  den  luden  üer|!ic§  1826,  bewcr« 
fen  se  worpen  de  beide  mit  pole 
und  drecke  349 1,  se  worpen  sik  to 
samene  an  partien  t baten  fid^  in 
^artiecn  jufammen  204 1»,  dar  se  sik 
to  geworpen  hadden  )u  bem  fie  jic^ 
gel)alten  batten  335  ». 

wertschop  f.  eigtl.93ewirtbung,  kei- 
ser Otte  de  junge  dede  sine  w.  to 
R6m  mit  der  juncfruwen  van  Gre* 
ken  ma^te  ^od^jeit  61 1,  de  keiser 
sprak,  de  papen  hedden  riißr  wert- 
schop wenn  hillicheit  liebten  bie^a« 
(Icreien  met)r   alö  ein  ^eilige^  Sebcn 

107  29. 

wert  (wart)  Würt^,  nur  in  3"f«wmen* 
fe^ungen,  flet«  bem  9Qßorte  nudjgefleüt 
to  waterwerd  fecwärtö,  auf  bie  See 
binau^  102  osterwart  ojiwärt«  18  3,  to 
hdswart  ^eimwärt^  164  7,  to  dem 
radewart  bem  JRatbe  ju  319»,  na  der 

Nien  Stad  wart  nacf^  ber  IReuflabt  ju 
40320. 

wertlik  f.  werntlik. 

werven  |l.  95.  b^nbeln ,  au^r{(^ten 
men  warf  umme  des  markgrev^n 
losunge  15732^  de  ridder  warf  sine 
badeschap  74  *3,  de  bode  warf  6t- 
modichliken  41  27,  J8312. 

wesen  anom.  95.  fein,  he  hadde,  he 
was  gewesen;  were  dat  gef^d^e  c^ 
bag  318. 

w  e  8  8  e  1  f.  bie  Söedjfelbanf  305«  3097. 


©loffar. 


483 


wesselwort  n.  erregte,  leiten fc^aft* 
iic^e  Unterrebung  des  hadde  wi  under 
^nander  vele  w.  228^0,  dar  velen 
vele  w.  under  236 1^. 

Wicken  fdjw.tB.  Wa^rfagen  19 4j  engl, 
witch  ^eye. 

wickunge  f.  burc^  übernatürli^e 
Sinwirtung  herbeigeführte  @ntfd)ci- 
bungl9  8. 

wielbischop  ra.  2öei^bif*of  31217. 

Wien  f^tt).  95.  TOciben  Bonifacius 
wiede  on  koning  22  ^6,  to  koninge 
23*,  de  Sassen  wieden  bome  und 
ganze  wolde  oren  goden  to  eren 
18  31. 

wigung  f.  2öei^e  121  i?. 
wiging  (wiinge  26916}  f.  ßinwei^ng 
2497 

wiken  j!.  93.  tveid^en  10<8^  12627. 

wile  f.  SGÖcile  ein  wile  dar  na  151  3i; 
—  de  wile  wdbrent)  59^0^  84 1,  un« 
terbeffen,  injn>ifd)en  15127^  41 5  22. 

w  i  1  k  6  r  m.  do  sprak  de  biscop  disse 
wort  mit  vriem  wilkore  au^  freier 
entfc^Uegung  19420. 

wilkoren  fcbtt).  ^.  ungezwungen  »er« 
fprec^en  194  20. 

willen  anom.  93.  ik  wil  31 3,  du  wult 
1215^  njiüen  Ereke  und  sine  sel- 
schop  wolden  den  keiser  erslagen 
hebben  59  5,  de  keiser  wolde  gre- 
ven  Lutharium  ok  hebben  dodet 
laten  59®,  den  abbet  wolde  he  heb- 
ben to  bischope  maket  59 1^,  se 
wolden  den  keiser  heimliken  ge- 
vangen  hebben  73  7^  he  wolde  go- 
des  licham  up  dat  altar  hebben  ge- 
lecht 184  21,  sine  man  wolden  om 
vorgeven  hebben  203  7,  disse  wol- 
den de  borger  und  de  stad  vorder- 
vet  hebben  26026,  se  wolden  geto- 
gen  hebben  wente  up  de  Elve  27627, 
34015.  gjgl.  laten  unb  ®rimm,  ®r. 
IV,  171. 

willen  m.  9Biüe  mit  w.  freimiOig 
31  22,  501,  239*;  umme  den  w.  dat 
weil 253 2;  —durch — -w.  Wegen  14 3. 

wil  lieh  freiwillig  w.  armot  39636. 

wiltnisse'f.  2öilbni§  I02. 

winbere  f.  SBeinbeere  4 1 1  21. 

winkel :  de  borgere,  de  sik  rechtes 
vorstunden,  suchten  winkele  in 
dem  Sassenrechte  fuc^ten  ©teüen  im 
8a(^fenf^)iegel ,  bur^  bie  fie  fid)  »er* 
tbeibigen  tijnnten  226  i». 

winnen  fl.  93.  gewinnen,  in  feine  @e* 
walt  bringen  de  Sassen  wunnen  de 
stad  8  3,  de  borge  w.  1 5 12,  40  26. 


winner  m.  ?  1726,    ju  winnen?  )U 

abb.  wini? 
wirkvat  n.  993ei^rau^fa§  61 17. 
wische  f.  SGöiefe. 
wische^el  f.  SQBi^pel  1961*. 
w  i  s  e   (wis)   f.  2Beifc ,  in  einer  w.  in 
•  berfelben  SCßeife  41020^  nein e  wis  auf 

feine  SQBeife  2f87i5,  in  rades  w.  al^ 

{Ratbgeber  31615. 
wiselös  obne  äjü^jer  9  16. 
wisen  f^w.  93.  weifen,  jeigen  158 13, 

emweifen  w.  in  eines  anderen  gut 

293  20 ,  dat  he  nemande  an  or  güd 

wisede  225  28. 
wissenheit  f. fe^eSup^crung  19418. 
wissent  gcwi§,  fic^er  31  3. 
wit  weig.  # 

witlik    funbbar    dat    were  w.    und 

openbä-r  303  27^  dem  dar  w.  wes  van 

were  304  10,  394  2. 
witschop  f.  ffiiffenf^aft  an  or  w. 

o^ne  i^r  aSßiffen  2992*. 
wittigesten  (witzigesten),  de,  bie 

©infi^t^üoüflen,  \6)tmt  au^fc^lieglid^ 

jur  93e5cicf)nung  ber  Jle^tÄDerflänbi» 

gen ,-  ber  Schöffen  unb  ÜÄitgliebcr  be^ 

9flatb«  gebraust  ju    werben  225  30^ 

287  16,  364  2. 
wo  Wie  111;  ^o  wol  (wu  wol  353 12) 

obalei^  7521,  wo  wol  dat  335 19. 
wocke  m.  ©j)innroc!en  32122. 
woker  m.  SGßuc^er  414  32. 
wol  Wo^l,  gut  de  koning  wrak  on  wol 

35  16;  wol  dat  obgleid)  72 16,  281 17, 

33511,  338  26. 
wold  m.  9GBalb  18 3i. 
woldeg     gewaltig    de     woldegeste 

vorste  30  5. 
woldenßr    m.   ®cwalt()aber    30727^ 

30811,372*. 
woldich  mä^tig  w.  werden  14312. 
wolkenbrust  (wolkenborst  1 25  13) 

2Bol!enbru^  86 1*. 
wo n den  Wäf)nten  1636. 
wontlik  l^rtbmmU^  257  32,  2638. 
wor  =  war  31012. 
worpel  m.  9DBürfol  3929. 
worpeltafel  f.  2Biirfelbrett  392 9. 
wort:  de  borgermester,  de  dat  wort 

heilt  ba0  9Bort  führte  319  18. 
wortel  f.  SBurjel. 
wortemissen,  to,  f.  b.  folg.  9Bort. 
wortwiung    Ärautwei^ung,   ÜJlariä 

<C>immelfabrt,  15.  5lugufl. 
w  d  s  t  \   wüste 
w r  e  k  e  n  fl.  93.  wrak  35 16,  wrok  1 88 10, 

gewroken  16i7räd()en. 
wrogen  fc^W.  93.  auflagen  3  28. 

31* 


484 


®(offar. 


wroken  f^tt).95.  flreiten,  xanfcn269»2. 
@.  93r2B.  V,  292. 

wullen:  w. und  barvöt  (penitentium 
more  nudiß  pedibus)  493,  6023, 
9921,  11319 

wunden  f^n>.   25.    »emunben    15^, 

10121. 

wunder   n.  feftfame  ^ingc  he    (^. 

SDenjel)  hadde  vele  wunder»  gedre- 

ven  29  n. 
wunder lik:    dit  hadde  den  luden 

w.  tDunbcrtc  bic  Seutc  3(»1 2. 

wundern  f(^n).  93.  tvunbcrn  ichtes- 
welken  wunderde  1 2  24,  den  Fran- 
ken begunde  to  w.  1524;  he  wun- 
derde alsus  mit  den  borgeren  geacn 
ftc  toibcr  aße«  <Rc*t  »erfuhr?  19318. 

wurtemissen  f.  wortwiung. 

wüste  (wo8te2966)  wüfi. 


Zagehaftich  \)crjaflt  202 12. 

cedele  f.  3cttel  24031,  2641*. 

zegenv6t:  zegenvote  edder  bröki- 
seren  3972». 

zirde  n.  S^^^rat^  388 3  des  godeshu- 
ses  z.Äojibartciten  109*. 

ziren  f(^».  95.  t)crjicrcn  134 12. 

zirheit  f.  @<f)mucf,  namentU(^  Äir« 
c^enfc^mucf  to  des  domes  z.  9 1,  dat 
hilged6ni  und  z.  van  godes  gnade 
13123^  26125,  gjctjierung  bet  (Reli- 
quicn  bemalter  1448- 12. 

zirung  ^aramcnte  61 25,  82  7. 

zise  f.  Qibgabc  191*2. 

zube  f.  6c^aube,  langet  Äldb  (f. 
5rif(^  II,  165»  s.  V.  ©^aube)  de  van 
Breszla  wsanden  unsem  heren  dem 
bischope  eine  zuben  van  czabelen 
410  7. 

czabele  m.  S^beL 


\ 


^etf onent)  etjeidpni^. 


93  cm.  Äommt  bcrfetbe  97aine  auf  einer  ®cite  mel^r  ali  ^todinat  dox,  fo  ifl  bie  Bellen jal&I  nidit 

bemerft. 


t.  Slbalbctt  (mbxt6)t)  72  »-21^  3481». 
malftaru«  24  ». 
%Ma  64  w. 
melgi«  28  »8-23. 

mctt)eit>,®cm.Ottod  t>.®r.  64*,  68«,  71 1*. 
mclt)db,  ©^tt>eflcr  t.  Otto«  III  69  »s. 
5lbcl^cib,  ^Icbtiffm  »on  Qucblinburö  8821. 
—  11725. 

^Ibel^eib  ».  iBaiern,  ®em.  Sur^gtaf  ^on« 
rab«  D.  gWögbeburg  21117. 

mcn^lcbcn  plben^fcvc)  Henning  3713  « 
?lboIf  D.  JJaffau,  röm.  tönig  17123. 
%brian  f.  ^abrian. 
«cöibiu^  11 '12. 
^cnea«  7  3. 

5Ianci  ®cm.Ä.  <&einn(^«  III 9629,  loo^. 
?(iilutf  2225.27^  23  917. 
<atbion302. 

^Ibrc^t,  ^crjog  141»,  142*. 
%{\>xt^i  I  D.  Dcj^rci^,  rum.  Äönig  178*9, 
17917.22. 

5tlbrc(^t  II ».  Dcjltci^,  röm.  Äöniö  353i6 
3823,  406«. 

^lbrc^t,5Dom))ro^)j!  ju  ©iagbeburg  42526. 
Albus,  Hinricus  429  **. 
5llctenu«  28«. 
Qllcmann 

|)an«2218,  23921.  —41628. 

$cinc  272 15  {^Inm.n  290 1*. 

$cinn*3646,  382 1*,  41628. 

Sodann  41627. 

ßubwig  409  2. 

*H(cyanber,Ä6nia  D.aRaccbonicn  9,  l  o^oiz. 
3llejanbct  IV  qjcn)fl  15220-22. 
5llcianber  V  ^ap^  328 12. 
to.  5ll«kbcn,  ®raf,  @cto  5421,  64. 
\>.  ^I^lebcn 

®unH)tec^t  16618  (f.  ^nm.),  425  33. 

Sftic^arb  167  ?Jnm.  8,  42533. 

D.  ?«ücn«flebcn  282 1*,  40932. 
5«brcc^t4298,  4312*. 
öernljarb  409  3o. 


öuffo  31331. 
gticbri^  40930. 
^einric^  1942.  —  35516.  ' 
ßubolf  27012-30^  27119.  —  35214. 
^(Den^leben  toon 
Äonc  31731. 
?Jaf^a4219. 

5l(»erid),    @d^uU^cig    tjott   SWaabcburg 
21217. 

Alvericus,  2)om^cnin  SKagbeburg  4232*. 
Alvericus,  3)e^ant  Don  6.  Dilicolai  in 
3WaöbcI)ur9  4297. 

^malaburg  1 1  25. 
t).  ^mcr^Iebcn  f.  ^amer^Ieben. 
».  «Hmmcnbotf,  Uldd^  425*. 
^mmenborf  t)on370i*. 
©eb^arb  37019. 

D.  5lmmen^lcbcn 

Uba  11315.  • 
b.  ^naf!afiu«  38  26. 
?ln^ifc«  1922. 
ü.  ^nttö)^,  üJlarfgrafen 

^cinrid^  1 33 1. 
<MnboIfu«  30  5lnm.4. 
«nWt,  Sürflen  304«   317 12,  31927, 
32025. 

Ibotf  13755. 

5llbtC*t  III  321  17,  32232,  323, 
324314,  3256-26^  326,  3372,  3447^ 
36213,  36812,  375*. 

«ttlbte^t  IV  375  6. 
»crnbarbV  317  315. 

S3ern^atb  VI  362  <anm.  2,  3909. 
®eoröl351  (f.«ttnm.2),  39421. 
§einric^ 1 1272,  yy,H  14123^  14222^ 

1485. 
^einrid)(?)  36213  (Dgf.5lnm.). 
3o^anne«351  ^nm.2. 
Ottol  16118,  1628-20^  1641*. 
6icgfrieb  1 164 12. 
eiegmunb  I  2923,  297  7- 14,  32|5-i8 

5Jnm.  1. 
©albemar  V  3755. 


486 


^crfoijcntocrgeid^niß  (^n^^alt —  SBorcft). 


Sigfridus  de  Anhalt  428*2,  429*, 
43 1« 

ma^ün  ®raf  ^Ibre^t^  ü.  ßinbo»  unb 
9Rm)^)m,  375  ^nm.  l.  37427. 
Anno,  cellerarius  eccl.  Magdeb.  42320. 
<Hn«bcrtu«  19i9. 
^ntenct  1021,  lli-s. 
«a^^elbc^,  ^ani  290»*. 
<atiftarc^u«  II 2. 
^rmlebct  16928. 

«atnolb,  mtü.  m.  33crgc  11 7**, 
^rnolb  (t).  Sarfen)^  SDombec^ant  in  9Kaft= 
bcburg  218  <Hnm.  2,  2339,  236*,  23812. 
5ttnoIbu«  1920. 
5lrnolfu«  J  921-22. 
D.  «arnflein  161«. 

«aibrcc^t  1596(f.?lnm.),  42530. 

2Baltf)cr  1597,  42837. 
5lrnu«  3026. 
«tfayata  9i3. 
?tuö^burg,  ©ifd^öfc 

b.  Ulrid)  5025.  • 
«Muguflu«,  Äaifcr,  1507. 
Qtjp  5222,  5325. 

SSaben,  SWartgrafcn 

©ernbarb  349i6. 
93aietn,  ^erjöge 

^an«  34911. 

^f>im\6)  6325,  6523,  66,  6920. 

.?>cinnc^(al^Äaifer$einn^II)692i, 
7314.28. 

^timiä)  34911. 

ßubtt>iö  (bei  JRci^c)  3S4i*,  3852'3. 

Dtto  öontWorbbcim  102. 
t).  ©aacnfleDt,  ®taf,  Dtto  11020,  ni^s. 
SBambcrg,  ©if^ofe 

@tt)ibiacr  9520. 

(Igbertiefttbrc^t]  133i  (^nm.). 

Dttoi  11626. 

Barbara,  ®cm.  Äurf.  (Rubolf«  III  \>. 

©ac^fcn  36823. 
ü.  33arbi),  ©tafen  25326,  272i5,  292io, 
32217,  3232*. 

%\{>xt^t  1875. 

»urdjarb  3443,  351. 

®imtber35l'i6,  39422. 

Sobann  363i-i7. 

ffialtbcr  13712.  —  42530. 

Domina  de  Barboy  4302». 
ö.  Sarlebcn   [ü.  SSarbelcbenl,  eitfabct^ 

4329. 
\>.  93arten«lcbcn,  ©ünjel  352 13. 


Bartholomeus  pincerna  425  5. 
©ccfcr,  ^an^318i. 
©e^ga  192*,  2010. 
SBcbrmann,  $einc  420  20. 

t).  Weichlingen  36612«  3876,  394  21. 

5nebn*2i7i. 
ü.  Weli^ 

Scml^atb  429*,  431 20.- 

tuno  16526. 
©enebitt  V  q?a:pfl  522a.3o,  53*6. 
©enebitt  VIII  qSa^fl  90  n. 
Senebitt  XIII  $a^fl  3398,  341  *. 
iöerengar,  Äonig  üorfStafien  49 12,  51  ^, 
552*. 

»etentrub ,  ©ema^lin  Ä.  ^ippin«  23 13 

(f.  tUnm.). 
33erfe338*. 
©embarb,  ÜÄatfgraf  862*,  3724,  881-12, 

89  26,  92*6.  . 

33crnbarb{93eint),  ®raf  IHi». 
©etnbatb,    3)ompro:pfl  in    SWagbebutg 

42710,  430«. 
©ert^a,  ®cm.  Statik  M  ©ropen  2910. 
»ertobalbu«  19i5. 
»ertram,  S3u(fe  371 12. 
D.  33efenrobe,  ?llbrec^t,  2)ombed)ant  in 

ÜJlagbcburg  1322. 
93ct)entcn  t)on,  Sbeling  3582?. 
93iüung57  27. 

Silringf,  Sodann  382 1*,  409*. 

r>.  SSi^marcf,  9^icülaud  208",  245*« 

249 16. 
.D.  93tattfenburg,  93ur^arb  42527. 
M^ilo  1920. 
Slumentbal,  Dtto  380 17. 
SSobe,  ^eine405i5,  416 3o. 
S3ö^men,  ^erjöge,  ilönigc 

©ole«lah>  I  48  \ 

©olc«lan)II662*. 

Dtofar  I  (Dbacfer)   123«    1251, 

1263-26^  1361. 
Dtofar  II  (Dberfer)  156i5. 
qjobiebrab  (@eorg)  387i2, 398, 399«, 

41312,  414  6. 
@tt)ato^)tuf  (etöen^cbolt)  109  21. 
2Brati«lato  (Fratizlaus  efte^.)  101 
5lnm.  3. 
b.  S3,onifaciud  22 15,  236,  2515. 
©onifaciu«  VIII  $avft  178. 
33onifaciu«IX  ^ax>^  294ii,  302»,  315», 

31628. 

©onifaciud  f.  Sruno. 
©onife,  fienge  1728. 
93ot^  (33uTg)  bon 


1.  '»an  ^welberge'  im  Ztxtt  berul^t  entttrter  auf  falfdjer  fiefimg  U6  lateinifc^en  Original« 
(A.  M.  190>»)  Bavenbergensis  epifcopi  ...  Ottonis ,  <Jber  bcr  (S^ronifi  f^attt  fca«  futj  MVxJftX' 
'gel^cnbc  Havelberch  no<^  im  ^inne. 


^crfoftcnöcrgcid^niß  (8or(!^  —  Surc^arb). 


487 


ßljriacu«  367  20^  368  4. 
5tt)an2132. 
Sodann  431 26. 

SGBaltbct  292  20. 
93ojel,  Werften  275 1». 
©ranba  ^lacentinud,  ß^arbinal  357  ß. 
©ranbcnburg,  93ifc^öfe 

SDobilo  (S>ubolin)  60  »6. 

93db»in  132i. 

(ßubplf  ü.  ©d^mancbetö  144  26.) 

(«i^mann  144  2?.) 

©emanb  144. 

Subtoig  237 19. 

^ittxiS)  II  250  Slnm.  2. 

^cinric^  III  325  «Mnra.  1 . 

Henning  ».  ©rcbot»  341  is  {<Unm.). 

(iWicoku«  t>.  S3ur9«boTf  341 16.) 

Sofeann  II  ü.  SQBalbau  341,  343» 
34627,  358». 

<Stct>ian  «obcfct  358 11. 
IBranbenburg,  ^arfgiafen  unb  ^urfütfieu 

I.  %ui  bem  ^^fanifd^en  $aufe 
<jnbred)tl  beredt  120*.  ' 
DttoII  1247,  127*. 
%{hxt6)tll  124?lnm.3,  141". 
<aibTC^tIII  1631*«  1671. 
Sodann  II  162 10-23. 

Otto  IV  mit  bcm^PfcU  1571, 161825^ 
1631719,167  2. 

fflalbemar  4  %nm.  X,  1943,  195^ 
20220,  203*  17,  2041-5. 

II.  ^u^  bcm  9Bittcl«ba*'f^cn  ^aufc 
ßubtt)igb.  «ttcltetc  203 10-27. 

Otto  b.  Saute  264  22. 

III.  ^u^bem^obenjoüern'f^en^aufe 
gticbri^  I  (^riebrid)  VI  Burggraf 

».<Würnberg)3322, 33319, 83521-28, 
312,  34313,  3451,  347*,  34910, 
35012,  3521,  3556,  36911,  3702*, 
37329,  37422,  3751. 
^riebrid)  II  33926,   385»,   399", 

41132^41519-26. 

'    «rnbre^t  3l^iUe«  33925  (<ttnm.) ,  3752, 
384,  3851,  399. 
Sodann  Cicero  42035. 
93ranbt,  ^cinridSi  3327. 
JBranbt,  |)cmnc^  4 1 2 1*. 
öranbt,  ^ermann  167  n. 
S3raunf(^tt)eiö  unb  Lüneburg,   ^erjögc 
15224,  282*. 
5llbre(J)t  (bcr  ®ropc)  160 10,  1622 

(%nm.). 
JBern^arb  (\)on  fiüneburg  f  1434) 

29930,  33215,  35013,  3745-8. 
(Stuft  tton  93raunf^tt)ciö  26520. 
griebri^  »on  ßüncburg  38912-28, 393 
29-32,  3941-11. 

gricbri^  (von  ^xmn\6)totx^ ,  8o^n 


2Ragnu«  II  (3:orquatü«)  297  7  w 
29S6,  29932. 
gricbri^  (öon  93raunfc^tt>ciö}  41025. 
^cinric^  öon  93raunfcij)n)ci9  (f  1416) 

29930. 

^einrid)  (bcr  gviebfcrtiac)  toon  iöraun» 

\6)m\%  40128,  40721. 
$einti(^  (bct  SWittlerc)  Don  Süneburg 

41916. 
^cinric^  (bet  Gleitete)  »on  ©raun« 

fd^tDCig  4 1 927. 
ÜJlagnu^  I  (bet  gtommc  tjon  93taun* 

f^mcig)  25325  (<anw.),  259i3. 
ÜWagnuö  II  (Jütquatu^,  tJon  ©taun- 

fc|n>ci9)  259,  260,  265. 
Otto  Don  S3taunf(fctt>cift  2828. 

(Otto,  ®cmaftl  bet  .Königin  S^^^inntt 

öon  0lea^el  2808  «Hnm») 
SBilbelm  (•^  1213)  130io/ 
.2Bitbelm  üonßünebutg  (f  1369)  259 
I     1112,  2601*. 

SQßüftelm  tJon  Staunf^wcig  350  n, 
3557,  37422,  38927. 

b.  93tebott) 

mim  3521*. 

^affo  35213. 
\>.  33te^na,  ®tafen 

Äontab  1674  (<Mnm.). 

Otto  12628,  138  «nm.  6. 
©temen,  gtjbif4)öfe 

Otto  II  üon  ©raunfc^weig'ßünebutg 
32518  (iKnm.). 
JBte^lau,  S3ifd)öfe  41328. 

Äontab3505  (5Inm.). 
de  Brezna,  Otto,  2)om^>ctt  in  SWagbe» 

butg  16525  («um.  3),  4292,  43117. 
©tieg,  -f>erjog  »on,  Öubtuig  3475,  34917. 
^tuno  f.  ®tegot  V. 
S3tuno,  @obn  Ä.  -^einti^ö  I  40 13  (t)gl. 

5toln,  ßrgbifdjöfe,  93tutto). 
©tuno,  ^eijog  262.  \ 

Jöruno,  ®taf  t)on  fflalbecf,  ^bt  »on  5tIo» 

ftet  ©etge211ii  (5(nm.). 
S3tuno  (löonifaciu^) ,  2)omiett  in  S^lagbe» 
'    butg  808. 
93tuno  771219. 
D.  S3ud)  157,  158. 
deBurch,  Bodo  423  28. 

©utc^atb,    ©uiggtaf   bon    SWagbcbutg 
11415.  _  1393,  42525. 

Burchardus     burchravius    quondam 

Magdeburgensis  425  1 '29. 
Burchardus  camerarius  42527. 

Burchardus,   JJom^ett  in   SWagbebutg 
42323. 

Burchardus,  prepositus  de  Brunswig, 

2)ombett  in  ÜRagbebutg  4232*. 
©utd)atb  787. 


488 


^erfoncntcrjcic^ntß  {«mgunb  —  t>.  (Süslebcn) . 


Surgunb,  «^erjogc  296 1».  —  386. 
r>,  ©Dem 

jmbn(^3l6w 

®cto  225  (iHnm.). 

^cinri*  380  3. 

3utta,  ÄcUnerin  be^  Äloficr^  OJIöhtc 
432». 

®dciUa,  Zo6}ttx  griebrid)  I  SWarfgtafen 
öon  öranbcnbutg  350 12^  374  23. 

Säcilia,  ®em.  ^enoa  fficngcl^  u.  6acfc» 

fcn  36821. 
eäfariu«  14210. 

^albc  öon,  SWowe  270 13. 
^atiytu«  Iiq[Jat)|l  llli3-2i. 
ß^ammin,  Sifcä^öfc 

aWagtiu«  352». 
Sa^)ijiran  bon,  Jo^nn  391  "^  392 13. 
Sari  f.  Ädtl. 
ISajiiticn,  Äönige 

gcnanb  149  20. 
Sato  6  M. 

de  Cervist  f.  3«6p. 
S^Utatiu^  1 1  24. 
e^rijiian,  üRarfgraf  55 12. 
b.  ßiül^,  ®raf,  |>crmann  339  ". 
b.  Slara  1533. 

Giemen«  IV  ^aj>|!  151  2022^  J5417 
Giemen«  V  $at)ft  I8021,  18I12,  J8233 
eiemen^  VI  (1)  ^a^jfi  (roobi  ©(^reibfcMcr 

für  3nnoccns  VI)  238?, 
Giemen«  VII  $apft  2783i,  ?79,  281». 
eiobiuMl». 
ßlobomcru^  1 1 24. 
©lobobeu«  111319. 

©ölefiin  III  ?a^fi  121 «  122*5   126 13 
».  (Jolbi^  356 17. 

Solomannu«,  $erjog  b.  *Pannonia  1495. 
ßonrab  f.  Äonrab. 

6^onjiantin  b.®rogc  293  42i5  44  w  22716 
(Sonjiantin,  Äai ferüon  ©ried^cnlanb  2322^ 
ßorbcburg  (ßorbcbut),  <peter352* 
föorb  375 11. 

Soröc^,  klebte  5628.  _  nßs. 
©orüinu^,  3o<>anne^  398. 
de  Cotene  f.  Äöt(>en. 
Crafto  f.  Äraft. 

6ran0  379^. 
©raffu^  7  2. 
arefcentiu«  70,  73  20. 
(Srinitu«  1 1  ß. 
Crispusf.  5trufc. 
arippffct3637,  36410,  366. 
©roffen,  ^erjögc 

3Benje«Iau^  349 1*. 
©Ufa,  SfJicoIau«,  (^arbtnal  39928,  4036. 
i.  fe^riacu^  55  6. 
S^riacu«  272  is. 


S)äncmart,  i^önigc 

<Ärnolb  6221. 

©ottfricb  373,  383. 

f^agnud  1138 

ÜJlargcrct^e  294  9  («nm.). 

«Ricolau«  11311. 
ö.  3)a^Ien»ar^leben,  ^kitii)  (Tidericus 

de  Dalwersleve)  429 13. 
b.  3)a^me  32030. 

3)anji9  t>on,  ^einric^  41230. 

2)ariu«  9  23. 

D.  2)af[c(,  2)ietri*  (Thidericus  deDaslel 

43127. 

2)au«,  Jöujfo  265 i2i9. 
3)efiberiu«  2320^  252. 
\>.  $)cücn,  ^ermann  253 17. 
SDiana  7 1* 
ö.  3)ie«f au  41738. 

SDietri*,  |>erjog  20  w  («Änm.). 

3)ictric^,  ^erjog  408. 

SDietri* ,  g3ifc^of  üon  ©erben  (Thiethar- 

^us  Fardensis  ecclesie  diaconus  A. 

S.  6388)  685. 

SDictricif),  üRarfgraf  ü.  »ranbenburg  1247 

(5lnm.). 
SDietric^,  ®raf  93 15. 
b.  2>ietfurt  163?. 
b.  3)ionDftu«  424. 

2)obcIebcn  Don(2>obeIege)2;i(  1 7325^  1 74«. 
2>onen  bon  ber,  $eter  403 15. 
b.  3)ominifu«  132 '. 
SDompni^,  3>ictri(i&  389  5. 
b.  SDoran,  J^einric^  21 221. 
^Döring,  q3eter419M. 
ö.  2)orßabt,  «Hrnolb  16524. 

b.  SDreileben ,  Otto  {Otto  de  Dreileve) 
42531. 

2)u!cinu«  1815,  18230. 

©benburf  Don,  $an«  2692430. 

D.  (Sbenrobe  (©werobe)  41728, 

eberbarb,  <«bt  ju  ßutter  113  Otnm.  3 

b.  (Sberftein,  ®raf,  5ltbred^t  1365. 

0.  @ber|iein,  ©eb^arb  1596  (f.  5tnm.  3) 

(Sbroinu«  34  20. 

@bit^a,  ®em.  £.  Ottoö  1 8I8,  46i9  48" 

ö.  (Sgeln  320  25.  * 

0.  dgger^borf  17611. 

2)!etri(^  21 2  22. 

^ermann  21 222. 
(Sgfart  (f.  (Sber^arb)  11329  (5(„„i.). 
ei^ficbt,  «^einri*  421 10. 
b.  ßilenburg,  SBcnb  331 13. 
etUta,  ©rdfin  ».  Jöernburg  115i. 
eUifa,  @em.  2)ebo'^  t).  @ubcn«tt>egen 

b.  eil^Ieben  (de  Eylsleve) 
»runo  42634. 


^erfoncntecrjeic^nig  (t).  (Silglcbcit  —  Tregor  V). 


489 


2)ictn(^  429». 
mhttt,  ÜJlarfötaf  10422. 
h.  eiifabct*  14713. 
©lifabet^,  Zoä^itx  ^utf.  gticbtid^^ö  I  öon 

öranbcnbwrg  347  *. 
^mbbcn  t>oii 

6onc  4162Ö. 

Henning  403  le,  409  «. 

3ot>ann  382 1*. 

SGBetnet  420 19. 
©mer^Icben,  ^tior  be^  SDominifanctflo» 

jiet«  in  SWagbebutg  397 12. 
@nneHn  f.  5lnna. 
*  englanb,  ÄönigeSOOS. 

9fli*atb  1234. 

Oli^atb  II  279  20  (?lnm.5). 
(5n«  11618  (EusA.  S.). 
^tcfe  59  *. 

(Erfurt  Don,  Äunj  404 12. 
(5rpi^  von,  .^eibcntci^  4295,  431 20  (f. 
ÜRagbeburg,  Srjbif^öfe,   ^etbefc  ». 

($rjilanu«3986. 
@fif 0,  ®rttf  82  7. 
ettctflotp  f.  %get«botf. 
@ugenm«l,  ^a'p^  116  ",  117  20. 
iSuacniu«  IV  q[Jat)fi  406 13- w  407  2. 
"  Webiu«  10815. 
^.  eufla^iu«  51 16. 

b.  ^abianu«51i6. 

«alte  16411,  16617  (^nm.),  nin 

§an«  3582*, 

SDflatt^ia«  35824. 
».  JaUcnbcrg,  -^erjog,  ©olf  22433, 225», 

22831. 
b.  Jalfcnficin,  §o^er  1433. 
Jaramunb  1 1 ». 

gar^leben  (gatbe^Icbc) ,  gubc!e2l33. 
gafirabc«,  ®em.  Äarl«  bc«  ©rogen  29ii, 

31 13. 

Jcie  f.  ©op^ie. 

Felix  f.  ©alig. 

Jclijc  t).  @abo^en,  ^a^jfl  4061*. 

Jcucrbafc 

SBerner  347  «. 

SBernct  403 16^  4095. 
glanbetn,  ®tafcn 

93albuin  79  20. 

gmonb  14010. 

^einri^  1441*. 
Jranfcn,  ^etjögc 

ßber^rb  46  9i5. 
%xantxt\^ 

Äatr  4 127-28. 

ßubtüig  (lefetcr  ^aroUngci)  67 12. 

q?biU^)pIl  140». 
ßubtoigb.^etUge  15422-24. 


Wlip^II  17827,  179. 
gratijlau«  101  ^nm.  3. 
ü.  griebeburg,  |>agcn  142 12. 
gticbti^  I,  taifex  117,  118,  1 198  120, 

1218,21522. 

gtiebti^  II,  Äaifer  135*7^  136*,  1372, 
138,  140,  l41i*-20^  1421,  1431218, 
145,   147512,  150,  151,  15323^  170. 

griebti^  (III)  »on  Oeflreic^,  ©egenfönig 
üon  ÖubtDig  Don  ©aicrn  188i9. 

gtiebric^  III  (IV)  Äaifct  3992,  40JI. 

gtiebri^,  2)onH)ropfi  in  aJJagbcburg  97 n. 

griebtic^,  2)om^cn  in  SWagbcbutg  42322. 

ü.  ®atcT«Ieben,  SBebego  4253. 
®eilo  28 18-23. 

®clbcfe2202(?lnm.).  — 43111. 
ü.  ®cra  387 18. 

$einn(^  385 13  (?lnm,  4). 
©erbrecht« 

5llbred)t2!35. 

(Sbeling  220  mm.  2,  221,  2223-8. 

©crburg,  ©c^mcflet  Ä.  £Hto*«  I  53 19. 

(Serbuig,  2lebtifjtn  bon  ©anber^^eim 
6920. 

©ctbatb ,  Zxn^^t^  M  Stsjiift«  SWagbc* 
butg  13915,  14012,  1419^  1463^  42326. 

®etmerölcben 
ßiliaj  41628. 

®eotg419M. 

$ctcr  409  3. 

©ctnanb,  3>ombe(!^ant  in  SWagbcburg 
42320. 

®ernanb,  %hi  bon  fRienburg  i486. 
®cto,  SWattgtaf  54211,  55^  2IH. 
®cto,  SWatfgraf  86  21. 
©eronciu«  522. 
b.  ©cttrub  1922. 

©ifela,  %f>(i)kx  Äarl«  M  ©rc^cn  27  26. 
b,  ®Icid?en3875. 

ö.  ©linbcn,  ^mxi^,  3)om^crt  in  ^ag» 

bebutg  12719. 
©logau,  ^ctjögc 
$einri*  34913. 

gfiumi)oit  (?)  34913. 

©tufcing,  ®obc  31729, 

b.  ©obenberg 

©art^olomäu«  42328. 

$einti^  423  28. 

ßubolf  423  28. 

b.  ©örenj  338  6. 

©olbfc^mibt,  aöüfe  346 1*. 

b.  ©ommern,  ^ermann  194  2^(?lnm.). 

©ottfrieb  (b.  »ouiaon)  105i5. 

©ottfricb,  3>ombed)ant  in  SWagbeburg 
42711,430  9. 

®radanu««Pai)jl95  2i. 

©regor  V  q3a^)ji  70  7-8^  71  ". 


490 


^erfoncntoerjcid^ttig  (®rcgor  VII  — -  ©cleoe).     ' 


©rcijor  VII  ^ap^  99  ^. 
©tegor  IX  qSaipjl  151». 
©regur  X  qiJapp  15528,  156  « 
Tregor  XI  qjavfl  266 18,  278  9,  28020. 
©rcgor  XII  ^aipft  339  »,  341  3. 
Otegoriu^  t)on  5Wcrfcburg  40?  (<anm.). 
©rimdbu«  ^i)'^  (%nm.]  •^. 
©Ti^^o  2127-30,  22. 

t).  ©toneberg  (de  Gronenberg),  ^ein» 

ric^  425  28.  —  4296,  431  22. 
©toning,  ^einrid)  317  30. 
ö.  ©uben^wcgcn  (aBobanc«»fgcn),  S)cbo, 

92  10. 
(^ubgemad^ 

@bclmg2203,  23920^  245  33. 
^eibc  221 7. 
©untrer  üon  6(f>matjburg,  tötntfd^er  Äö* 

mg204",  21635. 
©üntbct,  aWönd)88i8. 
®uibo,  ^?äpflli(i)cr  e^gat  1592. 
©unbdtad  872. 

®ünjte,  ®raf  74  2  (Guncelinus  A.  S*.). 
©i^lbencr,  Jobann,  ^ro))fi  ju  ffiörliji, 

$)omt)etr  in  üWagbebwrg  361  ^^{^nm.), 

3632(<Hnm.)-il 

ö.  §^abmcr«lcbcn  161 ».  —  216  <Miim.  3. 

^an^  254 12. 

Äonrab  332 10. 
^abrian  I  q?a:pp  27  23,  30  w  3327. 
^abrian  IV  $at>|i  118?. 

.^ateborn 

Otto  29015. 

2ubct3l82. 
^alberfiabt,  Sifc^öfe 

95cTnbarb49i9,  523,  574, 

^ilbcwarb  57i9  582i,  593,  6415-21, 
69 16-28. 

«Krnutf  7020,  762,  8229,  s33,  88, 
89,  915. 

Otto  1129. 

Äontab  1291. 

gtiebri*  II  14323. 

ßubolf  II  1668. 

^5llbrc(bt  III  254  «Munt.  3. 

ernfl  298*7. 

tRubolf  II  üon  ^Mnbalt  31 710,  3251« 
(3lnm.). 

?llbre*t  IV  ü.  SBernigerobe  332 1*. 

Sobann  t).$opm  371  3i. 
^alben^Icben  »on 

Olrnb  21924,  22O,  221,  2221*. 

95ufTc*213i. 

Äurb  344 1. 
D.  ^amcr^tcbcn 

Sriebrid)  137  12. 

2ÖUf)CIm  137  12. 
t).  |)arbcnbetg  40911, 


^arfjirob 

$an«  31730. 

2:ile419if 

».  ^ar^borf  (de  Hardestorp),  So^annc^ 
425  33. 

$arttt)ig,  5lbt  64  21. 
^at^cbat^  f.  ^irf^()al^.  ' 
ü.  b.  ■^atjburg,  ©rafen 
|>einn*  13013. 
|)ermann  130i3. 
|>aftmir  25  27. 
^atbmoba  39  3lnm.  1. 
$attt>igato  17i. 
|)aucr,  -Henning  17327. 
^aüclbcrg,  ©ifcbüfe 
SDubo  60 15. 
©ric^  82 12,  84 18. 
93urd)arb  II  250  2*. 
Otto  ü.  Olobr  350 16. 
eebb,  ®raf  54 1». 
^ebct«!cben,  ^anl  333»  (^rnn.). 
§cbtt)ig,  Zoä}\tx  ßubolf«  t).  @a(!^[cn  392 

(5{nm.). 
^cbtDig,  ©ema^lin  be^  ®rafcn  6icgfrieb 

55*. 
^ebtt>ig,  Zo^Ui  be«  ©urggtafett  Äontab 

üon  üJiagbeburö  211  is 
$cbn?ig,  Stowtet  bc^  Burggrafen  3Ran* 

fricb  Don  tWagbe^urg  211 22. 
t>.  ^cimburg 
^nno  262. 
®regor413iö. 
$cinrid)  I,  i^önig  8,  39 15  40—43,  45, 

46710,  21021,  ^]\^. 
§einridjll,  Äaifcr  74,  75*,  76,  77*, 

78,  79,  86,  88,  214. 
^cinri^  III,  Ättifcr  94 18/95,  96«,  1003, 
21422. 

^cinri^  IV,  laifcr  973,  98—108,  2142*. 
^cinric^V,  Staifcr  IO722,  108,  109,  110 

15-19,  2157-11. 
^einridj  VI,  Äaifer  121, 122i*  123, 124io. 

§cinri*  VII  tjon  ßü^eIburg,Äaifcr  181», 
1825,  1832,  1882. 

"^einrid^,  ©o^n  Ä.  ^einrid;^  I  40i*,  47  n. 
|)cinrid),  ©ruber  5t.  ^cinric^«  II  77  1*. 
iS>mxid),  6o^)n  ^.  grtebrid[>d  II  147613, 

15022,  1517,  1523-6. 
^einrid),  SRarfgraf  77,  787. 
|>cinrid),93urggraf  Don  3Wagbcburg  1 1 225, 

1141*. 
§einric^,  ®raf  693. 
|)einric^,  Äämmerer  »on  ©eeburg  (Heyn- 

ricus  camerarius  de  Seburch)  42329. 
Don  ^efclingen,  S)ietri(i^  (Tydericus  de 

Hekelinge)  4256. 
Helene,  SD'lutter  (Senftantin  be^  ©rogcn 

42 15, 


* 


^erfonenöerjeid^niB  (^el^frib  —  So^ianii) 


491 


$>el»)frib,  ©taf  11025. 
^elpfriDu«  191*. 
^cmcffenbor^,  §an«  35825. 
^ermann  üon  Öotfjringcn ,  ©cgenf  onig  • 
üon  ^mxiä)  IV  102— lO-J. 

^cftco,  ®raf  ton  aWcrfcburg  7§3. 
|)effe,$cmtict  367  21,  3635. 
Reifen,  ßanbaraf  »on,  ©untrer  34820. 
t).  ^cffcnem,  ©ottftieb  159?,  16525. 
^etil,  ^erjog  6623. 

§ibbc,  ^an^,  QSürgcrmeijler  üon  2)'lagbe= 
bürg  306  8. 

^icron^mu«  bon  ^rag  3435,  3483. 
>^Ubburg  i^iüthoxä)) ,  Jo^ter  ÜÄeinfricb^, 

S^utggrafen  bon  SO^lagbcburg  211 21. 
^ilbebcitu«  \\^. 

^ilbebotb,  3lbt  bon  Älojlct  öcrgc  105 15. 
^ilbebranb  (Tregor  VII)  qja^fl  10115, 

10217. 

b.  ^ilbegarb  1066. 

^Ubcgarb,  ©ema^lin  5tarl^  be^  (Stoßen 

29  *. 
^übcgariu«  22  22. 

^.ilberi*,  Äönig  bcr  granfen  22 13. 
|>ilbericu«  in-io. 

§itbe«t)eim,  23if4öfe 
Ot^njin  58 18. 

93ernn)arb  7 110,  78 12,  83i4i6. 
,     ®obc^arb915-i5,  11229,  1142. 
Ubo  10324-27^  1045. 
Ottol  162  7  («Hnm.). 
lyeinri*  II  I8621. 
3oHnn  II  25023  (3inm.). 
©erljatb  254Mtnm.  1,  255. 
Söflagnu«  40129^  407«  409i8'i9. 

.?>übe^teim  t)on,  öenje  2462. 

|>ilmar.  Sogt  be^  ©rjpift^  ÜWogbeburg 

1638,  1654. 
|)ilttub  22 1. 
|inricu«  30  26. 
|i^))olptu«  51 17. 

^iifd^^aB,  9Bcffe  3582?  (<anm.6). 
0.  focng!  23625  (5lnm.),  237  5i4. 
0.  |)0^enfel^  (Honvels),  ©erlac^,  Dom» 

^cHDon  ÜWaöbeburg  236  5lnm.  3. 
0.  |>ofecnjlein  , 

^Iger    (Elegherus   de  Honsten), 
2)omben  in  ÜJioabeburg  429  *,*> 
431 19. 
Otto  431  22. 

^ü^enfiein  (^onfiein)  bon,  ^anö  1722 
(5(nm.)-8,  1735-24  17414  17527^  isos. 

$olofernc«9i6. 

|>olf!ein,  $crjog  bon,  ^einrid^  405  24. 

ö.  ^oljenbotf  3343. 

§onotiu«  nq5ai)fi  112 10-21. 

|)ononu^  III  ^(Xp^  1481015,  1507. 


J^ojjger,    $cinti(^,    ©ürgermeifteT    ton 

Hamburg  40526. 
§ubo,  ®taf  693. 

^ugbfcttiii^  1121-26,  13—17,  188,  19« 
|ugc,.6cba(lian  2138  (5lnm.). 
^ugoUnu^,  93ifcJ)of!)onOjiia,  ^ä!pjiU*ct 

ßcgat  13211  ^Unm.). 
^unbcrtmatf,  ®eb^atb2217,  23921, 246i. 
|>unolb,  $criog20i3. 
$uff,  3o&ann  3422,  3436,  3482. 

b.  Snnoccnj  38  26,  46. 
3nnocenj  II  $a^fl  11223,  1135. 
Snnoccnj  III  qiJa^p  126«  132 10. 
ßnnoccna    III?    $a^    1472-8;  •  ijgi. 

^nm.3.) 
Snnoccnj  IV  ?Ja^jfi  151  9,  152 15. 
Snnoccnj  VII  31631,  325« 
3renc  (^ircnc),  ®em.  5taifct  8co'«  oon 

©ried^enlanb  293,  3424. 
3ring  1327,  14^  iß^  17. 
3rmgarb  878. 
3tmingaTb ,  2;odbter  2>ictric^^  oon  $Iö^» 

!au,  ©urggrafen  bon  ÜJlagbcburg  2122. 
3tnfricb,   Äönig  bon  J^ütingen  11 25, 

13,  14,  16,  17,  188. 
3rj:!eben,  $an«  403  « 
3faac416i6. 
b.  3fcnburg,  §emtic^  343«,  35327. 

3ftcob,  föarbinal  1514. 
3acob  bon  bct  ©olbcnen  Seu(3^tc,  ^xm 
bc^  S^ominüaneTfloflcr^  in  ^agbebutg 
397 13. 
b.  3090*»,   S)ietric^   (Tidricus  de  Ja- 

gouwe)  429  12. 
3an5 
-    (Jone  173. 
Henning  1729 
[Reiner  220  3. 
t.  3erid^ott>  423. 
$an^l34  7. 
9flubo4)M25  5 

3etfbf  f.  ©ß^men  (qSobicbrab). 
3oa4)ini,  SWönd)  14o25. 
3ot)annc«  XIiqßa^ft5l,  52. 
3ot)annc«  XIII  qiJapfl  53  3o,  55,  564i9, 

5711,  5926,  60  4. 

3oi)anneö  XV  qSa^fl  70  5. 
3o^anne«  XVI  qSabji  7027. 
So^annc«  XXII  $a:pf!   187  8,    i$82o^ 
198  22,  1995. 

3o^anne3  XXIII  q^a^fl  3394-9^  340, 

341,  34515-17. 
3obann,  Stjbif^of  oon  3«ufalem  144 

1016. 

3oiann,  2Beit)bifc?)of  bon  ©bton  250  25, 
Johann,  ojlrömifd^er  Äaifet  61 4. 


»-f. 


492 


^crfoncntocrgeici^niß  Oo^^ann  —  ?anb§6erg). 


Seiann,  $erjog  Don  ©örlife,  Goljn  Ä. 
Äarl«  IV  26426,  29120. 

3ot>ann  ber  ^I(^^mi|!,  ©o^n  Äurf .  grieb» 
tid^^  I  üon  Sranbcnbuta  347i5  (<annt.), 
3752,  39917. 

Sodann,  Suraaraföon©ibi6enjlein  t2&6. 
3obann  »on  SWarburg.  2)om^cn  in  SWag* 
bebura  275  5,  208 12. 

Johannes  Teutonicus.  156. 
Johannes  thesaurarius  429 11. 
3orban  t)on  QucbUnburg  200*. 
Sorban,  9Wönd)  151 1. 
Subita  9 16. 
Suliud  (ßäfar)  7,  9  7. 
3ulo  7  3. 
3utbcn«  (3otbcn^) 

3ltnb ,  93üt8ermcijicr  in  SWagbebutg 
3622. 

5lrnb  (bet  Sungt),  ©ürgcrmcifier  in 
aWa9bcburä3842,  3918. 

b.  Suflina  (3ufta)  54*  (<Änni.). 
Sufiinian,  ofltömifc^er  ^aifcr  144  7. 

D.  Äafcrnburg,  ®raf,  ® untrer  1296. 

5taian  34  6. 

^a\,  '^an^  405  22. 

ü.  Äalintin,  ^cinrid^,  OWarfc^aU  133*. 

Äammcrmcifler,  ßaubcru^  416  29. 

Äamt)C  306  23. 

t).  5tare,  gricbric^  139  2,  14315. 

tail  b.  ®roge  1 19,  8*,  11 «,  20 1,  23  5, 
24— -29,30*,  31,  3212,  33—38,  39*22^ 
43—45,  732,   74I6,  98*,  10331,  1105. 

Äarl  IV  taifer  199 low  204,  207  24^ 
20822,  22433,  2251,  2381,  24619, 
2476,  25127,  26420  K  2666,  26915-29^ 
27222,  275  26,  279111*,  2885,  297*, 
330  2,  334  w   34213. 

tarl  (OWartcU)  19  2*,  20 10. 

Äarl,  6ot)ntarI«bc«  ©rügen  2917,  331*, 
34*,  37  9-15. 

Äarlmann,  Äarolomann,  Äaroinann  (®  o^n 
Äarl  SWartclt«)  19  25,  20,  21,  231. 

Äatlmann  (93rubet  Äad^  be^  ©rogen) 
23  5,  24 16. 

ÄcHer  »om 

Sart^olomäu^  416  2?. 
®crtf c  393  35. 

ßubefc347ii,  35827.  —  4093. 
SRuboIf  292  20,  308  12. 
J^oma«  4191* 

b.  b.  Kemenate,  ©iartin  349  Qlnm.  2. 

5?cfelin9,  aSöcffcfc  175 11-27. 

ÄcttelM,  gricfe421io. 

%lbre(S()t,  SDom^crr  in  ÜWagbcburg 
1597  (<Hnm.). 


öcrntatb  [  Bernhard  us  de  Ketelitz) 
4296,  431  21. 
Äit*t>of  (Äcrf^of),  3acpb  37721. 
b.  Älöfee,  ©cb^arb  28527. 

^lumpfilbct 

^an«  40315. 

tlauS  213*,  367,19  23.  ^ 
b.  Änefebecf,  ßubotf  25226,  253. 
D.  Äoc^ficbt 

$an«31Si. 

Äonrab  425  5. 
Äöln,  (Srjbif^öfc 

93runo  53 17,  542. 

®eto  5512.* 

^nno9630,  97  9. 

engcl^atb  1466. 
5^önia 

iöctc  (»ctcfc)  1723,  1735. 

93ette229i8  (<Mnm.). 

a:onc  290 15. 

SBcffefc  (2öe«fc)  1723. 
».  ^ötben,  ÄonTab(Conradus  de  Cotene) 
4252. 

Äolup,  Slil  1 70 12. 
ÄoncgratDc  398 15. 
Äcnrab  I,  römifd)er  Äönig  40ii6. 
^onrab  II,  Äaifer  93*  94i7i9. 
tonrab  III,  taifet  1125  1  Mio«  1 153^ 
1165,21520. 

Äonrab,  eo^n'Ä.  #ei^iri^«  IV  105 1.  • 
Äonrab,  ^crjog  6623. 
Äonrab,  ©urggraf  bon  ÜÄagbeburg  212i. 
Äontab,  35omcuj!o«  in  ÜWaabcburg  42322. 
Äontab,  $roijf!  »on  SDhlbcnfic  42323. 
^onrab  28 1». 
tonfec,  5tuno  364  9. 
Äorlingcn  von 

®i>be,  Jöütgetmeijlcr  in  SWagbcburg 
25722. 

Äuno  2203. 
^ofce,  $ctet  361  n. 

Äraft  (Crafto),  S^om^en  in  SWagbeburg 
423  22. 

Bremer,  3acob35l3. 

ü.  Äroftaf,  Äolct  287  3. 

Ätufe ,  ^ermann  (Hermännus  Crispus) 
42910,43125.    , 

de   Kume,   Henricus,    miles   422  15 
'    (^nm.) . 

tunigunbe,   ©cma^Iin  ^.  -gieinric^^  II 
7813,  9415 

Äufdbjic  f.  Äon^e. 
Ä^ti^,  3of)ann  84425. 

2amb  (8am)  OWori^  403 16,  4095 
ßammfi^ring  von,  ^einricijj  432 12. 
iPanbfrib  223. 
ßanbc^betg,  SWartgtafen 


^cifonentjcrgcld^niß  (Sanböberg  —  üWagbeburg) . 


493 


SDietricb  164i3i6,  167313  168  3. 

Äontab  126  7. 

ü.  ßanb^bcrg ,  ^cimann ,  2)omtetr  in 

SWagbeburg  130 1. 

Öa^)^e,  SöutiJ^arb  teu«  (<Hnm.),  167  8. 

ßauban  f.  Öoben. 

fiauenburg,  ®raf  toon  152  {^nm.  2). 

ßebu^,  93ifd)of  \>on,  Jo^nn  358". 
ii?c<]^o37io. 

ßcincü.  b.,  <&an«  290  is. 
Öeignig,  öurggraf  öon  1676". 

ßCO  I   q?a^fl    11«,    3328,    3428,   35  »3  24^ 
37  6  w   5130,  52  W   53. 

Öco,  i^arbinatpticjtcv  unb  ^ä^jUic^er  Öe= 

gat  132"  («nm.i 

Öiegni^,  ^erjog  öon,  9(lu:pred)t  3682*. 

ßinbott)  unb  9lu\))?in,  ®raf  Don,  ^Ubrcd^t 
374  26.  . 

^).  ßinbütt)  (de  Lindouwe). 

®eb^rb  (Gevehardus)  159«  429*. 

®ünt^cr  (Guntherus   cellerarius) 
15910,  43117. 
fiinbott) 

$an«  38213  39028,  3912-7. 

ZiU  4093. 
ö.  Öintbor^  (?),  ®unn>tec^t  13417. 
D.  b.  fii^tJe,  Setn^atb  12023. 
2ipj)ült  225 19. 

ßitbaucn,  ®ro§bctjog,  Söitolb  3295. 
ßiujo  53  29. 
D.  b.  ßoben  (ßauban?),  ^erjog,  $an« 

34917  («anm.). 
Öobcte^tBoltmat  371311. 

8ofc,©etmann  41915. 

ßot^arlll,  ^aifct  11125,  1121,  II31, 

2151217. 

Sotbat,  Äönig  ber  ^ranfen  19  i*-2o. 

Sot^ar,  ®taf  596. 

Sotbar    (Sutbatiu«,    ßutbet,    ßutbart, 

ßiut^atiu«),  ®raf  74,  80 1«. 
ßowc 

«aibrcc^t  21219. 
.&einti(^  21218. 
30  bei  21219. 
ßucca,  ©ifc^öfe 

gcrbinanb  34923. 
ßubolf,  eobn  Otto*«  be«  ©to^cn  49 12. 
fiabülf  (Liudolfus),  2)i)m^en  in  SWagbc« 

bürg  42322. 
ßubtt)ig  ber  fromme,  Äaifer  27  25,  38. 
ßubtt)ig  (ba^Äinb),  römif^erÄonig  39i6, 

401. 
ßubtt)ig  IV,  Äaifer  188i9-20,  203  26-31. 
ßubtt)ig  (Ludewicus),  5)om^crr  in  ü)^ag« 

bcburg  42322. 
r>.  ßübcri^  289 18. 

ßüneburg,  ^erjoge  f.  öraunfc^weig. 
ßutter  von  (de  Lüttere) 


^rnolb  (Amoldus  scolasticus  S. 

Nicolai)  4298. 
!Dictrid)  (Thidericus)  43126. 

ÜRä^rcn,  SWartgrafen  von 

3obil291*,   30023  («nm.),   320, 

331815. 

qjrocop  305 1. 
SWagbatena-,  Sto^ter  Ä.  tarl«  VII  r>on 

granfrei*  398«  («Mnm.). 
SD^agbaleua ,  3:o4)tcr  Äurfürfl  Jriebrid)  I 

öon  iöranbenburg  350 1*. 
ÜWagbeburg,  Srjbifid^öfe 

^aibrecbt  I  (kalbert)  592225,  609i3, 
6213,  63  9,  6418-26,  1146,  214*. 

(Sifeler  655-20^  72,  742,  75,  76i9-3o^ 

2147. 
3)agan  75«  76,  778-i5,  78i3  8026, 

81,  8227,  8711,  952,  21510. 
2öalt^arb  83,  84,  87",  952,  21413. 
(2)ietri(^84i8  21416.) 
®cro  92,  8421-22,  S712-25,  88,  892*. 

91,  92  7,  21418. 
^unftieb  92 16    9423,  952*,   962, 

21420. 
ßngcl^arb  962,  978,  214  23. 
SBerner  (Sößefelo)  97,  995-io,  10027, 

21425.. 
^arttpig  99i3i6,   103*'",    104 10, 

106,215  2. 
Hartwig  (?lbt  ».  ^er^lb,  ^egenbi« 

fc^of)  10412. 
^einrid)  1 106i5,  I073i,  10822,215*. 
Qtbelgot  10915,  111*,  2158. 
«Rübiger  (JRotger)  1115-25,  2159. 
iRorbert  II2216  113,  2l5i3-i6. 
Äonrab  I  t)on  Duerfurt  1 13'*,  114, 

1155  2125,  21519. 
Jricbri*  I  115 1722,   ne?,  1175, 

21519. 
SQBiAmann,  ®f.  t).  ©eeburg  117. 

11812,    1192*,   1202*,  12121-23, 

122,   146*,  21522,  328*,  42310. 
ßubolf  1 229-20,  123,  1252- w  12623, 

127*    1286,   129,  1305    21526, 

423  13. 
^Ibrec^t  II  t)ün  Ädfernburg  129— 

131,  1321*,  13368,  134—136, 
13913,  141,  1429,  143,  144  28, 
145,  14612,  21529,  4238. 

JBurc^arbl  148",  21530. 

OBilbranb  148 1*  21532. 

ülubolf  D.  SDingelf^cbt  152i*,  2153*. 

gf(m>red^t,  ®raf  \).  SWandfelb  152  « 
15315,  154  16,21536. 

Äonrab  II  to.  ©ternbetg  154i5-2i,  1 58 
32,  159*,  1603-8,  2161,  424,  425. 


494     ^evfoncnöevjci^niö  (äJ^agbeburg,  ©rsbifd^öjc  —  SWcigen,  2)?ar!giafcn) 


©untrer   ü.  ©^»alcnbcrg   J57  \ 

1(5018,  161  11,  16210-29^  2163. 

©crn^tb  D.  2BöIJ)e  162^1,  I63i3, 

1642,  1657,  2165. 
Qx\6),   2Warfgraf  t).   93tanbenbuTg 

15827,  15912,  160,  170  22,  ni  i^ 

176«   17S3,  21211,  2167,  24016. 
g3ut(j()arl)  II  ö.  ©lantcnburg  177, 

17812  1*,  216». 
^cinri*  II  D.^nbalt  1 W-25,  ISOis, 

216",  42726^  4316. 
g3ur<]^arb  III  ».  ^^ra^jlau  180  iß, 

181,  1836,  186719,   187*,  18912, 

1901»,  1915,  19714,  19818,20115, 

20923,  21613,  24335,  2832»,  362», 

4308. 
|)cibcfeD.  (Sn>i^  197»,  198 1. 
^mxii)  \>.  6tolberg  1982(<ftnm.)  -8. 
Otto  ».^cn  123,  2*-7,  1986,  199 

5-28,  201 719,  20224,  20327,  2042, 

21616,    23214-21,    2331,    234  26, 

237  715  2386,  26410. 
3)ietn^  19910,  216i7  229«,  23417, 

2355    23622,  237,  2387-13,  24126, 

246,  2508,  25525,  2561014,  257 

6-27^  2856. 

<aibrcd>t  III  ».  @ternbctA  19918-2*, 
207,  21620,  25622,  2578- 13,  25815 
26030,  262.       '   • 

q^cter  207,  21622,  26111,  26226^ 
263,  265,  26622,  267  5,  2685, 
2703,  2712-4,  2722-Ö,  27310,  274 
9-20^  2753,  27631,  2801219,  281. 

öubwig,  SWarfgraf  ü.  Onei^en  20823, 
21623-26,  26616,  28019  281,  282 
18-28,  2834,  28410-20,  285 118. 

griebridj  II  (93.  t).  2Äcrfeburg,  fc 
wäbltcr  t>on  aÄagbeburg)  209 1, 
21631,  28520-28,  2867. 

^Ibrcc^t  IV  ü.  Ducrfutt  2096, 21633, 
286,  28712,  289—290.  2922  294 
1-20,  295716,  29610,  29S18.  30420, 
3094,  31121-23,  3141,  3153,  31612. 

©üntber  d.  ©c^warjburg  31118-22, 
315—16,  31820-27,  32331,  32525, 
326  8,  3282,  330614,  332613, 
335  21-27,  337  u  33815  3454; 
34915,  35828,  359  *-7,  3603,  361 
5-6,  363 112,  364  2*,  365  6,  366 
1621,  36724,  37910,  3818,  3843-7, 
390  8,391*. 

griebricb  III  t).  ©eidjlmgcn  3849, 
3859,  39122,  39615-21,  3999,  400 
17-23^  40314,  409 16. 

Sobann  r>.  93aicrn  217*,  40926,  415, 
41610. 

(5rnft,  ^ctjog  ü.  Saufen  416,  417 
715,  418—419,  42022  28. 


5llbtccbt  V,  SWaiffttaf  \>.  öranbcn« 
bürg,  ßarbinal  420  3*,  4218. 

SWailanb,  (Srsbif^öfe 

JBartbolomdu«f  üon  dapxa  3492*. 
SWainj,  6vjbif(böfe 

2öUbe!m  5025,  5I*  53  is,  56,  58 iß 

2BiÜigi«  75 12. 

dtfenbalb  88*. 

©iegfriebl  10230. 

?»bre(bt  (Velbert)  107  9. 

etegfrieb  II  1 35  24, 

«Mbolf  I  üon  9iaffau  266  lo,  281 2-6. 
SWancifclb,  ©rafcn  üon  272",  3172. 

©uTdS>atb  14212. 

©cbbarb  418 17. 

Jftupred^t  (Ropertus),  2)omberr  in 
9»agbeburg  429 1. 

93olrab  41818. 
ÜWatcianu«  11 15. 
ÜÄatgarctbe  1816. 
ORartomir  1 1 6. 
a«artinIV?Japjll71*. 
ORartin  V  5Jai)fi  345i2i5,  3465-21,  34923, 
35625. 

üJlafcibwi^,  ^einrid)  364  9. 
imatewi^  f.  aWaf^wi^. 
ORatbilbc,  ©emabUn  Ä.  ^jeinricb*  I  40i3, 
4232,  47  w  5319,  5626,57  2. 

ajlatbilbe,  Zo^ttx  Ä.  Otto«  bc«  ©tofeen, 

«ebtiffm  »on  DuebUnburg  67«,  689- n, 

691*,  717. 
SDktbilbe,  SWarf gräpn  1 35  5. 
SWatbitbc.  ®räfin  \>m  6eeburg  1 1 7 16. 
ajiatbilbc ,  Zo^tti  be«  öurggrafen  Äon« 

rab  öon  ÜRagbeburg  211  is. 
üKatbilbc,  <Mcbtiffin  be«  Stlofini  ^iö^U 

4328. 

OWatbic«  (be  lange  m.)  370-372. 
^an«,  fein  @obn  37023,  37232. 

b.  aWauritiu^  144*. 
aWauri^ 

^mi,  93ürgerinei)!cr  <>on  3Wagbc= 
bürg  404 13. 

Zi)oxaa^,  93ürgermeij!er  t)on  SWagbc 
bürg  420 19. 
UWayimilian  I,  ^aifer  417  36. 
ÜÄeinfrieb,    Söurggraf  von  ÜÄagbeburg 

98  22,10211,211. 
3Uiei^cn,  93if(böfe 

©ur^arb  60 1*. 

«Mcgibiu^  832. 
ÜJici^en,  SWarfgrafen 

%\bxt^i  (bcr@t9l}e)  123  »10. 

SDictricb  1306,  1344^  14021,  1439. 

erfarb  I  74. 

ddaxt)  II  95 11. 

griebrid^  {ber  @ruftbafte)  20 J  «. 

gricbric^  (ber  6ttenge)  279 18. 


^erfonentjcrjcid^nig  (SWcigctt,  SRarfgrafen  —  ^afd^aliö). 


495 


Sriebrt*   fber  Streitbare)   349  **, 

35315,  303,  jü9. 
^einrid^  1262. 

Stoniat  (feer  ©rofee)  H  6  8  u  7 17. 
SBilt^elm  (ber  ^iid)t)  349 15,  353  JS. 
Söil^elm  (ber  ^indugiöc)  300,  304i5 

3055,  324  3,  32520  (<Mnm.). 

SWetlenburg,  ^etjöa«  1431». 

^einri^374i3. 

SReran,  •^er^oge 
Otto  144  «7. 

SWercuriu«  1829. 

OJlcronöu^,  Äönig  ber  granfen  1  Iß-^^. 

SWorfcburg,  ©ifd^öfe 

Sofo  60 13-30. 

©ifelcr  6031. 

Jt^ietmar  82 19,  21111  (5(„tn.). 

griebri*  I  i68i  («Unm.). 

Otto,  ®raf  öon  ^o^cnfJein  325 19 

(5lnm.). 

Sflkolau«  362 14  (<»nm.2). 

Ibilo  t)on2:rott)a  41013. 
ÜKer^,  ßeimbarb  4219. 
OWc^,  ©ifc^ofe 

2)ietri^I57iM^nra.). 
mä)ad  $atriciu«  34  23  (^Hnm.j. 
i).  ÜWinia«  51 1?. 
SDUjlmer  50*(3lnm.). 
ÜWi|eborg  50*  (^nm.).  . 
SWolen  üon  ber,  ^Ulbrcd^t  389ß. 
SWori|i  f.  OHauri^. 
ü«üt>l^aufen,  Äammmr  t>on  161 1^. 
ÜKüüer,  3«J^ann  421  9. 
SW^labac^  37 16  CMnm.) 

9?auOTburg*3ci^/  93if(böfe 

^ugo  I  60 14. 

©üntfjer  99  w. 

enöel^arb  132  (^nm.2). 

Sodann  II  362  is  (^nm.2). 
fRea^)el,  Äönije 

Sobanna  2906  (<anm.  2  unb  3). 

Äatl  »on2)urajjo  (dellapace)  210^ 
(^nm.). 
i«ebu!abnejar  9 12. 
de  Nemezene 

Wernerus    et    Wedego    fratres 
42331. 

fRicolau«  V  $a:pjl  391 16. 
D.  *Riegripp 

^eibefc  (Heidenricus  miles)  16525, 
42532. 

$emri(ib,   2)i«nberr  in  üJiagbebutg 

4296,  43121. 
de  Nienburch  (de  Nyenborch) 

Otto,  ©anonicu^  i£>on  6t.  5iicclai  in 

aWagbeburg  429  7. 
2Berner  42330. 


ü.  ISRicnbor^,   SDom^err  }u  SWagbeburg 
236  25. 

^o\ttn,  aJitttf^att  ber  @tabt  SWagbeJburg 
3689. 

^lürnberg,  ©urggrafen  296 19  (^nm.4). 

Dctatjian  (qjapjl  Sobann  XII)  52 18. 

Octaman,  ©arbinal  2104-9. 

Oba,  ©ema^Un^erjogßubolfe  öon^ac^» 

fcn  3825. 
Dbbar  50  is. 
Dbilie,  q?eter  1855. 
DboIfu«309  (<anm.4). 
Oebiiffelb«  üon,  $)ermann  22620,  22721, 

228  13  15. 

Dill,  ^erjögc 

Äonrab  350*,  36827. 
Dejtreic^,  ^erjöge " 

Öeo:poIb  150  9. 

gricbric^  340. 
ö.  Oettingcn,  ®raf,  ßubwig  349 1». 
Ojfefa,  ©emablin  |)crjog  ^llbrec^t^  bon 
(Sa4)feu3503,  36826. 

ü.  0^)pln,  ^onrab,  !Domcupo^  in  9Wag« 

beburg  13^5. 
Drofiu«  82. 
D^munbu«  28*. 
D.    Dftrau,     tonrab    (Conradus     de 

Ostrouwe)  425  3. 
Dten  üon,  San  1389. 
Dtbarbu«,  m6n^  ju  Äloper  öergc  65  n. 
Dtbbern  144  21. 

Dtt)ricu«  (OchtricusA.  S.)  64  25,  65 1. 
Ottericu«  (Otkerius  A.  S.),  Sif^of  523. 
Dttolber^roge,  Äaifcr  120-24^  2»,  8 

16-17^  92.W  3821^  40214,  41,  46—49, 

51,  52»,  5423,  659,  5626,  57  26,  5815, 

59 16,  604,  619,  62,  6316,  7418,  8524, 

9121,  922^  985,   11457^  21021,  211 

56,  2143,  2419,  2422.      • 
Otto  II  Äaifer  46 1,  51 3,  53 16,  56,  605, 

6317-23,  64^4,  65,  6710,  214?. 
Otto  III  taifer  667i8,  674,  68 1,  69, 

70,  734,  73,  7417,  2149. 
Otto  IV^aifer  124i3,  125,  126,  130«, 

13213,   134,   1353,   136—138,  1395, 

140—142. 
Otto,  ^erjog  (üon  tärnt^en)  706.. 
Otto,  ^arbinal  1514. 
Otto,  2)onn)ro:p|i  in  ÜWagbeburg  42320. 
Otto  Bauwarus ,    canonicus   ecclesie 

Magdeburgensis  42321. 

^abua  »on,  ^ani  375  «. 
b.  q^antdeon  5 1 16. 
ö.  ^arc^em,  2)ictri^  420. 
q?af^aU«II  *avp  HO», 


496 


^crfonentoerjeicj^nig  (^affait,  53if(^8fc  ~  S^lbbac^) . 


?Paul  II  q^apfl  4 1 3  29. 
^crfif,  $an«  2132. 
$ctcr,  gürfl  ber  «Polen  11525. 
5Jcter  (Don  5lmien«)  105  7. 
«Peter  au«  «Prcugen  376  «lo. 
«Petroculu«  9. 
«Pfatjgtafen  am  dt^ein 

^einric^  1221?,  135". 
fiubwifl  341*9. 
<pbUi^>^)  II,  tömifÄet  tönid  12327,  124, 

12517,  126,  12720,  KJÜ7,  1303,  13 PS 

132,  136". 
$ileu«,  (Sarbinal  280 15  (%nm.),  281 10. 
«Pi^jpin  (Don  ^eriflaO)  1923. 
<pippin,  Äönifi  bcr  granfen  11  7,  20,  22 

—24. 
«Pippin,  Qeiin  Ä.  tavl«  be^  ©rogen  27 

23-34,  31  6-20,  34  4- 13. 

qSiu«  II  *apil  399 13. ' 
».  *Pfaue,  D^lic^arb  (Richardus  de  Plawe) 
42327. 

^).<piö^fau,  ®rafen 

23etnt>arb  115». 

SDictric^  2 1 1 18-24^  21 2 1.. 

^el^Mid^,  Burggraf  bon  ÜJlagbeburg 
11025,  2121. 

Hermann,  ©urggtaf  b.  W.  1 10  25. 
r>.  «piot^o 

ÖJeb^arb  355  le,  380  w. 

«Dtatt^u«,  2)om^en  in  üRaabeburg 
41220. 

t).<Po(enj,  ^an«3384. 
«Polen,  ^erjöge,  Äönige 

«Bolefktt)  I  (ß^robr^)  72«.  23,  77 
2-6,  79  9- 10,  802,  83»,  8425^  8927. 
©oleflaw  III  11330. 
aWiccjiflaw  I  (SW^feco)  65«  66»3-24, 

67  5^  68 1. 
ÜJliecjiflan)  II  (SDflijfeco)  85^9,  89i*, 

93    94  5. 
9ßlabi«taui  V  3agieUo  329  *. 
«Pommern,  ^erjoge  II622. 

öugi^lan)  (iöucfglaff)  (Don  @toI\>) 
374  13. 
«Pom^jeju«  72. 

«Pofen,  Sif^öfe 

Sorban  60  w 

«anbrea«  349". 
r>.  «Pou4  Otto  167W(«»nm.). 
«Prag,  6rj()ifc^öfe 

So^anne«  «Rof^cjana  39821-26, 39912 

41318. 

b.  «Prebö^I,  ©ö^  33822  (Q(nm.). 

«Priamu«  1 1 1^. 

«Proj)u«  10919  («Änm.). 

ö.  «Putli^,  C^a^^ar  ®an«  33122,335,343. 


CluebHnburg,  9JebtifTmnen  7412  1512*. 
Ducnflebt  »on,  ^ermann  371 12. 
0.  Ducrfurt,  ^ble3l72. 

33ur(^arb{93offe,©uflfe)160i2  («nm.), 
16524.  —  JB.,  «Burggraf  bon  «Wag» 
beburg2l2  6. 
93o|e  3445. 
JBruno  41817-34. 

Oeb^arb  11315.  —  1298.  —  13520, 
1682.  ~  42325  (Gevehardus  de 
Querenvorde) .  —  429  3  (Geve- 
hardus de  Querenfort,  canoni- 
cus  ecclesie'Magdeburgensis), 
43023,  4311«. 

©er^jarb  12720-22,  128  3.      ^ 

^&an«  31029,  311  10,  3122,  3I3i. 

Äonrab  129 1013. 

Solrab,  S)omfc^ofafiicu«  in  «Dkgbe* 
bürg  254 13. 
D.  Duiftow  33126,  3343,  3351. 

SDietri*  33622,  338,  34328,  34412. 

§an«  33511,  336,  338,  3391,  34327. 

Henning  336916. 

b.  9lat)en^berg 

JBobo  1282. 

^einri^  128  2. 
0.  fÄebetin ,  3«>^ann ,    !Dombe^ont  in 

«Wagbeburg  344  24. 
ü.  ülebern 

5ricbri(ft  (Fridericus  de  Redere) 
42911,  43125. 

^an«3356. 

Äonrab  166". 
«Rebigafl  50 19. 
«Rebing,  2)omcufto«  in  SWagbeburg  82*6, 

83*. 
\>.  9«egen|iein,  ©rafen  290 10,  3723i. 

^ihn6)t  167  5. 

Ulrici^l618. 
«Reigenberg  (Reginbern  QHe^.)  40  n. 
gfleinbob,  Olbt  üon  Älojlcr  JBerge  128  7. 
«Rcin^ilbi«,  ©cma^lin  Ä.  i^mxi^  I  409. 
iRein^borf,  «Watt^ia«  432 13. 
t  aiemigiu«  1 1  n. 

b.  «Ret,  @raf  22910  (<Änm.) -25, 230, 2311*, 
2356. 

IRi^arb  bon  (Sornroaüi^,  romifc^er  Jtonig 
15523. 

«Rid^arb,*«abt  be^  «Wori^floller«  in  ÜRag« 

beburg59i6i9. 
9flic^arb,  Domren  in  «IRagbeburg  1593-5 

(5lnm.3).  16525  (5lnm.3). 
Sdic^arb  115  23  (5lnm.). 
de  Richouwe 
Hinte  42532. 
Wedego  425*. 
«Ribbad)  (RicdagusA.  S.)  ÜRarfgraf  6628. 


^erfonentocrgeid^nig  (9liga  —  i).  (Sd^ra^>tau) . 


497 


Sodann  :i4625. 
Ritzerus ,  scolasticus  ecclesie  Magde- 

burgensis  125  28. 
iRübcrt  Don  ®cnf.  ßarbinal  27825. 
to.  IHoc^on),  Stewart»  334  3,  11352  25. 
9f{obc 

Ztfomai  409  2. 
9flo!,  Slau«  27519. 

39027,  3912-7^  ^0413   4093. 
JHcincfc  173  26. 
Slonc  (:Tionen)  Don  (Don  ^en),  ^einricf) 
292  23^  309  26^  31S3. 

33artl)olb  2217,  23921,  290 15.   — 
3782. 

§cinc  213*, 
t).  mofcnbetö  29126. 

9lofenberg  Don,  2Bi(l)clm,  S^cunerföni^ 

421  *. 
jRotöanber266  (<Unm.)  •". 
JRotDe^  f.  SflotDe^. 
JRuboif  I  tömif^cr  Äonig  15524,  1502  ti^ 

17010,  17122,  2151,  425  26. 

iRubolf,  Ocgenfonig  Don  ^.  ^cinrid^  IV 

99  13    ]  0  ] . 

JHuDolf'  töniß  Don  ©urgunD  42 1*,  4r.24 

50  31. 
iRubolf  {9ftotcf),  ®raf  11419 
SiuDoIf ,  SDomfd;olajiicu^  in  ©kgbcburg 

42321. 

JRübiaer,  !Dom:pro:pflin9Wa9bcburö  t29i6. 
iRumcIanb,  ^ctcrSSl  1. 
ülunolbu«  (Romaldus  A.  S.)  301«. 
9flu^5te*t,  tömifc^er  Äönig  29729,  3002  n, 

30115,  31521,  32812. 
9fluj)i^,  tone  358^^7. 

D.  gim)j)in;  (trafen 
^Ibred^t  35522. 

®üntf)er  355  23. 
Ulxi^  35522. 

D.  ©aavbrüd,  ®räfin,  <agnc«  129  7. 
©a^fcn,  ^erjögc  (turfürficn) 
%u^  bem  8uboIflnftif(^en  ^aufe : 
8ubo(f3825,  39. 

©runo  39. 
Otto  39,  405. 
^  einrieb  3915. 
^u^  bem  ©itlünftif^cn  $aufc: 
^ermann  ©iriiini^  572124,  5s  2  3, 
(»23,  1 1468^  2117. 

23crn*axb  6023',  71»,  74  3,  so  19. 
SOkgnu«  98 14. 

^täbte^ronifen.  VII. 


9Iu«  bcm  SBclfif^cn  ^aufc : 
mmiä)  (bcr  @tolgc)  115811. 
^cinri*  (bcr  Übmj  116 10,    11 727, 

118  (^nm.3),  1195,  120,  12217, 

1269. 

^u^  bcm  ^öfaiüfc^cn  $aufc : 
S3crn^arb  (f  1212)  1263. 
3ot)ann424  9,  4263. 

^(Ibrec^t  II  424 10,  -J264. 
JRubolf  120223,  20715. 

«Rubolf  II   225,    250  19,    257  29-34, 
258  23. 

Sßenjci  260 12. 

^)ilbrec^t  (f  13S5)  25914,  26011,  265, 

271  25. 
"Hlbred^t  III  3453,  349io-3o,  3503, 

354  22,  35S  15,  36S,  369  1. 
JHubolf  III   19922,    295«,    297 16, 

317  20,    323  21,    335  21-25,   34713, 

368  22.       . 
%u^  bem  SBettinif^cn  $aufe  : 
gricbrid;  (bcr  Streitbare)  369. 
Jriebrid^  (brr  ©anftmiitbii^c)  3S42o, 

355  8,  38618,  3874-9. 

?llbrcd)t  (ber  öe^erjtc)  3996  (<>(nm. 

3)418 

Rriebri^  (bcr  fficifc)  419  24. 

Sobann  (bcr  öcftanbigc)  41924. 
@agan.  'S^erjo^  Don,  ^an^  349  n. 
Salabin  1214,  1501». 
@alig,  $an«  (Johannes  Felix)  429  9. 
ealjburg,  ersbifd)ofe  I0312  ". 
D.  ©anbau,  Q« brecht  275  22. 
de  Saxsonia,  Ericus,  canonicus  eccle- 
sie Magdeburgensis  429  7. 
D.  6d;af)lcbt,   6ieftfrieb  (Seyfridus  de 

Scapstide)  42332. 
Sc^jartau  Don 

4)an«  2628.  _  36715  20,  368*,  382« 

kleiner  2623. 
©c^ente,  $einri(^  194  2  ;<Mnm.). 
D.  ©^ierflebt 

SWemefe27S6. 

JRupre(^t3373,  3455. 

©cf)lan|iebt  Don 

®obc22l6. 

2öaltt)er  1 72  8. 
©d^mibt,  3acob421io. 
@d)muf  (@mo()  2454 15,  21916. 
©d^onebcd  Don,  33runo  16Si5,  i<)9i7. 
©c^öningen  Don,  ^cibefc  193i  (^Inm.). 
e^Dnebubel,  ßubefe4202o. 
<£(^orr  Don,   $an^,   35ür9ermeiflcr  Don 

©kgbeburg  384 1  (^nm.). 
<Sd)ortefo^),  Älau«  30S8 
D.  6d)rav(au,  6b(c 

33urd)arb,  ^oni^crr  ju  üllaftbeburg 

429  3. 

32 


I 


496 


^crfonentoei-jeicj^nig  (^affait,  53lf(^i>fc  —  S^ibbac^) 


QffiOX^  I  3-1  «26. 

?Paul  II  q^apfl  41329. 
$crfit,  $an«2132. 
(Peter,  gürjl  ber  «Polen  11526. 
^tUx  (Don  ^mien«)  105  7. 
«Peter  aufsprengen  376610. 

«Petrocutu«  9. 

^einric^  122^7,  13517. 
ßubTOid341i9. 
«Pfeili^jp  II,  romifc^er  tönid  12327,  124, 

12517,  126,  12720,  1307,  1303,  131", 

132,  136". 
«Pileu«,  (SarMnal  280^5  (%nm.),  281*0. 
q?ippin  (Don  |>criftaa)  1923. 
«Pi^jpin,  Äöniö  ber  granfen  11 7,  20,  22 

24. 

«Pippin,  ©o^n  Ä.  5tarl^  be^  ®ro§en  27 

23-24^  31  6-20^  344*  13. 

«Piu^  II  ^Javjl  399 13. 

».  *praue,  iRic^arb  (Richardus  de  Plawe) 
42327. 

D.^Iö^tau,  @^rafen 

23ern^)arb  115». 

SD'ietric^  2 11 18-24^  212 1.. 

^el^rid^,  Burggraf  t>on  ÜWagbeburg 
11025,2121. 

Hermann,  ©urggtaf  t>.  gW.  IIO25. 
\>.  «piüt^o 

©eb^arb  355 16,  380  w 

a)'latt^>äu^,  3)om^err  in  ÜJlagbeburg 
41220. 

\).  «Polen j,  §an«338*. 
«Polen,  ^erjöge,  Äonifle 

«Boleflaw  I  (iS^robr^)  7218-23^  77 

26,  799  w    802,  838,  8425^  8927. 

©oIefltttt)III  11330. 

aWiecjiflaw  I («W^feco) 65«  661324, 
67  5,  681. 

üKiecjiflatt)  II  («mpfeco)  85 19,  89i*, 
93    94  5. 

«Blabi^lau^  V  SagieUo  329*. 
«pommern,  ^erjoge  11 622. 

93ugi«lan)  («ucfglaff)  (Don  €tolW 
374  13. 
«Pom^jeju«  7  2. 
«Pofen,  »if^öfe 

3orban  60 16. 

«anbrea«  349". 
D.  «Pou^,  Otto  167i*(«»nm.). 
«Prag,  ßrjbifc^öfe 

Sobanne«  Olof^cjana  39821-26, 39912 
41318. 
D.  «Prebö^I,  ®ö^  33822  (Qlnm.). 
«Priamu«  1 1 1  5. 
«Proj)u«  10919  («Änm.). 
D.  «PutU^,  C^a^^ar  ®an«  33 122,335, 343. 


CluebUnburg,  QJebtifftnnen  7412  1512*. 
Ducnflebt  Don,  ^ermann  371 12. 
D.  Ducrfurt,  ^ble  3172. 

öur^arb(93oji'e,©uffc)  16012  («Unm.), 
16524.  —  JB.,  «Burggraf  Don  «Wag= 
beburg2l2  6. 

«Boje  3445. 
JBruno  41817-34. 

Oeb^arb  11315.  —  1298.  —  13520, 
1682.  —  42325  (Gevehardus  de 
Querenvorde) .  —  4293  (Geve- 
hardus de  Querenfort,  canoni- 
cus  ecclesie  Magdeburgensis), 
43023,  43118. 

®er^)arb  12720-22^  1283.      , 
^&an«  31029,  311  10,  3122,  3I3i. 
tonrab  1291013. 

SJolrab,  S)omfc!)olafiicu^  in  «Ulagbe^ 
bürg  254 13. 
D.  DuijotD  33126,  3343^  3351. 

SDietri*  33622,  338,  34328,  34412. 
$att«  33511,  336,  338,  339i,  34327. 
|>enning  3369-16. 

D.  SlaDen^berg 

93obo  1282. 

^einri^  128  2. 
D.  lÄebetin,  SD^ann,    Dombe^ant  in 
«Wagbeburg  34424. 

D.  Sflebern 

griebricb  (Fridericus  de  Redere) 
42911,43125. 

^an«  3356. 

Äonrab  166". 

JÄebigajl  50 19. 

«Rebing,  2)omcuflo«  in  «Wagbeburg  82*6, 
834. 

D.  «Hegenfiein,  ©rofen  290 10,  372  3i. 

91  (brecht  167  5. 

UIri<]^1618. 
JReigenberg  (Reginbern  ^ffe^.)  40  n. 
gfleinbob,  «Kbt  Don  Älojlcr  95erge  1287. 
«Rcin^ilbi«,  ©ema^Iin  Ä.  ^tinxii)  I  409. 
9lein«borf,  «Watt^a«  432 13. 
?).  «Remigiu«  11". 

D.  «Hej,  @raf229i0(<Änm.)-25,230,231i4, 
2356. 

9li^arb  Don  ^ornroaQi^,  romifc^er  ^önig 
15523 

gfli^arb,'«Kbt  be^  «Wori^floller«  in  «Wag- 
beb urg  59 16  19. 

9fli<]^arb,  SDom^enin  «Wagbeburg  1593-5 

(5lnm.3).  16525  (5inm.  3). 
Sdic^arb  115  23  (%nm.), 
de  Richouwe 

Hinte  42532. 

Wedego  4254. 
«Ribbad)  (RicdagusA.  S.)  ÜRarfgtaf  6628. 


-£J 


«M 


^erfoneniocrgeid^niß  (9liga  —  i).  (Bä}x<i\>iaü) . 


497 


üliga,  (5rjbif(^öfc 
Sodann  :i-l(>25. 

Ritzerus ,  scolasticus  ecclesie  Magde- 

burgensis  425  28, 
»lübcrt  Don  @cnf.  Sarbmal  27825. 
to.  JHo^on),  ©i*arb  334  3,  335225. 
üJobc 

Äonc,  ©ür^^ermcijlcr  t>on  ÜTtagbcburg 
39335.  ' 

^boma^  40VI 2. 
9flol,  (5lau«275W. 

|>eife.  ©iiVijcnncificr  uon  ^Wai^bcbur^ 

39027,  391  2-7^  40413,  409  3. 
JHcincfc  1 73  26. 
Slonc  (:Tioncn)  »on  (t>on  bciO,  ^eiuric^ 
292  23,  309  26^  3 183. 

©artMb  22  n,  2:^921,  290  »5.   — 

3782. 
$cinc  2134. 
D.  «Rofcnberg  291 26. 
Diofenbcrg  Don,  2öil()c(m,  3i9CW"«rf»>niö 

4214. 
9flotaanbct266  (^nm.)  ". 
IKotDe«  f.  IRolüe^. 
»lubolf  I  tömif^er  Äönig  15524,  15(5211 

170W    17122^  215  S  425  26. 
iRnbotf,  Oegcnfönig  toon  5t.  -^cinrid;  IV 

99  13    ]  0 1 . 

JHuboIf'  töniö  »on  ©urgunb  42 1*,  4r,24, 

50  3t. 
SRubolf  {9ftoUf),  ®raf  1141» 
Oiubolf ,  3)omfc^olajiicu^  in  ©kgbcburg 

42321. 

JRubiger,  SDoin^ropfiinüWagbcburii  t29ifi. 
iRumcIanb,  q3ctcr35!  1. 
ülunolbu^  (Romaldus  A.  S.)  30 19. 
9flm)re*t,  römifc^cr  Äönig  29729,  3002  11, 

30 PS,  31521,  32812. 
^upii^,  tone  35827. 

D.  JRm)^)in,  ©rafcn 
^lbreci{)t  35522. 

©untrer  355  23. 
Ulti*  35522. 

D.  ©aarbtücf,  ®rafin,  ^tgnc«  1297. 
6ad)fcn,  ^erjögc  (Äurfürj!cn) 
%\ii  bem  ßubolfinftif^en  ^aufe ; 
ßubolf  3825,  39. 

©runo  39. 
Dtto  39,  405. 
|>cinn(^39«. 

%n^  bem  !@itlungif(^en  $aufe : 
^ermann  «iliiinci  5721-24^  58  2  3^ 

(;23,  I14Ö-8.  2 in. 
53crnHrb  6023^  71«.  74  3,  soi». 
SOkgnu«  98  ". 

®täbte^r onifen.  vii. 


9(u3  bem  SBelfif^en  ^aufc : 
^einric^  (ber  6tolgc)  11 5  »i», 
.^cinri*  (ber  Öowe)'  iiüio,    11727, 
118  {^nm.3),  1195,  120,  12217, 
1269. 

^u^  bem  ^öfanifc^cn  §aufc : 
S3crnt>arb  (f  1212)  1263. 
Sodann  424 9,  4263. 
^Ubrec^t  II  424 10,  .\UK 
5Kubolf  120223,  20715 

JHubolf  II   225,    250  19     257  29-34^ 
25S23. 

Sßcnjel  200 12. 

^«Ibrec^t  (f  13S5)  25914,  26011,  265, 

271  25. 
*)llbred)t  III  3453,  349io-3o,  3503^ 

354  22,  358  15,  3GS,  369  t. 
«Hubolf  III  19922^  295c,  297 16, 

317  20^  323  21,  335  21-25^  ;n7«3, 
368  22.    . 

%\xii  bem  SBettinifc^cn  $aufe  : 
gticbrid)  (ber  Streitbare)  369. 
griebrid^  (brv  6anftmntt)ige)  3S42o, 

355  8,  38618,  387  4-9. 

?tlbred;t  (ber  g3e^erjte)  3996  (9(nm. 
3),  418. 

S'vicbri^  (ber  fficifc)  419  24. 

3ol)ann  (ber  S^olänbigc)  41924. 
@agan.  .S>ersog  »on,  §an^  349  n. 
Salabin  J2|4,  15018. 
©alig,  $an«  (Johannes  Felix)  429  9. 
ealjburg,  eri^bifd)öfe  I0312  n. 
\>.  ©anbau,  Wbrc^t  27522. 
de  Saxsonia,  Ericus,  canonicus  eccle- 
sie Magdeburgensis  429  '. 
b.  6d;afflcbt,   Siegfrieb  (Seyfridus  de 

Scapstide)  42332. 
Sc^artau  toon 

4)an«  2628.  _  36715  20,  36S4,  382«. 

JHeiner  2623. 
©c^ente,  $einri(^  194  2  (^nm.). 
ü.  S^ierflebt 

aReinefe2786. 

«Rut)red>t3373,  3455. 

8c()(an{lebt  Don 
■    ®obe22l6. 
aöaltl)er  1 72  ». 
@*mibt,  3acob42|io. 
@d)mul  (@mo()  2454  «  249 16. 
©^onebed  Don,  öruno  I6815,  10917. 
©c^öningen  Don,  ^cibefe  193i  (%im.). 
64oncbubet,  Öubcfe  42020. 
<£^orr  »on,   $an^,   iBürgermeifter  Don 

©iagbeburg  384 1  (^nm.) . 
Sd)ortefo^),  tiau«  3fiS8. 
D.  6d)ratjfau,  6b(c 

*^UTd)arb,  3)oml)crr  gu  üllagbcburg 
4293. 

32 


498 


53crfoncnt)eijci(^ini6  (ö.  »Sc^ro^lau  —  Xf^ictbcrga) . 


43123. 

ü.  b.  ©djulcnbutg,  ©crn^arb  352  *3. 
©c^ultc,  Älau«  37516,  377  22. 
Schwaben,  <&ergöac 

|>ennann  73  28,  74  28. 

griebri*  11318-21. 

^cinric^  149  »  (?lnra.). 
©c^malbe,  Öubctc336i7. 
t).  ©djwalenbcrg,  ©üntbet  (Guntherus 
de  Swalenberch),  2)omcuf!od  in  TtCL%s 
beburg  42837. 
©c^watgburg,  trafen  2283i.  312i,  3172. 
(S^ünt^er,  2)omceOeranud  in  SJtag« 

beburö4292. 
©üntbcr  31020-22^  313  le,  343  2. 
^einri*  34920,  357*3,  30017,  362i*, 
38512,  3S7f 

©c^warje  (©warte),  $an«  30623. 
©d^wcbcn,  Äönigc 

mrec^t294  9('2lnra.). 
D.  @*werin,  ®raf,  ^cintid^  14öi,  15130, 

1528-34. 

t).  ©dbwctin,  SDctlet)  352 11. 
D.  e*tt>ic^elbc  332,  3337. 

Jöranb  332  ?. 

^eintid^  332 '. 

Äurb  332  8. 

©cbajlian,  ^Jriefler  1445. 

».  ©eeburg,  ®raf,  ®crt  1 17  i« 

8ccbaufen  t)on  2131  (^nm.). 

©emica  f.  Johannes  Teutonicus. 

©engcjlafe  390 1. 
Scröiu^38  26. 

©ibito  f.  ©ycicr. 
©icilicn,  Könige 

SWanfrcb  151  le« 
Äarl  Don  9lnjou  151»,  15427. 
©icgfrieb,  ©ruber  OKarfgraf  ®cro'«  5416. 
©iegfrtcb  (®raf  »on  ffialbcd),  %bt  »on 

Älüfier  ©ergc  81 3,  85  is,  211  n. 
©icgfrieb,  ®raf  69  3. 
©icgfricb,  ©obn SWarfgraf ®ero'« 553io. 
©icgfrieb,    Domcantor  in  SD'tagbeburg 

(Sifridus  cantor  ecclesie  Magdebur- 

gensis)  42527. 
©iegmunb,  Äaifcr  26427,  3308,  33J9, 

33320,  3394^  34128,  3421012,  3465-22, 

34716,  3488,  3495,   350Ö-20,   35218, 

35314,  36319,  3663,  36922,  3793,  381 

8-18,  406",  407  6. 
de  Slavia  f.  b.  2Benben. 
©loc^,  ^c^cr  317  31. 

\>.  ©ommcrfd^enburg,  ^faljgraf,  ^Ibrcc^t 
11724. 

©opbia,  ^ebtiffm  »on  ©anbcr^heim  918.  i 
©opbic  (5cic)  I6S21,  16913. 


e^jeicr,  »if(ä^öfc  52  21. 

Dtger  5328. 

eibito  (SibicoA.  S.)  96?. 
e^jolet,  «if^öfc 

3acob  bon  ßam^lo  349  24. 
©tabe,  üMarfgrafcn 

^einri(ä^  212*. 

Ubo2122  (<nnm.  1). 
t).  ©tablecf,  ^ermann  115  20. 
©taue  uom,  ©icofricb  229«  23oi7-27. 
\>.  ©tarfenberg,  Surggraf  167  7. 
ü.  ©tcben,  2)tetri(^  138i5,  423i-5(Theo- 

dericus  de  Steden). 
Dom  ©teine,  Äurb  390 10-26. 
ö.  ©teinfurt 

^eife,  263  20.  —  344  25,  355. 

Henning  201 13. 
©te^Jban  III  $apjl  2226-28^  13  lots. 
©te\)ianu«,  ©ifd^of  33 12. 
©tepb^ii  ^erjog  Don  ©aicrn,  2)om^m 

ju6öln  41517-26. 

©tettin,  §erjöge 
©afimir  374 12. 
Otto  374 12. 
©ti*,  ^einric^  334 10. 
D.  ©tolberg  36018. 

©torm ,   'J)enning ,    33urgcrmeipcr   Don 
a[^<agbcburg42oi3. 

©toDemann,  §eife403i5. 
©trobart,  |>enmng  3906io. 
©uljc,  Sboma«  405 15. 
©unno,  Äönig  ber  granfen  1 1  s. 
©wid^cit  (Suidger  A.  S.)  223. 
©ijagriu^  1 1 13. 

D.  ©ijboD  (de  Sidouwe),  9lnno  425*. 
©^iDefler  I  q3a^)fi  1446,  227 16. 
©^iDejler  III  qja^fl  95  22. 

Sanger,  ©ef^let^t  370 1*. 
D.  Stannerobe,  5H)e(387  5. 
STafjtlo,  *erjog  Don  ©aicrn  222-4,  232*, 

2413,  281,  3027,  31,  325. 
2:^>antmar,  ^albbruber  Ä.  Olto^  bc^  ®ro» 

Sen407,  4610-14. 
Jbar^at  (Transicho  A.  S.)  34 1». 
Jbeobatb,  Äönig  ber  Jranten  19i*. 
J^eobertu^,  Äonig  ber  granfen  I9i3. 
Theodericus,  decanus  s.  Nicolai  4312*. 
Theodericus,  archidiaconus  423  21. 
Jbeobo,  ©o^n3:afplp«3126. 
^^eobun  Don  ^oarre  (Thudun  princeps 

Avarorum  A.  S.)  3323,  342. 
St^eo^bano,  ©ema^Iin  Ä.  Otto^  II  61 5, 

673,  683. 

3:teo\)ljiIu«,  Sif^of  33 12. 
2:t)eo^)bilui  ^ricfler  34  24. 
^bietberga,    ©ema^ttn  $riebri^d   Don 


^erfoncnöcrjeic^niß  (2^l^ietbcrga  —  to.  SBcrbcr) 


499 


2öal6ccf ,  Surö^rafcn  üon  üWagbcburg 

2iii4i5(5inm.3). 
2;^ietbcrga  (3:ibüt^),  Siebter  öurggraf 

ÜJlcinfrieb«  üon  OWaöfccbuTg  211 22. 
Sl^ictmar,  ®taf  55 13. 
\>.  3:übctg,  SDictric^  4252. 
^.  J^oma^,  ^rgbif^of  t)on  0.anterbur^ 

1 22 12. 
3:(>oma«,*35if4of  27  26, 

ibüringen,  ßanbgrafctt 

©alt^afat  325». 

2)ictri(^  1705. 

gticbric^  (bct  Jreibige)  1705. 

gricbri^  (bcr  gticbfertige)  353  le. 

|>cmann  130i6,  I36ii8. 

SBil^elm  (bet  Stav-fcte)  386^  (<Mnm.). 
ü.  %ioxim  (?)  3»an  134i7. 
t>.  Slre^fott),  5lrnb,  2)onn>ro^>fl  in  SWagbc« 

butg  4009 
Strier,  Srjbifci^öfc 

§amalatiu«  38  »6. 

Otto  349 12-29  (fUnm.  7). 

<Pracm^«la»  (^crf^mto)  349  le. 
t).  StrotH  9licolau«  287  3. 
Jtum^je,  «Peter  352  ". 
2:^mt>nc,  §an^  297. 

t).  ttd)ten^aöen,  3Jiatt^ia«  352 1*. 
Ubo,  SWarfgraf  105«  106". 
Ungarn,  Könige 

Itrban  II  q^apfl  10429. 
UrbanIIIiq?a!pjil217. 
UrbanIV?Ja^)ft  1542. 
Urban?q^a^fl  189». 
llrban  V  q?a:pjl  256  le. 
Urban  VI  $a^)fi  278,  279,   2804i8^ 
2817-9. 

\3.  Ujen,  §crtt)ig  376,  3773-7. 

SSalentinian  9,  lOie-n^  il  is. 
l).  Seit  427,  5420. 

15.  95cftbeim313i. 

^cinric^  380*. 

Äcnrab  419". 
25erbcn,  93if*öfe 

Ä\>nrab  III  325 19. 
23ictorinu^,  ©o^n  Ä.  ®eorg  (fobicbrabö 

41318. 
Sinde,  ^nebrid^,  öürgermeifier  bcn  ÜKag* 

beburg  306». 
35i«conti,  Sobann  ©atcajjo  301  ^nm.  3. 
93igt^um  387 1. 

^pel  386  21-25^  387 12. 


«Bolrab  22  s 

950«,  eiau«  375 16.      ' 

93unfc,  ^eibcnrei(^  42331. 

SBabc^JoI  404 17. 

95ßai^>tar,  ^crjog  ijon  ^quitanien  24  *'7. 

ö.  SBalbcrf,  ®rafcn 

Jriebric^  102 12. 

gricbri^,  33urggraf  öon  iöiagbcburg 
211 13. 

$einri^211i2. 

Äonrab ,  ©urggraf  üon  SWagbeburg 
211. 

8ot^ar211ii. 
©albau,  3ot>ann,  <Pro^)(lin  ©erlin  33 1 13. 
».  2Balberf,  ©rafen  29720,  2993i. 
Södbo  64  6 
3Baltt)Qrb   (SBaltfjer),    SDonH)ro^)(i   bon 

aWagbeburg  7229,  75,  Sin,  82. 
D.  SBdwi^  33759. 

ö.  Sßanjleben  (Wansleve) 
a3urd^arb  42531. 
@ric^  1 36 14. 
$an«  223  3. 
§cinri(^  425  3i. 
ßubwig  194  3-17. 

.  SGßcrner  429 10,  43125. 
SBanjlcben,  ©runo  2136. 
t).  Söarberg 

^einri*,  ä)omj)ro:pfl  2958,  30225, 
3126. 

^onrab  35511-16. 

Öubolf  30920,  33211,  344  25. 

Otto  33211-22. 
2Bartcnberg,  ^erjog,  $an«  349 18. 
ö.  2Beberbe,  ^einrieb  165  2*. 
b.  SQÖebbingcn,  Äuno  425  2*. 
t).  2öcin^bcrg,  ®raf,  tonrab  349 19. 
SBcüen  öon,  tone,  ©ürgermcifier  bon 

üJJagbeburg  » 73 1*,  1 74  3 
0.  SBcl^Ieben,  Otto  17926  (^nm.). 
b.  ®enbcn265i4,  32422. 

93ttlt^afar343i7. 

©untrer    (Guntherus  de   Slavia) 
4293,  43119. 
©cnnemcr,  ^an«  35826,  364  7. 
Senkel,   römifcf)a  Äönig  264  26,  279, 
2884,  2973  26,  -29917^  30038,  30431, 
31523,  32916,  34^,  34722,  348?. 
SBcnjcl,  ©o^nturfürftSöenjcf«  ju  ©ac^» 
fen  (jum  @rjbifd)of  oon  ÜÄagbeburg 
benimmt)  295 19. 
b.  2Berberg,  ^ermann  425  3o. 
b.  Söerber 

«tbre^t3I4  5tnm.6. 


1 ,  (Si  muß  ab«,  ttjie  auö  ber  betrcffcnben  ©tfrte  bcr  Annales  Magdeburgenses  195  *®  ^crvcr* 
(^cl)t,  (Sregor  VIlI  fein. 

32* 


500 


^l^eijoncntcii^eic^niß  (i\  Scibci  —  S^vWi 


^ranj  :U4  'Jlnm.  0. 

grictrid;3i  »  %x\\\\.{'k 
Jöernev,  ®\\H  iTo". 
2öcrncr,  SWarfgtaf  8ü  22. 
ü.  2Bcrniöerotc,  ©rafcn  28;i». 

"S)icttidj  276»,  277*,  2822*,  283», 
2908. 

tpnrab2S223,  2835. 
©cffefc,  Zi\  1 723  0Änm.)'8, 1 7326,  jTöie. 

^cinrirf),  ^firflemcijlct  Don  üHagbe« 
burd  420 13. 
i\  3!Bcttin,  ®raf,  lUrid;  12629,  1273. 
ffiicbmann,  6o^n  ^ermann  93il(unö^  582. 
Wichmannus  marscalcus  4232«. 
2öid;mann,   *Prop(l  \>m  Älefier  U.  ß. 

grauen  in  ÜWaßbeburö ,  (5rwäl}ltet  üi>n 

»^ranbcnburß  1 14^7,  U612. 
2öiabert  7fi28. 

3BiU)dm,  römifd)cr  Äönuj  151 »,  15522. 
Silbclm  Don  Jtjüringcn  (?)  74  3o. 
^Biüa,  ©cma^Un  ^Bcrcngavö  Don  Stallen 

5526. 

Ööinnefe,  SBetner  37023,  371«,  372i2-24^ 

37:31*. 
2Binninacn  Don,  .f>cinrid),  ©ürftetmcifler 

Don  iöiagbeburd  308  le,  30925. 
2öi^?tccl^t,  @r5bif(|of  Don  JRaDenna  ((5Ie« 

mcn^  III),  ®cacnva^)fl  Don  ©rcgot 

VII  101  w   1033,  108H. 


2öi^)rcd;t,  ©urö^raf  2 1 5  w 

2Bittctint>  2r^2G^  27",  28,  3o,.:{'»3,  40*2. 

Sincfinb  40io. 

2ßitic;.n'ad;,  »l^falj^raf  Don,  Otto  132'» 

(^nm.),  1335  {?lnm.). 
ffii^an32  2i,  3321. 

SBobancöweöen  f.  Oubcn^njcficn. 

SBobenberö  42  {%m\.). 

b.  Söolfgang  701012. 

SBütgafi;  ^erjog  Don,  3Barti^latt)  37 1 12. 

2öolter^,  .&an«  3062*. 

3BoUer«borf 
^}aul421io. 

Jilc  382 1*,  409  *. 
2öorm«,  93ifdrofc 

^nno  598. 
2Bürjbur9,  ©ifd^ofc 

©ur^arb  22 7. 

«Po^^jo  5026. 
de  Wulferstide,  Heinricus  423  30. 
33ßu)lenDiu,  <lnftelbrcd)t  340 1^;  355  « 

3ac^aria«  qSapfl  228,  35 17. 
3ad)ana«,  §einnd^  3712ii. 
3almann,  ÄopJ)C  4  i  7  28. 
3ci0  f.  JRoumbura. 
ßcrbfl  (Cervist,  Tserwist) 

Sobann  428*8,  42910. 

gflidjarb  423  27.     . 


C)ttö»erjei^tti§. 


ä*en  3215,  :33n  34^  361527^  3722-23, 

3816-19,  51 3,  7230,  7322,  15528, 
1563,  227  25,  339 1518,  410. 

%cxt  (3lcfan«,  «cfaron)  1233,  171 20. 

fce^bura  2420  (*3(nm.),  25  2*,  26  J*,  27 16, 
2925. 

%auno  13410  (5lnm.). 
5lfcn  a.  e.  1605-23,  lei  6,  162 17,  314 15, 
424  21. 

mUthtn  5422,  6412,  10618,  26112. 

QUflcbt  87  29. 

OlUen^aufcn  223",  27424,  314  i«. 

<}Ui>cn«lcbcn  152 1«,  355  7. 

Qtmpleben  37622-32. 

'^Ingcrmünbe,  f.  3:anöcrmünbc. 

(5?c^cr)  ^ngcmünbc352  2,  37332. 

5lnöern  28526,  286 1,  28713-27,  31417. 

5ln^aU  11515. 

^2lnfon.a  408. 

51ntu^n  3266. 

5Jnofro  395  26. 

5(ntio*ia  119 12,  154 12,  2S1 12. 

»)l^)otc  3968. 

3lquUcia5128. 

^Iquinica  39527. 

«rcnbfcc  302  w 

5lrneburg  79  ",  826,  858. 

«rn^cm  14  2?  (f.  <anm.). 

«nanea  3965. 

5lf4)anigcn2126  (Olnm.). 

%\^cmt\>tn  1209,  14222,  264  3,  290  2-4, 

3728,  3802,  39426. 
^lug^burg  31  «,  502*,  9410,  1313. 
^Imgnon  182 is,  196 1012,  1985,  218«, 

27812,  2796,  29425. 

S5abt)lon  15422. 

23a^n4122. 

«ambcrg  5524,  7410,  79 2i,    921422, 

13216 
iBarbl)  253 16,  2926,  322". 
«arborf  282 1*. 


33arbo»icf  (93arbcdaiuif)  30 1  {Qlnm.  1), 
355,  1467,  3941215. 

laartcn^JIebcn  314 15 

33atuJ  («ctötu«)  12323,  1301. 

33afcl   1352,    37917,    38410,    406i-5, 

407  5  13. 
©außen  8923,  2201»,  23036. 
©ccfcnftcbt  15222. 
öeicr^gflaumburg  1 1 7  21. 
«cf elcm  302 19  {%nm.). 
33eU^  14816,  2966,  38522. 
öcnctjcnt  30 19-21,  3966. 

Scrfac^  103,  5lnm.  3. 
33erHn  2476.  33111  i3,  3429,  37423. 
©crnburg  1152,  39025. 
33ettlern29Ii2  (<Mnni.). 
93eutt)cn  3362-25. 
üöibra  (33etocrc)  115i7. 
Siberi^  14923,  276  26,  303  16. 
Sietbcra  (©uriabur*)  257. 
öilin  (Scl^n)  356 16-20,  35723. 
g3imn9«borf5724  27.- 

iöingcn  1066. 

©irtau  f.  ©itfau. 

fdiimaxd  207 17. 

Öittau289i7  (<Mnm.). 

Sittctfclb  16715. 

©lantcnburg  2902-9^  372  29. 

©lei^felb  104« 

Sod^olt27i*  (3lnm.). 

Sobel^eim  (Heimbogesheim  A.  S.)  53 15. 

©obentei*  394 12. 

Sobfelb  (©ortDelb)  96  20. 

©ologna  1305,  1599. 

»ornflcbt  12816. 

©tanbenburg  412,  7317^  10519,  1182, 

144  25^  29814,  333220  33320,  3428, 

346 17,  358 13. 
©ranbcnburg  (i^cuflabt)  1249. 
©taunau  348  «. 
öraun^bcrg  25  25. 
öraunfd>tt)cig    397,     i2r23,    1-222-23, 

12624,   1342,    1371,   138519,    14022, 


502 


Oit^t)cvjei(^>ni6  (8iaunfci(^tt3cig  —  Onefcn) 


14121,  142  3,  16S'8  20626-28,  .22:^ 
9  19^  2643,  265,  2825  w  290 1,  302 1», 
307",  33216,  a7l90^  372,  373  W  377, 
3S02,  390 111^  394  25,  4012?,  407  22, 
41712W   419 «-29. 

33remcn  28  e,  116  lo. 
23re«cia  (©riycn)  302 1«. 
q3rc«iau  349,  350  20,  352  1»  399  n,  410. 
töro^me  Il3i^  253»,  270 1«. 
Q3rü|  300 13. 
Srun^^aufcn  38  28. 

5öurg  141  811,  18721,  27024,  277, 2892«, 
38020,38412. 

Salbe  a.  @.  65",  122 10,  12622,  14|6, 
1 89 14,>  207  32,  2.8  2  27,  2 1 7  26,  23 1  32, 
20216,  258  29,  26121,  2633,  268?, 
2691,  2841015,  2902,  324,  325 7, 
32614,  33815,  3805-13. 

dalbc  a.  9W.  282  is. 

aalDörbc  40928. 

(^anH)ocaffa3963. 

(Janoffa  99  21. 

(Janterbur^  1 22 12.  . 

(ia^)tmata3963. 

(£apua  3952*. 

g^jorin  202,  ?lnm.  Ä. 

aötn  75,  1118,  27  8,  2S10,  3314,375, 
4910,  5516,  7015,  8j^  1038,  118 
21-22,  13716,  24110,30213. 

(jEonjlantino^jcl  29 1,  30i*,  3423,  36 1?, 
144818,  296  21,  39225. 

eorrobow  3962. 
(Jorüci  8b'  10. 
^j^öcjcr  f.  ^km. 

S)agannc  27 18  (ec^artcn). 
2)a^me  320  27. 
5Damiette  150  n. 
SDanncnbcrg  152i,  27626. 
5Danji8  387  29,  388  9. 

SDcrcnbutö  (^ctncbor^)  332  12. 
5Deifau3246,  32526,  326. 

SDcfuburg  26  20  (ße^atten). 
SDctmolb  297. 
5Dic«borf  41813. 
5Dobeleben  287  24-26,  3113. 

2)ornbur9  75,  ^nm.  3,  337  2. 
2)re«ben  368 10. 
2)üren  25  23. 
SDumbutg  2535. 
2)uy  305,  5lnm.  3. 


(ggcln  32025,  344,  351  Zo,  40726. 
(5^cr300i3,  35710-22,  3999. 


(Jimbccf  40912. 

mtmä)  10711,  297  16. 

di^lebcu  12514,  37521,  390'^*,  391 1. 

^Ibcnau3905,  391  n,  4182?. 

eibcu  1636. 

(Jnjcfa  395  22. 

©rfutt  12327,   12627,  136*,  259  6,  267 

2-7,  299 15,  361 22,  365  8,  386  20,  387  8, 

39120. 
errlcbcn  223 11,  3133i. 

galfen|idn317i9 

ginflcrwalbc  3385. 

glr^fclb  33 15  (f.  ?lnm.  4). 

glabid^en    (Slabc^eim)    101 9    C)lnm.), 

10211. 
glar^cim  101,  9lnm.  2. 
glcn«burg  40524. 
glorcn5  30i8,  345  17,  3468. 
granffutt  a.  5W.  33  n,  47  i9,  56  h,  66  ", 

759,  89  25,  11815,  13310,   I3S2,    151)21 

(«nm.),  15525,  1819,   I8S17,  20411, 

29615,  297. 
Jranffutta.  D.  203  22,  2043. 
5rc(«ebcn'118i,  13520,  14212. 
SJricbcburg  142,  «Hnm.  3,  179",  261 12. 
gncfacf  33528,  336  i-3. 
5n^lat25  7,  103  28,  29710. 
gtobfe  741,  826,  157*-14,  15828,  161  31. 

grobfe  (bei  ÜRagbeburft)  f.  ÜWagbcburg. 

gutba4022,  63  24,  8526. 

©anbct^^m  3828,  392,  4712, '6920, 

7412,  91. 
©arbelcgen  1 27 15. 

®arj4ll^- 

®atet«lcben  1272,  1822,  191  n,  2182, 

2245,  22731,  247  13,  3901719. 
©ebeli^e  (Gebelinzi  A.  M.)  11515. 
®enf  (®ebenne)3468, 
®cnt  79  21. 

®cra263  22  (<Änm.),  38718. 
©erbpebt  67 1. 
©crmcr  35226  (<Mnm.). 
©etnrobe  55  7-ii,  106*,  141 19,  2246, 
247 12. 
I  ©ertrif^  276  28. 
©ibic^enftein  64  20,  7620,  779,  78?,  81 

38,  83 1^  1679,   16^4,  2755,  30422, 

31117,  31414,  384  7. 
©Icntorp  160  5-23. 
®Unbenber9  303i. 
©lettre  25825,  261  w. 

©lo^ott)  f.  ©oljo». 

©loworp  160,  91nm.  2,  424 21. 

(^nefcn  7217-19. 


Ortööcrjeid^nig  (©örtife  —  Äicujburg). 


503 


®6rU^  1592. 

®ütstc2905,  314» 

©öttinften  409  *o-23. 

®Pljott>2905,  33525. 

©oinmern  160  6,  32426^  390^,   391'*», 

41827. 

®o3lar  8620,  87»,  88  2«,  90»,  92  21, 
9325,  9414^  9621^  977^  98  w  102  »29^ 
1037,  1081^,  1153,  1203,  12122, 
126«  14115,  16817,  264  3,  2SS,  289 
2-3,  332 15,  333  27,  394  25. 

®ottau390  5,  39112,  41828. 

®ottc«dnabc  32421,  4259. 

(STCif«»alb4l25. 

Orönebetg  1392-4,  14012. 

©roninöcn  54 16,  115i5. 

®ruua  (®tonoto,  ®ront>e)  91«,  922i. 

©üben  1991*. 

©utendwegen  59  iö. 

®üttcr27720. 

f^abmet^lebcn  109  22,  2631*,  302 1«. 

Mafien  138  20. 

^a!bcrj!abt  87,  2&6  4826,  491,  592, 
7324,7510,7626,  92  21,  1076,  1  |i  9, 
1137,  117«  12210,  1338-10,  1351», 
16225,  16818,  2643,  290127,33215, 
370  10-16,  371^  3894^  39426,  401  25  « 
41021,  4181,  42036. 

^albendleben  1197,   12021-24,    12123, 

1406,  1463,  1903^  39327. 


ZUÖ*,     iOÖ"*,     ^JJI**,     ZöZ*',     Xau-', 

257  30-33,  2585  26032,2636,  264*, 
26623,  267*,  2761*,  28128,  28228, 
2831*27^  285»,  28627,  2902,  295, 
31517,  318,  32312,  3331115,  359— 
365,  3721*0,  3802,  3817-9^  39122  25, 
39425,  42022  (3p,  3:l^al  251  23). 
Hamburg  50  6-20^  6223,  6627,  98 1,  3S9 
2021^  40521-26. 

^ametdlcben  141  w. 
^an\tm  2597  (5lnm.). 
^atblc  344 12. 

^atlungcbcrg  127i,  1726-21. 
^at^borf  18310-22,  18611. 
^arjburg  100  24,  3332-4. 
^aöelbcrg  65",  lU«,  II622,  i82i*. 
$etflingen2lli9. 
^ebfcUngc  f.  ^e^Ungen. 
^ceringen  386  «. 

Idmllebt  859,   12222,   12623,   16225, 
20626,  2118,  261»,  30921,  3941930. 
^crc^burg  f.  Src^burg. 
•ipcriftaü  34 13. 
i>crfcbprc^  20  «  (»^1.  9(um.) , 


17 
11 


25 


^e^lingen  54,  ^nm.  4. 
^cttflebt  38225. 

|>ilbotgerobe  125«  (f.  9(nm.). 
|ilbc«bcim-287,  1299,  164 1-6,  168 

20626,  254*,   26315,   309",  312 

3729,  40120-30. 

hineinleben   (^ilbe^lcDc)   54  2*,   io9 

1142,  302  «. 
^o^feoburg  20,  9lnm.  5. 
$öten«Iebcn  202  «. 
^obcnipattbc  1 92  «. 
I^olbunfiebe  37  ♦. 
^omebutg  75"  (f.  «Hnm.). 
«unbeluft  337  5-8. 
^unbi«buTg  12815,  1403. 


Sburg  223. 

Sngelbeim  31 21,  47 ",  53  «,  95 1*. 

3n(J!eben  1398,  20629,  272  25-28. 


Scna  391  21. 

5cn*on>  2702*,  276i2,  380 lo. 
Scrufalem  35,  445,  7123,  97  is,  10428, 
10515,  1165»   15514. 


Scrybcim  26515. 
3eru324*  (3lnm.  2). 
Seffcu  36825. 


3eftcu  36825. 

Sütcibog  11723,   19914^   2071*,  2356, 
295 14. 


Äaba»  35524  {i)gl.  356,  <Knm.  1). 

Äatl jlein  296 1*. 

Äelbta3S6i3. 

Älöfce  394 13. 

Äloflerrobe  1 25,  ^nm.  4. 

Änefcbcrf  39413. 

ÄPd>j!ebt  8425. 

Äölbigf  9022. 

ÄönigaraJ  352  21. 

itönigfaal  348 1,  35426,     . 

jtömgd^ofen  36,  %nm,  6. 
^imncrn83  25.  1182. 

Äörbcli^  276  26. 

Äötbcn  11021.  3233^  324,  32610.15. 

Äötl)cn  (S)orf)  324  28. 

irolbcrg7222. 

jtomotau  (6untatt)c)  3563-7. 

Äoflni^   10731,   339611,   340,  3422-9, 

343  515,  34421^  345  8-",  346,  347  5, 

3499. 
ÄrafQU  1191,  2421,  27627,  277«,  303, 

3042,  31323-25. 

Ä'rcbiJ;  f.  *Ircbi^. 
Krcujbu^  11510. 


504 


Ort«Derjcid)ni6  (Äro:|)^>cTiftebt  —  SWagbcBiirg). 


Ärorigt  M816. 

Ärüffau  26  t  i3. 

ÄUttcnÜcrö  34816,  353*,  356". 

5rt)paufcn  7  «. 

8anöcln  2832  {%nm.). 
Sanöcnbüöen  128"^  2Cni. 
«aufannt  I34i9 
l»ebu«  8415,  1268/14816. 
Öebniu  2371»,  334  lo. 
m^i^    1439,    2S128^    307",    3486, 
35123^  3658. 

ßeitmeti^  229  22. 

ficistau  796-8^  893,  14426. 

ßenjen  l5J3i,  34311. 

i^eutomifdjl  262  26. 

lHd)tcnbcr9  130 12,  163i*. 

fiiefe27io  (f.  <»nm.). 

Öinj88i8(f.  <Hnm.}. 

fii^pene  127 1. 

Öiu^ibc  (Dlbcn^Öübc)  2923  (^Jinm.). 

öoburij  2375,  24820,  3^0?,  364  i3. 

god)au  358". 

Öod)e«  (@t.  Suca«)  20 13. 

göbcjün  11720. 

öomid^aia  395  32. 
ßübar«  26  M2. 

ÖÜbCCt27|27,  3^021-23^  389,  40528. 
Öüncburij  7«    86  &,   259,   26U,   2656, 
3831,  3891-31,  390  23^  394. 

guna  300,  ^nm.  2. 

fiuttcr  11327,   114  25^   11513, 

8t)on  (Öußbun)  155  28. 

SÄagbcburg  (<ait(labt,  S^euc  SWarft,  «Reu* 

(labt,  €ubcnburö,  gto^fc,  6.  2)h(^acl) 

Qli^netentlopcr    (in    ber    «Rcujlabt) 

14613,  148*.' 
^luguftinettloflcr  1 76i8, 268 1,294 18. 
St.  ©atbarentaptüc  4 12  20. 

93atfüger     (Sranäi^fancr)-    tloflcr 
.14615;  2013,  26S1,  414*. 

Älojlct  Serge  823,   «02126^  0311, 
75  23ftofunte3oNined')/  835, 


.5H^"",     Züi",     xi;-**'      ^  i;ü|     IV 

©erge'),   303?,    3511*,    39927, 

4008-16. 

93erntammcr  164*  (<Hnm.). 

2)er©ranb  42018. 

»Breite  2öea  l-Hi»,  I46i^  171 19, 

18520^  2737,  2748,3078,40419 
41528    41S21.  / 


öurggrafenfdjIoB  148 1. 

Sarmeliterflojlcr  251  33. 

ÄapeUe  Corporis  Christi  18 1 23. 

©tjriat^l'a^jeUe  f.  @tc^)l)an«t4a^)cüe. 

3)ec^anei  208 1*,  263  w,  31 1 12. 

SDom  f  to  funte  SWauriciu«'  60, 61 2*, 
7523,  761)  J3|i9^  J32  2^  23313, 
2511,  2737,  27410,  29417,  31 S5 
40021,  41219,  41410,  41525  4r 
420  3-23  (öif^ofögang  40 1 22 ; 
Oerfammer  318*;'*be  gvote  bor« 
ni^e'  15419,  236*,  243  20). 

(Jlbmüfele  164,  2659,  376,  37820. 

^Ibbrücfen  1569  164*,  2411,3592, 
367  6-8  3686^  3759,  37819,  3S5, 
41619,  41031. 

gif(^marfr3066,  319,  34524. 

^ro^fc  1399. 

C43angolp^icavcÜe  unb  »Stift  {-ca- 
^jeüe  unbet  bem  mo^^ufe',  *be 
cancnifen  toan  bcn  calbunen) 
285  6  (<anm.),  29910-11,  31219. 

(Sewanbfc^nciberöilbe^u^      306^8 

(^nm.),  37731. 
^artprafec  377  31. 

^eiliöeftcilHiof  1729,  268 1. 
|>erren\>forte  180.4,  238 19. 
^ofecpforte  30513,  40518. 
e.  Sacobititc^c  13910, 305 n,  382 19, 

40417. 
S.  So^anni^fir^e  173  22,  18012. 

18619,  218*,  23432, 24813,38328, 

40136^  402,  403. 
@.  3obanni«!itc^^bof  201 2,  2671», 
378  2*. 

SnbcnSuben  184  2*. 
3ubcnborf  8326,  287 5io. 

Subengrube  (?)  416i9. 
@.  Äatl)arinentir(!^e  139 10,  4215. 
5^leiberbof  1768,  18428,  4209. 
Äno(^cnl)aucrgilbc^au«  305 16  (<}tn= 

mert.). 
Äräraergi(be^au«20l3. 

Ätöfcntbor  2732  3856,  40519. 

fici*eni)aug  bei  @.  Jo^anni«  40222, 

4206. 
Seidenbau«  bei  6.  SWarien  2129 
fiorenstloftet  («Wcuflabt)  1483. 
3Watien'-a)?aöbaknen*5eiofter  1 39 12, 

14719,  2681. 
5lltc  ü«arft  27325,  30733,   319  3, 

3782. 
SWeueORatft  20623,  26220,  275  7-8 

307,  31828,  3512,  39131,  392  n, 

401^,  41528. 
SWarfd)  1697,  20623,  2903,    351 12, 

36S  15-17^  37619-20,  382?. 

üÄeijlerrammer  1768. 


Ort^tocrjci^jtiß  (SWagbchirg  —  ^abua). 


505 


glerfcn  e.  a»i(^acl  1293,  147  le. 
aJlöücnbof  2:iS2i,    24126^    2423, 
307 18-26. 


274111,  28521,  3192^  396 19 

S}lünje3U5i»(<anm.),  3065,  3^)97^ 

31031. 

i«eufiabt  1293,  1434^  I66i3,  185», 
22221,  2522,  25817,  262  2,26818, 
384  5,40228. 

6.  !«icolaiflift849  ('be  terfenfunte 
*Peteifit  unb  funtc  9licolau«')  95 1, 

15719,  2249,  247  8-23^  29910  11^ 
31219,  40020^  42719,  431  18. 

♦lJeter=*|Jaul»etift  («neufl^bt)  147 1», 

29 1 17. 
*Petntird)C    139 10,    184 21,   21923, 

43212. 
'*<)farrt)ef  om  @.  Ulri(^«tbor  37720. 
^rebigcr*,  (*PauUner»,  2)oniinifan€r) 

flüfiet  14611,  17118,2681,307  22, 


396  2332 

Oitttbf>au«    173  23 


19324. 


"*«v-« ,     1763,     ._    ^ 

273  26,  299  25,  306,  3 1 2 15,  3 1 3 15, 
3189,  319,  3461,  355",  378?, 
397  26^41529. 

3 um  golbencn  ütingc  307  9. 

Otolaub  34710,  404",  415 

tirc^e  »lotunba  84  ?. 

JWuUe3783.. 

e*öffenfammcr  1739,  176 4,  236  is, 

37731,  3783-4. 
€(^rotborfcrt{>or  139 12. 
©cbaftianjlift  9125,   12018,  233 13, 

2506,  2991011,  31221^  430  23. 
etc)>()an«rapeüc  8 1*,  54 15,  40222. 
€ubcnburg  2222,  2 134, 2521, 3123, 

40228^  4161,  4191. 
Subenburgert^or  41219   . 
3:artarcntt)urm  149  8,  17016. 
Ulri*«fir^c  42018. 
Ulnd)^tir*l)of  2014. 
m.  U.  Sieben  grauen  92 i'l  12018 

13127^  13514,  23313,  2681. 
Unter  bem  Ufer  305 15. 
SBatf^e  3;l)urm  164  5  (^mu). 
aWailanb  27  26,  n820,  256  21,  301. 
9Jiainj7  5   1127^  192t  (f.  «anm.),  61 16, 
742225,    966,    J058,    1069,    "^-^^^ 
1219,  12915,   16926,  22724, 
231",  2661819,  2671,  2811, 

SWarienborn  34413. 
SWarienburg  329  ",  387  so,  388. 
ÜWeiften  302 12,  387". 
SDJelatban  396  *. 


10733^ 

228  4-8, 

383  5. 


SWemlcben  (aWin^leue,   SWimidcüe)  4229, 
628. 

ÜWeran  144*. 
3Werari«927. 
SWerffburg  40io,  626,  7429,  7514,  76 

23-27,  776,  7$  5^  8025,  906^  9327,  I  |3^ 

11429,  209.5,  23127,  2867,   32319-22, 
32418,  36124,  387  M^  39121. 

lWüon)2898,  31415. 

9Wmben286,  23725,  40l3i. 

anßrfern  314i5,  380?,  38413, 

9»onte  (5.afjtno  2027,  23 1. 

SÄübIbaufen  114". 
9Hü^1ingen  1874. 
ÜRünfier  286,  9714. 
aW^florgarbe  50 12. 

Stauen  (9ion>cn)  338 19. 

«Raumburg  140  7,  39121. 

9lcave1  12119,  34131,  395 16 

i«einborf  119  7. 

«neubof  1773. 

IWeujiabt  f.  3Wagbeburg. 

etift  «Weumerf  (bei  ^aüe)  26123,  31517, 

425  9 

i«ie.^ri^  114  22,  14110, 

«Ricmegf  296  6. 

(a)Uncbon--)  fWienburg  5421,  5514,   I09  7, 

11728,   15123^  3171418. 

«nientorp  324  5. 

OiorbMfen  I26i8,  136,  ?lnm.  4. 

S'iorbbeim  U6i7  (f.  5lnm.). 

9li>rten  409". 

S'iürubcig   1166,  1362,  28016,  300 14, 

301  12-25,  35627-30,  3573,3799,  391  20, 

39634,  39918. 


Debi«felbe2538. 

Delberg  f  berg  Olitoeti')  35 18. 

Ofen  398  7. 

Dlbenbui;g50". 

Olmü^  28114. 

Olöenftebt  84  5,  275". 

Drum  (Drfeeim)  1427,  2128,  27 18. 

Dfcber^leben  28225. 

DiJnabrürf  28  7,  29  9. 

Offegg  305,  5tnm.  3,  356 17. 

Dffempr  1259. 

Djiermebbingen  13S6. 

Ottenfanb62i8 

Dtterdleben  l848-io,  186",  I92i9  28724, 

3115. 
^aberborn  2626,   286,   297-28,   352, 

88  27,    10823. 

q3abua3027,  32814. 


506 


Ortetet jctiä^nig  ($a«i^>eIona  —  @inbfetb). . 


^ampelona  27  ^ 

q3a\>|lborf  2831-6. 

$are^  380;^. 

$an«  12210-12^  J29H    lS4*ö. 

<ßatma  151 1*. 

«Part^eno^joli«  7 «". 

«Papu346W 

qjaDia  23*417^  b\9i\  b2^\  11^. 
«Pcc^au  32422^28. 

$cra  392  25. 

$cttfiat>  103^0  (f.  5inm.). 

q^etct^berg  (@tift)  11 7 17. 

»Pirna  2(M  23,  230 19-23. 

rpiatctcn  N47. 

*JJlauc2753^2766,  335*ß-28;336,  338« 

^Plöfetau  1158    |2(j4. 

»PlöUte  4329 

<lJöblbt  (qjdatbc,  ^alti)  74  21,  75". 

«ßofcn  3411*. 

<Prafl  9511,  22919,  230  28,  23415-33, 
2585,  2073,  2S016,  291 13-25^  29216-28, 
29333,30022,  301111,30212,   3423, 

348,  35218,  35:t,  354,  355  24,  35^  12 
38920-22,  39912, 

<Urcmonlrc  215 13. 
tprcnjlau  374  »*. 
<JJrc«burfl  340". 
«Prcfter  324  22. 
'Prettin  S26. 
»Prific^  27117-21. 

Cucblinburö  4229,  431^  5117,  595^ 
fil27,  HG21,  6711-24,  6913,  722ß,  7412, 
7510,  1065,  II5512,  14016,  14)20, 
15124,  16224,  16818,  2643,  2902, 
3728,  380  2,  394  26,  41624,  41925. 

Duerfurt  28619,  4is38. 

Slabcnflein  2966. 

JRaftnct  38729. 

gflammelÄbera  (tRambc^berci^)  87  2. 

JRanbau  178'i7,  1919. 

giani<^391i2,  418  28. 

9flaffebPr^.'^2i2{f.  <Mnm.). 

9iatl)enoiv  292i,  296io,  33528,  336, 358. 

9iatocnua  565,  7121. 

IRcftC  ©alomoni^  396 1. 
gftcöcn(^burö5024,  1335^  346ioi7. 
9leiKbur9  2012o. 

Olcmffr^lcbcn  138". 
Otctbrc  50  20. 

Olbcim«  7118-21^   7(;4. 

5Hict)omve  4 25 10. 
O^ibbai^ö^aufcn  I861. 
^Riefcnburg  3054,  356 18. 


1782»,  1832,  1S6W-1Ö,  1890,  197» 
20932,  24817,  24910-21,  250*,  256« 
27516-17,  2769,  27724,  278,  2793, 
280,  28329,  2861118,  315,  32517, 
32814,  34011,  345811,  3973^3982, 
401  5,  4032,  40«6,  40715,  408. 
aitonnenbcrg  (9itunibcr*)  14  24. 

gnofcio  39533. 

mofenburö  323  7. 

Äofflau  3755. 

9Uütbcnbur»;8lio. 

Dlüt^cnfec  303 1. 

Dlottcr^rorf  318  825,  922,  21812. 

QiitsSfiunHn  3753. 


©aarwunb  335». 

@aa^  (@i»^f)  3583,  35917. 

Sad^fcnburg  (6affenbor(^>)  38  n. 

©aguno  39511. 

©alaomc  396  n. 

ealbfe  13818. 

©atmona  3961. 

(®ro§=)  ea^c  192  8- 13-24^  25522,  269 

6-8,   2S713,    2902,    30927-31,    31021, 

37611,  380  6. 
©alä^vcbel  12715. 
©antau  275,  276  6II,  2786,  343,  34 1 20^ 

3452-5. 

©antcrcJlcben  599. 

©are^jta  23721. 

^argind  395  30. 

©ari^bord)  341 1*. 

©djartau  11 422. 

(33urg)  ©Reibungen  (©cibinge)  1429. 

©d^f o^jau  202 15. 

@d>Ie«itt)ig  373,  6218  9726,  113". 

©^ktflabt  26,  «nm.  2. 

©d^mifborf  33614. 

8(^önburg  118^. 

©d^öncbcd!  1658,  17925-28,  26324,268  7, 

29820,  3806. 
©d^öningcn  29 19,  202 15,  261  20. 
@*ra^lau  12815,  261 15. 
6(^n)alenbcrg  I8617. 
€d)tt)eibni(;  352 19. 
64)n)cinit  325  22,  36828. 

6d>n>crin  152 10. 
©eblc^  34816,  356". 
eeeburg  117*^1,  125i3,  I429ii. 
8elegenflab  269  (f.  %\m.). 
©iegbuvg  ((Sigeborc^)  25  24. 
einbfelb  33,  <Mnm.  4. 


i 


Omtcrseid^nig  (©oeji  -  3al^ttft). 


507 


©ocp  409. 

@o(sa  36  7  (f.  $Mnm.). 

©ommerfc^enburä  122i8-2i,  133',  I36i4. 
©))aubau  20322. 
.<S^)eier94i9,  9622. 
epolct  36  3,  5215. 

©putcn  81 10. 
€taben  14425. 

^ta§fuTt    1424,    160S    1629,    2^612, 
380  6,42414-25. 

©terflcnbcrcj  31719. 

<Stebcrburg  101  2. 

steine,  jum,  f.  ©ib^cnjlein. 

©tcnbal  1259    Iß7i5,  16228,  237  18. 

Stettin  33019 

^Stcuemalb  40720. 

@tcu§lingcn  97,  ^nm.  1. 

©tütterlingenburg  69  29. 

etrabo  34824. 

©traPurg  29330,  346 10,  3S36 

6ubenburg  f.  ÜWagbcburg. 

©utjba*  2255 


S!abor  35331. 
Jamp^orp  29 18  (f.  ^nm.). 
Jangermünbe  15» is  (f.  <Mnm.),  26428, 

26615,  26915,  270,  271' 7-23^   274  2-21^ 

33936,35017. 

Zavi6)a  167i4,  1687, 
Sierra  5tpice  3968 
%h\)Xo\\>  337 15. 
Zbxtcn  3261  (<Unm.). 
Jolofa  18232. 
Xorijau  207 14. 
3:rebbin  337^1,  338  2. 
3:rebiM68  25(f.  ^nm.  5). 
Streucnbricjen  203  22. 
2:ribur75i6. 

Jrier  75,  441315    4029,  5923,   10315, 
2144. 

Slrinum  326» 
3:roja  1020. 
2:r^^)e^ne  43216-20. 

Juc^^cim  1456,  3803. 
3:u«culan  12117. 
2:miflmgen  2823. 
Jljmatum  303  (j-.  <Mnm.). 


Uelzen  394 12. 
Ubtelcbcn  223 1" 
Unfeburg  137i3. 


Sabbcrobc  929. 
öatendcnnc^  (SSaHenje)  1409. 
Scnebig3898,  39227,  408. 
Serben  286. 
»crona  (Sern)  302 1. 
*öiennel83i. 
©ierrQben412i. 
95orben  351 4. 

JBalberf  {hü  9lf$er^tcben)  5423,  6S10, 

21)22. 

Söalbed  (bei  ^dmilcbt)  59  n,  70 19,  906, 

1401. 

aBaObaufen  58  28. 

Söanjleben  892?,  223210,  233,  26 1" 
26325,  268  7,  299 817,  mio8^  351  23-27. 
SBaffcnberg  126ii. 
SBebbingen  100  33. 
Scgcleben  29S9 
2Öci§enfel«  287 1. 
2Pei§cnfec  I2518,  I36i8. 
2ßelfe^l)olä  11019  21124. 
2öc(«Icbcn  26113,  275 15. 
jfficrbcn  79 13,  9^2,  167 13,  16^7. 
Söcrberg  122  22. 
2Bcrlc  747. 
SOBcviiigcrobe  2909. 
aßefcl  357  5-10. 

Söeflborf  142ii. 

2Bfttin  261 11. 

aOßien  34610. 

Sicfenburg  166i9. 

2öimmel^urg  125i3. 

2öiefcn  389 12  394 1215. 

2Biffengrefenburd^  39230. 

2Bitite  115i5(f.  ^Inm.;. 

2Bitrenberg  207 14,  22s  i5,  334 16,  3378 

34713,  36819,  369,  39218. 
Sörbgig  3269. 
ffiolfcnbüttel  401  27  M  40724. 

2öotmeröleüe  79 15  (f.  5lnm.;. 
2Bolinirjlebt80  23,  1632-6,  171  3^  josu 

20114,22728,23223,  24415    24517, 

276",  3108,  38012,  4163,  41822. 

2ßoUer«borf  I92i9{i,g(.  5lnm.). 

3GPorm«  2420,  2021,  2921,  3113,3223, 
51  2,  5317,  6519,  569,  7421^  11121. 

2öürjburg  33  7,  92",  963,  I04i9,  1130, 

128  3,  21421. 
2öt)f^el)rab  354  27.  / 


^(ebor(^7i2. 

3^l)viugen  135i. 
3abna36S23,  38522. 


508 


Ortötcrgct^niß  (3ci6  —  3ü(^i^) 


3ei^65",  7217,  7627,  1407,  2I48. 
gerfcp   29026,    321,   322,    324«,    326, 

334 16,   33522,   337^    3803,   38510, 

3921718,417  37. 


3iefar  32730  {f.  ^nm.),  335  7,  33823^ 

34125,34311. 
3mna  117  24,  3362. 
3üH)id)  188. 


/ 


äSert^ttgunAen  unb  9lad^trage. 

^citc    37  ijl  ba^  ÜRatdinalcitat  ju  3-  21  neben  3-  2^  ju  fe^cn  unb  neben  3-  21 : 
A.  S.  566,  20—30. 
•  ,     115,  «nm.  1  ifl  bin^uäufüften :  fS^l  3affe,  Äönig  Äonrab  III,  »erlin  IS45, 
©.  32,  <Jtnni.  9. 

„  117,  ?lnm.  3.  $Dic  Urtunbe,  burd^  m{d)t  Sqb.  9Bi(ä^mann  bem  erjflift  ©Jagbe^ 
bürg  ©eeburg  übereignet,  i(l  »on  1180  unb  bepnbet  fut  im  Original  im 
6taat««^r*it)  ju  SWagbeburg,  s.  R.  ^rjft.  «Wagbcb.  XVIII,  2»>. 

„  122  ip  *|  Der  '5n*  (3.  2)  ju  fc^en  unb  baö  SWarginalcitat  ju  biefer3eile 
ju  jieben. 

„  129,  5lnm.  5,  3.  7  d.  u.  ifi  jiatt  1197:  1200  ju  lefen.  0»^  5Doravro))|! 
erfd;eint  ber  fpatere  (Srjb.  lilbre^t  II.  nur  ein  ÜRal  in  einer  Urf.  t)om 
3.  1200,  f.  OWagbeb.  ®ef(^i(!^t««©U.  1S67,  @.  356. 

„  130,  ^nm.  2  !.  flatt  16.  gebr.  1200:  16.  gebr.  11 99.  —  3nnocenj  III.  rec^« 
net  bie  ^ontipcatöjabre  i^om  Jage  feiner  2öa^l  (S.  5anuar  1198),  alfo 
ge^jört  bie  bicr  angeführte  Urfunbe  (Datum  Laterani  XIV.  Kai.  Martii 
pontificalus  nostri  anno  secuftdo)  in  ba^  2^bx  1 199.  iögl.  l\  ^Un= 
liebt  in  bcn  üKagbcb.  ®ef(^.'33a.  1869,  6.  4,  ^nm.  2. 

„  127,  5lnm.  3.  SDie  Jamilie  ^.  5lmcri^leben  fü^rt  %en  Flamen  nidjt  Don  dmcr^« 
leben,  fonbern  toon  ^amer^tcben. 

„  14615  be  [barboten]  feten  Dif  jar  buten  ber  botd^].  3)ic  Kii^tigteit  biefer 
9lotij  befidtigt  eine  Urt.  be«  fiorenjfloper«  Don  1266.  2)ana(^  über« 
eignet  ßrjb.  9lupre^t  bemusteren  capellam,  apud  quam  f  rat  res 
minores  suum  fundaverant  domicilium.  @.  meine  ^bbanblung 
über  bie  ©rünbung  beÄi  6t.  öorengfloftcr^  in  ber  9leuj!abt  bei  SWagbe* 
bürg  in  ben  ÜRagbeb.  ®ef*.«lBa.  1868,  @.  451,  ?lnm.  3. 

„  148,  ^nm.  1.  Ueber  ba^  töurggrafenfd^log  t>gf.  9BaU()er,  Si^atJ^rid^t  »on  benen 
Antiquitäten  in  9Äagbebura,  1725,  @.  31  ff. 

„     148,  ?lnm.  2.  Ueber  bie  Anfänge  be«  ßorenjfloj!er«  f.  ben  oben  citirten  Auffajj. 

,,  265,  Anm.  4  ift  über  bie  S'licberlage  ber  ©raunfcbiveiger  am  @lme  nod^  biwi«' 
jufügen  bie  ©eitage  IV  von  .^änfelmann  in  ben  6täbtec^ronifen  33b.  VI, 
6.  30-2  jf. 

„     399,  Anm.  3,  3.  1,  lie«  griebric^«  II.  jiatt  2BiI^olm^. 
3u  achterstellich  im  ®loff«T    (6.  434)  t>gl.  Angeluö,   Annales  Marchiae 
Brandenb.  6.  ISI  :  be^  ©raffen  ^intcrfteUige«  SJoW  bieffeite 
ber  eibe.